Lulju

27 Awwissu Numru · 1998

.->.1, B1rdLife

MALTA

I -~~wara

·.~~M:S' tmien snin!

pag6

:J +-·as .0 :J .0 .0 0 !£ c 2' ~

·C» "iii)

u ::J ~

c (!) C)

2

L

~~------------------------~

X'gliandna mid-Dinja NiUrumbjaw fuq .. J-Ghasfur tal-Bejt

lttri Gallerija Kompetizzjoni Ohloq Annimal PINGIPINGI

pag 4 pag 5 pag 6

pag 7 pag 8 pag a pag 9

pag 9 pag 10

11

11 12

LUIJU · AWWISSU IWtl ® iL·I"''UHOIJO !!&,/

Ngflidu li id-dinoi:a.wri dinja.. Ngnidu li bniedem li

ii kellhom success ikbar milli qatt kellhom dinoi:awri . Qed ngliid gliall·insettl. huma zgnar!

veru I! zgf1ar, d-daqs mhux kollox. Li veru jgflodd huwa kemm 1-annimai kapaci jegflleb xi perik!u u jzomm

Bii-kobor kollu tagnhom, id-dinozawri spiccaw! ftadd rna jaf biex! lmma x'gara, dak li gara ma qeridx lill-insetti!

Mela ma nqerdux! lilum stmat li hawn bejn 15 u 30 miljun speci - kuljum Hstudjuzi jsibu speci godda!

U jekk qatt xi dizgrazzja li teqred lill-najja minn id-dinja, ix-xjenzati kollha jaqblu li xi insetti, b'xi mod jew

jibqgnu flajjin u jkomplu jiddominaw id-dinja. wara kolloxj ilhom jagf'imlu glial dawn l~alilia1·

300 mlljun sena!

Victor Falzon Editur

Ghaxar sn en rv aqsx eX" - progett li jidher sew f'ritratti ta' Malta mill-ispazju! lssa se tkun korsa tal-golf?

U allura minn tant postijiet, GFtAUEX bilfors jagf1zlu 1-aktar postijiet importanti glian-natura biex jirvinaw b'xi progett mostruz? Glialiex ma gna:Ziux xi mii:bla mimlija, xi erba' gnelieqi mitluqin magenb xi ralial, jew xi barriera abbandunata.

Ma tarax! Lejn Ta' Cen6 marru flarsu! Minn tant postijiet, jaglizlulek post ippakkjat natura, fejn ibejjet il-merill, il-bufula flamra, id-durrajsa, ic-tiefa, fejn jikbru orkidi rari. Post li fih fda!ijiet ta' tempji u dolmens. Post gmiel jlmpressjonak, u skiet isanflrek. lmgienen!

Nisperaw li din iH1o!ma biss il-karti, u tibda trabbi t-trab fuq xi xkaffa.

ut gdida?

baxxi ta' madwar

verament i!-Biennius canevae, mela allura prosit Mark kont gflajnejk li lmaf1tha u gflaraftha. U gnedt lill-rtuttafa i-ewwe! bis-sejba tiegflek!

u l-osservazzjoni gnadhom - inzommukom jekk !kollna konferma ta' nuta gdida gnal Malta!

,:;i !i §; ~ 00 c c:

Fil-lbi6 tai-Grecja hemm laguna jisimha Pylas. lx-xatt ta' fih ambjent ta' gflaram tar-rarnel (sand dunes). F'dal-post

kemm instabet tgflix popolazzjoni kamaleonU different! li tai-Mediterran (inklui: Malta). Dawn il-

karnaleonti, li tgnix Qed isiru studji biex

Jekk mhumiex, mela gflandna annimal gdid

E~==========================================================~

~ "' ~ .,-"' "' .2 c

.E ~----=-••----m-~----~~--=-~~--·--·-----=·~-~~--~~~~-·~--~-~·~·-·-~·-·-~~---~~~-~~-----~~--~~4

lt-Mutlafa 27

u Marzu) spiss tara xi i.ewgt alijar post, generalment xi

Kultant xi frien jaqgf1u .. nanseb li gieli sab xi gnasfur i:gnir ma' 1-art, ipespes u ma jtirx. Meta jigri hekk, tiflduhx id-dar!

ml1ux impossibli, diffic!i li jgnix !i anna. Jekk tkunu tafu fic-cert minn fejn waqa' erggnu ippruvaw pogguh Jekk il-bejta ma tintlanaqx, jew ma tafux:

r 1- I

J mill-bniedem. L-ghelieqi, '* *""'"'"""" ul-bini

1.1 mmensmeta oi'lrajn

hekk gf'!amel, tant II sar ipespsu Hieqa.

Gflasfur tai-Bejt Ghammiel tai-Bejt

ingliz Spanish Sparrow Xjentifiku Passer hlspaniolensis

komuni flafna, kien hemm i.mien meta 1-Gfiasfur kien beda jsir rari. Despott, naturalista kbir Malti, kiteb fl-1 7 li u n-nassaba kienu se jeqirdu 'I dan 1-gnasfur minn

rna garax - mhux ghax naqsu i-kaccaturi (kieku gnax t1awn li

bini, u bihekk kiber l~arnbjent ta~ dan l~gflasfur.

pogguh x'imkien qrib, fejn rna mill-qtates. U flalluh -

gnalih ommu. L-Gliasfur tai-Bejt mhux biex jixrob biss juzah 1-ilmal Mark Falzon

0 Lu!ju- Awwissu 1998 • ll-MuHafa 27 _jj/t- ><

Rajt bahrijau~ Ttf;R\

Sur Editur, Ricentement mort Pembroke biex nieliu r~

ritratti ta' 1-orkidej. Waqt li konna qeghdin nimxu lmaht bahrija li taret meta konna vicin u jien ghail-ewwel f'lsibtha farfett abjad. Wara ndunajt li klenet bal'lrija. Jien qbadtha blex lnkun naf xi speci hi. 11-bahrija hija ta' kulur abjad bit-tikek i:gl"'ar nomor u suwed u kbira pulzier. Jiena fil-ktieb Flora u Fawna ta' Malta ma sibthiex. Qed nikteb din 1-ittra biex forsi tkunu tistgl"'u tgflinuni.

Matthew Borg Cardona Swieqi

Banrija ta' 1-Gnobbejra

Gnai:ii: Matthew, Pros it! Gflandek tkun taf li rajt annimal rari tlafna!

Mhemmx dubju li 1-banrija misterjuza li sibt kienet Bahrlja ta' 1-Gflobbejra (bl-lngliz Crimson Speck­led Moth, Utetheisa puichel!a). Dii-banrija tpassi, u xi drabi biedet Malta wkoiL lmma mhux kull sena tidher. Fi!-fatt 1-annar rekord tagnha huwa 990, u ntlemnet f!-innawi tas-Siggiewi.

Tant hija rari ii dii-baflrija tnii:ziet fir-Red Data Book, ktieb li fih jigbor i-ispeci ta' flora u fawn a Maltija li fil-periklu li jinqerdu. U ngnir grmx jiena stess qatt ma rajtha, kollezzjoni!

U Ia 1-kliem gie fuq il-koliezzjoni. .. Matthew, ktibtli li 1-banrija qbadtha! Nispera li narrabtha mam Tiadtilha d-dettalji. Taqbadx ii-misflut vizzju li

u 1-balirijiet. bolii!

Indirizzaw lmittri

Bi life Malta (Kiabb Muttaf) POBox

I etta

X'sar miU-Falko? Sur Editur,

Jiena Mark Amato, tifel ta' 14-il sena li nf'iobb I· gflasafar daqs dawi ghajnejja.

mum qed nikteb blex nistaqsik x'gara miii-Kiabb Falko; jekk gfladux jei:isti jew le, peress li g'l'lalaqt 1-14-il sena u gfladnl fi Klabb Muttaf.

NixUeq nissuggerixxi wkollli f'waflda mlll-hargiet tai-Muttafa II jmiss, jitnizilu Higljiet prezentl tal­kac(;a,halll jekk xi darba ninzertaw Ill xi ka66atur jikser il-iigi, malajr lnkunu nistgl'lu nirrappurtawh. Nixtieq hafna II dawn jigu mniiila fil-magaiin II jmlss.

Din 1-ittra m'hemmx gflalfejn tidher fil-magazin. Niefiu wkolll-okkazijoni biex nirringrazzjak ta' dik 1-informazzjoni li tajtni u r-rirtrau li kont bghattli gl'lali­progett li kelli fis-sajf.

Grazzi flafna bil-quddiem u komplu sejrln bix· xogflol slewlll qed tagflmlu.

Mark Amato Gnaziz Mark, iurrieq

Jekk taqra 1-kaxxa zgfli ra f'p2 tal-ftuttafa, ti nduna li Klabb l=luttaf qiegned gnall­

tai-BirdLife li gnadhom m'gna!qux is­sittax. Jigifieri inti gfladek magnna!

Veru li sa ftit zmien ilu, l-eta tai-Kiabb kienet tieqaf ma' 1-erbatax. Li gara huwa li 1-Faiko ma tantx kienu qed jattendu wisq membri gTiall-attivitajiet, u 1-working grouptagnhom kien molili jorganizza u jof1rog newsletters gnalxejn. Gnalhekk iddecidejna li gnalissa 1-attivitajiettaz-zgnaiagTi inTiabbrut·1om fii-Huttafa (per ezempju 1-Kamp ta' Settembru - ara 1-fuljett f'dil-liarga).

Dwar il-ligijiet, serran monnok, nadt nota- ma ddumx ma tara dak II trid!

Mark, billiaqq, qiegned til-Birdwatchers Club? Jekk x'qed Berdwocer Malti ma Jistax isejjaTi lilu hekk ma jkunx f'dal-klabb!

u Kull sena

shooting stars. biex tara skoss huwa t-12 ta' Awwissu. Tinsewx.

11.-RuHafa '27 e Lulju · Awwissu 1998

G Paul Duff (13)

Kiwi

Sarah Camilleri (8)

(~~¥( r-/ \ y \ /; \

I I \

;i ! 1/\l I

pr \ I \ ! \ J

/ -~

Penguin

I

Darren Mercieca (13)

John Vella (9)

0

Martial Arts, Keep-4it,

lr··rebbiefla tai­Kompetizzjoni 26

Alison Gauci minn Mal

(lnteVlni b!zy 0l

arts

li maHelevixin u

fuq ix-xewka ta' denbu, li bihom itaqqab il-wajers Rentu huwa ta' flsara gflat-televix"in.

Holqien ta': Galea

jgl'ilx: X'jlekol:

Aktar Qisu dinoiawru, u jorqod b'gismu taht ir-ramel u rasu barra biex rna jifgax. Juzax-xewkbiex ikecci annima!ioflrajno

Holqien Muscat

2'1 .,. LuiJU- Awwissu 1998

Mela dan 1-ahfu:u mort Gliar Kasan Birzebbuga) u t-tifla wer:Zqet gfla:x rat

gflax hawn ll~friefet jattakkana." U b'kemm

1 car 2 skur 3 car 4 kannella skur 5 blu 6 lialli abjad 7 alidar car 8 alidar skur 9 islar

Desiree

IU

iskart huwa problema ta' kuiJ'Iaddo Aflna Ikon nipproducu skart fi kwai:i kull J'laga li nagf'lmlu, imma ftit nag1'1tu kai: x'isir minnu.

L-iskart ma jigix biss mid-djar tagfma, imma anke mill-biedja u miiHndustrija (fabbriki ecc). F'Malta, sors principali ta' skart huwa mill-barrierL Dawn Jipproducu 81% ta' 1-iskart kollu ta' Malta.

L-iskart jitqiegned f'landfills, jigifieri bicca art li fuqha jitbatt!u t­trakkijiet ta' 1-iskart. L-ikbar wanda f'Malta hija fii-Magntab, u f'Gnawdex hija 1-Qortin tax-Xagnra. Dawn gene raiment ikunu f'postijiet imwarrbin minnabba problem Ita' ntejjen u periklu gflas­sahfla, fost on rajn. H uwa importanti nafna li !-landfills ma jkunux qrib xi sors ta' ilma li jintuza gnax­xorb, gnax inkella jitnigges.

H-problema bii-landfills hija li wara snin jirntlew, u difficii nafna ssib

postijiet landfills onrajn. lrridu nlftakru Malta hlja zgtlira.

Soluzzjoni wanda gnall-problema ta' 1-iskart hija r-rh':ik!agg. Ricik!aggjista' jfisserii nuzaw prodott minn darba, bhai meta nerggflu nuzaw fliexken tax-xorb. ifisser li tagflmel

toroq.

godda !i nipproducu. F'xi t-tajers u

lr-riciklagg gnandu hafna fuq ta' fil-!andfills. Bir-riciklagg, nuzaw

inqas rizorsi, nahlu inqas u nnaqqsu t­tniggis. Niffrankaw ukoll 1-energija: per

ezem , meta nuzaw il-fliexken 50-60% ta' biex tagflmel

Meta mmorru nixtru, nistghu niendu basket magnna, minflok nitolbu basket jew bori:a tal-plastik mill-flanut.

nlxtru affarijiet tal-plastik, nistgnu ta' plastik li huwa bijodegradabbli, li bii:-zmien jitmermer fix-xejn. Affarijiet bflal fliexken, foil, karti, kaxxi, vai.etti e n u

minn darba. Nagflmlu uzu mlnn skem! bfml

Elisabeth

Xumrniemu jurina l<if nitirdu 1-iskart tad-dar, skond il-materjal. Is sa jonqos... li din is­sistema tiddannal Malta bis-serjeta!

IL-Muttofo 27 s Lulju- Awwissu 19Yt~

(!}~ Mamrun/Marsa Leaders: Caldon M'AUard Leaders: Grace Thelma Agnes Scicluna Naxxar/91'largnur Leaders: Anita

~ Valerie Gauci, :5 Rabat/MadwDingll 9 Leaders: Chetcuti (K), ~ Micallef, Angele ~ Sultana, Ingrid Vassallo

Haz-2ebbu~/Sigg iewi Leaders: Marthese Attard (K), ian Balzan, Charles Coleiro, Doreen Coleiro.

ah al

Nicolai Aquilina Fabian Bajada Marjoe Callus Marc A David Cilia Chantelle Grima

fi Ia u LILEK nibagntuleku~

»+ 3 PITAZZI ta' Bird life Malta u

~ STIKER (bil~kulur} ta' gnasfur

Huttaf li dannlu membri u Gunju.

Raisa Mangion Abigail Pullicino Anthony Scerri Joseph Vella

uttaf

Hajjar T1abib jidlilu fi Klabb Huttaf, ji kopja dil-formola, imla istel id-dettalji tiegnek u ibgnathomlna,

flimkien mai-Lml tal-membru Hjdid. I pasta f'temp ta' ftit granet. Zgur :Zgur!

u !-istiker jasluiek bil-

Lulju- Awwissu 1998 • !L-Huttafa 27