Veislan stendur enn – en

Fundur Viðskiptaráðs 13. september 2005

Sigurjón Þ. ÁrnasonBankastjóri Landsbankans

Íslandsvélin er enn á fullu stími

• Hagvöxtur hefur verið að meðaltali 3,5%, samanborið við 2,7% í OECD löndunum síðastliðin 10 ár

• Kaupmáttur almennings hefur aukist um 45% á sama tíma

• Skattar hafa lækkað og munu lækka enn frekar á næstu 3 árum

• Atvinnuleysi er í lágmarki nálægt 2%

• Á sama tíma hefur orðið bylting í fjármögnun íbúðahúsnæðis.

– Lánsfjárskömmtun hefur verið aflétt

– Meðalvextir húsnæðislána hafa lækkað um þriðjung á 10 árum

• Íslensk fyrirtæki og fjárfestar eru í mikilli útrás

• Söluhagnaður vegna sölu ríkiseigna bíður í Seðlabankanum

Íslandsvélin – hvað sögðu mælarnir í mars

Vörumarkaður Vinnumarkaður Skuldabréfamarkaður

Hlutabréfamarkaður Fasteignamarkaður Gjaldeyrismarkaður

Eins og ég sagði í mars er þenslan nú óhefðbundin að því leyti að hún á rætur sínar í fasteigna- og gjaldeyrismarkaði. Ekki hefðbundin þensla á vinnu- og vörumarkaði. Drifkraftur þenslunnar getur þó breyst mjög hratt.

Hvað hefur breyst? Krónan sterkri en ég átti von á

• Flytur eftirspurnina úr landi og þrengir að atvinnulífinu.

– Veldur þar með viðskiptahalla og ytra ójafnvægi í þjóðarbúskapnum

• Styrkur krónunnar er sérstaklega athyglisverður í ljósi þess að ríkissjóður áformar að kaupa samtals keypt 16 ma.kr. meiri gjaldeyri á millibankamarkaði en til stóð í upphafi árs

• Erlendir fjárfestar hafa komið auga á högnunar-möguleika og eru orðnir stórir áhrifavaldar á gjaldeyris- og skuldabréfamarkaði

– Hafa gefið út skuldabréf í íslenskum krónum fyrir um 30 ma.kr.

– Til samanburðar nam innflæði vegna stóriðju-uppbyggingar 17 mö.kr. á síðasta ári og 35 mö.kr. í ár

• Kaupendur skuldabréfanna vilja hávaxtabréf með traustum útgefendum og virðast ekki hræðast gengisáhættu

• Útgefendur skuldabréfanna hagnast á „of lágu“ skuldaraálagi. Fá lægri vexti en íslenska ríkið

• Erlendir aðilar hafa komið með nýja vídd inn á innlendan gjaldeyrismarkaði sem gæti aukið sveiflur á markaðnum og eykur flækjustig peningastefnunnar

Gengisvísitala krónunnarjanúar til september 2005

-14%

-12%

-10%

-8%

-6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

1980 1983 1986 1989 1992 1995 1998 2001 2004

106

108

110

112

114

116

118

jan.05 feb.05 mar.05 apr.05 maí.05 jún.05 júl.05 ágú.05 sep.05

Viðskiptahalli sem % af landsframleiðslu

Hvað hefur breyst?Hærri stýrivextir, lægri markaðsvextir

• Markaðsvextir hafa lækkað, þótt stýrivextir hafi verið hækkaðir 2x um samtals 0,75 %

• Dregur úr aðhaldssemi peningastefnunnar og sýnir í hnotskurn þá erfiðleika sem Seðlabankinn stendur frammi fyrir

• Yfirlýsingar ÍLS um að sjóðurinn leiti allra leiða til að lækka sína vexti enn frekar eru ekki til þess fallnar að hafa æskileg áhrif á væntingar

– Fasteignaeigendur sem trúa því að vextir muni lækka enn frekar munu reyna eðlilega að fá hærra verð fyrir íbúðir sínar

Metinn eingreiðsluferill óverðtr. ríkisskuldabréfa

6,0%

6,5%

7,0%

7,5%

8,0%

8,5%

9,0%

9,5%

10,0%

3 9 15 21 27 33 39 45 51 57 63 69

Líftími í mánuðum

9.sep

16.mar

Hvað hefur breyst?Áframhaldandi hækkanir á hlutabréfum

• Úrvalsvísitalan hefur hækkað um rúmlega 21% síðan í mars

• Mikið hefur gerst hjá einstökum félögum og markaðssvæði þeirra hefur stækkað

– Landsbankinn hefur keypt verðbréfafyrirtæki í París

– KB hefur keypt banka í Bretlandi– Össur hefur keypt bandarískt

stuðningstækjafyrirtæki og er í viðræðum um kaup á evrópsku

– Marel hefur keypt fyrirtæki í Singapúr– Actavis hefur keypt lyfjaframleiðanda í USA og

lyfjadreifingarfyrirtæki í Búlgaríu

• Hagnaður hlutafélaga er að aukast mikið. Afkoma hefur verið í takt eða yfir væntingum

• Verðlagning nær allra hlutabréfa sem Greiningardeild Landsbankans fylgist með er yfir verðmati.

– Verðmöt eru og eiga að vera íhaldssöm og greinendur sjá útrásina ekki fyrir

• Það sem skiptir máli er hvernig fyrirtækjunum tekst til með að vinna úr þeim kaupum sem þau hafa ráðist í

Þróun Úrvalsvísitölunnar

3.700

3.800

3.900

4.000

4.100

4.200

4.300

4.400

4.500

4.600

4.700

4.800

mar.05 apr.05 maí.05 jún.05 júl.05 ágú.05 sep.05

Hvað hefur breyst?Ró að færast yfir fasteignamarkað

• Hægt hefur á hækkun húsnæðisverðs

• Útlánavöxtur er enn mikill

• Opinbera húsnæðiskerfið er í endurskoðun, enda hafa stjórnvöld þegar náð þeim markmiðum sem lagt var upp með í stjórnarsáttmálanum

• Áhrif fasteignalánabyltingarinnar eru gríðarleg og meiri en menn óraði fyrir bæði á einkaneyslu og fyrir vinnumarkað

• Í raun er merkilegt að þetta hefur ekki haft umtalsverð áhrif á ákvarðanir í ríkisfjármálum, en opnum vinnumarkaðarins hefur hjálpað mikið og létt undir með hagstjórninni

– Fyrirhuguð tímasetning á ráðstöfun á söluandvirði Símans 2007-2012 er einnig skynsamleg

Hækkanir fasteignaverðs 2000-2005

100

120

140

160

180

200

220

240Fjölbýli, höfuðb.

Einbýli, höfuðb.

Landsbyggð

Samtals

-10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60% Fjölbýli, höfuðb.

Einbýli, höfuðb.

Landsbyggð

Samtals

Hækkanir fasteignaverðs 2001-2005, 12 mán. br %

Hvað hefur breyst?Vaxandi þensla á vinnumarkaði

• Opnunarákvæði almennra kjarasamninga koma til skoðunar í nóvember

– Flest bendir til opnunar

• Skortur á vinnuafli að koma í ljós

• Skuldir heimilanna halda áfram að vaxa

• Höfum ekki áður náð að hemja verðbólgu með atvinnuleysi undir 2%

– Höfum reyndar aldrei reynt það áður með Seðlabankann á verðbólgumarkmiði

• Ástandið farið að líkjast hefðbundinni þenslu

Atvinnuleysi og verðbólga 1991-2005

-2

0

2

4

6

8

10

1 2 3 4 5 6Atvinnuleysi, %

Ver

ðbó

lga,

%

Hvað hefur breyst?43 mö.kr. ráðstafað í opinberar framkvæmdir 2007 - 2012

• Framkvæmdirnar eru líklegar til að koma í veg fyrir þá stöðnun/niðursveiflu sem flestir hafa gert ráð fyrir á árunum 2007-2008

• Viðskiptahallinn mun ekki lokast með sama hætti og sama hraða og við höfðum áður áætlað

Spurningin er:

• Þolir Íslandsvélin að vera áfram á hæstu stillingu, án þess að fá hvíld?

Ráðstöfun á söluandvirði Símans í opinberar framkvæmdir, m.kr 2005 - 2012

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Hvað segja mælarnir ?

Vörumarkaður Vinnumarkaður Skuldabréfamarkaður

Hlutabréfamarkaður Fasteignamarkaður Gjaldeyrismarkaður

Er þetta eilífðarvél ? Er engin hætta á hökti ?

• Flestir spekingar eru sammála um að eitthvað verði undan að láta

– Útlánavöxtur er meiri en samrýmist jafnvægi

– Eignaverð hefur hækkað umfram það sem breytingar á fasteignalánakerfinu geta réttlætt einar og sér

– Gengi krónunnar er hærra en útflutnings- og samkeppnisgreinarnar geta þolað til lengdar

• En hvað lætur undan ?

– Greiningardeild Landsbankans spáir því að krónan gefi eftir á næsta ári og komi af stað verðbólguskoti sem nái hámarki í 7%

– Í spá sinni í júní taldi Seðlabankinn nærri 90% líkur á því að verðbólga verði yfir 2,5% verðbólgu um mitt ár 2007. Þegar spáin var gerð voru stýrivextir samt 9%. Það er ekki gengislækkun sem veldur verðbólgu í spá SÍ, heldur þensla á vinnumarkaði og vörumarkaði

– Óvissa vegna erlendra aðila

Vélin gengur of hratt ....

• Í ljósi þess að flestir spekingar spá verðbólguskoti er eðlilegt að þær raddir heyrist æ oftar að rétt sé að „hleypa verðbólgunni í gegn“

– Núverandi raungengisstig sé skaðlegt til lengdar og hættan á brotlendingu sé of mikil að óbreyttu

• Er sú hagstjórn sem hér er stunduð hagkvæmasta fyrirkomulagið?

• Þolir hagkerfið svona mikið álag?

• Hentar verðbólgumarkmið við núverandi aðstæður?

• Mikilvægt að svara þeirri spurningu hvort sú hagstjórn sem hér er stunduð sé hagkvæmasta fyrirkomulagið.

– Það er svo mikið undir

• Seðlabankinn getur ekki staðið einn á vaktinni á meðan allir aðrir hella olíu á eldinn. Hættan á að vélin bræði úr sér hlýtur að aukast