visie op recreatie & toerisme teylingen. buiten in de...

Cultu

reel hart aan

de K

aag

1

Visie op recreatie en toerisme Teylingen. Buiten in de Randstad. Cultureel hart aan de Kaag

17 oktober 2007, Gemeente Teylingen, ondersteund door Adviesbureau RBOI Rotterdam en NRIT.

2

Inhoud

Inhoud Voorwoord 3 Leeswijzer 5 1 Visie en aanpak 7 1.1. ONZE VISIE: WAAR WILLEN WE NAAR TOE? 7 1.2. AANPAK EN INTERACTIE 7 2 Kenschets huidige situatie 9 2.1. TOERISTISCH-RECREATIEF PRODUCT EN OMGEVINGSKWALITEITEN 9 2.2. DE ECONOMISCHE BETEKENIS VAN RECREATIE EN TOERISME IN TEYLINGEN 10 2.3. UITKOMSTEN SWOT-ANALYSE 11 2.4. DE ZES TROEVEN VAN TEYLINGEN 13 2.5. MARKPOSITIE BIJ DOELGROEPEN 14 3 Trends en marktontwikkelingen 17 3.1. INLEIDING 17 3.2. MEGATRENDS 17 3.3. ONTWIKKELINGEN IN NEDERLAND 18 3.4. QUALITY TIME IN DAG- EN VERBLIJFSRECREATIE 19 3.5. DAG- EN VERBLIJFSTOERISME NADER BEKEKEN 21 3.6. CONCLUSIES VOOR STRATEGIE 4 Inspelen op beleid 23 4.1. PROVINCIALE INZET 23 4.2. REGIONALE SAMENWERKING 24 4.3. UITVOERINGSPROGRAMMA GROENE HART 26 4.4. EU-PROGRAMMA’S 28 5 Uitwerking visie 29 5.1. UITWERKING VAN DE VISIE IN DRIE HOOFDLIJNEN 29 5.2. KAGERPLASSENGEBIED 30 5.3. BOLLENGEBIED EN VEENWEIDELANDSCHAP 42 5.4. KERNEN IN TEYLINGEN 48 6 Organisatie en promotie 55 7 Actieprogramma 57 Bijlagen

59

3

Voorw

oord

Voorwoord Een schitterend plassengebied, in het voorjaar omgeven door kleurrijke bollenvelden, een intrigerend slot dat herinnert aan woelige tijden en dorpen waar het bruist van de evenementen. Kan het nog mooier, moet het nog beter? Het antwoord is volmondig ja! Als nieuwe gemeente hebben we eens goed gekeken hoe we Teylingen de komende jaren aantrekkelijker kunnen maken voor onze eigen inwoners èn bezoekers. Om te ontspannen en te genieten in je vrije tijd of tijdens een korte vakantie. We hebben ontdekt dat er veel is om trots op te zijn. Varen en fietsen in een oer-Hollands landschap met molens, boerderijen, en weidse vergezichten. Een schilder die onze tulpenvelden monumentaal vastlegt op een panoramisch doek. Bedrijven, verenigingen en mensen die hun handen uit de mouwen steken om een bijzondere dag te organiseren. En nog tal van andere sterke punten waar we op kunnen voortbouwen. Maar er zijn ook punten die aandacht nodig hebben. De kwaliteit van veel voorzieningen laat sterk te wensen over, terwijl wij als consument steeds veeleisender worden. We willen meer comfort, avontuur en kwaliteit en zijn ook bereid daar iets voor te betalen. En we willen meer gebruik maken van het landelijk gebied om er te wandelen, terwijl daar misschien een weidevogel broedt en agrariërs hun land bewerken. Toch willen we vooral kijken naar onze kansen. Met nieuwe ontwikkelingen kunnen we de kwaliteit van voorzieningen en omgeving verbeteren. En met nieuwe routes kunnen we attractiepunten met elkaar verbinden. In onze visie groeit het Kagerplassengebied in de komende tien jaar uit tot een kwalitatief hoogwaardig en veelzijdig watersportgebied. Met eigentijdse voorzieningen, voldoende aanlegplaatsen en ligplaatsen en tal van punten waar je heerlijk kunt genieten van natuur en landschap. Waarbij je ook vanuit ieder dorp goed naar de plassen kunt komen en andersom, varend, fietsend of wandelend. Dat willen we ook in de rest van ons buitengebied. Zodat iedereen straks een ommetje kan maken vanuit zijn eigen huis, een rondje ontspannend kan fietsen of kan uitstappen uit de auto om te genieten van de intense kleuren en geuren als de bollenvelden in bloei staan. We willen ook dat onze dorpen aantrekkelijker worden en blijven bruisen van cultuur. Daar mogen onze eigen inwoners van profiteren en toeristen. Daarom gaan we onze gemeente sterker promoten met Teylingen. Buiten in de Randstad. Onze gemeente is straks een aantrekkelijk aanlandingspunt èn uitvalsbasis voor de eigen bewoners en bezoekers. Om een dagtrip te maken of meerdaagse vakantie naar of vanuit het Groene Hart, het bollengebied, de kust of de omringende steden. De economische effecten zorgen ervoor dat allerlei voorzieningen en activiteiten er verder op vooruit kunnen gaan. Wij zijn ambitieus en willen vaart maken. Met investeren in nieuwe projecten, met overleg en samenwerking. Want alleen met alle betrokkenen komen we een stap verder. Teylingen is het waard! De gemeente Teylingen

4

Voorw

oord

5

Leeswijzer

Leeswijzer Het eerste hoofdstuk begint direct met de kern van de visie en geeft uitleg over de interactieve totstandkoming van dit rapport. Het tweede hoofdstuk bevat vooral een analyse van onze huidige positie: wat zijn onze attracties en wat is de economische betekenis daarvan. Maar ook, wat zijn onze kwaliteiten, waar schort het aan, waar liggen onze kansen en waar moeten we voor uitkijken? Daarbij houden we nadrukkelijk ook rekening met de kwaliteiten van natuur en landschap. In het derde hoofdstuk gaan wij in op een aantal belangrijke trends op verschillende schaalniveaus en de gevolgen daarvan voor onze gemeente. Naast het inventariseren van de wensen van de bevolking en ondernemers zoeken we immers hechte aansluiting bij verwachte marktontwikkelingen. Vervolgens besteden wij in het vierde hoofdstuk aandacht aan de beleidsomgeving op regionaal en provinciaal niveau, als ook enkele mogelijkheden tot cofinanciering vanuit EU-fondsen. Door meer afstemming en samenwerking kunnen gemeenten elkaar onderling versterken en de recreant en toerist een completer pakket aanbieden. De lezer die alleen geïnteresseerd is in de uitwerking van de in hoofdstuk 1 bondig omschreven visie, kan volstaan met de lezing van hoofdstuk 5. Onder verwijzing naar de kaart achter in dit rapport gaan wij in op versterking van het plassengebied, het buitengebied en de kernen. In hoofdstuk 6 geven wij kort aan hoe wij onze rol zien bij de uitvoering van deze visie en de promotie van ons gebied. Wij besluiten in hoofdstuk 7 met een puntsgewijs overzicht van ons strategisch actieprogramma, dat wij na de zomer met alle betrokkenen willen uitwerken tot uitvoeringsgerichte projecten.

6

Leeswijzer

7

Visie en

aanpak

1 Visie en aanpak 1.1. ONZE VISIE: WAAR WILLEN WE NAAR TOE? In onze visie willen we dat Teylingen uitgroeit tot een veelzijdig en aantrekkelijk gebied voor dagrecreatie vooral voor onze eigen inwoners maar ook voor bezoekers vanuit de kust, Randstad, rest van Nederland en het buitenland. Daarmee willen we het leef- en verblijfsklimaat voor onze inwoners verbeteren, toeristische bestedingen vergroten en het aantal korte vakanties in onze gemeente laten toenemen. Centraal in onze visie staat het uitspelen van de zes Teylinger troeven:

- het Kagerplassengebied; - het bollencomplex; - de Ruïne van Teylingen; - Panorama TulipLand; - het bruisende culturele leven in de kernen; - de ligging van Teylingen in de Randstad.

Als ons “unique selling point” zien we de Kagerplassen in relatie tot cultuur (-historische) elementen en evenementen. Daarom profileren we ons met “Cultureel hart aan de Kaag” door een creatieve benutting van onze toeristisch-recreatieve potenties. Ons doel daarbij is:

- het wegwerken van achterstanden in de toeristisch-recreatieve infrastructuur; - algehele verbetering van het voorzieningenniveau; - bundeling van initiatieven om tot nieuwe productmarktcombinaties te komen; - benutten van kansen en het leggen van verbindingen; - groei van de toeristisch-recreatieve bestedingen.

Hierdoor wordt Teylingen een Cultureel hart aan de Kaag met:

- een hoogwaardig watersportgebied binnen de Hollandse Plassen; - een attractief en toegankelijk buitengebied; - cultureel aantrekkelijke kernen.

Goede samenwerking, afstemming en effectieve promotie zijn daarbij noodzakelijke voorwaarden. In hoofdstuk 5 werken wij deze visie verder gebiedsgericht uit voor de Kagerplassen, het landelijk gebied (bollengebied en veenweidelandschap) en de kernen in Teylingen. Op de kaart Ontwikkelingsperspectief achterin dit rapport zijn de belangrijkste punten weergegeven met een ruimtelijke dimensie. 1.2. AANPAK EN INTERACTIE Zoals in ons voorwoord aangegeven, willen wij Teylingen in de toekomst nadrukkelijker profileren op het gebied van recreatie en toerisme. Daarom is dit een belangrijk speerpunt in het coalitieakkoord en ons visiedocument “Bouwstenen voor de toekomst”. Uitwerking hiervan vindt plaats in deze visie op recreatie en toerisme met een strategisch

8

Visie en

aanpak

actieprogramma. Na de vaststelling van deze visie werken wij het strategisch actieprogramma uit tot een zo realistisch mogelijk uitvoeringsgericht plan met een zo groot mogelijk draagvlak. Plannen met een duidelijke ruimtelijke dimensie wegen wij verder af binnen de discussie rondom de Toekomstvisie en de daarna op te stellen Structuurvisie voor Teylingen. Raadscommissie, college, ambtenaren, ondernemers, maatschappelijke organisaties, jongeren en een speciaal hiervoor ingesteld burgerpanel zijn en blijven nauw betrokken bij de opstelling en uitwerking van deze visie. In december 2006 hebben wij een Kompasnotitie opgesteld als afsluiting van de eerste fase. Hierin is een voorlopige koers aangegeven om op basis van vier pijlers tot een visie te komen. Tevens zijn we in de Kompasnotitie ingegaan op de voorgenomen rol van de gemeente bij de uitvoering. Basis hiervoor vormen de uitkomsten van een vijftal workshops met leden van het college, de raadscommissie, ambtelijke projectgroep, ondernemers/organisaties, jongerenpanel en het burgerpanel. Ook is een analyse gemaakt van de vraag en het aanbod, mede in regionaal perspectief. Vervolgens hebben wij een aantal onderwerpen verder uitgediept, mede aan de hand van thematische workshops water, landrecreatie en kunst-cultuur-evenementen. Daarbij is zowel qua inhoud als proces optimaal afgestemd op de besluitvorming rond onze Toekomstvisie. Dat heeft geresulteerd in de opstelling van deze visie met kaart en een strategisch actieprogramma. Een eerste proeve hebben wij in mei 2007 besproken met de raadscommissie, ondernemers, verenigingen, burgerpanel en portefeuillehouders van omliggende gemeenten. Dit heeft vele positieve reacties opgeleverd en waardevolle suggesties om deze visie te completeren. Na bespreking met de raadscommissie willen wij de bevolking over deze visie informeren, waarna de raad dit stuk vaststelt op 12 juli 2007.

9

Ken

schets h

uid

ige situ

atie

2 Kenschets huidige situatie 2.1. TOERISTISCH-RECREATIEF PRODUCT EN OMGEVINGSKWALITEITEN Door de ligging tussen de Kaag en de kust ontmoet je als recreant of toerist twee verschillende werelden. Aan de ene kant is er het Groene Hart met de Kagerplassen, het Hollandse veenweidelandschap en het historische Warmond. Aan de andere kant bevindt zich het bollengebied met Sassenheim en Voorhout als belangrijke kernen binnen de Greenport. Cultuur(-historie) en evenementen spelen daar in allerlei vormen doorheen. Voor de eigen inwoners zijn recreatief vooral van belang het varen op de Kagerplassen, toeven op Koudenhoorn, diverse bewegwijzerde wandelroutes (vooral in en rond Warmond), fietsroutes door het Groene Hart en de Bollenstreek, diverse groengebieden zoals park Rusthoff in Sassenheim en Bos Huys te Warmont, theaters in Warmond en Sassenheim alsmede de sportcomplexen en evenementen in de drie kernen. Toeristische attracties vormen vooral de grote evenementen zoals het Corso en de Kaagweek, bezoek aan Panorama TulipLand, en het (rond-)varen op de Kagerplassen. Op het gebied van cultuurhistorie vormen de Ruïne van Teylingen, Huys te Warmont, Oude Toren in Warmond en divers buitenplaatsen karaktervolle elementen. Verblijf is mogelijk op vijftien campings rond de Kagerplassen en in twee hotels in de kernen. Daar zijn ook verschillende goede restaurants. Teylingen heeft daardoor een zeer gunstige uitgangspositie om de vele recreatieve en toeristische kwaliteiten te verbeteren, het aanbod te verbreden en potenties te benutten.

10

Ken

schets h

uid

ige situ

atie

Landschap en natuur: zoeken naar meerwaarde door nieuwe combinaties Een belangrijk onderdeel van het toeristisch-recreatief product wordt gevormd door de landschappelijke en natuurlijke kwaliteiten. In dat opzicht is landschap nadrukkelijk ook een economische productiefactor. Investeringen in het landschap die een hogere kwaliteit, belevingswaarde en gebruikswaarde opleveren hebben daarom economisch rendement. Simpel gezegd: waar het mooi is en waar er iets leuks te doen is, hebben toeristen en recreanten het meer naar hun zin, blijven ze langer en besteden ze meer. Die landschappelijke kwaliteiten zijn uitvoerig beschreven in het streekplan Zuid-Holland West, de Regiovisie Groen, Water en Landschap Duin- en Bollenstreek van de samenwerkende natuur- en milieuorganisaties (oktober 2006) en de Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer/Bollenstreek. De meeste agrarisch gebruikte graslanden zijn daarin aangeduid als waardevol weidevogelgebied. Daartoe behoren met name de veenweidegebieden rond de Kagerplassen als onderdeel van Nationaal Landschap Het Groene Hart, de Elsgeesterpolder en het zuidelijk deel van de Roodemolenpolder. Als natuurgebied zijn aangegeven het Bos Huys te Warmont, het zuidelijk deel van Koudenhoorn en de Kogjespolder. Bij verdere ontwikkeling van recreatie en toerisme zal Teylingen nadrukkelijk rekening houden met de aanwezige natuur- en landschapswaarden. Daarbij zoeken we naar nieuwe oplossingen die een meerwaarde creëren voor natuur, landschap èn recreatie. Bij ieder project zullen we steeds weer toetsen aan de natuur- en landschapswaarden en bezien welke oplossingen mogelijk zijn. Daarnaast zal er ook een begin moeten worden gemaakt met de ontwikkeling van kwaliteiten op het gebied van natuur en landschap, zoals dat al in 1996 is afgesproken in het Pact van Teylingen. Belangrijke aspecten voor onze gemeente daarin zijn:

- aanleg van ecologische verbindingen; - bescherming van de natuurkwaliteiten van de graslanden: weidevogelbeheer,

slootkantontwikkeling, herstel rietoevers Kagerplassen; - versterking van de natuurkwaliteiten van de bollenvelden (bollenvogels en

natuurvriendelijke oevers); - versterking van de natuurkwaliteiten van de landgoederen; - bescherming en zo mogelijk herstel van het open landschap; - verbetering van de waterkwaliteit; - tegengaan verrommeling; - aanleg van groensingels rond gebouwen; - aanbrengen van groenstructuren in het landschap.

Samen met andere overheden, natuurorganisaties en de agrarische sector zullen we tot concrete investeringen moeten komen voor ontwikkeling en beheer van natuur en landschap. Soms in kleinschalige projecten rond een agrarisch erf of met grote projecten waarbij cofinanciering bijvoorbeeld vanuit provinciale fondsen onontbeerlijk is. 2.2. DE ECONOMISCHE BETEKENIS VAN RECREATIE EN TOERISME IN TEYLINGEN Interessant is om een indicatie te krijgen van de huidige economische betekenis van recreatie en toerisme in onze gemeente. Dit is op te vatten als een soort ‘nul-meting’. Daarmee kunnen we in de toekomst de effecten op de toeristisch-recreatieve bestedingen vergelijken als gevolg van onze inspanningen en investeringen. Allereerst geven we een indruk van onze positie in de regio Holland Rijnland op basis van het rapport Toeristische betekenis Holland Rijnland (ZKA, 2005). Daarna volgen enkele conclusies uit een actuele berekening van het NRIT, die geheel is opgenomen als bijlage 1.

11

Ken

schets h

uid

ige situ

atie

In Holland Rijnland geven toeristen jaarlijks ruim €300 miljoen uit. Dat is goed voor 4000 full time banen. De helft daarvan komt terecht in Noordwijk. De badplaats is daarmee verreweg de belangrijkste toeristische speler in onze regio. Op grote afstand volgen Leiden (12%), Lisse (9%) en Noordwijkerhout (9%). De drie kernen van Teylingen leveren in het onderzoek van ZKA met 4% van de bestedingen en de werkgelegenheid een bescheiden bijdrage aan de toeristische economie in Holland Rijnland (zie tweede deel bijlage 1). Opvallend is dat het verblijfstoerisme de economische kurk vormt waarop de toeristische regio Holland Rijnland drijft. De verblijfstoerist genereert maar liefst driekwart van alle bestedingen en werkgelegenheid. Het is vooral de hotelsector die met 68% van de overnachtingen zorgt voor 84% van bestedingen in de regio. Ook de economische toegevoegde waarde van de jachthavens is relatief groot: met 2% van de overnachtingen zorgen ze wel voor 6% van de totale toeristische bestedingen. En hoewel campings 18% van de overnachtingen voor hun rekening nemen, dragen ze maar 6% bij aan de totale bestedingen. Door het NRIT is een specifieke berekening gemaakt van de totale bestedingen in relatie tot recreatie en toerisme (zie eerste deel bijlage 1). Hieruit komt naar voren dat de huidige bestedingen door recreatie en toerisme in Teylingen bijna €21 miljoen op jaarbasis bedragen, waarvan tweederde in de Horeca. Hiermee zijn rechtstreeks 268 voltijd arbeidsplaatsen gemoeid, dat is ongeveer 3% van de totale werkgelegenheid in Teylingen. De indirecte effecten meegerekend, die ook tot buiten de regiogrenzen kunnen gaan, genereert de sector zelfs 375 voltijd arbeidsplaatsen. Ter vergelijking, nationaal zit 5% van de werkgelegenheid in de toeristische sector en in een toeristische provincie als Friesland is dat 8% (n.b. berekeningen waarop deze cijfers zijn gebaseerd zijn niet geheel met de onze vergelijkbaar; ze dienen slechts om een grove vergelijking te kunnen maken). 2.3. UITKOMSTEN SWOT-ANALYSE Hieronder volgt een uitgebreid overzicht van de sterkte-zwakte analyses die we gemaakt hebben met college, ambtenaren, raadscommissie, ondernemers, verenigingen en leden van het burgerpanel. Deze analyse vormt een belangrijk vertrekpunt voor onze in hoofdstuk 5 uitgewerkte visie en onderbouwing van de in hoofdstuk 7 voorgenomen projecten. Sterke punten • Kagerplassen omringd door groen polderlandschap met diversiteit aan

watersportmogelijkheden; • bollenvelden met voorjaarsbloei; • gunstige ligging op de binnenring van de Randstad tussen kust en Kaag, dichtbij

Schiphol en als entree van het Groene Hart; • ruïne van Teylingen met Jacoba van Beieren die daar heeft gewoond en is overleden; • verschillende andere cultuurhistorische attractiepunten, zoals Oude Toren, Huys te

Warmont, geboortehuis Jan Steen, Boerhavehuys en buitenplaatsen; • Panorama TulipLand; • karakteristieke dorpskern Warmond; • enkele groengebieden met een bijzondere kwaliteit, zoals Bos Huys te Warmont,

park Groot Leerust en het zuidelijk deel van Koudenhoorn in Warmond, park Rusthoff in Sassenheim;

• mogelijkheden voor openluchtrecreatie op eiland Koudenhoorn en Klinkenbergerplas; • typisch Hollands veenweidegebied met agrariërs, weidevogels en 11 molens; • variatie van boeiende landschappen (bollen-, veenweidegebied, bos, strand en

duinen) op relatief korte afstand van elkaar; • actief en divers verenigingsleven op het gebied van cultuur, evenementen en sport; • enkele grote evenementen met een vrij brede bekendheid, zoals Kaagweek, corso

12

Ken

schets h

uid

ige situ

atie

voor de Bollenstreek en de Schippertjesdagen; • theaters in Sassenheim en Warmond; • concentratie van fitness, wellness en diverse faciliteiten voor o.a. golf, tennis en

snooker in Warmond; • redelijk goed geoutilleerde sportparken Elsgeest in Voorhout, De Roodemolen in

Sassenheim en Overbos in Warmond; • grote hoeveelheid en diversiteit aan verblijfsmogelijkheden dichtbij in Noordwijk,

aanvullende verblijfsmogelijkheden in Teylingen met enkele hotels en campings; • groot congrescentrum Noordwijkerhout. Zwakke punten • in zijn algemeenheid achterblijvende kwaliteit van het toeristisch-recreatief product

over de gehele linie; • onvoldoende wandelen fietspaden rond de dorpen en de Kagerplassen; • ontbreken van goede mogelijkheden voor het maken van een “ommetje” vanuit de

woonomgeving; • onvoldoende doorgaande kanoroutes; • te weinig passantenplaatsen voor de watersport; • te weinig ligplaatsen in jachthavens; • achterstallig onderhoud, onvoldoende voorzieningen (toilet, afval, etc.) en te weinig

toezicht op gebruik van bestaande passantenplaatsen (vooral bij Koudenhoorn); • onvoldoende handhaving op en om het water; • onvoldoende toegankelijkheid van de oevers van de Kagerplassen vanaf het land; • rommelige indruk bollengebied door loodsenlandschap; • onvoldoende locaties voor toeristen om fraaie perspectieven op het bloeiende

bollenlandschap en het plassengebied te beleven; • verstoring open landschapsbeleving veenweidegebied door verspreide ligplaatsen

rond Kagerplassen; • geringe capaciteit en vrij eenzijdig aanbod van verblijfsmogelijkheden; • deels wat verouderde campings met achtergebleven voorzieningen; • ontbreken van fietsverhuur bij station Voorhout; • weinig verpozing en te beleven in de dorpen (buiten de evenementen); • te beperkte vaartijden pontjes; • parkeerprobleem Warmond en Kagerplassen tijdens evenementen; • verkeersdrukte op N444; • ontbreken herkenbaar eigen gezicht van het gebied en mede daardoor onbekendheid

bij het grote publiek; • veel evenementen en activiteiten te seizoengebonden (voorjaar-begin zomer); • weinig samenhang en afstemming tussen attracties en evenementen; • weinig recreatief groen vooral in Voorhout; • weinig recreatieve mogelijkheden voor gezinnen met jonge kinderen; • ontbreken van goede skateboard faciliteit voor tieners; • moeilijk om ruimte te vinden voor nieuwe ontwikkelingen vanwege regelgeving,

belangenconflicten en planologisch regiem. Kansen • met algehele kwaliteitsverbetering van voorzieningen het gebied een impuls geven

voor bewoners en bezoekers; • water in meest brede zin beter benutten (vooral passantenplaatsen en

voorzieningen); • alle dorpen beter verbinden met de Kagerplassen met goede routes voor kleine

boten, fietsers en wandelaars; • Kagerplassen beter toegankelijk maken vanaf het land en omgekeerd; • meer en betere mogelijkheden om aan te leggen op eilandjes in de Kagerplassen

met voorzieningen en natuurbeleving; • concentratie verspreide ligplaatsen en uitbreiding jachthavens, • water meer combineren met cultuur, kunst en bollen; • verbinden/interactie tussen attracties; • vasthouden van de toerist bij (water)evenementen en corso; • belevenis bieden aan kusttoerist met kunst/cultuur evenementen en attracties;

13

Ken

schets h

uid

ige situ

atie

• ontwikkeling van enkele toeristisch-recreatieve knooppunten zoals Panorama TulipLand bij de Ruïne van Teylingen, maar ook kleinere knooppunten langs de Kagerplassen;

• historische elementen meer benutten en in routes opnemen; • bollencomplex revitaliseren, toegankelijk en beter beleefbaar maken; • aanleg van een fiets/wandelpad langs de Kaagoever; • fietsverhuur stations en aanhaken op goede regionale routes; • recreatie-eiland Koudenhoorn verder ontwikkelen; • aanleg van een natuurspeeltuin voor kinderen; • inspelen op grotere markt voor kort meerdaags verblijfstoerisme; • inspelen op groeiende markt voor leisure en wellness; • ontwikkelen van ontspanningsprogramma’s voor congresgangers; • versterking economische ontwikkeling door betere samenwerking tussen overheid en

bedrijfsleven; • versterking samenwerking omliggende gemeenten (Alkemade, Jacobswoude,

Noordwijk, Noordwijkerhout, Lisse, Leiden, Leiderdorp. Oegstgeest, Haarlemmermeer, Aalsmeer), Hollandse Plassen, Holland Rijnland, Keukenhof, maar ook met Amsterdamse regio.

Bedreigingen • niets doen/geen resultaten; • verrommeling door verstedelijking en uitbreiding kassen; • toename van geluidshinder vanuit Schiphol; • grotere verstedelijkingsdruk op de resterende groene ruimte; • infrastructuur (routes en parkeren) onvoldoende berekend op meer toeristen; • op sommige plaatsen mogelijke verstoring van rust voor mens en dier. 2.4. DE ZES TROEVEN VAN TEYLINGEN Voor het ontwikkelen en promoten van toeristisch-recreatieve product-marktcombinaties is het noodzakelijk de belangrijkste aspecten vast te stellen van onze toeristische identiteit. Gebaseerd op voorgaande analyse komen we tot de volgende zes troeven van Teylingen: - Kagerplassen, met zijn watersportmogelijkheden, rondvaarten, evenementen,

Warmond, Koudenhoorn en overige eilanden, molens en omringend Hollands veenweidelandschap.

- Bollencomplex, met zijn kleurrijke en geurende voorjaarsbloei en het corso. - Panorama TulipLand in Voorhout, met oude werktuigen, promotiefilm etc., en

de nieuwste attractie panorama Big Sur. - Ruïne van Teylingen in Voorhout, met als meest spraakmakende bewoonster

Jacoba van Beieren. - Bruisend cultureel leven in de kernen, veelal gedragen door vrijwilligers, tot

uitdrukking komend in de twee theaters in Sassenheim en Warmond maar ook in vele festivals en evenementen.

- Gunstige ligging in de Randstad tussen kust en Kaag, dichtbij Schiphol en als entree van het Groene Hart.

Als twee sterkste en unieke troeven met de grootste toeristisch-recreatieve potentie zijn naar voren gekomen de Kaag en onze cultuur(historie). Bij al onze inspanningen om Teylingen aantrekkelijker te maken voor onze bewoners en bezoekers spelen deze troeven een belangrijke rol. Voor meer gedetailleerde overzichten van het huidig toeristisch-recreatief aanbod verwijzen we naar bijlage 2 Campings, bijlage 4 Jachthavens, bijlage 5 Bezienswaardigheden, bijlage 6 Horeca, bijlage 7 Cultuur, bijlage 8 Molens en bijlage 9 Leisure.

14

Ken

schets h

uid

ige situ

atie

2.5. MARKPOSITIE BIJ DOELGROEPEN Welke doelgroepen trekt Teylingen aan? Hierover zijn alleen afgeleide conclusies te trekken op basis van kengetallen uit regionaal onderzoek. Dit levert een schatting op van de volgende toeristische bezoekersaantallen: Overnachtingen Jachthavens 10.000 Campings toeristisch 30.000 Hotels 30.000 Totaal verblijf 70.000 Over dagtoeristen met bezoek aan attracties, rondvaarten, musea en bezienswaardigheden, evenementen en dagrecreatiegebieden zijn geen nadere gegevens bekend. Verondersteld is dat 2% van de dagtoeristische bestedingen van de regio gelijk staat aan het aandeel bezoekers in Teylingen. Dan komt dat neer op ongeveer 140.000 dagtochten per jaar. Doelgroepen De onderzoeken van ZKA over imago en profiel zijn primair gericht geweest op de provincie Zuid-Holland. Aanvullend heeft men uit de primaire data nog conclusies proberen te trekken voor Holland Rijnland waarvan onze gemeente deel uitmaakt. Uitspraken voor Teylingen zijn dus nadrukkelijk onder het voorbehoud dat de waarnemingen voor Zuid-Holland c.q. Holland Rijnland van toepassing zouden zijn op Teylingen. De huidige doelgroep die zich door het toeristisch-recreatief aanbod in onze gemeente het meest bediend voelt, bestaat uit: hoogopgeleide gasten, reizend in gezelschappen van twee personen met een bovenmodaal inkomen en met een gemiddelde leeftijd van 43 jaar en vanzelfsprekend met belangstelling voor water(sport) en/of bloemen en bloembollen. Verder blijkt uit de onderzoeken van ZKA dat: o het gemiddelde verblijf van verblijfsgasten plm. 6 dagen is; hieruit volgt dat het

vooral om zgn. ‘korte vakanties’ gaat. o verblijfsgasten in Zuid-Holland en Holland Rijnland bij voorkeur in hotels verblijven. o de belangstelling voor verblijf met kinderen iets toeneemt. o het aandeel van laag opgeleide verblijfsgasten toeneemt. o water, bollen en bloemen zeker niet tot de topbestemmingen horen voor dagbezoek

en de laatste (bollen en bloemen) zeker niet voor kinderen aantrekkelijk worden gevonden.

Op grond hiervan is het raadzaam aandacht te geven aan mogelijkheden voor gezinnen met kinderen. Zo zouden bollen en bloemen voor deze doelgroep aantrekkelijker gemaakt kunnen worden met educatieve, gethematiseerde attracties. Kindvriendelijkheid is so wie so een element dat verbetering behoeft, gezien het imago-onderzoek. Wat het verblijftoerisme betreft, is het voor onze gemeente een signaal dat het aanbod van hotelaccommodatie beperkt is terwijl de gasten een voorkeur hebben voor hotels en vergelijkbare logiesvormen (bed & breakfast). Herkomst Waar komen toeristen vandaan? Meer dan de helft van de verblijfsgasten in Holland Rijnland komt uit het buitenland, vooral Duitsland. Deze verblijven het meest direct aan de kust. De campinggasten in Holland Rijnland komen gelijkelijk verdeeld uit Zuid-Holland, overig Nederland en het buitenland. Over de herkomst van jachthavenbezoekers is weinig bekend. Deze komen waarschijnlijk het meest uit de directe omgeving. Met enige slagen om de arm kan worden verondersteld dat de meeste verblijfstoeristen op campings en de jachthavens uit Zuid-Holland komen.

15

Ken

schets h

uid

ige situ

atie

Hotels herbergen waarschijnlijk voor een groot deel een zakelijke nationale markt en buitenlanders. Onze gemeente opereert op het gebied van verblijfstoerisme dus waarschijnlijk het meest op de Zuid-Hollandse markt, die gelijk verdeeld lijkt tussen gezinnen met kinderen en gezinnen zonder kinderen. De dagtoeristen die de attracties en rondvaarten doen in Holland Rijnland komen voor 60% uit het buitenland en 40% uit de rest van Nederland. Bijna niemand komt uit Zuid-Holland (zie voor alle gegevens bijlage 3).

16

Ken

schets h

uid

ige situ

atie

17

Tren

ds en

markto

ntw

ikkelingen

3 Trends en marktontwikkelingen 3.1. INLEIDING Nog steeds hebben toeristisch-recreatieve beleids- en actieplannen vaak een te aanbodgericht karakter. Met andere woorden, er wordt bij de opzet van dergelijke plannen in veel gevallen niet of te weinig rekening gehouden met trendmatige ontwikkelingen in de toeristisch-recreatieve vraag tot nu toe en de gevolgen daarvan voor de toekomst. In dit onderdeel komen daarom deze trends vooral in kwalitatieve zin aan de orde, voor zover deze direct of indirect van invloed kunnen zijn op de toeristisch-recreatieve ontwikkeling binnen onze gemeente. Redenerend van meer algemeen na vrij specifiek zullen hierna onder diverse trendmatige marktontwikkelingen aan de orde komen. De databronnen hiervoor zijn grotendeels afkomstig van onderzoeksinstellingen als het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), het Continu Vrije Tijd Onderzoek (CVTO), het Continu Vakantie Onderzoek (CVO), het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en NRIT Onderzoek. 3.2. MEGATRENDS Allereerst noemen we hier tien relevante ‘megatrends’ met enkele trefwoorden, waarvan wij verwachten dat ze een belangrijke invloed hebben op de vraag naar specifieke toeristische product-marktcombinaties. Megatrends zijn duidelijk waarneembare krachtige ontwikkelingen bij de consument, die zich in een groot deel van de wereld voltrekken en zich naar verwachting over een lange periode voortzetten. Authenticiteit Herkenbare regionale identiteit, echtheid, streekeigenheid, ambacht en traditie, cultuurhistorie, educatieve elementen, kunst, cultuur, rust, stilte, back to basic. Verantwoordelijker Zorg voor milieu, belangstelling voor ‘eco’, maatschappelijk verantwoord consumeren en ondernemen, integriteit, transparantie, betrokkenheid, kernwaarden, duurzaamheid. Groter kwaliteitsbesef Steeds belangrijker in keuzeproces voor product of dienst, consument vraagt totaalbeleving, vraagt hoger investeringsniveau, professionalisering dienstverlening, Digitalisering Zoeken en boeken via internet, ICT-toepassingen ook onderdeel van vrijetijdsbeleving. Grenzelozer Globalisering, mensen worden nog mobieler, belang van overstappunten neemt toe, vervaging werk en vrije tijd. Intimiteit Meer behoefte aan sociaal contact, ook meer behoefte aan ruimte en privacy, gezelligheid met familie en vrienden, behoren bij een community.

18

Tren

ds en

markto

ntw

ikkelingen

Pluriformer Meer differentiatie en thematisering, andere culturen, meer verschillen in huishoudensamenstelling, leefstijlen en werkverbanden, regio’s met een grote diversiteit van aanbod van dagrecreatieve voorzieningen worden populairder. Vitaler Welbevinden, gezondheid, uiterlijk. actieve en sportieve recreatie in een natuurlijke omgeving, ondernemen, bewegen. Beleving Gevoelswaarde is van groot belang, persoonlijk opdoen van unieke boeiende ervaringen, verwennen, gastheerschap, georganiseerd avontuur, outdooractiviteiten vooral bij jongeren, fascinatie, pret, toegevoegde waarde, persoonlijke groei, diepgang, spiritualiteit. VIP-ervaringen: verrassend, intensief en prettig, waarbij wel veiligheid is gegarandeerd. Branding Vermarkten van een product, dienst of gebied met een stukje toegevoegde waarde voor de ondernemer (b.v. scholing, netwerk), en de consument (zoals imago, erbij horen en erbij geweest zijn, lifestyle, uniciteit, bijdrage aan een duurzame ontwikkeling). 3.3. ONTWIKKELINGEN IN NEDERLAND De demografische ontwikkeling in Nederland wordt niet alleen momenteel, maar ook voor de nabije toekomst gekenmerkt door een nauwelijks stijgende bevolkingsomvang met een groei van circa 35.000 personen per jaar. Hierdoor zal er sprake zijn van slechts een zeer geringe (algemene) toename van de markt voor toerisme en recreatie. Binnen de bevolkingsstructuur doen zich wel belangrijke veranderingen voor: - Vergrijzing: binnen nu en 10 jaar zullen er zo’n 1 miljoen 50-plussers in Nederland

bijkomen. Dit zijn dan vooral mensen met meer vrije tijd, meer toeristisch-recreatieve ervaring en hogere bestedingsmogelijkheden.

- Ontgroening: het aandeel van de jongeren (0-20jaar) in de totale Nederlandse bevolking neemt af. Binnen de toeristisch-recreatieve sector heeft deze doelgroep altijd veel aandacht gekregen (zie attractieparken).

- Toenemend aantal (vooral ook eenpersoons)huishoudens en het kleiner worden van gezinnen: het toeristisch-recreatief aanbod is nog te veel traditioneel op het gezin met jonge kinderen ingesteld.

- Stijging van het aantal tweeverdieners: deze doelgroep geeft ook aan toerisme en recreatie verhoudingsgewijs veel geld uit en lijkt qua vrijetijdsgedrag in bepaalde aspecten nogal op dat van 50 plussers.

Het recht op vrije tijd, vakanties en bijvoorbeeld dagtochten is algemeen aanvaard. Economische ontwikkelingen hebben daarom niet zozeer invloed op de participatie (het feit of men een bepaalde activiteit wel of niet beoefent), maar vooral op de frequentie (het aantal keren dat een bepaalde activiteit per jaar wordt beoefend). Een positieve economische ontwikkeling zorgt er dus voor dat bepaalde toeristisch-recreatieve producten, diensten en activiteiten meer worden geconsumeerd. Ongeacht de economische situatie zullen de toeristisch-recreatieve mogelijkheden (ook in Teylingen) de nodige variatie en differentiatie moeten omvatten. Economische ontwikkelingen hebben dus vooral ook invloed op de kwantitatieve vraag in termen van ‘meer of minder’. Voor de eerstkomende jaren lijkt ‘meer’ van toepassing. Daarnaast bevinden we ons in het tijdperk van wat wordt genoemd de “belevingseconomie”. De consument is op zoek naar een individuele ervaring en wil thuis komen met een uniek verhaal en onvergetelijke herinnering. Het prikkelen van de zintuigen speelt hierin een belangrijke rol: we willen het zien, horen, ruiken, proeven en voelen. En het liefst doen we zelf mee en geven we vorm aan onze eigen unieke

19

Tren

ds en

markto

ntw

ikkelingen

ervaring. Ofwel, zoals dat in vaktermen heet, “co-creatie”. Op het ICT-gebied (vooral ook binnen toerisme en recreatie) hebben technologische ontwikkelingen nu en in de toekomst grote invloed. Zo is het aantal breedbandverbindingen per 100 inwoners in Nederland het hoogste van de wereld, terwijl een verdere stijging voor de hand ligt. Vooral de rol van internet op het gebied van zoeken boekgedrag heeft een grote invloed op de toeristisch-recreatieve sector. Traditionele marketing- en promotie-instellingen als bijvoorbeeld VVV’s verdwijnen of krijgen een totaal andere opzet en structuur. Bovendien ontstaan er steeds meer (wat distributie betreft) grotendeels gratis mogelijkheden om zeer gerichte toeristisch-recreatieve marketing, communicatie en promotie op te zetten. En dat niet alleen op landelijk, provinciaal en bijvoorbeeld sectoraal/bedrijfsniveau, maar ook gemeentelijk niveau. Vooral de toeristisch recreatieve mobiliteit betekent in nogal wat gevallen een duidelijke belasting van het milieu. Anderzijds groeit binnen de toeristisch-recreatieve sector het besef dat positieve ecologische ontwikkelingen van essentieel belang zijn. Immers landschap, natuur en milieu in het bijzonder zijn essentiële onderdelen van eveneens een aantrekkelijk toeristisch-recreatief aanbod (c.q. dragen bij aan een positief imago). In Teylingen moet daarom niet alleen aan het milieu en het landschap optimale aandacht worden besteed, maar bijvoorbeeld ook aan de milieuvriendelijkheid van (toeristisch-recreatieve) bedrijven en activiteiten. Zo bestaan er tegenwoordig speciale milieubarometers voor de verblijfsrecreatieve en evenementensector, die ook in onze gemeente gebruikt kunnen worden. 3.4. QUALITY TIME IN DAG- EN VERBLIJFSRECREATIE Vrije tijd In tegenstelling tot wat nog her en der wordt verondersteld, neemt de echt aan toerisme en recreatie te besteden netto vrije tijd eerder af dan toe. Zojuist door het SCP gepubliceerd onderzoek bevestigen deze ontwikkelingen. Vooral door afschaffing van VUT-regelingen, verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd en bijvoorbeeld het weer invoeren van de 40-urige werkweek, zal de hoeveelheid beschikbare vrije tijd ook in de nabije toekomst verder onder druk komen te staan. Bovendien wordt verwacht (o.a. door het SCP) dat ook het aantal min of meer verplichte vrijetijdsactiviteiten (zoals huishoudelijke werkzaamheden en boodschappen doen) verder zal toenemen. Kortom, de echt voor recreatie en toerisme te besteden vrij tijd zal eerder stabiliseren of wellicht wat afnemen in plaats van verder stijgen. De consument in het algemeen en de toerist/recreant reageert hierop door te kiezen voor de zogenaamde ‘quality time’. Dit betekent een voorkeur voor een efficiëntere vrijetijdsbesteding, waarbij uit diverse min of meer kant en klare producten, diensten en activiteiten kan worden gekozen en er diverse combinatie- en keuzemogelijkheden kunnen worden gemaakt. Voor de consument/ toerist/recreant betekent dit minder voorbereidingstijd en zodoende optimale tijd voor daadwerkelijke vrijetijdsbesteding. Dagrecreatie Op basis van CBS-onderzoeken uit 1990/’91, 1995/’96 en 2001/’2 kan – in absoluut opzicht – worden geconstateerd dat de markt voor dagrecreatieve tochten (>2 uur of meer buitenshuis) al jaren stabiliseert. Maar liefst 98% van alle Nederlanders onderneemt per jaar zo’n 62 recreatieve dagtochten per persoon. Zowel de dagrecreatieve participatie als intensiteit/frequentie liggen dus al ongekend hoog. Voor nu en de toekomst zijn dientengevolge het soort dagrecreatieve activiteiten, de deelname daaraan en de onderlinge verschuivingen daarin het meest relevant. Wat die punten betreft zijn er en enkele belangrijke kwalitatieve conclusies te trekken: - meer belangstelling voor toneel, concerten (musicals) en ook wel musea; - wandelen en fietsen blijven zeer belangrijk; - toenemende belangstelling voor nieuwe dagattracties als: overdekte speelparadijzen,

snowcenters, gespecialiseerde dierentuinen, maar ook moderne leisurecentra (bijv. Triavium Nijmegen) en gecombineerde beurs-/tentoonstellingen

20

Tren

ds en

markto

ntw

ikkelingen

evenementencentra (bijv. Brabanthallen Den Bosch); - toenemend bezoek aan specifiekere evenementen op speciaal daarvoor bestemde

locaties (bijv. Lowlands en Ahoy). Met behulp van CBS-cijfers over dagtochten in 2001/2002 kan een overzicht worden gemaakt van de meest favoriete dagrecreatieve activiteiten voor Nederland als totaal en de provincie Zuid-Holland: TABEL 1 DAGTOCHTEN VAN NEDERLANDERS NAAR SOORT ACTIVITEITEN (IN%) Activiteiten Totaal Zuid-Holland Sport/sportieve recreatie (incl. wandelen en fietsen)

31,0 32,0

Uitgaan 22,8 22,4 Recreatief winkelen 11,5 12,1 Bezoek attracties/evenementen 11,2 10,2 Zonnen, zwemmen e.d. 5,9 6,5 Toeschouwers bij sport 3,7 3,6 Toeren 2,2 1,3 Overig (Hobby/verenigingen) 11,7 11,9 Totaal (in %) 100,0 100,0 Totaal (in mln.) 981,6 215,2

Bron: CBS Aan de hand van bovenstaand overzicht kunnen enkele belangrijke conclusies worden getrokken: - Van het totale aantal dagtochten van Nederlanders heeft maar liefst iets meer dan

1/5 deel (22%) als bestemming de provincie Zuid-Holland; - De deelname aan de diverse soort dagrecreatieve activiteiten in Zuid-Holland komt

goed overeen met het landelijk totaal. Verblijfsrecreatie Ook met betrekking tot de verblijfsrecreatie zien we eerder een stagnerende dan een nog groeiende markt. - Vakantieparticipatie (d.i. het aantal Nederlanders dat één of meer keren per jaar met

vakantie gaat): al jaren iets meer dan 80% en dus ongekend hoog maximum. - Vakantie-intensiteit (d.i. het gemiddeld aantal keren dat men per jaar met vakantie

gaat): neemt voor zowel korte als lange vakanties af. Tabel 2 geeft een overzicht van het aantal lange en korte vakanties van Nederlandse ingezetenen over de jaren 2002 tot en met 2004. TABEL 2 VAKANTIES VAN NEDERLANDERS (IN MLN)

Jaar Totaal Kort Lang 2002 35,47 13,10 22,37 2003 34,55 12,52 22,04 2004 35,15 12,47 22,68 2005 34,40 12,16 22,25

Bron:CBS/ CVO Dit alles betekent dat het aantal vakanties in de toekomst eerder op eenzelfde dan een hoger kwantitatief niveau zal komen. Met nadruk willen we vermelden dat dit ook voor korte (binnenlandse) vakantie geldt. Aangaande het inkomend toerisme kan nog worden vermeld dat bij de ook voor Zuid-Holland (inclusief Teylingen) zeer belangrijke Duitse markt de laatste jaren duidelijke dalingen zijn opgetreden. Pas zeer recent lijken de eerste tekenen van herstel zichtbaar. Overigens is en blijft de Duitse toerist zeer sterk op de kust gericht en veel minder (zeker wat het overnachten betreft) op het aangrenzende achterland. Voor dagtochten vanaf de tijdelijke verblijfplaats (aan bijvoorbeeld de kust) zijn er uiteraard wel mogelijkheden.

21

Tren

ds en

markto

ntw

ikkelingen

De procentuele aandelen van korte en lange binnenlandse vakanties binnen de voor de onze gemeente relevante (toeristen)gebieden waren de afgelopen jaren als volgt: TABEL 3 AANDEEL IN BINNENLANSE VAKANTIES IN % VAN DE LANDELIJKE TOTALEN Jaren Hollandse/Utrechtse Meren Zuid Holland

Kort Lang Kort Lang 2000 1 2 10 5 2001 1 1 9 6 2002 2 1 10 7 2003 2 1 10 7 2004 2 1 8 6 2005 1 1 9 6

Bron: CBS/CVO We zien nu dat het aandeel van o.a. de provincie Zuid-Holland in het totale aantal binnenlandse vakanties maximaal 10% bedraagt en dus duidelijk minder is dan bij de dagtochten (22%). Bovendien blijven betreffende aandelen in de loop der jaren min of meer hetzelfde. 3.5. DAG- EN VERBLIJFSTOERISME NADER BEKEKEN Een korte analyse van ontwikkelingen binnen de diverse toeristisch-recreatieve sectoren levert de volgende beelden op. We beginnen met de belangrijkste logiesvormen: TABEL 4 DE TOPVIJF VAN LOGIESACCOMMODATIES BIJ BINNENLANDSE VAKANTIES (in %) Logiesvormen 2001 2002 2003 2004 2005 Bungalow/2e woning 30 36 35 36 34 Caravan vast 29 22 19 20 20 Caravan toeristisch 12 12 12 12 13 Hotel/pension 6 9 8 8 9 Zeil-/motorboot 6 6 Tent toeristisch 6 6 7

Bron: CBS/CVO Ook op dit aspect van het vakantiegedrag is stabilisatie weer troef. Verhoudingswijs ervaren de hotels nog enige lichte toename. Dit is met name het gevolg van de grotere belangstelling daarvoor vanuit de 50plusgroepen. Ter aanvulling dient nog te worden vermeld dat binnen de categorie overige logiesvormen nieuwe vormen als ‘bed & breakfast’ in opkomst zijn. Voor nieuwe grootschalige recreatiebungalowprojecten die zeer specifiek voor toeristisch verhuur zijn bedoeld, bestaan nog maar weinig marktperspectieven. Niet voor niets heeft Center Parcs al jaren geen nieuwe vestigingen in Nederland meer geopend. Het accent bij aankoop van een vakantiebungalow ligt dus primair op het eigen recreatief gebruik. En dat al dan niet in combinatie met een bepaalde mate van toeristisch verhuur. Uitgaande van huidige en toekomstige toeristisch recreatieve vraagontwikkelingen kunnen de toekomstperspectieven voor de diverse logiesvormen als volgt worden gewaardeerd:

- 2e woning: ++

- Toeristisch verhuur vakantiebungalow: 0

- Toeristisch kamperen: 0/+

- Vast kamperen: 0

- Hotels: +

- Bootvakantie: 0/-

- Kleinschaligere vormen als:

22

Tren

ds en

markto

ntw

ikkelingen

- Bed & breakfast: ++

Met betrekking tot de dagrecreatieve sectoren kunnen samenvattend de volgende opmerkingen over huidige en te verwachten ontwikkelingen worden gemaakt: - Horeca: restaurants en cafés zullen zich verder differentiëren en een vooraanstaande

positie bij het uitgaan blijven vervullen; - Dagattracties: vooral kansen voor op thema’s (bijvoorbeeld fitness/wellness en

beurzen/tentoonstellingen) of doelgroepen (kleine kinderen of 50 plussers) gerichte projecten;

- Watersport: door het ontbreken van echte nieuwkomers dient een verdere ontwikkeling vooral in combinatie met andere recreatieve activiteiten (bijvoorbeeld fietsen en/of overnachten) te worden geëntameerd;

- Evenementen: vooral op speciale thema’s (bijvoorbeeld bloemen en kunstschilderen) gerichte thema’s met een voor en vanuit de regio logische uniciteit bieden toekomstperspectief. Dit geldt (afhankelijk van het regionale aanbod) speciaal op evenementen (inclusief beurzen en tentoonstellingen) toegespitste accommodaties;

- Toeren: vooral door combinaties van diverse vormen (wandelen, fietsen en bijvoorbeeld varen) zijn ‘nieuwe’ mogelijkheden op dit gebied vrij snel en tegen relatief lage kosten te realiseren.

3.6. CONCLUSIES VOOR STRATEGIE Duidelijk is dat de tijd van ‘elk aanbod schept een bepaalde vraag’ ook op toeristisch recreatief gebied duidelijk voorbij is. Dit betekent dat wij bij het opzetten en verder formuleren van het toeristisch recreatieve beleid moeten streven naar profilering. Dit kan worden bewerkstelligd door: - niet meer van hetzelfde, maar juist diversiteit en differentiatie; - elkaar aanvullende productmarktcombinaties te ontwikkelen binnen de eigen

gemeente, maar zoveel mogelijk ook binnen de regio (Holland Rijnland); - het streven naar optimale uniciteit, waardoor minimale kopieermogelijkheden kunnen

plaatsvinden; - combinaties tussen niet alleen diverse dagrecreatieve activiteiten, maar ook tussen

dagen verblijfsrecreatie; - het leggen van een groot accent op de dagrecreatie, gezien de al

(verhoudingsgewijs) grote betekenis. Speciale aandachtspunten daarbij zijn onder meer: - de 50plusmarkt; - kant en klare combinatie- en keuzemogelijkheden; - geavanceerde toeristisch-recreatieve marketing, promotie en acquisitie via internet; - op elkaar aansluitende en te combineren toermogelijkheden in het algemeen en

fiets-, wandelen vaarroutes in het bijzonder; - aanvullende nieuwe logiesvormen zoals ‘bed & breakfast’; - een gevarieerd horeca aanbod met vooral ook (gedeeltelijk overdekte) terrassen; - afgestemd op de regio: een modern leisurecentrum waarin niet alleen diverse

fitness/wellness activiteiten kunnen plaatsvinden, maar ook evenementen (beurzen, tentoonstellingen en bijvoorbeeld optredens).

23

Insp

elen o

p b

eleid

4 Inspelen op beleid 4.1. PROVINCIALE INZET Bij het opstellen van een visie op recreatie en toerisme is het verstandig te kijken waar er in een ruimere omgeving kansen liggen om op in te spelen en om elkaar te versterken. Teylingen wil immers flink investeren over een lange periode. Gericht aanhaken op (boven-) regionale beleidsthema’s en projecten vergroot de effecten van deze investeringen. Bovendien biedt dat interessante perspectieven bij het zoeken naar cofinanciering Voor onze gemeente is van belang wat de provincie Zuid-Holland heeft vastgelegd in de Agenda Vrijetijd 2006-2010. De provincie zet in op de volgende drie perspectiefvolle beleidsthema’s:

- Kust - Cultuur - Water

Deze thema’s zijn uitgewerkt in agendapunten gericht op tastbare projecten en zichtbare effecten. Voor Teylingen zijn de volgende investeringen interessant:

- Noordwijk impuls om te komen tot hoogwaardig kerngebied voor badgasten en congresgangers.

- Keukenhof ontwikkelen tot knooppunt voor vrije tijd en congres om tot jaarronde exploitatie te komen. Daarbij aansluiting bij recreatief netwerk en cultuurhistorische identiteit van de Bollenstreek.

- Hollands Plassengebied: het oplossen van knelpunten in het basistoervaartnet

24

Insp

elen o

p b

eleid

door het aanpassen van kunstwerken, het aanbrengen van voorzieningen, het ontwikkelen van knooppunten/overstapplaatsen en het verknopen van droge en natte infrastructuur in relatie tot cultuurhistorische belevingsdoelen in het gebied. Daarnaast wordt de waterhistorie van Zuid-Holland zichtbaar gemaakt en toeristisch recreatief benut door onder andere het Varend Erfgoed.

- Ondersteuning van grootschalige evenementen, zoals is gebeurd met het Rembrandtjaar in Leiden.

In het ruimtelijk beleid stimuleert de provincie in het bijzonder attractieparken, verblijfsaccommodaties, recreatieve knooppunten, agrotoerisme, jachthavens en golfbanen. De provincie richt zich op de volgende publieksgroepen:

- Binnen- en buitenlandse toeristen - Zakelijke bezoekers (congresgangers en partners) - Inwoners van Zuid-Holland voor openluchtrecreatie, recreatieve en culturele

uitstapjes en evenementen. - Dagrecreanten van buiten de provincie.

De provincie wil met een hoogwaardig en veelzijdig aanbod nieuwe bezoekmotieven bevorderen en bestaande toeristenstromen benutten. Projecten moeten vooral de bezoekersstroom naar en binnen de provincie vergroten en de identiteit van toeristische bestemmingen in Zuid-Holland versterken. Daarmee moeten de toeristische bestedingen in vier jaar met 10% toenemen en de leefkwaliteit verbeteren. De provincie wil dat bereiken door samenwerking en bundeling van krachten en professionalisering van de sector. Voor de uitvoering stelt de provincie €2,5 miljoen per jaar beschikbaar. Dit gebeurt op basis van plannen vanuit de regio. 4.2. REGIONALE SAMENWERKING Teylingen werkt bestuurlijk samen binnen de regio Holland Rijnland. Beleidsmatig vindt integraal afstemming plaats binnen de regionale structuurvisie die momenteel wordt opgesteld en sectoraal binnen het economisch overleg van de deelnemende gemeenten. Daarnaast wil de gemeente een trekkende rol spelen in het Uitvoeringsprogramma Hollandse Plassen. De gemeenten Alkemade, Jacobswoude, Leiderdorp, Leiden en Teylingen, verenigd in het samenwerkingsverband Hollandse Plassen, hebben een uitvoeringsprogramma opgesteld met concrete investeringsvoorstellen van 2007 tot 2013. Zij werken daarbij samen met betrokken gemeenten uit het Rijnstreekberaad, Haarlemmermeer en Aalsmeer alsmede met de Kamer van Koophandel en de provincies Noord en Zuid-Holland. Recron, Hiswa en Horeca Nederland ondersteunen het project. De deelnemende gemeenten financieren een projectleider en besluiten per project of dit individueel of gezamenlijk kan worden uitgevoerd. Teylingen is voornemens financieel te participeren in de uitvoering van het fietsknooppuntensysteem in het Groene Hart (zie kaart op de volgende pagina). De visie in dit rapport is: “Het Hollands Plassengebied is hét gebied voor water gerelateerd toerisme en recreatie in de Randstad, door haar ligging, toegankelijkheid, typisch Hollandse cultuurhistorie, voorzieningenniveau en beleving vanaf het water en langs de waterkanten.” Het doel is om een aantrekkelijk verblijfsgebied voor toeristen en recreanten te realiseren met:

- een samenhangend en goed functionerend netwerk van vaarwegen voor de recreatietoervaart;

- verbetering van de routestructuren voor wandel, fietsen en kleine watersport; - uitbreiding van verblijfsmogelijkheden.

Marketing en promotie wordt daarbij van groot belang geacht. In samenwerking met de regio VVV’s, ZHBT en TNHN zal een plan van aanpak worden opgesteld, waarin staat hoe het Hollands Plassengebied het beste kan worden gepromoot. De intentie daarbij is samen te werken met lokale promotiestichtingen en ondernemers via hun organisaties.

25

Insp

elen o

p b

eleid

De uitvoering van projecten gebeurt aan de hand van een vijftal hoofdroutes, de Kagerplassenroute, de Westeinder-Braassemroute, de Oude Rijnroute, de Drecht-Amstelroute en de Aarkanaalroute. Voor Teylingen is van belang de uitvoering en afstemming binnen de Kagerplassenroute met Alkemade, Hillegom, Lisse, Haarlemmermeer, Leiden, Voorschoten en Leidschendam. Onder ‘overige projecten’ is nog genoemd de verbetering van de verbinding Kagerplassen-Vennemeer en Does voor de kleine watersport. Daarnaast zijn enkele algemene projecten geformuleerd die op meerdere plaatsen uitgevoerd moeten worden. Voor het aandeel van Teylingen zijn de volgende projecten in het voorlopige Uitvoeringsprogramma Hollands Plassen opgenomen:

- Toename passantenplaatsen Kagerplassen met minimaal 50 stuks;

- Groei aantal ligplaatsen in Teylinger jachthavens met 600 tot 2012, in Alkemade met 400;

- Aanleg van kleine enclaves en trekkershutten langs Kaag en vaarten om zwerftochten te kunnen maken;

- Deelname in fietsknooppuntensysteem Groene Hart met goede bewegwijzering;

- Ontwikkeling van knooppunten op snijpunten van routes;

- Betere spreiding horeca; - Meer trailerhelling voor kleinere bootjes; - Meer recreatieve zwemstrandjes; - Vergroting gebruik veerpontjes en afstemming

gebruik - Vergroting bekendheid bij waterrecreanten; - Afstemming beheer en handhaving; - Afstemming bediening bruggen en sluizen.

26

Insp

elen o

p b

eleid

4.3. UITVOERINGSPROGRAMMA GROENE HART De Kagerplassen en de omringende venweidegebieden in Teylingen maken deel uit van de oostkant van het Groene Hart. De afgelopen 15 jaar is veel gediscussieerd over de toekomstige functie en inrichting van het Groene Hart. Er zijn diverse coalities ontstaan die de uitvoering van enkele projecten inmiddels ter hand hebben genomen. Voor de periode 2007-2013 heeft de Stuurgroep Groene Hart, bestaande uit de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht, in februari 2007 een nieuw Uitvoeringprogramma opgesteld. Dit bestaat uit een ontwikkelingsperspectief (zie kaart) met vier uitvoeringsaccenten, een aantal projecten en afspraken over de realisering.

Recreatietransferium in Teylingen

27

Insp

elen o

p b

eleid

De vier uitvoeringsaccenten zijn: - Het Groene Hart nationaal en internationaal op de kaart zetten, onder meer door

de toegankelijkheid te vergroten en de toeristische mogelijkheden beter in de markt te zetten.

- Ontwikkeling van wonen en werken met impuls voor natuur en landschap. - Samenhangende transitie van veenweidegebieden, met een gebiedsgericht beleid

voor landbouw, water, natuur, landschap en toeristische structuur; - Nieuwe toekomst voor de droogmakerijen, variërend van ontwikkeling van de

grondgebonden landbouw tot herinrichting met nieuwe functies water, natuur en recreatie.

Het Recreatief Netwerk moet compleet worden met enkele opstapplaatsen die het karakter krijgen van recreatietransferia. Dit zijn punten waar het netwerk voor recreatief langzaam verkeer raakt aan de infrastructuur voor auto’s en openbaar vervoer. Hieraan kunnen voorzieningen worden gekoppeld als informatieverstrekking, verhuur, horeca, verkoop streekeigen producten en excursies. Voor het hele Groene Hart zijn vier recreatietransferia gedacht, waarvan één aan de A44/spoor in Teylingen. Voor het Teylinger grondgebied in het Groene Hart, de veenweidegronden rond de Kagerplassen, geldt het perspectief “ontwikkelingsmogelijkheid voor laaggelegen veenweidegebieden met een sterke bodemdaling”. Voor dit “waterrijk veenweidegebied met half-open karakter” worden de volgende opties genoemd:

- water, moeras en nat grasland; - vernatting, geen verdere

peilverlaging, dynamisch peilbeheer;

- beheerslandbouw, recreatie en toerisme, hergebruik vrijkomende bebouwing.

Voor Teylingen interessante hoofdprojecten zijn het Recreatief Netwerk en het project Merk en Marketing Groene Hart. In Warmond (Kaasboerderij Pennings) en Rijpwetering bevinden zich Groene Hartlandwinkels. Het rijk financiert dit Uitvoeringsprogramma met een bijdrage van € 370 miljoen tot 2013. Ook de provincies dragen bij met eigen middelen en menskracht voor de organisatie Aanknopingspunten voor de visie van Teylingen zijn concreet:

- ontwikkeling tot beheerslandbouw met recreatie en toerisme voor het veenweidegebied rond de Kagerplassen;

- realisering van een recreatietransferium als poort naar het Groene Hart; - aansluiting op recreatieve netwerken; - meedoen met het verder in markt zetten “branding “ van het merk Groene Hart.

28

Insp

elen o

p b

eleid

4.4. EU-PROGRAMMA’S Ook op Europees Niveau staat bevordering van recreatie en toerisme zowel op het platteland als in de steden hoog op de agenda. Het beleid wordt ondersteund door diverse fondsen. Van de Europese Unie wordt een bijdrage voor het Uitvoeringprogramma Groene Hart verwacht via het EFRO (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling), het programma POP II en Interreg. Daarnaast bestaat het Leader+ programma waar een beperkt aantal plattelandgebieden gebruik van kan maken. Het Warmondse deel van Teylingen maakt deel uit van een van die regio’s, namelijk De Leidse Ommelanden. Het eerste programma van Leader liep tot en met 2006, waarbij de gelden centraal werden verdeeld naar de regio’s. Op dit moment is er nog geld beschikbaar voor projecten. Indiening is nog mogelijk, maar de projecten moeten dan wel op orde zijn (vergunningen, ruimtelijke procedures etc.) om op 1 april 2008 uitgevoerd te kunnen zijn. In Teylingen is de renovatie van het Bos Huys te Warmond mede gefinancierd vanuit dit programma. Het nieuwe Leader+ programma loopt van 2007 tot 2013. De geldstromen hiervan gaan nu via de provincies, die dit met andere geldstromen hebben samengebracht in het ILG, het Investeringsbudget Landelijk Gebied. Ter verdeling van het ILG heeft de provincie Zuid-Holland in haar nota Levend Landschap vijf prioritaire gebieden aangewezen, waarbij De Leidse Ommelanden (vooralsnog) is afgevallen, terwijl in deze regio een goede samenwerking is ontstaan met vele succesvolle projecten. De Nota Levend Landschap is nog niet door Provinciale Staten vastgesteld. De Leidse Ommelanden gaan echter door met hun samenwerking en zijn nu bezig met het opstellen van een gebiedsvisie en nieuwe projecten, in de hoop alsnog in aanmerking te komen voor het ILG. Van belang daarbij is dat gemeenten verplicht zijn voor 25% bij te dragen in de projectkosten.

29

Uitw

erking visie

5 Uitwerking visie In hoofdstuk 1 hebben wij bondig onze visie op de ontwikkeling van recreatie en toerisme in Teylingen beschreven. Zoals daar gesteld, richten we ons vooral op het stimuleren van dagtoerisme. We bouwen daarmee voort op onze sterke punten en spelen in op voor ons kansrijke ontwikkelingen. Door kwaliteitsverbetering van ons toeristisch-recreatieve product, professionalisering van de dienstverlening (waaronder gastvrijheid) en het ontwikkelen van nieuwe productmarktcombinaties waarbij cultuur en evenementen een belangrijke rol spelen, zal op termijn onze gemeente ook meer in trek komen bij de verblijfstoerist voor een korte tussendoorvakantie. Dit geeft een economische spin-off die bijdraagt aan draagvlak voor verdere toeristisch-recreatieve ontwikkelingen. Daardoor zal Teylingen aantrekkelijker zijn om er te recreëren en te verblijven voor bewoners en bezoekers. Vandaar ook onze slogan: Teylingen. Buiten in de Randstad. Wij willen daar op een duurzame manier naar toe groeien. Dat doen we door langdurig in recreatie en toerisme te investeren en te zoeken naar optimale samenwerking met bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en andere overheden. Onze eigen inwoners vormen een belangrijke doelgroep. Van buiten de gemeente zullen dat vooral de Randstedelingen en de kustrecreant zijn. Maar ook internationaal liggen er kansen om bezoekers te trekken: Teylingen biedt de toerist de mogelijkheid te genieten van Holland op zijn best in zakformaat. In overleg met alle partijen proberen we de vele evenementen beter op elkaar af te stemmen, te spreiden en zo mogelijk te bundelen tot nieuwe sterkere festivals. Ook hier kunnen nieuwe Teylinger Hoogtepunten ontstaan. We streven daarbij naar verlenging van het seizoen, waarbij onze gemeente jaarrond steeds interessant blijft. Cultureel hart aan de Kaag Door te kiezen voor het in samenhang versterken en verbinden van onze sterkste troeven, de Kagerplassen en de vele uitingen van cultuur, zijn we ervan overtuigd een goede basis te creëren voor een toeristisch-recreatieve sprong voorwaarts. 5.1. UITWERKING VAN DE VISIE IN DRIE HOOFDLIJNEN Onze visie zoals aan het begin van hoofdstuk 1 bondig omschreven, werken wij uit in de volgende drie hoofdlijnen: - Kagerplassengebied: behoud karakter en versterking als toeristische trekker. - Bollengebied en veenweidelandschap: verbetering van de toeristisch-

30

Uitw

erking visie

recreatieve belevingswaarde en gebruikswaarde. - Kernen in Teylingen: vergroten van dagbezoek en korte meerdaagse verblijven

vooral door nieuwe combinaties van cultuur, kunst, evenementen, historie en leisure.

In de volgende paragrafen werken wij dit uit, onder verwijzing naar het kaartbeeld met ons Ontwikkelingsperspectief, dat zich achterin dit rapport bevindt. 5.2. KAGERPLASSENGEBIED De Kagerplassen is het oudste watersportgebied van ons land. Van hieruit is de watersport in Nederland tot ontwikkeling gekomen. Verschillende evenementen, zoals de Kaagweek, de Turf- en Strontrace en de Schippertjesdagen getuigen van goede tradities. Ze houden de naam van de Kagerplassen hoog en zorgen voor een unieke sfeer. Onderstaande luchtfoto uit 1937 laat zien hoe ons gebied ook destijds al in trek was!

Behoud en versterking karakter Op Europese schaal is het gebied feitelijk nog specialer. Tussen de drukte van steden en strand, wat verscholen achter de A44, ontvouwt zich op korte afstand een typisch Hollands waterlandschap met molens, weilanden, en boerderijen. Wij willen dit bijzondere karakter behouden en versterken, maar ook dat er meer mensen van kunnen genieten. Deze “dubbeldoelstelling” vraagt steeds om een zorgvuldige afweging van nieuwe initiatieven. Uitgangspunt bij de toetsing is daarom dat initiatieven het karakter en de ruimtelijke kwaliteit van het plassengebied respecteren en zo mogelijk versterken. Onder ruimtelijke kwaliteit van dit gebied verstaan wij in ieder geval het open, weidse, natuurlijke en cultuurhistorisch waardevolle karakter.

31

Uitw

erking visie

Achterstand inhalen: investeren in kwaliteit Op vele plaatsen laat de kwaliteit van de voorzieningen sterk te wensen over en is er een tekort aan vrije aanlegplaatsen en vaste ligplaatsen. Daarnaast zijn de oevers en het achterland slecht toegankelijk. En op een enkele zondag bij mooi weer kan het op het water erg vol zijn. Uit onderzoek en de workshops komt naar voren dat dit hooguit vijf of zes zondagen per jaar betreft in het voorjaar tot begin zomer. Voor de overige dagen is het beeld doorgaans rustig tot vrij stil. Om mensen meer van het plassengebied te kunnen laten genieten willen wij primair investeren in de kwaliteit van de watersportvoorzieningen. Overigens zonder dat dit ten koste gaat van de authenticiteit van ons gebied en de natuur- en landschapswaarden. Gecontroleerde groei van ligplaatsen in jachthavens De luide roep vanuit de ondernemers om uitbreiding van jachthavens roept de vraag op of het dan niet te druk wordt op de plassen en of dat wel goed inpasbaar is in het landschap en de oeverlijn. Naar schatting zijn er rond de Kagerplassen ongeveer 4100 ligplaatsen in jachthavens, waarvan ongeveer 1800 in onze gemeente. Daarnaast zijn er waarschijnlijk nog enkele honderden “illegale” ligplaatsen buiten de jachthavens (bron: Hiswa watersportvisie, op weg naar het Blauwe Hart, 2003). In totaal zijn er in het Blauwe Hart (Vecht, Braassemermeer, Haarlem e.o., Vinkeveense, Nieuwkoopse, Westeinder- en Kagerplassen) bijna 22.000 ligplaatsen en staan er 1700 boten op een wachtlijst. De jachthavens in het hele Blauwe Hart hebben uitbreidingsplannen voor ruim 1300 plaatsen. Hiswa constateert ook dat de behoefte aan extra ligplaatsen het hoogst is rond de Kagerplassen en in het gebied Haarlem e.o. Rond de Kagerplassen is ook de hoogste bezettingsgraad van het hele Blauwe Hart gemeten, namelijk 99,5%. De Hiswa constateert tevens dat de jachthavens in het Blauwe Hart relatief klein zijn. Om in te spelen op de geconstateerde behoefte gaat het uitvoeringsprogramma Hollandse Plassen uit van de realisering van 1500 extra ligplaatsen in jachthavens aan de Kagerplassen. Een ongecontroleerde toename van het aantal ligplaatsen zou een te grote druk op het water, natuur en landschap kunnen geven. Zo’n uit de hand gelopen situatie is dan alleen met veel moeite weer terug te draaien, zo leert de historie van bijvoorbeeld de Nieuwkoopse plassen. Fysieke kenmerken hebben de neiging hiertoe “uit te nodigen”. De Kagerplassen hebben namelijk een relatief grote oeverlijn, die qua capaciteit en landschap wel iets kan hebben. Daarbij komt het relatief beperkte wateroppervlak van 445 ha. Aan de andere kant hebben wij ook oog voor de noodzaak tot schaalvergroting om bedrijven economisch te kunnen laten functioneren en om de gewenste kwaliteitsimpuls tot stand te brengen. We hebben immers te maken met te kleine bedrijven met een matig voorzieningenniveau die tot nu toe geen kans hebben gekregen aan de grote vraag om uitbreiding te voldoen.

32

Uitw

erking visie

Alles afwegende zijn wij van mening dat als belangrijkste watersportgemeente in het Kagerplassengebied een gefaseerde toename van 800 ligplaatsen in de komende tien jaar in onze gemeente acceptabel is. Daarmee bieden wij in Teylingen ruimte voor de opvang van een groei van maximaal 2% per jaar gedurende de komende tien jaar in het gehele Kagerplassengebied. (Dit cijfer ligt iets boven de autonome groei van de watersport in Nederland; de provincie Zuid-Holland verwacht in haar Vaarwegenplan een jaarlijkse groei van 1% van de recreatievaart). Wij zullen daarbij voorrang geven aan uitbreidingen van bestaande jachthavens, die tevens een kwaliteitsimpuls geven aan bredere knooppuntontwikkelingen en landschap. Deze uitbreidingen zullen ook ruimte moeten bevatten voor het aanleggen door passanten. Dat zorgt voor levendigheid, gezelligheid en toeristische bestedingen. Wij willen de situatie jaarlijks monitoren binnen het beheersplan voor de Kagerplassen. Hierover zullen alle betrokken plassengemeenten (inclusief Leiden en Leiderdorp) afspraken moeten maken. Als de betrokken gemeenten tussentijds concluderen dat de grens in zicht komt, kan afgezien worden van het toestaan van verdere uitbreidingsplannen. In deze visie groeit het Kagerplassengebied samen met de Hollandse Plassen in tien jaar uit tot een kwalitatief hoogwaardig en veelzijdig watersportgebied. Teylingen functioneert daarin als een aantrekkelijk aanlandingspunt èn uitvalsbasis voor de eigen bewoners en bezoekers. Dat kan onder andere door de mogelijkheid te bieden tot het maken van een dagtrip of meerdaagse vakantie naar of vanuit het Groene Hart, het bollengebied, de kust of de omringende steden. Doelgroepen De gebruikers van het Hollands Plassengebied komen vooral uit de eigen gemeente en regio. Daar willen ons in de toekomst ook op blijven richten. Daarnaast hebben de Hollandse Plassen als belangrijk onderdeel van “Nederland-Waterland ”zonder meer potentie voor de nationale en internationale markt. Dat komt omdat de watersport hier sterk verbonden is met cultuurhistorisch waardevolle landschappen en steden. Dit maakt het “Holland-gevoel” voor veel buitenlanders compleet. Ook zij zoeken op vakantie naar authentieke locaties en ervaringen, zoals beschreven in de trendanalyse van hoofdstuk 3. De Kagerplassen als deel van het Hollands Plassengebied bieden die mogelijkheid. Ons gebied is vooral internationaal nog steeds onbekend. Daar moet de komende jaren verandering in komen door bijvoorbeeld aan te haken op Holland-promotie in het buitenland door landelijke promotie-organisaties als het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC). Zo is 'Nooitverwacht Nederland' de naam van het nieuwe toeristische themajaar 2008. Middels drie subthema's (Cultuur & Historie, Land & Water en Gastronomie & Logeren) worden de minder bekende plekjes van

33

Uitw

erking visie

Nederland in de schijnwerpers gezet. Het themajaar Nooitverwacht Nederland is primair bedoeld om onbekend aanbod in Nederland te belichten en het merk Holland extra lading mee te geven. In de internationale marketing van Holland zal 'Nooitverwacht Nederland' als Hidden Holland meegenomen worden om zo nog meer aandacht en free publicity te genereren. Bij de verdere ontwikkeling, inrichting en promotie van het Hollands Plassengebied en daarmee de Kagerplassen willen wij nadrukkelijk het authentieke Holland-gevoel versterken. Hiermee willen we naast de Randstedeling en overige Nederlanders ook de internationale toerist trekken. Onze gemeente wil zich in de internationale markt vooral profileren als aantrekkelijk startpunt voor meerdaagse vaarvakanties met jachten. Als “Poort van het Groene Hart” kunnen zowel de grote steden als het Groene Hart worden bezocht. Voor de dagtoerist willen wij ons vooral richten op de Randstedeling die met een zeilboot, sloep of andere kleine motorbootboot een vaartocht willen maken over de Kagerplassen en directe omgeving. Teylingen wil dan vooral gastvrije en aantrekkelijke “aanlandingspunten” bieden met goede voorzieningen. Hierbij moeten in de toekomst kleine motorboten ook vanuit de Kagerplassen eenvoudig en zonder obstakels Sassenheim en Voorhout kunnen bereiken en kunnen aanleggen. Als uitvalsbasis willen wij Teylingen aantrekkelijker maken voor de eigen inwoners, die er zelf of met vrienden en familie een dagje op uit willen gaan. Dit kan door het creëren van betere vaarverbindingen vanuit de kernen naar de Kagerplassen. Maar ook willen wij Teylingen veel meer onder de aandacht brengen van de vooral in Noordwijk logerende kusttoerist en in Leiden logerende citytripper. Wij stimuleren het vervaardigen van speciale arrangementen gericht op strandgangers en stedenbezoekers die ook eens iets anders van Nederland willen zien. Wij willen ook andere doelgroepen trekken om meer van de natuurlijke omgeving te genieten. Dat kan heel goed met een elektroboot en per kano. De elektroboot is geruisloos, gebruikt geen fossiele brandstoffen en is niet vervuilend. Bovendien zijn deze boten zeer eenvoudig te bedienen. Bij dit rustige varen staan ontspannen en van de natuur genieten voorop. Dit is interessant voor sterke groeiende doelgroepen actieve senioren en ecotoeristen, zoals uit de marktanalyse is te concluderen. Wij dagen daarom onze bootverhuurders uit om elektroboten te gaan verhuren en dit te promoten bij deze doelgroepen. Wij streven ernaar speciale routes open te stellen voor elektroboten, die verder alleen toegankelijk zijn voor kanovaarders. In de verdere toekomst is het wellicht mogelijk te varen met elektroboten op zonne-energie, waarmee nu al experimenteel de oceaan is overgestoken. Het varen op waterstof lijkt ook een kansrijke en duurzame uitdaging en speelt in de consumententrend van duurzame goederen, diensten en gebieden.

34

Uitw

erking visie

Het Norremeer en Dieperpoel bieden voor een beperkt aantal vergunninghouders de mogelijkheid tot snelvaren. De SKW, waarvan men voor het snelvaren lid moet zijn, richt zich vooral op het waterskiën binnen een herkenbare slalombaan. Als iedereen zich aan de tijden en regels houdt hoeft dit in beginsel niet tot conflicten te leiden met andere watersporters. Mocht dit in de toekomst anders komen te liggen, dan kan dit leiden tot heroverweging van het snelvaren op de Kaag. Ten slotte is er nog de doelgroep sportvissers die van harte welkom is in Teylingen. Voor de ontwikkeling van de visstand is vooral een goede waterkwaliteit van belang. Naast het vissen vanuit bootjes zoeken de sportvissers hun stek op bevisbare oevers. Dat kan op de eilanden of langs de Leidsevaart en Sassenheimsevaart, waar je altijd wel een karper vangt. Maar ook snoeken op ‘t Joppe vanuit een boot doet menig visser in het Latijn verder spreken. Op dit gebied liggen er kansen voor hoteliers, campinghouders en bootverhuurders om arrangementen te ontwikkelen voor een nationale en internationale markt. Opgaven omzetten in concrete projecten Wij willen onze visie realiseren aan de hand van concrete projecten. Uiteraard zijn niet alle initiatieven nog te voorzien. Met deze visie willen wij daarom nadrukkelijk ondernemers uitdagen om met concrete plannen op onze visie in te spelen Vooralsnog gaan wij uit van de volgende opgaven die wij in projectvorm willen oppakken en uitvoeren:

- Verbetering kwaliteit van passantenplaatsen, in ieder geval op de eilanden Zwanburgerpolder, Lakerpolder en Koudenhoorn alsmede langs de Zijldijk.

- Uitbreiding passantenplaatsen, bijvoorkeur bij Gemeentehaven Warmond, Ruïne van Teylingen, Koudenhoorn, Overbosch in Voorhout en Oosthaven in Sassenheim, als ook bij campings aan de plassen.

- Kwaliteitsverbetering jachthavens Visch/t’Fort in Warmond, inclusief voorzieningen en creëren publiek toegankelijk uitzichtspunt.

- Uitbreiding en transformatie van bestaande jachthavens. - Verplaatsing en uitbreiding jachthaven Lockhorst naar Kagerzoom inclusief

passantenplaatsen, alleen bij realisering adequate ontsluiting. - Uitbreiding boerenjachthavens, onder andere bij Van der Geest; tevens

ontwikkeling van kleinschalige knooppunten en arrangementen. - Verdere ontwikkeling recreatie-eiland Koudenhoorn. - Verbeteren van de waterverbindingen tussen Kagerplassen en Sassenheim en

Voorhout. - Realisering van een exclusieve route voor kano’s en elektroboten.

Hieronder volgt een korte omschrijving van deze opgaven. Verbetering kwaliteit van passantenplaatsen, in ieder geval op de eilanden Zwanburgerpolder, Lakerpolder en Koudenhoorn, alsmede langs de Zijldijk Uit de workshops en thema-avonden, maar ook uit de Hiswa-onderzoeken uit 1999 en 2003, komt de klemmende behoefte naar voren de huidige passantenplaatsen grondig onder handen te nemen. Vele plaatsen, met name de zuidkant van de Zwanburgerpolder verkeren in deplorabele toestand. Wij willen de achterstand van deze basisvoorziening met

35

Uitw

erking visie

prioriteit inhalen. Dat biedt tevens de mogelijkheid om met deze kwaliteitsslag tegelijk ook het aantal vrije passantenplaatsen te vergroten, zo nodig in combinatie met verbetering van de oevers en het creëren van aanvullende voorzieningen op de wal. Wij streven ernaar dit binnen drie jaar te realiseren. Daarbij willen wij tevens een modern systeem introduceren voor het efficiënt en effectief innen van havengelden. Wij stimuleren de instandhouding van de mogelijkheid tot het maken van een vaartocht vanaf Koudenhoorn naar de Zwanburgerpolder (en de Tengnagel/Strengen) met een salonboot. Daarmee is de prachtige natuurwandeling van 7,5 km te maken die gedeeltelijk over de Zwanburgerpolder loopt en verder gaat over Tengnagel, Strengen, Broek- en Simontjespolder, Veerpolder en dorpskern van Warmond. Tevens gaan we in samenwerking met de ANWB onderzoeken in hoeverre deze route is te verbeteren en uit te breiden. Staatsbosbeheer heeft te kennen gegeven mee te willen werken aan het upgraden en iets uitbreiden van de reeds aanwezige eenvoudige aanlegmogelijkheden op het eiland Lakerpolder. Bij de exacte locatie houden we rekening met de overheersende windrichting en de oevervegetatie. Dit biedt een unieke mogelijkheid meer gebruik te maken van de al aanwezige (maar nauwelijks bekende) rondwandeling langs de hele oever van het eiland. Een bijzondere attractie voor rustzoekers en ecotoeristen, die alleen over het water toegankelijk is. In overleg met Staatsbosbeheer willen wij bezien welke aanvullende voorzieningen op het eiland wenselijk zijn. Daarbij denken wij ook aan bijvoorbeeld panelen met informatie over natuur en landschap op het eiland, het gehele plassengebied en het Groene Hart. In de promotie van ons gebied kunnen kleinschalige maar hoogwaardige wandelattracties in de Laker- en Zwanburgerpolder dan een meer prominente plek krijgen. Net zoals op andere aanleglocaties is ook hier aandacht nodig voor naleving van de gebruiksregels. In lijn met het beleid van Staatsbosbeheer steunen wij het behoud van de Lakerpolder en Kogjespolder als natuurgebied. Dit laatste eiland blijft als reservaat niet toegankelijk voor publiek. De eilanden worden drooggemalen door twee monumentale molens. In het voorjaar geven dotterbloemen rietorchideeën, zwanebloemen en verschillende zeggensoorten de eilanden extra kleur. Dan broedt er ook de kieviet, grutto, tureluur en allerlei soorten eenden. Ook de bruine kiekendief nestelt in de rietranden van het eiland. Als alle vogels zijn uitgebroed, wordt het gras op de eilanden gemaaid. Verbetering van de passantenplaatsen op Koudenhoorn willen wij aanpakken in samenhang met de verdere ontwikkeling als recreatie-eiland. Wij willen bezien waar we een meerwaarde kunnen creëren door het combineren van nieuwe functies op de juiste plek. Daarbij nemen we nadrukkelijk verbetering van de beheerssituatie mee. Wij willen daarmee bewerkstelligen dat deze

36

Uitw

erking visie

plaatsen alleen voor passanten worden gebruikt en niet als semi-permanente ligplaats, zoals nu vaak het geval is. Het gebruik van een modern betalingssysteem kan dan tevens bijdragen aan een effectieve handhaving van het juiste gebruik als passantenplaats. Uitbreiding passantenplaatsen, bijvoorkeur bij Gemeentehaven Warmond, ruïne van Teylingen, Koudenhoorn, Overbosch in Voorhout en Oosthaven in Sassenheim, als ook bij campings aan de plassen De Gemeentehaven in Warmond heeft alle potentie om zich als toeristisch knooppunt te ontwikkelen. Een aantal zaken willen wij daarom in samenhang uitwerken. De Gemeentehaven moet een herkenbare en aantrekkelijke toeristische entree worden van Warmond, waardoor passanten Warmond in kunnen lopen, wat kunnen eten, drinken, kopen en kennis kunnen maken wat heel Teylingen te bieden heeft. Bij de totale herinrichting van het gebied komen in ieder geval ongeveer 20 nieuwe passantenplaatsen en ruimte voor een horecagelegenheid, bij voorkeur aangevuld met een toeristisch informatiepunt en de mogelijkheid tot fietsverhuur. Ook zoeken wij een goede oplossing voor de opvang en kaartverkoop voor de rondvaarttochten, bereikbaarheid en de parkeersituatie op het achterterrein. We zoeken nadrukkelijk ook naar andere geschikte plaatsen in Warmond, waar de realisering van extra passantenplaatsen mogelijk is. Daardoor moet het aantal nieuwe aanlegmogelijkheden in Warmond binnen enkele jaren een veelvoud van twintig bedragen.

De Ruïne van Teylingen moet als toeristisch knooppunt samen met Panorama TulipLand een van onze belangrijkste attractie worden. Het is immers onderdeel van onze kernkwaliteiten. Onderdeel daarvan is het bevaarbaar maken van de gehele route vanaf de Kagerplassen naar de ruïne voor kleine motorboten en het creëren van een beperkt aantal passantenplaatsen. Uitbreiding van passantenplaatsen op Koudenhoorn nemen wij mee bij de verdere herinrichting van dit belangrijke recreatie-eiland. Vooral aan de westkant van het eiland kunnen er plaatsen bijkomen door een andere inrichting. Daarnaast zoeken we naar uitbreidingsmogelijkheden aan de oostkant van het eiland ten zuiden van het zwemstrand. Aan de oostkant van de Kagerplassen bevinden zich enkele campings, die zich tot knooppunten mogen ontwikkelen. Uitbreiding van enkele passantenplaatsen in combinatie met kwaliteitsverbetering en diversificatie van de voorzieningen kan een

37

Uitw

erking visie

interessante meerwaarde opleveren. Uiteraard blijft goedkeuring af hangen van het karakter en de kwaliteit van de ingediende plannen. Dit kan bijvoorbeeld aan de orde zijn bij camping Spijkerboor. Langs de Leidsevaart bij Overbosch in Voorhout streven wij naar de aanleg van enkele tientallen passantenplaatsen, zo mogelijk in samenhang met een nieuwe horecagelegenheid en uitbreiding van het bos. Van hieruit kunnen passanten dan Voorhout inlopen of de Elsgeesterpolder. Deze knooppuntontwikkeling vergt nog wel nadere studie naar de haalbaarheid, waarbij we ook ideeën vanuit het verleden zullen meenemen. In Sassenheim stimuleren wij de ontwikkeling van Oosthaven met een vijftiental passantenplaatsen. Op deze manier kan met een kleine motorboot gebunkerd worden in dit aantrekkelijke nieuwe centrumgebied. Kwaliteitsverbetering jachthavens Visch/’t Fort in Warmond, inclusief voorzieningen en creëren publiek toegankelijk uitzichtspunt Op de terreinen en opstallen van de jachthaven Visch en ’t Fort liggen kansen voor herinrichting en upgrading van het gehele gebied om daarmee uit te groeien tot een prima knooppunt. Een fraai Hollands uitzicht op de Zwanburgerpolder met molen kan internationale belangstelling trekken. Het publiek toegankelijk maken van de oever in combinatie met een horecagelegenheid is een goede optie. Uitbreiding en transformatie van bestaande jachthavens In beginsel staan wij positief tegenover een gefaseerde uitbreiding van bestaande jachthavens, zover zij als totaal het maximum van extra 800 ligplaatsen in onze gemeente niet overschrijden. Uiteraard gelden daarbij ook de nodige ruimtelijke randvoorwaarden waaraan wij concrete plannen blijven toetsen. Naast passantenplaatsen stimuleren wij de totstandkoming van een klein aantal ligplaatsen in het project Oosthaven in Sassenheim. Locaties waar jachthavens hun bedrijfsvoering eventueel zouden willen stoppen, willen wij transformeren naar passantenplaatsen. Evenals de Hiswa (Watersportvisie, 2003) vinden wij dat voorkomen moet worden dat de toeristische infrastructuur in het Groene Hart verloren gaat door de ontwikkeling van woningbouwprojecten. Verplaatsing en uitbreiding jachthaven Lockhorst naar Kagerzoom inclusief passantenplaatsen, alleen bij realisering adequate ontsluiting Jachthaven Lockhorst wil graag uitbreiden en verplaatsen naar de locatie Kagerzoom, aansluitend het bestaande golfcomplex. In beginsel zijn wij hiervan voorstander. Aan de ontwikkeling zijn wel verschillende harde randvoorwaarden verbonden. De locatie is nu niet per auto bereikbaar, dit moet dan wel het geval zijn, bijvoorkeur vanuit Warmond. Tevens is een goede landschappelijke inpassing van belang en is extra

38

Uitw

erking visie

aandacht gewenst voor zichtlijnen en beeldkwaliteit van eventuele kleinschalige gebouwen. Ook de aanwezigheid van passantenplaatsen hoort hierbij. Nader overleg met de initiatiefnemer, provincie, waterschap en gemeenten Leiderdorp/Leiden zijn nodig om tot verdere planvorming te komen. Tevens moeten de aantallen passen binnen ons beleid van gecontroleerde en faseerde groei van ligplaatsen in jachthavens. Uitbreiding boerenjachthavens, onder andere bij Van der Geest; tevens ontwikkeling van kleinschalige knooppunten en arrangementen Wij verlenen steun aan het initiatief van boerderij Van der Geest om een boerenjachthaven aan te leggen bij hun bedrijf in Warmond voor ongeveer 200 kleine boten. Het doel is om op een af te graven stuk weiland een groot aantal nu in de Ringsloot liggende boten te concentreren, waardoor de beleving van de openheid van het landschap aanmerkelijk verbetert. Deze “verbrede agrarische ontwikkeling” zorgt dan tevens voor neveninkomsten die er toe bijdragen dat agrariërs het karakter van het landschap in standhouden. Er komt ook een vuilwaterafgiftepunt en afspoelplaats. Wij staan open voor de ontwikkeling van dergelijke initiatieven op andere locaties en kleinschalige knooppunten rondom bestaande campings en jachthavens. Door toevoeging van enkele aanlegplaatsen in combinatie met bijvoorbeeld trekkershutten, kunnen korte meerdaagse vaararrangementen in het Hollands Plassengebied worden ontwikkeld. In een relatief klein gebied valt dan met een kleine boot in korte tijd veel te genieten. Dit heeft positieve bestedingseffecten en draagt verder bij aan de positieve beeldvorming en promotie van ons gebied. Wel zullen wij per geval toetsen op onder andere ruimtegebruik, uitstraling, verkeersafwikkeling en aantallen ligplaatsen. Verdere ontwikkeling recreatie-eiland Koudenhoorn In de loop der tijd zijn er al vele ideeën geleverd en plannen gemaakt voor de verdere ontwikkeling van Koudenhoorn als recreatie-eiland. Ook bij de opstelling van deze visie hebben bewoners, ondernemers en organisaties geschetst aan de toekomstige inrichting. Wij willen hiermee nu ernst maken en de komende tijd “doorpakken”. Koudenhoorn is een unieke plek in de Randstad met een aantal grote recreatieve, toeristische en educatieve potenties die wij zorgvuldig willen benutten. De zuidkant heeft een natuurlijk karakter, de noordkant is meer open. Deze zonering willen wij versterken. In onze visie kan de noordkant ingericht worden voor meer intensievere vormen van dagrecreatie. Daarin passen verschillende nieuwe ontwikkelingen. Wij willen de vestiging mogelijk maken van een hoogwaardige horecagelegenheid met een levendig panoramisch uitzicht op de plassen, Warmond en

39

Uitw

erking visie

Een goed restaurant, dat ook gebruik maakt van streekproducten en misschien zelfs “slow food” serveert, zou tevens kleinschalige vergader- en logeerfaciliteiten mogen hebben. Daarbij kan gedacht worden aan een soort “ecotel”, dat zich specifiek richt op doelgroepen die natuurlijk en culinair genieten met elkaar willen combineren, zoals dat bijvoorbeeld succesvol gebeurt in de Ardennen. Bezoek en bevoorrading gebeuren via de bestaande loopbrug of vanaf het water, aangezien wij op Koudenhoorn absoluut geen aanleg van parkeerplaatsen zullen toestaan. Dit zien wij als kwaliteit en draagt bij aan het authentieke karakter van het eiland. Wel streven wij ernaar op termijn de bestaande loopbrug te vervangen door een iets bredere en zo mogelijk beweegbare brug, die in geval van nood toegankelijk is voor hulpdiensten. De huidige “speelweide” is zeer geschikt als terrein voor allerlei culturele evenementen en “unplugged” muziekfestivals. Evenementen, restaurant en natuurbezoek moeten in de toekomst ook beter vanaf het water te bereiken zijn. Daartoe gaan we de passantenvoorzieningen opknappen en uitbreiden, vooral aan de westkant van het eiland en op kleine schaal ook aan de oostkant. Met de hogere kwaliteit van Koudenhoorn als recreatie-eiland en warmere zomers als gevolg van de klimaatsverandering verwachten wij een grotere belangstelling voor dagrecreatie op het zandstrand. Dit willen we in de toekomst dan ook uitbreiden in noordelijke richting. In overleg met het Hoogheemraadschap van Rijnland willen we bezien wat de mogelijkheden zijn om de waterkwaliteit van de Kagerplassen te verbeteren, vooral om te voorkomen dat zwemplezier wordt bedorven door het toeslaan van blauwalg. Op de planning van het Hoogheemraadschap staat al het plaatsen van nieuwe “menginstallaties” in de plassen, die er voor zorgen dat de blauwalg minder hard groeit. Daarnaast willen bezien hoe we de veiligheid voor de zwemmers verder kunnen vergroten, bijvoorbeeld door het plaatsen van ballenlijnen en het tegengaan van ankeren van bootjes tussen de zwemmers. De zuidkant heeft een aantrekkelijk afwisselend karakter met groen en water dat het eiland inloopt. Wij willen met organisaties als Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten bezien hoe wij hier met eenvoudige middelen de natuur op een meer spannende manier kunnen laten beleven. Een groot probleem is namelijk dat veel kinderen steeds minder in aanraking komen met natuur. Juist door in te spelen op hun altijd aanwezige nieuwsgierigheid en zoektocht naar uitdagingen, kunnen we hierin verandering brengen, overigens zonder dat de

40

Uitw

erking visie

natuurwaarden worden aangetast. Wij denken daarbij aan het plaatsen van een bijzondere uitkijktoren, die je zicht geeft op het Groene Hart én het bollenlandschap. Een andere locatie dan Koudenhoorn kan trouwens ook in beeld komen. Ontwerp en plaatsing moeten goed passen in een natuurlijke omgeving. Wij denken daarbij aan een zeer innovatief design dat door zijn materiaalgebruik en vormgeving op zich al een

attractie is. Dat zou een transparante toren kunnen zijn, die voornamelijk uit glas bestaat. Ook is een houten constructie denkbaar met onverwachte wendingen, zoals uit bijgaande toren blijkt in het Friese Ravenswoud. Daardoor levert het beklimmen niet alleen een adembenemend uitzicht op, maar ook een spannende ervaring. Een ultiem Teylinger Hoogtepunt! Op het dak zou een webcam gemonteerd kunnen worden, waarin “realtime” het landschap, de watersporters en de bezoekers afwisselend in beeld komen en op internet zijn te volgen. Met de plaatsing van enkele “stapstenen” en touwbruggen kan het oversteken van kleine waterstroompjes tot een groot avontuur worden, zoals blijkt uit het inmiddels veel gekopieerde “blote voetenpad”uit Groningen. Het initiatief voor de plaatsing van een authentiek Bronstijdhuis zou hierin goed passen, bijvoorbeeld op de overgang tussen de noordelijke en zuidelijke zone. Dit sluit aan op het educatieve karakter van de zuidkant en refereert met het tonen van vondsten en demonstraties aan de lange historie van Warmond. Het speelt tevens op een interessante manier in op de toenemende belangstelling voor cultuurhistorie, doordat je het verleden op een interactieve manier kunt beleven. Ook hier is een langzaamverkeersroute onderdeel van de beleving van het totaalproduct. Je zult er enige moeite voor moeten doen om er te komen, maar dan word je ook beloond met een fantastische ervaring. Extra parkeergelegenheid willen wij creëren op het terrein De Krogt in Warmond en op het een nieuw Recreatietransferium rond het station Sassenheim. Wandelen vanaf De Krogt of fietsen vanaf Sassenheim zijn dan onderdeel van het bezoek. Het “verknopen” van waterrecreatie, cultuurhistorie en beleving is ook een belangrijk doel in het beleid van de provincie Zuid-Holland, als genoemd in de Agenda Vrijetijd 2006-2010. Hierin staat voor het Hollands Plassengebied onder andere: “ De droge en natte infrastructuur is verknoopt met cultuurhistorische belevingsdoelen in het gebied. De waterhistorie is zichtbaar gemaakt door o.a. het toeristisch-recreatief benutten van het Varend Erfgoed.” Dit spreekt ons zeer aan. Daarom zoeken wij ook naar een geschikte locatie voor de vestiging van een historische werf en ligplaats voor enkele historische schepen.

41

Uitw

erking visie

Verbeteren van de waterverbindingen tussen Kagerplassen en Sassenheim en Voorhout Om de samenhang tussen alle voorzieningen, attracties en evenementen te verbeteren, zijn goede routestructuren essentieel. Daarom hebben wij een hoofdwaterstructuur bepaald, waarmee Sassenheim en Voorhout sterker met de Kagerplassen worden verbonden. Voor Sassenheim is belangrijk dat de Zandsloot beter toegankelijk en bevaarbaar wordt gemaakt voor kleine motorboten. Deze kunnen dan in de toekomst doorvaren naar de Ruïne van Teylingen. Ons streven is om ook op termijn de verbinding door te trekken de Roodemolenpolder in. Deze route zou dan alleen toegankelijk moeten zijn voor stille vormen van waterrecreatie, zoals de kano en elektroboot. Aan de zuidkant van Voorhout kan dan een knooppunt ontstaan voor dagrecreatie met wat aanlegplaatsen en kanosteigers. De Haarlemmertrekvaart verbindt al 350 jaar Voorhout met de Kagerplassen en Haarlem. Wij willen deze route in de toekomst

versterken. Aandachtspunt is wel het beheer van de woonboten op de noordelijke grens met Noordwijkerhout. Door steeds verder uitdijende afmetingen van woonschepen dreigt de doorvaarbaarheid voor de recreatievaart onmogelijk te worden. Ook willen we de aanlegmogelijkheden saneren in het kader van een nieuw vergunningen handhavingsbeleid voor kleine boten in de Hemmeerpolder. Op plaatsen hierbuiten willen we de huidige aanlegplaatsen onder voorwaarden gaan toestaan. Voor de lange termijn streven wij naar het realiseren van doorgaande vaarroutes, waardoor het mogelijk is een rondje te varen vanaf de Kagerplassen door onze drie kernen. Waar zich kansen voordoen, zullen we proberen deze te benutten. Te denken valt aan het verhogen van enkele bruggen om de vaartoegankelijk van het centrum van Sassenheim te vergroten en het integreren van waterroutes vanuit de Haarlemmertrekvaart in de nieuw te ontwerpen woonwijk Boeckhorst in Voorhout. We beseffen wel dat dit ingewikkelde en kostbare projecten zijn.

De huidige rondvaarten zoals door rederij Van Hulst, willen we beter faciliteren met adequate opstapplaatsen. Daarnaast stimuleren we de totstandkoming van een watertaxi die bijvoorbeeld vanuit Leiden verschillende plaatsen in het plassengebied en onze kernen aandoet. Daarmee kunnen we tevens inspelen op het

42

Uitw

erking visie

congrestoerisme in Noordwijkerhout en Leiden. Realisering van een exclusieve route voor kano’s en elektroboten Om rustige recreatie te stimuleren, willen wij een speciale route toegankelijk maken voor kano’s en elektroboten. Dit betreft de Kooisloot en de Ringsloot. Wel is nodig dat enkele te lage bruggen worden vervangen omdat deze de doorvaart belemmeren. Van ondernemers vragen we de verhuur van fluisterboten ter hand te nemen. Goede voorbeelden zijn er in de Nieuwkoopse plassen, Giethoorn, de Weerribben en de Biesbosch, waar zelfs een elektrisch aangedreven rondvaartboot is voor 60 personen. 5.3. BOLLENGEBIED EN VEENWEIDELANDSCHAP Onze gemeente is eigenlijk een soort draaideur naar twee wereldberoemde landschappen: aan de ene kant opent zich na Sassenheim het befaamde bollencomplex, aan de andere kant Sassenheim verlatend kom je in Warmond in een compleet andere wereld, die je toegang verschaft tot het weidse Groene Hart met zijn plassen, polders en molens. Het zijn landschappen die nationale iconen herbergen, die in de “mind-map” van velen voorkomen. De intense kleuren van de tulp en de indringende geuren van de hyacint appelleren nog steeds aan Holland pur sang. De korte bloeitijd wordt door velen als nadeel ervaren, maar maken daardoor de beleving ook weer specialer. Onze 17e en 19e eeuwse landschapsschilders zorgen in musea en boeken over de hele wereld dat het groenblauwe polderlandschap met zijn koeien, molens en boerderijen nog steeds een stukje “must-have-seen” Nederland oproepen. Verbetering van de toeristisch-recreatieve belevingswaarde en gebruikswaarde Teylingen bevindt zich dus op het snijpunt van twee sterk verschillende landschappen met één gemeenschappelijke deler: ze bieden de toerist op korte afstand van elkaar Hollands meest bekende iconen. Wij koesteren dit unieke karakter en zetten ons in dit waar mogelijk te versterken. Ook voor onze eigen bevolking heeft dit buitengebied grote betekenis. Uit alle workshops en themabijeenkomsten kwam naar voren dat onze bevolking dit ervaart als een oase van rust in de vaak drukke Randstad. Alleen wordt de toegankelijkheid en daarmee ook een belangrijk deel van de gebruiks- en belevingswaarde van het gebied als onvoldoende ervaren. Vooral te weinig en kwalitatief ondermaatse wandelen fietspaden, slecht toegankelijke oevers en matig ontwikkelde attractiepunten/voorzieningen vormen de kern van de klachten. Om dus onze eigen bewoners maar ook toeristen meer van het buitengebied te

43

Uitw

erking visie

kunnen laten genieten, willen we de komende jaren krachtig inzetten op het vergroten en verbeteren van de toeristisch-recreatieve gebruiks- en belevingswaarde van het bollengebied en het veenweidelandschap. Dit vraagt een actieve zorg voor behoud van landschappelijke kwaliteiten, verbetering van de uitstraling en inpassing van gebouwen, vergroting van de toegankelijkheid met nieuwe wandelen fietspaden, en het ontwikkelen van attractieve knooppunten met voldoende voorzieningen. Mogelijke transformatie van graslanden naar recreatiegebieden Toch zullen we ook wat verder in de toekomst moeten kijken. De agrarische sector kan een duurzame drager zijn van de veenweidegebieden in het Groene Hart. Dat heeft zij de afgelopen tientallen jaren bewezen, mede met behulp van neveninkomsten uit recreatie en natuurbehoud. Waar mogelijk steunen wij de agrariërs om dit zo te behouden. Op de graslanden in het bollengebied kan de situatie anders komen te liggen. Door de geringe schaal van de overgebleven bedrijven in min of meer afgesneden gebieden, is de handhaving van de agrarische sector daar uiterst onzeker. Primair blijft onze inzet erop gericht deze gebieden groen en open van karakter te houden en beter toegankelijk te maken voor wandelaars en fietsers. Dit betreft dan vooral de Elsgeesterpolder en de Roodemolenpolder. Echter, in het geval de landbouw daar terug zou treden, willen wij enkele alternatieve recreatieve functies onderzoeken, die op een duurzame wijze de openheid en het karakter van deze gebieden veilig stellen. Opgaven omzetten in concrete projecten Bovenstaande visie op het ontwikkelen van de toeristisch-recreatieve potenties van het buitengebied geeft de volgende hoofdopgaven die wij in projectvorm gaan oppakken en uitwerken:

- Uitbreiding wandelen fietspaden. - Stimulering recreatieve nevenactiviteiten

en streekeigen producten.

- Onderzoek gebruiksmogelijkheden eendenkooi.

- Verdere kwaliteitsverbetering campings inclusief landschappelijke inpassing.

- Mooier en beter beleefbaar bollenlandschap.

- Uitbreiding Overbosch met bos, horeca en aanlegplaatsen.

- Reservering uitbreiding sportcomplex Voorhout.

- Mogelijke recreatieve transformatie deel Elsgeesterpolder en Roodemolenpolder.

Uitbreiding wandelen fietspaden en ommetjes In regionaal verband wordt al geruime tijd gewerkt aan de realisering van een samenhangend netwerk van wandelen fietspaden. Onze gemeente doet daar aan mee en steunt ook in de toekomst de verdere uitbouw hiervan met de nodige knooppuntontwikkelingen. Voor onze eigen bevolking biedt dat een ideale mogelijkheid

44

Uitw

erking visie

even buiten te ontspannen. Vooral de aanleg van vrijliggende paden heeft voor ons hoge prioriteit. We zetten ons daarbij de komende jaren vooral in voor de totstandkoming van drie nieuwe verbindingen:

- een wandelen fietspad dwars door de Roodemolenpolder tussen Voorhout en Sassenheim;

- verlenging van de Menneweg als fiets-wandelpad vanuit Sassenheim naar de Kagerplassen met het creëren van een uitzichtpunt over de Kagerplassen (in samenhang met het behoud en toekomstig gebruik van de nabijgelegen eendenkooi);

- In overleg met agrariërs zoeken naar een mogelijkheid voor een doorgaande wandeling langs de oevers van de Kaag door de Hemmeerpolder.

Daarnaast springen wij uiteraard ook in op andere mogelijkheden die zich voordoen, bijvoorbeeld door de Elsgeesterpolder, de Klinkenbergerpolder, Zweilandpolder en de Boterhuispolder. Naast het aansluiten op regionale routes willen wij nadrukkelijk ook bewerkstelligen dat er in de toekomst meer `ommetjes´ te maken zijn vanuit de woonomgeving. Die zouden tevens een aantal mooie buitenplaatsen met elkaar kunnen verbinden. Door Landschapsbeheer Nederland is een praktische handleiding gemaakt voor realisering van ommetjes door het buitengebied. Met Landschapsbeheer Zuid-Holland, eigenaren en bevolking willen we tot nieuwe routes komen, waarbij ook het beheer op een goede manier is geregeld. Het uitschrijven van een wedstrijd voor de inwoners kan daarbij heel prikkelend zijn.

Stimulering recreatieve nevenactiviteiten en streekeigen producten Zoals eerder gesteld, willen wij het open en agrarisch karakter van het veenweidegebied rond de Kagerplassen handhaven met de rundveehouderij als belangrijkste drager. Wel willen wij in overleg met de agrariërs recreatief medegebruik van het landelijk gebied meer mogelijk maken. Dat stimuleert tevens de deelname aan recreatieve nevenactiviteiten die agrariërs mogen ontwikkelen en de verkoop van streekeigen producten. Er zijn al verschillende goede voorbeelden, zoals boerengolf en Groene Hartlandwinkels. Maar er zijn meer activiteiten denkbaar, zoals poldersport, theetuin, bed & breakfast (bijvoorbeeld in het hogere segment zoals in Noord-Holland het initiatief Hotel de Boerenkamer), groepsaccommodaties en kamperen bij de boer. Het versterken van het merk Groene Hart en het verder ontwikkelen van een recreatief routenetwerk vormen twee van de tien hoofdprojecten van het

45

Uitw

erking visie

Uitvoeringsprogramma voor dit gebied.(Bron: Uitvoeringsprogramma Groene Hart 2007-2013, uitgave gezamenlijke provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht). Het rijk heeft miljoenen euro’s ter beschikking gesteld om deze projecten tot 2013 ook daadwerkelijk van de grond te krijgen. Deze “branding” biedt interessante kansen voor bepaalde streekeigen producten en aantakking van routes waar we graag op willen inhaken. Naast het verbreden van het aanbod van streekeigen producten en het verder vermarkten zouden agrariërs ook kunnen inspelen op de behoefte het platteland meer te beleven. Bijvoorbeeld door zelf te experimenteren met kaasmaken, zoals toeristen dat nu bijvoorbeeld doen in het Zwitserse L’Etivaz. Onderzoek gebruiksmogelijkheden eendenkooi In de Kooipolder bij Warmond bevindt zich een eeuwenoude eendenkooi. Naast behoud van dit cultuurhistorisch waardevolle gebied (onder andere beschreven door Milja van Tielhof in het Tijdschrift voor Waterstaatgeschiedenis nr13, 2006), willen wij daarom een onderzoek doen naar de verdere gebruiksmogelijkheden van de eendenkooi en zijn omgeving. Daarbij betrekken we de kansen voor een educatieve functie, vergroting van de toegankelijkheid en de realisering van een aanlegplaats voor fluisterboten. Verdere kwaliteitsverbetering campings inclusief landschappelijke inpassing De 15 campings met 800 standplaatsen hebben een belangrijke functie voor het verblijfstoerisme in Teylingen. De markt hiervoor is stabiel maar daarbinnen vraagt de consument steeds meer kwaliteit en comfort. Sommige campings in onze gemeente hebben al een kwaliteitsslag achter de rug, sommigen staan nog voor de keuze. Om het toeristisch totaalproduct van Teylingen op een hoger niveau te krijgen, is op bepaalde campings het volgende nodig:

- een verdere verruiming van de standplaatsen; - luxere stacaravans, chalets en recreatiewoningen; - uitbreiding van vrije trekkersplaatsen en plaatsen

voor campers; - verbetering en uitbreiding van voorzieningen; - verbetering van de ruimtelijke inrichting; - inpassing in het landschap.

In overleg met de betreffende eigenaren en beheerders willen we de komende jaren tot een kwaliteitssprong komen, waarbij wij ook kleinschalige knooppuntontwikkelingen willen stimuleren. Daarbij zal ook aandacht moeten zijn voor een betere groene omzoming van een aantal terreinen. Nu de Wet Openluchtrecreatie is opgeheven en gemeenten zelf verantwoordelijk zijn voor

46

Uitw

erking visie

het kampeerbeleid, zullen wij dat binnen afzienbare tijd in een aparte nota vormgeven. Mooier en beter beleefbaar bollenlandschap In het voorjaar komen veel bezoekers om de bloembollen in bloei te zien. Teylingen telt relatief maar weinig bollengrond in verhouding tot Hillegom, Lisse en Noordwijkerhout. De bollenvelden zijn bovendien slecht toegankelijk en geven op veel plaatsen het beeld van een “loodsenlandschap”. Bovendien stralen onze dorpen onvoldoende het gevoel uit dat de bezoeker zich in het wereldcentrum van de bollen bevindt. We moeten voorkomen dat velen daardoor teleurgesteld naar huis gaan. Immers, enthousiaste bezoekers zijn de beste (en goedkoopste) ambassadeurs voor de promotie van ons gebied. Voor het toeristisch imago maar ook voor de belevingswaarde van onze eigen inwoners is het daarom van groot belang dat de landschappelijke kwaliteit van het bollengebied aanzienlijk verbetert. Al jaren staat “het tegengaan van verrommeling” hoog op vele beleidsagenda’s. Teylingen wil daar samen met de sector, andere overheden en nieuwe initiatiefnemers serieuze afspraken over maken. Concreet betekent dat onder andere:

- zorgen voor een groene omzoming van bestaande en nieuwe gebouwen;

- belangrijke zichtlijnen vrijwaren van storende stedelijke elementen;

- behoud van authentieke cultuurhistorische waardevolle gebouwen (waaronder bollenschuren)en

landschapselementen; - zorgvuldige plaatsing van eventuele

nieuwe bedrijfsgebouwen; - aandacht voor de beeldkwaliteit van

gebouwen; - bezien welke mogelijkheden er zijn om

het landschap ook buiten de bloeitijd aantrekkelijk te laten zijn (bijvoorbeeld “land-art” met afdekstro; zie ook de vele inspirerende ideeën uit het voorbeeldproject voor culturele planologie Geest en Grond uit 2005)

Veel toeristen willen niet alleen naar de bollenvelden kijken, ze willen er ook in. Dat willen we graag meer mogelijk maken. Daarom gaan we in de toekomst meer stopplaatsen inrichten van waaruit je een korte rondwandeling kunt maken door of langs een bollenveld. Dit is meer dan ruimte maken voor een clichéplaatje. Het hoort bij de verhoging van de belevingswaarde die wij nastreven: zien, ruiken, je een onderdeel voelen van dit unieke landschap en met een bijzondere ervaring thuiskomen.

Om te beginnen willen we bij ’t Soldaatje een nieuwe stopplaats realiseren, zoals bijvoorbeeld op een goede manier is gebeurd langs

47

Uitw

erking visie

op een goede manier is gebeurd langs de Gooweg in Noordwijkerhout. Daarmee kan dan langzamerhand ook een hoogwaardige regionale route ontstaan met diverse “flower-walks”. Dit punt is zeer geschikt voor een fotostop en het genieten van de hyacintengeur en kleurenpalet met uitzicht op het fraaie Sassenheimse dorpssilhouet. Deze plek levert in de bloeitijd een van de mooiste icoon-plaatjes op van de Bollenstreek. Ook met eventuele nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen zullen wij daarmee goed rekening houden. Van hieruit willen we ook enkele korte wandelroutes realiseren langs waterlopen en bollen, naar Sassenheim en terug via de Ruïne van Teylingen. Dit gebeurt uiteraard in nauw overleg met de betrokken kwekers. Uitbreiding Overbosch met bos, horeca en aanlegplaatsen Bij Voorhout willen we een nieuw attractiepunt realiseren aan de rand van het huidige Wandelpark Overbosch. Door de aanleg van enkele passantenplaatsen en een horecavoorziening kan hier een nieuw toeristisch-recreatief knooppunt ontstaan. Afgestemd op de molenbiotoop van “Hoop doet leven” willen wij in bezien of zelfs enige uitbreiding van bos mogelijk is in zuidelijke richting tot de Elsgeesterlaan. Daarbij overleggen wij met betrokken eigenaar die aan het eind van het park woont. Van hieruit kunnen watersporters een stop maken en Voorhout in wandelen of de Elsgeesterpolder. Voor onze eigen inwoners ontstaat een prima startpunt voor een ommetje door bos en weiland. Reservering uitbreiding sportcomplex Voorhout Sport is een belangrijke vorm van vrijtijdsbesteding voor de inwoners van onze gemeente. Waar nodig zullen we de kwaliteit van de sportvoorzieningen aanpassen aan de eisen en wensen van de gebruikers. Mocht er in de toekomst uitbreiding gewenst zijn van sportcomplexen dan ligt uitbreiding van Sport- en recreatiepark Elsgeest in Voorhout voor de hand. Wij reserveren het gebied tot aan de Elsgeesterwerg dan ook voor eventuele uitbreiding van dit complex. Mogelijke recreatieve transformatie deel Elsgeesterpolder en Roodemolenpolder De kans bestaat dat op termijn de landbouw op de graslanden in het bollengebied niet in staat is om economisch rendabel te blijven functioneren. Het is beslist niet onze bedoeling de zittende agrariërs te verjagen. Wel mag van ons als overheid worden verwacht dat we over een duurzame inrichting van ons buitengebied hebben nagedacht. Daarom hebben we voor de Elsgeesterpolder en de Roodemolenpolder alternatieve functies bedacht, die aan de orde kunnen komen in het geval de landbouw daar terugtreedt. Voor een deel van de Elsgeesterpolder denken wij dan aan transformatie naar een (openbare) golfbaan met natuur, water en fiets/wandelmogelijkheden. De Roodemolenpolder zou kunnen transformeren naar een parklandschap, dat toegankelijk is voor rustige recreatie, wandelen, kanovaren en elektroboot, met

48

Uitw

erking visie

een dagrecreatief knooppunt bij Voorhout. Op deze manier kunnen nieuwe economische functies zorgen voor het duurzaam groen en openhouden van deze belangrijke polderlandschappen. 5.4. KERNEN IN TEYLINGEN Toeristisch-recreatief gezien vormen onze kernen brandpunten van cultuur, evenementen, vermaak en verblijf. Hier vindt ook de grootste economische spin-off plaats. Talloze evenementen worden in of vanuit de dorpen georganiseerd en dragen bij aan de aantrekkelijke leefomgeving in Teylingen. De theaters ’t Onderdak in Sassenheim en ’t Trefpunt in Warmond hebben daarin een belangrijke rol, die wij in de toekomst graag versterkt zien. Maar ook buiten de theaters zorgen vele organisaties voor een bloeiend en stimulerend cultureel klimaat in Teylingen. Vele vrijwilligers zijn daarin de drijvende kracht, maar ook een kritische factor. In een aparte Cultuurnota komen wij daar nog op terug. Verschillende historische gebouwen en parken geven onze kernen karakter en zorgen voor een stijlvolle ambiance. De Ruïne van Teylingen met als meest spraakmakende bewoner Jacoba van Beieren, heeft toeristisch gezien de meeste uitstraling en potentie. Toch zijn het ook de andere vele sfeervolle gebouwen en parken die geschikt zijn voor het maken van nieuwe aantrekkelijke productmarktcombinaties. Daarnaast biedt Teylingen een behoorlijk aanbod aan leisure-voorzieningen, zoals sporthallen en wellness in Warmond en een casino in Sassenheim. Grootschalige hotel- en vergaderaccommodatie zijn vooral te vinden in Sassenheim, kleinschalig in Voorhout en binnenkort ook in Warmond. Voor de funshopper heeft Sassenheim het meest te bieden. Culturele attracties en evenementen vormen in onze visie een rode draad voor het koppelen van de toeristisch-recreatieve infrastructuur aan speciale doelgroepen. Door het stimuleren van onderlinge samenwerking kunnen dan ook meer dwarsverbanden ontstaan tussen dorp, buitengebied en plassen. Wij zien in het verder benutten van onze culturele kwaliteiten (in de meest brede zin van het woord) een uitgelezen kans om ons als Teylingen toeristisch-recreatief verder te profileren. Cultuur maakt het verschil. Dit wordt nog eens bevestigd in de onlangs verschenen Atlas voor gemeenten 2007. Hieruit komen de grote economische effecten naar voren van cultuur en blijkt ook dat cultuur een steeds belangrijkere onderscheidende factor wordt in de aantrekkelijkheid van een gemeente voor bewoners, bedrijven en bezoekers. Het gaat daarbij niet alleen om het cultuuraanbod maar ook om de cultuurparticipatie. Wij streven daarom naar vergroting van deelname aan dagattracties in de kernen van Teylingen door eigen inwoners en bezoekers vooral door het ontwikkelen van nieuwe productmarktcombinaties van cultuur, kunst, historie, evenementen, leisure en shopping.

49

Uitw

erking visie

Dit draagt in belangrijke mate bij aan de algehele aantrekkelijkheid van onze gemeente, geeft een interessante economische spin-off en geeft gezicht aan het gewenste toeristisch-recreatieve profiel Cultureel hart aan de Kaag. Op termijn stimuleert dit naar verwachting het verblijfstoerisme door in te spelen op de grote binnenlandse markt voor korte meerdaagse (tussendoor-)vakanties. Wat betreft de eigen inwoners vormen jongeren een aparte doelgroep. We willen nadrukkelijk ook een aantal vrije tijdsvoorzieningen verbeteren voor de jeugd. Opgaven omzetten in concrete projecten Bovenstaande visie op het ontwikkelen van de toeristisch-recreatieve potenties van de kernen geeft de volgende hoofdopgaven die wij in projectvorm gaan oppakken en uitwerken:

- Stimulering kunst, cultuur en evenementen.

- Aanleg evenemententerreinen. - Ontwikkeling Recreatietransferium bij

station Sassenheim. - Ontwikkeling attractiepunt Ruïne van

Teylingen. - Verdere profilering van Warmond als

recreatiedorp met kunst en historie. - Aantrekkelijker maken van

winkelgebieden. - Leisure-ontwikkeling. - Uitbreiding voorzieningen voor de jeugd.

Stimulering kunst, cultuur en evenementen Tijdens de workshops en thema-avonden hebben we de mogelijkheden verkend tot verbreding van bestaande evenementen, het ontwikkelen van nieuwe evenementen en het maken van combinaties met kunst en cultuur (Een overzicht komt in de bijlage). Ook is gediscussieerd over welke evenementen met voorrang aangepakt zouden moeten worden om Teylingen beter te profileren. Door in te zetten op een beperkt aantal kansrijke evenementen denken we dat met een hogere kwaliteit en attractiewaarde meer mensen zijn te trekken. Dit heeft geresulteerd in het advies om zeven evenementen te ontwikkelen, uit te bouwen en steviger in de markt te zetten. Verschillende personen en organisaties hebben tijdens deze bijeenkomst al hun enthousiasme getoond om hiermee zo snel mogelijk aan de slag te gaan. Wij willen hier graag ruimte voor bieden en waar nodig ondersteunen. Wij zetten daarom in op de uitbouw van de volgende bestaande evenementen:

50

Uitw

erking visie

- Corso-festival - Tussen Koe en Kunst - Opening Theaterseizoen met kunst en

cultuurevent Sassenheim - Kaagweek

Door meer combinaties te maken met verschillende cultuuruitingen -zoals nu al deels gebeurt met muziek, dans, theater, beeldende kunst etc-, het intensiever betrekken van verschillende verenigingen en het verbreden van doelgroepen (bijvoorbeeld door ook de jeugd er meer bij te betrekken) kunnen deze bijzondere evenementen doorgroeien tot topattracties. Ook kan worden gedacht aan het toepassen van “co-creatie” om evenementen nog meer tot een belevenis te maken. Het publiek maakt dan onderdeel uit van de gebeurtenis en bepaalt voor een deel zelf hoe het verloop daarvan is. Daarmee kan Teylingen tevens inspelen op de vraag naar mee activiteiten voor gezinnen met kinderen. Dit alles heeft een positief effect op het economisch draagvlak voor verdere vernieuwing, verbetering en professionalisering van de evenementen. Wij stimuleren de totstandkoming van de volgende nieuwe evenementen:

- Rondvaren langs diverse muziek- en theatervoorstellingen.

- Jacoba van Beierendag- of week. - Openluchttheaterfestival op Koudenhoorn.

Hieronder volgt een korte toelichting. Bij het rondvaren denken wij aan het koppelen van een aantal muziekfestivals die al rond de Kaag worden gehouden, zoals het Kaagmuziekfestival en het Ter Leedeconcert, met toevoeging van een aantal locaties waar bijzondere dans- en muziek- en theateruitvoeringen zijn te beleven. Ook Sassenheim zou hierop kunnen aanhaken. De eerste Dag van het Kasteel dit jaar was zeer geslaagd. Wij stimuleren de totstandkoming een soort Jacoba van Beierendag of- week waarbij op diverse locaties aspecten uit het leven van deze intrigerende vrouw valt te beleven. Ook de horeca zou hierop kunnen inspelen. (schenken van Mede -Middeleeuwse wijn- uit replica van Jocobakannetje, speciale menu’s etc.) Op een nieuw evenemententerrein op Koudenhoorn stimuleren wij de totstandkoming van een nieuw meerdaags festival met diverse vormen van openluchttheater, passend in het natuurlijk karakter van het eiland en de plassen. Aanleg evenemententerreinen Naast het hierboven genoemde terrein op Koudenhoorn is er ook in de andere kernen behoefte aan terreinen waar evenementen van enige omvang kunnen plaatsvinden,

51

Uitw

erking visie

bijvoorbeeld een kermis. Daartoe gaan we op zoek naar een geschikte locatie in Voorhout. In Sassenheim zou het nieuw te ontwikkelen parkeerterrein bij het station kunnen worden uitgebreid met een evenemententerrein. Dit nemen wij mee bij de verdere planuitwerking voor dit gebied. Ontwikkeling Recreatietransferium bij station Sassenheim Om te stimuleren dat toeristen komend met de auto of trein verder fietsend, varend of wandelend ons gebied gaan bezoeken zetten wij ons in voor de ontwikkeling van een zogenaamd Recreatietransferium bij het nieuwe station Sassenheim. Deze locatie is dan tevens te gebruiken als parkeerterrein voor evenementen elders in onze kernen. Van daaruit kan dan met alternatief vervoer verder worden gereisd naar de betreffende attractie. Dit speelt in op het “twinny-load”toerisme, waarbij de fiets van de auto wordt gehaald voor een rondtocht. Daarbij stimuleren wij ook fietsverhuur bij het station en bezien we de mogelijkheid tot het inrichten van enkele staplaatsen voor campers. Het is een perfecte locatie om de bollenstreek en de kust te verkennen maar ook het Groene Hart. Daarbij is het denkbaar dat hier een soort “multimediale informatiekiosk” komt, waar de bezoeker in korte tijd op een interactieve manier met beelden, geluiden en geuren een goede impressie krijgt van de kwaliteiten van ons gebied. Voor bijzondere evenementen willen we daarnaast gebruik maken van het tijdelijk openstellen van bepaalde weilanden en het AKZO-terrein bij Sassenheim om zo de verkeersstromen in goede banen te leiden. Ontwikkeling attractiepunt Ruïne van Teylingen met Panorama TulipLand Al geruime tijd zetten wij ons in voor een gecombineerde ontwikkeling van de Ruïne van Teylingen met de hervestiging van Panorama TulipLand tot een toeristische attractie van formaat. Hiervoor is inmiddels een apart traject ingezet. Met 60.000 bezoekers gedurende enkele maanden (cijfer 2006) heeft Panorama TulipLand zijn toeristische potentie ruimschoots bewezen. Een unieke belevenis is natuurlijk dat je de schilder zelf aan het werk ziet. Het in Voorhout exposeren van het Californische panorama Big Sur en wellicht ook andere panorama’s zal de internationale aandacht op Teylingen naar verwachting alleen maar doen toenemen.

52

Uitw

erking visie

Bij de ontwikkeling van dit attractiepunt zoeken wij naar combinaties van functies, verbetering van de ruimtelijke kwaliteit van de omgeving en geschikte kostendragers. Belangrijke elementen zijn:

- verbetering van de zichtbaarheid en bereikbaarheid van de Ruïne ook vanaf het water;

- combinatie met de vestiging van Panorama TulipLand en zo mogelijk een horecavoorziening;

- voldoende bereikbaarheid: parkeerplaatsen en verbinding met nieuw recreatietransferium;

- aanleg enkele passantenplaatsen; - ruimte voor het houden van kleinschalige evenementen,

rond de Ruïne, zoals voorstellingen etc. Hiermee ontstaat een belangrijke toeristische attractie voor Teylingen, die het hele jaar is te bezoeken. Verdere profilering van Warmond als recreatiedorp met kunst en historie Warmond heeft veel kwaliteiten in zich om zich verder te ontwikkelen als recreatiedorp. De historische bebouwing, de Pomp, het park Groot Leerust, Landgoed Oostergeest, Huys en bos te Warmont, de Oude Toren en Mariënhaven vormen samen een krachtig product met potenties die we toeristisch verder willen benutten. Uit de workshops is naar voren gekomen dat een nadere profilering met kunst en cultuur interessante kansen biedt. Wij delen deze visie en stimuleren de vestiging van meer galeries, culturele evenementen (kilometerkunstmarkt, schildersfestival) en de (tijdelijke) plaatsing van beelden, bijvoorbeeld in het Bos Huys te Warmont. Overigens stimuleren wij ook in de andere kernen meer beeldende kunst in de openbare ruimte, die bijvoorbeeld onderdeel kunnen zijn van speciale beeldenroutes voor wandelaars en fietsers. Aantrekkelijker maken van winkelgebieden De komende tijd willen proberen wij de winkelgebieden in onze kernen aantrekkelijker maken voor de recreatieve winkelaar, de “funshopper”. Deels betreft dit herstructurering, zoals in Voorhout, of het stimuleren van vestiging van kleine winkels/galeries in Warmond. Voor de (water-)toerist die Warmond aandoet of van daaruit vertrekt, moet ook iets te beleven zijn. Daarbij willen we tevens bezien in hoeverre de Dorpsstraat meer autoluw te maken is. Ook denken wij aan het houden van bijvoorbeeld een straatfestival in het vernieuwde centrum van Sassenheim om de levendigheid te vergroten. De gezamenlijke winkeliers (TOV) zijn daartoe de eerst aangewezen initiatiefnemers.

53

Uitw

erking visie

Een nieuw verschijnsel is de opkomst van boerenmarkten, waar allerlei (biologische) streekproducten “van boer tot bord” gaan. Vijftien jaar na de introductie zijn er in Nederland ruim veertig biologische boerenmarkten. Als start voor een dergelijk initiatief zouden producten uit het Groene Hart te koop kunnen zijn in aparte kramen op onze reguliere weekmarkten. Leisure-ontwikkeling en verblijfstoerisme De belangstelling voor leisure-activiteiten is al jarenlang groeiende en zal naar verwachting ook de komende jaren nog fors toenemen. Wij verstaan hier onder vrijetijdsactiviteiten die in overdekte vorm plaatsvinden. Dat kan variëren van sport, fitness, wellness, karting, bioscoop, casino tot skipiste en wildwaterkanobaan. In Warmond bevinden zich al enkele bedrijven op dit gebied in de Veerpolder. In ons ruimtelijk beleid willen wij een verdere transformatie van dit terrein naar leisure mogelijk maken. Ook in de stationsomgeving van Sassenheim willen wij dergelijke vestigingen stimuleren, in combinatie met een integrale herontwikkeling van het gebied langs de Wasbeeklaan in Sassenheim met kantoren en woningen. Van deze voorzieningen genieten natuurlijk in de eerste plaats onze eigen inwoners, waarbij er ruimte is voor allerlei doelgroepen die uit zijn op actie en genieten. Maar het zijn ook aantrekkelijke elkweervoorzieningen voor de kusttoerist, die in een nieuwe omgeving eens iets anders wil doen dan het strandleven. En als onderdeel van een toeristisch totaalproduct dragen ze bij aan de mogelijkheid tot het vermarkten van meerdaagse korte vakanties in Teylingen. Door het aantrekkelijker worden voor dagrecreatie en korte vakanties trekt ook de markt in Teylingen aan voor (art)hotels en bed en breakfast in de kernen, zoals uit de marktanalyse naar voren komt. Daarmee kunnen we tevens in spelen op de toenemende landelijke vraag naar drie en viersterren hotels en eenvoudiger verblijfsvormen bij particulieren. In ons ruimtelijk beleid willen wij voor deze ontwikkelingen optimale mogelijkheden geven. Uitbreiding voorzieningen voor de jeugd Naar aanleiding van de workshops hebben wij een apart jongerenpanel gehouden om meer inzicht te krijgen in hun specifieke vrijetijdswensen. In ons beleid willen wij deelname stimuleren van jongeren aan allerlei activiteiten en willen wij specifieke jongerenvoorzieningen instandhouden of uitbreiden. In het bijzonder denken wij aan de volgende zaken:

- zorgen voor voldoende avontuurlijke speelgelegenheid in de woonomgeving;

- het creëren van meer verharde speelterreinen, zoals “voetbalkooien”.

- de aanleg van een zomerijsbaan. - Een uitdagende “half-pipe” (skateboardbaan)

54

Uitw

erking visie

Verder gaven de jongeren aan behoefte te hebben aan bepaalde ontmoetingsplaatsen waar ze geen overlast zullen geven en niet worden verjaagd. Met de jongeren, bewoners en politie willen we daarover afspraken maken.

55

Org

anisatie en

pro

motie

6 Organisatie en promotie

Organisatie Als overheid willen we de ontwikkeling van recreatie en toerisme in Teylingen een flinke impuls geven. Niet eenmalig, niet een raadsperiode maar voor een langere termijn. Dat is hard nodig. In de eerste plaats “verdienen” onze bewoners dat. In vele opzichten komen zij nu te kort. We kunnen met genoegen constateren dat in het verleden veel aandacht is geweest voor uitbreiding en vernieuwing van de dorpsgebieden. Dat heeft geresulteerd in een aantrekkelijk woonklimaat. Echter, investeringen in het buitengebied en soms ook in de kernen zijn daarbij achter gebleven. Een inhaalslag is daarbij minimaal noodzakelijk. Maar wij willen verder gaan. Om ook in de toekomst aantrekkelijke woonmilieus te kunnen blijven bieden, wordt de kwaliteit van de woonomgeving steeds belangrijker. Vergroting van de belevingswaarde en recreatieve gebruikswaarde van het landelijk gebied en de openbare ruimte moeten daarom veel meer centraal komen te staan in ons beleid. Dat vergt een gemeentelijke overheid die actief initiatieven probeert uit te lokken, te begeleiden en helpt te promoten. Maar ook om ruimte te bieden, op de goede plek en met bewaking van de omgevingskwaliteit. Daarbij hoort naast een personele ook een extra meerjarige financiële inzet van jaarlijks € 350.000 tot € 500.000,-. Dit is een bedrag naast de reguliere middelen die wij al hebben toegedeeld aan verschillende andere doeleinden met een cultureel, toeristisch-recreatief en promotioneel karakter. Deze extra inzet kan bijvoorbeeld worden gevonden door begroting van een bedrag per inwoner/bedrijf/organisatie, fondsvorming en de bereidheid om daar bovenop per project te bezien in hoeverre een extra investering de moeite waard is. Ook willen wij nadrukkelijk kijken naar nieuwe kostendragers vanuit de eventuele vestiging en het gebruik van bepaalde voorzieningen. Met deze investeringsbereidheid willen wij laten zien dat recreatie en toerisme als speerpunt ons ernst is. Wij zijn er van overtuigd dat dan ook het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties gaan meedoen. Dat we samen meer voor elkaar krijgen dan de bekende som der delen. Hierdoor zullen ook mogelijkheden ontstaan voor cofinanciering vanuit bijvoorbeeld provinciale, landelijke of Europese fondsen. Van belang is om daarbij als gemeentelijke overheid een partner te zijn, waar het bedrijfsleven van op aan kan. Alleen door een duidelijke visie, een consistent beleid en

56

Org

anisatie en

pro

motie

een langdurige investeringsbereidheid kunnen we gezamenlijk de vruchten plukken. PromotiePlatform Om onze coördinerende rol te onderstrepen willen wij een PromotiePlatform Teylingen oprichten. Hierin nemen vertegenwoordigers deel van alle betrokken partijen. Doel is in ieder geval:

- afstemming en bundeling van bestaande activiteiten; - ontwikkeling en afstemming nieuwe plannen, attracties en evenementen; - netwerkontwikkeling: gebruik maken van elkaar kennis en kunde

(bedrijfsleven en verenigingsleven) Uitwerken vermarkting en promotie Met uitvoering van hier beschreven visie en projecten zal de toeristisch-recreatieve infrastructuur fors verbeteren. Dat is de basis, maar daarmee zijn we er nog niet. Zonder een goede vermarkting en promotie van onze activiteiten en ons gebied komen er onvoldoende mensen op af. Daarom willen wij hier nadrukkelijk in investeren, zoals ook vanuit de provincie en het Samenwerkingsverband Hollandse Plassen wordt aanbevolen. De eerste jaren zal dat relatief zelf iets forser moeten zijn dan de jaren daarna, als we tenminste Teylingen goed op de kaart willen zetten! Dit zal bovendien bijdragen aan vergroting van het rendement van onze investering: er komen meer mensen om te genieten en te besteden. Met Cultureel hart aan de Kaag hebben we gekozen voor een duidelijke profilering op het gebied van recreatie en toerisme. Met toevoeging van de pay-off Teylingen. Buiten in de Randstad. willen met alle betrokken partners in het PromotiePlatform een promotieplan maken en mede helpen uitvoeren. Aandachtspunten daarbij zijn:

- Uitwerking “Branding” van Teylingen. - Inrichting website, meertalig, webcam, links, - Evenementenkalender. - “lichtreclame” promotieborden bij inkomende wegen en dorpscentra. - Algemene verbetering van toeristische informatie en bewegwijzering, zowel

op het land als op het water. - Inhaken op nieuwe bruine borden voor nationaal cultureel erfgoed. - VVV versterken als servicecentrum met baliefunctie. - Productontwikkeling en arrangementen vooral uit de markt laten komen. - Versterken van netwerken met de marktsector (touroperators etc). - Voortzetting intensieve samenwerking met de regio. - Overleg diverse promotiestichtingen (Stichting Promotie Sassenheim, Kaag,

etc).

57

Actiep

rogram

ma

7 Actieprogramma Hieronder volgt een eerste proeve van ons actieprogramma dat wij na vaststelling van deze visie projectgewijs met alle betrokkenen willen gaan uitwerken. Wij richten ons daarbij in eerste instantie op een periode van drie jaar, maar zijn ons daarbij bewust dat een aantal projecten een lagere doorlooptijd zal hebben. Hierbij houden wij rekening met een periode van tien jaar. Op basis van het overleg met raadscommissie, klankbordgroep en burgerpanel willen wij tot een definitief programma komen, waarin nadere prioriteiten zijn aangeven, trekkers, tijdsspanne en globale investeringen. A. Verbetering kwaliteit van passantenplaatsen

Zwanburgerpolder Lakerpolder Koudenhoorn langs de Zijldijk

B. Uitbreiding passantenplaatsen Gemeentehaven Warmond Ruïne van Teylingen Koudenhoorn Overbosch in Voorhout Oosthaven in Sassenheim campings aan de plassen

C. Kwaliteitsverbetering jachthavens Visch/t’Fort Warmond D. Uitbreiding en transformatie van bestaande jachthavens E. Verplaatsing en uitbreiding jachthaven Lockhorst

Kaagerzoom

F. Uitbreiding boerenjachthaven Van der Geest G. Uitbreiding strand Koudenhoorn H. Avontuurlijke inrichting Koudenhoorn zuid I. Uitkijktoren Koudenhoorn J. Evenemententerrein Koudenhoorn K. Horeca vestiging Koudenhoorn L. Bronstijdhuis Koudenhoorn M. Vervanging loopbrug naar beweegbare brug Koudenhoorn N. Onderzoek locatie historische werf en schepen O. Verbeteren van de waterverbindingen Sassenheim en

Voorhout

P. Onderzoek verbetering en uitbreiding vaar/wandelroute Koudenhoorn-Zwanburgerpolder

Q. Route kano’s en elektroboten Kooisloot en Ringsloot R. Uitbreiding wandelen fietspaden

58

Actiep

rogram

ma

Meedoen in uitvoering regionaal fietspadenplan Verbinding Sassenheim-Voorhout door Roodemolenpolder Wandelroute langs de Kaagoever Doortrekken Menneweg met uitzichtspunt Ommetjes vanuit de woonomgeving Aanleg fietsen wandelpaden in de Zweilanderpolder

S. Stimulering recreatieve nevenactiviteiten en streekeigen producten

T. Onderzoek gebruiksmogelijkheden eendenkooi U. Verdere kwaliteitsverbetering campings V. Mooier en beter beleefbaar bollenlandschap

Stopplaats ’t Soldaatje Wandelroutes door bollengebied

W. Uitbreiding Overbosch met bos, horeca en aanlegplaatsen X. Uitbouw bestaande en ontwikkeling nieuwe evenementen Y. Aanleg evenemententerreinen Z. Ontwikkeling Recreatietransferium bij station Sassenheim AA. Ontwikkeling attractiepunt Ruïne van Teylingen BB. Profilering van Warmond als recreatiedorp met kunst en

historie

CC. Aantrekkelijker maken van winkelgebieden DD. Leisure-ontwikkeling Warmond en Sassenheim EE. Uitbreiding voorzieningen voor de jeugd

avontuurlijke speelgelegenheid in de woonomgeving verharde speelterreinen, zoals “voetbalkooien” de aanleg van een zomerijsbaan “half-pipe” (skateboardbaan) Jongerenontmoetingsplaatsen

FF. PromotiePlatform Teylingen Uitwerking “Branding” van Teylingen Inrichting website Webcam Evenementenkalender Toeristische informatievoorziening en bewegwijzering

Promotieborden bij inkomende wegen en dorpscentra Nieuwe bruine borden voor nationaal cultureel erfgoed VVV versterken als servicecentrum met baliefunctie Productontwikkeling en arrangementen:markt Versterken van netwerken met de marktsector Voortzetting intensieve samenwerking met de regio

59

Bijlage 1 Economische betekenis De economische betekenis van recreatie en toerisme in onze gemeente is berekend door het NRIT. Dit is gebeurd aan de hand van kengetallen, ervaringsgegevens van NRIT Advies en andere gegevens uit voor iedereen toegankelijke bronnen. De economische betekenis is uitgedrukt in geraamde omzetcijfers (exclusief BTW) van ondernemers. Aan de hand van kengetallen van het CBS van o.a. het Bedrijfschap Horeca & Catering (BHC) is de werkgelegenheid (uitgedrukt in fte’s, d.z. volledige jaarbanen) geraamd, die wordt gegenereerd door de toeristisch-recreatieve bestedingen in onze gemeente. Wij onderscheiden de volgende bedrijfscategorieën (sectoren) met betrekking tot recreatie en toerisme: o de horeca; o de campings; o de jachthavens; o de attracties. In deze benadering is geen gebruikgemaakt naar het onderscheid tussen verblijfsgasten en dagtoeristen. In veel (deel)sectoren is geen onderscheid te maken tussen deze twee categorieën. Restaurants, attracties, cafés e.d. zullen door beide groepen bezocht worden. De horeca De sector horeca is uiteen te leggen naar de volgende deelsectoren: - drankensector; - fastfoodsector; - restaurantsector; - hotelsector. Het Bedrijfschap Horeca & Catering (BHC) registreerde voor 2005 de volgende aantallen horecabedrijven in onze gemeente (Horeca in cijfers 2005, Marktanalyse). Aantal horecabedrijven in Teylingen, 2005

Dranken Fastfood Restaurant Hotel Totaal Sassenheim 8 9 8 1 26 Voorhout 6 4 2 1 13 Warmond 9 3 5 17 Totaal 23 16 15 2 56

bron: Bedrijfschap Horeca & Catering (BHC), Horeca in cijfers 2005, Marktanalyse Met betrekking tot deze bedrijven verstrekt het BHC ook gegevens over de gezamenlijke vloeroppervlakte. Tevens is uit gegevens van het BHC af te leiden hoe groot in Nederland per horecasector gemiddeld de netto omzet (d.i. de werkelijk gerealiseerde omzet exclusief BTW) is per vierkante meter vloeroppervlakte. Door deze gegevens te combineren is een schatting te maken van de gezamenlijke horecaomzet in onze gemeente, uitgesplitst naar woonkernen. Onderstaande tabellen geven de gehanteerde gegevens en de daaruit

60

afgeleide resultaten weer. Totaal aantal vierkante meter verkoopoppervlakte Horeca Teylingen

Dranken Fastfood Restaurant Hotel Totaal Sassenheim 650 466 1.404 1.175 3.695 Voorhout 571 137 265 200 1.173 Warmond 2.245 212 360 2.817 Totaal 3.466 815 2.029 1.375 7.685

bron: Bedrijfschap Horeca & Catering (BHC), Horeca in cijfers 2005, Marktanalyse Gemiddelde netto omzet per vierkante meter verkoopoppervlakte en gemiddelde netto omzet per werknemer (in fte)

Dranken Fastfood Restaurant Hotel Omzet per m2 € 715 € 3.419 € 2.066 € 3.188 Omzet per fte € 65.800 € 60.600 € 62.400 € 80.800

bron: Bedrijfschap Horeca & Catering (BHC), Horeca in cijfers 2005, Marktanalyse bewerking: NRIT Advies Geraamde netto omzet gezamenlijke horecabedrijven in de gemeente Teylingen

Dranken Fastfood Restaurant Hotel Totaal Sassenheim

€ 465.038 € 1.593.477 € 2.900.442

€ 3.745.884

€ 8.704.841

Voorhout € 408.518 € 468.469 € 547.448 € 637.597

€ 2.062.032

Warmond € 1.606.169 € 724.930 € 743.703

€ 3.074.802

Totaal € 2.479.725

€ 2.786.875 € 4.191.593

€ 4.383.482

€ 13.841.675

bron: Bedrijfschap Horeca & Catering (BHC), Horeca in cijfers 2005, Marktanalyse bewerking: NRIT Advies Geraamde werkgelegenheid (in fte) gezamenlijke horecabedrijven in de gemeente Teylingen

Dranken Fastfood Restaurant Hotel Totaal Sassenheim 7,1 26,3 46,5 46,4 126,2 Voorhout 6,2 7,7 8,8 7,9 30,6 Warmond 24,4 12,0 11,9 48,3 Totaal 37,7 46,0 67,2 54,3 205,1

bron: Bedrijfschap Horeca & Catering (BHC), Horeca in cijfers 2005, Marktanalyse bewerking: NRIT Advies De campings Onze gemeente telt 15 campings met in totaal 796 standplaatsen (zie bijlage 2). De hieronder gebruikte kengetallen zijn afkomstig uit Kampeerrapport 2006 van het NRIT en hebben betrekking op de categorie ‘kleine campings’ uit het gebied ‘Hollandse en Utrechtse Meren’. Het gemiddeld tarief is afgeleid uit gegevens van de bedrijven. Teneinde vergelijkbare tariefgegevens te verkrijgen is steeds uitgegaan van een ‘standaardgezin’ (vader, moeder, twee kinderen).

61

Gemiddelde tarieven kampeerbedrijven (categorie: ‘klein’, regio: ‘Hollandse en Utrechtse Meren’)

incl. BTW

excl. BTW

periode gezelschap gem. p.p.p.d. excl. BTW

toeristische plaats € 168 € 158,49

per week 4 pers. € 5,66

seizoenplaats € 1.255

€ 1.183,96

43 dagen 4 pers. € 6,88

jaarplaats € 2.213

€ 2.087,74

74 dagen 4 pers. € 7,05

bron: Kampeerrapport 2006, NRIT Volgens het Kampeerrapport 2006 is de verdeling over toeristische, seizoen- en jaarplaatsen in de regio ‘Hollandse en Utrechtse Meren’ resp. 36%, 12% en 53%. Passen we deze verdeling toe op de 796 standplaatsen in de gemeente Teylingen dan zijn er van deze 796 plaatsen - 283 toeristische standplaatsen - 95 seizoenplaatsen - 418 jaarplaatsen. ZKA stelt in het rapport ‘Toeristische betekenis Holland Rijnland’ dat er in 2003 ongeveer 250 overnachtingen per toeristische plaats per jaar plaatsvonden. Dat aantal is herkenbaar vanuit gegevens van het Kampeerrapport 2006. Op de toeristische plaatsen in Teylingen impliceert dat een aantal van 70.750 overnachtingen. Aan de hand van dit gegeven en de hierboven al verzamelde gegevens is in de volgende tabel een raming opgesteld van de totale omzet (excl. BTW) die wordt gegenereerd door de staanplaatsen op de gezamenlijke campings. Raming van de omzet uit staanplaatsen (excl. BTW) op de gezamenlijke campings in Teylingen

tarief excl. BTW

omzet excl. BTW

toeristische plaats € 5,66

per overnachting

70.750 overnachtingen € 400.445,00

seizoenplaats € 1.183,96 per plaats 95 plaatsen € 112.476,20

jaarplaats € 2.087,74 per plaats 418 plaatsen € 872.675,32

Totaal

€ 1.385.596,52

bron: Kampeerrapport 2006, NRIT bewerking: NRIT Advies Uit de ‘Bedrijfsmonitor recreatie’ van het NRIT (zie o.a. het rapport ‘Toerisme, recreatie en vrije tijd op waarde geschat’ van het NRIT uit 2004) blijkt dat de horecaomzet gemiddeld 10% van de omzet uit staanplaatsen beloopt. De horecaomzet van de gezamenlijke campings zou daarom € 138.560 bedragen. Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat de overige opbrengsten uit o.a. detailhandelsverkoop, energie, ontspanningsprogramma’s e.d. plm. 9% van de accommodatieopbrengst bedraagt, in dit geval dus zo’n € 124.700. Samenvattend is de netto-omzet van de campings onze gemeente als volgt te ramen.

62

Raming van de totale omzet (excl. BTW) op de gezamenlijke campings in Teylingen

Accommodatie € 1.385.597 Horeca € 138.560 Overig € 124.700 Totaal € 1648857

bron: NRIT Extrapolatie van gegevens uit het eerder genoemde rapport ‘Toerisme, recreatie en vrije tijd op waarde geschat’ van het NRIT (2004) leidt tot de schatting dat de gemiddelde netto-opbrengst per mensjaar arbeid voor campings plm. € 100.000 bedraagt. De totale werkgelegenheid die samenhangt met de bovengeraamde omzet beloopt dan plm. 16,5 fte (d.i. een volledige baan gedurende een geheel jaar). De jachthavens ZKA noteert in het rapport ‘Toeristische betekenis Holland Rijnland’ 18 jachthavens in Teylingen met totaal 1.790 ligplaatsen. Dit aantal is gecombineerd met ervaringsgegevens van het NRIT. Hierbij gaan we uit van een gemiddelde omzet (excl. BTW) per ligplaats van € 1.250 (winter- en zomerstalling plus daarbij behorende werkzaamheden zoals heffen, schoonspuiten e.d., detailhandelsomzet). In totaal levert dit een ligplaatsgebonden omzet op van € 2.237.500 (excl. BTW). Daarnaast zijn er inkomsten uit horeca. We nemen aan dat de bij de jachthavens aangeboden horecafaciliteiten een opbrengst genereren met een omvang van 10% van de direct ligplaatsgebonden omzet (vergelijkbaar met de situatie van de campings) en dus uitkomt op € 237.500. De totale netto-omzet van de jachthavens wordt zodoende geraamd op € 2.461.250. Een globale raming van de directe werkgelegenheid die met deze omzet is verbonden, verloopt volgens de volgende redenering. Uit exploitaties van jachthavens en uit het rapport ‘Toerisme, recreatie en vrije tijd op waarde geschat’ van het NRIT (2004) valt af te leiden dat de gemiddelde personeelslasten plm. 25% van de netto-omzet belopen, in dit geval € 615.000. Uitgaande van een gemiddelde personeelslast van € 32.000 per jaar, komt dat neer op een geraamde werkgelegenheid van 19,2 fte of gemiddeld 1 fte per jachthaven. Hierbij moet bedacht worden dat de gemiddelde omvang van de jachthavens relatief gering is. Het landelijk gemiddelde aantal ligplaatsen per jachthaven bedraagt 161 (bron: HISWA) en de 18 jachthavens uit de gemeente Teylingen bezitten gemiddeld 99 ligplaatsen. Bovendien zijn diverse jachthavens verbonden met een kampeerbedrijf, zodat er sprake zal zijn van ‘samenloop’ in functies. De attracties Het aantal attracties ten behoeve van dagtoerisme binnen onze gemeente is niet groot. ZKA noemt in het rapport ‘Toeristische betekenis Holland Rijnland’ alleen Panorama TulipLand met jaarlijks 60.000 bezoekers en drie rondvaartbedrijven (met minimaal 10.000 bezoeken per jaar) die gezamenlijk plm. 95.000 bezoekers registreren. Panorama TulipLand Panorama TulipLand is geopend van 21 maart t/m 28 mei (2007). In die periode ontvangt men circa 60.000 bezoekers, met een gemiddelde toegangsprijs van vijf euro per persoon. De totale bruto-omzet bedraagt op grond van deze cijfers € 300.000 (incl. BTW), dat is € 283.000 netto. Volgens het dagtochtenonderzoek van het CBS over de periode 2001/2002 is de gemiddelde besteding (voor reiskosten, horeca, merchandising maar excl. entree) van bezoekers aan attracties als Panorama TulipLand plm. € 10. Met een inflatiecorrectie stellen we deze besteding bij tot € 11. De totale besteding (excl. entree) komt daarmee op een totaalbedrag van € 660.000 (incl. BTW), dat is plm. € 600.000 excl. BTW. Dit bedrag zal niet volledig binnen onze gemeente worden besteed. De reiskosten (trein, bus, autokosten) zullen grotendeels buiten de gemeente worden gerealiseerd. Verder zullen de

63

horecabestedingen weliswaar voor een deel binnen de gemeente plaatsvinden, maar die horecaomzet is hierboven al afzonderlijk geraamd. Een deel komt echter tot besteding in de horecafaciliteit van Panorama TulipLand. Op grond van gegevens uit het rapport ‘Toerisme, recreatie en vrije tijd op waarde geschat’ van het NRIT (2004) ramen we deze op 50% van de opbrengsten uit entreegelden, hetgeen neerkomt op € 140.000. De totale netto-omzet van Panorama TulipLand schatten we op grond van deze sectorgemiddelden op € 423.000 netto. Uiteraard is het mogelijk dat de werkelijke exploitatie van Panorama TulipLand hiervan afwijkt. In het rapport ‘Toerisme, recreatie en vrije tijd op waarde geschat’ van het NRIT (2004) bedragen de personeelslasten van dit soort attractieparken plm. 42% van de netto-omzet. Dat zou voor Panorama TulipLand neerkomen op € 177.660, overeenkomend met een werkgelegenheid van plm. 5 fte. Verder werken attractieparken als Panorama TulipLand in ruime mate met vrijwilligers. Rederijen De gezamenlijke rederijen bedienen samen ongeveer 95.000 recreanten. Gezien het gevarieerde aanbod van de rederijen (eenvoudige korte vaartochten tot en met geheel verzorgde dagarrangementen) zullen de gemiddelde bestedingen per deelnemer sterk uiteenlopen. Op basis van de overzichten van de tarieven van deze aanbieders schatten we de gemiddelde besteding per deelnemer op € 25 (excl. BTW). Op grond van deze schatting komen we tot een gezamenlijke netto-omzet in deze sector van € 2.375.000. De samenstelling van deze omzet zal gevarieerd zijn. Het gaat niet alleen om specifieke ‘vaarkosten’ (kosten van boten, stalling, aanlegplaatsen e.d.) maar ook om horecabestedingen en inkopen van ingrediënten bij derden. De werkgelegenheid kunnen we slechts globaal schatten, vanwege de gevarieerde samenstelling van de geraamde omzet. We gaan uit van een gemiddelde personeelslast van 30% en een gemiddelde personeelslast van € 32.000 (gemiddelden die in de sector recreatie en toerisme op grond van ervaringsgegevens gehanteerd mogen worden). Toepassing van deze kengetallen leidt tot een geraamde werkgelegenheid bij de gezamenlijke rederijen van plm. 22,3 fte. Samenvatting en economische betekenis De hierboven afgeleide cijfers met betrekking tot bestedingen en werkgelegenheid zijn als volgt samen te vatten. De bestedingen zijn bedragen exclusief BTW. De werkgelegenheid is uitgedrukt in aantallen fulltime banen op jaarbasis (fte’s) Raming van de totale bestedingen (excl. BTW) en werkgelegenheid (fte’s) in relatie tot recreatie en toerisme in Teylingen

Bestedingen Werkgelegenheid Horeca € 13.841.675 205,1 Campings € 1.648.857 16,5 Jachthavens € 2.461.250 19,2 Panorama Tulip Land € 423.000 5,0 Rederijen € 2.375.000 22,3 Totaal € 20749782 268,1

berekeningen: NRIT Advies Het relatieve landelijke belang van deze bestedingen is in beeld te brengen door deze af te zetten tegen gegevens die het CBS heeft gepubliceerd m.b.t. de macro-economische betekenis van toeristische bestedingen (bron: Toerisme in macro-economisch perspectief, 2002 Tourism Satellite Accounts (TSA), september 2006, CBS). De bijdrage die uitgaat van deze bestedingen aan het Nederlandse bruto binnenlands product (toegevoegde waarde), voor zover die samenhangt met toerisme, bedraagt € 9,7 mln. of 0,07%. Er is sprake van een directe werkgelegenheid van 268 fte’s. Daarnaast is sprake van indirecte werkgelegenheid. Het effect van de indirecte werkgelegenheid plant zich voort

64

door de gehele economie en beperkt zich niet alleen tot Teylingen (of directe omgeving) en bedraagt in het algemeen zo’n 40% van de directe werkgelegenheid, daarom plm. 107 fte. De directe én indirecte werkgelegenheid die wordt gegenereerd door de hier geraamde totale toeristische bestedingen beloopt zodoende circa 375 fte’s. Afgezet tegen het aantal banen van 12150 (CBS, 1-1-2004) in onze gemeente hangt 3% van de werkgelegenheid samen met recreatie en toerisme.

65

Economische betekenis van toerisme binnen Holland Rijnland Hieronder volgen nog enkele gegevens over de toeristische bestedingen in de regio, uit het ZKA onderzoek 2005

69

Bijlage 2 Campings CAMPINGS

Naam / adres Naam / adres Telefoon Standplaats De Hof van Eeden mw.A. van den Bogaard-

van Eeden 0252 - 212573

58

Hellegatspolder 2, Postbus 902, 2160 AX Lisse

De Horizon L.C.J. de Haas 071 - 5018503

94

Sweilandpolder 10a, 2362 XC, Warmond

De Hoflee Ver.v. Eigenaren 105 Wasbeeklaan 9, 2361 HG Warmond

p/a H.A. de Boers

van Diemenstr. 196, 2516 Den Haag

De Dinsdagse Wetering Mw.S. v.dr Boon-Heemskerk

071 - 3013730

14

Oosteinde 3a, 2361 HA Warmond

V. Wassenaarstr. 3, 2361 KX Warmond

De Wasbeek J.M. Warmerdam 071 - 3011380

58

Wasbeeklaan 5b, 2361 HG Warmond

Ducdalf P.J. van Rijn 071 - 3011282

32

Achter Oosteinde 15 , 2361 HB Warmond

Woonschip 'voor Anker'

Kagerzoom R.F.M. Vergeer 071- 3011726 52 Oosteinde 11, 2361 HA Warmond

Oase H.Th. Vergeer 071 - 3010482

20

Oosteinde 11b, 2361 HB Warmond

Oosterwoud mw.W.J. van Rijn-van Schie

071 - 3010618

68

Oosteinde 13, 2361 HB Warmond

Rianto mw.L.J.C.M. van Kempen-v.Moorsel

071 - 3010486

62

Oosteinde 11a, 2361 HB

70

Warmond A.J. van Schie A.J. van Schie 071 -

5892894 5

Zijldijk 11, 2362 AE Warmond Spijkerboor Gebr. Van Hulst 071 -

5018869 110

Boekhorsterweg 21, 2374 BN Oude Ade

TH.B.M. Vergeer Th.B.M. Vergeer 071 - 3010852

26

Oosteinde 11d, 2361 HB Warmond

Warmond J.A.M. Kerkvliet 071 - 3010765

43

Oosteinde 5c, 2361 HA Warmond

Zonnekamp A.C.M. van Moorsel 071 - 3010335

49

Oosteinde 9, 2361 HA Warmond

Totaal aantal standplaatsen: 796

71

Bijlage 3 Verblijfstoerisme Hotels Sassenheim Hotel Restaurant Sassenheim, Warmonderweg 8 Voorhout Hotel Boerhaave, Herenstraat 57 Onderstaande gegevens komen uit het ZKA-rapport Toeristische betekenis Holland Rijnland 2006. Hieronder zijn alleen de gegevens uit de hotelsector overgenomen. De gegevens over campings en jachthavens in onze gemeente in dat rapport zijn incompleet en daarom niet overgenomen.

75

Bijlage 4 Jachthavens Gemeentelijke inventarisatie per kern Sassenheim Jachthaven Jonkman, Jachthaven 1 Warmond Jachthaven ’t Fort, Burg Ketelaarstraat 7 Camping-Jachthaven Kagerzoom, Oosteinde 11 Jachthaven Lockhorst, Sweilandstraat 7/A Caravanterrein-Jachthaven Zonnekamp, Oosteinde 9 Jachthaven 't Warmonder Hek, Haarlemmertrekvaart 3 Jachthaven Zwanengat, Haarlemmertrekvaart 1 Jachthaven Cieco, Burg Ketelaarstraat 3 Gebr.Visch Watersport, Burg Ketelaarstraat 19 Jachtbouw Aad Juffermans, Veerpolder 69 Botenstalling Zijldijk, Zijldijk 6 Haarsma Overdekte Havens, Veerpolder 57 Hoogeveen Maritiem, Wasbeeklaan 3-b Jachthaven F.J.M. Vergeer, Wasbeeklaan 23 Jachtwerk ’t Joppe, Stadhouderskade T/O 25 Jachtwerf/Jachthaven De Waag, Waagdam 32 Van Leest Scheepsbouw, Veerpolder 45-47 Camping & Wsb De Horizon, Sweilandpolder 10-A Jachtwerf F.R. Smits, Veerpolder 59 Van Schie Verhuur, Zijldijk 11 V.d. Geest, Wasbeeklaan 31 Ouwehand, Veerpolder 49 Spijkerboor, Boekhorsterweg 21 WVSVennemeer, Vennemeer 1 Hoflee, Wasbeeklaan 9 Bootjeshaven, Burgemeester Ketelaarstraat Koninklijke Watersportvereniging De Kaag, Sweilandpolder 8

77

Bijlage 5 Bezienswaardigheden Sassenheim Park Rusthof Het fraaie park Rusthoff ligt als een groene oase midden in het dorp. Het oorspronkelijke strandwalbos is nu het belangrijkste park van Sassenheim. Het is in 1830 aangelegd in Engelse landschapsstijl als tuin van buitenplaats Rusthoff. In het park zijn eendenkooien, een ooievaarsnest en een kinderboerderij. Het oude dorpscentrum van Sassenheim telt veel karakteristieke en monumentale panden en veel winkels. Een greep hieruit. Huis ter Leede Hier bouwde Heer Walewijn van Alkemade, een verwant van de Hollandse graven, in de 13e eeuw de ridderhofstede Ter Leede (letterlijk: "aan de watering"). Walewijn's zonen noemden zich vervolgens van Zassenem. De volgende bewoner van Ter Leede was Diederik van Zassenem, omstreeks 1280. Ter Leedelaan 43. ’t Kraaienest, boerderij uit 1533, gebouwd op de ridderhofstede Huis Ter Leede. Gepleisterd chaletvormig huis uit 1660, naast het gelijknamige park. Baron van Heemstralaan 9. Stalgebouw, uit de 18e of 19e eeuw, eveneens behorend bij Huis Ter Leede. Baron van Heemstralaan 7. Oranjerie, uit 1824, behorend bij het complex Huis Ter Leede. Baron van Heemstralaan 13. Korenmolen De Speelman Onderbouw van een achtkantige korenstellingmolen uit 1846, genoemd naar de laatste molenaar C.J. Speelman; na een brand in 1869 weer deels opgebouwd. H. Knoopstraat 1. St. Pancratius kerk en pastorie De pastorie werd gebouwd in 1877, terwijl de uit 1870 daterende kerk in 1913 en 1929 geheel werd herbouwd. Hoofdstraat 186 en 188. Voormalig Gereformeerde Kerk Uit omstreeks 1820, in 1866 verbouwd tot kosterswoning met daarachter een kerkzaaltje van de Christelijke Afgescheiden Gemeente, later de Gereformeerde Kerk geheten. Het pand heeft 10 jaar als kerk gediend. Toen werd een grotere Gereformeerde Kerk gebouwd, die op nummer 137a te vinden is. Hoofdstraat 139. Oude St Pancraskerk of Oude Dorpskerk Na de eerdere, waarschijnlijk houten kerk of kapel van Willibrord stond hier in de 11e

78

eeuw een Romaans tufstenen kerkje, dat in de 12e eeuw een aan St. Pancratius gewijde parochiekerk werd. Een gedeelte ervan is nog bewaard gebleven. Het hoge niveau waarop de kerk nog altijd ligt is een aanwijzing dat de kerk op een hoge plaats (mogelijk een oud duin) op de strandwal is gebouwd. De toren, althans het onderste gedeelte, dateert vermoedelijk uit de 13e eeuw. In 1574, het jaar van Leidens ontzet, werd deze kerk door de geuzen verwoest en vervolgens in 1595 weer opgebouwd in Romaans-Gothische stijl. Het materiaal voor herbouw was voor een groot deel afkomstig van het verwoeste slot Teylingen. In 1720 werd de kerk vergroot door een lagere aanbouw. De aanschaf van een uniek Goltfusz-orgel, uit 1658, vormde de bekroning van deze laatste restauratie (1971-'73). Hoek Hoofdstraat/Hortuslaan. Voorhout St. Bartholomeuskerk (1883) Herenstraat Kerkje van de Hervormde-Gereformeerde Kerkgemeenschap (ca. 14e eeuw) Dr. Aletta Jacobslaan 1 Het Boerhaavehuis Kerkweg 11 Het Boerhaavehuis is het geboortehuis van de beroemde medicus en botanicus Herman Boerhaave (31 december 1668) en is in gebruik als pastorie van de Hervormde-Gereformeerde Kerkgemeenschap. Het Boerhaavehuis is niet voor publiek toegankelijk. Tuin en kruidentuin van het Boerhaavehuis Kerkweg 11 Geopend: ma t/m za 10.00-16.00 uur (uitgezonderd het privé-gedeelte). De toegang is gratis. Watermolen De Hoop Doet Leven (1783) Eerste Elsgeesterweg 1 2215 PZ Voorhout Type: rode stenen grondzeiler. Functie: watermolen. Inrichting: scheprad. Dit is een rijksmonument en werd in augustus 1999 vanuit de Kamphuizerpolder in Rijnsburg naar de Voorhoutse Elsgeesterpolder verplaatst. Eigenaar: de Rijnlandse Molenstichting. De molen is onder meer tijdens de Nationale Molendag in mei te bezichtigen. Ruïne van Teylingen Teylingerlaan 23 2215 RT Voorhout Geopend: ma t/m zo 14.00-17.00 uur. Gesloten 1e en 2e kerstdag en Nieuwjaarsdag. Ruïne van een ronde waterburcht uit het begin van de 13e eeuw. Warmond Huys te Warmont Herenweg 139 Het buitenhuis Huys te Warmont met restanten van het middeleeuwse kasteel van de

79

Heren van Warmond is omgeven door een slotgracht. Het Huys wordt tegenwoordig particulier bewoond, het mooie strandwalbos van 22 hectare is wel voor publiek toegankelijk. Groot Leerust Het classicistisch herenhuis Groot Leerust met de Franse voortuin ligt langs de Leede. Het dateert uit 1717 en kreeg in 1844 zijn huidige aanzicht. Het huis wordt particulier bewoond. De achtertuin met theekoepel uit ca. 1815 is in 1953 een openbaar park geworden. Oostergeest Het streng-classicistisch landhuis Oostergeest is tussen 1651 en 1667 gebouwd vlak ten noorden van de oude St. Matthiaskerk. In de 19e eeuw werden aanpassingen aangebracht aan het huis (in empirestijl) en het park (in landschapsstijl). Het bos is tegen vergoeding te bezoeken, het landhuis niet. De Oude Toren Al in de 11e eeuw stond op de plaats van de huidige St. Matthiaskerk een kapel. Naast de toren lag het klooster St. Ursula of de 1000 Maagden, dat via een onderaardse gang met de kerk verbonden was. Wat resteert, is een schilderachtige plek met middeleeuwse ruïnemuren en een bijzondere flora. Ook een klein deel van de onderaardse kloostergang is nog in tact. Er liggen nog enkele opmerkelijke graven, bijvoorbeeld die van Jacob van den Woude, Heer van Warmond, uit 1398 en een grafmonument van de Oudkatholieke kerkleiders, de Jansenisten. Is onlangs gerestaureerd. Mariënhaven-Mariëngaerde In 1412 werd door Heer Jan van den Woude het klooster Mariënhaven gesticht, dat in 1573 door de geuzen werd vernield. Op de oude locatie verscheen in 1750 de Franse kostschool. In 1799 was het eerste Rooms-katholieke Groot Seminarie van Noord-Nederland er gehuisvest. Het huidige complex dateert grotendeels uit 1821 en wordt gebruikt als verpleeghuis annex kloosterbejaardenoord. De kapel stamt uit uit 1844. Steenhuis van Teylingen Waar nu de kinderboerderij "De Kloosterhof" is gevestigd, liggen de fundamenten van een woontoren en een ringmuur van het "steenhuis" van Heer Dirk van Teylingen (1244-1282), de oudste zoon van Heer Willem en de stichter van het Slot Teylingen te Voorhout. Hervormde Kerk De Hervormde Kerk is wat men noemt een Waterstaatskerk, gebouwd in 1874. St. Matthiaskerk Deze rooms-katholieke kerk is in 1858 gebouwd volgens het grondplan van de oude Matthiaskerk. Orgel en gebrandschilderde ramen. Oude Raadhuis In 1867 werd Warmonds eerste Raadhuis gebouwd naast de school (1860). Voordien was het raadhuis gevestigd in een deel van de herberg Romen. De hardstenen pomp uit 1871, voor het oude raadhuis, kon al in 1904 niet meer als drinkwaterbron gebruikt

80

worden. In 1930 vertrok de gemeente uit het Oude Raadhuis, het werd te klein. Meerrust Meerrust is een typisch voorbeeld van de serie eeuwenoude boerderijen die stonden op de oostelijke rand van de Warmondse strandwal, met in het veenweidegebied de weilanden erachter. Meerrust is al sinds 1923 een restaurant. Jan Steenhuis Aan de Jan Steenlaan 36 woonde de in Leiden geboren schilder Jan Steen rond 1660. Het woonhuis dateert uit 1611. Oud Teylingen of Lockhorst Aan het begin van de Grote Wetering (nu Grote Sloot) woonden in het 13e eeuwse kasteel Oud-Teylingen aanvankelijk leden van de adellijke familie Van Teylingen. Nadat het huis in 1814 was gesloopt, verrezen er aan de Leede kalkovens, waarin schelpen van de stranden van Katwijk en Noordwijk tot kalk werden verwerkt. Ook deze kalkovens werden na de 2e Wereldoorlog afgebroken. Warmonderhek Ter vervanging van een middeleeuws hek werd in 1784 op de grens met Oegstgeest dit tolhek geplaatst en ging men tol heffen. Pas in 1954 werd de tolheffing afgeschaft. Op het hek staan de wapens van de familie Van Limburg Stirum (bewoners van Huys te Warmont van 1840 tot 1901) en de gemeente Warmond - ooit het adellijke wapen van de familie Van den Woude - afgebeeld. Molens Poldermolen ’t Veertje is een wipmolen die rond 1859 gebouwd is in de Veerpolder, maar in 1981 verplaatst is naar de Hofpolder (nieuwe hofmolen). Poldermolen Zwanburgermolen aan de Leede is een grondzeiler uit 1805, gebouwd ter bemaling van de Zwanburgerpolder. Ook de poldermolen Broekdijkmolen is een grondzeiler. Hij stamt uit 1840 en is na brand herbouwd in 1976, ter bemaling van de Broek en Simontjespolder. De Boterhuismolen is eveneens een grondzeiler. Hij werd in 1844 bij de Zijldijk gebouwd ter bemaling van de Boterhuispolder. Poldermolen Zweilandermolen is een wipmolen uit ca. 1632, om de Zweilanderpolder te bemalen (bij de Kaagsociëteit). De grondzeiler Lakermolen uit 1818 bemaalt nog steeds de Laker eilandpolder, aan de Laeck. Poldermolen De Kok, grondzeiler uit 1809 en gerestaureerd in 1980, bemaalt nog steeds de Kogjespolder bij de Kagerplassen. De Faljerilmolen is een wipstaartmolen uit 1936, gebouwd ter bemaling van het eiland Faljeril.

81

Bijlage 6 Horeca Restaurants Sassenheim Visrestaurant Sild, Oude Haven 3 All In Grill, Hoofdstraat 167/A Hotel Sassenheim, Warmonderweg 8 Amon Pizza Grill, Hoofdstraat 216 Oriënt City, Hoofdstraat 120 Moeders Eethuis, Oude Haven 1 Partycentre De Oude Tol, Hoofdstraat 147 Peking, Parklaan 144 Shafey's Bar Restaurant, Hoofdstraat 173 Eetcafé De Voogd, Hoofdstraat 267/B Dikke Mik, Kastanjelaan 1 Pizzeria Maruzzella, Hoofdstraat 117 Pizzeria Pronto Italia, Teijlingerlaan 7 Banketbakkerij Sutterland, Hoofdstraat 218 Voorhout Asian Cuisine Oosthout, Oosthoutplein 15 Hotel Restaurant Boerhaave, Herenstraat 57 Het Soldaatje, Jacoba van Beierenweg 150 Grand-Café/Steakhouse Massada, Herenstraat 62 Restaurant China, Herenstraat 120 Pizzeria Grillbar Santa Maria, Dinsdagse Wetering 9 Warmond De Kaagsociëteit, Sweilandpolder 8 Brasserie Stationskoffiehuis, Herenweg 1 Eetlokaal De Zon, Dorpsstraat 114 Restaurant De Moerbei, Dorpsstraat 5/A Pizzeria Caruso, Burg. Nederburghlaan 12 Dekker Warmond, Veerpolder 14 Het Wapen van Warmond, Dorpsstraat 90 De Stad Rome, Baan 4 Snackbars Sassenheim Parkzicht, Hoofdstraat 193 Men Zegt, Hoofdstraat 118 Thomas, Parklaan 176

82

Tel Aviv, Hortuslaan 6-B Mercurius, Essenlaan 48-A Verhage Fastfood, Oude Haven 10 Voorhout The Roadrunner, Herenstraat 118 Pim’s Place, Herenstraat 64 ’t Drummertje, Oosthoutplein 3 Warmond Snack-Resto ‘t Pleintje: Dorpsstraat 34 Koudenhoorn, Jan Steenlaan ongenummerd Café/bar Sassenheim Café De Twee Wezen, Oude Haven 2 Eetcafé De Voogd, Hoofdstraat 267/B Bar Bistro De Oude Haven, Oude Haven 1 Bar Restaurant Shafey's, Hoofdstraat 173 Fascinu,: Van Alkemadelaan 14 Het Zonnetje, Hoofdstraat 265 Voorhout Merlijn Sportcafé, Herenstraat 61 Café Restaurant ’t Soldaatje, Jacoba van Beierenweg 150 Grand Café De Toog, Herenstraat 106 Cafe Welgelegen, Jacoba van Beierenweg 90 The Winnersclub, Jacoba van Beierenweg 118a Jongerencentrum @hoc, Jacoba van Beierenweg 118b Warmond Grand Café Het Wapen van Warmond, Dorpsstraat 90 Bar De Saloon, Dorpsstraat 82/A Kunstcafé De Galerie, Dorpsstraat 40 Jongerencentrum Generation, Herenweg 80 Congres-/vergaderlocaties Sassenheim Partycentre De Oude Tol, Hoofdstraat 147; 5 zalen, capaciteit grootste zaal 250 Hotel Sassenheim, Warmonderweg 8; 4 zalen, capaciteit grootste zaal 400 Voorhout Het Wapen van Voorhout, Herenstraat 106; 2 zalen, capaciteit grootste zaal 125 Hotel Restaurant Boerhaave, Herenstraat 57; 1 zaal, capaciteit 150 Warmond Dekker Warmond: Veerpolder 14, 4 zalen, capaciteit grootste zaal 300 De Kaagsociëteit, Sweilandpolder 8; 2 zalen, capaciteit grootste zaal: 100 ‘t Trefpunt: Herenweg 80, 4 zalen, capaciteit grote zaal 200

83

Bijlage 7 Cultuur Galeries Galerie de Pomp Dorpsstraat 38 2361 BE Warmond Kunstcafé De Galerie Dorpsstraat 40 2361 BE Warmond Het Oude Raadhuis Dorpsstraat 36 2361 AE Musea Panorama TulipLand Jacoba van Beierenweg 79 2215 KV Voorhout Gedurende deze tien weken, in 2006 van 21 maart tot en met 28 mei, kan het publiek vrijwel dagelijks de schilder Leo van den Ende aan het werk zien. Onder het genot van een kopje koffie kan men vanaf het panoramaterras zijn werkzaamheden nauwkeurig volgen. Van den Ende zal zijn levenswerk naar verwachting in 2010 voltooien en heeft inmiddels meer dan de helft van het doek (in totaal 250 m2) beschilderd. Het panorama maakt deel uit van de toeristische lenteattractie Panorama TulipLand, gelegen in Voorhout. Naast het panorama is daar voor bezoekers nog veel meer te zien en te beleven. Zo draaien er onder meer (gratis) films over de Hollandse bollenindustrie, zijn er diverse exposities rondom het thema van de tulp en is er een gezellige permanente lentemarkt waar bloembollen en een keur aan tulpsouvenirs te koop zijn. Daarnaast zijn er diverse minitentoonstellingen. Panoroma TulipLand is een ideale 'uitvalsbasis' om per fiets de bollenstreek te gaan verkennen. Sikkens museum Wilhelminalaan 1 2171 CS Sassenheim Overzicht van de geschiedenis van het schildersvak. Daarnaast een unieke behangcollectie en een historisch archief. Torenmuseum Sassenheim Hoofdstraat 217

84

2171 BC Sassenheim Molen de Speelman H. Knoopstraat 1 2171 PW Sassenheim De korenmolen van 1388 In de meeste dorpen werd het graan gemalen op de eigen dorpskorenmolen. In de 14e eeuw moet Sassenheim een korenmolen hebben gehad. Waarschijnlijk was dit een standaardmolen, het toen gebruikelijke type korenmolen. Historische gegevens over Teylingen Historisch genootschap Warmelda Julianastraat 10 2361 TA Warmond Historische Kring Voorhout Mauritsstraat 31 2215 CR Voorhout Stichting Oud Sassenheim Van Zonneveldstraat 15 2171 DE Sassenheim Stichting De Molen Kagertuinen 69 2172 XK Sassenheim Monumentenplatform Kagerdreef 188 2172 HR Sassenheim

85

Bijlage 8 Molens Hoop doet leven (Voorhout) Boterhuismolen (Warmond) Broekdijkmolen (Warmond) Faljeril (Warmond) Nieuwe Hofmolen (Warmond) Klaas Hennepoelmolen (Warmond) Zwanburgermolen (Warmond) Zweilandermolen (Warmond) Molen de Kok in de Tuinder of Kogjesmolen Laeckerpolder Molen Speelman (Sassenheim)

87

Bijlage 9 Leisure Casino’s: Hotel Sassenheim Flash Casino, Rijksstraatweg 61 Sassenheim Sauna’s Living Well Sauna, Veerpolder 4 Warmond Bowling Oude Tol, Hoofdstraat 147 Sassenheim Golfbanen Golfclub Kagerzoom, Veerpolder 18, Warmond Dekker Golf, Veerpolder 14, Warmond (vormt 1 complex met Kagerzoom) Snooker Jumbo Snooker Centre Veerpolder 12 2361 KV Warmond Recreatieterreinen Terreinen op Koudenhoorn en Strengen (Warmond) en een aantal parken in de drie kernen. Sport- en fitnesscentra Sportcentrum The Right Move Menneweg 107 2172 HC Sassenheim Barends Sport Herenstraat 126b 2215 KL Voorhout Sport- en Fitnesscentrum Thea Hoogervorst Nijverheidsweg 2 2215 MH Voorhout Pro Life Factory Veerpolder 6 2361 KV Warmond

88

Sporthallen Sportzaal De Schans Nijverheidsweg 6 2215 MH Voorhout Sporthal De Tulp Jacoba van Beierenweg 118 A 2215 KZ Voorhout Sporthal De Geest De Geestlaan 27 2361 XW Warmond De Wasbeek Van Alkemadelaan 12 2171 DH Sassenheim Sportvelden Sportpark de Roodemolen Roodemolenweg 8 2171 AX Sassenheim Sport- en recreatiepark Elsgeest Sportlaan 1 2215 NA Voorhout Gemeentelijk Sportpark Overbos Herenweg 96 2361 EV Warmond Sport- en recreatiecomplexen De Wasbeek Van Alkemadelaan 12 2171 DH Sassenheim Dekker Warmond Veerpolder 14 2361 KV Warmond Zwembaden De Wasbeek Van Alkemadelaan 12 2171 DH Sassenheim

89

Bijlage 10 Overige waardevolle ideeën Tijdens de vele workshops zijn er talloze interessante ideeën naar voren gebracht. Veel daarvan zijn in dit rapport verwerkt. Hieronder volgt een verkorte lijst van overige waardevolle en wellicht bruikbare ideeën die zijn ingebracht.

- Theaterevenementen op basisscholen en middelbare scholen. - Open monumentendagen en Landelijke Molendag in evenementen betrekken. - Harddraverijen. - Dag van de Architectuur vormgeven. - Skeelerronde organiseren. - Gelegenheid maken tot vogelspotten. - Boerderijleven beleven. - Oude ambachten beleven. - Bij grote evenementen ook jeugddeelname vergroten. - Iets doen met Jan Steen, geboren in Warmond. - Kunstweek met masterclass. - Workshops in galeries Warmond. - Schilderfestival organiseren (open lucht) voor professionals en amateurs. - Living statue festival - Meerdaags evenement à la Oeralfestival. - Winterwandelroutes. - Authentieke overnachtingen. - Gastronomische arrangementen. - Pontjes arrangement. - Evenementen op website gemeente. - Permanente kunst (beelden) route. - Concert op Ponton Kaag. - Sportactiviteiten met gidsen. - Boekje maken over alle buitenactiviteiten. - Land-art op verschillende plaatsen ook buiten het seizoen. - Kaagweek aanvullen met meerdere evenementen, accent historisch

watersportgebied. - Schippertjesdagen combineren met andere evenementen. - Evenement met radiografische bootjes in park Rusthoff. - Zwemmarathon. - Bruine vloot evenement. - Kerstmarkt Koudenhoorn. - Project om vrijwilligers te werven, boeien en binden. - 20 weekenden activiteiten.

90

- Kager Hiswa organiseren voor plassenschepen. - Warmonder bootshow. - Jazzfestival op het water. - Varend corso. - Westlander zeildagen, gouden gaffel, turfrace combineren met oude

vrachtvaartuigen en kunst. - Meer inspelen op zakentoerisme. - Brug Nieuwe Wetering minder lang open. - Knelpunt oplossen lage bruggen Lisse en Hillegom. - Waterpark in Roodemolenpolder. - Verborgen gevels van mooie gebouwen meer zichtbaar maken. - Autoluw maken dorpskernen. - Later sluitingstijden winkels Sassenheim. - Openbare toiletten. - Bibliotheek ’s avonds open. - Running diner tussen drie kernen. - Evenemententerrein ook voor het houden van beurzen. - 1 ijsbaar voor drie kernen. - Educatieve en sportieve boerderij. - Meer openluchtconcerten in Park Rusthoff. - Corsotoerist vasthouden, website internationaal maken, lunchstop in

Sassenheim, opbouw praalwagens, route wijzigen, evenementen eromheen, samenwerking Aalsmeer.

- Met grond verbonden luchtballon op lage hoogte om van uitzicht te genieten. - Teylingen bier brouwen. - Bourgondisch eten. - Zelf met gondels rondvaren. - Sportevenement Voorhout organiseren. - Openlucht bioscoop. - Panorama TulipLand meer interactief maken. - Postercompetitie. - Waterspeeltuin voor kleine kinderen. - Kiosk in Park Rusthoff en verlichting. - Meer inschakelen verfmuseum. - Toegankelijkheid verbeteren voor ouderen en gehandicapten.

visie op recreatie & toerisme teylingen. buiten in de...

Documents