T.CDUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜTEZSİZ İŞLETME

FİNANSAL KURUMLAR VE PİYASALAR VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI

(VOB AŞ)

HAZIRLAYAN

AYHAN UĞUR

VOB HİZMET BİNASI-VOB HİZMET BİNASI-İZMİRİZMİR

VADELİ İŞLEMVADELİ İŞLEM

Önceden belirlenen miktar ve nitelikteki malı, kıymetli madeni, finansal göstergeyi, dövizi veya sermaye piyasası aracını belirli bir vadede alma ya da satma yükümlülüğü veren işlemlerdir.

NEDEN VADELİ İŞLEMLERNEDEN VADELİ İŞLEMLER Fiyat (değer) tespiti (fiyat oluşum

mekanizması) Maliyet düşürme (işlem maliyetleri) Fiyat istikrarı (volatilite azalır) Piyasa derinliği (likidite) Verimlilik (etkin piyasalar) Erken uyarı Daha gerçekçi üretim plânlamasıKullanan şirketlere rekabet avantajı yaratmaYabancı sermayenin ekonomiye girişi Uluslararası entegrasyonun artması Kaldıraç unsuru (küçük yatırımcılara da

katılım olanağı)

Vadeli İşlem Yapmanın Vadeli İşlem Yapmanın AmacıAmacıKorunma: Yatırımcı vadeli işlem

sözleşmesi yaparak, işlemin konusunun , örneğin ABD dolarının, değer artışından ya da azalışından doğabilecek zararlardan korunmuş olunur.

Spekülasyon: Yatırımcılar fiyat hareketlerinden kazanç sağlamak için risk alırlar ve böylece piyasaların likit olmasını sağlarlar.

Arbitraj: Amaç aynı vadeli işlem sözleşmelerinin farklı piyasalarda farklı fiyatlandırılmasından faydalanarak kar elde etmektir.

OPSİYONUN TANIMIOPSİYONUN TANIMIBankacılıkta; borç senetlerinin, bankalara ödenmesi için

vade tarihinden başlayarak tanınan iki gün.

Ticarette; bir alışverişin karara bağlanması için genellikle satıcının alıcıya tanıdığı süre. belli bir tarih için, vapur, uçak vb.'de önceden ödeme yapmadan, koşula bağlı yer ayırtma.

Belirli bir kıymeti, önceden belli bir vade ve fiyattan alma-satma hakkı veren kontratlardır. Kontratı elinde tutan kontrata konu olan kıymeti alma (call-option) veya satma (put-option) hakkına sahip olurken, kontrattan kaynaklanan herhangi bir yükümlülüğü yoktur. Kontratı satan (yazan) taraf ise vadede kontratı elinde tutan tarafın, kontrata konu olan kıymeti kontrat şartları içerisinde almak-satmak istemesi halinde, sözleşme hükümlerini yerine getirmekle yükümlüdür. Opsiyonu satan (yazan) taraflar bu işlem karşılığı prim geliri elde etmektedirler.

BORSANIN TANIMI

Sermaye Borsaları ,değerli evrakların (menkul kıymetlerin) ticaretinin yapıldığı kurumsal piyasalardır. Bir piyasadır, çünkü menkul kıymetlerin ticaretinin yapıldığı yerlerdir. Kurumsaldır, çünkü kendine özgü kuralları ve standartları varır.

VADELİ İŞLEM VE OPSİYON VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI (VOB A.Ş)BORSASI (VOB A.Ş)

TANIMI VE KURULUŞU4 Şubat 2005 tarihinde İzmir ‘de işleme

açılan Vadeli İşelmler ve Opsiyon Borsası (VOB) bir Türev Araçlar Piyasasıdır.

 Türev Araçlar Piyasalarında işlem gören Vadeli İşlem Sözleşmeleriyle taraflara bugünden belirlenen ileri bir tarihte, üzerinde anlaşılan fiyattan, standartlaştırılmış miktar ve kalitedeki bir malı, kıymeti veya finansal göstergeyi alma veya satma yükümlülüğü getiren sozlesmelerdir.

Vadeli işlem piyasaları anlaşmanın bugünden yapıldığı ve yükümlülüklerin gelecek bir vadede yerine getirilmesini öngören piyasalardır. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, vadeli piyasalar, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin işlem gördüğü piyasa veya borsaları ve buna benzer sözleşmelerin işlem gördüğü diğer organize olmamış piyasaları kapsamaktadır. Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri merkezi bir borsada işlem görmekte ve bir takas kurumunca garanti edilmektedir.

KURULUŞUKURULUŞU19/10/2001 tarih, 24558 Sayılı Resmi

Gazete’de yayınlanan 2001/3025 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile ülkemizdeki ilk özel borsa kuruluşu olarak Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası A.Ş. kurulmuştur.. Borsa, 4.7.2002 tarihinde Ticaret Siciline tescil edilmiş olup, bu tescil 09/07/2002 tarihli Ticaret Sicili Gazetesinde yayımlanmıştır. Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası A.Ş. bünyesindeki işlemler 04/02/2005 tarihinde başlamıştı. Vadeli İşlem Opsiyon Borsası İzmir de faaliyetlerini sürdüren ilk ve tek özel borsa kuruluşudur.

En basit şekliyle borsayı bir şeylerin alınıp satıldığı yer olarak tarif edebiliriz.

Borsamızda alımı satımı yapılan şeyler vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri’dir.

Bu sözleşmelere kısaca türev araçlar denmektedir.

Dünyada türev araçlar yıllardan beri gerek çeşitli risklerden korunmak amacıyla, gerekse yatırım amacıyla çok farklı kesimlerden şirketler ve bireyler tarafından kullanılmaktadır.

VOB HİSSEDARLARI(ORTAKLARI)VOB HİSSEDARLARI(ORTAKLARI)Türkiye Sınai Kalkınma Bankası A.Ş % 1İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş % 3Türkiye Sermaye Piyasaları Aracı Kuruluşlar

Birliği % 6İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş % 6Garanti Bankası T.A.Ş % 6Vakıf Yatırım Menkul Değerler A.Ş. % 6Akbank T.A..Ş % 6Koçbank A. Ş % 6İzmir Ticaret Borsası ( İTB) %17İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) %18Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) %25

VADELİ İŞLEM TÜRLERİVADELİ İŞLEM TÜRLERİ

Alivre İşlem sözleşmeleri (Forward)İki taraf arasında herhangi bir varlığın

gelecekteki bir tarihte bugün belirlenen bir fiyattan el değiştirmesi amacıyla yapılan işlem.

Vadeli İşlemler sözleşmeleri(Futures)

Organize bir borsada, belli varlıklar üzerine önceden detayları belirlenmiş standart sözleşmelerin alınıp satılmasıdır.

Opsiyon sözleşmeleri (Options)Belli bir varlığın, belli bir vadede,

önceden kararlaştırılan bir fiyattan alma ya da satma hakkının alınıp satılmasıdır.

Takas sözleşmeleri (Swaps)Çok genel anlatımla, bir varlık ya da

yükümlülüğün benzer bir varlık ya da yükümlülükle, vadeyi uzatıp kısaltmak, kupon ödemelerini artırmak, riskleri kontrol etmek, maliyetleri düşürmek vb. amaçlarla iki taraf arasında takas edilmesidir.

SözleşmelerSözleşmeler VOB-İMKB 30 vadeli işlem sözleşmesi VOB-İMKB 100 vadeli işlem sözleşmesi VOB-TLDolar vadeli işlem sözleşmesi VOB-TLEuro vadeli işlem sözleşmesi VOB-DİBS 91 vadeli işlem sözleşmesi VOB-DİBS 365 vadeli işlem sözleşmesi VOB G-DİBS vadeli işlem sözleşmesi VOB-Egepamuk vadeli işlem

sözleşmesi VOB-Anadolu Kırmızı Buğday vadeli

işlem sözleşmesi VOB-Altın vadeli işlem sözleşmesi

Vadeli işlem sözleşme özellikleri:Organize bir borsada işlem görürler.

(Türkiye 'de Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası) ve teminat sistemi ile takas kurumunun garantisi altındadırlar. İşlem yapmak isteyen yatırımcılar, sözleşme bazında belirlenen teminatları yatırmakla yükümlüdürler.

Vade sonuna kadar alınıp satılabilirler, vade sonundan önce ters işlemle pozisyon kapatılır, teslimat zorunlu değildir.

Kar/zarar günlük olarak hesaplanır ve ilgili hesaba yansıtılır.

Kaldıraç etkisi ile yatırımcıya sözleşmenin değeri kadar yatırım yapmadan, (sadece belirlenen oranda ödenen başlangıç teminatı ile) alım/satım hakkı tanır.

VADELİ İŞLEMLER PİYASASININ VADELİ İŞLEMLER PİYASASININ ÖZELLİKLERİ VE SAĞLAYACAĞI ÖZELLİKLERİ VE SAĞLAYACAĞI YARARLAR YARARLAR Fiyatların ve faiz oranlarının gelecekteki

seviyelerine dair geniş bir kesimin beklentisini yansıtacak olan Vadeli İşlemler Piyasası ile ekonomide planlama kolaylaşacak ve öngörülebilir gelecek fiyat seviyeleri ile finansal piyasalarda daha istikrarlı bir döneme girilecektir.

Etkin bir risk yönetimine imkan sağlayacak olan Vadeli İşlemler Piyasası spot piyasaların da destekleyicisi olacaktır.

Bu piyasada da yapılan tüm işlemlerin Borsa Takas Merkezi’nin garantisi altında olması katılımı destekleyecektir.

 Fiyatların ve Faiz Oranlarının gelecekteki seviyelerine dair geniş bir kesimin beklentisini yansıtacak olan Vadeli İşlemler Piyasası ile ekonomide planlama kolaylaşacak ve öngörülebilir fiyat seviyeleri ile finansal piyasalarda daha istikrarlı bir döneme girilecektir.

Emtia üzerine yapılacak vadeli işlem sözleşmeleriyle reel kesiminde bu piyasadan faydalanacağı, bunun da üretime katkı sağlayacağı beklenmektedir.

 Ayrıca Spot Piyasalardaki risk

seviyesinin vadeli işlem sözleşmeleri ile yönetilebilecek olmasının yatırımcıların spot piyasaya ilgisini arttıracağı, böylece her iki piyasada da işlem hacminin genişleyeceği öngörülmektedir.

VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ HANGİ AMAÇLA KULLANILMAKTADIR 

Vadeli İşlem Sözleşmeleri risk yönetimi, yatırım, spekülasyon ve arbitraj gibi amaçlara sahip yatırımcılar tarafından kullanılır.

 Çeşitli amaçlara sahip bu yatırımcılar spot piyasaya oranla daha düşük bir maliyetle bu piyasalarda işlem yapabileceklerdir.

VOB' da işlem yapmanın VOB' da işlem yapmanın avantajlarıavantajları

Kaldıraç Etkisi:  VOB'da kaldıraç etkisi ile yatırımcıya sözleşmenin değeri kadar yatırım yapmadan, (sadece belirlenen oranda ödenen başlangıç teminatı ile) kredili alış ve açığa satış işlemlerinde olduğu büyük pozisyonlar alınabilmesine imkan verilmektedir.

Açığa Satış Kolaylığı: Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası yatırımcıya açığa satış imkanı tanımaktadır.

Vergi Avantajı: Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası'nda işlem gören sözleşmelerden elde edilen değer artış kazançlarından yüzde sıfır stopaj kesilmesi uygulaması

Portföy Çeşitliliği: VOB' da bulunan sözleşmeler portföy yöneticilerine, portföylerini çeşitlendirme ve risklerini etkin bir şekilde alternatif yatırım araçlarına dağıtma imkanı sunmaktadır.

Korunma (Hedging): Vadeli işlemler sözleşmeleri üretici, ithalatçı, ihracatçı, yatırımcı ve tüm reel sektör için faiz, kur, fiyat riskine karşı korunma imkanı sağlar.

Teminatların nemalandırılması: Yatırımcı tarafından VOB sözleşmesi almak için YTL olarak gönderilen teminat tutarları Takasbank tarafından nemalandırılmaktadır.

Sözleşme VadeleriSözleşme Vadeleri

Emtia haricindeki sözleşmelerde vadeler: Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık'tır.

Emtia sözleşmelerinde vadeler: Mart, Mayıs,Temmuz, Ekim, Aralık'tır.

VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİNDE POZİSYON ALIMI 

Bir vadeli işlem sözleşmesini alan taraf uzun (long), satan taraf ise kısa (short) olarak adlandırılır. Uzun pozisyondaki kişi açığa alış yapmış gibidir ve fiyatların yükselmesini umut eder. Kısa pozisyondaki ise açığa satmış gibidir ve fiyatların düşmesini bekler. Yani uzun taraf sözleşmenin fiyat artışından kar ederken, kısa taraf zarar eder. Benzer şekilde, sözleşmenin fiyat düşüşünde uzun taraf zarar, kısa taraf kar eder. Alınan pozisyonlardan elde edilen kar/zarar hesaplamalarına esas olan fiyat, herbir vadeli sözleşme bazında hesaplanan uzlaşma fiyatıdır .

TEMİNATLANDIRMA Vadeli İşlem Piyasalarında işlem yapmak

isteyen tüm alıcı ve satıcılar sözleşme hükümlerinin tam ve zamanında yerine getirilmesini garantilemek amacıyla Aracı Kurumlardaki hesaplarına belli oranda bir teminat yatırmak zorundadırlar.

İŞLEM TEMİNATI KOMPOZİSYONU  Takasbank nezdinde bulundurulması

gereken işlem teminatının en az %30’unun nakit teminattan oluşması gerekmektedir. Dolayısıyla toplam işlem teminatı içinde nakit dışı teminatların oranı en fazla %70 olabilir.

TEMİNAT TAMAMLAMA ÇAĞRISI

 Teminat tamamlama çağrıları seansın bitiminden sonra uzlaşma fiyatının açıklanmasıyla birlikte yapılır. Her piyasa için sürdürme teminatı başlangıç teminatının %75’i oranındadır.

SEANS SAATLERİ VE TEMERRÜT 09.00-10.00 : İşlem yapılmayan (non-

trading) dönem10.00-12.00 : Normal seans12.00-13.00 : Öğle arası13.00-15.00 : Normal seans (devam)15.15 : Uzlaşma fiyatının duyurulması

ve teminat tamamlama çağrısının yapılması VOB’ta normal seans saat 15.00’te

tamamlanacak ve 15.15’te uzlaşma fiyatı açıklanacaktır. Uzlaşma fiyatı belli olunca, o gün itibariyle kar/zarar kesinleşecek ve gerekiyorsa teminat tamamlama çağrısı yapılacaktır. 15.15-16.15 saatleri arasında teminat tamamlama çağrısının karşılanması gerekmektedir.

VADELİ İŞLEM PİYASALARINDA RİSK Vadeli işlem sözleşmelerinin en temel

özelliği, kredili alış ve açığa satış işlemlerinde olduğu gibi düşük miktarda para veya teminatla büyük pozisyonlar alınabilmesine imkan vermesidir. Bu yüksek kaldıraç etkisi ile bu piyasalarda yüksek getiriler elde edilebileceği gibi, büyük zararlarla karşılaşma ihtimali de mevcuttur. Ortaya çıkacak zarar miktarı, başlangıç teminatını aşabileceği gibi, yatırımcının hesabındaki teminatın tümünü de aşabilir.

VOB’DA İŞLEM GÖREN SÖZLEŞMELER

 Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri :

YTL/ Dolar; YTL/ Euro  Faiz Vadeli İşlem Sözleşmeleri :

DIBS 91; DIBS 365  Endeks Vadeli İşlem Sözleşmesi:

IMKB-30 Endeks

Emtia Vadeli İşlem Sözleşmeleri : Pamuk ; Buğday

ÖNEMLİ UYARILAR1- Kredili işlem yapmayın.2- Spekülatif hisselerde işlem yapmayın.3- Eğer çeşitli stratejiler denemişseniz ve hala

kaybediyorsanız "zararın neresinden dönülse kardır" sözüne müteakip riskli piyasalardan (dövizden, borsadan ve vobdan) çekilin.

4- Yüksek oranlı kaldıraç kullanmayın. Kaldıraç doğru yönde iseniz isze fayda sağlar, aksi halde bire 10 kazanma hayaliyle açılan pozisyon terste ise bire 10 kaybettirir.

5- Borç parayla, kredi çekilerek elde edilen parayla ve emanet parayla riskli piyasalarda işlem yapmayın.

6- Bu işten anlamıyorsanız öğrenen kadar gerçek işlem yapmayın sanal işlem yapın. Sanal işlem hayali olarak yapılan işlem olduğu için çok riskli karalar para kaybedilmeyeceği için kolayca pozisyon alınabilir. Bunun önüne geçmek için de sadece 1 kontratlık gerçek işlemler yapabilirsiniz.

7- VOBda piyasayı takip edmeyecek durumda iseniz (uzun süren bir toplantı, seyahat, tatil vb) pozisyon açmayın. Mevcut pozsiyonunuzu da önceden kapatın. Böylece toplantıda ya da tatilde iken aklınız burada kalmaz ve verimli bir toplantıyı kaçırmış olmazsınız. Pozsiyonu kapatmasanız bile en yakın ikinci vadede ters pozisyon açarak yayılma pozsiyonuna girin.

8- Riskli piyasalar (döviz, borsa özellikle VOB) daha önceden edilen zararları kurtarma platformu değildir.

9- Arkadaşlığınızı kaybetmeniz gerekse bile ödeyemeyeceğiniz bir miktara ya da kişiye kredisi için kefil olmayın. (Tecrübeyle sabittir!)

10- VOB bir oyun değildir. "Game Over" olduğunda karşınıza "Play Again" ya da "Replay" tuşu çıkmaz.

TEŞEKKÜRLER