verslag symposium 3 nov 2010

SYMPOSIUMBeter Presteren door Gezond Leren3 november 2010 - Innovatiecentrum Duurzaam Bouwen - Rotterdam

“Kwaliteit binnenklimaat basisscholen zorgwekkend”“De problemen moeten worden benoemd en erkend”

“Het is de hoogste tijd om te investeren in onze kinderen”“Er is een duidelijke behoefte aan harde meetgegevens”

Verslaglegging door Stichting Living Daylights

Stichting Living DaylightsLiving Daylights

Of wij een hekel hebben aan onze kinderen? Gezien de zorgwekkende kwaliteit van basisschoolgebouwen lijkt het daar wel op. Het wordt tijd om de problemen te erkennen en de oplossingen te realiseren, zodat onze kinderen in een goede leeromgeving voortaan optimaal kunnen presteren.

Op woensdag 3 november vond het symposium “Beter Presteren door Gezond Leren” plaats in de industriële dokloods van ICDubo, op het voormalige RDM-terrein in Heijplaat, Rotterdam. Tijdens dit symposium, georganiseerd door Stichting Living Daylights, HunterDouglas en Forbo Flooring, stond de optimale leeromgeving voor basisscholieren centraal; een schooldag werd daarom als toepasselijke metafoor gebruikt. Bij binnenkomst kregen alle deelnemers een eigen rugtas met onder andere een schrift en een brooddoos, om vervolgens onder het genot van een kop koffie aan de bijzondere omgeving te wennen.

Plenaire OpeningDick Dolmans, vertegenwoordiger van ES-SO en dagvoorzitter, beet het spits af. Na een korte introductie waarin de organisatoren Stichting Living Daylights, HunterDouglas en Forbo Flooring en zijn eigen persoon werden voorgesteld, volgde een algemene inleiding op het onderwerp. Opvallend item in zijn presentatie was een krantenartikel uit 1871, waarin men zich bekommert om het binnenklimaat in scholen, de ventilatie in het bijzonder. Saillant detail: het ging om het comfort van de leraren, niet die van de leerlingen.

Frans Duijm zette namens de GGD de verwachtingen op scherp door middels statistieken te tonen hoe zorgwekkend de huidige stand van zaken is omtrent het binnenklimaat in basisscholen. Hij ging kort in op de vele aspecten zoals licht (meer licht kan zorgen voor betere prestaties), lucht (in ruim 80% van de klaslokalen is de CO2-waarde continu te hoog en de ventilatie onacceptabel) en akoestiek (met grotere klassen is ook dit probleem groeiende). Ondanks er jaarlijks vele schoolgebouwen worden opgeleverd en gerenoveerd, blijken we nauwelijks


Beter Presteren door Gezond LerenVerslaglegging door Stichting Living Daylights

Afbeelding 1 - Eén van “lokalen” waar de lessen werden gegeven

Afbeelding 2 - Dick Dolmans leidt het symposium in

2

in staat een kwalitatief hoogwaardige leeromgeving te creëren. Er is dan ook behoefte aan meer harde gegevens, naast alle aanwijzingen die we al hebben.

Dit werd aangevuld door Louk Heijnders, die vanuit zijn functie als directeur bij het Servicecentrum Scholenbouw een kritische presentatie hield. Met gevoel voor ironie vergeleek hij het bouwen van schoolgebouwen met dat van andere overheidsgebouwen. Het verschil in investeringen per gebruiker (en/of vierkante meter) zijn moeilijk te rijmen, evenals de beoogde kwaliteit van de leefomgeving van diezelfde gebruiker. De kosten van een goed gebouw lijken per leerling goed te overzien.

Het probleem zit hem volgens Heijnders vooral in de organisatie en allocatie van projecten. Streven naar een verbeterd binnenklimaat in basisscholen zal vrijwel zeker bijdragen aan betere leerprestaties.

Bij de LesNa deze plenaire presentaties begonnen de lessen, die waren verdeeld over vier lokalen. Atto Harsta, bestuurder van Stichting Living Daylights, ging in het prototype van een duurzaam klaslokaal specifiek in op daglicht en de stimulerende effecten ervan op de leerprestaties. Een goed schoolgebouw kan tot 20% betere leerresultaten opleveren en optimale daglichttoetreding speelt hierin

een grote rol. Deze gegevens zijn al decennia bekend, maar blijken desondanks niet het gewenste effect te zaaien. Naast de stimulerende werking wil Harsta graag de schoonheid van daglicht tonen, want daar kunnen we nooit genoeg bij stilstaan. Door zijn gepassioneerde manier van lesgeven was er, tot opluchting van de klas, geen tijd meer voor het afnemen van een toets.

Namens BBA Binnenmilieu gaven Atze Boerstra en Froukje van Dijken gezamenlijk een zeer levendige les over de bedenkelijke kwaliteit van de binnenlucht in


Afbeelding 3 - Frans Duijm laat zien welke problemen er spelen

Afbeelding 4 - “Voor €60 per leerling maken we een schoollokaal weer gezond”, aldus Louk Heijnders

Afbeelding 5 - Atto Harsta verkiest optimale daglichttoetreding boven daglichtsimulatie

3

basisscholen. De klas bleef scherp door een ronde “Petje op, Petje af”, onder kijkers van Holland Sport een bekend fenomeen. Vervolgens werd verder ingegaan op de luchtcirculatie; luchtkanalen in scholen worden dermate slecht schoongehouden, dat er continu verontreinigde lucht de school in wordt geblazen. Ook bleek dat de eerdere constatering dat 80% van de basisscholen ondermaats presteert als het gaat om CO2-waardes, aan de voorzichtige kant is. Boerstra pleit daarom voor het a priori vastleggen van beoogde prestaties omtrent het binnenklimaat, zonder dat hiervoor allerlei minder relevante details vastgelegd hoeven worden. Deze prestaties kunnen achteraf worden getoetst, zodat bepaald kan worden of de installateur zijn werk goed gedaan heeft. Dit is een basis voor een iteratief ontwikkelingsproces en zal leiden tot betere prestaties omtrent de luchtkwaliteit in scholen.

In de bibliotheek van ICDuBo gaf Renz van Luxemburg een les over akoestiek, inclusief geluidsfragmenten, die door de hele loods te horen waren. Het belang van een goede akoestiek, dat hij namens Level Acoustics toelicht, wordt met regelmaat onderschat en hangt nauw samen met onder andere de wijze van ventileren, de keuze van geveltechnieken en de inrichting van lokalen. Ook de aard van de gebruikers speelt een rol; een lokaal voor kleuters mag levendiger zijn dan lokalen voor oudere leerlingen. Een “onrustige” akoestiek kan daarentegen een zeer vermoeiend effect hebben op de gebruikers van

die ruimte. Er zijn meer dan genoeg oplossingen om een goede akoestiek te realiseren, variërend in toepassing en prijs. Een zorgvuldige selectie leidt snel tot verbetering.

In de kas verzorgde Wouter Beck de eerste les van de dag. Beck is werkzaam bij HunterDouglas en gaat dieper in op het thermisch comfort in klaslokalen. Dit comfort heeft invloed op de prestaties van leerlingen, maar is tevens erg subjectief. Hoe kunnen we toch rekening houden met individuele wensen? In een les die grotendeels werd besteedt aan verdieping van het onderwerp

Afbeelding 6 - “Petje op , Petje af” door Atze Boerstra en Froukje van Dijken, viel in de smaak

Afbeelding 7 - Renz van Luxemburg over akoestiek

Afbeelding 8 - Wouter Beck geeft les over thermisch comfort

Stichting Living DaylightsLiving Daylights4

thermisch comfort, werd getoond hoe zonregulering en raambekleding het binnenklimaat kunnen verbeteren. Ieder lokaal vraagt om passende oplossingen, rekening houdend met oriëntatie en seizoenen. Er moet in klaslokalen gewerkt worden, waardoor de nadruk ligt op het voorkomen van discomfort.

De tweede les in het “echte” klaslokaal werd verzorgd door Hans Korbee van Agentschap NL. Hij benadrukt dat leerlingen beter leren bij schoon licht, dat bovendien mooi, functioneel, duurzaam én goedkoop is. Met schoon licht doelt hij op een optimale daglichttoetreding, waar nodig gecompleteerd door een duurzaam kunstlichtplan.

Dat hier nog verbeteringen mogelijk zijn, is volgens Korbee zonneklaar. Het is daarom ook tijd om de lat op de juiste hoogte te leggen, zodat we daar over enkele decennia de vruchten van plukken. Investeer in onze kinderen én in licht. Hij wijst de klas op de Schoon Licht Scan, waarmee het voor iedereen mogelijk wordt in te schatten hoeveel er is te besparen door over te gaan op efficiëntere verlichting.

Kim van der Leest gaf namens Warm With Senses/Triple E letterlijk en figuurlijk een prikkelende les over de impact van de (gebouwde) omgeving op onze zintuigen. De mens heeft allerlei associaties bij bepaalde kleuren en geuren, die per persoon en cultuur kunnen verschillen. Als voorbeeld laat ze een stuk linoleum rondgaan,

waarbij de geur direct herinneringen oproept aan ieders basisschooltijd. Dat we dingen beter kunnen onthouden als we er een geur bij kennen, is een interessant gegeven om toe te passen op school. Van der Leest laat enkele andere geurmonsters rondgaan, waarbij het in sommige gevallen moeilijk blijkt om de geur te duiden. Ondanks ons reukzintuig snel en continu werkt, blijkt het niet altijd even makkelijk een geur te benoemen. Een tip: munt heeft een positieve invloed op onze concentratie!

Afbeelding 9 - Hans Korbee heeft genoeg stof tot nadenken

Afbeelding 9 - Kim van der Leest brengt met haar geurmonsters herinneringen terug aan onze basisscholen


Afbeelding 10 - Marijke van Loon licht toe dat we niet altijd vrolijk worden van felle kleuren

In de bibliotheek werd de les verzorgd door Marijke van Loon (afbeelding op vorige pagina), die namens Van Loon Kleuradvies presenteert hoe kleur kan bijdragen aan een optimale leeromgeving. Het toepassen van felle kleuren in scholen, omdat het nu eenmaal kinderen betreft, blijkt erg kort door de bocht. Door de huidige manier van lesgeven krijgen kinderen al veel prikkels te verwerken, wat voor ADHD-kinderen een zorgwekkende situatie oplevert. Felle kleuren kunnen dit verergeren. Van Loon geeft ook aan dat de omgeving hoe dan ook al gauw een belemmerend effect kan hebben op onze activiteiten en gemoedsrust. In haar presentatie komen enkele voorbeelden langs, zowel goede als beroerde.

Anouk Pelzer, projectleider van “Groene Longen in de Klas” (een project van Bouwen met Groen en Glas en het Rabobank Projectenfonds), vervangt vandaag Agnes van den Berg, die het symposium helaas niet kon bijwonen. Zij spreekt, zeer toepasselijk in de kas, over de vele voordelen van groen op school. Een plant is een goede graadmeter voor de kwaliteit van het binnenklimaat (licht en lucht) en levert hier continu een positieve bijdrage aan. Dit zorgt voor minder ziekteverzuim onder zowel leerlingen als lerar(ess)en. Groen draagt tevens bij aan een rustige omgeving, mede door de akoestische effecten. Het is van belang dat een specialist scholen adviseert omtrent groene longen in de klas, zodat de juiste planten worden geselecteerd en mogelijke nadelige effecten voorkomen. Pelzer sloot af met een oproep aan de klas om zowel

positieve als negatieve ervaringen met groen op scholen te delen, of te participeren in een pilotproject ([email protected]).

Na de pauze, met soep en broodjes, was het tijd voor het middagprogramma, waarin dezelfde lessen als in de ochtend worden afgewerkt. Vanzelfsprekend met een andere samenstelling van de klassen.

Vermaak en ConclusieNa de lessen zorgde illusionist Paul Weiss voor vermaak, door een spannende en verbazingwekkende show op te voeren, geheel in het thema van de dag. Akoestiek, lucht en licht passeerden de revue. De climax werd gevormd door een zwevende tafel, waarna het publiek met de nodige vraagtekens over de act wordt achtergelaten.

Dick Dolmans startte de plenaire middagsessie, waarin architect Jan Bakers vanuit zijn perspectief nog eens aangaf waar we staan en wat we kunnen doen om de problemen in scholen in het vervolg te voorkomen door het ontwikkelen van goede gebouwen. Geïnspireerd door een afbeelding van een klas met zeer gretige leerlingen, buiten in een drukke straat(!) ergens in India, is hij aan de slag gegaan met de problematiek rond het binnenklimaat

Afbeelding 11 - Lunch in de dokloods van ICDuBo, met een prachtig uitzicht op de Rotterdamse haven

Afbeelding 11 - Anouk Pelzer liet de klas een ideaal groenproduct tekenen


in basisscholen en de leerprestaties van de leerlingen. Als mentor van Onderzoekslab 12 “Gezond Verstand” van het Atelier Rijksbouwmeester, presenteerde hij het prototype van de Scholenbouwwaaier. Deze waaier bevat een uitgebreid en helder aanbod aan handvatten voor architecten en ontwikkelaars van basisscholen, waarmee een beter binnenklimaat en betere leerprestaties werkelijkheid moeten worden.

Tegen het einde van zijn presentatie poneerde Jan Bakers enkele stellingen, waarop kritische geluiden uit het publiek opstegen. Een architect in het publiek riep collega’s dringend op vaker terug te keren naar opgeleverde

projecten, om te evalueren of beoogde prestaties gerealiseerd worden en of gebruikers tevreden zijn over het gebouw. Dat dit nu nauwelijks gebeurt, verklaart volgens hem deels waarom we niet in staat blijken goede scholen te bouwen. Slechte schoolgebouwen liggen gevoelig bij zowel de architect, als bij de scholen zelf; zij willen tenslotte hun reputatie hoog houden. Maar als we de problemen blijven bagatelliseren, is de gewenste verbeterslag nog ver weg.

Architecten gaven aan over meer harde meetgegevens te willen beschikken, zodat zij gegronde keuzes kunnen maken en deze goed kunnen motiveren. Daarop werd opgemerkt dat de beleving van de gebruiker beslist niet onderschat moet worden en, naast de technische meetgegevens, onderdeel uit zou moeten maken van het toetsen van prestaties. Deze relevante discussie moet zoveel mogelijk worden doorgezet, daar het uiteindelijk ten goede zal komen aan de leerprestaties van basisschoolleerlingen.

Nadat alle sprekers bedankt werden, en daarbij een luchtzuiverende plant en een prototype van de Scholenbouwwaaier in ontvangst namen, werd het symposium “Beter Presteren door Gezond Leren” afgesloten met een levendige borrel.

Afbeelding 12 - Paul Weiss laat de wenkbrauwen van zijn publiek herhaaldelijk fronsen

Afbeelding 13 - Jan Bakers brengt de discussie op gang


Het symposium “Beter Presteren door Gezond Leren” is mogelijk gemaakt door:

Stichting Living DaylightsW www.livingdaylights.nlE [email protected]

HunterDouglasW www.hunterdouglas.nlE [email protected]

Forbo FlooringW www.forbo.nlE [email protected]

Innovatiecentrum Duurzaam BouwenW www.icdubo.nlE [email protected]

Tekst: Erwin van Veldhoven ([email protected])Foto’s: Laura Blauw ([email protected])

Stichting Living DaylightsBemuurde Weerd OZ 31

3514 AP [email protected]

+31 [0]30 238 03 06+31 [0]30 238 03 05

www.bouwenmetgroenenglas.nl



8

verslag symposium 3 nov 2010

Education