yazim kurallari · okullar, haftaya kapanacak. • ara söz ve ara cümlelerin başında ve sonunda...
TRANSCRIPT
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: YAZIM KURALLARI-1
01SADIK UYGUN YAYINLARI
Yön Adlarının Yazımı• Yön adları; özel adın başındaysa
büyük, sonundaysa küçük harflebaşlar.
✓ BatıAnadolu,Karadeniz’inbatısı... Arayönlerbitişikyazılır.
✓ Kuzeydoğu,güneybatı... Yönadları,devletleriveyakültürlerikarşıladığındabüyükharflebaşlar.
✓ Bu nazım biçimleri edebiyatımızaBatı’dangeldi.
de, da’nın Yazımı• Bağlaçolan“de,da”ayrıyazılırvesert-
leşmeye(ta,te)uğramaz. Cümledençıkarıldığındacümleninanla-mıbozulmaz.
✓Onubendetanıyorum.• Hâlekiolan“-de,-da”kendindenönceki
sözcüğe bitişik yazılır ve sertleşmeye(-ta,-te)uğrar.
Cümledençıkarıldığındaanlambozulur.✓ Busokaktaoturuyorum.✓ Kaleminbendekalmış.
ki’nin Yazımı• Sıfatyapanvezamirolan “-ki”ektirvebitişik
yazılır.✓ Yarınkimaçiçinhazırlanıyordu.(Sıfatyapan-ki)✓ Bizimkisibiraşkhikâyesidir.(İlgizamiriolan-ki)• Bağlaçolan“ki”sözcüktürveayrıyazılır.✓ Senkisözvermiştin.(Bağlaçolanki) Kalıplaşmışbazıbağlaçlarda“ki”bitişikyazılır.
S İ M BOHÇAM
meğerkiçünkühâlbukioysakibelkimademkiillakisanki
Tarihlerin Yazımı• Belli bir tarihi bildiren ay ve gün adları
büyükharflebaşlar.✓ 30 HaziranCumagünügelecek.✓Okullarhazirandakapanır.• Ayvegünadlarırakamlarladayazılabilir.✓ 30/06/2017✓ 30.06.2017 Ayadıyazıylayazıldığındasayılar,noktaveçizgiileayrılmaz.
✓ 23Nisan1920(doğru)✓ 23.Nisan.1920(yanlış)
Kısaltmaların Yazımı• Kuruluş,ülke,kitap,dergiveyönadlarının
kısaltmaları;herkelimeninilkharfininbü-yükolarakyazılmasıylayapılırvegetirilenek kısaltmanın son harfinin okunuşunagöregetirilir.
✓ TDK(TürkDilKurumu) TDK’nın(yanlış) TDK’nin(doğru)• Küçükharfleyapılankısaltmalaragetirilen
ekler,sözcüğünokunuşunagöregetirilir.✓ kg’dan ✓mm’den Sonundanokta bulunan veüs işaretli kı-saltmalarageleneklerkesmeyleayrılmaz.
✓ Alm.dan,m2ye
Satır Sonuna Gelen Sözcüklerin Yazımı
• Heceyegöreyazılır.✓ .....................................................sa- kıngelme.• Kısaçizgi(-)kullanılır.• Birleşiksözcükler,teksözcükgibihe-
celenir.✓ ........................................................il- köğretim
Satır sonunda ve başında tek harfbırakılmaz, satır sonunda kesmeişaretivarsakısaçizgikullanılmaz.
✓ .....................................................Ali’ nin
Birleşik Sözcüklerin Yazımı Bitişik Yazılanlar• Sesdüşmesineuğrayanlar:birbiri• Yardımcıfiilleyapılanvesesolayına
uğrayanbirleşikfiiller:hisset-• Kurallıbirleşikfiiller:yazabil-• Her iki kelimesi yada ikinci kelimesi
anlamkaybınauğrayanlar:aslanağzı,danaburnu
• Emirkipiylekurulanlar:ateşkes• “Alt,üst,üzeri”sözcükleriylekurulanlar:
bilinçaltı• “Ev”sözcüğüylekurulanlar:aşevi• Sıfatfiillekurulanlar:gökdelen✓ “Hane,zade,zede”sözcükleriyleku-
rulanlar:kahvehane,kazazede Ayrı Yazılanlar• Birleşmesırasında ikinci sözcükya
dasözcüklerdenhiçbirianlamdeği-şikliğine uğramayan; durum,olgu,o-laybildiren; “dış,öte, iç,sıra,küre”sözcükleriyle oluşturulan birleşiksözcüklerayrıyazılır.
✓ köpekbalığı,kayserimantısı...✓ anafikir,olağandışı,haftasonu✓ yerküre,altyazı
Altveüstsözcüklerisomutyerbildir-mezse(mecazolursa)bitişikyazılır.
✓ ayakaltı,dizüstü...
mi Soru Edatının Yazımı• “mi” soru edatı; kendinden önce ve
sonragelensözcüklerdenayrı,ken-dindensonrageleneklebitişikyazılır.
✓ Senmigeldin?✓Geliyormuydu?
Pekiştirme ve İkilemelerin Yazımı• Pekiştirilmişsözcüklerherzamanbitişik,iki-
lemeleriseayrıyazılır.✓ Paramparça⇒Pekiştirme✓ Ivırzıvır⇒İkileme İkilemelerarasınavirgül(,)konmaz.
✓ Aşağı,yukarı(yanlış) Bazıikilemeler,varlıklarınadıolarakkullanıldı-ğındabitişikyazılır.
✓ Çıtçıt,gırgır,çatapat,fısfıs,cızbız...
Ek Eylemin Yazımı• Ekeylemlerbitişikyadaayrıyazıla-
bilir.✓ Hastaymışsın.⇒Hastaimişsin.✓Gidiyordu. ⇒Gidiyoridi.
Sayıların Yazımı• Sayılar,yazıylayazıldığındahersözcükayrıyazılır.✓ Üçyüzaltmışbeşkişikatıldıdavete.
Çekvesenetlerdebitişikyazılır.✓ ÇekinüzerindeellibeşbinTLyazıyordu.• Sayılaragelenekkesmeileayrılırveünsüzuyu-
munagirer.✓ 1965’te ✓2’nci ✓10’uncu
Büyük Harflerin Kullanımı• Cümleler,dizebaşları,mektupveresmîyazış-
malardakihitaplarbüyükharflebaşlar.✓ Neiçindeyimzamanınnedebüsbütündışın-
da...✓ SayınMüdürüm,• Özeladlar;kitap,dergi,gazeteadları;millet,
dil,din,ırk,mezhepadları;kitapvedergilerde-kibölümadlarıbüyükharflebaşlar.
✓ VatanyahutSilistre,Varlıkdergisi,ResmîGa-zete...
✓ HasanAliToptaş,Türklük,Protestanlık,Sün-nilik...
Gazetevedergi ifadesiözeladadahilsebü-yükdeğilseküçükyazılır.
✓ Sabahgazetesi... Kitap,dergi,kurumvb.özeladlardayeralankelimelerin ilk harfleri büyükse kullanılanedatveyabağlaçlarküçük,harflerintamamıbüyüksekullanılanedatvebağlaçlardabü-yükharfleyazılır.
✓MaiveSiyah ✓MAİVESİYAH• Devlet,kurum,kuruluşadları;şehir,semt,ma-
halle adları; gezegen ve yıldız adları büyükharflebaşlar.
✓ TürkiyeCumhuriyeti,GalatasarayLisesi,Hal-leyKuyrukluYıldızı
✓ TürkDilKurumu,Aydın, FevziPaşaMah... Özeladadahilolmayanve tamlamakuran “il,ilçe,köy”vb.sözcüklerküçükharflebaşlar.
✓ BoluilininMengenilçesi...• Özeladabağlıunvansıfatları,saygısözcükle-
ri,takmaadlarbüyükharflebaşlar.✓ NeneHatun,Hala Sultan,DoktorErsanBey...
Akrabalıkbildirensözcükler,büyükharflebaş-lamaz.
✓Muratamcan,Türkanteyzem Tarihîolay,çağvedönemadlarıbüyükharflebaşlar.
✓ İstiklalSavaşı,TanzimatDönemi Tarihi dönem bildirmeyip tür ve tarz bildirensözcüklerküçükharfleyazılır.
✓ Türkhalkedebiyatı,divanşiiri...• Yeradlarındailkaddansonragelendeniz,göl,
nehir, dağ vb. tür bildiren ikinci adlar büyükharflebaşlar.
✓ AğrıDağı,DicleIrmağı...
YAZIM KURALLARI
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: YAZIM KURALLARI-2 02SADIK UYGUN YAYINLARI
SIKÇA YAPILAN YAZIM YANLIŞLARIYanlış Doğru
Yanlış Doğru Yanlış Doğru Yanlış Doğru
Yanlış Doğruaçık göz açıkgöz
açı ortay açıortay
asvalt asfalt
akşam üstü akşamüstü
alçakgönüllü alçak gönüllü
alel acele alelacele
alış veriş alışveriş
alt üst altüst
anadüşünce ana düşünce
ana okulu anaokulu
antreman antrenman
arasöz ara söz
ard arda art arda
ardısıra ardı sıra
başbaşa baş başa
başabaş başa baş
bilinç altı bilinçaltı
bilir kişi bilirkişi
bir takım (belgisiz) birtakım
bir biri birbiri
önyargı ön yargı
ön sezi önsezi
özeleştiri öz eleştiri
peşpeşe peş peşe
restaurant restoran
sağ duyu sağduyu
stajer stajyer
süpriz sürpriz
tek düze tekdüze
tenefüs teneffüs
traş tıraş
ünvan unvan
vaddetmek vadetmek
vejateryan vejetaryen
yaşamöyküsü yaşam öyküsü
yerkabuğu yer kabuğu
yer küre yerküre
yıldönümü yıl dönümü
zatüre zatürre
zeytin yağı zeytinyağı
bire bir (etkili) birebir
bir kaç birkaç
çağdışı çağ dışı
çala kalem çalakalem
def etmek defetmek
dekarasyon dekorasyon
demiryolu demir yolu
dilbilgisi dil bilgisi
dinazor dinozor
dip not dipnot
diz üstü dizüstü
düz yazı düzyazı
eksoz egzoz
eni konu enikonu
entellektüel entelektüel
erezyon erozyon
fantestik fantastik
fasülye fasulye
fülüt flüt
gel git gelgit
gelişi güzel gelişigüzel
gerçek üstü gerçeküstü
git gide gitgide
günbe gün günbegün
harfiyat hafriyat
hava alanı havaalanı
herhâlde her hâlde
herhangibir herhangi bir
heykeltraş heykeltıraş
hoşçakal hoşça kal
iç güdü içgüdü
iddaa iddia
işyeri iş yeri
kamu oyu kamuoyu
bir çok birçok
birden bire birdenbire
espiri espri
eşortman eşofman
ilk okul ilkokul
insiyatif inisiyatif
kapütülasyon kapitülasyon
klavuz kılavuz
kırk ikindi kırkikindi
kiprik kirpik
konar göçer konargöçer
kurdale kurdele
laboratuar laboratuvar
malesef maalesef
müsade müsaade
okur yazar okuryazar
olağandışı olağan dışı
orjinal orijinal
ortaoyunu orta oyunu
önsöz ön söz
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: NOKTALAMA İŞARETLERİ 03SADIK UYGUN YAYINLARI
Nokta ( . )• Anlamcatamamlanmışcümlelerinsonundakullanılır.✓ Beniyalnızbıraktın.• Bazıkısaltmalarınsonundakullanılır.✓Prof. ✓Doç. ✓vb. T.C.veT.dışındabüyükharfleyapılankısaltmalardanoktakullanılmaz.
✓TBMM ✓ÖSYM• -(i)nciekiyerinevetarihbildirenrakamlararasınakonur.✓ 19.yüzyıl ✓10.06.2017• Saatvedakikaarasında,ondalıklı sayılardabasamakları
göstermedekullanılır.✓ Saat 10.40’ta ✓12.430.000
Noktalı Virgül ( ; )• Virgülilegiderilemeyenanlambelirsizliklerinigidermekiçinkullanılır.✓Küçük;afacan,sevimlivezekiydi.• Ögeleriarasındavirgülbulunansıralıcümleleriayırmakiçinkullanılır.✓Kelölür,sırmasaçlıolur;körölür,bademgözlüolur.• Cümleiçindevirgüllerleayrılmıştürvetakımlarıayırmakiçinkullanılır.✓Kırmızı,yeşil,mavizarflarıburaya;sarı,beyaz,pembezarflarıdi-
ğerçekmeceyekoyun!• Özneyikendindensonragelen,virgülleayrılmışsözcüklerdenayır-
makiçinkullanılır.✓Portakal;mandalina,limongibiturunçgildir.
İki Nokta ( : )• Kendisiyleilgiliörnekveaçıklamaverilecekcüm-
leyadasözcüklerdensonrakullanılır.✓Sıfat:Adıniteleyensözcüktürüdür.✓Çokşeyeksikti:sevgi,saygı...• Aktarmacümlelerindetırnaktanöncekullanılır.✓ Adambağırdı:“Herkesotursun!”• Karşılıklıkonuşmalardakullanılır.✓ Zeynepseslendi: –Neredesin?
Uzun Çizgi ( ― ) Karşılıklı konuşmalardacümleba-
şındakullanılır.✓Şairsordu:―Şiiribeğendinizmi?
Tırnak İşareti ( “ ” )• Aktarma cümlelerin başın-
davesonundakullanılır.✓ Annem:“Herşeyyolunda.”
dedi.• Cümle içinde vurgulanmak
istenen söz ve terimlerigöstermekiçinkullanılır.
✓ Edebiyatta“eski-yeni” tar-tışmasıhepvardı.
• Cümle içinde geçen eseradları,yazıbaşlıklarıtırnakiçindeverilir.
✓ Batılı anlamda ilk roman“MaiveSiyah”tır.
Kısa Çizgi ( - )• Satırasığmayansözcüklerbölünür-
kensatırsonundakullanılır.✓...................................................söy- lerken• Ara söz ve cümlelerin başında ve
sonundakullanılır.✓Şımarıkları-peksevmem-sustur-
dum.• Arasında, ve, ile... gibi anlamlarını
vermekiçinkelimelervesayılarara-sındakullanılır.
✓Türk-Almandostluğu✓ 2016 -2017öğretimyılı• Sözcüklerinkökveeklerinibirbirin-
denayırmakiçinkullanılır.✓çocuk- lar -ım ✓yaz-lık• Fiil kök ve gövdelerini göstermek
içinkullanılır.✓gel- ✓başla-
Virgül ( , )• Eşgörevlisözvesözöbekleriniayırmakiçinkullanılır.✓Çalışkan,akıllıbiröğrenciydi.• Hitaplardansonrakullanılır.✓CanımArkadaşım,• Sıralıcümleleriayırmakiçinkullanılır.✓Başkasıolma,kendinol.• Özne,yüklemdenuzakdüştüğündeyadavurgulamakis-
tendiğindeöznedensonrakullanılır.✓Okullar,haftayakapanacak.• Arasözvearacümlelerinbaşındavesonundakullanılır.✓Annem,evimizingüneşi,yarınmemleketegidiyor.• Tırnakiçinealınmamışaktarmacümlesininsonunakonur.✓Bendengünahgitti,dedi.
Üç Nokta ( ... )• Benzerörneklerindevamettiğinigöster-
mekiçinkullanılır.✓ Buradanelervarneler:elmalar,armutlar...• Eksiltilicümlelerinsonundakullanılır.✓ Okullarkapansada... • Söylenmekistenmeyensözcüklerinyerine
kullanılır.✓ Herkesin içinde ona... deyince ortalık
birbirinegirdi.• Alıntılardaatlanmışyerleribelirtmekiçin
kullanılır.✓ Atatürk Gençliğe Hitabe’de: “... Muh-
taçolduğunkudret,damarlarındakiasilkandamevcuttur.”der.
Soru İşareti ( ? )• Soruanlamıtaşıyancümlevesözle-
rinsonundakullanılır.✓ Nereyegidiyorsun?• Bilinmeyen,kesinolmayantarih,bil-
gi,yer...vb.durumlariçinkullanılır.✓ YunusEmre1238(?)’dedoğmuş. Soru anlamı taşımayan cümlelerdekullanılmaz.
✓ Nedenbaktığınıbilmiyorum. Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağ-lı cümlelerde soru işareti en sondakullanılır.
✓ Aradımı,sordumuseni?
Kesme İşareti ( ’ )• Özeladlaravekısaltmalaragetirilen
çekimekleriniayırmadakullanılır.✓Ankara’dan ✓PTT’ye• Sayılardan sonra gelen ekleri ayır-
makvesözcüktedüşenünlüyügös-termekiçinkullanılır.
✓6’ncı ✓09.00’da ✓ N’olur• Anlam karışıklığını gidermek için
kullanılır.✓Kadı’nınkararıherkesiüzdü.• Birharfyadaektensonragelenek-
leriayırmakiçinkullanılır.✓b’ye ✓-lar’dan Özeladlariçinparanteziçindeaçık-lamayapılırsakesmeişaretiparan-tezdenöncekullanılır.
✓ Necip Fazıl’ı (1905-1983) lisedeokumuştum.
• Özel adların kısaltmalı söyleyişle-rindensonragetirilençekimekleriniayırmakiçinkullanılır.
✓Hisar’ı ✓Köprü’yü
Yay Ayraç ( ( ) )• Açıklamalardakullanılır.✓Otarihte(2000)üniversitedeydim.• YabancısözcüklerinTürkçeokunu-
şubelirtmekiçinkullanılır.✓Shakespeare(Şekspir)• Tiyatrometinlerindekonuşanınha-
reketlerini ve durumunu belirtmekiçinkullanılır.
✓Adam(Korkarak):Neolduburada?• Doğum-ölüm,başlangıç-bitiş tarihlerinigöstermekiçinkullanılır.✓Atatürk(1881-1938)gelmişgeçmiş
enbüyükliderdir.• Birsözcüğüneşanlamlısınıgöster-
mekiçinkullanılır.✓Tariz(iğneleme)zorbirsanattır.
DİKKAT• Kurum,kuruluş, işyeriadlarınagelen
eklerkesmeişaretiyleayrılmaz.✓MarmaraÜniversitesinegidiyoruz.• Sonundanoktaolankısaltmalarveya
üs işaretiolan rakamlarageleneklerkesmeyleayrılmaz.
✓Prof.ları ✓yy.da ✓m2ye• Sonunda3.tekilkişiiyelikekialanad-
lara başka iyelik ekleri getirildiğindekesmekullanılmaz.
✓ GalataKulemizingüzelliğidilleredestan!• Özeladagelenyapım,çoğuleklerive
bundansonrageleneklerayrılmaz.✓ Türkçenin ✓İzmirlilerin
DİKKAT• Tırnakişaretindensonrakes-
meişaretikullanılmaz.• Çift tırnak içine alınmış cüm-
lelerin içinde başka bir alıntıcümlesiiçintektırnakkullanılır.
✓ Annesi “Onu ‘Buraya gel!’diyeçağırdım.”dedi.
DİKKAT• İki noktadansonragelen ifadecümleve
özeladdeğilseküçükharflebaşlar:✓Atatürkdiyorki:Yurttasulh,cihandasulh.✓Şuikişeyiaklındançıkarma:güvenmek,ba-şarmak.
Ünlem İşareti ( ! )• Sevinç,üzüntü,korku,hitapveses-
lenmeifadeedensözcükvecümle-lerdensonrakullanılır.
✓Vah,vah!✓Hey,burayabak!• Söylenen söze inanılmadığını gös-
termek,sözüntamtersinianlatmakiçinparanteziçindekullanılır.
✓ Zeki(!)olduğunuherkesbilir.
NOKTALAMAİŞARETLERİ
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: FİİLİMSİ (EYLEMSİ) 04SADIK UYGUN YAYINLARI
Kalıcı Ad• Bazısıfatveadeylemlerkalıplaşarakeylem
si-
liközelliğiniyitirirvebirvarlıkyadakavramaad
olurlar.✓ Dolmuş,çağlayan,dolma,sarma…
Eylemsilerinolumsuzuyapılabilirkenkalıcıadla-
rınolumsuzuyapılamaz.✓ Busebzeleridondurmamlazım.
dondurmamam✓
✓ Hadi,dondurmaalalım.dondurmama✗
Zarf Fiil (Bağ Fiil / Ulaç)• Eylemanlamınıyitirmedencümleiçindeherzamanzarfgörevindekullanı-
lansözcüklerdir. -ip/-arak/-madan/-meksizin/-dıkça/-ince/-eli/-ken/-a….-a/-r…-mez
/-asıya/-casına✓ Gelmedenönceararsansevinirim.✓ Onubeklerkenuyuyakalmışım.• Cümleyedurumvezamananlamıkatarlar.✓ Çalışıpbizeparagönderecek.(Durum)✓ Gelirkenekmekal.(Zaman)✓ Durmaksızınakanbirsuyduömrümüz.(Durum)✓ Dışarıdaçıldırasıyabüyüyenbirbahar!(Durum)✓ Söylersöylemezgözüparladı.(Zaman)• Bazısözcükler;bağfiilekialdığıhâldebağfiilolarakkullanılmaz.✓ Paketleridanışmadanverdiler.(Kalıcıad)✓ Bana danışmadankararverme.(Bağfiil)
Sıfat Fiil (Ortaç)• Eylem anlamını yitirmeden cümle içinde genellikle
sıfatgörevindeolansözcüklerdir.• -an/-ası/-mez/-ar/-dik/-ecek/-miş✓Kitapokumayaninsanlarıanlamıyorum.✓Çıkmazbirsokağagirmiştik.✓Gördüğüherkeseselamverdi.✓Görülecekhesabımızvardıonunla.✓İmzalanmışbelgeleribirtarafakoydu. Bazensıfatgörevindeolmayabilirler.
✓Benibeklediğinibilmiyordum.✓ŞairinÜsküdar’dayaşadığınıduyduk. Bazısıfatfiillerkalıplaşarakkalıcıadolurlar.
✓Yazar,yiyecek,yakacak,gelecek…
İsim Fiil (Ad Eylem)• -ma/-ış/-mak(mayışmak)• Eylemkökvegövdelerine-ma/-ış/-makeklerigetirilir.• Bulunduklarıcümledeadolarakkullanılırlar.✓Okumak,zekâyıgüçlendirir.✓Buyüzüşüonamadalyagetirdi.✓Kovanındolmasıtamüçdakikasürdü. Bazıadeylemlerkalıplaşarakbirvarlığınadıolabilir.
✓Kavurma,deyiş,bağlama,ekmek... “-ma,-me”eylemsiekiyleolumsuzlukekikarıştırılma-malıdır.
✓Senidinlemeyegeldim. Adeylem✓Onudinlemeartık,dedi. Olumsuzlukeki Adeylemler,cümledesıfatgörevindedekullanılabilirler.
✓Böyleuydurmahikâyelereinanma! Sıfat
EYLEMSİ(FİİLİMSİ)
Özellikleri• Eylemanlamınıkaybetmedencümleiçindesı-
fat,zarfveadolarakkullanılansözcüklerdir.• Eylemdentürerler.• Olumsuzlukeki(-ma,-me)alabilirler.• İsimfiilvesıfatfillerisimçekimeklerinialırlar.• Fiilçekimeklerini(şahısvekipekleri)almazlar.• Yancümlecikolurlar.• Cümledeadsoylusözcükgibigörevyaparlar.• İsim fiil,sıfat fiilvezarf fiilolmaküzereüç tür
eylemsivardır.
DİKKAT “-kenzarffiileki,ekfiilinzarffiilekiolduğuiçindi-ğerzarffiileklerindenfarklıolarakzamanekindensonragelir.✓ Giderkenbunudaal.• “-ken” eki bazen adların üzerine gelerek onla-
rı zarf yapar.Budurumda fiilimsi olmazlar fakatcümledeyancümlecikgörevindebulunurlar.
✓ Çocukkençokyaramazdı. Yancümlecik(Eylemsideğil)
TAKTİK Eylemsiveçekimlieylemiayırtetmekiçin: Eylemsilercümledenatılabilirkençekimlieylemleratılamaz.✓ Sakınbunlaragülme!Çekimlifiil✓ Gülmeveağlama,insanbuikisindenibarettir.Eylemsi• Eylemsivekalıcıadlarıayırtetmekiçin:• Eylemsilerolumsuzlukekialabilirler fakatkalıcıadlarolumsuzluk
ekialmazlar.✓ Masadakiçakmakkaybolmuştu.Kalıcıad✓ Çiviyiçakmakonaoldukçazorgelmişti. Eylemsi
DİKKAT• Sıfatfiilekleriilekipeklerinikarıştırmamakiçincüm-
leninanlamınaveekinişlevinebakmakgerekir.✓ Çalmadıkkapıkalmadı. Sıfatfiil(Sıfatgörevindekullanılmıştır.)✓ Onlarınkapısınıçalmadık.
Eylem (di’ligeçmişzamanve I.çoğulşahıslaçekimlenmiştir.)
DİKKAT AdlaşmışSıfatFiil• Bazısıfatfiillerinniteledikleriaddüşebilir.Sıfatfiiller,bu
durumdaadlaşmışsıfatgöreviniyüklenir.✓ Ağlayanlarbirgüngüler. (Ağlayankişiler)✓ Düngecekigösteridetanıdıklardavardı. (tanıdıksimalar)
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: SÖZCÜK TÜRLERİ - 1 05SADIK UYGUN YAYINLARI
• Ad tamlamalarında tamlayanla tamlananarasınafarklıtürdesözcüklergirebilir.
✓ Benim de canımvar.(Bağlaç)
✓ Haziranın en sıcak günüydü. (Zarfvesıfat)
• Belirtisiz ad tamlamaları, sıfat yadazarfgörevindekullanılabilir.
✓ Denizmavisigözlerivardı.(Sıfat)
✓ Birkışgünütanıştık.(Zarf)
• Adtamlamalarındabirtamlayan,birdençoktamlanana ya da birden çok tamlayan, birtamlananabağlanabilir.
✓ Komşumuzun evivebahçesiTamlayanTamlanan Tamlanan
✓ Şiirinvehikâyenin kurallarıTamlayanTamlayanTamlanan
• Belirtisizadtamlaması,birsı-fattarafındantamamlanabilir.
✓ Eski edebiyatöğretmeniBelirtisiz
ad tamlamasıSıfat
• “-den”hâleki,tamlayanekinin(-ın)ye-rinekullanılabilir.
✓Çocuklardanbazılarısözdinlemiyordu.ın
• Ad tamlamalarında tamlayanvetamlananyerdeğiştirebilir.
✓ Lambasıyanıyorduköşkün.TamlananTamlayan
• Sıfatlarınadlarınönünegelerekonlarlaoluşturduklarısözöbeklerinesıfattam-lamasıdenir.
Sıfat + Ad TamlayanTamlanan
SıfatTamlaması
✓ Çalışkan öğrenci SıfatAd SıfatTamlaması
• Sıfatlar,addanöncegelir. Sıfat tamlamalarında, tamlanana (ada)“nasıl,hangisi,kaç,kaçıncı”sorularıso-rularaktamlayan(sıfat)bulunur.
✓ Kırk gün(Kaçgün?) TamlayanTamlanan✓ Nitelikli yazar (Nasılyazar?) TamlayanTamlanan
Sıfat Tamlaması
• Tamlayanvetamlanansıfatalabilir.
✓ Çalışkanöğrencininzorsorularınıçözdüm.
Sıfat Sıfat
✓ Buçocuğunbaşarılıhikâyesinekulakverin.
Sıfat Sıfat
Tamlayan Tamlanan
Tamlayan Tamlanan
• Ad tamlamalarında tamlayanve tamlananzamirolabilir.
✓ Kimininduası ✓Öğrencilerinbirçoğu Tamlayan Tamlanan Tamlayandurumdakizamirdüşebilir.
✓ Kitabımyok.(Benim)
• Tamlayanınilgieki,tamlananıniyelikekialdığıadtamlamalarıdır.
• Tamlanana“neyin,kimin”sorususorula-rakbulunur.
✓ Kitabınsayfası(Neyinsayfası?)✓ Benimkararım(Kiminkararı?)✓ Sorularınbirçoğu(Neyinbirçoğu?)
Belirtili Ad Tamlaması
• Sadecetamlananıniyelikekialdığıadtamlamalarıdır.
• Tamlanana“ne”sorususorularakbulunur.
✓ Kitapkapağı(Nekapağı?)✓ Sorusayısı(Nesayısı?)
Belirtisiz Ad Tamlaması
• Enazikiadtamlamasınınbirarayagelerekoluşturduğuadtamlamalarıdır.
✓Mahallebakkalınıncamı
✓Öğretmenlerinsınavsoruları
Zincirleme Ad Tamlaması
• Tamlayan ve tamlananın ek almadığıadtamlamalarıdır.
• Tamlanana sorulan “nasıl” sorusunayanıtverir.
• Tamlayan, tamlananın neye benzedi-ğiniveneydenyapıldığınıifadeeder.
✓ Pamukyorgan(Nasılyorgan?)✓ Taşkalp(Nasılkalp?)
Takısız Ad Tamlaması
DİKKAT Takısızadtamlamasıilesıfattamlamasını
karıştırmamakgerekir.✓ Yaşlıadam ✓ AltınbileklikSıfattam. Takısız ad tam.
Özellikleri
TAMLAMALAR
Ad Tamlaması
• Adveadsoylubir sözcüğünaitlik ilgi-si yönündendahabelirginhâlegelme-siiçinbaşkabiradveadsoylusözcüktarafındantamamlanmasıylaoluşansözöbekleridir.
• Adtamlamaları,tamlayanvetamlanan-danoluşur.
Tamlayan+tamlayaneki(ilgieki)
-ın,-in,-un,-ün -(n)ın,-(n)in,-(n)un,-(n)ün -im
Tamlanan+tamlananeki(iyelikeki)
-ı,-i,-u,-ü -(s)ı,-(s)i,-(s)u,-(s)ü -im,in
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: SÖZCÜK TÜRLERİ - 2 06SADIK UYGUN YAYINLARI
Tekbaşınaanlamıolmayanancakkullanıldığıcümledeanlamkaza-nanvediğersözcüklerarasındaanlamsalbağkuransözcüktürüdür.
Edatlarcümledençıkarılıncaanlambozuluryadadeğişir.
Tekbaşınabiranlamıolmayan;aynıgörevdekisöz-cükleri,sözöbeklerini,anlamcabirbiriyleilgilicümleleribirbirinebağlayansözcüktürleridir.
Bağlaçlarcümledençıkarılıncacümleninanlamıbozulmaz,daralmaz.
Fakat,lakin,ancak,oysa,oysaki,madem,mademki,meğer,meğerki,öyleyse,çünkü,hatta,yoksa,ise,hâlbuki,bir...bir,gerek...gerek,ister...ister,olsun...olsun...vb.
VeyaYa da
•Annesiveyababasıgelsin.•Filmizleyadakitapoku.
ki •Martılarkisokakçocuklarıdır.•Senkivaktiyleçiğnendineykalbim!
da/deDahi
•Sanadabunlarıaldım.•Sendedinleanlatacaklarımı.
Ne...ne •Negeldinedearadı.•Neannesininedeabisinidinliyordu.
Ama
•Okudumamaanlamadım.•Gelirimamayardımedemem.
Hem...hem •Hemsevindihemsevindirdi.•Hembenihemdearkadaşınıüzdün.
İle •AhmetileAyşehastaymış.•Ayilegüneşezeldenikidosttur.
Ya...ya •Yabudeveyigütmeliyabudiyardangitmeli.•Yaonunlagityadabizimlegel.
Ve •“LeylaveMecnun”birhalkhikâyesidir.•Yolunugözlüyorlambavemerdiven.
Sevinç,acı,korku...vb.duygularıanlatanveyaseslenme,buyruk,onaylamagibidurumlarıbildirensözcüktürleridir.
✓ Hey,burayabak!✓ Eyvah,onahabervermeyiunuttuk!✓ Vahvah,yazıkoldubuçocuğa!✓ Tüh,nasılunuttumseni!✓ Elveda,eygençliğim!
Ünlemler;cümleiçindedeğişikgörevlerdebulunabilirler.✓ Kimseninahınıalma.(Ad)✓ Amansızbirderdedüştük.(Sıfat)✓ Herişivahlayarakyapma!(Zarf)
BAĞLAÇ ÜNLEMEDAT (İLGEÇ)
•-erağmen •-edeğin•Karşın •-dendolayı•Değil • Ancak
•Herşeyerağmenburadayım.•Sabahadeğinçalıştı.•Bugünhavasıcakdeğil.•Bundandolayıçocuğakızılmazki!•Busoruyuancaksençözersin.
Kadar•Karşılaştırma•Yaklaşıklık•Ölçü•Benzerlik•Zaman
•Roman,öykükadarilgigörmedi.•Ellikadaröğrencisivar.•Keçikadarinatçısın.•Cennetkadargüzelvatanımız.•Akşamakadarçalıştı.
anlam-larınıkatar.
İçin•Amaç-sonuç•Neden-sonuç•Görelik•...
•Onumutluetmekiçinçokuğraştım.•Sıkıldığıiçindışarıçıktı.•Seniniçinsorunyoktabii!
anlam-larınıkatar.
Göre•Karşılaştırma•Uygunluk•Görelik•...
•Buarabaseninkinegöredahaucuz.•Annemegöreelbisebakıyorum.•Onagöresendehaklısın.
anlam-larınıkatar.
İle•Durum•Araç•Birliktelik•Sebep
•Üzüntüyleboynumasarıldı.•Burayakadarotobüslegelmiş.•Seninlesinemayagidelim.•Misafirlergürültüyleirkildi.
anlam-larınıkatar.
Üzere•Şart•Zaman•Şekilde
•Gerivermeküzerekitabıalabilirmiyim?•Dersbaşlamaküzere.•Yemeğibildiğinizüzereyapın.
anlam-larınıkatar.
Gibi•Benzerlik•Karşılaştırma
•Kesilmişlimondilimlerigibiydigüneş.•Seningibibirinigörmedim!
anlamla-rınıkatar.
Yalnız•Tek,sadece
•Yalnızsenyoktunaramızda•Banasadeceoyardımetti.
anlamla-rınıkatar.
DİKKAT “Doğru,başka,karşı”sözcüklericümleiçinde
ilgeçdışındafarklıgörevlerdedekullanılır.
Doğru• Köyedoğruilerlemeyebaşladık.(Edat)• Bütünsorunlarıdoğruçözdü.(Belirteç)• Sonundadoğruyugördüm.(Ad)• Doğrutarafamıgidiyoruz?(Sıfat)
Karşı• Sabahakarşıyolaçıktık.(Edat)• Burasıkarşıdangüzelgörünüyor.(Ad)• Ailemkarşıyakadaoturuyor.(Sıfat)
Başka• Sendenbaşkasevememkimseyi.(Edat)• Banabaşkaadresverdi.(Sıfat)• Olayıbanabaşkasıanlattı.(Zamir)• Sizebaşka,bizebaşkaanlatmış.(Belirteç)
DİKKAT Yalnız,ancak,bir,teksözcükleriedatdışın-dafarklıgörevlerdedekullanılabilirler.
✓ Yalnızyaşamakistemiyorum.(Zarf)✓ O yalnızbirinsandı.(Sıfat)✓ Ancakgelebildik.(Zarf)✓ Evdetekkaldım.(Zarf)✓ Birşairsöylemiştibunu.(Sıfat)
DİKKAT
ile
Yerine“ve”ya-zılabiliyorsa
Yerine“ve”ya-zılamıyorsa
= Bağlaç
= Edat
✓ Şiirlemüzikherzamanbirbirindenbeslenmiştir.(Bağlaç)
✓ Elindekiboyaylahertarafıboyadı.(Edat)
DİKKAT
✓ Yalnızsanainandım.(Edat)✓ Biliyorumyalnızanlatamıyorum.(Bağlaç)✓ Bunuancakbençözerim.(Edat)✓ Söyledimancakinanmadı.(Bağlaç)
YalnızAncak
“sadece”anlamındaysa
“ama”anlamındaysa
= Edat
=Bağlaç
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: CÜMLE TÜRLERİ 07SADIK UYGUN YAYINLARI
CÜMLE TÜRLERİ
Yüklemin Türüne Göre Cümleler Yüklemin Yerine (Öge Dizilişine) Göre Cümleler
Anlamına Göre Cümleler Yapısına Göre Cümleler
1.Fiil(Eylem)Cümlesi
• Yüklemiçekimlieylemolancümlelerdir.
✓ Buyıltatilegidemeyebilirim.Fiil
✓ İnsanbazendurupdüşünmeli.Fiil
2.Ad(İsim)Cümlesi
• Yüklemiekeylemalmışadyadaadsoylusözcüklerdir.
✓ Hayatbazençokzordur. Ad
✓ Birkıyamettirkopacakufuklarda. Ad
Fiilimsileradsoylusözcüklerolduğuiçinfiilimsilerinyüklemolduğucümleler,adcümlesikabuledilir.
✓ Başarıyagidenyolçalışmaktır.(Adcümlesi) Fiilimsi
1.Kurallı(Düz)Cümle• Yüklemisondaolancümlelerdir.
✓ Yinebaşıderdegirdi. Yüklem
✓ Yazdığıenhacimlieseribuydu. Yüklem
2.Devrik(Kuralsız)Cümle• Yüklemisondaolmayancümlelerdir.
✓ Duymuyorbenikimseler.Yüklem
✓ Pırpıryaldızlanırdıkanatlarıkahkahakuşlarının.Yüklem
3.EksiltiCümle• Yüklemiolmayancümlelerdir.
• Eksiltilicümlelerinsonundaüçnokta(...)kullanılır.
✓ Oğlandayıya,kızhalaya...
✓ Uyanıpkışuykularından...
1.OlumluCümle• Yükleminbildirdiğieyleminyadayargınıngerçekleşti-
ğianlamınıtaşıyancümlelerdir.
✓ Otobüsçokkalabalıktı.✓ İmbat,herakşamılgıtılgıtesiyordu.
2.OlumsuzCümle• Yükleminbildirdiğieyleminyadayargınıngerçekleş-
mediğianlamınıtaşıyancümlelerdir.
“-ma/-me,-maz/-mez,-sız/-siz”ekleriveya“yok,değil”sözcükleriyleyapılır.
✓ Onuhiçbirzamandinlemezdim.
✓ Başarılıbiröğrencideğildi.
Biçimceolumsuzanlamcaolumlucümle:
✓ Bumağazadayokyok.
Biçimceolumluanlamcaolumsuzcümle:
✓ İnsansevdiğinihiçüzermi?
3.SoruCümlesi• İçindesoruekivesözcükleribulunan,soruanlamıta-
şıyancümlelerdir.
✓ Nasılolduğunusordunmu?
4.ÜnlemCümlesi• Korku,heyecan...vb.duygularıanlatancümlelerdir.✓ Eyvah,yandık!5.EmirCümlesi• Emir kipiyle çekimlenmiş fiilin yüklem olduğu
cümledir.✓ Benirahatsızetmeyiniz.6.İstekCümlesi• İstekanlamıtaşıyancümlelerdir;“-a/-e”istekkipi
ilekurulur.✓ Yarıngidelim.7.ŞartCümlesi• Koşul ilişkisiyle kurulan cümlelerdir; “-se / -sa”
şartkipiilekurulur.✓ Sınavıgeçersenhediyenhazır.
1.BasitCümle• Tekyargılı(yüklemli)cümledir.✓ Bahçemizdeerik,kayısıveşeftaliağacıvar.
2.BirleşikCümle• Yargıbildirenyüklemindışındayancümleciğiolan
cümlelerdir.a)Girişik birleşik cümle: Yan cümlesi fiilimsi olan
cümlelerdir.✓ Onunokuduğunakimseinanmıyor.b)Ki’libirleşikcümle:Birbiriyle ilgili ikiyargının “ki”
bağlacıilebağlandığıcümlelerdir.✓ Birgeldim kiortalıkkarışmış.c)Şartlıbirleşikcümle:Şartyancümlesiilekurulan
cümlelerdir.✓ Sabahgelirsekonuşuruz.d)İç içe birleşik cümle: Aktarma cümlelerinin yan
cümlecikolarakkullandığıcümlelerdir.✓ “Buseneşampiyonuz.”dedibaşkan.3.SıralıCümle Birden fazla yargının virgül ya da noktalı virgülle bir
birinebağlandığıcümlelerdir.
✓ Onudinlendim,onahakverdim.
• Sıralıcümle2'yeayrılır:
a)Bağımlısıralıcümle: Ögeortaklığıbulunansıralıcümlelerdir.✓ Sen iyiydin,güzeldin!(Özneortak)ÖzneYüklemYüklemb)Bağımsızsıralıcümle: Ögeortaklığıbulunmayansıralıcümlelerdir.✓ Gökyüzüağladı,benağladım.(Ögeortaklığıyoktur.)
4.BağlıCümlesi Birdenfazlayargınınbağlaçlabağlandığıcümleler-
dir.✓ Sabaherkenkalktıveevitemizledi.
Ögeortaklığıolanbağlıcümlelerebağımlıbağlı,ögeortaklığıolmayanlarabağımsızbağlıcümledenir.
Kökteş ve sesteş sözcüklerin yüklem olarak
kullanıldığıcümlelerdesözcüklerincümledeki
anlamlarınabakılmalıdır.
✓ Onunlaaramızdaçokfarkvardı.(Adcümlesi)
✓ Dünsekizdeevevardı.(Fiilcümlesi)
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: HİKAYE - ROMAN 08SADIK UYGUN YAYINLARI
ROMAN*İlkörneklerini15. yüzyıldaFransızyazarRabelaisvermiş,sonraDanteveCervanteskarşımızaçıkar.*EdebiyatımızaTanzimat’lagirmiştir,Tanzimat’tanöncetürünyerinimesneviler,halkhikâyeleri,destanihikâyelertutar.Mo-dernTürkromanınınkurucusuHalitZiyaUşaklıgil’dir.İlk Romanlarımız:*Çeviri-Telemak/YusufKamilPaşa*Telif-Taaşşuk-ıTalatveFitnat/ŞemsettinSami*Edebi-İntibah/NamıkKemal*Tarihi-Cezmi/NamıkKemal*Realist-ArabaSevdası/RecaizadeMahmutEkrem*Köyromanı-Karabibik/NabizadeNazım*Batılıtekniğeuygun-Aşk-ıMemnu/HalitZiyaUşaklıgil*Çocukçizgiroman-KaraMaske*Psikolojikdeneme-(Tezliroman):Zehra/NabizadeNazım*Psikolojik-(TahlilRomanı):Eylül/MehmetRauf*Natüralist-Zehra/NabizadeNazım*Polisiye-Esrar-ıCinayet/AhmetMithatEfendi*Batılımodern-MaiveSiyah/HalitZiyaUşaklıgil*Kadınromancı-FatmaAliyeHanım*KurtuluşSavaşı-AteştenGömlek/HalideEdipAdıvar*Çocukromanı-BağrıYanıkÖmer/MahmutYesari*İçmonologroman-BirDüğünGecesi/AdaletAğaoğlu*Postmodern-Tutunamayanlar/OğuzAtay*Macera-HasanMellah/AhmetMithatEfendiROMANIN ÖGELERİ:Yer,zaman,olaylarzinciriveşahıskadrosuTip: Belli bir sınıfı temsil eder. Karakter: Romanda olumlu,olumsuzyönleriileverilen,kendineözgüdür.ROMAN TÜRLERİ:AKIMLARINA GÖRE ROMANLAR:a) Klasik Roman: LaFayette-PrincessedeClevesb) Romantik Roman:VictorHugo-Sefiller,NamıkKemal-İntibahc) Realist Roman:Stendhal-KızılileKara,HalitZiya-MaiveSiyahd) Natüralist Roman: EmileZola–MeyhaneKONULARINA GÖRE ROMANLAR:1) Tarihi Roman: VictorHugo–NotreDamedeParis,NamıkKemal-Cezmi2) Macera Romanı: DanielDefoe-RobinsonCrusoe,AhmetMithatEfendi-HasanMellah3) Sosyal Roman: VictorHugo –Sefiller, NamıkKemal –İntibah4) Psikolojik Roman (Tahlil Romanı): Dostoyevski-Suçve
Ceza,MehmetRauf–Eylül5) Otobiyografik Roman: PeyamiSafa-DokuzuncuHariciyeKoğuşu6) Bilimkurgu Romanı: JulesVerne-Ay’aSeyahat7) Fantastik Roman: J.R.Tolkien–YüzüklerinEfendisi6) Nehir Roman: TarıkBuğra-KüçükAğa/KüçükAğaAnka-ra’da/FiravunİmanıDÜNYA EDEBİYATINDA ROMAN: 19. yüzyılda Stendhal, Balzac, Flaubert, Victor Hugo, La-martine,AlfreddeMusset,Puşkin,Turgenyev,Dostoyevski,Tolstoy,Gogol,Gorki, Zola, Proust,CharlesDickens, JaneAusten,GeorgeEliot,W.Scott*20.YüzyıldaKafka,JamesJoyce,V.Woolf,Proust,A.Gide,S. Beauvoir, Thomas Mann, Hermann Hesse, William Fa-ulkner,CengizAytmatov,MilanKundera,UmbertoEco,ItaloCalvino,PaulAuster,AminMaalouf,PauloCoelhoTanzimat Dönemi: Sosyal sorunlar, Doğu-Batı çatışması,yanlışbatılılaşma,kadın-erkekilişkileri,görücüusulüevlilik-ler,çocuklarınyanlışyetiştirilmesi,tutsaklık,tarihtekibaşarı-laröneçıkankonulardır.Teknikolarakzayıftır.Yazarlarakışamüdahaleeder,genelliklebiröğütlebiter.Kişilerderinliğiol-mayan,tekboyutludur.Geneldeduygusal,acıklıkonularüze-rine kurulan ilk örneklerde romantik; ikinci dönemle birlikterealistvenatüralisttir.Servet-i Fünun (Edebiyat-ı Cedide): Batılı teknik, etki-li bir şekilde uygulanmış, sanat sanat içindir anlayışıyla dilve anlatıma önem vermişlerdir. Sanatkârane üslup anlayı-şı, Fransız edebiyatının etkisiyle devrik ve eksiltili cümlelerkullanılmış;ögelerindizilişsırasıdeğiştirilmiştir.Realizmvenatüralizminetkisigörülmüştür.Kahramanlareğitimli,aydın,zengin, konaklarda yaşayan kişilerden seçilmiş, sınıflarınagöre konuşturulmuştur. Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf,HüseyinCahitYalçınCumhuriyet Dönemi (1923-1950): Hüseyin Rahmi Gürpı-nar,HalideEdipAdıvar,YakupKadriKaraosmanoğlu,ReşatNuriGüntekin,RefikHalitKaray,AkaGündüz,MehmetYe-sari,ErcümentEkremTalu,HalideNusretZorlutuna,ŞükufeNihal,SadriErtem,MemduhŞevketEsendal,MithatCemalKuntay,NahitSırrıÖrik,OsmanCemalKaygılı,KerimeNadir,HalikarnasBalıkçısı,CevdetKudretSolok,KemalBilbaşarCUMHURİYET DÖNEMİ’NDE ROMAN (1950-1980):Toplumcu gerçekçi yazarlar: Kemal Tahir, Orhan Kemal,Yaşar Kemal, Samim Kocagöz, Fakir Baykurt, SabahattinAli,FakirBaykurt,TalipApaydın,İlhanTanus,NecatiCumalı,TarıkDursunK.,OktayAkbal,TarıkBuğra,AzizNesin,Attilaİlhan,MehmetSeyda,RıfatIlgazBireyin iç dünyasını esas alanlar: PeyamiSafa,AbdülhakŞinasi Hisar,Ahmet Hamdi Tanpınar, Tarık Buğra, SamihaAyverdiModernist çizgide yazanlar:YusufAtılgan,OğuzAtay,FeritEdgü,AdaletAğaoğluMillî ve dinî duyarlılıkları yansıtanlar:HüseyinNihalAtsız,Mustafa Necati Sepetçioğlu, Bahaeddin Özkişi, MünevverAyaşlı,EmineIşınsu,SevinçÇokum
Hikâye (Öykü)
Öykü,yaşanmışyadayaşanmasımümkünolaylarıveyadu-rumlarıanlatankısayazılardır.
Hikâyenin Unsurları:Mekân,zaman,olay,kişiler,dilvean-latım.
Hikâyede Plan:Serim,düğüm,çözüm
Hikâye Türünün Ortaya Çıkışı
“BinbirGeceMasalları”ndanbeslenmiştirancakİtalyanyazarBoccacio’nunDecameroneseri,ilkörneksayılır.
TürkedebiyatındaTanzimatdönemindegirmiş,EminNihat’ınMüsameretnâme’sibasılanilkhikâyedir.AhmetMithatEfendiilköyküörneğiLetâif-iRivâyât’ıyazar.SamipaşazadeSezai,KüçükŞeylereseriylemodernTürkhikâyeciliğininilkörnek-leriniverir.
! Edebiyatımızda Ömer Seyfettin, Maupassant tarzı (olay);SaitFaikAbasıyanıkdaÇehov tarzı (durum)hikâyeninön-cüsüdür.
!BatıtarzıöykününilkolgunörnekleriniServet-iFünûncular-danHalitZiyaUşaklıgil,MehmetRaufvermiştir.
Dünya Edebiyatında Öykücüler: Boccacio, Çehov, Mau-passant,E.T.A.Hoffmann,CharlesNodier,TheophileGau-tier,EdgarAllanPoe,Pirandello,Kafka,H.Melville,O.Wilde,O.Henry, JorgeLuisBorges, JulioCortazar,DinoBuzzati,EdgarAllanPoe,BretHarte,RuyardKipling,MarkTwainveÇehov
!VictorHugo,Stendhal,Balzac,Flaubert,A.deMusset,E.Zola,G.Sand’a,Turgenyev,Tolstoy,Dostoyevski,Gogol,H.James’inromanlarıkadaröykülerideünlüdür.
Cumhuriyet Döneminde Hikâye-Özet
Cumhuriyetinilkyıllarında,MillîedebiyatçılardanHalideEdipAdıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Reşat Nuri Güntekinöyküyazar.
1930-1940yıllarındasanatıntoplumüzerindekietkisinisavu-nanyazarlar,gerçekçi vegözlemedayalıöyküleryazarkenSaitFaiköyküdegiriş,gelişme,sonuçbölümlerinikaldırır.
1940’lıyıllardaI.DünyaSavaşısonrasıAnadolu’nundurumu,II. DünyaSavaşı sonrası toplumdaki ahlaki çöküntü ağırlıkkazanır,toplumsalkonularçeşitlenir.
1950’liyıllardaküçükmemur,işçi,köylü,kasabalıveşehirle-rinkenarmahallelerindekiinsanlarınsorunlarıanlatılır.Bireymerkezlipsikolojik,anıtüründeöyküleryazılır.
1960’lıyıllardayazarsayısıartarkenkonularçeşitlenir.Yineişçi,köylü,kasabalıveşehirlerinkenarmahallelerindeki in-
sanlarınsorunlarıvecinselliköyküyegirer.27Mayısve12Mart’ı hazırlayan olaylar işlenir. Varoluşçuluk akımı öyküyüetkiler.
1970’li yıllardasiyasal, toplumsal,günlükkonularelealınır,1960’tan sonraki anarşik olaylar, bunlar karşısında halkındurumudilegetirilir.Küçük insanınyaşamkavgası,kadınıntoplumdakiyeri,çocuklariçinyazılanöykülerönemkazanır.
1980ve1990’lıyıllardabireymerkezliyazılanöykülerileGü-neydoğuAnadoluveDoğuinsanınsorunlarıverilir.
Türk Edebiyatındaki Öykücüler:
TanzimatdönemindeAhmetMithatEfendi,EminNihat,Sami-paşazadeSezai,NabizadeNazım
ServetifünûndönemindeHalitZiyaUşaklıgil,HüseyinRahmiGürpınar,MehmetRauf,HüseyinCahitYalçın,AhmetHikmetMüftüoğlu,SaffetiZiya
1. 1923 - 1940 Yılları
Ömer Seyfettin, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Halide EdipAdıvar,ReşatNuriGüntekin,RefikHalit Karay, SelahattinEnis,SadriErtem,CemalKaygılı,SabahattinAli,KenanHu-lusiKoray,NahitSırrıÖrik,BekirSıtkıKunt,ErcümentEkremTalu,MahmutYesari,SelahattinEnis,FahriCelalettinGöktul-ga,MemduhŞevketEsendal
2. 1940’lı Yıllar
Sait FaikAbasıyanık,MemduhŞevketEsendal,KemalTa-hir, Samim Kocagöz, Cevdet Kudret Solok, Yaşar Kemal,HalikarnasBalıkçısı(CevatŞakirKabaağaç),OrhanKemal,Mehmet Seyda, SametAğaoğlu, Sabahattin KudretAksal,KemalBilbaşar,KemalTahir,AhmetHamdiTanpınar...
3. 1950’li Yıllar
Haldun Taner, Samet Ağaoğlu, Naim Tirali, Ziya OsmanSaba, Sabahattin KudretAksal,Muzaffer Buyrukçu, Vüs’atBener,OnatKutlar,ZeyyatSalimoğlu,AzizNesin, İlhanTa-rus,NecatiCumalı,TahsinYücel,TarıkDursun,OktayAkbal,TarıkBuğra...
4. 1960 - 1970’li Yıllar
Muzafferİzgü,ÜmitKaftancıoğlu,Firüzan,GültenDayıoğlu,TomrisUyar,AyselÖzakın,AdaletAğaoğlu,PınarKür,NazlıEray,NecatiGüngör,OsmanŞahin...
5. 1980 - 1990’lı Yıllar
NecatiGüngör,NazlıEray,OsmanŞahin,YusufZiyaBaha-dınlı,YükselPozankaya,ZülfüLivaneli,FeyzaHepçilingirler,MurathanMungan,TunaKiremitçi,SevinçÇokum,MustafaKutlu...
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI 09SADIK UYGUN YAYINLARI
islamiyet öncesi türk edebiyatı
ÖZELLİKLERİ
EDEBİ TÜRLER
DÖNEMLERİ
• Bilinmeyen bir dönemde başlamış, 11.yüzyılakadarsürmüştür.
• Heceölçüsükullanılır.• Dörtlükkullanılır.• Şiirler“kopuz”adıverilensazeşliğindeça-
lınırvesöylenir.• Sadeveanlaşılırbirdilkullanılır.• Yarımuyakyaygındır.• Yuğ (cenaze), sığır (av), şölen (kutlama)
törenlerindeşiirlerokunur.• Şairlere ozan, kam, baksı, şaman, oyun
gibiadlarverilir.• “Sözlü”ve“yazılı”dönemolmaküzereiki-
yeayrılır.
GÖKTÜRKOrhunKitabeleri• MS8.yüzyıldaVe-
zirTonyukuk,Külti-ginveBilgeKağanadınadikilmiştir.
• Danimarkalı bilginThomsen tarafın-danokunmuştur.
UYGUR• IrkBitik• AltunYaruk• Maytrasimit• SekizYükmek• Çaştani Bey Hika-
yesi• AçParsHikayesi• Kalyanamkara ve
Papamkara Hika-yesi
Sözlü Dönem(Destanlar Devri)
.... / 8. yyKoşuk,sav,sagu,des-tan gibi türler yazıyageçirilmeden kulaktankulağataşınmıştır.
SAVDivanedebiyatındadarb-ımesel,Halk
edebiyatındaatasözüolarakbilinenözlü,anonimsözlerdir.
KOŞUKAşk,doğa,kahramanlıkkonularındayazılır.“Şölen”ve“Sığır”
törenlerindeokunur.
SAGUÖlenbirininardındanduyulanacıveözlemianlatanşiirlerdir.Yuğtörenlerindeokunur.Divanedebiyatındaki
“mersiye”,halkedebiyatındaki“ağıt”türününkarşılığıdır.
DESTANMilletlerinhayatında
derinizlerbırakangöç,savaş,kıtlıkgibigerçekbirolayınanlatılaanlatılaolağanüstüleşmesiyleoluşan,şiirşeklindeki
kahramanlıkhikayeleridir.
Yazılı Dönem8. yy. / 11. yy.
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: DESTANLAR 10SADIK UYGUN YAYINLARIİS
LAM
İYET
ÖN
CES
İİS
LAM
İ DÖ
NEM
Yaradılış AltayAlpErTunga Saka/İskitŞu Saka/İskitOğuzKağan HunAttilaDestanı HunBozkurt GöktürkErgenekon GöktürkTüreyiş UygurGöç UygurManiDininKabulü UygurSiyenpiDestanı Siyenpi
İlyada YunanOdysseia YunanŞehname İranŞinto JaponKalevala FinNibelungen AlmanBeowolf İngilizLaCid İspanyolİgor RusRamayana HintMahabharata HintChansendeRoland FransızGılgamış Sümer
SaltukBuğraHan KarahanlılarManasDestanı KırgızCengizHanDestanı MoğolEdigeDestanı Kırım-TatarTimurDestanı Kırım-TatarDanişmentGazi DanişmentBattalGaziDestanı SelçuklularKöroğluDestanı Osmanlılar
Anonimdir.Halkarasındaanlatılaanlatılagelişir vebir ozantarafından düzenlenir. Yaratıcısı halktır. Doğuş -Yayılma veDerlemeolmaküzereüçaşamadaoluşur.
DOĞAL DESTANLAR
Birşairin,etkilendiğibirolayıhalkınağzındayüzyıllarcagelişipyayılmasınıbeklemedendestanaçevirmesidir.
YAPAY DESTANLAR
destanlar
Türk Destanları
Destan Boy Destan Ulus
Türk DestanlarıDünyaca Ünlü Destanlar Dünyaca Ünlü Destanlar
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
ÜçŞehitlerDestanı FazılHüsnüDağlarcaİstanbul'unFethiDestanı FazılHüsnüDağlarcaÇanakkaleDestanı FazılHüsnüDağlarcaÇanakkaleŞehitleriDestanı MehmetÂkifErsoyGençOsmanDestanı KayıkçıKulMustafaKuvayiMilliyeDestanı NazımHikmetKurtuluşSavaşıDestanı CahitKulebiSakaryaMeydanSavaşı CeyhunAtufKansu
→
→
→
→
→
→
→
→
Aeneis Vergilius(Latin)Henriade Voltaire(Fransız)OsLusiadas Camoens(Portekiz)KaybolmuşCennet Milton(İngiliz)KurtarılmışKudüs Tasso(İtalyan)ÇılgınOrlondo Ariosto(İtalyan)İlahiKomedya Dante(İtalyan)
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ 11SADIK UYGUN YAYINLARI
KUTADGU BİLİG (11. yy)• MutluOlmaBilgisi,DevletOlmaBilgisi,MutlulukVerenBilgi
anlamınagelir.• YusufHasHaciptarafındanyazılmıştır.• TabgaçBuğraHan’asunulmuştur.• Türkedebiyatındaaruzlayazılanilkeserdir.• Türkedebiyatınınilkmesnevisidir.• 6645beyittenoluşur.• İyibirdevletyönetimininnasılolacağıanlatılır.• Alegorikbireserdir Kahramanları Küntoldı → Hükümdar → Adalet Aytogdı → Vezir → Mutluluk Ögdülmüş → VezirinOğlu → Akıl Odgurmuş → DinAdamı → Akıbet
DİVAN-I LÜGATİT TÜRK (11. yy)• Türkdillerininsözlüğüanlamınagelir.• KaşgarlıMahmuttarafındanyazılmıştır.• SözcüklerveörneklerTürkçe,açıklamalarArapçadır.• 7500Türkçesözcükaçıklanmıştır.• Türklereaitilksözlüktür.• TürkçeninArapçakadarüstünbirdilolduğunuispatlamak
amaçlanmıştır.• Örneklersav,saguvedestanlardanverildiğiiçin“İslamiyet
ÖncesiDönem”leilgilibilgiiçerir.• EserinsonundaTürkboylarınınharitasınayerverilmiştir.
DİVAN-I HİKMET (12. yy)• HikmetlerDivanıanlamınagelir.• HocaAhmetYesevitarafındanyazılmıştır.• İlktasavvufieserdir.• Hikmet adı verilen, öğüt verici felsefi dörtlükler şeklinde
oluşturulmuştur.• Koşmanazımbiçimive11’liheceölçüsükullanılmıştır.Yer
yergazelvemesnevidüzenindehikmetleredeyerverilir.• KarahanlıTürkçesiyleyazılmıştır.• EserdekibazıhikmetlerHocaAhmetYesevi’ninöğrencileri-
neaittir.
ATABETÜ’L HAKAYIK (12. yy)• GerçeklerinEşiği,HakikatlerinHeybesianlamlarınagelir.• EdipAhmetYükneklitarafındanyazılmıştır.• Ayetvehadisleredayanarak iyi,dindar,erdemlibir insan
olmanınhembudünyadahemdeöbürdünyadasağlaya-cağıgüzellikleranlatılır.Bilgivebilgiliolmakçokönemlidir.
• 46beyittenoluşangirişbölümündeHz.MuhammetveDörtHalifeövülür.
• 101dörtlüktenoluşanasıl konunun işlendiğibölümmanişeklindekafiyelenmiştir.
• AruzölçüsüyleveKutadguBilig’dekullanılankalıplayazıl-mıştır.
geçiş dönemi eserleri
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: HALK EDEBİYATI 12SADIK UYGUN YAYINLARI
TÜRLERİ
TÜRLERİ TÜRLERİ
MANİ: Genellikle7'liheceölçüsüyleyazılır.aaxakafiyedüze-nindedir.İlkikidizedoldurmadır.Düz,kesik,cinaslı,artık,deyişgibitürlerivardır.
TÜRKÜ: Birezgiylesöylenen,hecenin8'live11'likalıplarıylayazılan,kavuştakadıverilennakaratbölümleriolanşiirlerdir.
NİNNİ: Çocuklarlailgiliumutlarıdilegetirenveçocuklarıuyutur-kensöylenenşiirlerdir.
ATASÖZÜ: Atalarımızınuzungözlemvedeneyimleriylesöyle-dikleriöğütverenyadatecrübeaktaransözlerdir.
BİLMECE: Şiirşeklindebirsoruyoluylabirvarlıkyadakişiyibuldurmayıamaçlayanmetinlerdir.
FIKRA: Komik,kısa,nüktelianlatımlardır.
TEKERLEME: Söylenmesizor,sestekrarınadayalıcümleler-dir.
MASAL: Olağanüstü kişi ve kahramanlara yer veren, iyilerinkazandığı,çocuklarahitapedenöykülerdir.
KARAGÖZ: Perdeyeyansıtılangölgeleryoluylacanlandırılanseyirlikoyundur.BaşkahramanlarıKaragözveHacivat'tır.
ORTA OYUNU: Seyircilerleçevrilibiralandadoğaçlamaoyna-nantiyatroçeşididir.BaşkahramanlarıPişekarveKavuklu'dur.
MEDDAH: Tekkişilikoyunlardır.
HALK HİKÂYESİ: Nazım-nesirkarışıkyazılır,olağanüstüolayvekahramanlarlagerçeğeuygunolayvekahramanlarınbirara-daolduğumetinlerdir.Geneldeaşkyadakahramanlıkkonulu-dur.Dede Korkut Hikâyeleridestanlardönemindenhalkhikâye-ciliğinegeçişeseridir.
DEDE KORKUT:
•13hikaye,birönsözdenoluşur•OğuzlarınAnadoludakimücadelelerianlatılır.•Nazım-nesirkarışıktır.•DeliDumrul,Tepegöz,BoğaçHanenbilinenhikayelerdir.•NüshalarındanbiriVatikan'dadiğeriDresten'debulunmaktadır.
KOŞMA: Halkedebiyatınınenyaygıntürüdür.11'liheceölçü-süyleyazılır.Kafiyedüzeniabab/cccb/dddbşeklindedir.3-6dörtlükarasındayazılır.Güzelleme(aşk,doğakonulukoşma-lar),Koçaklama(kahramanlık,savaşkonulukoşmalar),Taşla-ma(Eleştiriiçerenkoşmalar),Ağıt(ölenbirininardındanyazılankoşmalar)olmaküzeredörttürüvardır.
SEMAİ: 3-6dörtlükarasındayazılır.8'liheceölçüsükullanılır.Herkonudayazılabilir.Kafiyedüzenikoşmaylaaynıdır.
VARSAĞI: Varsakboyuozanlarıtarafındansöylenenşiirlerdir.Kafiyedüzenikoşmaileaynıdır.8'liheceölçüsüyleyazılır.Bre,Behey,Heygibiyiğitçeseslenmelereyerverilir.
DESTAN: Toplumuetkileyen önemli bir olayın dörtlüklerle veheceölçüsüyleanlatıldığıuzunhikayelerdir.
İLAHİ: SafAllahaşkınıişleyenşiirlerdir.Birezgiilesöylenir.ButürünenbaşarılışairiYunusEmre'dir.Alevilerde"deme",Mev-levilerde"ayin"adınıalır.
NEFES: Alevi-Bektaşitarikatımensubuozanlarınındinanlayı-şılarını,Hz.MuhammetveHz.Alisevgisiniişlediklerişiirlerdir.
NUTUK: Tarikatayenigirenleredinvetarikatkurallarınıöğret-mekamacıylayazılanşiirlerdir.
DEVRİYE: Allah'tangelipyineAllah'adönmeyianlatanşiirlerdir.
ŞATHİYE: Allah ilesenlibenli, şakalaşıyormuşçasınayazılanşiirlerdir. Derin Allah sevgisinden doğan samimiyetle yazılır.Çoğuzamaniğneleyicivenüktelidir.
Yazarı belli olmayan, halkın ortak malıkabuledilenürünlerinverildiğidönemdir.
ANONİM HALK EDEBİYATI
• Dindışıkonularınişlendiği,yazarıbilinenhalkedebiyatıkoludur.
• Şiirlersazeşliğindesöylenir.• Cönkadıverilendefterlerdeşiirlertoplanır.• Dilisade,içten,halkayakınbiredebiyattır.
• Dinikonularişleyenveyazarıbilinenhalkedebiyatıkoludur.
• Şiirlerbiçimdençoktürdür.• Koşmanazımbiçimiyleve7'li,8'li,11'liheceölçüsüy-
leyazılır.
ÂŞIK EDEBİYATI TEKKE-TASAVVUF EDEBİYATI(DİNİ-TASAVVUFİ EDEBİYAT)
halk edebiyatı
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: HALK EDEBİYATI SANATÇILARI 13SADIK UYGUN YAYINLARI
Köroğlu (16 yy): Şiirlerindeyiğitlik,doğa,aşktemalarıyaygındır.Özelliklekoçakla-malarıdikkatçekicidir.Kavganınveyiğitliğinsimgesidir.
Karacaoğlan (17 yy): Çukurova-Toroslar'dayaşamıştır.Uzunyıllargurbetteyaşa-mıştır.Aşkvedoğaşiirleriyazmış,özelliklegüzellemetüründeçokbaşarılıolmuştur.
Kayıkçı Kul Mustafa (17 yy): Yeniçerişairlerindendir.GençOsmanDestanı'nınya-zarıdır.Dilisadedir.
Aşık Ömer (17 yy): Halkedebiyatınınenüretkenşairidir.Halkşiirininyanındaaruzladaşiirleryazmıştır.AldığımedreseeğitimininetkisiylekoşmavetürkülerindeyeryerArapçasözcüklergörülür.
Dertli (1772 - 1845): Gezginşairlerdendir.Aruzladaşiirleryazmıştır.Asılbaşarısınıhalkşiirindegöstermiştir.
Erzurumlu Emrah (19 yy): Hemhalkhemdivanşiirindenetkilenmiştir.Koşmavesemailerininyanındagazellerdeyazmıştır.
Seyrani (19 yy): Hemhecehemdearuzkullanmıştır.Halkşiirindedahabaşarılıdır.Şiirlerindesofuları,kötüyöneticilerieleştirmiştir.Yergivemizahışiirebaşarıylayan-sıtmıştır.
Dadaloğlu (19 yy): ToroslardayaşayanAvşarTürklerindendir.Dilisadeveetkileyici-dir."Fermanpadişahınsadağlarbizimdir"dizeleriyleünlüdür.Koçaklamatüründevetürkülerindeçokbaşarılıdır.Koşma,semai,varsağıvedestanlarıdavardır.
Bayburtlu Zihni (19. yy): Divanedebiyatındanetkilenmişgazelvekasideleryaz-mıştır. "Sergüzeştname"adındabirmesnevisi vardır.Ancakasılbaşarıyıheceyleyazdığıtaşlamalarıylayakalamıştır.
Aşık Veysel (1894 - 1973): Cumhuriyetdönemisazşairlerindendir.Sivas'ınSivri-alanköyündedoğmuştur.Çocukluğundageçirdiğiçiçekhastalığınedeniylegörmeyetisinikaybetmiştir.Şiirlerindecoşku,doğasevgisi,aşkvehayatafarklıbirbakışaçısıhakimdir.ŞiirleriÜmitYaşarOğuzcantarafından"DostlarBeniHatırlasın"adıy-latoplanmıştır.
Aşık Murat Çobanoğlu (1940 - 2005): Kars'ınArpaçayilçesindendir.Özellikleatış-matarzındavedoğaçlamaşiirsöylemedeçokbaşarılıdır.
Aşık Feymani (1942 - ....): Çukurovalıdır.Atışmalardavegüzellemelerdeçokbaşarılıdır.Şiirlerindetasavvufetkisidegörülür.
Aşık Mahzuni Şerif (1943 - 2002): Kahramanmaraş-Elbistanlıdır.AleviBek-taşişiirgeleneğininbaşarılıtemsilcilerindendir.
Yunus Emre (1250 - 1320): TapdukEmredergahındagüçlübirdineğitimial-mıştır.BirdervişolarakAnadolu'yugezmiştir.Tekke-tasavvufşiirininenbüyükustasıdır.Tüminsanlarıvevarlıklarıkucaklayanbiranlayışasahiptir.Aruzladaşiirleryazmışancakilahileriyletanınmışvesevilmiştir.BirDivanıbirdeRisale-tü'n Nushiyeadlımesnevisivardır.
Hacı Bektaşi Veli (1210 - 1220): Bektaşiliktarikatınınkurucusudur.Allahaşkı-nıvebuaşkınverdiğimutluluğuanlatır.Makalatadlıeseriönemlidir.
Hacı Bayram Veli (1352 - 1420): Bayramiyetarikatınınkurucusudur.YunusEmre'denetkilenmişveilahileryazmıştır.
Kaygusuz Abdal (15 yy): Alevi-Bektaşi halk şiirinin kurucusu sayılır. Hemhecehemaruzlaşiirleryazmıştır.NefestüründeyazdığışiirlerindeBektaşilikilkeleriniveinsanlarınkusurlarınımizahibirdilleelealmıştır.Budalanameadlıeseriönemlidir.
Eşrefoğlu Rumi (15. yy): YunusEmre'yiörnekalmıştır.Hemaruzhemheceölçüsüyleşiirleryazmıştır.Şiirleriyletasavvufilkeleriniyaymayaçalışmıştır.
Pir Sultan Abdal (16. yy): Hemtasavvufihemdeaşıkhaneşiirleryazmıştır.Kanuni'yekarşıçıkanayaklanmadaİranŞahıTahmasb'ıdesteklediğiiçinastı-rılmıştır.AleviBektaşişiirininensevilenşairidir.
ÂŞIK EDEBİYATI
• Köroğlu• Karacaoğlan• KulMehmet• AşıkÖmer• Gevheri• Dadaloğlu
• KayıkçıKulMustafa• BayburtluZihni• Dertli• ErzurumluEmrah• Ruhsati• AşıkVeysel
• AşıkMuratÇobanoğlu• AşıkMahzuniŞerif• AşıkFeymani• Seyrani• Sümmani
• YunusEmre• HacıBektaş-ıVeli• HacıBayramVeli• KaygusuzAbdal
• EşrefoğluRumi• PirSultanAbdal• AzizMahmutHüdayi• AbdalMusa
TEKKE-TASAVVUF EDEBİYATI
HALK EDEBİYATI SANATÇILARI
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: DİVAN EDEBİYATI 14SADIK UYGUN YAYINLARI
DİVAN EDEBİYATI TÜR VE TERİMLERİ
Hamse: Beşmesnevidenoluşaneserlerdir.Matla: Gazelvekasidelerinilkbeyitidir.Makta: Gazelvekasidelerinsonbeyitidir.Taç Beyit: Mahlasbeyiti,şairinadınıngeçtiğibeyit.Beytül Gazel: Gazelinengüzelbeyiti.Beytül Kasid: Kasideninengüzelbeyiti.Yek Avaz Gazel: Baştansonaaynıgüzellikteolangazel.Yek Ahenk Gazel: Baştansonaaynıkonuyuişleyengazel.Nazire: Birşairinşiirineözenerekbenzerbirşiiryazmak.Tehzil: Birşairinşiiriylealayetmekamacıylabenzerbirşiiryazmak.Seci: Düzyazılardakiiçkafiye.Pendname: Öğütverenmetinler.Surname: Sünnet,düğün,şenlikgibieğlenceortamlarınıanlataneserler.Siyer: Hz.Muhammed'inyaşamınıanlataneserler.Azade Mısra: Divansonlarındayeralanbağımsızmısralar.Müfred Beyit: Divansonlarındayeralanbağımsızbeyitler.Şehrengiz: Birşehringüzelliğinianlataneserler.Gazavatname: Savaşvesavaştagösterilenyiğitliklerianlataneserler.Velayetname: Evliyalarınhayatınıanlatanmetinler,menakıbname.Tezkire: Şairlerinhayatlarınıanlatanbiyografikeserler.Mazmun:Divanşairlerininortaklaşakullandığıkalıplaşmışsözler.İnşa:Düzyazı,nesir.Münşi:Düzyazıileeseroluşturanyazar.Münşeat:Düzyazılarıntoplandığıeser.Lügaz:Şiirşeklindebilmece.(cevabıeşya)Muamma:Şiirşeklindebilmece.(cevabıinsan)Musarra/Mukaffa:Aynıuyağasahipdizeler.Mutavvel:15beyittenfazlabeyitiolangazeller.Mülemma:Enazikidilkullanılarakyazılanşiirler.Sakiname:İçkimeclisleriniveadaplarınıanlataneserler.Culusiye:Padişahıntahtaçıkışınıanlataneserler.Iydiye:Bayramkutlamalarınıanlataneserler.Şitaiye:Kışmevsiminiövenşiirler.İmale:Aruzdakısaheceyiuzunokuma.Zihaf:Aruzdauzunheceyikısaokuma.Vasl: Aruzdaulamayapmak.
DİVAN edebiyatı(13. YY - 19. YY)
ÖZELLİKLERİ• Klasik Türk Edebiyatı, Yüksek
Zümre Edebiyatı, Saray Edebi-yatıgibiadlarladabilinir.
• Kurucusu olarak Hoca Dehhanikabuledilir.
• Toplumdankopuk,soyutbirede-biyattır.
• Osmanlıca adı verilen Arapça,Farsça ve Türkçenin karışımıağırbirdilileoluşturulmuştur.
• Şiirler"divan"adıverilenkitaplar-datoplanmıştır.
• Konu değil, konunun anlatılışı(üslup)önemlidir.
• Kuralcıbiredebiyattır.• Mazmunadı verilen kalıplaşmış
sözlersıkkullanılır.• Sözsanatlarınasıksıkyerverilir.• "Aruz"ölçüsükullanılırveyaygın
nazımbirimi"beyit"tir.• Bütüngüzelliğiyerineparçagü-
zelliğiönemsenir.• Şiirlerinbaşlıklarıyoktur.• Düzyazı türündeki eserler süslü
vesadenesirolarakayrılır.Süslünesirdesözsanatlarıveiçkafiye-lervardır.SinanPaşa'nınTazar-runame'sisüslünesirinbaşlangı-cıdır.
NAZIM BİÇİMLERİ
Beyitlerle YazılanNazım Biçimleri
Dörtlükle YazılanNazım Biçimleri
Gazel: Aşk,şarap,kadınkonuluşiirler-dir.Divanedebiyatınınenyaygıntürü-dür.5 -15beyitaralığındayazılır.aa /ba/ca/da/eaşeklindekafiyelenir.
Kaside: Övmekyadayermekamacıy-layazılanşiirlerdir.33-99beyitaralı-ğında yazılır. aa / ba / ca ... şeklindekafiyelenir.
Mesnevi: Divan edebiyatına İranlılarıneklediğibirtürdür.Uzunhikayelerbutür-leyazılır.Aruzunkısakalıplarıkullanılır.Beyitsınırıyoktur.Beyitlerkendiarasın-dakafiyelenir.(aa/bb/cc/dd...)
Müstezat: Birbeyitioluşturanuzundi-zelerdensonraziyadeadıverilenkısadizelerin eklenmesiyle oluşan türdür.Uzundizelergazelgibikafiyelenir.
Kıt'a: Matlası(ilkbeyit)vemaktası(sonbeyit)olmayangazelgibidir.2-12beyitaralığındayazılır.Felsefivesosyalko-nulargeneldebutürledilegetirilir.
ziyade
ziyade
Rubai: Divanedebiyatınaİranlı-lartarafındaneklenmiştir.aaxakafiyedüzenindedir.Aruzunözelkalıplarıyla yazılır. En başarılıtemsilcisiÖmerHayyam'dır.Tekdörtlüktenoluşur.
Tuyuğ: DivanedebiyatınaTürk-lertarafındaneklenmiştir.aaxakafiyedüzeniyleyazılır.Halkşii-rindekimaniörnekalınarakoluş-turulmuştur.
Murabba: Enaz3ençok7dört-lüktenoluşur.aaaa/bbba/ccca/dddaşeklindekafiyelenir.
Şarkı: DivanedebiyatınaTürkler tarafından eklenmiştir. Türküler-denetkilenerekoluşturulmuştur.Murabbanınbestelenmeküzereyazılanşeklidir.Nakaratbuluna-bilir.abab/cccb/dddbyadaaaaa/bbba/cccaşeklindeka-fiyelenir.
Terbi: Beyitlerleoluşturulmuşbirşiirebaşkabiryazarınikişerdizedaha eklemesiyle oluşan dört-lüklerdir.
Bentle YazılanNazım Biçimleri
Terkib-i Bent: 5-10bentarasın-da yazılır. Bentler 10 - 20 beyit-tenoluşur.Kafiyedüzenigazelleaynıdır.Bentlere"terkiphane"adıverilir.Herbendinsonundaki"va-sıta"beyitideğişir.
Terci-i Bent: 5-10bentarasın-dayazılır.Bentler10-20beyittenoluşur.Kafiyedüzenigazelleay-nıdır. Bentlere "tercihane" denir.Herbendinsonundakivasıtabe-yitiaynentekraredilir.
Muhammes: Beşlikler şeklindeyazılanşiirlerdir.aaaaa/bbbba/ccccaşeklindekafiyelenir.
Tahmis: Beyit şeklinde yazılmışbir şiire başka bir şairin üç dizeeklemesiyleoluşanbeşliklerdir.
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: DİVAN EDEBİYATI SANATÇILARI 15SADIK UYGUN YAYINLARI
DİVAN NESRİSinanPaşa TazarrunameAşıkpaşazade Tevarih-iAliOsmanSehiBey HeştBehiştSeydiAliReis Mir'atü'l-MemalikPiriReis Kitab-ıBahriyeKatipÇelebi Keşfü'z-Zunun,Cihannüma,FezlekeEvliyaÇelebi SeyehatnameNaima NaimaTarihiYirmisekizÇelebiMehmet ParisSefaretnamesiMercimekAhmet KabusnameKulMesud KelileveDimneNergisi SüslüNesirVeysi SüslüNesir
DİVAN edebiyatısanatçıları
13. yüzyıl
Hoca Dehhani: Divan şiirininkurucusudur. Din dışı konular-da kaside vegazeller yazmıştır.Yazdığıbilinenancakmetnieldebulunmayan Selçukname (Sel-çukluŞehnamesi)adlımesnevisivardır.
Mevlana Celaleddin-i Rumi: Bütün eserlerini Farsça yazmış-tır.Türkçe kalemealdığı çokazsayıdagazelivardır.Evrenselin-sansevgisi vehoşgörününsim-gesidir. Yaklaşık 26000 beyitlikMesnevisiönemlidir.
Eserleri: Mesnevi, Fihi ma Fih,Rubaiyat, Divan-ı Kebir, Meclis-iSeba,Mektubat
Sultan Veled: Mevlana'nınoğlu-dur.Mevleviliktarikatınınkurucu-sudur.BabasıgibiFarsçaeserleryazmış, az sayıda Türkçe şiireeserlerindeyervermiştir.
Eserleri:Divan,İbdidaname,İnti-haname,Rebâbnâme,Maârif
Ahmet Fakih: Divan edebiya-tının tasavvuf şairlerindendir.Mevlana'nın babası BahâaddinVeled'denfıkıhderslerialdığıiçin"Fakih"ünvanınıalmıştır.
Eserleri: Çarhname, Kitab-ı Ev-saf-ıMesacidi’ş-Şerife
17. yüzyıl
Nef'i: Divan edebiyatının enönemlikasideyazarıdır.Övgüdedeyergidedeustadır.Başarılıbirşiir dili vardır. Şairlerin kendiniövdüğü"fahriye"bölümünükasi-delerinde genişletmiştir. Sihâm-ıKazâenönemlieseridir.FarsçaveTürkçedivanlarıvardır.
Nabi: Hikemi(öğretici) tarzınenbüyük üstadıdır. Şiirinde duygu-dançokdüşünceveöğütvardır.
Eserleri: Divan, Hayriyye, Hay-rabad, Tuhfetü'l Harameyn,Münşeat
Naili: Sebk-iHindiakımınıntem-silcisidir. Şiirlerinde anlam derinve kapalıdır. Gazel türünde ba-şarılıdır.Divanıvardır.
Necati: Gazeltürününustaların-dandır. Sebk-i Hindi akımındanetkilenmiştir.Nef'i etkisiyle kasi-deleryazmıştır.Divanıvardır.
Şeyhülislam Yahya: Çokbaşa-rılı bir gazel şairidir. Dili ustacakullanır.İncehayallerleşiiryazar.Divanıvardır.
Nev'îzâde Atâyi: Kadı olarakgörevyapmıştır.Beşuzunmes-nevidenoluşan"hamse"sivardır.Heft-hanveNefhâtülEzhardiğereserleridir.
14. Yüzyıl
Ahmedi: Divanşiirininikinciku-rucusu sayılır.Gazel, kaside vemesnevitarzındaçokbaşarılıdır.Tasavvufagenişyervermiştir.
Eserleri: İskendername, Cem-şid ü Hurşid, Tervih-ül Ervah,Mirkat'ül Edep, Mizan'ül Edeb,Divan
Kadı Burhaneddin: Azeri şive-siyleyazanşairlerdendir.Özellik-le tuyuğ türündeçokbaşarılıdır.Gazellerinde aşıkhane bir tavırsergiler. Kaside nazım biçiminihiç kullanmamıştır.Kendiadıylakurduğu devletin 18 yıl hüküm-darlığınıyapmıştır.
Eserleri: Divan, İksirü's-SaadetFi-Esraril-ibadet,TercihütTavzih
Nesimi: Azerişivesiylefelsefişi-irleryazar.Hurufilik tarikatıüye-sidirveşiirlerindebuanlayışıan-latır. Mensubu olduğu inanıştandolayıidamedilmiştir.
Eserleri: Türkçe Divan, FarsçaDivan,Mukaddimetü'lHakayık
18. Yüzyıl
Nedim: Lale Devri'nin zevk vesefasınıanlatanşairdir.Şiirlerin-deaşkveeğlencehakimdir.Di-vanşiirininbirçokkuralınıdikkatealmadan şiirler yazmıştır. Heceölçüsünü de kullanmıştır. Ma-hallileşmeakımının temsilcisidir.Şarkı türününenbilinenşairidir.Divanıvardır.
Şeyh Galip: Divan edebiyatı-nın sonbüyük şairidir.TasavvufetkisiyleveSebk-iHindi tarzıylaşiirler yazmıştır. O zamana ka-darkullanılmayanmazmunlarveorijinal hikayeler kurgulamıştır.Mevlevişeyhidir.
Eserleri: Divan, Hüsn ü Aşk,Şerh-iCezire-iMesnevi,Es-soh-betü'sSafiyye
15. Yüzyıl
Şeyhi: Asıl adı Yusuf Sinaned-din'dir.Gözhastalıklarıüzerineça-lışanbirhekimdir.Dindışıkonularıtercihetmiştir.
Eserleri:Harname,HüsrevüŞirin,Divan
Ali Şir Nevai: Çağataysahasışai-ridir.TürkçeyeçokönemvermişveMuhakemetül Lugateynadlısözlü-ğündeTürkçeninFarsçadanüstünolduğunu göstermek istemiştir. İlktezkiremizolanMecâlisü'n Nefâis'iyazmıştır. Dört Türkçe bir Farsçadivanıvardır.Hamsesahibişairler-dendir.
Eserleri:Mecâlisü'n-Nefâis,Muha-kemet'ül Lugateyn, Mîzânü'l-Ev-zân,Tuhfetü'lMülûk,Hamse,DörtTürkçeDivan,BirFarsçaDivan
Süleyman Çelebi: Çokbaşarılıbirüslubuveşiirdilivardır.BilinentekeseriHz.Muhammed'indoğumun-danMiraç'ayükselişinekadarolansüreyihikayeettiğimesnevisiVesi-letü'n Necat (Kurtuluş Vesilesi)'tır.Halk arasında bu eser "mevlid"adıylabilinir.
Necati Bey: Hüsrev-iRumolarakbilinir. Şiirlerinde dönemine göresadebirdilkullanır.Deyimveata-sözü kullanarak Mahallileşme ha-reketinintemelleriniatmıştır.Gazeltüründe başarılıdır. Tek eseri "Di-van"dır.
Ahmet Paşa: 15. yüzyılın Sul-tanü'ş Şuarası'dır. Fatih SultanMehmetiçin"güneş,kerem",CemSultan için "benefse, ab" rediflikasideler yazmıştır. Gazellerindegeneldedindışıkonularişler."Di-van"ıvardır.
16. Yüzyıl
Fuzuli: Divan edebiyatının en bü-yükşairidir.Hemilahihemdebeşe-riaşkışiirlerindeişler.Aşkacısıanatemasıdır.Azerişivesiyleyazar.
Eserleri: Su Kasidesi, Türkçe Di-van,FarsçaDivan,ArapçaDivan,Şikayetname, Leyla ile Mecnun,Kırk Hadis Tercümesi, Beng üBade,Hadikatü'sSüeda,SıhhatüMaraz
Zati: Baki'nin hocasıdır. Gazel tü-ründe başarılıdır. Şem ü Pervaneadlı mesnevisi, Edirne ŞehrengiziveDivanıvardır.
Bâki: 16.yüzyılınSultanü'şŞuara-sı'dır.Müderrislik,kadılıkvekazas-kerlik yapmıştır. Gazel türünün enbaşarılışairlerindendir.KanuniMer-siyesi'niyazmıştır.
Eserleri: Fezailü'l Cihad, Fezailü'lMekke, Hadis-i Erbain Tercümesi,Divan
Bağdatlı Ruhi: Mevlevidir.Toplum-salkonularadeğinenazsayıdasa-natçıdanbiridir.Terkib-iBent türün-debaşarılıdır.Divanıvardır.
Hayali Bey: Gazeltürününenbaşa-rılışairlerindendir.Doğalveetkileyicibirüslubuvardır.Aşkkonusuşiirleri-nehakimdir.Divanıvardır.
Taşlıcalı Yahya: Dönemine göresade bir dille şiirler yazmıştır. Ga-zel ve kaside türünde başarılıdır.Asılmesnevileriyle tanınır.Yusuf u Züleyha, Gencine-i Raz, Gülşen-i Enver, Şah u Geda, Usulnameadıy-la yazdığı mesnevileri bir "hamse"oluşturur. Şehzade Mustafa'nın öl-dürülmesiüzerineŞehzadeMustafaMersiye'siniyazmıştır.Divanıvardır.
UYGUN 10 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI KAVRAM HARİTALARIwww.sadikuygun.com.tr
10. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI: TİYATRO-ANI-EFSANE-HABER YAZISIGEZİ YAZISI
16SADIK UYGUN YAYINLARI
TİYATROMODERN TÜRK TİYATROSUModernTürktiyatrosuBatıtiyatrosununetkisindeşekillenmişvegelişmiştir.1839’dan1908’ekadarolandönem,TanzimatTiyatrosu;1908’den1923’ekadarolandönem,MeşrutiyetTiyatrosu;1923’tensonrakidönemdeCumhuriyetTiyatrosu.ModernTürktiyatronunilkeserleriTanzimatDönemi’ndeya-zılmış,yayımlanmışveoynanmıştır.*İbrahimŞinasi’nin“Tercüman-ıAhval”gazetesinde1859′daparçaparçayayımlananŞairEvlenmesi isimlieseri ilkyerlitiyatrodenemesidir.*TeodorKasap,DirektörAliBey,NamıkKemal,AhmetMithatEfendi,ŞemsettinSami,RecaizadeMahmutEkrem,Ebuz-ziyaTevfik,MuallimNaciTanzimatdönemindekidiğeroyunyazarlarıdır.AhmetVefikPaşa’nın,Moliere’den yaptığı çeviri ve uyarla-malarveBursa’davaliikenyaptırdığıtiyatrobinasıylatiyatrosanatınıngelişmesineönemlikatkılarıolmuştur.Güllü Agop’un yönetimindeki Osmanlı Tiyatrosu’nda 1870-1880arasındaTürkçeoyunlaroynanmıştır.1923,tiyatrobakımındanbirdönümnoktasıdır.Tiyatromuzunönemli sorunu olan, kadının sahneye çıkamamasının,Ata-türk’ünyüreklendirmesiveverdiğigüvenceileortadankalk-mışolmasıönemlidirayrıca,yine1923yılındaAnkaraHükû-meti,tiyatroyudesteklemekkonusundailkadımıatmıştır.İstanbulŞehirTiyatrolarının temelinioluşturanDarülbedayi,1914′teokulolarakkurulmuş;1920′deDarülbedayi tarafın-dansahnelenenbiroyundarolalanAfifeJale,sahneyeçıkanilkTürkkadınıolaraktarihegeçmiştir.BudönemdeikiyazarıAhmetNuriSekizinciveMusahipzadeCelal’dir.Batılı anlamda Türk tiyatrosunun kurucusu Muhsin Ertuğ-rul’dur.AkaGündüz,AhmetMuhipDıranas,FarukNafizÇamlıbel,Re-şatNuriGüntekin,AhmetKutsiTecer,CevatFehmiBaşkut,AzizNesin,HaldunTaner,NecipFazılKısakürek,TarıkBuğra,Sa-bahattinKudretAksal,RecepBilginer,GüngörDilmen,NeziheAraz,OrhanAsena,TuranOflazoğlu,SermetÇağan,NecatiCu-malı,OktayArayıcı,VasıfÖngören,MelihCevdetAnday,BaşarSabuncu,DinçerSümer,TurgutÖzakman,RefikErduran,Bilge-suErenus,TuncerCücenoğlu,MurathanMungan,ÜlküAyvaz,FerhanŞensoy,MehmetBaydur.1) 1.Dünya Savaşı Kuşağı:I. DünyaSavaşı ve Kurtuluş Savaşı bu dönemde iz bırak-mıştır.MusahipzadeCelal,ReşatNuriGültekinveHüseyinRahmiGürpınar
2) Cumhuriyet’in ilk 20 yılındaki yazar kuşağı:Genellikle ruhsal çelişkiler, değer yargılarının değişmesi,efsanelereyönelerekulusçuluğugetirendüşüncelereyönel-mişlerdir.NazımHikmet,NecipFazılKısakürek,VedatNedimTör,Cev-detKudretSolok,HalitFahriOzansoy,FarukNafizÇamlıbel3) 2. Dünya Savaşı Kuşağı:Batılılaşmadüşüncesininnasıl yanlışanlaşıldığı işlenmiştir.Aile temasısadecedarahlakkuralları içerisindedeğil,aynızamandaekonomikdurumuiçerisindedeelealınır.AhmetKutsiTecer,Cevat FehmiBaşkut,AhmetMuhipDı-ranas4) 1950 Kuşağı:Sorunlaraçözümsunanbiranlayışhâkimdir.Bukuşağıneği-limleri; bireyden topumsorunlarına yönelme, olaylardan vedurumlardantoplumsorunlarınayönelme,evrenselanlamdasorunlar vebuyoldan toplumu irdelemevesonolarak köysorunlarınıirdelemedir.MelihCevdetAnday,HaldunTaner,NazımKurşunlu,ÇetinAltan,TurgutÖzakman,AzizNesin,OrhanAsena,NecatiCu-malı,RecepBilginer,CahitAtay5) 1960 Kuşağı:Politikeğilimleriserttir.Eğilimleri; toplumdüzensizlikleridünyasiyasetivenedenle-rinegenellemesine yöneliş, efsane yada tarihedayanarakçağıneleştirisivesonolarakinsanlıksorunlarıüzerinegenel-lemesineyöneliştir.SermetÇağan,AdaletAğaoğlu,KerimKorcan,VasıfÖngö-ren,TuranOflazoğlu1970 Sonrası Türk Tiyatrosu:Toplumsalhuzursuzluklarınyoğunolduğudönemlerdir.Ağırlıklapolitiktiyatroüstündedurulur.Gerçekçiköyoyunları,tarihseloyunlar,gelenekselTürktiyat-rosununözelliklerinedayalımüziklioyunlar,kabareoyunları,epikoyunlaryazıldı.Özeltiyatrolardikkatçekmektedir.”DostlarTiyatrosu”ve“KentOyuncuları”budönemdekurul-muştur.TurgutÖzakman,OktayArayıcı,VasıfÖngören1980’lerdebirdurgunlukyaşadı.RefikErduran,OrhanAsena,TuranOflazoğlu,NecatiCuma-lı,MelihCevdetAnday,TurgutÖzakman,SabahattinKudretAksal,RecepBilginer,GüngörDilmen,BaşarSabuncu,Din-çer Sümer, Bilgesu Erenus, Tuncer Cücenoğlu, MurathanMungan,ÜlküAyvaz,FerhanŞensoyveMehmetBaydur1990’lı yıllarda Tuncer Cücenoğlu, Memet Baydur, FerhanŞensoy,UğurUludağ
Anı (Hatıra)Birkişininyaşadığıyadaşahitolduğuolayları,üzerindenzamangeçtiktensonravarsabelgeleriyleaktardığıyazılardır.Butürdeöneçıkaneserler:HalitZiyaUşaklıgil→ KırkYıl,SarayveÖtesiFalihRıfkı→ Çankaya,ZeytindağıHalideEdipAdıvar→ Türk’ünAteşleİmtihanı
Gezi YazısıGezilipgörülenyerlerinilgiçekiciyönlerininanlatıldığımetinlerdir.Butürdeöneçıkaneserler:EvliyaÇelebi→ Seyahatname SeydiAliReis→ Mirat’ülMemalikCenapŞabahattin→ HacYolunda KatipÇelebi→ CihannümaReşatNuriGüntekin→ AnadoluNotları FalihRıfkıAtay→ Hint,BizimAkdeniz, TunaKıyıları
Haber Yazısı5N1Kkuralınauygunolarakyorumsuzoluşturulanhabermetinleridir.Birolaylailgilihalkıbilgilendirmekamaçlanır.
Efsane Halkınhayalgücüyleoluşturduğu“idealinsantipini”işler.Nesildennesileaktarılır.Hayalgücünedayanır.Mit:Eskiçağlardakitanrıları,tanrıçalarıvetanrılaştırılmışkahramanlarıanlatır.Birtoplumaaitmitleriinceleyenbilimdalınamitolojidenir.
Destan ve Efsanenin Farkları: • Destanlargenellikletarihîveönemlibirolaydanoluşurkenefsaneleriçinböylebirzorunlulukyoktur.
• Destanlarındinselbirkutsallığıyokturfakatefsanelerdedinselögelervardır.
• Destanlargenelliklemanzumdur.Efsanelerisegenelliklenesirşeklindedir.
• Efsanelerbiryöreyeveyabirbölgeyeaittir.Örneğin,Balıkesiryöresineait“SarıkızEfsanesi”gibi.Destanlardaisetarihvetoplumlarıetki-
leyenolaylarvardır.Millîdir.