Respublikanın uumlmumtəhsil məktəblərinin

5-ci sinifləri uumlccediluumln ldquoRiyaziyyatrdquo dərsliyi

Muumləlliflər Nayma Qəhrəmanova Famil Huumlseynov

Bakı ldquoRadiusrdquo 2012

Dərsliklə bağlı TQDK-ya daxil olan qeydlər iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış

YEKUN RƏY

2

Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır 1 Proqrama uyğunluq baxımından 2 Struktur baxımından 3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımından 4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından 5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

1 Proqrama uyğunluq baxımından

Dərslik komplekti dərslikdən və muumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitdən ibarətdir Kurikulum standartlarına goumlrə dərslikdə 34 standartın reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur Lakin standartda nəzərdə tutulmayan bir ccedilox moumlvzu və terminlər dərsliyə daxil edilmiş standartların muumləyyən hissəsi tam reallaşdırılmamışdır

Standart 112 Şagird moumlvqeli və moumlvqesiz say sistemləri ilə tanışdır natural

ədədləri muumlqayisə edir və duumlzuumlr Dərslikdə bu standartın formalaşdırılması 11-14-cuuml səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur 11-ci səhifədə verilmiş izahatda ilk beş sətir quumlsurludur Birinci sətirdə verilmiş ldquoSay sistemləri iki ldquocuumlrrdquo olurrdquo cuumlmləsində ldquonoumlvrdquo olmalıdır ldquoMoumlvqesiz say sistemlərirdquo adı altında bir moumlvqesiz say sistemindən danışılır (digərləri hansıdır) İzahat tam deyil məsələn 90 ədədinin rum rəqəmləri ilə verilmiş moumlvqesiz say sistemində yazılışı ldquoLXLrdquo yoxsa ldquoXCrdquo şəklində olmalıdır Moumlvqeli say sistemi hansı zərurətdən yaranmışdır Nə dərslikdəki izahatda nə də MMV-də bu suallara cavab yoxdur Burada qeyd olunan ndash ldquoMoumlvqeli say sistemlərində ədədin rəqəmləri yazıldığı mərtəbədən asılı olaraq qiymətini dəyişirrdquo fikri səhvdir İzahatda 8-lik və 2-lik say sistemlərinin adlarının ccediləkilməsi yersizdir ccediluumlnki şagirdlər tərəfindən onların dərk olunması muumlmkuumln deyil İkincisi onluq say sisteminin izahatında mahiyyəti accedilıqlanmayan ldquobazisrdquo anlayışından istifadə olunmuşdur

Səhifə 12 Ədəd anlayışının genişləndirilməsi heccedil bir hazırlıq olmadan birbaşa dərslikdəki moumlvzular (başlıqlar) isə uumlmumi şəkildə verilmişdir Halbuki dərsin moumlvzusuna uyğun olaraq bu fərdi olmalı idi Natural ədədlərin oxunma qaydası nə ibtidai siniflərdə nə də burada verilməmişdir izahatda verilmiş ldquoƏdədlər ən boumlyuumlk mərtəbədən başlamaqla siniflərin adları ilə oxunurrdquo qaydası isə tam deyil Dərslikdə ədədin rəqəmlərlə yazılışı səhv olaraq ldquoStandart şəkildə yazılışrdquo kimi verilmişdir ki bu da səhv fikirdir Belə olan təqdirdə riyaziyyatda moumlvcud olan və yuxarı siniflərdə

3

verilən ldquoədədin standart şəklirdquo necə adlandırılacaq ldquoAccedilıq yazılışrdquo kimi naməlum ldquoterminrdquo daxil edilmişdir Halbuki bu yazılış forması riyaziyyatdan məlum olan ədədin mərtəbə toplananlarının cəmi şəklində yazılışıdır Burada ilk dəfə olaraq heccedil bir accedilıqlaması olmayan ldquoekvivalentrdquo soumlzuuml işlədilmişdir Daha boumlyuumlk natural ədədlərin adlarının verilməsi (məsələn sentilyon (24 sıfır) oksilyon (28 sıfırndash27 sıfır olmalıdır və s) məqsədəmuumlvafiq hesab edilmir Ccediluumlnki bu şagirdlərin əlavə yuumlklənməsinə səbəb olur

Səhifə 14 Rəqəmlərinin sayı eyni olan natural ədədlərin muumlqayisəsi uumlccediluumln verilmiş qayda səhvdir ldquo2) Rəqəmlərinin sayı eyni olan natural ədədlərdən uyğun mərtəbə vahidlərinin sayı ccedilox olan ədəd boumlyuumlkduumlrrdquo Bu şəkildə verilmiş qayda əsasında ccediloxrəqəmli ədədlərin muumlqayisəsi muumlmkuumln deyil Əslində isə muumlqayisə ədədlərin yuumlksək mərtəbələrindəki rəqəmlərə əsasən aparılmalıdır

Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 131 Şagird natural ədədləri və onluq kəsrləri tələb olunan

mərtəbəyə qədər yuvarlaqlaşdırır Bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 15-ci və

81-ci səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur 131 standartı onluq kəsrlərin muumləyyən mərtəbəyə qədər yuvarlaqlaşdırılması və məsələlər həllində onların tətbiq edilməsi bacarıqlarının formalaşdırılmasını tələb edir Ona goumlrə də dərslikdə əvvəlcə təqribi ədəd anlayışı sonra yuvarlaqlaşdırma və nəhayət təqribi ədədlər uumlzərində əməllərin aparılması verilməli idi

MMV-də (səh 31) verilmiş şagird bacarıqları - natural ədədləri tələb olunan mərtəbələrə qədər yuvarlaqlaşdırır - dəqiq və təxmini hesablamaların aparıldığı situasiyaları fərqləndirir - təxmini hesablama bacarıqlarını məsələ həllinə tətbiq edir Bu standartın formalaşdırılması dərsliyin 15-ci səhifəsində ldquoCcediloxrəqəmli

ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasırdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Şagird bacarıqlarında ldquotəqribi hesablamardquo anlayışının ldquotəxmini hesablamardquo kimi verilməsi duumlzguumln deyil ccediluumlnki riyaziyyatda ldquotəxmini hesablamardquo ilə ldquotəqribi hesablamardquo ayrı-ayrı anlayışlardır Təxmini hesablama kəmiyyətlərə xasdır Standartda isə ədədlərin yuvarlaqlaşdırılması zamanı alınmış təqribi qiymətlərdən və muumləyyən vəziyyətlərdə onlardan istifadə edilməsinin reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur

4

Moumlvzunun 6 sətirlik ldquoşərhirdquo heccedil bir metodik tələbə cavab vermir Ccediloxrəqəmli ədədlərin yuvarlaqlaşdırılması uumlccediluumln qaydanın ikinci bəndində verilir ldquo2) Bu rəqəmin sağında 5 6 7 8 və ya 9 olduqda qeyd olunan rəqəm bir vahid artırılır və bu mərtəbədən sağdakı rəqəmlər sıfırla əvəz edilirrdquo 81-ci səhifədə isə onluq kəsrlərin yuvarlaqlaşdırılması ilə bağlı iki qayda bir goumlstəriş verilmişdir ldquoOnluq kəsrlərin tama qədər (təkliklərə qədər) yuvarlaqlaşdırılması Tam hissənin təkliklər mərtəbəsindəki rəqəm qeyd olunur Bu rəqəmdən sağdakı birinci rəqəm başqa soumlzlə onluq kəsrin ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm 5-ə bərabər və ya 5-dən boumlyuumlkduumlrsə qeyd olunmuş rəqəm bir vahid artırılır bu rəqəm 5-dən kiccedilikdirsə qeyd olunmuş rəqəm dəyişmir Kəsr hissədəki digər rəqəmlər atılırrdquo şəklində deyilən qayda natural ədədlərin yuvarlaqlaşdırılması ilə bağlı verilən qaydadan ldquosağdakı birinci rəqəmrdquo ifadəsi ilə fərqlənir Qeyd etmək lazımdır ki bu qaydalar dərsliyin muumlxtəlif səhifələrində fərqli şəkildə verilmişdir ki bunu da məqsədəuyğun hesab etmək olmaz Bunlardan birinci qayda duumlzguumln deyil ikinci isə quumlsurludur Burada ldquotama qədər (təkliklərə qədər)rdquo şəklində deyil ldquotəkliklərə qədərrdquo kimi yazılmalı idi İkinci qayda isə bu şəkildə verilmişdir ldquoOnluq kəsrlərin ondabirlər yuumlzdəbirlər və s mərtəbələrinə qədər yuvarlaqlaşdırılması Ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm qeyd olunur Bu rəqəmdən sağdakı yəni yuumlzdəbirlər mərtəbəsindəki rəqəm 5 və ya 5-dən boumlyuumlk olarsa ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm bir vahid artırılır bu rəqəm 5-dən kiccedilik olarsa ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm dəyişmir Kəsr hissədəki digər rəqəmlər atılırrdquo Nəhayət onluq kəsrlərin yuumlzdəbirlər mərtəbəsinə qədər yuvarlaqlaşdırılması barədə goumlstəriş verilir ldquoYuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırılma analoji qaydada mindəbirlər mərtəbəsindəki rəqəmə goumlrə aparılır və srdquo Əvvəla bu qaydalardan biri digərindən fərqli olmaqla bərabər ccedilox quumlsurlu verilmişdir Onluq kəsrləri yuvarlaqlaşdırmaq uumlccediluumln hər bir mərtəbə vahidinə uyğun qayda verilməsi metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Bunların əvəzinə bir uumlmumi qayda vermək və təkrar verilmiş qayda əvəzinə isə daha vacib məlumatların verilməsi metodiki cəhətdən daha məqsədəuyğun hesab edilir Bu qaydalara əsasən 258564 şəklində ədədi onluqlar mərtəbəsinə qədər yuvarlaqlaşdırarkən iki qaydaya-həm natural ədədlərin həm də onluq kəsrlərin yuvarlaqlaşdırılması qaydalarına istinad edilməlidir Əslində isə soumlzuuml gedən qayda aşağıdakı şəkildə verilməli idi ldquoƏdədi muumləyyən mərtəbəyə qədər yuvarlaqlaşdırarkən bu mərtəbədən sonra gələn buumltuumln rəqəmlər sıfırla əvəz olunur Sıfırla əvəz olunan birinci rəqəm 01234 rəqəmlərindən biri olarsa ondan əvvəlki rəqəm dəyişmir 56789 rəqəmlərindən

5

biri olarsa ondan əvvəlki rəqəmə bir vahid əlavə olunurrdquo Bu qayda eyni zamanda ldquoonluq kəsrlərin sağındakı sıfırları atmaq və ya onluq kəsrin sağına istənilən sayda sıfır əlavə etmək olarrdquo kimi muumlhuumlm bir xassənin formalaşdırılmasına da bir daha imkan yaradardı

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 113 Şagird ədəd oxunda natural ədədə uyğun noumlqtəni goumlstərir Səhifə 16 ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo moumlvzusunda yuxarıda verilmiş

standartın tələblərinin reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur İbtidai siniflərdə olduğu kimi bu dərslikdə də ədəd oxu şuumla istiqamətlənmiş duumlz xətt (səh 60 62 63 77 89 152 və s) duumlz xətt parccedilası (D səh 95 MMV-də səh 34) iki tərəfində ox işarəsi olan duumlz xətt (D səh 77-də 6-cı tapşırıq) şəklində tapşırıqların mətni izahatsız verilmişdir ldquoƏdəd oxurdquo bunlardan hansıdır və uumlmumiyyətlə ldquoədəd oxurdquo nədir Bu niyə belə anlaşılmaz şəklə salınmışdır Dərslikdə və MMV-də bu suallara cavab tapmaq muumlmkuumln deyil

Standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

Standart 114 Şagird iki sonlu ccediloxluğun birləşməsini və kəsişməsini tapır 17-20-ci səhifələrdə verilmiş moumlvzu və tapşırıqlar əsasında bu standartın

reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur Dərsliyin 17-ci səhifəsində həndəsi fiqurlar ccediloxluğunda iki bərabər uumlccedilbucaq təsvir olunmuşdur Digər tərəfdən bu fiqurlarla birlikdə iki bərabər uumlccedilbucaq təsvir olunmuşdur Belə təsəvvuumlr yaranır ki ccediloxluqda eyni element iki dəfə yazıla və ya təsvir edilə bilər Bu səhv fikir dərsliyin 18-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığın 2-ci bəndində bir daha təkrarlanmışdır Belə ki orada verilir ldquo2) A=səməni hərflər ccediloxluğu ilə hansı soumlzləri yazmaq olar mən sel sənəm əsmər soumlzlərinin hərflər ccediloxluğunu işarə edin və A ccediloxluğunun alt ccediloxluğu olub-olmadığını yazınrdquo Bu yazılışdan başa duumlşuumlluumlr ki muumləlliflərin fikrincə sənəm əsmər soumlzlərini yazmaq uumlccediluumln A ccediloxluğunda iki ldquoərdquo hərfinin olması lazımdır Bu ciddi elmi səhvdir 19-cu səhifədə verilmiş iki ccediloxluğun birləşməsinin tərifi səhvdir (Dərslikdə verilmiş tərif İki ccediloxluqdan heccedil olmazsa birinin elementlərindən təşkil olunmuş ccediloxluğa bu ccediloxluqların birləşməsi deyilir) Burada verilmiş 3 tapşırıqdan 1-ci alt ccediloxluğa 3-cuuml ccediloxluqların fərqinə aiddir 20-ci səhifədə verilmiş 6 tapşırıqdan

6

1-ci və 2-ci ccediloxluqların fərqinə 3-cuuml alt ccediloxluğa aiddir 6-cı tapşırıq isə moumlvzuya aid deyil 4-cuuml və 5-ci tapşırıqların şərti duumlzguumln deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi iki dərsdə verilmiş 9 tapşırıqdan 7-si moumlvzuya (rdquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo) uyğun deyildir

Beləliklə məzmunu duumlzguumln verilməyən anlayış standartların tələbləri baxımından dərslikdə normal şəkildə formalaşdırıla bilməz

Standart 121 Şagird natural ədədlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Standart 123 Şagird ədədi ifadənin qiymətini tapır (moumltərizə daxilində

ifadələr də daxil olmaqla) Bu standartların tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 21

30 37-40 47 və 51-ci səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur Səhifə 21 Dərslikdə toplamanın yerdəyişmə xassəsindən duumlzguumln istifadə

edilməmişdir (4+3+8+7=22 3+7+8+4=22 8+3+7+4=22 7+4+8+3=22) toplamanın qruplaşdırma xassəsi isə səhv verilmişdir ( ) ( ) ( )a b c a b c a b c b a c+ + = + + = + + = + + yazılışında toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır Verilən məsələlər 2-ci və 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur (t 34567)

Səhifə 22 Moumlvzunun izahatında ldquoandashbndashc=andash(b+c)rdquo bərabərliyindən sonra ldquoa ədədi b+c cəmindən boumlyuumlk olmalıdırrdquo təklifi verilir Bu fikir səhvdir ccediluumlnki a=b+c də ola bilər Natural ədədlər uumlzərində toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri də duumlzguumln verilməmişdir Verilən tapşırıqlar 3-cuuml və 4-cuuml sinif həcmində olaraq ccedilox sadədir heccedil bir didaktik funksiyaya malik deyil

Dərsliyin 30-cu səhifəsində vurmanın paylama və qruplaşdırma xassəsi hasilin sıfra bərabərlik şərti səhv verilmişdir Sıfra və vahidə vurmanı vurma əməlinin xassələri kimi vermək elmi səhvdir Belə olan halda şagird bacarıqlarında nəyinsə formalaşdırılmasından soumlhbət gedə bilməz MMV-də (səh 43) verilmiş ldquovurma və boumllmənin qarşılıqlı tərs əməllər olduğunu başa duumlşuumlrrdquo şagird bacarığının formalaşdırılması uumlccediluumln dərslikdə tapşırıqlar yoxdur Vurma əməlinə aid 2-ci və 3-cuuml siniflərdən məlum olanları həm duumlstur və həm də soumlzlə ifadə etməyə ehtiyac yoxdur

Səhifə 37 ldquoBoumllmənin xassələri a1=a aa=1 0a=0 0-a boumllmək olmazrdquo təkliflərinin boumllmənin xassələri kimi verilməsi doğru deyil Boumllmənin xuumlsusi halı olan bu material 3-cuuml sinfə aiddir ldquoBuumltuumln cuumlt ədədlər 2-yə boumlluumlnuumlrrdquo təklifi isə səhv olaraq 2-yə boumlluumlnmə əlaməti kimi adlandırılmışdır Həmccedilinin 4-ə boumlluumlnmə əlaməti də quumlsurlu verilmişdir

7

Səhifə 39 Moumlvzuda verilmiş 96623-uumln izahında heccedil bir məntiqi qanunauyğunluq yoxdur Orada 80020 və 100020 goumltuumlruumllmuumlşduumlr Niyə məhz 90020 goumltuumlruumllmuumlr Uumlmumiyyətlə bu hansı qaydalara əsasən muumləyyən edilir Şagirdlər bunu necə muumləyyən etməlidir Halbuki əgər şagird yuxarıda deyilən muumlhakimələri apara bilirsə onun uumlccediluumln 90020-də neccedilə tam olmasını təyin etmək ccedilətin deyil Ona goumlrə bu cuumlr metodiki yanaşma duumlzguumln sayıla bilməz Sual olunur Əgər boumllmənin xassələri boumlluumlnmə əlamətləri səhv və ya quumlsurlu verilirsə onda qarşıya qoyulan məqsədə nail olunması şuumlbhə altında qalmırmı

Səhifə 47 Tapşırıq 1-də verilir ldquoMəsələləri ifadələr qurmaqla həll edin Məsələni həll etmə planını yazınrdquo Muumləlliflər məsələnin həlli planını mərhələlər uumlzrə vermək istəsələr də ona nail olmamışlar Planın 1-ci bəndi uumlmumi şəkildə (1 Məsələnin sualı və verilənlər muumləyyən edilir) verildiyi halda qalan bəndlər xuumlsusi misal nuumlmunəsi əsasında verilmişdir Nəticədə məsələ həlli uumlccediluumln planın hansı mərhələlərdən ibarət olduğu qaranlıq qalır Duumlzguumln metodiki yanaşma deyil

Səhifə 51 Burada ldquoƏdədin boumllənlərirdquo moumlvzusundan danışılır MMV-də (səh 63) moumlvzuya uyğun standart (121) və şagird bacarıqları olaraq aşağıdakılar qeyd olunmuşdur

Şagird bacarıqları - ədədin boumllənlərini boumllmə əlamətlərinə goumlrə muumləyyən edir - ədədi iki vuruğun hasili şəklində ifadə etməklə boumllənlərini muumləyyən edir - ədədin boumllənləri uumlzərində qurulmuş muumlxtəlif məsələləri həll edir Goumlruumlnduumlyuuml kimi standartla (121) şagird bacarıqları arasında kəskin fərq var

Bu standartın tələbinə goumlrə burada verilmiş bacarıqların reallaşdırılması nəzərdə tutulmur İzahat ədədin boumlləni uumlccediluumln verilən təriflə başlayır Tərifdə verilir ldquoHər hansı natural ədədin qalıqsız boumlluumlnduumlyuuml hər bir natural ədəd həmin ədədin boumlləni adlanırrdquo ancaq MMV-də ədədin boumlləni uumlccediluumln ikinci tərif verilir ldquoTərif Verilmiş natural ədədin boumlluumlnduumlyuuml natural ədədə həmin natural ədədin boumlləni deyilirrdquo (natural soumlzuuml uumlccedil dəfə təkrarlanır) Eyni anlayış uumlccediluumln muumlxtəlif şəkildə iki quumlsurlu tərifin verilməsi yersizdir Dərslikdə natural ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln verilmiş qayda belədir ldquoHər hansı ədədin buumltuumln boumllənlərini tapmaq uumlccediluumln bu ədədi iki muumlxtəlif vuruğun hasili kimi ifadə etmək olarrdquo təklifi ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln qaydanı muumləyyən etmir belə ki ədədin iki muumlxtəlif vuruğun hasili şəklində goumlstərilməsi onun buumltuumln boumllənlərinin tapılması demək deyil 24 ədədinin boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln təklif olunan qaydaya əsasən ccediloxrəqəmli ədədlər uumlccediluumln (məsələn

8

Dsəh 51-də 7-ci tapşırıqda 3-cuuml bənddəki 2464 ədədinin buumltuumln boumllənlərinin sayı 24-duumlr) onların buumltuumln boumllənlərinin tapılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln ccedilətindir və ccedilox vaxt tələb edir Deməli verilmiş qayda istənilən ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln yaramırsa onda ona qayda demək olmaz Daha sonra mətndə ldquoEyni ədədə aid vuruqları qruplaşdırmaqla ədədin boumllənləri ccediloxluğunu yazmaq olar 1234681224 rdquo fikri quumlsurludur Burada qarşıya qoyulan məqsəd oumlzuuml dolaşıqdır

Belə ki şagird bacarıqlarında bir ədədin boumllənlərinin tapılmasının formalaşdırılması nəzərdə tutulduğu halda 2-ci 4-cuuml 6-cı tapşırıqlarda iki ədədin boumlluumlnduumlyuuml ən boumlyuumlk ədədin iki ədədin hər birinə boumlluumlnən ən kiccedilik ədədin tapılmasına aid tapşırıqlar verilmişdir 5-ci 7-ci və 8-ci tapşırıqların şərti quumlsurludur MMV-də səhifə 64-də 4-cuuml tapşırığın həllinə aid verilmiş goumlstəriş səhvdir

121 və 123 standartlarında nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 221 Şagird dəyişənin verilmiş qiymətləri uumlccediluumln ifadənin

qiymətlərini tapır Səhifə 26 ldquoDəyişənli ifadələrrdquo başlığı altında ldquohərfi ifadələrrdquodən danışılır

moumlvzunun izahında hansı ifadənin dəyişənli ifadə olması haqqında isə heccedil nə deyilmir Bu moumlvzunun izahında şagirdlərin bilik və yaş xuumlsusiyyətləri nəzərə alınmadan həm 3-cuuml (səh 126) həm də 5-ci siniflərdə həlli ldquon+4rdquo şəklində ifadənin qurulmasını tələb edən eyni məzmunlu məsələ həll edilmişdir Belə ccedilıxır ki iki il ərzində şagirdlərin bilik səviyyəsi dəyişmir Əlbəttə bu cuumlr yanaşma elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

Standart 211 Şagird dəyişənlərin və natural ədədlərin koumlməyi ilə sadə cəbri

ifadələr və tənliklər qurur Səhifə 28 Tənlik moumlvzusunda tənlik haqqında heccedil bir izahat verilməmişdir

Tənlik nədir tənliyin koumlkuuml tənliyin həlli nəyə deyilir bunlar izah olunmamışdır Moumlvzunun izahatında verilmiş məsələdə qeyd olunur ldquoNigar qiyməti 12 manat olan elektron qulaqcıq almaq istəyir Onun 8 manatı var Nigara daha neccedilə manat lazımdırrdquo Bu şəkildə sadə məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur 3-cuuml sinifdə ldquoTənlik qurmaqla məsələ həllirdquo (səh 127) moumlvzusunda izahatda ldquoMəsələ Babası Fidana 12

9

manat pul verdi Fidanın 20 manat pulu oldu Fidanın əvvəlcə neccedilə manat pulu var idirdquo şəklində məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur və həll olunur (ancaq 3-cuuml sinif standartlarında tənliklərin yalnız seccedilmə uumlsulla həllinə icazə verilir) Tapşırıqlarda verilmiş məsələlər və tənliklər (t1-5) 3-cuuml sinifdə səhifə 127 128 129-da olan tapşırıqlarla ya analoqdur ya da ccedilətinlik dərəcələri eynidir Goumlruumlnduumlyuuml kimi şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bilik səviyyəsi nəzərə alınmamışdır

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 124Şagird məxrəcləri eyni olan kəsrləri və qarışıq ədədləri toplayır

ccedilıxır onluq kəsrlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 52-61

63-69 78 və 96-100-cuuml səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur 52-ci səhifədə moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Dərsliyin 75-ci səhifəsində ilk dəfə heccedil bir izahat olmadan ldquoadi kəsrrdquo soumlzuuml işlədilir onun nə uumlccediluumln bu şəkildə verilməsi məlum deyil Bundan sonra istər tapşırıqlarda istərsə də moumlvzularda adi kəsr soumlzuumlnə tez-tez rast gəlinir Nə dərslikdə nə də MMV-də ldquoAdi kəsr nədirrdquo sualına cavab yoxdur 124 standartı məxrəcləri bərabər olan adi kəsrlərin muumlqayisəsini onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərinin formalaşdırılmasını nəzərdə tutur Ancaq 59-cu səhifədə surət və məxrəcləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsinə aid izahatda misal nuumlmunəsi həmccedilinin 1-ci tapşırığın 3-cuuml bəndində ona aid ccedilalışma da verilmişdir İndiyə qədərki məlumatlara əsasən şagirdlər yalnız verilmiş kəsrə bərabər olan kəsrlərin yazılması ilə tanışdırlar Lakin dərslikdə məxrəcləri və suumlrətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi zamanı onların surətləri və ya məxrəcləri naməlum qayda

əsasında bərabərləşdirilir Nə uumlccediluumln orada verilmiş 310

və 27

kəsrlərinin məxrəclərinin

bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln 70 ədədi surətlərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln isə 6 ədədi seccedililir Cavab ondan ibarətdir ki 70 və 6 ədədləri uyğun olaraq kəsrlərin məxrəclərinin və surətlərinin ƏKOB-larıdır Ancaq ƏKOB anlayışı 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil olmadığından bu anlayışın mahiyyəti accedilıqlanmadan ondan istifadə edilmişdir Kəsrlərin surətlərinin və məxrəclərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln verilə biləcək uumlsulun izahatı isə dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır Deməli məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsindən və ya onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərindən danışmaq olmaz Burada ancaq məxrəcləri və ya suumlrətləri biri digərinin boumlləni (və ya boumlluumlnəni) olan kəsrlərin muumlqayisəsindən

10

danışmaq olar Məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ƏKOB ƏBOB kurikulum standartlarında yoxdur

Səhifə 53 Burada ldquoməsələyərdquo aid verilən şərh quumlsurludur və bir misal əsasında onun izahına cəhd edilir ancaq adi kəsrin surət və məxrəci natural ədədlər olmaqla

uumlmumi şəkli (ab= ab

) verilmir hansı ki ccedilalışmalar həllində (t 4-uumln 1-ci və 2-ci

bəndlərində səh 55-də t3 səh 57-də t 4-uumln 1-ci və 2-ci bəndlərində) adi kəsrin

uumlmumi şəklindən istifadə edilmişdir Adi kəsrin ldquo ab

rdquo şəklini vermədən ondan istifadə

edilməsi metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Səhifə 55 ldquoBərabər kəsrlərrdquo moumlvzusunun izahatında ilk iki sətir səhvdir Orada

ldquovə yardquo olmalıdır bundan əlavə ldquoqiymətcə bərabər kəsrlər alınırrdquo ifadəsi olmalıdır Bərabər kəsrlər moumlvzusunda natural ədədin sonsuz sayda bərabər kəsrlər şəklində goumlstərilməsinin muumlmkuumlnluumlyuuml moumlvzuda oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 56 ldquoKəsrlərin ixtisarırdquo 5-ci sinif kurikulum standartlarında yoxdur və ona aid dərslikdə verilən tərif səhvdir Orada verilir ldquoKəsrin surət və məxrəcinin

sıfırdan fərqli eyni bir ədədə boumlluumlnməsinə kəsrin ixtisarı deyilirrdquo Belə ccedilıxır ki 75

kəsrinin surət və məxrəcini 2-yə boumllməklə bu kəsri ixtisar etmək olar yəni alınmış

5352 kəsri ixtisar olunmuş kəsrdir

Səhifə 60 Kəsrlərin muumlqayisəsi yalnız ədəd oxundan istifadə etməklə verilir Ancaq burada kəsrlərin muumlqayisəsinin uumlccedil uumlsulu da verilməlidir

Səhifə 64 Qarışıq ədədlərin toplama qaydasında verilir ldquo kəsr hissələr isə kəsrlərin toplanması qaydasına uyğun toplanaraq cəmin kəsr hissəsini təşkil edirrdquo Bu

qaydadan belə ccedilıxır ki 573

541

532 =+ -nin kəsr hissəsi

57 -dir Goumlruumlnduumlyuuml kimi qayda

duumlzguumln ifadə edilməmişdir Səhifə 66-da kəsrlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilən izahat quumlsurludur

Səhifə 67 Qarışıq ədədlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilmiş qayda da duumlzguumln deyil Ccediluumlnki azalanın kəsr hissəsi ccedilıxılanın kəsr hissəsindən kiccedilik olduqda fərqi bu qayda

əsasında tapmaq muumlmkuumln deyil (Məsələn 1 33 15 5minus )

Səhifə 78 İzahatda riyaziyyatda qəbul olunmuş ədədin ldquostandart şəklirdquo termini burada tamamilə başqa məzmunda ədədin mərtəbə toplananlarının cəmi şəklində yazılışı isə səhv olaraq ldquoaccedilıq şəkilrdquo kimi verilmişdir Dərsliyin 78-ci səhifəsində

11

riyaziyyatda qəbul olunmamış 3MB 3OB həmccedilinin MMV-də də 1OB 2YB və s kimi yazılışlar daxil edilmişdir Onu da qeyd etmək lazımdır ki 5-ci sinifdə ədədlər milyon dairəsində oumlyrədilir Bu halda milyonluqlar mərtəbəsi hansı hərflə işarə edilməlidir Ccediluumlnki min rdquoMrdquo-ilə işarə olunur Dərslikdə səhifə 15-də isə 5-ci tapşırıqda 41A7B8 şəkilində yazılışa ədəd deyilir goumlruumlnduumlyuuml kimi bu yazılışla yuxarıda verilmiş yazılışlar eyni ifadələrdir 41A7B8 yazılışının ədəd mənasını verməsi uumlccediluumln onu 41A7B8 şəklində yazmaq lazım idi Deməli bu yazılışların hər ikisi duumlzguumln yazılış deyil Ccediluumlnki məlum olduğu kimi yazılışın uumlstuumlndə xətt ona goumlrə lazımdır ki 41A7B8 yazılışı hasil kimi başa duumlşuumllməsin Bu da o deməkdir ki bu şəkildə yazılışların daxil edilməsi məqsədəmuumlvafiq deyil

124 standartında nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılmasına dərsliyin 96ndash100-uumlncuuml səhifələrində də yer verilmişdir 97ndash98-ci səhifələrdə rdquoOnluq kəsrin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo uumlccediluumln verilmiş qaydalar (ancaq bir qayda verilməli idi) həcmcə ccedilox boumlyuumlk olmaqla bərabər həm də dolaşıq fikirlərlə ifadə olunmuşdur Qayda aşağıdakı kimi verilmişdir

ldquo1 Hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılır

2 Tam hissənin boumlluumlnməsindən alınan rəqəmlər qismətdə tam hissənin mərtəbələrinə yazılır

3 Tam hissədən alınan qalıq kəsr hissənin mərtəbə vahidlərinə əlavə edilir və boumllmə əməli davam etdirilir

4 Kəsr hissəyə uyğun hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin kəsr hissəsinin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılırrdquo

Bu qaydanı sadəcə olaraq ldquoOnluq kəsri natural ədədə boumllmək uumlccediluumln əvvəlcə tam hissəni bu natural ədədə boumlluumlb qismətdə verguumll yazaraq boumllməni natural ədədlərdə olduğu kimi davam etdirmək lazımdırrdquo şəklində vermək olardı Həmccedilinin 98-ci səhifədə ldquoOnluq kəsrlərin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo barədə daha bir qayda verilmişdir Bundan əvvəlki qayda uumlccediluumln deyilən iradları eynilə buraya da aid etmək olar

Bu standartda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş uumlccedil tərəfinin uzunluğu məlum olan uumlccedilbucaqların qurulması mərkəzi bucaq xətti və fırlanma simmetriyası doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə hərəkətləri prizma piramida fəza

12

fiqurlarının accedilılışı və onların muumlxtəlif tərəfdən goumlruumlntuumllərinin təsvirinin qurulması kurikulum standartlarında yoxdur Burada verilmiş ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo bacarığının şərtləri əsasında doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln olmadığından bu tələb duumlzguumln deyil

Standart 312 Şagird uzunluğu məlum olan parccedilanı dərəcə oumllccediluumlsuuml verilən

bucağı iki tərəfi və onlar arasında qalan bucağa goumlrə uumlccedilbucağı tərəflərinə goumlrə duumlzbucaqlını qurur

Dərsliyin 109-111-ci səhifələrində reallaşdırılması nəzərdə tutulan bu standartın tələblərindən ldquoUumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucaqların qurulmasırdquo bacarığının da formalaşdırılması kimi nəticə alınmır Həmccedilinin bu anlayış kurikulum standartlarında yoxdur Ancaq dərslikdə bu məsələnin həlli uumlccediluumln edilən cəhd uğursuzluqla nəticələnmişdir Belə ki səhifə 110-da ldquoYadda saxlayınrdquo başlığı altında verilmiş qayda səhvdir ldquoUumlccedilbucağın bir tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən həmişə kiccedilikdirrdquo yazılıb Amma bu qayda ldquouumlccedilbucağın ixtiyari tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən kiccedilikdirrdquo kimi yazılmalı idi Əgər şagird dərslikdə verilmiş qaydaya əsaslansa 3-cuuml ccedilalışmanın 2-ci bəndində olan tapşırığı həll edərsə 4lt4+9 bərabərsizliyi alınar onda belə ccedilıxır ki tərəflərinin uzunluğu 4 sm 4 sm 9 sm olan uumlccedilbucaq var Ancaq məlum olduğu kimi belə uumlccedilbucaq yoxdur

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 311 Şagird noumlqtə duumlz xətt şuumla parccedila muumlstəvi bucaq uumlccedilbucaq

doumlrdbucaqlı ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında biliklərini nuumlmayiş etdirir Bu standartın 112ndash113-cuuml səhifələrdə reallaşdırılması nəzərdə tutulur Ancaq

burada verilmiş trapesiya romb paraleloqram duumlzguumln ccediloxbucaqlılar kurikulum standartlarında yoxdur Paraleloqram haqqında verilmiş izahat tam deyil ldquoParaleloqramrdquo oumlzuumlndən əvvəl məlum olan anlayışa əsaslanmadan daxil edilir Ancaq burada doumlrdbucaqlı-trapesiya-paraleloqram-romb-duumlzbucaqlı-kvadrat kimi təsnifi əsas goumltuumlrmək lazım idi Dərslikdə isə əksinə hərəkət edilir ldquoTrapesiyardquoya tərif verilərkən hələ şagirdlərə məlum olmayan ldquotrapesiyanın oturacaqlarırdquo anlayışından istifadə etməklə iki tərəfinin paralel olduğu deyilir hansı ki paralel tərəflərə trapesiyanın oturacaqları deyilir Trapesiyanın digər iki tərəfinin isə yan tərəflər

13

olması barədə heccedil nə deyilmir Goumlruumlnduumlyuuml kimi trapesiya barəsində də verilmiş izahat quumlsurludur

311 standartının tələbinə uyğun olaraq ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında bacarıqların reallaşdırılması 114 115-ci səhifələrdə nəzərdə tutulur Ancaq 114-cuuml səhifədə ccedilevrə dairə və onun elementləri haqqında olan tərif və izahatlar səhv və ya quumlsurludur Belə ki orada verilmiş diametrin vətərin və s tərifləri və digər elementlər haqqında olan izahatlar duumlzguumln deyil Diametrin tərifində verilir ldquoCcedilevrənin mərkəzindən keccedilməklə onun istənilən iki noumlqtəsini birləşdirirrdquo Bu tərifə goumlrə mərkəzdən keccedilməklə ccedilevrənin istənilən iki noumlqtəsini birləşdirən hər hansı xətt də ccedilevrənin diametri ola bilər Bu iradlar eynilə ldquovətərrdquo uumlccediluumln verilmiş tərifə də aiddir İzahatda olan rəngli şəkil-dairə ccedilevrənin muumlstəvidən ayırdığı daxili hissə kimi başa duumlşuumlluumlr Burada verilmiş dairə təsvirində dairənin ccedilevrəsi dairəyə aid deyil nə də izahatda ldquoCcedilevrə dairənin sərhəddidir və ona aiddirrdquo faktını təsdiq edən bir cuumlmlə belə yoxdur Ccedilevrənin və dairənin mərkəzləri oumlzlərinə aiddirmi Bu suallara da cavab yoxdur İzahatda verilir ldquoCcedilevrə mərkəz noumlqtəsinin adı ilə adlandırılırrdquo Ancaq ccedilevrənin ldquomərkəz noumlqtəsirdquo anlayışı yoxdur ldquoccedilevrənin mərkəzi və ona uyğun muumlstəvinin (fəzanın) noumlqtəsirdquo və ya ldquomərkəzi verilmiş noumlqtədə olan ccedilevrərdquo var

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Dərsliyin 116ndash118-ci səhifələrində 311 və 321 standartlarını əsas tutaraq ldquoDoumlnmə əksetmə suumlruumlşmərdquo adlı moumlvzu daxil edilmişdir Əvvəla əksetmə suumlruumlşmə guumlzguuml əksi (səh116-da 2-ci tapşırıq) adlı riyazi terminlər yoxdur İkincisi olsa da belə goumlstərilən standartlar bu uydurma anlayışlara aid bacarıqların formalaşmasını tələb etmir MMV-də şagird bacarıqlarında qeyd olunur

- muumlstəvi fiqurların aldığı yeni vəziyyətin şəklinə goumlrə hərəkətin noumlvuumlnuuml (doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə) muumləyyən edir

- muumlstəvi fiqurların verilən hərəkətə goumlrə yeni vəziyyətinin şəklini ccediləkir Diqqət yetirsək 311 və 321 standartlarının tələbləri ilə sadalanan şagird

bacarıqları arasında heccedil bir uyğunluğun olmadığını muumləyyən etmək olar Eyni zamanda 118-ci səhifədə ldquoDuumlz quraşdır bəzərdquo moumlvzusunda verilmiş tapşırıqlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların reallaşdırılması da standartlarda yoxdur

14

Standart 321 Şagird sadə simmetrik muumlstəvi fiqurları tanıyır Dərsliyin 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartına əsaslanaraq rdquoSimmetriyardquo

anlayışının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur MMV-də verilmiş şagird bacarıqları - simmetriya xəttinə goumlrə fiqurların digər yarısını ccediləkir - simmetriyadan istifadə etməklə naxışlar bəzəklər ccediləkir Bu standartın təsbit etdiyi bacarıqların burada verilmiş şagird bacarıqları ilə heccedil

bir uyğunluğu yoxdur Şagird bacarıqlarına ldquosimmetriya xəttirdquo adlı yeni termin daxil edilmişdir Riyaziyyatda qəbul edilmiş ldquosimmetriya oxurdquo termininin adını dəyişdirib fərqli mahiyyət daşıyan nəzərdə tutulmuş tələblərə cavab verə bilməyən ldquosimmetriya xəttirdquo şəklində ifadə etmək elmi-metodiki cəhətdən ciddi səhvdir Səhifə 119-da 3-cuuml tapşırığın şərtində simmetriya xətti 4-cuuml tapşırıqda isə simmetriya oxu deyilməsində də məqsəd aydın deyil Bu anlayışların mahiyyəti haqqında heccedil bir accedilıqlama verilməyib

120-ci səhifədə izahatda verilir ldquoİki noumlv simmetrik fiqurları nəzərdən keccedilirək 1) xətti (ox) simmetrik fiqurlar 2) doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Birinci bənddə verilmiş ldquoxətti (ox) simmetrikrdquo adlı riyazi termin yoxdur İkinci

bənddə isə verilmiş ldquodoumlnmə simmetriyasırdquonın 321 standartına uyğunluğu yoxdur Buradakı tələb tamamilə fərqlidir İzahatda verilir ldquoXətti simmetriyaya malik fiqurları simmetriya oxuna nəzərən qatladıqda onun bir yarısı digər yarısı ilə tamamilə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Şəkildə beşbucaqlı xətti simmetrik fiqurdurrdquo Əvvəla ldquoXətti simmetriyardquo kimi termin yoxdur ldquoox simmetriyasırdquo termini var İkincisi ldquoxətti simmetrik fiqurrdquo yox ldquosimmetriya oxu olan fiqurrdquo şəklində işlənməlidir İzahatda 2-ci bənddə verilir ldquo2) Doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Bu anlayışın verilməsi bir daha suumlbut edir ki dərsliyə daxil olan moumlvzular şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun olmadıqda şagirdlər və muumləllimlər uumlzləşdikləri problemi həll edə bilmirlər Məsələn moumlvzuda verilir ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqur oumlz mərkəzi noumlqtəsi ətrafında fırlandıqda tam doumlnənə qədər oumlz-oumlzuuml ilə bir neccedilə dəfə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Məsələn bərabərtərəfli uumlccedilbucağı mərkəz noumlqtəsinə nəzərən fırlatsaq tam doumlnənə qədər 3 dəfə oumlz-oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşərrdquo Əvvəla ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqurrdquo yoxdur ldquoDoumlnmə mərkəzinə malik fiqurrdquo var İkincisi sual olunur Fiqurun mərkəzi noumlqtəsi nədir və necə təyin edilir Bərabərtərəfli uumlccedilbucaqda duumlzguumln altıbucaqlıda və s doumlnmə mərkəzi necə təyin edilir Uumlmumiyyətlə doumlnmə mərkəzi

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

2

Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır 1 Proqrama uyğunluq baxımından 2 Struktur baxımından 3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımından 4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından 5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

1 Proqrama uyğunluq baxımından

Dərslik komplekti dərslikdən və muumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitdən ibarətdir Kurikulum standartlarına goumlrə dərslikdə 34 standartın reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur Lakin standartda nəzərdə tutulmayan bir ccedilox moumlvzu və terminlər dərsliyə daxil edilmiş standartların muumləyyən hissəsi tam reallaşdırılmamışdır

Standart 112 Şagird moumlvqeli və moumlvqesiz say sistemləri ilə tanışdır natural

ədədləri muumlqayisə edir və duumlzuumlr Dərslikdə bu standartın formalaşdırılması 11-14-cuuml səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur 11-ci səhifədə verilmiş izahatda ilk beş sətir quumlsurludur Birinci sətirdə verilmiş ldquoSay sistemləri iki ldquocuumlrrdquo olurrdquo cuumlmləsində ldquonoumlvrdquo olmalıdır ldquoMoumlvqesiz say sistemlərirdquo adı altında bir moumlvqesiz say sistemindən danışılır (digərləri hansıdır) İzahat tam deyil məsələn 90 ədədinin rum rəqəmləri ilə verilmiş moumlvqesiz say sistemində yazılışı ldquoLXLrdquo yoxsa ldquoXCrdquo şəklində olmalıdır Moumlvqeli say sistemi hansı zərurətdən yaranmışdır Nə dərslikdəki izahatda nə də MMV-də bu suallara cavab yoxdur Burada qeyd olunan ndash ldquoMoumlvqeli say sistemlərində ədədin rəqəmləri yazıldığı mərtəbədən asılı olaraq qiymətini dəyişirrdquo fikri səhvdir İzahatda 8-lik və 2-lik say sistemlərinin adlarının ccediləkilməsi yersizdir ccediluumlnki şagirdlər tərəfindən onların dərk olunması muumlmkuumln deyil İkincisi onluq say sisteminin izahatında mahiyyəti accedilıqlanmayan ldquobazisrdquo anlayışından istifadə olunmuşdur

Səhifə 12 Ədəd anlayışının genişləndirilməsi heccedil bir hazırlıq olmadan birbaşa dərslikdəki moumlvzular (başlıqlar) isə uumlmumi şəkildə verilmişdir Halbuki dərsin moumlvzusuna uyğun olaraq bu fərdi olmalı idi Natural ədədlərin oxunma qaydası nə ibtidai siniflərdə nə də burada verilməmişdir izahatda verilmiş ldquoƏdədlər ən boumlyuumlk mərtəbədən başlamaqla siniflərin adları ilə oxunurrdquo qaydası isə tam deyil Dərslikdə ədədin rəqəmlərlə yazılışı səhv olaraq ldquoStandart şəkildə yazılışrdquo kimi verilmişdir ki bu da səhv fikirdir Belə olan təqdirdə riyaziyyatda moumlvcud olan və yuxarı siniflərdə

3

verilən ldquoədədin standart şəklirdquo necə adlandırılacaq ldquoAccedilıq yazılışrdquo kimi naməlum ldquoterminrdquo daxil edilmişdir Halbuki bu yazılış forması riyaziyyatdan məlum olan ədədin mərtəbə toplananlarının cəmi şəklində yazılışıdır Burada ilk dəfə olaraq heccedil bir accedilıqlaması olmayan ldquoekvivalentrdquo soumlzuuml işlədilmişdir Daha boumlyuumlk natural ədədlərin adlarının verilməsi (məsələn sentilyon (24 sıfır) oksilyon (28 sıfırndash27 sıfır olmalıdır və s) məqsədəmuumlvafiq hesab edilmir Ccediluumlnki bu şagirdlərin əlavə yuumlklənməsinə səbəb olur

Səhifə 14 Rəqəmlərinin sayı eyni olan natural ədədlərin muumlqayisəsi uumlccediluumln verilmiş qayda səhvdir ldquo2) Rəqəmlərinin sayı eyni olan natural ədədlərdən uyğun mərtəbə vahidlərinin sayı ccedilox olan ədəd boumlyuumlkduumlrrdquo Bu şəkildə verilmiş qayda əsasında ccediloxrəqəmli ədədlərin muumlqayisəsi muumlmkuumln deyil Əslində isə muumlqayisə ədədlərin yuumlksək mərtəbələrindəki rəqəmlərə əsasən aparılmalıdır

Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 131 Şagird natural ədədləri və onluq kəsrləri tələb olunan

mərtəbəyə qədər yuvarlaqlaşdırır Bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 15-ci və

81-ci səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur 131 standartı onluq kəsrlərin muumləyyən mərtəbəyə qədər yuvarlaqlaşdırılması və məsələlər həllində onların tətbiq edilməsi bacarıqlarının formalaşdırılmasını tələb edir Ona goumlrə də dərslikdə əvvəlcə təqribi ədəd anlayışı sonra yuvarlaqlaşdırma və nəhayət təqribi ədədlər uumlzərində əməllərin aparılması verilməli idi

MMV-də (səh 31) verilmiş şagird bacarıqları - natural ədədləri tələb olunan mərtəbələrə qədər yuvarlaqlaşdırır - dəqiq və təxmini hesablamaların aparıldığı situasiyaları fərqləndirir - təxmini hesablama bacarıqlarını məsələ həllinə tətbiq edir Bu standartın formalaşdırılması dərsliyin 15-ci səhifəsində ldquoCcediloxrəqəmli

ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasırdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Şagird bacarıqlarında ldquotəqribi hesablamardquo anlayışının ldquotəxmini hesablamardquo kimi verilməsi duumlzguumln deyil ccediluumlnki riyaziyyatda ldquotəxmini hesablamardquo ilə ldquotəqribi hesablamardquo ayrı-ayrı anlayışlardır Təxmini hesablama kəmiyyətlərə xasdır Standartda isə ədədlərin yuvarlaqlaşdırılması zamanı alınmış təqribi qiymətlərdən və muumləyyən vəziyyətlərdə onlardan istifadə edilməsinin reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur

4

Moumlvzunun 6 sətirlik ldquoşərhirdquo heccedil bir metodik tələbə cavab vermir Ccediloxrəqəmli ədədlərin yuvarlaqlaşdırılması uumlccediluumln qaydanın ikinci bəndində verilir ldquo2) Bu rəqəmin sağında 5 6 7 8 və ya 9 olduqda qeyd olunan rəqəm bir vahid artırılır və bu mərtəbədən sağdakı rəqəmlər sıfırla əvəz edilirrdquo 81-ci səhifədə isə onluq kəsrlərin yuvarlaqlaşdırılması ilə bağlı iki qayda bir goumlstəriş verilmişdir ldquoOnluq kəsrlərin tama qədər (təkliklərə qədər) yuvarlaqlaşdırılması Tam hissənin təkliklər mərtəbəsindəki rəqəm qeyd olunur Bu rəqəmdən sağdakı birinci rəqəm başqa soumlzlə onluq kəsrin ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm 5-ə bərabər və ya 5-dən boumlyuumlkduumlrsə qeyd olunmuş rəqəm bir vahid artırılır bu rəqəm 5-dən kiccedilikdirsə qeyd olunmuş rəqəm dəyişmir Kəsr hissədəki digər rəqəmlər atılırrdquo şəklində deyilən qayda natural ədədlərin yuvarlaqlaşdırılması ilə bağlı verilən qaydadan ldquosağdakı birinci rəqəmrdquo ifadəsi ilə fərqlənir Qeyd etmək lazımdır ki bu qaydalar dərsliyin muumlxtəlif səhifələrində fərqli şəkildə verilmişdir ki bunu da məqsədəuyğun hesab etmək olmaz Bunlardan birinci qayda duumlzguumln deyil ikinci isə quumlsurludur Burada ldquotama qədər (təkliklərə qədər)rdquo şəklində deyil ldquotəkliklərə qədərrdquo kimi yazılmalı idi İkinci qayda isə bu şəkildə verilmişdir ldquoOnluq kəsrlərin ondabirlər yuumlzdəbirlər və s mərtəbələrinə qədər yuvarlaqlaşdırılması Ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm qeyd olunur Bu rəqəmdən sağdakı yəni yuumlzdəbirlər mərtəbəsindəki rəqəm 5 və ya 5-dən boumlyuumlk olarsa ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm bir vahid artırılır bu rəqəm 5-dən kiccedilik olarsa ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm dəyişmir Kəsr hissədəki digər rəqəmlər atılırrdquo Nəhayət onluq kəsrlərin yuumlzdəbirlər mərtəbəsinə qədər yuvarlaqlaşdırılması barədə goumlstəriş verilir ldquoYuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırılma analoji qaydada mindəbirlər mərtəbəsindəki rəqəmə goumlrə aparılır və srdquo Əvvəla bu qaydalardan biri digərindən fərqli olmaqla bərabər ccedilox quumlsurlu verilmişdir Onluq kəsrləri yuvarlaqlaşdırmaq uumlccediluumln hər bir mərtəbə vahidinə uyğun qayda verilməsi metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Bunların əvəzinə bir uumlmumi qayda vermək və təkrar verilmiş qayda əvəzinə isə daha vacib məlumatların verilməsi metodiki cəhətdən daha məqsədəuyğun hesab edilir Bu qaydalara əsasən 258564 şəklində ədədi onluqlar mərtəbəsinə qədər yuvarlaqlaşdırarkən iki qaydaya-həm natural ədədlərin həm də onluq kəsrlərin yuvarlaqlaşdırılması qaydalarına istinad edilməlidir Əslində isə soumlzuuml gedən qayda aşağıdakı şəkildə verilməli idi ldquoƏdədi muumləyyən mərtəbəyə qədər yuvarlaqlaşdırarkən bu mərtəbədən sonra gələn buumltuumln rəqəmlər sıfırla əvəz olunur Sıfırla əvəz olunan birinci rəqəm 01234 rəqəmlərindən biri olarsa ondan əvvəlki rəqəm dəyişmir 56789 rəqəmlərindən

5

biri olarsa ondan əvvəlki rəqəmə bir vahid əlavə olunurrdquo Bu qayda eyni zamanda ldquoonluq kəsrlərin sağındakı sıfırları atmaq və ya onluq kəsrin sağına istənilən sayda sıfır əlavə etmək olarrdquo kimi muumlhuumlm bir xassənin formalaşdırılmasına da bir daha imkan yaradardı

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 113 Şagird ədəd oxunda natural ədədə uyğun noumlqtəni goumlstərir Səhifə 16 ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo moumlvzusunda yuxarıda verilmiş

standartın tələblərinin reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur İbtidai siniflərdə olduğu kimi bu dərslikdə də ədəd oxu şuumla istiqamətlənmiş duumlz xətt (səh 60 62 63 77 89 152 və s) duumlz xətt parccedilası (D səh 95 MMV-də səh 34) iki tərəfində ox işarəsi olan duumlz xətt (D səh 77-də 6-cı tapşırıq) şəklində tapşırıqların mətni izahatsız verilmişdir ldquoƏdəd oxurdquo bunlardan hansıdır və uumlmumiyyətlə ldquoədəd oxurdquo nədir Bu niyə belə anlaşılmaz şəklə salınmışdır Dərslikdə və MMV-də bu suallara cavab tapmaq muumlmkuumln deyil

Standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

Standart 114 Şagird iki sonlu ccediloxluğun birləşməsini və kəsişməsini tapır 17-20-ci səhifələrdə verilmiş moumlvzu və tapşırıqlar əsasında bu standartın

reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur Dərsliyin 17-ci səhifəsində həndəsi fiqurlar ccediloxluğunda iki bərabər uumlccedilbucaq təsvir olunmuşdur Digər tərəfdən bu fiqurlarla birlikdə iki bərabər uumlccedilbucaq təsvir olunmuşdur Belə təsəvvuumlr yaranır ki ccediloxluqda eyni element iki dəfə yazıla və ya təsvir edilə bilər Bu səhv fikir dərsliyin 18-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığın 2-ci bəndində bir daha təkrarlanmışdır Belə ki orada verilir ldquo2) A=səməni hərflər ccediloxluğu ilə hansı soumlzləri yazmaq olar mən sel sənəm əsmər soumlzlərinin hərflər ccediloxluğunu işarə edin və A ccediloxluğunun alt ccediloxluğu olub-olmadığını yazınrdquo Bu yazılışdan başa duumlşuumlluumlr ki muumləlliflərin fikrincə sənəm əsmər soumlzlərini yazmaq uumlccediluumln A ccediloxluğunda iki ldquoərdquo hərfinin olması lazımdır Bu ciddi elmi səhvdir 19-cu səhifədə verilmiş iki ccediloxluğun birləşməsinin tərifi səhvdir (Dərslikdə verilmiş tərif İki ccediloxluqdan heccedil olmazsa birinin elementlərindən təşkil olunmuş ccediloxluğa bu ccediloxluqların birləşməsi deyilir) Burada verilmiş 3 tapşırıqdan 1-ci alt ccediloxluğa 3-cuuml ccediloxluqların fərqinə aiddir 20-ci səhifədə verilmiş 6 tapşırıqdan

6

1-ci və 2-ci ccediloxluqların fərqinə 3-cuuml alt ccediloxluğa aiddir 6-cı tapşırıq isə moumlvzuya aid deyil 4-cuuml və 5-ci tapşırıqların şərti duumlzguumln deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi iki dərsdə verilmiş 9 tapşırıqdan 7-si moumlvzuya (rdquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo) uyğun deyildir

Beləliklə məzmunu duumlzguumln verilməyən anlayış standartların tələbləri baxımından dərslikdə normal şəkildə formalaşdırıla bilməz

Standart 121 Şagird natural ədədlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Standart 123 Şagird ədədi ifadənin qiymətini tapır (moumltərizə daxilində

ifadələr də daxil olmaqla) Bu standartların tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 21

30 37-40 47 və 51-ci səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur Səhifə 21 Dərslikdə toplamanın yerdəyişmə xassəsindən duumlzguumln istifadə

edilməmişdir (4+3+8+7=22 3+7+8+4=22 8+3+7+4=22 7+4+8+3=22) toplamanın qruplaşdırma xassəsi isə səhv verilmişdir ( ) ( ) ( )a b c a b c a b c b a c+ + = + + = + + = + + yazılışında toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır Verilən məsələlər 2-ci və 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur (t 34567)

Səhifə 22 Moumlvzunun izahatında ldquoandashbndashc=andash(b+c)rdquo bərabərliyindən sonra ldquoa ədədi b+c cəmindən boumlyuumlk olmalıdırrdquo təklifi verilir Bu fikir səhvdir ccediluumlnki a=b+c də ola bilər Natural ədədlər uumlzərində toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri də duumlzguumln verilməmişdir Verilən tapşırıqlar 3-cuuml və 4-cuuml sinif həcmində olaraq ccedilox sadədir heccedil bir didaktik funksiyaya malik deyil

Dərsliyin 30-cu səhifəsində vurmanın paylama və qruplaşdırma xassəsi hasilin sıfra bərabərlik şərti səhv verilmişdir Sıfra və vahidə vurmanı vurma əməlinin xassələri kimi vermək elmi səhvdir Belə olan halda şagird bacarıqlarında nəyinsə formalaşdırılmasından soumlhbət gedə bilməz MMV-də (səh 43) verilmiş ldquovurma və boumllmənin qarşılıqlı tərs əməllər olduğunu başa duumlşuumlrrdquo şagird bacarığının formalaşdırılması uumlccediluumln dərslikdə tapşırıqlar yoxdur Vurma əməlinə aid 2-ci və 3-cuuml siniflərdən məlum olanları həm duumlstur və həm də soumlzlə ifadə etməyə ehtiyac yoxdur

Səhifə 37 ldquoBoumllmənin xassələri a1=a aa=1 0a=0 0-a boumllmək olmazrdquo təkliflərinin boumllmənin xassələri kimi verilməsi doğru deyil Boumllmənin xuumlsusi halı olan bu material 3-cuuml sinfə aiddir ldquoBuumltuumln cuumlt ədədlər 2-yə boumlluumlnuumlrrdquo təklifi isə səhv olaraq 2-yə boumlluumlnmə əlaməti kimi adlandırılmışdır Həmccedilinin 4-ə boumlluumlnmə əlaməti də quumlsurlu verilmişdir

7

Səhifə 39 Moumlvzuda verilmiş 96623-uumln izahında heccedil bir məntiqi qanunauyğunluq yoxdur Orada 80020 və 100020 goumltuumlruumllmuumlşduumlr Niyə məhz 90020 goumltuumlruumllmuumlr Uumlmumiyyətlə bu hansı qaydalara əsasən muumləyyən edilir Şagirdlər bunu necə muumləyyən etməlidir Halbuki əgər şagird yuxarıda deyilən muumlhakimələri apara bilirsə onun uumlccediluumln 90020-də neccedilə tam olmasını təyin etmək ccedilətin deyil Ona goumlrə bu cuumlr metodiki yanaşma duumlzguumln sayıla bilməz Sual olunur Əgər boumllmənin xassələri boumlluumlnmə əlamətləri səhv və ya quumlsurlu verilirsə onda qarşıya qoyulan məqsədə nail olunması şuumlbhə altında qalmırmı

Səhifə 47 Tapşırıq 1-də verilir ldquoMəsələləri ifadələr qurmaqla həll edin Məsələni həll etmə planını yazınrdquo Muumləlliflər məsələnin həlli planını mərhələlər uumlzrə vermək istəsələr də ona nail olmamışlar Planın 1-ci bəndi uumlmumi şəkildə (1 Məsələnin sualı və verilənlər muumləyyən edilir) verildiyi halda qalan bəndlər xuumlsusi misal nuumlmunəsi əsasında verilmişdir Nəticədə məsələ həlli uumlccediluumln planın hansı mərhələlərdən ibarət olduğu qaranlıq qalır Duumlzguumln metodiki yanaşma deyil

Səhifə 51 Burada ldquoƏdədin boumllənlərirdquo moumlvzusundan danışılır MMV-də (səh 63) moumlvzuya uyğun standart (121) və şagird bacarıqları olaraq aşağıdakılar qeyd olunmuşdur

Şagird bacarıqları - ədədin boumllənlərini boumllmə əlamətlərinə goumlrə muumləyyən edir - ədədi iki vuruğun hasili şəklində ifadə etməklə boumllənlərini muumləyyən edir - ədədin boumllənləri uumlzərində qurulmuş muumlxtəlif məsələləri həll edir Goumlruumlnduumlyuuml kimi standartla (121) şagird bacarıqları arasında kəskin fərq var

Bu standartın tələbinə goumlrə burada verilmiş bacarıqların reallaşdırılması nəzərdə tutulmur İzahat ədədin boumlləni uumlccediluumln verilən təriflə başlayır Tərifdə verilir ldquoHər hansı natural ədədin qalıqsız boumlluumlnduumlyuuml hər bir natural ədəd həmin ədədin boumlləni adlanırrdquo ancaq MMV-də ədədin boumlləni uumlccediluumln ikinci tərif verilir ldquoTərif Verilmiş natural ədədin boumlluumlnduumlyuuml natural ədədə həmin natural ədədin boumlləni deyilirrdquo (natural soumlzuuml uumlccedil dəfə təkrarlanır) Eyni anlayış uumlccediluumln muumlxtəlif şəkildə iki quumlsurlu tərifin verilməsi yersizdir Dərslikdə natural ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln verilmiş qayda belədir ldquoHər hansı ədədin buumltuumln boumllənlərini tapmaq uumlccediluumln bu ədədi iki muumlxtəlif vuruğun hasili kimi ifadə etmək olarrdquo təklifi ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln qaydanı muumləyyən etmir belə ki ədədin iki muumlxtəlif vuruğun hasili şəklində goumlstərilməsi onun buumltuumln boumllənlərinin tapılması demək deyil 24 ədədinin boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln təklif olunan qaydaya əsasən ccediloxrəqəmli ədədlər uumlccediluumln (məsələn

8

Dsəh 51-də 7-ci tapşırıqda 3-cuuml bənddəki 2464 ədədinin buumltuumln boumllənlərinin sayı 24-duumlr) onların buumltuumln boumllənlərinin tapılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln ccedilətindir və ccedilox vaxt tələb edir Deməli verilmiş qayda istənilən ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln yaramırsa onda ona qayda demək olmaz Daha sonra mətndə ldquoEyni ədədə aid vuruqları qruplaşdırmaqla ədədin boumllənləri ccediloxluğunu yazmaq olar 1234681224 rdquo fikri quumlsurludur Burada qarşıya qoyulan məqsəd oumlzuuml dolaşıqdır

Belə ki şagird bacarıqlarında bir ədədin boumllənlərinin tapılmasının formalaşdırılması nəzərdə tutulduğu halda 2-ci 4-cuuml 6-cı tapşırıqlarda iki ədədin boumlluumlnduumlyuuml ən boumlyuumlk ədədin iki ədədin hər birinə boumlluumlnən ən kiccedilik ədədin tapılmasına aid tapşırıqlar verilmişdir 5-ci 7-ci və 8-ci tapşırıqların şərti quumlsurludur MMV-də səhifə 64-də 4-cuuml tapşırığın həllinə aid verilmiş goumlstəriş səhvdir

121 və 123 standartlarında nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 221 Şagird dəyişənin verilmiş qiymətləri uumlccediluumln ifadənin

qiymətlərini tapır Səhifə 26 ldquoDəyişənli ifadələrrdquo başlığı altında ldquohərfi ifadələrrdquodən danışılır

moumlvzunun izahında hansı ifadənin dəyişənli ifadə olması haqqında isə heccedil nə deyilmir Bu moumlvzunun izahında şagirdlərin bilik və yaş xuumlsusiyyətləri nəzərə alınmadan həm 3-cuuml (səh 126) həm də 5-ci siniflərdə həlli ldquon+4rdquo şəklində ifadənin qurulmasını tələb edən eyni məzmunlu məsələ həll edilmişdir Belə ccedilıxır ki iki il ərzində şagirdlərin bilik səviyyəsi dəyişmir Əlbəttə bu cuumlr yanaşma elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

Standart 211 Şagird dəyişənlərin və natural ədədlərin koumlməyi ilə sadə cəbri

ifadələr və tənliklər qurur Səhifə 28 Tənlik moumlvzusunda tənlik haqqında heccedil bir izahat verilməmişdir

Tənlik nədir tənliyin koumlkuuml tənliyin həlli nəyə deyilir bunlar izah olunmamışdır Moumlvzunun izahatında verilmiş məsələdə qeyd olunur ldquoNigar qiyməti 12 manat olan elektron qulaqcıq almaq istəyir Onun 8 manatı var Nigara daha neccedilə manat lazımdırrdquo Bu şəkildə sadə məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur 3-cuuml sinifdə ldquoTənlik qurmaqla məsələ həllirdquo (səh 127) moumlvzusunda izahatda ldquoMəsələ Babası Fidana 12

9

manat pul verdi Fidanın 20 manat pulu oldu Fidanın əvvəlcə neccedilə manat pulu var idirdquo şəklində məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur və həll olunur (ancaq 3-cuuml sinif standartlarında tənliklərin yalnız seccedilmə uumlsulla həllinə icazə verilir) Tapşırıqlarda verilmiş məsələlər və tənliklər (t1-5) 3-cuuml sinifdə səhifə 127 128 129-da olan tapşırıqlarla ya analoqdur ya da ccedilətinlik dərəcələri eynidir Goumlruumlnduumlyuuml kimi şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bilik səviyyəsi nəzərə alınmamışdır

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 124Şagird məxrəcləri eyni olan kəsrləri və qarışıq ədədləri toplayır

ccedilıxır onluq kəsrlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 52-61

63-69 78 və 96-100-cuuml səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur 52-ci səhifədə moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Dərsliyin 75-ci səhifəsində ilk dəfə heccedil bir izahat olmadan ldquoadi kəsrrdquo soumlzuuml işlədilir onun nə uumlccediluumln bu şəkildə verilməsi məlum deyil Bundan sonra istər tapşırıqlarda istərsə də moumlvzularda adi kəsr soumlzuumlnə tez-tez rast gəlinir Nə dərslikdə nə də MMV-də ldquoAdi kəsr nədirrdquo sualına cavab yoxdur 124 standartı məxrəcləri bərabər olan adi kəsrlərin muumlqayisəsini onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərinin formalaşdırılmasını nəzərdə tutur Ancaq 59-cu səhifədə surət və məxrəcləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsinə aid izahatda misal nuumlmunəsi həmccedilinin 1-ci tapşırığın 3-cuuml bəndində ona aid ccedilalışma da verilmişdir İndiyə qədərki məlumatlara əsasən şagirdlər yalnız verilmiş kəsrə bərabər olan kəsrlərin yazılması ilə tanışdırlar Lakin dərslikdə məxrəcləri və suumlrətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi zamanı onların surətləri və ya məxrəcləri naməlum qayda

əsasında bərabərləşdirilir Nə uumlccediluumln orada verilmiş 310

və 27

kəsrlərinin məxrəclərinin

bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln 70 ədədi surətlərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln isə 6 ədədi seccedililir Cavab ondan ibarətdir ki 70 və 6 ədədləri uyğun olaraq kəsrlərin məxrəclərinin və surətlərinin ƏKOB-larıdır Ancaq ƏKOB anlayışı 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil olmadığından bu anlayışın mahiyyəti accedilıqlanmadan ondan istifadə edilmişdir Kəsrlərin surətlərinin və məxrəclərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln verilə biləcək uumlsulun izahatı isə dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır Deməli məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsindən və ya onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərindən danışmaq olmaz Burada ancaq məxrəcləri və ya suumlrətləri biri digərinin boumlləni (və ya boumlluumlnəni) olan kəsrlərin muumlqayisəsindən

10

danışmaq olar Məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ƏKOB ƏBOB kurikulum standartlarında yoxdur

Səhifə 53 Burada ldquoməsələyərdquo aid verilən şərh quumlsurludur və bir misal əsasında onun izahına cəhd edilir ancaq adi kəsrin surət və məxrəci natural ədədlər olmaqla

uumlmumi şəkli (ab= ab

) verilmir hansı ki ccedilalışmalar həllində (t 4-uumln 1-ci və 2-ci

bəndlərində səh 55-də t3 səh 57-də t 4-uumln 1-ci və 2-ci bəndlərində) adi kəsrin

uumlmumi şəklindən istifadə edilmişdir Adi kəsrin ldquo ab

rdquo şəklini vermədən ondan istifadə

edilməsi metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Səhifə 55 ldquoBərabər kəsrlərrdquo moumlvzusunun izahatında ilk iki sətir səhvdir Orada

ldquovə yardquo olmalıdır bundan əlavə ldquoqiymətcə bərabər kəsrlər alınırrdquo ifadəsi olmalıdır Bərabər kəsrlər moumlvzusunda natural ədədin sonsuz sayda bərabər kəsrlər şəklində goumlstərilməsinin muumlmkuumlnluumlyuuml moumlvzuda oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 56 ldquoKəsrlərin ixtisarırdquo 5-ci sinif kurikulum standartlarında yoxdur və ona aid dərslikdə verilən tərif səhvdir Orada verilir ldquoKəsrin surət və məxrəcinin

sıfırdan fərqli eyni bir ədədə boumlluumlnməsinə kəsrin ixtisarı deyilirrdquo Belə ccedilıxır ki 75

kəsrinin surət və məxrəcini 2-yə boumllməklə bu kəsri ixtisar etmək olar yəni alınmış

5352 kəsri ixtisar olunmuş kəsrdir

Səhifə 60 Kəsrlərin muumlqayisəsi yalnız ədəd oxundan istifadə etməklə verilir Ancaq burada kəsrlərin muumlqayisəsinin uumlccedil uumlsulu da verilməlidir

Səhifə 64 Qarışıq ədədlərin toplama qaydasında verilir ldquo kəsr hissələr isə kəsrlərin toplanması qaydasına uyğun toplanaraq cəmin kəsr hissəsini təşkil edirrdquo Bu

qaydadan belə ccedilıxır ki 573

541

532 =+ -nin kəsr hissəsi

57 -dir Goumlruumlnduumlyuuml kimi qayda

duumlzguumln ifadə edilməmişdir Səhifə 66-da kəsrlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilən izahat quumlsurludur

Səhifə 67 Qarışıq ədədlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilmiş qayda da duumlzguumln deyil Ccediluumlnki azalanın kəsr hissəsi ccedilıxılanın kəsr hissəsindən kiccedilik olduqda fərqi bu qayda

əsasında tapmaq muumlmkuumln deyil (Məsələn 1 33 15 5minus )

Səhifə 78 İzahatda riyaziyyatda qəbul olunmuş ədədin ldquostandart şəklirdquo termini burada tamamilə başqa məzmunda ədədin mərtəbə toplananlarının cəmi şəklində yazılışı isə səhv olaraq ldquoaccedilıq şəkilrdquo kimi verilmişdir Dərsliyin 78-ci səhifəsində

11

riyaziyyatda qəbul olunmamış 3MB 3OB həmccedilinin MMV-də də 1OB 2YB və s kimi yazılışlar daxil edilmişdir Onu da qeyd etmək lazımdır ki 5-ci sinifdə ədədlər milyon dairəsində oumlyrədilir Bu halda milyonluqlar mərtəbəsi hansı hərflə işarə edilməlidir Ccediluumlnki min rdquoMrdquo-ilə işarə olunur Dərslikdə səhifə 15-də isə 5-ci tapşırıqda 41A7B8 şəkilində yazılışa ədəd deyilir goumlruumlnduumlyuuml kimi bu yazılışla yuxarıda verilmiş yazılışlar eyni ifadələrdir 41A7B8 yazılışının ədəd mənasını verməsi uumlccediluumln onu 41A7B8 şəklində yazmaq lazım idi Deməli bu yazılışların hər ikisi duumlzguumln yazılış deyil Ccediluumlnki məlum olduğu kimi yazılışın uumlstuumlndə xətt ona goumlrə lazımdır ki 41A7B8 yazılışı hasil kimi başa duumlşuumllməsin Bu da o deməkdir ki bu şəkildə yazılışların daxil edilməsi məqsədəmuumlvafiq deyil

124 standartında nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılmasına dərsliyin 96ndash100-uumlncuuml səhifələrində də yer verilmişdir 97ndash98-ci səhifələrdə rdquoOnluq kəsrin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo uumlccediluumln verilmiş qaydalar (ancaq bir qayda verilməli idi) həcmcə ccedilox boumlyuumlk olmaqla bərabər həm də dolaşıq fikirlərlə ifadə olunmuşdur Qayda aşağıdakı kimi verilmişdir

ldquo1 Hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılır

2 Tam hissənin boumlluumlnməsindən alınan rəqəmlər qismətdə tam hissənin mərtəbələrinə yazılır

3 Tam hissədən alınan qalıq kəsr hissənin mərtəbə vahidlərinə əlavə edilir və boumllmə əməli davam etdirilir

4 Kəsr hissəyə uyğun hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin kəsr hissəsinin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılırrdquo

Bu qaydanı sadəcə olaraq ldquoOnluq kəsri natural ədədə boumllmək uumlccediluumln əvvəlcə tam hissəni bu natural ədədə boumlluumlb qismətdə verguumll yazaraq boumllməni natural ədədlərdə olduğu kimi davam etdirmək lazımdırrdquo şəklində vermək olardı Həmccedilinin 98-ci səhifədə ldquoOnluq kəsrlərin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo barədə daha bir qayda verilmişdir Bundan əvvəlki qayda uumlccediluumln deyilən iradları eynilə buraya da aid etmək olar

Bu standartda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş uumlccedil tərəfinin uzunluğu məlum olan uumlccedilbucaqların qurulması mərkəzi bucaq xətti və fırlanma simmetriyası doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə hərəkətləri prizma piramida fəza

12

fiqurlarının accedilılışı və onların muumlxtəlif tərəfdən goumlruumlntuumllərinin təsvirinin qurulması kurikulum standartlarında yoxdur Burada verilmiş ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo bacarığının şərtləri əsasında doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln olmadığından bu tələb duumlzguumln deyil

Standart 312 Şagird uzunluğu məlum olan parccedilanı dərəcə oumllccediluumlsuuml verilən

bucağı iki tərəfi və onlar arasında qalan bucağa goumlrə uumlccedilbucağı tərəflərinə goumlrə duumlzbucaqlını qurur

Dərsliyin 109-111-ci səhifələrində reallaşdırılması nəzərdə tutulan bu standartın tələblərindən ldquoUumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucaqların qurulmasırdquo bacarığının da formalaşdırılması kimi nəticə alınmır Həmccedilinin bu anlayış kurikulum standartlarında yoxdur Ancaq dərslikdə bu məsələnin həlli uumlccediluumln edilən cəhd uğursuzluqla nəticələnmişdir Belə ki səhifə 110-da ldquoYadda saxlayınrdquo başlığı altında verilmiş qayda səhvdir ldquoUumlccedilbucağın bir tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən həmişə kiccedilikdirrdquo yazılıb Amma bu qayda ldquouumlccedilbucağın ixtiyari tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən kiccedilikdirrdquo kimi yazılmalı idi Əgər şagird dərslikdə verilmiş qaydaya əsaslansa 3-cuuml ccedilalışmanın 2-ci bəndində olan tapşırığı həll edərsə 4lt4+9 bərabərsizliyi alınar onda belə ccedilıxır ki tərəflərinin uzunluğu 4 sm 4 sm 9 sm olan uumlccedilbucaq var Ancaq məlum olduğu kimi belə uumlccedilbucaq yoxdur

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 311 Şagird noumlqtə duumlz xətt şuumla parccedila muumlstəvi bucaq uumlccedilbucaq

doumlrdbucaqlı ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında biliklərini nuumlmayiş etdirir Bu standartın 112ndash113-cuuml səhifələrdə reallaşdırılması nəzərdə tutulur Ancaq

burada verilmiş trapesiya romb paraleloqram duumlzguumln ccediloxbucaqlılar kurikulum standartlarında yoxdur Paraleloqram haqqında verilmiş izahat tam deyil ldquoParaleloqramrdquo oumlzuumlndən əvvəl məlum olan anlayışa əsaslanmadan daxil edilir Ancaq burada doumlrdbucaqlı-trapesiya-paraleloqram-romb-duumlzbucaqlı-kvadrat kimi təsnifi əsas goumltuumlrmək lazım idi Dərslikdə isə əksinə hərəkət edilir ldquoTrapesiyardquoya tərif verilərkən hələ şagirdlərə məlum olmayan ldquotrapesiyanın oturacaqlarırdquo anlayışından istifadə etməklə iki tərəfinin paralel olduğu deyilir hansı ki paralel tərəflərə trapesiyanın oturacaqları deyilir Trapesiyanın digər iki tərəfinin isə yan tərəflər

13

olması barədə heccedil nə deyilmir Goumlruumlnduumlyuuml kimi trapesiya barəsində də verilmiş izahat quumlsurludur

311 standartının tələbinə uyğun olaraq ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında bacarıqların reallaşdırılması 114 115-ci səhifələrdə nəzərdə tutulur Ancaq 114-cuuml səhifədə ccedilevrə dairə və onun elementləri haqqında olan tərif və izahatlar səhv və ya quumlsurludur Belə ki orada verilmiş diametrin vətərin və s tərifləri və digər elementlər haqqında olan izahatlar duumlzguumln deyil Diametrin tərifində verilir ldquoCcedilevrənin mərkəzindən keccedilməklə onun istənilən iki noumlqtəsini birləşdirirrdquo Bu tərifə goumlrə mərkəzdən keccedilməklə ccedilevrənin istənilən iki noumlqtəsini birləşdirən hər hansı xətt də ccedilevrənin diametri ola bilər Bu iradlar eynilə ldquovətərrdquo uumlccediluumln verilmiş tərifə də aiddir İzahatda olan rəngli şəkil-dairə ccedilevrənin muumlstəvidən ayırdığı daxili hissə kimi başa duumlşuumlluumlr Burada verilmiş dairə təsvirində dairənin ccedilevrəsi dairəyə aid deyil nə də izahatda ldquoCcedilevrə dairənin sərhəddidir və ona aiddirrdquo faktını təsdiq edən bir cuumlmlə belə yoxdur Ccedilevrənin və dairənin mərkəzləri oumlzlərinə aiddirmi Bu suallara da cavab yoxdur İzahatda verilir ldquoCcedilevrə mərkəz noumlqtəsinin adı ilə adlandırılırrdquo Ancaq ccedilevrənin ldquomərkəz noumlqtəsirdquo anlayışı yoxdur ldquoccedilevrənin mərkəzi və ona uyğun muumlstəvinin (fəzanın) noumlqtəsirdquo və ya ldquomərkəzi verilmiş noumlqtədə olan ccedilevrərdquo var

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Dərsliyin 116ndash118-ci səhifələrində 311 və 321 standartlarını əsas tutaraq ldquoDoumlnmə əksetmə suumlruumlşmərdquo adlı moumlvzu daxil edilmişdir Əvvəla əksetmə suumlruumlşmə guumlzguuml əksi (səh116-da 2-ci tapşırıq) adlı riyazi terminlər yoxdur İkincisi olsa da belə goumlstərilən standartlar bu uydurma anlayışlara aid bacarıqların formalaşmasını tələb etmir MMV-də şagird bacarıqlarında qeyd olunur

- muumlstəvi fiqurların aldığı yeni vəziyyətin şəklinə goumlrə hərəkətin noumlvuumlnuuml (doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə) muumləyyən edir

- muumlstəvi fiqurların verilən hərəkətə goumlrə yeni vəziyyətinin şəklini ccediləkir Diqqət yetirsək 311 və 321 standartlarının tələbləri ilə sadalanan şagird

bacarıqları arasında heccedil bir uyğunluğun olmadığını muumləyyən etmək olar Eyni zamanda 118-ci səhifədə ldquoDuumlz quraşdır bəzərdquo moumlvzusunda verilmiş tapşırıqlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların reallaşdırılması da standartlarda yoxdur

14

Standart 321 Şagird sadə simmetrik muumlstəvi fiqurları tanıyır Dərsliyin 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartına əsaslanaraq rdquoSimmetriyardquo

anlayışının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur MMV-də verilmiş şagird bacarıqları - simmetriya xəttinə goumlrə fiqurların digər yarısını ccediləkir - simmetriyadan istifadə etməklə naxışlar bəzəklər ccediləkir Bu standartın təsbit etdiyi bacarıqların burada verilmiş şagird bacarıqları ilə heccedil

bir uyğunluğu yoxdur Şagird bacarıqlarına ldquosimmetriya xəttirdquo adlı yeni termin daxil edilmişdir Riyaziyyatda qəbul edilmiş ldquosimmetriya oxurdquo termininin adını dəyişdirib fərqli mahiyyət daşıyan nəzərdə tutulmuş tələblərə cavab verə bilməyən ldquosimmetriya xəttirdquo şəklində ifadə etmək elmi-metodiki cəhətdən ciddi səhvdir Səhifə 119-da 3-cuuml tapşırığın şərtində simmetriya xətti 4-cuuml tapşırıqda isə simmetriya oxu deyilməsində də məqsəd aydın deyil Bu anlayışların mahiyyəti haqqında heccedil bir accedilıqlama verilməyib

120-ci səhifədə izahatda verilir ldquoİki noumlv simmetrik fiqurları nəzərdən keccedilirək 1) xətti (ox) simmetrik fiqurlar 2) doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Birinci bənddə verilmiş ldquoxətti (ox) simmetrikrdquo adlı riyazi termin yoxdur İkinci

bənddə isə verilmiş ldquodoumlnmə simmetriyasırdquonın 321 standartına uyğunluğu yoxdur Buradakı tələb tamamilə fərqlidir İzahatda verilir ldquoXətti simmetriyaya malik fiqurları simmetriya oxuna nəzərən qatladıqda onun bir yarısı digər yarısı ilə tamamilə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Şəkildə beşbucaqlı xətti simmetrik fiqurdurrdquo Əvvəla ldquoXətti simmetriyardquo kimi termin yoxdur ldquoox simmetriyasırdquo termini var İkincisi ldquoxətti simmetrik fiqurrdquo yox ldquosimmetriya oxu olan fiqurrdquo şəklində işlənməlidir İzahatda 2-ci bənddə verilir ldquo2) Doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Bu anlayışın verilməsi bir daha suumlbut edir ki dərsliyə daxil olan moumlvzular şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun olmadıqda şagirdlər və muumləllimlər uumlzləşdikləri problemi həll edə bilmirlər Məsələn moumlvzuda verilir ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqur oumlz mərkəzi noumlqtəsi ətrafında fırlandıqda tam doumlnənə qədər oumlz-oumlzuuml ilə bir neccedilə dəfə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Məsələn bərabərtərəfli uumlccedilbucağı mərkəz noumlqtəsinə nəzərən fırlatsaq tam doumlnənə qədər 3 dəfə oumlz-oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşərrdquo Əvvəla ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqurrdquo yoxdur ldquoDoumlnmə mərkəzinə malik fiqurrdquo var İkincisi sual olunur Fiqurun mərkəzi noumlqtəsi nədir və necə təyin edilir Bərabərtərəfli uumlccedilbucaqda duumlzguumln altıbucaqlıda və s doumlnmə mərkəzi necə təyin edilir Uumlmumiyyətlə doumlnmə mərkəzi

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

3

verilən ldquoədədin standart şəklirdquo necə adlandırılacaq ldquoAccedilıq yazılışrdquo kimi naməlum ldquoterminrdquo daxil edilmişdir Halbuki bu yazılış forması riyaziyyatdan məlum olan ədədin mərtəbə toplananlarının cəmi şəklində yazılışıdır Burada ilk dəfə olaraq heccedil bir accedilıqlaması olmayan ldquoekvivalentrdquo soumlzuuml işlədilmişdir Daha boumlyuumlk natural ədədlərin adlarının verilməsi (məsələn sentilyon (24 sıfır) oksilyon (28 sıfırndash27 sıfır olmalıdır və s) məqsədəmuumlvafiq hesab edilmir Ccediluumlnki bu şagirdlərin əlavə yuumlklənməsinə səbəb olur

Səhifə 14 Rəqəmlərinin sayı eyni olan natural ədədlərin muumlqayisəsi uumlccediluumln verilmiş qayda səhvdir ldquo2) Rəqəmlərinin sayı eyni olan natural ədədlərdən uyğun mərtəbə vahidlərinin sayı ccedilox olan ədəd boumlyuumlkduumlrrdquo Bu şəkildə verilmiş qayda əsasında ccediloxrəqəmli ədədlərin muumlqayisəsi muumlmkuumln deyil Əslində isə muumlqayisə ədədlərin yuumlksək mərtəbələrindəki rəqəmlərə əsasən aparılmalıdır

Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 131 Şagird natural ədədləri və onluq kəsrləri tələb olunan

mərtəbəyə qədər yuvarlaqlaşdırır Bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 15-ci və

81-ci səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur 131 standartı onluq kəsrlərin muumləyyən mərtəbəyə qədər yuvarlaqlaşdırılması və məsələlər həllində onların tətbiq edilməsi bacarıqlarının formalaşdırılmasını tələb edir Ona goumlrə də dərslikdə əvvəlcə təqribi ədəd anlayışı sonra yuvarlaqlaşdırma və nəhayət təqribi ədədlər uumlzərində əməllərin aparılması verilməli idi

MMV-də (səh 31) verilmiş şagird bacarıqları - natural ədədləri tələb olunan mərtəbələrə qədər yuvarlaqlaşdırır - dəqiq və təxmini hesablamaların aparıldığı situasiyaları fərqləndirir - təxmini hesablama bacarıqlarını məsələ həllinə tətbiq edir Bu standartın formalaşdırılması dərsliyin 15-ci səhifəsində ldquoCcediloxrəqəmli

ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasırdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Şagird bacarıqlarında ldquotəqribi hesablamardquo anlayışının ldquotəxmini hesablamardquo kimi verilməsi duumlzguumln deyil ccediluumlnki riyaziyyatda ldquotəxmini hesablamardquo ilə ldquotəqribi hesablamardquo ayrı-ayrı anlayışlardır Təxmini hesablama kəmiyyətlərə xasdır Standartda isə ədədlərin yuvarlaqlaşdırılması zamanı alınmış təqribi qiymətlərdən və muumləyyən vəziyyətlərdə onlardan istifadə edilməsinin reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur

4

Moumlvzunun 6 sətirlik ldquoşərhirdquo heccedil bir metodik tələbə cavab vermir Ccediloxrəqəmli ədədlərin yuvarlaqlaşdırılması uumlccediluumln qaydanın ikinci bəndində verilir ldquo2) Bu rəqəmin sağında 5 6 7 8 və ya 9 olduqda qeyd olunan rəqəm bir vahid artırılır və bu mərtəbədən sağdakı rəqəmlər sıfırla əvəz edilirrdquo 81-ci səhifədə isə onluq kəsrlərin yuvarlaqlaşdırılması ilə bağlı iki qayda bir goumlstəriş verilmişdir ldquoOnluq kəsrlərin tama qədər (təkliklərə qədər) yuvarlaqlaşdırılması Tam hissənin təkliklər mərtəbəsindəki rəqəm qeyd olunur Bu rəqəmdən sağdakı birinci rəqəm başqa soumlzlə onluq kəsrin ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm 5-ə bərabər və ya 5-dən boumlyuumlkduumlrsə qeyd olunmuş rəqəm bir vahid artırılır bu rəqəm 5-dən kiccedilikdirsə qeyd olunmuş rəqəm dəyişmir Kəsr hissədəki digər rəqəmlər atılırrdquo şəklində deyilən qayda natural ədədlərin yuvarlaqlaşdırılması ilə bağlı verilən qaydadan ldquosağdakı birinci rəqəmrdquo ifadəsi ilə fərqlənir Qeyd etmək lazımdır ki bu qaydalar dərsliyin muumlxtəlif səhifələrində fərqli şəkildə verilmişdir ki bunu da məqsədəuyğun hesab etmək olmaz Bunlardan birinci qayda duumlzguumln deyil ikinci isə quumlsurludur Burada ldquotama qədər (təkliklərə qədər)rdquo şəklində deyil ldquotəkliklərə qədərrdquo kimi yazılmalı idi İkinci qayda isə bu şəkildə verilmişdir ldquoOnluq kəsrlərin ondabirlər yuumlzdəbirlər və s mərtəbələrinə qədər yuvarlaqlaşdırılması Ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm qeyd olunur Bu rəqəmdən sağdakı yəni yuumlzdəbirlər mərtəbəsindəki rəqəm 5 və ya 5-dən boumlyuumlk olarsa ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm bir vahid artırılır bu rəqəm 5-dən kiccedilik olarsa ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm dəyişmir Kəsr hissədəki digər rəqəmlər atılırrdquo Nəhayət onluq kəsrlərin yuumlzdəbirlər mərtəbəsinə qədər yuvarlaqlaşdırılması barədə goumlstəriş verilir ldquoYuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırılma analoji qaydada mindəbirlər mərtəbəsindəki rəqəmə goumlrə aparılır və srdquo Əvvəla bu qaydalardan biri digərindən fərqli olmaqla bərabər ccedilox quumlsurlu verilmişdir Onluq kəsrləri yuvarlaqlaşdırmaq uumlccediluumln hər bir mərtəbə vahidinə uyğun qayda verilməsi metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Bunların əvəzinə bir uumlmumi qayda vermək və təkrar verilmiş qayda əvəzinə isə daha vacib məlumatların verilməsi metodiki cəhətdən daha məqsədəuyğun hesab edilir Bu qaydalara əsasən 258564 şəklində ədədi onluqlar mərtəbəsinə qədər yuvarlaqlaşdırarkən iki qaydaya-həm natural ədədlərin həm də onluq kəsrlərin yuvarlaqlaşdırılması qaydalarına istinad edilməlidir Əslində isə soumlzuuml gedən qayda aşağıdakı şəkildə verilməli idi ldquoƏdədi muumləyyən mərtəbəyə qədər yuvarlaqlaşdırarkən bu mərtəbədən sonra gələn buumltuumln rəqəmlər sıfırla əvəz olunur Sıfırla əvəz olunan birinci rəqəm 01234 rəqəmlərindən biri olarsa ondan əvvəlki rəqəm dəyişmir 56789 rəqəmlərindən

5

biri olarsa ondan əvvəlki rəqəmə bir vahid əlavə olunurrdquo Bu qayda eyni zamanda ldquoonluq kəsrlərin sağındakı sıfırları atmaq və ya onluq kəsrin sağına istənilən sayda sıfır əlavə etmək olarrdquo kimi muumlhuumlm bir xassənin formalaşdırılmasına da bir daha imkan yaradardı

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 113 Şagird ədəd oxunda natural ədədə uyğun noumlqtəni goumlstərir Səhifə 16 ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo moumlvzusunda yuxarıda verilmiş

standartın tələblərinin reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur İbtidai siniflərdə olduğu kimi bu dərslikdə də ədəd oxu şuumla istiqamətlənmiş duumlz xətt (səh 60 62 63 77 89 152 və s) duumlz xətt parccedilası (D səh 95 MMV-də səh 34) iki tərəfində ox işarəsi olan duumlz xətt (D səh 77-də 6-cı tapşırıq) şəklində tapşırıqların mətni izahatsız verilmişdir ldquoƏdəd oxurdquo bunlardan hansıdır və uumlmumiyyətlə ldquoədəd oxurdquo nədir Bu niyə belə anlaşılmaz şəklə salınmışdır Dərslikdə və MMV-də bu suallara cavab tapmaq muumlmkuumln deyil

Standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

Standart 114 Şagird iki sonlu ccediloxluğun birləşməsini və kəsişməsini tapır 17-20-ci səhifələrdə verilmiş moumlvzu və tapşırıqlar əsasında bu standartın

reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur Dərsliyin 17-ci səhifəsində həndəsi fiqurlar ccediloxluğunda iki bərabər uumlccedilbucaq təsvir olunmuşdur Digər tərəfdən bu fiqurlarla birlikdə iki bərabər uumlccedilbucaq təsvir olunmuşdur Belə təsəvvuumlr yaranır ki ccediloxluqda eyni element iki dəfə yazıla və ya təsvir edilə bilər Bu səhv fikir dərsliyin 18-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığın 2-ci bəndində bir daha təkrarlanmışdır Belə ki orada verilir ldquo2) A=səməni hərflər ccediloxluğu ilə hansı soumlzləri yazmaq olar mən sel sənəm əsmər soumlzlərinin hərflər ccediloxluğunu işarə edin və A ccediloxluğunun alt ccediloxluğu olub-olmadığını yazınrdquo Bu yazılışdan başa duumlşuumlluumlr ki muumləlliflərin fikrincə sənəm əsmər soumlzlərini yazmaq uumlccediluumln A ccediloxluğunda iki ldquoərdquo hərfinin olması lazımdır Bu ciddi elmi səhvdir 19-cu səhifədə verilmiş iki ccediloxluğun birləşməsinin tərifi səhvdir (Dərslikdə verilmiş tərif İki ccediloxluqdan heccedil olmazsa birinin elementlərindən təşkil olunmuş ccediloxluğa bu ccediloxluqların birləşməsi deyilir) Burada verilmiş 3 tapşırıqdan 1-ci alt ccediloxluğa 3-cuuml ccediloxluqların fərqinə aiddir 20-ci səhifədə verilmiş 6 tapşırıqdan

6

1-ci və 2-ci ccediloxluqların fərqinə 3-cuuml alt ccediloxluğa aiddir 6-cı tapşırıq isə moumlvzuya aid deyil 4-cuuml və 5-ci tapşırıqların şərti duumlzguumln deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi iki dərsdə verilmiş 9 tapşırıqdan 7-si moumlvzuya (rdquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo) uyğun deyildir

Beləliklə məzmunu duumlzguumln verilməyən anlayış standartların tələbləri baxımından dərslikdə normal şəkildə formalaşdırıla bilməz

Standart 121 Şagird natural ədədlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Standart 123 Şagird ədədi ifadənin qiymətini tapır (moumltərizə daxilində

ifadələr də daxil olmaqla) Bu standartların tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 21

30 37-40 47 və 51-ci səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur Səhifə 21 Dərslikdə toplamanın yerdəyişmə xassəsindən duumlzguumln istifadə

edilməmişdir (4+3+8+7=22 3+7+8+4=22 8+3+7+4=22 7+4+8+3=22) toplamanın qruplaşdırma xassəsi isə səhv verilmişdir ( ) ( ) ( )a b c a b c a b c b a c+ + = + + = + + = + + yazılışında toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır Verilən məsələlər 2-ci və 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur (t 34567)

Səhifə 22 Moumlvzunun izahatında ldquoandashbndashc=andash(b+c)rdquo bərabərliyindən sonra ldquoa ədədi b+c cəmindən boumlyuumlk olmalıdırrdquo təklifi verilir Bu fikir səhvdir ccediluumlnki a=b+c də ola bilər Natural ədədlər uumlzərində toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri də duumlzguumln verilməmişdir Verilən tapşırıqlar 3-cuuml və 4-cuuml sinif həcmində olaraq ccedilox sadədir heccedil bir didaktik funksiyaya malik deyil

Dərsliyin 30-cu səhifəsində vurmanın paylama və qruplaşdırma xassəsi hasilin sıfra bərabərlik şərti səhv verilmişdir Sıfra və vahidə vurmanı vurma əməlinin xassələri kimi vermək elmi səhvdir Belə olan halda şagird bacarıqlarında nəyinsə formalaşdırılmasından soumlhbət gedə bilməz MMV-də (səh 43) verilmiş ldquovurma və boumllmənin qarşılıqlı tərs əməllər olduğunu başa duumlşuumlrrdquo şagird bacarığının formalaşdırılması uumlccediluumln dərslikdə tapşırıqlar yoxdur Vurma əməlinə aid 2-ci və 3-cuuml siniflərdən məlum olanları həm duumlstur və həm də soumlzlə ifadə etməyə ehtiyac yoxdur

Səhifə 37 ldquoBoumllmənin xassələri a1=a aa=1 0a=0 0-a boumllmək olmazrdquo təkliflərinin boumllmənin xassələri kimi verilməsi doğru deyil Boumllmənin xuumlsusi halı olan bu material 3-cuuml sinfə aiddir ldquoBuumltuumln cuumlt ədədlər 2-yə boumlluumlnuumlrrdquo təklifi isə səhv olaraq 2-yə boumlluumlnmə əlaməti kimi adlandırılmışdır Həmccedilinin 4-ə boumlluumlnmə əlaməti də quumlsurlu verilmişdir

7

Səhifə 39 Moumlvzuda verilmiş 96623-uumln izahında heccedil bir məntiqi qanunauyğunluq yoxdur Orada 80020 və 100020 goumltuumlruumllmuumlşduumlr Niyə məhz 90020 goumltuumlruumllmuumlr Uumlmumiyyətlə bu hansı qaydalara əsasən muumləyyən edilir Şagirdlər bunu necə muumləyyən etməlidir Halbuki əgər şagird yuxarıda deyilən muumlhakimələri apara bilirsə onun uumlccediluumln 90020-də neccedilə tam olmasını təyin etmək ccedilətin deyil Ona goumlrə bu cuumlr metodiki yanaşma duumlzguumln sayıla bilməz Sual olunur Əgər boumllmənin xassələri boumlluumlnmə əlamətləri səhv və ya quumlsurlu verilirsə onda qarşıya qoyulan məqsədə nail olunması şuumlbhə altında qalmırmı

Səhifə 47 Tapşırıq 1-də verilir ldquoMəsələləri ifadələr qurmaqla həll edin Məsələni həll etmə planını yazınrdquo Muumləlliflər məsələnin həlli planını mərhələlər uumlzrə vermək istəsələr də ona nail olmamışlar Planın 1-ci bəndi uumlmumi şəkildə (1 Məsələnin sualı və verilənlər muumləyyən edilir) verildiyi halda qalan bəndlər xuumlsusi misal nuumlmunəsi əsasında verilmişdir Nəticədə məsələ həlli uumlccediluumln planın hansı mərhələlərdən ibarət olduğu qaranlıq qalır Duumlzguumln metodiki yanaşma deyil

Səhifə 51 Burada ldquoƏdədin boumllənlərirdquo moumlvzusundan danışılır MMV-də (səh 63) moumlvzuya uyğun standart (121) və şagird bacarıqları olaraq aşağıdakılar qeyd olunmuşdur

Şagird bacarıqları - ədədin boumllənlərini boumllmə əlamətlərinə goumlrə muumləyyən edir - ədədi iki vuruğun hasili şəklində ifadə etməklə boumllənlərini muumləyyən edir - ədədin boumllənləri uumlzərində qurulmuş muumlxtəlif məsələləri həll edir Goumlruumlnduumlyuuml kimi standartla (121) şagird bacarıqları arasında kəskin fərq var

Bu standartın tələbinə goumlrə burada verilmiş bacarıqların reallaşdırılması nəzərdə tutulmur İzahat ədədin boumlləni uumlccediluumln verilən təriflə başlayır Tərifdə verilir ldquoHər hansı natural ədədin qalıqsız boumlluumlnduumlyuuml hər bir natural ədəd həmin ədədin boumlləni adlanırrdquo ancaq MMV-də ədədin boumlləni uumlccediluumln ikinci tərif verilir ldquoTərif Verilmiş natural ədədin boumlluumlnduumlyuuml natural ədədə həmin natural ədədin boumlləni deyilirrdquo (natural soumlzuuml uumlccedil dəfə təkrarlanır) Eyni anlayış uumlccediluumln muumlxtəlif şəkildə iki quumlsurlu tərifin verilməsi yersizdir Dərslikdə natural ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln verilmiş qayda belədir ldquoHər hansı ədədin buumltuumln boumllənlərini tapmaq uumlccediluumln bu ədədi iki muumlxtəlif vuruğun hasili kimi ifadə etmək olarrdquo təklifi ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln qaydanı muumləyyən etmir belə ki ədədin iki muumlxtəlif vuruğun hasili şəklində goumlstərilməsi onun buumltuumln boumllənlərinin tapılması demək deyil 24 ədədinin boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln təklif olunan qaydaya əsasən ccediloxrəqəmli ədədlər uumlccediluumln (məsələn

8

Dsəh 51-də 7-ci tapşırıqda 3-cuuml bənddəki 2464 ədədinin buumltuumln boumllənlərinin sayı 24-duumlr) onların buumltuumln boumllənlərinin tapılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln ccedilətindir və ccedilox vaxt tələb edir Deməli verilmiş qayda istənilən ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln yaramırsa onda ona qayda demək olmaz Daha sonra mətndə ldquoEyni ədədə aid vuruqları qruplaşdırmaqla ədədin boumllənləri ccediloxluğunu yazmaq olar 1234681224 rdquo fikri quumlsurludur Burada qarşıya qoyulan məqsəd oumlzuuml dolaşıqdır

Belə ki şagird bacarıqlarında bir ədədin boumllənlərinin tapılmasının formalaşdırılması nəzərdə tutulduğu halda 2-ci 4-cuuml 6-cı tapşırıqlarda iki ədədin boumlluumlnduumlyuuml ən boumlyuumlk ədədin iki ədədin hər birinə boumlluumlnən ən kiccedilik ədədin tapılmasına aid tapşırıqlar verilmişdir 5-ci 7-ci və 8-ci tapşırıqların şərti quumlsurludur MMV-də səhifə 64-də 4-cuuml tapşırığın həllinə aid verilmiş goumlstəriş səhvdir

121 və 123 standartlarında nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 221 Şagird dəyişənin verilmiş qiymətləri uumlccediluumln ifadənin

qiymətlərini tapır Səhifə 26 ldquoDəyişənli ifadələrrdquo başlığı altında ldquohərfi ifadələrrdquodən danışılır

moumlvzunun izahında hansı ifadənin dəyişənli ifadə olması haqqında isə heccedil nə deyilmir Bu moumlvzunun izahında şagirdlərin bilik və yaş xuumlsusiyyətləri nəzərə alınmadan həm 3-cuuml (səh 126) həm də 5-ci siniflərdə həlli ldquon+4rdquo şəklində ifadənin qurulmasını tələb edən eyni məzmunlu məsələ həll edilmişdir Belə ccedilıxır ki iki il ərzində şagirdlərin bilik səviyyəsi dəyişmir Əlbəttə bu cuumlr yanaşma elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

Standart 211 Şagird dəyişənlərin və natural ədədlərin koumlməyi ilə sadə cəbri

ifadələr və tənliklər qurur Səhifə 28 Tənlik moumlvzusunda tənlik haqqında heccedil bir izahat verilməmişdir

Tənlik nədir tənliyin koumlkuuml tənliyin həlli nəyə deyilir bunlar izah olunmamışdır Moumlvzunun izahatında verilmiş məsələdə qeyd olunur ldquoNigar qiyməti 12 manat olan elektron qulaqcıq almaq istəyir Onun 8 manatı var Nigara daha neccedilə manat lazımdırrdquo Bu şəkildə sadə məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur 3-cuuml sinifdə ldquoTənlik qurmaqla məsələ həllirdquo (səh 127) moumlvzusunda izahatda ldquoMəsələ Babası Fidana 12

9

manat pul verdi Fidanın 20 manat pulu oldu Fidanın əvvəlcə neccedilə manat pulu var idirdquo şəklində məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur və həll olunur (ancaq 3-cuuml sinif standartlarında tənliklərin yalnız seccedilmə uumlsulla həllinə icazə verilir) Tapşırıqlarda verilmiş məsələlər və tənliklər (t1-5) 3-cuuml sinifdə səhifə 127 128 129-da olan tapşırıqlarla ya analoqdur ya da ccedilətinlik dərəcələri eynidir Goumlruumlnduumlyuuml kimi şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bilik səviyyəsi nəzərə alınmamışdır

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 124Şagird məxrəcləri eyni olan kəsrləri və qarışıq ədədləri toplayır

ccedilıxır onluq kəsrlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 52-61

63-69 78 və 96-100-cuuml səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur 52-ci səhifədə moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Dərsliyin 75-ci səhifəsində ilk dəfə heccedil bir izahat olmadan ldquoadi kəsrrdquo soumlzuuml işlədilir onun nə uumlccediluumln bu şəkildə verilməsi məlum deyil Bundan sonra istər tapşırıqlarda istərsə də moumlvzularda adi kəsr soumlzuumlnə tez-tez rast gəlinir Nə dərslikdə nə də MMV-də ldquoAdi kəsr nədirrdquo sualına cavab yoxdur 124 standartı məxrəcləri bərabər olan adi kəsrlərin muumlqayisəsini onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərinin formalaşdırılmasını nəzərdə tutur Ancaq 59-cu səhifədə surət və məxrəcləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsinə aid izahatda misal nuumlmunəsi həmccedilinin 1-ci tapşırığın 3-cuuml bəndində ona aid ccedilalışma da verilmişdir İndiyə qədərki məlumatlara əsasən şagirdlər yalnız verilmiş kəsrə bərabər olan kəsrlərin yazılması ilə tanışdırlar Lakin dərslikdə məxrəcləri və suumlrətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi zamanı onların surətləri və ya məxrəcləri naməlum qayda

əsasında bərabərləşdirilir Nə uumlccediluumln orada verilmiş 310

və 27

kəsrlərinin məxrəclərinin

bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln 70 ədədi surətlərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln isə 6 ədədi seccedililir Cavab ondan ibarətdir ki 70 və 6 ədədləri uyğun olaraq kəsrlərin məxrəclərinin və surətlərinin ƏKOB-larıdır Ancaq ƏKOB anlayışı 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil olmadığından bu anlayışın mahiyyəti accedilıqlanmadan ondan istifadə edilmişdir Kəsrlərin surətlərinin və məxrəclərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln verilə biləcək uumlsulun izahatı isə dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır Deməli məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsindən və ya onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərindən danışmaq olmaz Burada ancaq məxrəcləri və ya suumlrətləri biri digərinin boumlləni (və ya boumlluumlnəni) olan kəsrlərin muumlqayisəsindən

10

danışmaq olar Məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ƏKOB ƏBOB kurikulum standartlarında yoxdur

Səhifə 53 Burada ldquoməsələyərdquo aid verilən şərh quumlsurludur və bir misal əsasında onun izahına cəhd edilir ancaq adi kəsrin surət və məxrəci natural ədədlər olmaqla

uumlmumi şəkli (ab= ab

) verilmir hansı ki ccedilalışmalar həllində (t 4-uumln 1-ci və 2-ci

bəndlərində səh 55-də t3 səh 57-də t 4-uumln 1-ci və 2-ci bəndlərində) adi kəsrin

uumlmumi şəklindən istifadə edilmişdir Adi kəsrin ldquo ab

rdquo şəklini vermədən ondan istifadə

edilməsi metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Səhifə 55 ldquoBərabər kəsrlərrdquo moumlvzusunun izahatında ilk iki sətir səhvdir Orada

ldquovə yardquo olmalıdır bundan əlavə ldquoqiymətcə bərabər kəsrlər alınırrdquo ifadəsi olmalıdır Bərabər kəsrlər moumlvzusunda natural ədədin sonsuz sayda bərabər kəsrlər şəklində goumlstərilməsinin muumlmkuumlnluumlyuuml moumlvzuda oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 56 ldquoKəsrlərin ixtisarırdquo 5-ci sinif kurikulum standartlarında yoxdur və ona aid dərslikdə verilən tərif səhvdir Orada verilir ldquoKəsrin surət və məxrəcinin

sıfırdan fərqli eyni bir ədədə boumlluumlnməsinə kəsrin ixtisarı deyilirrdquo Belə ccedilıxır ki 75

kəsrinin surət və məxrəcini 2-yə boumllməklə bu kəsri ixtisar etmək olar yəni alınmış

5352 kəsri ixtisar olunmuş kəsrdir

Səhifə 60 Kəsrlərin muumlqayisəsi yalnız ədəd oxundan istifadə etməklə verilir Ancaq burada kəsrlərin muumlqayisəsinin uumlccedil uumlsulu da verilməlidir

Səhifə 64 Qarışıq ədədlərin toplama qaydasında verilir ldquo kəsr hissələr isə kəsrlərin toplanması qaydasına uyğun toplanaraq cəmin kəsr hissəsini təşkil edirrdquo Bu

qaydadan belə ccedilıxır ki 573

541

532 =+ -nin kəsr hissəsi

57 -dir Goumlruumlnduumlyuuml kimi qayda

duumlzguumln ifadə edilməmişdir Səhifə 66-da kəsrlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilən izahat quumlsurludur

Səhifə 67 Qarışıq ədədlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilmiş qayda da duumlzguumln deyil Ccediluumlnki azalanın kəsr hissəsi ccedilıxılanın kəsr hissəsindən kiccedilik olduqda fərqi bu qayda

əsasında tapmaq muumlmkuumln deyil (Məsələn 1 33 15 5minus )

Səhifə 78 İzahatda riyaziyyatda qəbul olunmuş ədədin ldquostandart şəklirdquo termini burada tamamilə başqa məzmunda ədədin mərtəbə toplananlarının cəmi şəklində yazılışı isə səhv olaraq ldquoaccedilıq şəkilrdquo kimi verilmişdir Dərsliyin 78-ci səhifəsində

11

riyaziyyatda qəbul olunmamış 3MB 3OB həmccedilinin MMV-də də 1OB 2YB və s kimi yazılışlar daxil edilmişdir Onu da qeyd etmək lazımdır ki 5-ci sinifdə ədədlər milyon dairəsində oumlyrədilir Bu halda milyonluqlar mərtəbəsi hansı hərflə işarə edilməlidir Ccediluumlnki min rdquoMrdquo-ilə işarə olunur Dərslikdə səhifə 15-də isə 5-ci tapşırıqda 41A7B8 şəkilində yazılışa ədəd deyilir goumlruumlnduumlyuuml kimi bu yazılışla yuxarıda verilmiş yazılışlar eyni ifadələrdir 41A7B8 yazılışının ədəd mənasını verməsi uumlccediluumln onu 41A7B8 şəklində yazmaq lazım idi Deməli bu yazılışların hər ikisi duumlzguumln yazılış deyil Ccediluumlnki məlum olduğu kimi yazılışın uumlstuumlndə xətt ona goumlrə lazımdır ki 41A7B8 yazılışı hasil kimi başa duumlşuumllməsin Bu da o deməkdir ki bu şəkildə yazılışların daxil edilməsi məqsədəmuumlvafiq deyil

124 standartında nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılmasına dərsliyin 96ndash100-uumlncuuml səhifələrində də yer verilmişdir 97ndash98-ci səhifələrdə rdquoOnluq kəsrin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo uumlccediluumln verilmiş qaydalar (ancaq bir qayda verilməli idi) həcmcə ccedilox boumlyuumlk olmaqla bərabər həm də dolaşıq fikirlərlə ifadə olunmuşdur Qayda aşağıdakı kimi verilmişdir

ldquo1 Hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılır

2 Tam hissənin boumlluumlnməsindən alınan rəqəmlər qismətdə tam hissənin mərtəbələrinə yazılır

3 Tam hissədən alınan qalıq kəsr hissənin mərtəbə vahidlərinə əlavə edilir və boumllmə əməli davam etdirilir

4 Kəsr hissəyə uyğun hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin kəsr hissəsinin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılırrdquo

Bu qaydanı sadəcə olaraq ldquoOnluq kəsri natural ədədə boumllmək uumlccediluumln əvvəlcə tam hissəni bu natural ədədə boumlluumlb qismətdə verguumll yazaraq boumllməni natural ədədlərdə olduğu kimi davam etdirmək lazımdırrdquo şəklində vermək olardı Həmccedilinin 98-ci səhifədə ldquoOnluq kəsrlərin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo barədə daha bir qayda verilmişdir Bundan əvvəlki qayda uumlccediluumln deyilən iradları eynilə buraya da aid etmək olar

Bu standartda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş uumlccedil tərəfinin uzunluğu məlum olan uumlccedilbucaqların qurulması mərkəzi bucaq xətti və fırlanma simmetriyası doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə hərəkətləri prizma piramida fəza

12

fiqurlarının accedilılışı və onların muumlxtəlif tərəfdən goumlruumlntuumllərinin təsvirinin qurulması kurikulum standartlarında yoxdur Burada verilmiş ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo bacarığının şərtləri əsasında doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln olmadığından bu tələb duumlzguumln deyil

Standart 312 Şagird uzunluğu məlum olan parccedilanı dərəcə oumllccediluumlsuuml verilən

bucağı iki tərəfi və onlar arasında qalan bucağa goumlrə uumlccedilbucağı tərəflərinə goumlrə duumlzbucaqlını qurur

Dərsliyin 109-111-ci səhifələrində reallaşdırılması nəzərdə tutulan bu standartın tələblərindən ldquoUumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucaqların qurulmasırdquo bacarığının da formalaşdırılması kimi nəticə alınmır Həmccedilinin bu anlayış kurikulum standartlarında yoxdur Ancaq dərslikdə bu məsələnin həlli uumlccediluumln edilən cəhd uğursuzluqla nəticələnmişdir Belə ki səhifə 110-da ldquoYadda saxlayınrdquo başlığı altında verilmiş qayda səhvdir ldquoUumlccedilbucağın bir tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən həmişə kiccedilikdirrdquo yazılıb Amma bu qayda ldquouumlccedilbucağın ixtiyari tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən kiccedilikdirrdquo kimi yazılmalı idi Əgər şagird dərslikdə verilmiş qaydaya əsaslansa 3-cuuml ccedilalışmanın 2-ci bəndində olan tapşırığı həll edərsə 4lt4+9 bərabərsizliyi alınar onda belə ccedilıxır ki tərəflərinin uzunluğu 4 sm 4 sm 9 sm olan uumlccedilbucaq var Ancaq məlum olduğu kimi belə uumlccedilbucaq yoxdur

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 311 Şagird noumlqtə duumlz xətt şuumla parccedila muumlstəvi bucaq uumlccedilbucaq

doumlrdbucaqlı ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında biliklərini nuumlmayiş etdirir Bu standartın 112ndash113-cuuml səhifələrdə reallaşdırılması nəzərdə tutulur Ancaq

burada verilmiş trapesiya romb paraleloqram duumlzguumln ccediloxbucaqlılar kurikulum standartlarında yoxdur Paraleloqram haqqında verilmiş izahat tam deyil ldquoParaleloqramrdquo oumlzuumlndən əvvəl məlum olan anlayışa əsaslanmadan daxil edilir Ancaq burada doumlrdbucaqlı-trapesiya-paraleloqram-romb-duumlzbucaqlı-kvadrat kimi təsnifi əsas goumltuumlrmək lazım idi Dərslikdə isə əksinə hərəkət edilir ldquoTrapesiyardquoya tərif verilərkən hələ şagirdlərə məlum olmayan ldquotrapesiyanın oturacaqlarırdquo anlayışından istifadə etməklə iki tərəfinin paralel olduğu deyilir hansı ki paralel tərəflərə trapesiyanın oturacaqları deyilir Trapesiyanın digər iki tərəfinin isə yan tərəflər

13

olması barədə heccedil nə deyilmir Goumlruumlnduumlyuuml kimi trapesiya barəsində də verilmiş izahat quumlsurludur

311 standartının tələbinə uyğun olaraq ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında bacarıqların reallaşdırılması 114 115-ci səhifələrdə nəzərdə tutulur Ancaq 114-cuuml səhifədə ccedilevrə dairə və onun elementləri haqqında olan tərif və izahatlar səhv və ya quumlsurludur Belə ki orada verilmiş diametrin vətərin və s tərifləri və digər elementlər haqqında olan izahatlar duumlzguumln deyil Diametrin tərifində verilir ldquoCcedilevrənin mərkəzindən keccedilməklə onun istənilən iki noumlqtəsini birləşdirirrdquo Bu tərifə goumlrə mərkəzdən keccedilməklə ccedilevrənin istənilən iki noumlqtəsini birləşdirən hər hansı xətt də ccedilevrənin diametri ola bilər Bu iradlar eynilə ldquovətərrdquo uumlccediluumln verilmiş tərifə də aiddir İzahatda olan rəngli şəkil-dairə ccedilevrənin muumlstəvidən ayırdığı daxili hissə kimi başa duumlşuumlluumlr Burada verilmiş dairə təsvirində dairənin ccedilevrəsi dairəyə aid deyil nə də izahatda ldquoCcedilevrə dairənin sərhəddidir və ona aiddirrdquo faktını təsdiq edən bir cuumlmlə belə yoxdur Ccedilevrənin və dairənin mərkəzləri oumlzlərinə aiddirmi Bu suallara da cavab yoxdur İzahatda verilir ldquoCcedilevrə mərkəz noumlqtəsinin adı ilə adlandırılırrdquo Ancaq ccedilevrənin ldquomərkəz noumlqtəsirdquo anlayışı yoxdur ldquoccedilevrənin mərkəzi və ona uyğun muumlstəvinin (fəzanın) noumlqtəsirdquo və ya ldquomərkəzi verilmiş noumlqtədə olan ccedilevrərdquo var

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Dərsliyin 116ndash118-ci səhifələrində 311 və 321 standartlarını əsas tutaraq ldquoDoumlnmə əksetmə suumlruumlşmərdquo adlı moumlvzu daxil edilmişdir Əvvəla əksetmə suumlruumlşmə guumlzguuml əksi (səh116-da 2-ci tapşırıq) adlı riyazi terminlər yoxdur İkincisi olsa da belə goumlstərilən standartlar bu uydurma anlayışlara aid bacarıqların formalaşmasını tələb etmir MMV-də şagird bacarıqlarında qeyd olunur

- muumlstəvi fiqurların aldığı yeni vəziyyətin şəklinə goumlrə hərəkətin noumlvuumlnuuml (doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə) muumləyyən edir

- muumlstəvi fiqurların verilən hərəkətə goumlrə yeni vəziyyətinin şəklini ccediləkir Diqqət yetirsək 311 və 321 standartlarının tələbləri ilə sadalanan şagird

bacarıqları arasında heccedil bir uyğunluğun olmadığını muumləyyən etmək olar Eyni zamanda 118-ci səhifədə ldquoDuumlz quraşdır bəzərdquo moumlvzusunda verilmiş tapşırıqlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların reallaşdırılması da standartlarda yoxdur

14

Standart 321 Şagird sadə simmetrik muumlstəvi fiqurları tanıyır Dərsliyin 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartına əsaslanaraq rdquoSimmetriyardquo

anlayışının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur MMV-də verilmiş şagird bacarıqları - simmetriya xəttinə goumlrə fiqurların digər yarısını ccediləkir - simmetriyadan istifadə etməklə naxışlar bəzəklər ccediləkir Bu standartın təsbit etdiyi bacarıqların burada verilmiş şagird bacarıqları ilə heccedil

bir uyğunluğu yoxdur Şagird bacarıqlarına ldquosimmetriya xəttirdquo adlı yeni termin daxil edilmişdir Riyaziyyatda qəbul edilmiş ldquosimmetriya oxurdquo termininin adını dəyişdirib fərqli mahiyyət daşıyan nəzərdə tutulmuş tələblərə cavab verə bilməyən ldquosimmetriya xəttirdquo şəklində ifadə etmək elmi-metodiki cəhətdən ciddi səhvdir Səhifə 119-da 3-cuuml tapşırığın şərtində simmetriya xətti 4-cuuml tapşırıqda isə simmetriya oxu deyilməsində də məqsəd aydın deyil Bu anlayışların mahiyyəti haqqında heccedil bir accedilıqlama verilməyib

120-ci səhifədə izahatda verilir ldquoİki noumlv simmetrik fiqurları nəzərdən keccedilirək 1) xətti (ox) simmetrik fiqurlar 2) doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Birinci bənddə verilmiş ldquoxətti (ox) simmetrikrdquo adlı riyazi termin yoxdur İkinci

bənddə isə verilmiş ldquodoumlnmə simmetriyasırdquonın 321 standartına uyğunluğu yoxdur Buradakı tələb tamamilə fərqlidir İzahatda verilir ldquoXətti simmetriyaya malik fiqurları simmetriya oxuna nəzərən qatladıqda onun bir yarısı digər yarısı ilə tamamilə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Şəkildə beşbucaqlı xətti simmetrik fiqurdurrdquo Əvvəla ldquoXətti simmetriyardquo kimi termin yoxdur ldquoox simmetriyasırdquo termini var İkincisi ldquoxətti simmetrik fiqurrdquo yox ldquosimmetriya oxu olan fiqurrdquo şəklində işlənməlidir İzahatda 2-ci bənddə verilir ldquo2) Doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Bu anlayışın verilməsi bir daha suumlbut edir ki dərsliyə daxil olan moumlvzular şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun olmadıqda şagirdlər və muumləllimlər uumlzləşdikləri problemi həll edə bilmirlər Məsələn moumlvzuda verilir ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqur oumlz mərkəzi noumlqtəsi ətrafında fırlandıqda tam doumlnənə qədər oumlz-oumlzuuml ilə bir neccedilə dəfə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Məsələn bərabərtərəfli uumlccedilbucağı mərkəz noumlqtəsinə nəzərən fırlatsaq tam doumlnənə qədər 3 dəfə oumlz-oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşərrdquo Əvvəla ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqurrdquo yoxdur ldquoDoumlnmə mərkəzinə malik fiqurrdquo var İkincisi sual olunur Fiqurun mərkəzi noumlqtəsi nədir və necə təyin edilir Bərabərtərəfli uumlccedilbucaqda duumlzguumln altıbucaqlıda və s doumlnmə mərkəzi necə təyin edilir Uumlmumiyyətlə doumlnmə mərkəzi

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

4

Moumlvzunun 6 sətirlik ldquoşərhirdquo heccedil bir metodik tələbə cavab vermir Ccediloxrəqəmli ədədlərin yuvarlaqlaşdırılması uumlccediluumln qaydanın ikinci bəndində verilir ldquo2) Bu rəqəmin sağında 5 6 7 8 və ya 9 olduqda qeyd olunan rəqəm bir vahid artırılır və bu mərtəbədən sağdakı rəqəmlər sıfırla əvəz edilirrdquo 81-ci səhifədə isə onluq kəsrlərin yuvarlaqlaşdırılması ilə bağlı iki qayda bir goumlstəriş verilmişdir ldquoOnluq kəsrlərin tama qədər (təkliklərə qədər) yuvarlaqlaşdırılması Tam hissənin təkliklər mərtəbəsindəki rəqəm qeyd olunur Bu rəqəmdən sağdakı birinci rəqəm başqa soumlzlə onluq kəsrin ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm 5-ə bərabər və ya 5-dən boumlyuumlkduumlrsə qeyd olunmuş rəqəm bir vahid artırılır bu rəqəm 5-dən kiccedilikdirsə qeyd olunmuş rəqəm dəyişmir Kəsr hissədəki digər rəqəmlər atılırrdquo şəklində deyilən qayda natural ədədlərin yuvarlaqlaşdırılması ilə bağlı verilən qaydadan ldquosağdakı birinci rəqəmrdquo ifadəsi ilə fərqlənir Qeyd etmək lazımdır ki bu qaydalar dərsliyin muumlxtəlif səhifələrində fərqli şəkildə verilmişdir ki bunu da məqsədəuyğun hesab etmək olmaz Bunlardan birinci qayda duumlzguumln deyil ikinci isə quumlsurludur Burada ldquotama qədər (təkliklərə qədər)rdquo şəklində deyil ldquotəkliklərə qədərrdquo kimi yazılmalı idi İkinci qayda isə bu şəkildə verilmişdir ldquoOnluq kəsrlərin ondabirlər yuumlzdəbirlər və s mərtəbələrinə qədər yuvarlaqlaşdırılması Ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm qeyd olunur Bu rəqəmdən sağdakı yəni yuumlzdəbirlər mərtəbəsindəki rəqəm 5 və ya 5-dən boumlyuumlk olarsa ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm bir vahid artırılır bu rəqəm 5-dən kiccedilik olarsa ondabirlər mərtəbəsindəki rəqəm dəyişmir Kəsr hissədəki digər rəqəmlər atılırrdquo Nəhayət onluq kəsrlərin yuumlzdəbirlər mərtəbəsinə qədər yuvarlaqlaşdırılması barədə goumlstəriş verilir ldquoYuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırılma analoji qaydada mindəbirlər mərtəbəsindəki rəqəmə goumlrə aparılır və srdquo Əvvəla bu qaydalardan biri digərindən fərqli olmaqla bərabər ccedilox quumlsurlu verilmişdir Onluq kəsrləri yuvarlaqlaşdırmaq uumlccediluumln hər bir mərtəbə vahidinə uyğun qayda verilməsi metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Bunların əvəzinə bir uumlmumi qayda vermək və təkrar verilmiş qayda əvəzinə isə daha vacib məlumatların verilməsi metodiki cəhətdən daha məqsədəuyğun hesab edilir Bu qaydalara əsasən 258564 şəklində ədədi onluqlar mərtəbəsinə qədər yuvarlaqlaşdırarkən iki qaydaya-həm natural ədədlərin həm də onluq kəsrlərin yuvarlaqlaşdırılması qaydalarına istinad edilməlidir Əslində isə soumlzuuml gedən qayda aşağıdakı şəkildə verilməli idi ldquoƏdədi muumləyyən mərtəbəyə qədər yuvarlaqlaşdırarkən bu mərtəbədən sonra gələn buumltuumln rəqəmlər sıfırla əvəz olunur Sıfırla əvəz olunan birinci rəqəm 01234 rəqəmlərindən biri olarsa ondan əvvəlki rəqəm dəyişmir 56789 rəqəmlərindən

5

biri olarsa ondan əvvəlki rəqəmə bir vahid əlavə olunurrdquo Bu qayda eyni zamanda ldquoonluq kəsrlərin sağındakı sıfırları atmaq və ya onluq kəsrin sağına istənilən sayda sıfır əlavə etmək olarrdquo kimi muumlhuumlm bir xassənin formalaşdırılmasına da bir daha imkan yaradardı

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 113 Şagird ədəd oxunda natural ədədə uyğun noumlqtəni goumlstərir Səhifə 16 ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo moumlvzusunda yuxarıda verilmiş

standartın tələblərinin reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur İbtidai siniflərdə olduğu kimi bu dərslikdə də ədəd oxu şuumla istiqamətlənmiş duumlz xətt (səh 60 62 63 77 89 152 və s) duumlz xətt parccedilası (D səh 95 MMV-də səh 34) iki tərəfində ox işarəsi olan duumlz xətt (D səh 77-də 6-cı tapşırıq) şəklində tapşırıqların mətni izahatsız verilmişdir ldquoƏdəd oxurdquo bunlardan hansıdır və uumlmumiyyətlə ldquoədəd oxurdquo nədir Bu niyə belə anlaşılmaz şəklə salınmışdır Dərslikdə və MMV-də bu suallara cavab tapmaq muumlmkuumln deyil

Standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

Standart 114 Şagird iki sonlu ccediloxluğun birləşməsini və kəsişməsini tapır 17-20-ci səhifələrdə verilmiş moumlvzu və tapşırıqlar əsasında bu standartın

reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur Dərsliyin 17-ci səhifəsində həndəsi fiqurlar ccediloxluğunda iki bərabər uumlccedilbucaq təsvir olunmuşdur Digər tərəfdən bu fiqurlarla birlikdə iki bərabər uumlccedilbucaq təsvir olunmuşdur Belə təsəvvuumlr yaranır ki ccediloxluqda eyni element iki dəfə yazıla və ya təsvir edilə bilər Bu səhv fikir dərsliyin 18-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığın 2-ci bəndində bir daha təkrarlanmışdır Belə ki orada verilir ldquo2) A=səməni hərflər ccediloxluğu ilə hansı soumlzləri yazmaq olar mən sel sənəm əsmər soumlzlərinin hərflər ccediloxluğunu işarə edin və A ccediloxluğunun alt ccediloxluğu olub-olmadığını yazınrdquo Bu yazılışdan başa duumlşuumlluumlr ki muumləlliflərin fikrincə sənəm əsmər soumlzlərini yazmaq uumlccediluumln A ccediloxluğunda iki ldquoərdquo hərfinin olması lazımdır Bu ciddi elmi səhvdir 19-cu səhifədə verilmiş iki ccediloxluğun birləşməsinin tərifi səhvdir (Dərslikdə verilmiş tərif İki ccediloxluqdan heccedil olmazsa birinin elementlərindən təşkil olunmuş ccediloxluğa bu ccediloxluqların birləşməsi deyilir) Burada verilmiş 3 tapşırıqdan 1-ci alt ccediloxluğa 3-cuuml ccediloxluqların fərqinə aiddir 20-ci səhifədə verilmiş 6 tapşırıqdan

6

1-ci və 2-ci ccediloxluqların fərqinə 3-cuuml alt ccediloxluğa aiddir 6-cı tapşırıq isə moumlvzuya aid deyil 4-cuuml və 5-ci tapşırıqların şərti duumlzguumln deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi iki dərsdə verilmiş 9 tapşırıqdan 7-si moumlvzuya (rdquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo) uyğun deyildir

Beləliklə məzmunu duumlzguumln verilməyən anlayış standartların tələbləri baxımından dərslikdə normal şəkildə formalaşdırıla bilməz

Standart 121 Şagird natural ədədlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Standart 123 Şagird ədədi ifadənin qiymətini tapır (moumltərizə daxilində

ifadələr də daxil olmaqla) Bu standartların tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 21

30 37-40 47 və 51-ci səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur Səhifə 21 Dərslikdə toplamanın yerdəyişmə xassəsindən duumlzguumln istifadə

edilməmişdir (4+3+8+7=22 3+7+8+4=22 8+3+7+4=22 7+4+8+3=22) toplamanın qruplaşdırma xassəsi isə səhv verilmişdir ( ) ( ) ( )a b c a b c a b c b a c+ + = + + = + + = + + yazılışında toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır Verilən məsələlər 2-ci və 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur (t 34567)

Səhifə 22 Moumlvzunun izahatında ldquoandashbndashc=andash(b+c)rdquo bərabərliyindən sonra ldquoa ədədi b+c cəmindən boumlyuumlk olmalıdırrdquo təklifi verilir Bu fikir səhvdir ccediluumlnki a=b+c də ola bilər Natural ədədlər uumlzərində toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri də duumlzguumln verilməmişdir Verilən tapşırıqlar 3-cuuml və 4-cuuml sinif həcmində olaraq ccedilox sadədir heccedil bir didaktik funksiyaya malik deyil

Dərsliyin 30-cu səhifəsində vurmanın paylama və qruplaşdırma xassəsi hasilin sıfra bərabərlik şərti səhv verilmişdir Sıfra və vahidə vurmanı vurma əməlinin xassələri kimi vermək elmi səhvdir Belə olan halda şagird bacarıqlarında nəyinsə formalaşdırılmasından soumlhbət gedə bilməz MMV-də (səh 43) verilmiş ldquovurma və boumllmənin qarşılıqlı tərs əməllər olduğunu başa duumlşuumlrrdquo şagird bacarığının formalaşdırılması uumlccediluumln dərslikdə tapşırıqlar yoxdur Vurma əməlinə aid 2-ci və 3-cuuml siniflərdən məlum olanları həm duumlstur və həm də soumlzlə ifadə etməyə ehtiyac yoxdur

Səhifə 37 ldquoBoumllmənin xassələri a1=a aa=1 0a=0 0-a boumllmək olmazrdquo təkliflərinin boumllmənin xassələri kimi verilməsi doğru deyil Boumllmənin xuumlsusi halı olan bu material 3-cuuml sinfə aiddir ldquoBuumltuumln cuumlt ədədlər 2-yə boumlluumlnuumlrrdquo təklifi isə səhv olaraq 2-yə boumlluumlnmə əlaməti kimi adlandırılmışdır Həmccedilinin 4-ə boumlluumlnmə əlaməti də quumlsurlu verilmişdir

7

Səhifə 39 Moumlvzuda verilmiş 96623-uumln izahında heccedil bir məntiqi qanunauyğunluq yoxdur Orada 80020 və 100020 goumltuumlruumllmuumlşduumlr Niyə məhz 90020 goumltuumlruumllmuumlr Uumlmumiyyətlə bu hansı qaydalara əsasən muumləyyən edilir Şagirdlər bunu necə muumləyyən etməlidir Halbuki əgər şagird yuxarıda deyilən muumlhakimələri apara bilirsə onun uumlccediluumln 90020-də neccedilə tam olmasını təyin etmək ccedilətin deyil Ona goumlrə bu cuumlr metodiki yanaşma duumlzguumln sayıla bilməz Sual olunur Əgər boumllmənin xassələri boumlluumlnmə əlamətləri səhv və ya quumlsurlu verilirsə onda qarşıya qoyulan məqsədə nail olunması şuumlbhə altında qalmırmı

Səhifə 47 Tapşırıq 1-də verilir ldquoMəsələləri ifadələr qurmaqla həll edin Məsələni həll etmə planını yazınrdquo Muumləlliflər məsələnin həlli planını mərhələlər uumlzrə vermək istəsələr də ona nail olmamışlar Planın 1-ci bəndi uumlmumi şəkildə (1 Məsələnin sualı və verilənlər muumləyyən edilir) verildiyi halda qalan bəndlər xuumlsusi misal nuumlmunəsi əsasında verilmişdir Nəticədə məsələ həlli uumlccediluumln planın hansı mərhələlərdən ibarət olduğu qaranlıq qalır Duumlzguumln metodiki yanaşma deyil

Səhifə 51 Burada ldquoƏdədin boumllənlərirdquo moumlvzusundan danışılır MMV-də (səh 63) moumlvzuya uyğun standart (121) və şagird bacarıqları olaraq aşağıdakılar qeyd olunmuşdur

Şagird bacarıqları - ədədin boumllənlərini boumllmə əlamətlərinə goumlrə muumləyyən edir - ədədi iki vuruğun hasili şəklində ifadə etməklə boumllənlərini muumləyyən edir - ədədin boumllənləri uumlzərində qurulmuş muumlxtəlif məsələləri həll edir Goumlruumlnduumlyuuml kimi standartla (121) şagird bacarıqları arasında kəskin fərq var

Bu standartın tələbinə goumlrə burada verilmiş bacarıqların reallaşdırılması nəzərdə tutulmur İzahat ədədin boumlləni uumlccediluumln verilən təriflə başlayır Tərifdə verilir ldquoHər hansı natural ədədin qalıqsız boumlluumlnduumlyuuml hər bir natural ədəd həmin ədədin boumlləni adlanırrdquo ancaq MMV-də ədədin boumlləni uumlccediluumln ikinci tərif verilir ldquoTərif Verilmiş natural ədədin boumlluumlnduumlyuuml natural ədədə həmin natural ədədin boumlləni deyilirrdquo (natural soumlzuuml uumlccedil dəfə təkrarlanır) Eyni anlayış uumlccediluumln muumlxtəlif şəkildə iki quumlsurlu tərifin verilməsi yersizdir Dərslikdə natural ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln verilmiş qayda belədir ldquoHər hansı ədədin buumltuumln boumllənlərini tapmaq uumlccediluumln bu ədədi iki muumlxtəlif vuruğun hasili kimi ifadə etmək olarrdquo təklifi ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln qaydanı muumləyyən etmir belə ki ədədin iki muumlxtəlif vuruğun hasili şəklində goumlstərilməsi onun buumltuumln boumllənlərinin tapılması demək deyil 24 ədədinin boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln təklif olunan qaydaya əsasən ccediloxrəqəmli ədədlər uumlccediluumln (məsələn

8

Dsəh 51-də 7-ci tapşırıqda 3-cuuml bənddəki 2464 ədədinin buumltuumln boumllənlərinin sayı 24-duumlr) onların buumltuumln boumllənlərinin tapılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln ccedilətindir və ccedilox vaxt tələb edir Deməli verilmiş qayda istənilən ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln yaramırsa onda ona qayda demək olmaz Daha sonra mətndə ldquoEyni ədədə aid vuruqları qruplaşdırmaqla ədədin boumllənləri ccediloxluğunu yazmaq olar 1234681224 rdquo fikri quumlsurludur Burada qarşıya qoyulan məqsəd oumlzuuml dolaşıqdır

Belə ki şagird bacarıqlarında bir ədədin boumllənlərinin tapılmasının formalaşdırılması nəzərdə tutulduğu halda 2-ci 4-cuuml 6-cı tapşırıqlarda iki ədədin boumlluumlnduumlyuuml ən boumlyuumlk ədədin iki ədədin hər birinə boumlluumlnən ən kiccedilik ədədin tapılmasına aid tapşırıqlar verilmişdir 5-ci 7-ci və 8-ci tapşırıqların şərti quumlsurludur MMV-də səhifə 64-də 4-cuuml tapşırığın həllinə aid verilmiş goumlstəriş səhvdir

121 və 123 standartlarında nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 221 Şagird dəyişənin verilmiş qiymətləri uumlccediluumln ifadənin

qiymətlərini tapır Səhifə 26 ldquoDəyişənli ifadələrrdquo başlığı altında ldquohərfi ifadələrrdquodən danışılır

moumlvzunun izahında hansı ifadənin dəyişənli ifadə olması haqqında isə heccedil nə deyilmir Bu moumlvzunun izahında şagirdlərin bilik və yaş xuumlsusiyyətləri nəzərə alınmadan həm 3-cuuml (səh 126) həm də 5-ci siniflərdə həlli ldquon+4rdquo şəklində ifadənin qurulmasını tələb edən eyni məzmunlu məsələ həll edilmişdir Belə ccedilıxır ki iki il ərzində şagirdlərin bilik səviyyəsi dəyişmir Əlbəttə bu cuumlr yanaşma elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

Standart 211 Şagird dəyişənlərin və natural ədədlərin koumlməyi ilə sadə cəbri

ifadələr və tənliklər qurur Səhifə 28 Tənlik moumlvzusunda tənlik haqqında heccedil bir izahat verilməmişdir

Tənlik nədir tənliyin koumlkuuml tənliyin həlli nəyə deyilir bunlar izah olunmamışdır Moumlvzunun izahatında verilmiş məsələdə qeyd olunur ldquoNigar qiyməti 12 manat olan elektron qulaqcıq almaq istəyir Onun 8 manatı var Nigara daha neccedilə manat lazımdırrdquo Bu şəkildə sadə məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur 3-cuuml sinifdə ldquoTənlik qurmaqla məsələ həllirdquo (səh 127) moumlvzusunda izahatda ldquoMəsələ Babası Fidana 12

9

manat pul verdi Fidanın 20 manat pulu oldu Fidanın əvvəlcə neccedilə manat pulu var idirdquo şəklində məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur və həll olunur (ancaq 3-cuuml sinif standartlarında tənliklərin yalnız seccedilmə uumlsulla həllinə icazə verilir) Tapşırıqlarda verilmiş məsələlər və tənliklər (t1-5) 3-cuuml sinifdə səhifə 127 128 129-da olan tapşırıqlarla ya analoqdur ya da ccedilətinlik dərəcələri eynidir Goumlruumlnduumlyuuml kimi şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bilik səviyyəsi nəzərə alınmamışdır

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 124Şagird məxrəcləri eyni olan kəsrləri və qarışıq ədədləri toplayır

ccedilıxır onluq kəsrlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 52-61

63-69 78 və 96-100-cuuml səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur 52-ci səhifədə moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Dərsliyin 75-ci səhifəsində ilk dəfə heccedil bir izahat olmadan ldquoadi kəsrrdquo soumlzuuml işlədilir onun nə uumlccediluumln bu şəkildə verilməsi məlum deyil Bundan sonra istər tapşırıqlarda istərsə də moumlvzularda adi kəsr soumlzuumlnə tez-tez rast gəlinir Nə dərslikdə nə də MMV-də ldquoAdi kəsr nədirrdquo sualına cavab yoxdur 124 standartı məxrəcləri bərabər olan adi kəsrlərin muumlqayisəsini onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərinin formalaşdırılmasını nəzərdə tutur Ancaq 59-cu səhifədə surət və məxrəcləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsinə aid izahatda misal nuumlmunəsi həmccedilinin 1-ci tapşırığın 3-cuuml bəndində ona aid ccedilalışma da verilmişdir İndiyə qədərki məlumatlara əsasən şagirdlər yalnız verilmiş kəsrə bərabər olan kəsrlərin yazılması ilə tanışdırlar Lakin dərslikdə məxrəcləri və suumlrətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi zamanı onların surətləri və ya məxrəcləri naməlum qayda

əsasında bərabərləşdirilir Nə uumlccediluumln orada verilmiş 310

və 27

kəsrlərinin məxrəclərinin

bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln 70 ədədi surətlərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln isə 6 ədədi seccedililir Cavab ondan ibarətdir ki 70 və 6 ədədləri uyğun olaraq kəsrlərin məxrəclərinin və surətlərinin ƏKOB-larıdır Ancaq ƏKOB anlayışı 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil olmadığından bu anlayışın mahiyyəti accedilıqlanmadan ondan istifadə edilmişdir Kəsrlərin surətlərinin və məxrəclərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln verilə biləcək uumlsulun izahatı isə dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır Deməli məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsindən və ya onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərindən danışmaq olmaz Burada ancaq məxrəcləri və ya suumlrətləri biri digərinin boumlləni (və ya boumlluumlnəni) olan kəsrlərin muumlqayisəsindən

10

danışmaq olar Məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ƏKOB ƏBOB kurikulum standartlarında yoxdur

Səhifə 53 Burada ldquoməsələyərdquo aid verilən şərh quumlsurludur və bir misal əsasında onun izahına cəhd edilir ancaq adi kəsrin surət və məxrəci natural ədədlər olmaqla

uumlmumi şəkli (ab= ab

) verilmir hansı ki ccedilalışmalar həllində (t 4-uumln 1-ci və 2-ci

bəndlərində səh 55-də t3 səh 57-də t 4-uumln 1-ci və 2-ci bəndlərində) adi kəsrin

uumlmumi şəklindən istifadə edilmişdir Adi kəsrin ldquo ab

rdquo şəklini vermədən ondan istifadə

edilməsi metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Səhifə 55 ldquoBərabər kəsrlərrdquo moumlvzusunun izahatında ilk iki sətir səhvdir Orada

ldquovə yardquo olmalıdır bundan əlavə ldquoqiymətcə bərabər kəsrlər alınırrdquo ifadəsi olmalıdır Bərabər kəsrlər moumlvzusunda natural ədədin sonsuz sayda bərabər kəsrlər şəklində goumlstərilməsinin muumlmkuumlnluumlyuuml moumlvzuda oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 56 ldquoKəsrlərin ixtisarırdquo 5-ci sinif kurikulum standartlarında yoxdur və ona aid dərslikdə verilən tərif səhvdir Orada verilir ldquoKəsrin surət və məxrəcinin

sıfırdan fərqli eyni bir ədədə boumlluumlnməsinə kəsrin ixtisarı deyilirrdquo Belə ccedilıxır ki 75

kəsrinin surət və məxrəcini 2-yə boumllməklə bu kəsri ixtisar etmək olar yəni alınmış

5352 kəsri ixtisar olunmuş kəsrdir

Səhifə 60 Kəsrlərin muumlqayisəsi yalnız ədəd oxundan istifadə etməklə verilir Ancaq burada kəsrlərin muumlqayisəsinin uumlccedil uumlsulu da verilməlidir

Səhifə 64 Qarışıq ədədlərin toplama qaydasında verilir ldquo kəsr hissələr isə kəsrlərin toplanması qaydasına uyğun toplanaraq cəmin kəsr hissəsini təşkil edirrdquo Bu

qaydadan belə ccedilıxır ki 573

541

532 =+ -nin kəsr hissəsi

57 -dir Goumlruumlnduumlyuuml kimi qayda

duumlzguumln ifadə edilməmişdir Səhifə 66-da kəsrlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilən izahat quumlsurludur

Səhifə 67 Qarışıq ədədlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilmiş qayda da duumlzguumln deyil Ccediluumlnki azalanın kəsr hissəsi ccedilıxılanın kəsr hissəsindən kiccedilik olduqda fərqi bu qayda

əsasında tapmaq muumlmkuumln deyil (Məsələn 1 33 15 5minus )

Səhifə 78 İzahatda riyaziyyatda qəbul olunmuş ədədin ldquostandart şəklirdquo termini burada tamamilə başqa məzmunda ədədin mərtəbə toplananlarının cəmi şəklində yazılışı isə səhv olaraq ldquoaccedilıq şəkilrdquo kimi verilmişdir Dərsliyin 78-ci səhifəsində

11

riyaziyyatda qəbul olunmamış 3MB 3OB həmccedilinin MMV-də də 1OB 2YB və s kimi yazılışlar daxil edilmişdir Onu da qeyd etmək lazımdır ki 5-ci sinifdə ədədlər milyon dairəsində oumlyrədilir Bu halda milyonluqlar mərtəbəsi hansı hərflə işarə edilməlidir Ccediluumlnki min rdquoMrdquo-ilə işarə olunur Dərslikdə səhifə 15-də isə 5-ci tapşırıqda 41A7B8 şəkilində yazılışa ədəd deyilir goumlruumlnduumlyuuml kimi bu yazılışla yuxarıda verilmiş yazılışlar eyni ifadələrdir 41A7B8 yazılışının ədəd mənasını verməsi uumlccediluumln onu 41A7B8 şəklində yazmaq lazım idi Deməli bu yazılışların hər ikisi duumlzguumln yazılış deyil Ccediluumlnki məlum olduğu kimi yazılışın uumlstuumlndə xətt ona goumlrə lazımdır ki 41A7B8 yazılışı hasil kimi başa duumlşuumllməsin Bu da o deməkdir ki bu şəkildə yazılışların daxil edilməsi məqsədəmuumlvafiq deyil

124 standartında nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılmasına dərsliyin 96ndash100-uumlncuuml səhifələrində də yer verilmişdir 97ndash98-ci səhifələrdə rdquoOnluq kəsrin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo uumlccediluumln verilmiş qaydalar (ancaq bir qayda verilməli idi) həcmcə ccedilox boumlyuumlk olmaqla bərabər həm də dolaşıq fikirlərlə ifadə olunmuşdur Qayda aşağıdakı kimi verilmişdir

ldquo1 Hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılır

2 Tam hissənin boumlluumlnməsindən alınan rəqəmlər qismətdə tam hissənin mərtəbələrinə yazılır

3 Tam hissədən alınan qalıq kəsr hissənin mərtəbə vahidlərinə əlavə edilir və boumllmə əməli davam etdirilir

4 Kəsr hissəyə uyğun hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin kəsr hissəsinin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılırrdquo

Bu qaydanı sadəcə olaraq ldquoOnluq kəsri natural ədədə boumllmək uumlccediluumln əvvəlcə tam hissəni bu natural ədədə boumlluumlb qismətdə verguumll yazaraq boumllməni natural ədədlərdə olduğu kimi davam etdirmək lazımdırrdquo şəklində vermək olardı Həmccedilinin 98-ci səhifədə ldquoOnluq kəsrlərin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo barədə daha bir qayda verilmişdir Bundan əvvəlki qayda uumlccediluumln deyilən iradları eynilə buraya da aid etmək olar

Bu standartda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş uumlccedil tərəfinin uzunluğu məlum olan uumlccedilbucaqların qurulması mərkəzi bucaq xətti və fırlanma simmetriyası doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə hərəkətləri prizma piramida fəza

12

fiqurlarının accedilılışı və onların muumlxtəlif tərəfdən goumlruumlntuumllərinin təsvirinin qurulması kurikulum standartlarında yoxdur Burada verilmiş ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo bacarığının şərtləri əsasında doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln olmadığından bu tələb duumlzguumln deyil

Standart 312 Şagird uzunluğu məlum olan parccedilanı dərəcə oumllccediluumlsuuml verilən

bucağı iki tərəfi və onlar arasında qalan bucağa goumlrə uumlccedilbucağı tərəflərinə goumlrə duumlzbucaqlını qurur

Dərsliyin 109-111-ci səhifələrində reallaşdırılması nəzərdə tutulan bu standartın tələblərindən ldquoUumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucaqların qurulmasırdquo bacarığının da formalaşdırılması kimi nəticə alınmır Həmccedilinin bu anlayış kurikulum standartlarında yoxdur Ancaq dərslikdə bu məsələnin həlli uumlccediluumln edilən cəhd uğursuzluqla nəticələnmişdir Belə ki səhifə 110-da ldquoYadda saxlayınrdquo başlığı altında verilmiş qayda səhvdir ldquoUumlccedilbucağın bir tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən həmişə kiccedilikdirrdquo yazılıb Amma bu qayda ldquouumlccedilbucağın ixtiyari tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən kiccedilikdirrdquo kimi yazılmalı idi Əgər şagird dərslikdə verilmiş qaydaya əsaslansa 3-cuuml ccedilalışmanın 2-ci bəndində olan tapşırığı həll edərsə 4lt4+9 bərabərsizliyi alınar onda belə ccedilıxır ki tərəflərinin uzunluğu 4 sm 4 sm 9 sm olan uumlccedilbucaq var Ancaq məlum olduğu kimi belə uumlccedilbucaq yoxdur

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 311 Şagird noumlqtə duumlz xətt şuumla parccedila muumlstəvi bucaq uumlccedilbucaq

doumlrdbucaqlı ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında biliklərini nuumlmayiş etdirir Bu standartın 112ndash113-cuuml səhifələrdə reallaşdırılması nəzərdə tutulur Ancaq

burada verilmiş trapesiya romb paraleloqram duumlzguumln ccediloxbucaqlılar kurikulum standartlarında yoxdur Paraleloqram haqqında verilmiş izahat tam deyil ldquoParaleloqramrdquo oumlzuumlndən əvvəl məlum olan anlayışa əsaslanmadan daxil edilir Ancaq burada doumlrdbucaqlı-trapesiya-paraleloqram-romb-duumlzbucaqlı-kvadrat kimi təsnifi əsas goumltuumlrmək lazım idi Dərslikdə isə əksinə hərəkət edilir ldquoTrapesiyardquoya tərif verilərkən hələ şagirdlərə məlum olmayan ldquotrapesiyanın oturacaqlarırdquo anlayışından istifadə etməklə iki tərəfinin paralel olduğu deyilir hansı ki paralel tərəflərə trapesiyanın oturacaqları deyilir Trapesiyanın digər iki tərəfinin isə yan tərəflər

13

olması barədə heccedil nə deyilmir Goumlruumlnduumlyuuml kimi trapesiya barəsində də verilmiş izahat quumlsurludur

311 standartının tələbinə uyğun olaraq ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında bacarıqların reallaşdırılması 114 115-ci səhifələrdə nəzərdə tutulur Ancaq 114-cuuml səhifədə ccedilevrə dairə və onun elementləri haqqında olan tərif və izahatlar səhv və ya quumlsurludur Belə ki orada verilmiş diametrin vətərin və s tərifləri və digər elementlər haqqında olan izahatlar duumlzguumln deyil Diametrin tərifində verilir ldquoCcedilevrənin mərkəzindən keccedilməklə onun istənilən iki noumlqtəsini birləşdirirrdquo Bu tərifə goumlrə mərkəzdən keccedilməklə ccedilevrənin istənilən iki noumlqtəsini birləşdirən hər hansı xətt də ccedilevrənin diametri ola bilər Bu iradlar eynilə ldquovətərrdquo uumlccediluumln verilmiş tərifə də aiddir İzahatda olan rəngli şəkil-dairə ccedilevrənin muumlstəvidən ayırdığı daxili hissə kimi başa duumlşuumlluumlr Burada verilmiş dairə təsvirində dairənin ccedilevrəsi dairəyə aid deyil nə də izahatda ldquoCcedilevrə dairənin sərhəddidir və ona aiddirrdquo faktını təsdiq edən bir cuumlmlə belə yoxdur Ccedilevrənin və dairənin mərkəzləri oumlzlərinə aiddirmi Bu suallara da cavab yoxdur İzahatda verilir ldquoCcedilevrə mərkəz noumlqtəsinin adı ilə adlandırılırrdquo Ancaq ccedilevrənin ldquomərkəz noumlqtəsirdquo anlayışı yoxdur ldquoccedilevrənin mərkəzi və ona uyğun muumlstəvinin (fəzanın) noumlqtəsirdquo və ya ldquomərkəzi verilmiş noumlqtədə olan ccedilevrərdquo var

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Dərsliyin 116ndash118-ci səhifələrində 311 və 321 standartlarını əsas tutaraq ldquoDoumlnmə əksetmə suumlruumlşmərdquo adlı moumlvzu daxil edilmişdir Əvvəla əksetmə suumlruumlşmə guumlzguuml əksi (səh116-da 2-ci tapşırıq) adlı riyazi terminlər yoxdur İkincisi olsa da belə goumlstərilən standartlar bu uydurma anlayışlara aid bacarıqların formalaşmasını tələb etmir MMV-də şagird bacarıqlarında qeyd olunur

- muumlstəvi fiqurların aldığı yeni vəziyyətin şəklinə goumlrə hərəkətin noumlvuumlnuuml (doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə) muumləyyən edir

- muumlstəvi fiqurların verilən hərəkətə goumlrə yeni vəziyyətinin şəklini ccediləkir Diqqət yetirsək 311 və 321 standartlarının tələbləri ilə sadalanan şagird

bacarıqları arasında heccedil bir uyğunluğun olmadığını muumləyyən etmək olar Eyni zamanda 118-ci səhifədə ldquoDuumlz quraşdır bəzərdquo moumlvzusunda verilmiş tapşırıqlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların reallaşdırılması da standartlarda yoxdur

14

Standart 321 Şagird sadə simmetrik muumlstəvi fiqurları tanıyır Dərsliyin 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartına əsaslanaraq rdquoSimmetriyardquo

anlayışının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur MMV-də verilmiş şagird bacarıqları - simmetriya xəttinə goumlrə fiqurların digər yarısını ccediləkir - simmetriyadan istifadə etməklə naxışlar bəzəklər ccediləkir Bu standartın təsbit etdiyi bacarıqların burada verilmiş şagird bacarıqları ilə heccedil

bir uyğunluğu yoxdur Şagird bacarıqlarına ldquosimmetriya xəttirdquo adlı yeni termin daxil edilmişdir Riyaziyyatda qəbul edilmiş ldquosimmetriya oxurdquo termininin adını dəyişdirib fərqli mahiyyət daşıyan nəzərdə tutulmuş tələblərə cavab verə bilməyən ldquosimmetriya xəttirdquo şəklində ifadə etmək elmi-metodiki cəhətdən ciddi səhvdir Səhifə 119-da 3-cuuml tapşırığın şərtində simmetriya xətti 4-cuuml tapşırıqda isə simmetriya oxu deyilməsində də məqsəd aydın deyil Bu anlayışların mahiyyəti haqqında heccedil bir accedilıqlama verilməyib

120-ci səhifədə izahatda verilir ldquoİki noumlv simmetrik fiqurları nəzərdən keccedilirək 1) xətti (ox) simmetrik fiqurlar 2) doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Birinci bənddə verilmiş ldquoxətti (ox) simmetrikrdquo adlı riyazi termin yoxdur İkinci

bənddə isə verilmiş ldquodoumlnmə simmetriyasırdquonın 321 standartına uyğunluğu yoxdur Buradakı tələb tamamilə fərqlidir İzahatda verilir ldquoXətti simmetriyaya malik fiqurları simmetriya oxuna nəzərən qatladıqda onun bir yarısı digər yarısı ilə tamamilə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Şəkildə beşbucaqlı xətti simmetrik fiqurdurrdquo Əvvəla ldquoXətti simmetriyardquo kimi termin yoxdur ldquoox simmetriyasırdquo termini var İkincisi ldquoxətti simmetrik fiqurrdquo yox ldquosimmetriya oxu olan fiqurrdquo şəklində işlənməlidir İzahatda 2-ci bənddə verilir ldquo2) Doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Bu anlayışın verilməsi bir daha suumlbut edir ki dərsliyə daxil olan moumlvzular şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun olmadıqda şagirdlər və muumləllimlər uumlzləşdikləri problemi həll edə bilmirlər Məsələn moumlvzuda verilir ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqur oumlz mərkəzi noumlqtəsi ətrafında fırlandıqda tam doumlnənə qədər oumlz-oumlzuuml ilə bir neccedilə dəfə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Məsələn bərabərtərəfli uumlccedilbucağı mərkəz noumlqtəsinə nəzərən fırlatsaq tam doumlnənə qədər 3 dəfə oumlz-oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşərrdquo Əvvəla ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqurrdquo yoxdur ldquoDoumlnmə mərkəzinə malik fiqurrdquo var İkincisi sual olunur Fiqurun mərkəzi noumlqtəsi nədir və necə təyin edilir Bərabərtərəfli uumlccedilbucaqda duumlzguumln altıbucaqlıda və s doumlnmə mərkəzi necə təyin edilir Uumlmumiyyətlə doumlnmə mərkəzi

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

5

biri olarsa ondan əvvəlki rəqəmə bir vahid əlavə olunurrdquo Bu qayda eyni zamanda ldquoonluq kəsrlərin sağındakı sıfırları atmaq və ya onluq kəsrin sağına istənilən sayda sıfır əlavə etmək olarrdquo kimi muumlhuumlm bir xassənin formalaşdırılmasına da bir daha imkan yaradardı

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 113 Şagird ədəd oxunda natural ədədə uyğun noumlqtəni goumlstərir Səhifə 16 ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo moumlvzusunda yuxarıda verilmiş

standartın tələblərinin reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur İbtidai siniflərdə olduğu kimi bu dərslikdə də ədəd oxu şuumla istiqamətlənmiş duumlz xətt (səh 60 62 63 77 89 152 və s) duumlz xətt parccedilası (D səh 95 MMV-də səh 34) iki tərəfində ox işarəsi olan duumlz xətt (D səh 77-də 6-cı tapşırıq) şəklində tapşırıqların mətni izahatsız verilmişdir ldquoƏdəd oxurdquo bunlardan hansıdır və uumlmumiyyətlə ldquoədəd oxurdquo nədir Bu niyə belə anlaşılmaz şəklə salınmışdır Dərslikdə və MMV-də bu suallara cavab tapmaq muumlmkuumln deyil

Standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

Standart 114 Şagird iki sonlu ccediloxluğun birləşməsini və kəsişməsini tapır 17-20-ci səhifələrdə verilmiş moumlvzu və tapşırıqlar əsasında bu standartın

reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur Dərsliyin 17-ci səhifəsində həndəsi fiqurlar ccediloxluğunda iki bərabər uumlccedilbucaq təsvir olunmuşdur Digər tərəfdən bu fiqurlarla birlikdə iki bərabər uumlccedilbucaq təsvir olunmuşdur Belə təsəvvuumlr yaranır ki ccediloxluqda eyni element iki dəfə yazıla və ya təsvir edilə bilər Bu səhv fikir dərsliyin 18-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığın 2-ci bəndində bir daha təkrarlanmışdır Belə ki orada verilir ldquo2) A=səməni hərflər ccediloxluğu ilə hansı soumlzləri yazmaq olar mən sel sənəm əsmər soumlzlərinin hərflər ccediloxluğunu işarə edin və A ccediloxluğunun alt ccediloxluğu olub-olmadığını yazınrdquo Bu yazılışdan başa duumlşuumlluumlr ki muumləlliflərin fikrincə sənəm əsmər soumlzlərini yazmaq uumlccediluumln A ccediloxluğunda iki ldquoərdquo hərfinin olması lazımdır Bu ciddi elmi səhvdir 19-cu səhifədə verilmiş iki ccediloxluğun birləşməsinin tərifi səhvdir (Dərslikdə verilmiş tərif İki ccediloxluqdan heccedil olmazsa birinin elementlərindən təşkil olunmuş ccediloxluğa bu ccediloxluqların birləşməsi deyilir) Burada verilmiş 3 tapşırıqdan 1-ci alt ccediloxluğa 3-cuuml ccediloxluqların fərqinə aiddir 20-ci səhifədə verilmiş 6 tapşırıqdan

6

1-ci və 2-ci ccediloxluqların fərqinə 3-cuuml alt ccediloxluğa aiddir 6-cı tapşırıq isə moumlvzuya aid deyil 4-cuuml və 5-ci tapşırıqların şərti duumlzguumln deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi iki dərsdə verilmiş 9 tapşırıqdan 7-si moumlvzuya (rdquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo) uyğun deyildir

Beləliklə məzmunu duumlzguumln verilməyən anlayış standartların tələbləri baxımından dərslikdə normal şəkildə formalaşdırıla bilməz

Standart 121 Şagird natural ədədlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Standart 123 Şagird ədədi ifadənin qiymətini tapır (moumltərizə daxilində

ifadələr də daxil olmaqla) Bu standartların tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 21

30 37-40 47 və 51-ci səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur Səhifə 21 Dərslikdə toplamanın yerdəyişmə xassəsindən duumlzguumln istifadə

edilməmişdir (4+3+8+7=22 3+7+8+4=22 8+3+7+4=22 7+4+8+3=22) toplamanın qruplaşdırma xassəsi isə səhv verilmişdir ( ) ( ) ( )a b c a b c a b c b a c+ + = + + = + + = + + yazılışında toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır Verilən məsələlər 2-ci və 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur (t 34567)

Səhifə 22 Moumlvzunun izahatında ldquoandashbndashc=andash(b+c)rdquo bərabərliyindən sonra ldquoa ədədi b+c cəmindən boumlyuumlk olmalıdırrdquo təklifi verilir Bu fikir səhvdir ccediluumlnki a=b+c də ola bilər Natural ədədlər uumlzərində toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri də duumlzguumln verilməmişdir Verilən tapşırıqlar 3-cuuml və 4-cuuml sinif həcmində olaraq ccedilox sadədir heccedil bir didaktik funksiyaya malik deyil

Dərsliyin 30-cu səhifəsində vurmanın paylama və qruplaşdırma xassəsi hasilin sıfra bərabərlik şərti səhv verilmişdir Sıfra və vahidə vurmanı vurma əməlinin xassələri kimi vermək elmi səhvdir Belə olan halda şagird bacarıqlarında nəyinsə formalaşdırılmasından soumlhbət gedə bilməz MMV-də (səh 43) verilmiş ldquovurma və boumllmənin qarşılıqlı tərs əməllər olduğunu başa duumlşuumlrrdquo şagird bacarığının formalaşdırılması uumlccediluumln dərslikdə tapşırıqlar yoxdur Vurma əməlinə aid 2-ci və 3-cuuml siniflərdən məlum olanları həm duumlstur və həm də soumlzlə ifadə etməyə ehtiyac yoxdur

Səhifə 37 ldquoBoumllmənin xassələri a1=a aa=1 0a=0 0-a boumllmək olmazrdquo təkliflərinin boumllmənin xassələri kimi verilməsi doğru deyil Boumllmənin xuumlsusi halı olan bu material 3-cuuml sinfə aiddir ldquoBuumltuumln cuumlt ədədlər 2-yə boumlluumlnuumlrrdquo təklifi isə səhv olaraq 2-yə boumlluumlnmə əlaməti kimi adlandırılmışdır Həmccedilinin 4-ə boumlluumlnmə əlaməti də quumlsurlu verilmişdir

7

Səhifə 39 Moumlvzuda verilmiş 96623-uumln izahında heccedil bir məntiqi qanunauyğunluq yoxdur Orada 80020 və 100020 goumltuumlruumllmuumlşduumlr Niyə məhz 90020 goumltuumlruumllmuumlr Uumlmumiyyətlə bu hansı qaydalara əsasən muumləyyən edilir Şagirdlər bunu necə muumləyyən etməlidir Halbuki əgər şagird yuxarıda deyilən muumlhakimələri apara bilirsə onun uumlccediluumln 90020-də neccedilə tam olmasını təyin etmək ccedilətin deyil Ona goumlrə bu cuumlr metodiki yanaşma duumlzguumln sayıla bilməz Sual olunur Əgər boumllmənin xassələri boumlluumlnmə əlamətləri səhv və ya quumlsurlu verilirsə onda qarşıya qoyulan məqsədə nail olunması şuumlbhə altında qalmırmı

Səhifə 47 Tapşırıq 1-də verilir ldquoMəsələləri ifadələr qurmaqla həll edin Məsələni həll etmə planını yazınrdquo Muumləlliflər məsələnin həlli planını mərhələlər uumlzrə vermək istəsələr də ona nail olmamışlar Planın 1-ci bəndi uumlmumi şəkildə (1 Məsələnin sualı və verilənlər muumləyyən edilir) verildiyi halda qalan bəndlər xuumlsusi misal nuumlmunəsi əsasında verilmişdir Nəticədə məsələ həlli uumlccediluumln planın hansı mərhələlərdən ibarət olduğu qaranlıq qalır Duumlzguumln metodiki yanaşma deyil

Səhifə 51 Burada ldquoƏdədin boumllənlərirdquo moumlvzusundan danışılır MMV-də (səh 63) moumlvzuya uyğun standart (121) və şagird bacarıqları olaraq aşağıdakılar qeyd olunmuşdur

Şagird bacarıqları - ədədin boumllənlərini boumllmə əlamətlərinə goumlrə muumləyyən edir - ədədi iki vuruğun hasili şəklində ifadə etməklə boumllənlərini muumləyyən edir - ədədin boumllənləri uumlzərində qurulmuş muumlxtəlif məsələləri həll edir Goumlruumlnduumlyuuml kimi standartla (121) şagird bacarıqları arasında kəskin fərq var

Bu standartın tələbinə goumlrə burada verilmiş bacarıqların reallaşdırılması nəzərdə tutulmur İzahat ədədin boumlləni uumlccediluumln verilən təriflə başlayır Tərifdə verilir ldquoHər hansı natural ədədin qalıqsız boumlluumlnduumlyuuml hər bir natural ədəd həmin ədədin boumlləni adlanırrdquo ancaq MMV-də ədədin boumlləni uumlccediluumln ikinci tərif verilir ldquoTərif Verilmiş natural ədədin boumlluumlnduumlyuuml natural ədədə həmin natural ədədin boumlləni deyilirrdquo (natural soumlzuuml uumlccedil dəfə təkrarlanır) Eyni anlayış uumlccediluumln muumlxtəlif şəkildə iki quumlsurlu tərifin verilməsi yersizdir Dərslikdə natural ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln verilmiş qayda belədir ldquoHər hansı ədədin buumltuumln boumllənlərini tapmaq uumlccediluumln bu ədədi iki muumlxtəlif vuruğun hasili kimi ifadə etmək olarrdquo təklifi ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln qaydanı muumləyyən etmir belə ki ədədin iki muumlxtəlif vuruğun hasili şəklində goumlstərilməsi onun buumltuumln boumllənlərinin tapılması demək deyil 24 ədədinin boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln təklif olunan qaydaya əsasən ccediloxrəqəmli ədədlər uumlccediluumln (məsələn

8

Dsəh 51-də 7-ci tapşırıqda 3-cuuml bənddəki 2464 ədədinin buumltuumln boumllənlərinin sayı 24-duumlr) onların buumltuumln boumllənlərinin tapılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln ccedilətindir və ccedilox vaxt tələb edir Deməli verilmiş qayda istənilən ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln yaramırsa onda ona qayda demək olmaz Daha sonra mətndə ldquoEyni ədədə aid vuruqları qruplaşdırmaqla ədədin boumllənləri ccediloxluğunu yazmaq olar 1234681224 rdquo fikri quumlsurludur Burada qarşıya qoyulan məqsəd oumlzuuml dolaşıqdır

Belə ki şagird bacarıqlarında bir ədədin boumllənlərinin tapılmasının formalaşdırılması nəzərdə tutulduğu halda 2-ci 4-cuuml 6-cı tapşırıqlarda iki ədədin boumlluumlnduumlyuuml ən boumlyuumlk ədədin iki ədədin hər birinə boumlluumlnən ən kiccedilik ədədin tapılmasına aid tapşırıqlar verilmişdir 5-ci 7-ci və 8-ci tapşırıqların şərti quumlsurludur MMV-də səhifə 64-də 4-cuuml tapşırığın həllinə aid verilmiş goumlstəriş səhvdir

121 və 123 standartlarında nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 221 Şagird dəyişənin verilmiş qiymətləri uumlccediluumln ifadənin

qiymətlərini tapır Səhifə 26 ldquoDəyişənli ifadələrrdquo başlığı altında ldquohərfi ifadələrrdquodən danışılır

moumlvzunun izahında hansı ifadənin dəyişənli ifadə olması haqqında isə heccedil nə deyilmir Bu moumlvzunun izahında şagirdlərin bilik və yaş xuumlsusiyyətləri nəzərə alınmadan həm 3-cuuml (səh 126) həm də 5-ci siniflərdə həlli ldquon+4rdquo şəklində ifadənin qurulmasını tələb edən eyni məzmunlu məsələ həll edilmişdir Belə ccedilıxır ki iki il ərzində şagirdlərin bilik səviyyəsi dəyişmir Əlbəttə bu cuumlr yanaşma elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

Standart 211 Şagird dəyişənlərin və natural ədədlərin koumlməyi ilə sadə cəbri

ifadələr və tənliklər qurur Səhifə 28 Tənlik moumlvzusunda tənlik haqqında heccedil bir izahat verilməmişdir

Tənlik nədir tənliyin koumlkuuml tənliyin həlli nəyə deyilir bunlar izah olunmamışdır Moumlvzunun izahatında verilmiş məsələdə qeyd olunur ldquoNigar qiyməti 12 manat olan elektron qulaqcıq almaq istəyir Onun 8 manatı var Nigara daha neccedilə manat lazımdırrdquo Bu şəkildə sadə məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur 3-cuuml sinifdə ldquoTənlik qurmaqla məsələ həllirdquo (səh 127) moumlvzusunda izahatda ldquoMəsələ Babası Fidana 12

9

manat pul verdi Fidanın 20 manat pulu oldu Fidanın əvvəlcə neccedilə manat pulu var idirdquo şəklində məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur və həll olunur (ancaq 3-cuuml sinif standartlarında tənliklərin yalnız seccedilmə uumlsulla həllinə icazə verilir) Tapşırıqlarda verilmiş məsələlər və tənliklər (t1-5) 3-cuuml sinifdə səhifə 127 128 129-da olan tapşırıqlarla ya analoqdur ya da ccedilətinlik dərəcələri eynidir Goumlruumlnduumlyuuml kimi şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bilik səviyyəsi nəzərə alınmamışdır

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 124Şagird məxrəcləri eyni olan kəsrləri və qarışıq ədədləri toplayır

ccedilıxır onluq kəsrlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 52-61

63-69 78 və 96-100-cuuml səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur 52-ci səhifədə moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Dərsliyin 75-ci səhifəsində ilk dəfə heccedil bir izahat olmadan ldquoadi kəsrrdquo soumlzuuml işlədilir onun nə uumlccediluumln bu şəkildə verilməsi məlum deyil Bundan sonra istər tapşırıqlarda istərsə də moumlvzularda adi kəsr soumlzuumlnə tez-tez rast gəlinir Nə dərslikdə nə də MMV-də ldquoAdi kəsr nədirrdquo sualına cavab yoxdur 124 standartı məxrəcləri bərabər olan adi kəsrlərin muumlqayisəsini onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərinin formalaşdırılmasını nəzərdə tutur Ancaq 59-cu səhifədə surət və məxrəcləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsinə aid izahatda misal nuumlmunəsi həmccedilinin 1-ci tapşırığın 3-cuuml bəndində ona aid ccedilalışma da verilmişdir İndiyə qədərki məlumatlara əsasən şagirdlər yalnız verilmiş kəsrə bərabər olan kəsrlərin yazılması ilə tanışdırlar Lakin dərslikdə məxrəcləri və suumlrətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi zamanı onların surətləri və ya məxrəcləri naməlum qayda

əsasında bərabərləşdirilir Nə uumlccediluumln orada verilmiş 310

və 27

kəsrlərinin məxrəclərinin

bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln 70 ədədi surətlərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln isə 6 ədədi seccedililir Cavab ondan ibarətdir ki 70 və 6 ədədləri uyğun olaraq kəsrlərin məxrəclərinin və surətlərinin ƏKOB-larıdır Ancaq ƏKOB anlayışı 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil olmadığından bu anlayışın mahiyyəti accedilıqlanmadan ondan istifadə edilmişdir Kəsrlərin surətlərinin və məxrəclərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln verilə biləcək uumlsulun izahatı isə dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır Deməli məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsindən və ya onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərindən danışmaq olmaz Burada ancaq məxrəcləri və ya suumlrətləri biri digərinin boumlləni (və ya boumlluumlnəni) olan kəsrlərin muumlqayisəsindən

10

danışmaq olar Məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ƏKOB ƏBOB kurikulum standartlarında yoxdur

Səhifə 53 Burada ldquoməsələyərdquo aid verilən şərh quumlsurludur və bir misal əsasında onun izahına cəhd edilir ancaq adi kəsrin surət və məxrəci natural ədədlər olmaqla

uumlmumi şəkli (ab= ab

) verilmir hansı ki ccedilalışmalar həllində (t 4-uumln 1-ci və 2-ci

bəndlərində səh 55-də t3 səh 57-də t 4-uumln 1-ci və 2-ci bəndlərində) adi kəsrin

uumlmumi şəklindən istifadə edilmişdir Adi kəsrin ldquo ab

rdquo şəklini vermədən ondan istifadə

edilməsi metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Səhifə 55 ldquoBərabər kəsrlərrdquo moumlvzusunun izahatında ilk iki sətir səhvdir Orada

ldquovə yardquo olmalıdır bundan əlavə ldquoqiymətcə bərabər kəsrlər alınırrdquo ifadəsi olmalıdır Bərabər kəsrlər moumlvzusunda natural ədədin sonsuz sayda bərabər kəsrlər şəklində goumlstərilməsinin muumlmkuumlnluumlyuuml moumlvzuda oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 56 ldquoKəsrlərin ixtisarırdquo 5-ci sinif kurikulum standartlarında yoxdur və ona aid dərslikdə verilən tərif səhvdir Orada verilir ldquoKəsrin surət və məxrəcinin

sıfırdan fərqli eyni bir ədədə boumlluumlnməsinə kəsrin ixtisarı deyilirrdquo Belə ccedilıxır ki 75

kəsrinin surət və məxrəcini 2-yə boumllməklə bu kəsri ixtisar etmək olar yəni alınmış

5352 kəsri ixtisar olunmuş kəsrdir

Səhifə 60 Kəsrlərin muumlqayisəsi yalnız ədəd oxundan istifadə etməklə verilir Ancaq burada kəsrlərin muumlqayisəsinin uumlccedil uumlsulu da verilməlidir

Səhifə 64 Qarışıq ədədlərin toplama qaydasında verilir ldquo kəsr hissələr isə kəsrlərin toplanması qaydasına uyğun toplanaraq cəmin kəsr hissəsini təşkil edirrdquo Bu

qaydadan belə ccedilıxır ki 573

541

532 =+ -nin kəsr hissəsi

57 -dir Goumlruumlnduumlyuuml kimi qayda

duumlzguumln ifadə edilməmişdir Səhifə 66-da kəsrlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilən izahat quumlsurludur

Səhifə 67 Qarışıq ədədlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilmiş qayda da duumlzguumln deyil Ccediluumlnki azalanın kəsr hissəsi ccedilıxılanın kəsr hissəsindən kiccedilik olduqda fərqi bu qayda

əsasında tapmaq muumlmkuumln deyil (Məsələn 1 33 15 5minus )

Səhifə 78 İzahatda riyaziyyatda qəbul olunmuş ədədin ldquostandart şəklirdquo termini burada tamamilə başqa məzmunda ədədin mərtəbə toplananlarının cəmi şəklində yazılışı isə səhv olaraq ldquoaccedilıq şəkilrdquo kimi verilmişdir Dərsliyin 78-ci səhifəsində

11

riyaziyyatda qəbul olunmamış 3MB 3OB həmccedilinin MMV-də də 1OB 2YB və s kimi yazılışlar daxil edilmişdir Onu da qeyd etmək lazımdır ki 5-ci sinifdə ədədlər milyon dairəsində oumlyrədilir Bu halda milyonluqlar mərtəbəsi hansı hərflə işarə edilməlidir Ccediluumlnki min rdquoMrdquo-ilə işarə olunur Dərslikdə səhifə 15-də isə 5-ci tapşırıqda 41A7B8 şəkilində yazılışa ədəd deyilir goumlruumlnduumlyuuml kimi bu yazılışla yuxarıda verilmiş yazılışlar eyni ifadələrdir 41A7B8 yazılışının ədəd mənasını verməsi uumlccediluumln onu 41A7B8 şəklində yazmaq lazım idi Deməli bu yazılışların hər ikisi duumlzguumln yazılış deyil Ccediluumlnki məlum olduğu kimi yazılışın uumlstuumlndə xətt ona goumlrə lazımdır ki 41A7B8 yazılışı hasil kimi başa duumlşuumllməsin Bu da o deməkdir ki bu şəkildə yazılışların daxil edilməsi məqsədəmuumlvafiq deyil

124 standartında nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılmasına dərsliyin 96ndash100-uumlncuuml səhifələrində də yer verilmişdir 97ndash98-ci səhifələrdə rdquoOnluq kəsrin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo uumlccediluumln verilmiş qaydalar (ancaq bir qayda verilməli idi) həcmcə ccedilox boumlyuumlk olmaqla bərabər həm də dolaşıq fikirlərlə ifadə olunmuşdur Qayda aşağıdakı kimi verilmişdir

ldquo1 Hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılır

2 Tam hissənin boumlluumlnməsindən alınan rəqəmlər qismətdə tam hissənin mərtəbələrinə yazılır

3 Tam hissədən alınan qalıq kəsr hissənin mərtəbə vahidlərinə əlavə edilir və boumllmə əməli davam etdirilir

4 Kəsr hissəyə uyğun hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin kəsr hissəsinin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılırrdquo

Bu qaydanı sadəcə olaraq ldquoOnluq kəsri natural ədədə boumllmək uumlccediluumln əvvəlcə tam hissəni bu natural ədədə boumlluumlb qismətdə verguumll yazaraq boumllməni natural ədədlərdə olduğu kimi davam etdirmək lazımdırrdquo şəklində vermək olardı Həmccedilinin 98-ci səhifədə ldquoOnluq kəsrlərin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo barədə daha bir qayda verilmişdir Bundan əvvəlki qayda uumlccediluumln deyilən iradları eynilə buraya da aid etmək olar

Bu standartda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş uumlccedil tərəfinin uzunluğu məlum olan uumlccedilbucaqların qurulması mərkəzi bucaq xətti və fırlanma simmetriyası doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə hərəkətləri prizma piramida fəza

12

fiqurlarının accedilılışı və onların muumlxtəlif tərəfdən goumlruumlntuumllərinin təsvirinin qurulması kurikulum standartlarında yoxdur Burada verilmiş ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo bacarığının şərtləri əsasında doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln olmadığından bu tələb duumlzguumln deyil

Standart 312 Şagird uzunluğu məlum olan parccedilanı dərəcə oumllccediluumlsuuml verilən

bucağı iki tərəfi və onlar arasında qalan bucağa goumlrə uumlccedilbucağı tərəflərinə goumlrə duumlzbucaqlını qurur

Dərsliyin 109-111-ci səhifələrində reallaşdırılması nəzərdə tutulan bu standartın tələblərindən ldquoUumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucaqların qurulmasırdquo bacarığının da formalaşdırılması kimi nəticə alınmır Həmccedilinin bu anlayış kurikulum standartlarında yoxdur Ancaq dərslikdə bu məsələnin həlli uumlccediluumln edilən cəhd uğursuzluqla nəticələnmişdir Belə ki səhifə 110-da ldquoYadda saxlayınrdquo başlığı altında verilmiş qayda səhvdir ldquoUumlccedilbucağın bir tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən həmişə kiccedilikdirrdquo yazılıb Amma bu qayda ldquouumlccedilbucağın ixtiyari tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən kiccedilikdirrdquo kimi yazılmalı idi Əgər şagird dərslikdə verilmiş qaydaya əsaslansa 3-cuuml ccedilalışmanın 2-ci bəndində olan tapşırığı həll edərsə 4lt4+9 bərabərsizliyi alınar onda belə ccedilıxır ki tərəflərinin uzunluğu 4 sm 4 sm 9 sm olan uumlccedilbucaq var Ancaq məlum olduğu kimi belə uumlccedilbucaq yoxdur

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 311 Şagird noumlqtə duumlz xətt şuumla parccedila muumlstəvi bucaq uumlccedilbucaq

doumlrdbucaqlı ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında biliklərini nuumlmayiş etdirir Bu standartın 112ndash113-cuuml səhifələrdə reallaşdırılması nəzərdə tutulur Ancaq

burada verilmiş trapesiya romb paraleloqram duumlzguumln ccediloxbucaqlılar kurikulum standartlarında yoxdur Paraleloqram haqqında verilmiş izahat tam deyil ldquoParaleloqramrdquo oumlzuumlndən əvvəl məlum olan anlayışa əsaslanmadan daxil edilir Ancaq burada doumlrdbucaqlı-trapesiya-paraleloqram-romb-duumlzbucaqlı-kvadrat kimi təsnifi əsas goumltuumlrmək lazım idi Dərslikdə isə əksinə hərəkət edilir ldquoTrapesiyardquoya tərif verilərkən hələ şagirdlərə məlum olmayan ldquotrapesiyanın oturacaqlarırdquo anlayışından istifadə etməklə iki tərəfinin paralel olduğu deyilir hansı ki paralel tərəflərə trapesiyanın oturacaqları deyilir Trapesiyanın digər iki tərəfinin isə yan tərəflər

13

olması barədə heccedil nə deyilmir Goumlruumlnduumlyuuml kimi trapesiya barəsində də verilmiş izahat quumlsurludur

311 standartının tələbinə uyğun olaraq ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında bacarıqların reallaşdırılması 114 115-ci səhifələrdə nəzərdə tutulur Ancaq 114-cuuml səhifədə ccedilevrə dairə və onun elementləri haqqında olan tərif və izahatlar səhv və ya quumlsurludur Belə ki orada verilmiş diametrin vətərin və s tərifləri və digər elementlər haqqında olan izahatlar duumlzguumln deyil Diametrin tərifində verilir ldquoCcedilevrənin mərkəzindən keccedilməklə onun istənilən iki noumlqtəsini birləşdirirrdquo Bu tərifə goumlrə mərkəzdən keccedilməklə ccedilevrənin istənilən iki noumlqtəsini birləşdirən hər hansı xətt də ccedilevrənin diametri ola bilər Bu iradlar eynilə ldquovətərrdquo uumlccediluumln verilmiş tərifə də aiddir İzahatda olan rəngli şəkil-dairə ccedilevrənin muumlstəvidən ayırdığı daxili hissə kimi başa duumlşuumlluumlr Burada verilmiş dairə təsvirində dairənin ccedilevrəsi dairəyə aid deyil nə də izahatda ldquoCcedilevrə dairənin sərhəddidir və ona aiddirrdquo faktını təsdiq edən bir cuumlmlə belə yoxdur Ccedilevrənin və dairənin mərkəzləri oumlzlərinə aiddirmi Bu suallara da cavab yoxdur İzahatda verilir ldquoCcedilevrə mərkəz noumlqtəsinin adı ilə adlandırılırrdquo Ancaq ccedilevrənin ldquomərkəz noumlqtəsirdquo anlayışı yoxdur ldquoccedilevrənin mərkəzi və ona uyğun muumlstəvinin (fəzanın) noumlqtəsirdquo və ya ldquomərkəzi verilmiş noumlqtədə olan ccedilevrərdquo var

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Dərsliyin 116ndash118-ci səhifələrində 311 və 321 standartlarını əsas tutaraq ldquoDoumlnmə əksetmə suumlruumlşmərdquo adlı moumlvzu daxil edilmişdir Əvvəla əksetmə suumlruumlşmə guumlzguuml əksi (səh116-da 2-ci tapşırıq) adlı riyazi terminlər yoxdur İkincisi olsa da belə goumlstərilən standartlar bu uydurma anlayışlara aid bacarıqların formalaşmasını tələb etmir MMV-də şagird bacarıqlarında qeyd olunur

- muumlstəvi fiqurların aldığı yeni vəziyyətin şəklinə goumlrə hərəkətin noumlvuumlnuuml (doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə) muumləyyən edir

- muumlstəvi fiqurların verilən hərəkətə goumlrə yeni vəziyyətinin şəklini ccediləkir Diqqət yetirsək 311 və 321 standartlarının tələbləri ilə sadalanan şagird

bacarıqları arasında heccedil bir uyğunluğun olmadığını muumləyyən etmək olar Eyni zamanda 118-ci səhifədə ldquoDuumlz quraşdır bəzərdquo moumlvzusunda verilmiş tapşırıqlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların reallaşdırılması da standartlarda yoxdur

14

Standart 321 Şagird sadə simmetrik muumlstəvi fiqurları tanıyır Dərsliyin 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartına əsaslanaraq rdquoSimmetriyardquo

anlayışının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur MMV-də verilmiş şagird bacarıqları - simmetriya xəttinə goumlrə fiqurların digər yarısını ccediləkir - simmetriyadan istifadə etməklə naxışlar bəzəklər ccediləkir Bu standartın təsbit etdiyi bacarıqların burada verilmiş şagird bacarıqları ilə heccedil

bir uyğunluğu yoxdur Şagird bacarıqlarına ldquosimmetriya xəttirdquo adlı yeni termin daxil edilmişdir Riyaziyyatda qəbul edilmiş ldquosimmetriya oxurdquo termininin adını dəyişdirib fərqli mahiyyət daşıyan nəzərdə tutulmuş tələblərə cavab verə bilməyən ldquosimmetriya xəttirdquo şəklində ifadə etmək elmi-metodiki cəhətdən ciddi səhvdir Səhifə 119-da 3-cuuml tapşırığın şərtində simmetriya xətti 4-cuuml tapşırıqda isə simmetriya oxu deyilməsində də məqsəd aydın deyil Bu anlayışların mahiyyəti haqqında heccedil bir accedilıqlama verilməyib

120-ci səhifədə izahatda verilir ldquoİki noumlv simmetrik fiqurları nəzərdən keccedilirək 1) xətti (ox) simmetrik fiqurlar 2) doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Birinci bənddə verilmiş ldquoxətti (ox) simmetrikrdquo adlı riyazi termin yoxdur İkinci

bənddə isə verilmiş ldquodoumlnmə simmetriyasırdquonın 321 standartına uyğunluğu yoxdur Buradakı tələb tamamilə fərqlidir İzahatda verilir ldquoXətti simmetriyaya malik fiqurları simmetriya oxuna nəzərən qatladıqda onun bir yarısı digər yarısı ilə tamamilə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Şəkildə beşbucaqlı xətti simmetrik fiqurdurrdquo Əvvəla ldquoXətti simmetriyardquo kimi termin yoxdur ldquoox simmetriyasırdquo termini var İkincisi ldquoxətti simmetrik fiqurrdquo yox ldquosimmetriya oxu olan fiqurrdquo şəklində işlənməlidir İzahatda 2-ci bənddə verilir ldquo2) Doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Bu anlayışın verilməsi bir daha suumlbut edir ki dərsliyə daxil olan moumlvzular şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun olmadıqda şagirdlər və muumləllimlər uumlzləşdikləri problemi həll edə bilmirlər Məsələn moumlvzuda verilir ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqur oumlz mərkəzi noumlqtəsi ətrafında fırlandıqda tam doumlnənə qədər oumlz-oumlzuuml ilə bir neccedilə dəfə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Məsələn bərabərtərəfli uumlccedilbucağı mərkəz noumlqtəsinə nəzərən fırlatsaq tam doumlnənə qədər 3 dəfə oumlz-oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşərrdquo Əvvəla ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqurrdquo yoxdur ldquoDoumlnmə mərkəzinə malik fiqurrdquo var İkincisi sual olunur Fiqurun mərkəzi noumlqtəsi nədir və necə təyin edilir Bərabərtərəfli uumlccedilbucaqda duumlzguumln altıbucaqlıda və s doumlnmə mərkəzi necə təyin edilir Uumlmumiyyətlə doumlnmə mərkəzi

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

6

1-ci və 2-ci ccediloxluqların fərqinə 3-cuuml alt ccediloxluğa aiddir 6-cı tapşırıq isə moumlvzuya aid deyil 4-cuuml və 5-ci tapşırıqların şərti duumlzguumln deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi iki dərsdə verilmiş 9 tapşırıqdan 7-si moumlvzuya (rdquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo) uyğun deyildir

Beləliklə məzmunu duumlzguumln verilməyən anlayış standartların tələbləri baxımından dərslikdə normal şəkildə formalaşdırıla bilməz

Standart 121 Şagird natural ədədlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Standart 123 Şagird ədədi ifadənin qiymətini tapır (moumltərizə daxilində

ifadələr də daxil olmaqla) Bu standartların tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 21

30 37-40 47 və 51-ci səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur Səhifə 21 Dərslikdə toplamanın yerdəyişmə xassəsindən duumlzguumln istifadə

edilməmişdir (4+3+8+7=22 3+7+8+4=22 8+3+7+4=22 7+4+8+3=22) toplamanın qruplaşdırma xassəsi isə səhv verilmişdir ( ) ( ) ( )a b c a b c a b c b a c+ + = + + = + + = + + yazılışında toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır Verilən məsələlər 2-ci və 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur (t 34567)

Səhifə 22 Moumlvzunun izahatında ldquoandashbndashc=andash(b+c)rdquo bərabərliyindən sonra ldquoa ədədi b+c cəmindən boumlyuumlk olmalıdırrdquo təklifi verilir Bu fikir səhvdir ccediluumlnki a=b+c də ola bilər Natural ədədlər uumlzərində toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri də duumlzguumln verilməmişdir Verilən tapşırıqlar 3-cuuml və 4-cuuml sinif həcmində olaraq ccedilox sadədir heccedil bir didaktik funksiyaya malik deyil

Dərsliyin 30-cu səhifəsində vurmanın paylama və qruplaşdırma xassəsi hasilin sıfra bərabərlik şərti səhv verilmişdir Sıfra və vahidə vurmanı vurma əməlinin xassələri kimi vermək elmi səhvdir Belə olan halda şagird bacarıqlarında nəyinsə formalaşdırılmasından soumlhbət gedə bilməz MMV-də (səh 43) verilmiş ldquovurma və boumllmənin qarşılıqlı tərs əməllər olduğunu başa duumlşuumlrrdquo şagird bacarığının formalaşdırılması uumlccediluumln dərslikdə tapşırıqlar yoxdur Vurma əməlinə aid 2-ci və 3-cuuml siniflərdən məlum olanları həm duumlstur və həm də soumlzlə ifadə etməyə ehtiyac yoxdur

Səhifə 37 ldquoBoumllmənin xassələri a1=a aa=1 0a=0 0-a boumllmək olmazrdquo təkliflərinin boumllmənin xassələri kimi verilməsi doğru deyil Boumllmənin xuumlsusi halı olan bu material 3-cuuml sinfə aiddir ldquoBuumltuumln cuumlt ədədlər 2-yə boumlluumlnuumlrrdquo təklifi isə səhv olaraq 2-yə boumlluumlnmə əlaməti kimi adlandırılmışdır Həmccedilinin 4-ə boumlluumlnmə əlaməti də quumlsurlu verilmişdir

7

Səhifə 39 Moumlvzuda verilmiş 96623-uumln izahında heccedil bir məntiqi qanunauyğunluq yoxdur Orada 80020 və 100020 goumltuumlruumllmuumlşduumlr Niyə məhz 90020 goumltuumlruumllmuumlr Uumlmumiyyətlə bu hansı qaydalara əsasən muumləyyən edilir Şagirdlər bunu necə muumləyyən etməlidir Halbuki əgər şagird yuxarıda deyilən muumlhakimələri apara bilirsə onun uumlccediluumln 90020-də neccedilə tam olmasını təyin etmək ccedilətin deyil Ona goumlrə bu cuumlr metodiki yanaşma duumlzguumln sayıla bilməz Sual olunur Əgər boumllmənin xassələri boumlluumlnmə əlamətləri səhv və ya quumlsurlu verilirsə onda qarşıya qoyulan məqsədə nail olunması şuumlbhə altında qalmırmı

Səhifə 47 Tapşırıq 1-də verilir ldquoMəsələləri ifadələr qurmaqla həll edin Məsələni həll etmə planını yazınrdquo Muumləlliflər məsələnin həlli planını mərhələlər uumlzrə vermək istəsələr də ona nail olmamışlar Planın 1-ci bəndi uumlmumi şəkildə (1 Məsələnin sualı və verilənlər muumləyyən edilir) verildiyi halda qalan bəndlər xuumlsusi misal nuumlmunəsi əsasında verilmişdir Nəticədə məsələ həlli uumlccediluumln planın hansı mərhələlərdən ibarət olduğu qaranlıq qalır Duumlzguumln metodiki yanaşma deyil

Səhifə 51 Burada ldquoƏdədin boumllənlərirdquo moumlvzusundan danışılır MMV-də (səh 63) moumlvzuya uyğun standart (121) və şagird bacarıqları olaraq aşağıdakılar qeyd olunmuşdur

Şagird bacarıqları - ədədin boumllənlərini boumllmə əlamətlərinə goumlrə muumləyyən edir - ədədi iki vuruğun hasili şəklində ifadə etməklə boumllənlərini muumləyyən edir - ədədin boumllənləri uumlzərində qurulmuş muumlxtəlif məsələləri həll edir Goumlruumlnduumlyuuml kimi standartla (121) şagird bacarıqları arasında kəskin fərq var

Bu standartın tələbinə goumlrə burada verilmiş bacarıqların reallaşdırılması nəzərdə tutulmur İzahat ədədin boumlləni uumlccediluumln verilən təriflə başlayır Tərifdə verilir ldquoHər hansı natural ədədin qalıqsız boumlluumlnduumlyuuml hər bir natural ədəd həmin ədədin boumlləni adlanırrdquo ancaq MMV-də ədədin boumlləni uumlccediluumln ikinci tərif verilir ldquoTərif Verilmiş natural ədədin boumlluumlnduumlyuuml natural ədədə həmin natural ədədin boumlləni deyilirrdquo (natural soumlzuuml uumlccedil dəfə təkrarlanır) Eyni anlayış uumlccediluumln muumlxtəlif şəkildə iki quumlsurlu tərifin verilməsi yersizdir Dərslikdə natural ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln verilmiş qayda belədir ldquoHər hansı ədədin buumltuumln boumllənlərini tapmaq uumlccediluumln bu ədədi iki muumlxtəlif vuruğun hasili kimi ifadə etmək olarrdquo təklifi ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln qaydanı muumləyyən etmir belə ki ədədin iki muumlxtəlif vuruğun hasili şəklində goumlstərilməsi onun buumltuumln boumllənlərinin tapılması demək deyil 24 ədədinin boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln təklif olunan qaydaya əsasən ccediloxrəqəmli ədədlər uumlccediluumln (məsələn

8

Dsəh 51-də 7-ci tapşırıqda 3-cuuml bənddəki 2464 ədədinin buumltuumln boumllənlərinin sayı 24-duumlr) onların buumltuumln boumllənlərinin tapılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln ccedilətindir və ccedilox vaxt tələb edir Deməli verilmiş qayda istənilən ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln yaramırsa onda ona qayda demək olmaz Daha sonra mətndə ldquoEyni ədədə aid vuruqları qruplaşdırmaqla ədədin boumllənləri ccediloxluğunu yazmaq olar 1234681224 rdquo fikri quumlsurludur Burada qarşıya qoyulan məqsəd oumlzuuml dolaşıqdır

Belə ki şagird bacarıqlarında bir ədədin boumllənlərinin tapılmasının formalaşdırılması nəzərdə tutulduğu halda 2-ci 4-cuuml 6-cı tapşırıqlarda iki ədədin boumlluumlnduumlyuuml ən boumlyuumlk ədədin iki ədədin hər birinə boumlluumlnən ən kiccedilik ədədin tapılmasına aid tapşırıqlar verilmişdir 5-ci 7-ci və 8-ci tapşırıqların şərti quumlsurludur MMV-də səhifə 64-də 4-cuuml tapşırığın həllinə aid verilmiş goumlstəriş səhvdir

121 və 123 standartlarında nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 221 Şagird dəyişənin verilmiş qiymətləri uumlccediluumln ifadənin

qiymətlərini tapır Səhifə 26 ldquoDəyişənli ifadələrrdquo başlığı altında ldquohərfi ifadələrrdquodən danışılır

moumlvzunun izahında hansı ifadənin dəyişənli ifadə olması haqqında isə heccedil nə deyilmir Bu moumlvzunun izahında şagirdlərin bilik və yaş xuumlsusiyyətləri nəzərə alınmadan həm 3-cuuml (səh 126) həm də 5-ci siniflərdə həlli ldquon+4rdquo şəklində ifadənin qurulmasını tələb edən eyni məzmunlu məsələ həll edilmişdir Belə ccedilıxır ki iki il ərzində şagirdlərin bilik səviyyəsi dəyişmir Əlbəttə bu cuumlr yanaşma elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

Standart 211 Şagird dəyişənlərin və natural ədədlərin koumlməyi ilə sadə cəbri

ifadələr və tənliklər qurur Səhifə 28 Tənlik moumlvzusunda tənlik haqqında heccedil bir izahat verilməmişdir

Tənlik nədir tənliyin koumlkuuml tənliyin həlli nəyə deyilir bunlar izah olunmamışdır Moumlvzunun izahatında verilmiş məsələdə qeyd olunur ldquoNigar qiyməti 12 manat olan elektron qulaqcıq almaq istəyir Onun 8 manatı var Nigara daha neccedilə manat lazımdırrdquo Bu şəkildə sadə məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur 3-cuuml sinifdə ldquoTənlik qurmaqla məsələ həllirdquo (səh 127) moumlvzusunda izahatda ldquoMəsələ Babası Fidana 12

9

manat pul verdi Fidanın 20 manat pulu oldu Fidanın əvvəlcə neccedilə manat pulu var idirdquo şəklində məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur və həll olunur (ancaq 3-cuuml sinif standartlarında tənliklərin yalnız seccedilmə uumlsulla həllinə icazə verilir) Tapşırıqlarda verilmiş məsələlər və tənliklər (t1-5) 3-cuuml sinifdə səhifə 127 128 129-da olan tapşırıqlarla ya analoqdur ya da ccedilətinlik dərəcələri eynidir Goumlruumlnduumlyuuml kimi şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bilik səviyyəsi nəzərə alınmamışdır

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 124Şagird məxrəcləri eyni olan kəsrləri və qarışıq ədədləri toplayır

ccedilıxır onluq kəsrlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 52-61

63-69 78 və 96-100-cuuml səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur 52-ci səhifədə moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Dərsliyin 75-ci səhifəsində ilk dəfə heccedil bir izahat olmadan ldquoadi kəsrrdquo soumlzuuml işlədilir onun nə uumlccediluumln bu şəkildə verilməsi məlum deyil Bundan sonra istər tapşırıqlarda istərsə də moumlvzularda adi kəsr soumlzuumlnə tez-tez rast gəlinir Nə dərslikdə nə də MMV-də ldquoAdi kəsr nədirrdquo sualına cavab yoxdur 124 standartı məxrəcləri bərabər olan adi kəsrlərin muumlqayisəsini onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərinin formalaşdırılmasını nəzərdə tutur Ancaq 59-cu səhifədə surət və məxrəcləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsinə aid izahatda misal nuumlmunəsi həmccedilinin 1-ci tapşırığın 3-cuuml bəndində ona aid ccedilalışma da verilmişdir İndiyə qədərki məlumatlara əsasən şagirdlər yalnız verilmiş kəsrə bərabər olan kəsrlərin yazılması ilə tanışdırlar Lakin dərslikdə məxrəcləri və suumlrətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi zamanı onların surətləri və ya məxrəcləri naməlum qayda

əsasında bərabərləşdirilir Nə uumlccediluumln orada verilmiş 310

və 27

kəsrlərinin məxrəclərinin

bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln 70 ədədi surətlərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln isə 6 ədədi seccedililir Cavab ondan ibarətdir ki 70 və 6 ədədləri uyğun olaraq kəsrlərin məxrəclərinin və surətlərinin ƏKOB-larıdır Ancaq ƏKOB anlayışı 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil olmadığından bu anlayışın mahiyyəti accedilıqlanmadan ondan istifadə edilmişdir Kəsrlərin surətlərinin və məxrəclərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln verilə biləcək uumlsulun izahatı isə dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır Deməli məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsindən və ya onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərindən danışmaq olmaz Burada ancaq məxrəcləri və ya suumlrətləri biri digərinin boumlləni (və ya boumlluumlnəni) olan kəsrlərin muumlqayisəsindən

10

danışmaq olar Məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ƏKOB ƏBOB kurikulum standartlarında yoxdur

Səhifə 53 Burada ldquoməsələyərdquo aid verilən şərh quumlsurludur və bir misal əsasında onun izahına cəhd edilir ancaq adi kəsrin surət və məxrəci natural ədədlər olmaqla

uumlmumi şəkli (ab= ab

) verilmir hansı ki ccedilalışmalar həllində (t 4-uumln 1-ci və 2-ci

bəndlərində səh 55-də t3 səh 57-də t 4-uumln 1-ci və 2-ci bəndlərində) adi kəsrin

uumlmumi şəklindən istifadə edilmişdir Adi kəsrin ldquo ab

rdquo şəklini vermədən ondan istifadə

edilməsi metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Səhifə 55 ldquoBərabər kəsrlərrdquo moumlvzusunun izahatında ilk iki sətir səhvdir Orada

ldquovə yardquo olmalıdır bundan əlavə ldquoqiymətcə bərabər kəsrlər alınırrdquo ifadəsi olmalıdır Bərabər kəsrlər moumlvzusunda natural ədədin sonsuz sayda bərabər kəsrlər şəklində goumlstərilməsinin muumlmkuumlnluumlyuuml moumlvzuda oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 56 ldquoKəsrlərin ixtisarırdquo 5-ci sinif kurikulum standartlarında yoxdur və ona aid dərslikdə verilən tərif səhvdir Orada verilir ldquoKəsrin surət və məxrəcinin

sıfırdan fərqli eyni bir ədədə boumlluumlnməsinə kəsrin ixtisarı deyilirrdquo Belə ccedilıxır ki 75

kəsrinin surət və məxrəcini 2-yə boumllməklə bu kəsri ixtisar etmək olar yəni alınmış

5352 kəsri ixtisar olunmuş kəsrdir

Səhifə 60 Kəsrlərin muumlqayisəsi yalnız ədəd oxundan istifadə etməklə verilir Ancaq burada kəsrlərin muumlqayisəsinin uumlccedil uumlsulu da verilməlidir

Səhifə 64 Qarışıq ədədlərin toplama qaydasında verilir ldquo kəsr hissələr isə kəsrlərin toplanması qaydasına uyğun toplanaraq cəmin kəsr hissəsini təşkil edirrdquo Bu

qaydadan belə ccedilıxır ki 573

541

532 =+ -nin kəsr hissəsi

57 -dir Goumlruumlnduumlyuuml kimi qayda

duumlzguumln ifadə edilməmişdir Səhifə 66-da kəsrlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilən izahat quumlsurludur

Səhifə 67 Qarışıq ədədlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilmiş qayda da duumlzguumln deyil Ccediluumlnki azalanın kəsr hissəsi ccedilıxılanın kəsr hissəsindən kiccedilik olduqda fərqi bu qayda

əsasında tapmaq muumlmkuumln deyil (Məsələn 1 33 15 5minus )

Səhifə 78 İzahatda riyaziyyatda qəbul olunmuş ədədin ldquostandart şəklirdquo termini burada tamamilə başqa məzmunda ədədin mərtəbə toplananlarının cəmi şəklində yazılışı isə səhv olaraq ldquoaccedilıq şəkilrdquo kimi verilmişdir Dərsliyin 78-ci səhifəsində

11

riyaziyyatda qəbul olunmamış 3MB 3OB həmccedilinin MMV-də də 1OB 2YB və s kimi yazılışlar daxil edilmişdir Onu da qeyd etmək lazımdır ki 5-ci sinifdə ədədlər milyon dairəsində oumlyrədilir Bu halda milyonluqlar mərtəbəsi hansı hərflə işarə edilməlidir Ccediluumlnki min rdquoMrdquo-ilə işarə olunur Dərslikdə səhifə 15-də isə 5-ci tapşırıqda 41A7B8 şəkilində yazılışa ədəd deyilir goumlruumlnduumlyuuml kimi bu yazılışla yuxarıda verilmiş yazılışlar eyni ifadələrdir 41A7B8 yazılışının ədəd mənasını verməsi uumlccediluumln onu 41A7B8 şəklində yazmaq lazım idi Deməli bu yazılışların hər ikisi duumlzguumln yazılış deyil Ccediluumlnki məlum olduğu kimi yazılışın uumlstuumlndə xətt ona goumlrə lazımdır ki 41A7B8 yazılışı hasil kimi başa duumlşuumllməsin Bu da o deməkdir ki bu şəkildə yazılışların daxil edilməsi məqsədəmuumlvafiq deyil

124 standartında nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılmasına dərsliyin 96ndash100-uumlncuuml səhifələrində də yer verilmişdir 97ndash98-ci səhifələrdə rdquoOnluq kəsrin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo uumlccediluumln verilmiş qaydalar (ancaq bir qayda verilməli idi) həcmcə ccedilox boumlyuumlk olmaqla bərabər həm də dolaşıq fikirlərlə ifadə olunmuşdur Qayda aşağıdakı kimi verilmişdir

ldquo1 Hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılır

2 Tam hissənin boumlluumlnməsindən alınan rəqəmlər qismətdə tam hissənin mərtəbələrinə yazılır

3 Tam hissədən alınan qalıq kəsr hissənin mərtəbə vahidlərinə əlavə edilir və boumllmə əməli davam etdirilir

4 Kəsr hissəyə uyğun hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin kəsr hissəsinin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılırrdquo

Bu qaydanı sadəcə olaraq ldquoOnluq kəsri natural ədədə boumllmək uumlccediluumln əvvəlcə tam hissəni bu natural ədədə boumlluumlb qismətdə verguumll yazaraq boumllməni natural ədədlərdə olduğu kimi davam etdirmək lazımdırrdquo şəklində vermək olardı Həmccedilinin 98-ci səhifədə ldquoOnluq kəsrlərin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo barədə daha bir qayda verilmişdir Bundan əvvəlki qayda uumlccediluumln deyilən iradları eynilə buraya da aid etmək olar

Bu standartda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş uumlccedil tərəfinin uzunluğu məlum olan uumlccedilbucaqların qurulması mərkəzi bucaq xətti və fırlanma simmetriyası doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə hərəkətləri prizma piramida fəza

12

fiqurlarının accedilılışı və onların muumlxtəlif tərəfdən goumlruumlntuumllərinin təsvirinin qurulması kurikulum standartlarında yoxdur Burada verilmiş ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo bacarığının şərtləri əsasında doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln olmadığından bu tələb duumlzguumln deyil

Standart 312 Şagird uzunluğu məlum olan parccedilanı dərəcə oumllccediluumlsuuml verilən

bucağı iki tərəfi və onlar arasında qalan bucağa goumlrə uumlccedilbucağı tərəflərinə goumlrə duumlzbucaqlını qurur

Dərsliyin 109-111-ci səhifələrində reallaşdırılması nəzərdə tutulan bu standartın tələblərindən ldquoUumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucaqların qurulmasırdquo bacarığının da formalaşdırılması kimi nəticə alınmır Həmccedilinin bu anlayış kurikulum standartlarında yoxdur Ancaq dərslikdə bu məsələnin həlli uumlccediluumln edilən cəhd uğursuzluqla nəticələnmişdir Belə ki səhifə 110-da ldquoYadda saxlayınrdquo başlığı altında verilmiş qayda səhvdir ldquoUumlccedilbucağın bir tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən həmişə kiccedilikdirrdquo yazılıb Amma bu qayda ldquouumlccedilbucağın ixtiyari tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən kiccedilikdirrdquo kimi yazılmalı idi Əgər şagird dərslikdə verilmiş qaydaya əsaslansa 3-cuuml ccedilalışmanın 2-ci bəndində olan tapşırığı həll edərsə 4lt4+9 bərabərsizliyi alınar onda belə ccedilıxır ki tərəflərinin uzunluğu 4 sm 4 sm 9 sm olan uumlccedilbucaq var Ancaq məlum olduğu kimi belə uumlccedilbucaq yoxdur

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 311 Şagird noumlqtə duumlz xətt şuumla parccedila muumlstəvi bucaq uumlccedilbucaq

doumlrdbucaqlı ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında biliklərini nuumlmayiş etdirir Bu standartın 112ndash113-cuuml səhifələrdə reallaşdırılması nəzərdə tutulur Ancaq

burada verilmiş trapesiya romb paraleloqram duumlzguumln ccediloxbucaqlılar kurikulum standartlarında yoxdur Paraleloqram haqqında verilmiş izahat tam deyil ldquoParaleloqramrdquo oumlzuumlndən əvvəl məlum olan anlayışa əsaslanmadan daxil edilir Ancaq burada doumlrdbucaqlı-trapesiya-paraleloqram-romb-duumlzbucaqlı-kvadrat kimi təsnifi əsas goumltuumlrmək lazım idi Dərslikdə isə əksinə hərəkət edilir ldquoTrapesiyardquoya tərif verilərkən hələ şagirdlərə məlum olmayan ldquotrapesiyanın oturacaqlarırdquo anlayışından istifadə etməklə iki tərəfinin paralel olduğu deyilir hansı ki paralel tərəflərə trapesiyanın oturacaqları deyilir Trapesiyanın digər iki tərəfinin isə yan tərəflər

13

olması barədə heccedil nə deyilmir Goumlruumlnduumlyuuml kimi trapesiya barəsində də verilmiş izahat quumlsurludur

311 standartının tələbinə uyğun olaraq ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında bacarıqların reallaşdırılması 114 115-ci səhifələrdə nəzərdə tutulur Ancaq 114-cuuml səhifədə ccedilevrə dairə və onun elementləri haqqında olan tərif və izahatlar səhv və ya quumlsurludur Belə ki orada verilmiş diametrin vətərin və s tərifləri və digər elementlər haqqında olan izahatlar duumlzguumln deyil Diametrin tərifində verilir ldquoCcedilevrənin mərkəzindən keccedilməklə onun istənilən iki noumlqtəsini birləşdirirrdquo Bu tərifə goumlrə mərkəzdən keccedilməklə ccedilevrənin istənilən iki noumlqtəsini birləşdirən hər hansı xətt də ccedilevrənin diametri ola bilər Bu iradlar eynilə ldquovətərrdquo uumlccediluumln verilmiş tərifə də aiddir İzahatda olan rəngli şəkil-dairə ccedilevrənin muumlstəvidən ayırdığı daxili hissə kimi başa duumlşuumlluumlr Burada verilmiş dairə təsvirində dairənin ccedilevrəsi dairəyə aid deyil nə də izahatda ldquoCcedilevrə dairənin sərhəddidir və ona aiddirrdquo faktını təsdiq edən bir cuumlmlə belə yoxdur Ccedilevrənin və dairənin mərkəzləri oumlzlərinə aiddirmi Bu suallara da cavab yoxdur İzahatda verilir ldquoCcedilevrə mərkəz noumlqtəsinin adı ilə adlandırılırrdquo Ancaq ccedilevrənin ldquomərkəz noumlqtəsirdquo anlayışı yoxdur ldquoccedilevrənin mərkəzi və ona uyğun muumlstəvinin (fəzanın) noumlqtəsirdquo və ya ldquomərkəzi verilmiş noumlqtədə olan ccedilevrərdquo var

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Dərsliyin 116ndash118-ci səhifələrində 311 və 321 standartlarını əsas tutaraq ldquoDoumlnmə əksetmə suumlruumlşmərdquo adlı moumlvzu daxil edilmişdir Əvvəla əksetmə suumlruumlşmə guumlzguuml əksi (səh116-da 2-ci tapşırıq) adlı riyazi terminlər yoxdur İkincisi olsa da belə goumlstərilən standartlar bu uydurma anlayışlara aid bacarıqların formalaşmasını tələb etmir MMV-də şagird bacarıqlarında qeyd olunur

- muumlstəvi fiqurların aldığı yeni vəziyyətin şəklinə goumlrə hərəkətin noumlvuumlnuuml (doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə) muumləyyən edir

- muumlstəvi fiqurların verilən hərəkətə goumlrə yeni vəziyyətinin şəklini ccediləkir Diqqət yetirsək 311 və 321 standartlarının tələbləri ilə sadalanan şagird

bacarıqları arasında heccedil bir uyğunluğun olmadığını muumləyyən etmək olar Eyni zamanda 118-ci səhifədə ldquoDuumlz quraşdır bəzərdquo moumlvzusunda verilmiş tapşırıqlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların reallaşdırılması da standartlarda yoxdur

14

Standart 321 Şagird sadə simmetrik muumlstəvi fiqurları tanıyır Dərsliyin 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartına əsaslanaraq rdquoSimmetriyardquo

anlayışının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur MMV-də verilmiş şagird bacarıqları - simmetriya xəttinə goumlrə fiqurların digər yarısını ccediləkir - simmetriyadan istifadə etməklə naxışlar bəzəklər ccediləkir Bu standartın təsbit etdiyi bacarıqların burada verilmiş şagird bacarıqları ilə heccedil

bir uyğunluğu yoxdur Şagird bacarıqlarına ldquosimmetriya xəttirdquo adlı yeni termin daxil edilmişdir Riyaziyyatda qəbul edilmiş ldquosimmetriya oxurdquo termininin adını dəyişdirib fərqli mahiyyət daşıyan nəzərdə tutulmuş tələblərə cavab verə bilməyən ldquosimmetriya xəttirdquo şəklində ifadə etmək elmi-metodiki cəhətdən ciddi səhvdir Səhifə 119-da 3-cuuml tapşırığın şərtində simmetriya xətti 4-cuuml tapşırıqda isə simmetriya oxu deyilməsində də məqsəd aydın deyil Bu anlayışların mahiyyəti haqqında heccedil bir accedilıqlama verilməyib

120-ci səhifədə izahatda verilir ldquoİki noumlv simmetrik fiqurları nəzərdən keccedilirək 1) xətti (ox) simmetrik fiqurlar 2) doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Birinci bənddə verilmiş ldquoxətti (ox) simmetrikrdquo adlı riyazi termin yoxdur İkinci

bənddə isə verilmiş ldquodoumlnmə simmetriyasırdquonın 321 standartına uyğunluğu yoxdur Buradakı tələb tamamilə fərqlidir İzahatda verilir ldquoXətti simmetriyaya malik fiqurları simmetriya oxuna nəzərən qatladıqda onun bir yarısı digər yarısı ilə tamamilə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Şəkildə beşbucaqlı xətti simmetrik fiqurdurrdquo Əvvəla ldquoXətti simmetriyardquo kimi termin yoxdur ldquoox simmetriyasırdquo termini var İkincisi ldquoxətti simmetrik fiqurrdquo yox ldquosimmetriya oxu olan fiqurrdquo şəklində işlənməlidir İzahatda 2-ci bənddə verilir ldquo2) Doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Bu anlayışın verilməsi bir daha suumlbut edir ki dərsliyə daxil olan moumlvzular şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun olmadıqda şagirdlər və muumləllimlər uumlzləşdikləri problemi həll edə bilmirlər Məsələn moumlvzuda verilir ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqur oumlz mərkəzi noumlqtəsi ətrafında fırlandıqda tam doumlnənə qədər oumlz-oumlzuuml ilə bir neccedilə dəfə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Məsələn bərabərtərəfli uumlccedilbucağı mərkəz noumlqtəsinə nəzərən fırlatsaq tam doumlnənə qədər 3 dəfə oumlz-oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşərrdquo Əvvəla ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqurrdquo yoxdur ldquoDoumlnmə mərkəzinə malik fiqurrdquo var İkincisi sual olunur Fiqurun mərkəzi noumlqtəsi nədir və necə təyin edilir Bərabərtərəfli uumlccedilbucaqda duumlzguumln altıbucaqlıda və s doumlnmə mərkəzi necə təyin edilir Uumlmumiyyətlə doumlnmə mərkəzi

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

7

Səhifə 39 Moumlvzuda verilmiş 96623-uumln izahında heccedil bir məntiqi qanunauyğunluq yoxdur Orada 80020 və 100020 goumltuumlruumllmuumlşduumlr Niyə məhz 90020 goumltuumlruumllmuumlr Uumlmumiyyətlə bu hansı qaydalara əsasən muumləyyən edilir Şagirdlər bunu necə muumləyyən etməlidir Halbuki əgər şagird yuxarıda deyilən muumlhakimələri apara bilirsə onun uumlccediluumln 90020-də neccedilə tam olmasını təyin etmək ccedilətin deyil Ona goumlrə bu cuumlr metodiki yanaşma duumlzguumln sayıla bilməz Sual olunur Əgər boumllmənin xassələri boumlluumlnmə əlamətləri səhv və ya quumlsurlu verilirsə onda qarşıya qoyulan məqsədə nail olunması şuumlbhə altında qalmırmı

Səhifə 47 Tapşırıq 1-də verilir ldquoMəsələləri ifadələr qurmaqla həll edin Məsələni həll etmə planını yazınrdquo Muumləlliflər məsələnin həlli planını mərhələlər uumlzrə vermək istəsələr də ona nail olmamışlar Planın 1-ci bəndi uumlmumi şəkildə (1 Məsələnin sualı və verilənlər muumləyyən edilir) verildiyi halda qalan bəndlər xuumlsusi misal nuumlmunəsi əsasında verilmişdir Nəticədə məsələ həlli uumlccediluumln planın hansı mərhələlərdən ibarət olduğu qaranlıq qalır Duumlzguumln metodiki yanaşma deyil

Səhifə 51 Burada ldquoƏdədin boumllənlərirdquo moumlvzusundan danışılır MMV-də (səh 63) moumlvzuya uyğun standart (121) və şagird bacarıqları olaraq aşağıdakılar qeyd olunmuşdur

Şagird bacarıqları - ədədin boumllənlərini boumllmə əlamətlərinə goumlrə muumləyyən edir - ədədi iki vuruğun hasili şəklində ifadə etməklə boumllənlərini muumləyyən edir - ədədin boumllənləri uumlzərində qurulmuş muumlxtəlif məsələləri həll edir Goumlruumlnduumlyuuml kimi standartla (121) şagird bacarıqları arasında kəskin fərq var

Bu standartın tələbinə goumlrə burada verilmiş bacarıqların reallaşdırılması nəzərdə tutulmur İzahat ədədin boumlləni uumlccediluumln verilən təriflə başlayır Tərifdə verilir ldquoHər hansı natural ədədin qalıqsız boumlluumlnduumlyuuml hər bir natural ədəd həmin ədədin boumlləni adlanırrdquo ancaq MMV-də ədədin boumlləni uumlccediluumln ikinci tərif verilir ldquoTərif Verilmiş natural ədədin boumlluumlnduumlyuuml natural ədədə həmin natural ədədin boumlləni deyilirrdquo (natural soumlzuuml uumlccedil dəfə təkrarlanır) Eyni anlayış uumlccediluumln muumlxtəlif şəkildə iki quumlsurlu tərifin verilməsi yersizdir Dərslikdə natural ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln verilmiş qayda belədir ldquoHər hansı ədədin buumltuumln boumllənlərini tapmaq uumlccediluumln bu ədədi iki muumlxtəlif vuruğun hasili kimi ifadə etmək olarrdquo təklifi ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln qaydanı muumləyyən etmir belə ki ədədin iki muumlxtəlif vuruğun hasili şəklində goumlstərilməsi onun buumltuumln boumllənlərinin tapılması demək deyil 24 ədədinin boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln təklif olunan qaydaya əsasən ccediloxrəqəmli ədədlər uumlccediluumln (məsələn

8

Dsəh 51-də 7-ci tapşırıqda 3-cuuml bənddəki 2464 ədədinin buumltuumln boumllənlərinin sayı 24-duumlr) onların buumltuumln boumllənlərinin tapılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln ccedilətindir və ccedilox vaxt tələb edir Deməli verilmiş qayda istənilən ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln yaramırsa onda ona qayda demək olmaz Daha sonra mətndə ldquoEyni ədədə aid vuruqları qruplaşdırmaqla ədədin boumllənləri ccediloxluğunu yazmaq olar 1234681224 rdquo fikri quumlsurludur Burada qarşıya qoyulan məqsəd oumlzuuml dolaşıqdır

Belə ki şagird bacarıqlarında bir ədədin boumllənlərinin tapılmasının formalaşdırılması nəzərdə tutulduğu halda 2-ci 4-cuuml 6-cı tapşırıqlarda iki ədədin boumlluumlnduumlyuuml ən boumlyuumlk ədədin iki ədədin hər birinə boumlluumlnən ən kiccedilik ədədin tapılmasına aid tapşırıqlar verilmişdir 5-ci 7-ci və 8-ci tapşırıqların şərti quumlsurludur MMV-də səhifə 64-də 4-cuuml tapşırığın həllinə aid verilmiş goumlstəriş səhvdir

121 və 123 standartlarında nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 221 Şagird dəyişənin verilmiş qiymətləri uumlccediluumln ifadənin

qiymətlərini tapır Səhifə 26 ldquoDəyişənli ifadələrrdquo başlığı altında ldquohərfi ifadələrrdquodən danışılır

moumlvzunun izahında hansı ifadənin dəyişənli ifadə olması haqqında isə heccedil nə deyilmir Bu moumlvzunun izahında şagirdlərin bilik və yaş xuumlsusiyyətləri nəzərə alınmadan həm 3-cuuml (səh 126) həm də 5-ci siniflərdə həlli ldquon+4rdquo şəklində ifadənin qurulmasını tələb edən eyni məzmunlu məsələ həll edilmişdir Belə ccedilıxır ki iki il ərzində şagirdlərin bilik səviyyəsi dəyişmir Əlbəttə bu cuumlr yanaşma elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

Standart 211 Şagird dəyişənlərin və natural ədədlərin koumlməyi ilə sadə cəbri

ifadələr və tənliklər qurur Səhifə 28 Tənlik moumlvzusunda tənlik haqqında heccedil bir izahat verilməmişdir

Tənlik nədir tənliyin koumlkuuml tənliyin həlli nəyə deyilir bunlar izah olunmamışdır Moumlvzunun izahatında verilmiş məsələdə qeyd olunur ldquoNigar qiyməti 12 manat olan elektron qulaqcıq almaq istəyir Onun 8 manatı var Nigara daha neccedilə manat lazımdırrdquo Bu şəkildə sadə məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur 3-cuuml sinifdə ldquoTənlik qurmaqla məsələ həllirdquo (səh 127) moumlvzusunda izahatda ldquoMəsələ Babası Fidana 12

9

manat pul verdi Fidanın 20 manat pulu oldu Fidanın əvvəlcə neccedilə manat pulu var idirdquo şəklində məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur və həll olunur (ancaq 3-cuuml sinif standartlarında tənliklərin yalnız seccedilmə uumlsulla həllinə icazə verilir) Tapşırıqlarda verilmiş məsələlər və tənliklər (t1-5) 3-cuuml sinifdə səhifə 127 128 129-da olan tapşırıqlarla ya analoqdur ya da ccedilətinlik dərəcələri eynidir Goumlruumlnduumlyuuml kimi şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bilik səviyyəsi nəzərə alınmamışdır

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 124Şagird məxrəcləri eyni olan kəsrləri və qarışıq ədədləri toplayır

ccedilıxır onluq kəsrlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 52-61

63-69 78 və 96-100-cuuml səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur 52-ci səhifədə moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Dərsliyin 75-ci səhifəsində ilk dəfə heccedil bir izahat olmadan ldquoadi kəsrrdquo soumlzuuml işlədilir onun nə uumlccediluumln bu şəkildə verilməsi məlum deyil Bundan sonra istər tapşırıqlarda istərsə də moumlvzularda adi kəsr soumlzuumlnə tez-tez rast gəlinir Nə dərslikdə nə də MMV-də ldquoAdi kəsr nədirrdquo sualına cavab yoxdur 124 standartı məxrəcləri bərabər olan adi kəsrlərin muumlqayisəsini onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərinin formalaşdırılmasını nəzərdə tutur Ancaq 59-cu səhifədə surət və məxrəcləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsinə aid izahatda misal nuumlmunəsi həmccedilinin 1-ci tapşırığın 3-cuuml bəndində ona aid ccedilalışma da verilmişdir İndiyə qədərki məlumatlara əsasən şagirdlər yalnız verilmiş kəsrə bərabər olan kəsrlərin yazılması ilə tanışdırlar Lakin dərslikdə məxrəcləri və suumlrətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi zamanı onların surətləri və ya məxrəcləri naməlum qayda

əsasında bərabərləşdirilir Nə uumlccediluumln orada verilmiş 310

və 27

kəsrlərinin məxrəclərinin

bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln 70 ədədi surətlərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln isə 6 ədədi seccedililir Cavab ondan ibarətdir ki 70 və 6 ədədləri uyğun olaraq kəsrlərin məxrəclərinin və surətlərinin ƏKOB-larıdır Ancaq ƏKOB anlayışı 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil olmadığından bu anlayışın mahiyyəti accedilıqlanmadan ondan istifadə edilmişdir Kəsrlərin surətlərinin və məxrəclərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln verilə biləcək uumlsulun izahatı isə dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır Deməli məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsindən və ya onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərindən danışmaq olmaz Burada ancaq məxrəcləri və ya suumlrətləri biri digərinin boumlləni (və ya boumlluumlnəni) olan kəsrlərin muumlqayisəsindən

10

danışmaq olar Məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ƏKOB ƏBOB kurikulum standartlarında yoxdur

Səhifə 53 Burada ldquoməsələyərdquo aid verilən şərh quumlsurludur və bir misal əsasında onun izahına cəhd edilir ancaq adi kəsrin surət və məxrəci natural ədədlər olmaqla

uumlmumi şəkli (ab= ab

) verilmir hansı ki ccedilalışmalar həllində (t 4-uumln 1-ci və 2-ci

bəndlərində səh 55-də t3 səh 57-də t 4-uumln 1-ci və 2-ci bəndlərində) adi kəsrin

uumlmumi şəklindən istifadə edilmişdir Adi kəsrin ldquo ab

rdquo şəklini vermədən ondan istifadə

edilməsi metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Səhifə 55 ldquoBərabər kəsrlərrdquo moumlvzusunun izahatında ilk iki sətir səhvdir Orada

ldquovə yardquo olmalıdır bundan əlavə ldquoqiymətcə bərabər kəsrlər alınırrdquo ifadəsi olmalıdır Bərabər kəsrlər moumlvzusunda natural ədədin sonsuz sayda bərabər kəsrlər şəklində goumlstərilməsinin muumlmkuumlnluumlyuuml moumlvzuda oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 56 ldquoKəsrlərin ixtisarırdquo 5-ci sinif kurikulum standartlarında yoxdur və ona aid dərslikdə verilən tərif səhvdir Orada verilir ldquoKəsrin surət və məxrəcinin

sıfırdan fərqli eyni bir ədədə boumlluumlnməsinə kəsrin ixtisarı deyilirrdquo Belə ccedilıxır ki 75

kəsrinin surət və məxrəcini 2-yə boumllməklə bu kəsri ixtisar etmək olar yəni alınmış

5352 kəsri ixtisar olunmuş kəsrdir

Səhifə 60 Kəsrlərin muumlqayisəsi yalnız ədəd oxundan istifadə etməklə verilir Ancaq burada kəsrlərin muumlqayisəsinin uumlccedil uumlsulu da verilməlidir

Səhifə 64 Qarışıq ədədlərin toplama qaydasında verilir ldquo kəsr hissələr isə kəsrlərin toplanması qaydasına uyğun toplanaraq cəmin kəsr hissəsini təşkil edirrdquo Bu

qaydadan belə ccedilıxır ki 573

541

532 =+ -nin kəsr hissəsi

57 -dir Goumlruumlnduumlyuuml kimi qayda

duumlzguumln ifadə edilməmişdir Səhifə 66-da kəsrlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilən izahat quumlsurludur

Səhifə 67 Qarışıq ədədlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilmiş qayda da duumlzguumln deyil Ccediluumlnki azalanın kəsr hissəsi ccedilıxılanın kəsr hissəsindən kiccedilik olduqda fərqi bu qayda

əsasında tapmaq muumlmkuumln deyil (Məsələn 1 33 15 5minus )

Səhifə 78 İzahatda riyaziyyatda qəbul olunmuş ədədin ldquostandart şəklirdquo termini burada tamamilə başqa məzmunda ədədin mərtəbə toplananlarının cəmi şəklində yazılışı isə səhv olaraq ldquoaccedilıq şəkilrdquo kimi verilmişdir Dərsliyin 78-ci səhifəsində

11

riyaziyyatda qəbul olunmamış 3MB 3OB həmccedilinin MMV-də də 1OB 2YB və s kimi yazılışlar daxil edilmişdir Onu da qeyd etmək lazımdır ki 5-ci sinifdə ədədlər milyon dairəsində oumlyrədilir Bu halda milyonluqlar mərtəbəsi hansı hərflə işarə edilməlidir Ccediluumlnki min rdquoMrdquo-ilə işarə olunur Dərslikdə səhifə 15-də isə 5-ci tapşırıqda 41A7B8 şəkilində yazılışa ədəd deyilir goumlruumlnduumlyuuml kimi bu yazılışla yuxarıda verilmiş yazılışlar eyni ifadələrdir 41A7B8 yazılışının ədəd mənasını verməsi uumlccediluumln onu 41A7B8 şəklində yazmaq lazım idi Deməli bu yazılışların hər ikisi duumlzguumln yazılış deyil Ccediluumlnki məlum olduğu kimi yazılışın uumlstuumlndə xətt ona goumlrə lazımdır ki 41A7B8 yazılışı hasil kimi başa duumlşuumllməsin Bu da o deməkdir ki bu şəkildə yazılışların daxil edilməsi məqsədəmuumlvafiq deyil

124 standartında nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılmasına dərsliyin 96ndash100-uumlncuuml səhifələrində də yer verilmişdir 97ndash98-ci səhifələrdə rdquoOnluq kəsrin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo uumlccediluumln verilmiş qaydalar (ancaq bir qayda verilməli idi) həcmcə ccedilox boumlyuumlk olmaqla bərabər həm də dolaşıq fikirlərlə ifadə olunmuşdur Qayda aşağıdakı kimi verilmişdir

ldquo1 Hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılır

2 Tam hissənin boumlluumlnməsindən alınan rəqəmlər qismətdə tam hissənin mərtəbələrinə yazılır

3 Tam hissədən alınan qalıq kəsr hissənin mərtəbə vahidlərinə əlavə edilir və boumllmə əməli davam etdirilir

4 Kəsr hissəyə uyğun hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin kəsr hissəsinin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılırrdquo

Bu qaydanı sadəcə olaraq ldquoOnluq kəsri natural ədədə boumllmək uumlccediluumln əvvəlcə tam hissəni bu natural ədədə boumlluumlb qismətdə verguumll yazaraq boumllməni natural ədədlərdə olduğu kimi davam etdirmək lazımdırrdquo şəklində vermək olardı Həmccedilinin 98-ci səhifədə ldquoOnluq kəsrlərin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo barədə daha bir qayda verilmişdir Bundan əvvəlki qayda uumlccediluumln deyilən iradları eynilə buraya da aid etmək olar

Bu standartda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş uumlccedil tərəfinin uzunluğu məlum olan uumlccedilbucaqların qurulması mərkəzi bucaq xətti və fırlanma simmetriyası doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə hərəkətləri prizma piramida fəza

12

fiqurlarının accedilılışı və onların muumlxtəlif tərəfdən goumlruumlntuumllərinin təsvirinin qurulması kurikulum standartlarında yoxdur Burada verilmiş ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo bacarığının şərtləri əsasında doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln olmadığından bu tələb duumlzguumln deyil

Standart 312 Şagird uzunluğu məlum olan parccedilanı dərəcə oumllccediluumlsuuml verilən

bucağı iki tərəfi və onlar arasında qalan bucağa goumlrə uumlccedilbucağı tərəflərinə goumlrə duumlzbucaqlını qurur

Dərsliyin 109-111-ci səhifələrində reallaşdırılması nəzərdə tutulan bu standartın tələblərindən ldquoUumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucaqların qurulmasırdquo bacarığının da formalaşdırılması kimi nəticə alınmır Həmccedilinin bu anlayış kurikulum standartlarında yoxdur Ancaq dərslikdə bu məsələnin həlli uumlccediluumln edilən cəhd uğursuzluqla nəticələnmişdir Belə ki səhifə 110-da ldquoYadda saxlayınrdquo başlığı altında verilmiş qayda səhvdir ldquoUumlccedilbucağın bir tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən həmişə kiccedilikdirrdquo yazılıb Amma bu qayda ldquouumlccedilbucağın ixtiyari tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən kiccedilikdirrdquo kimi yazılmalı idi Əgər şagird dərslikdə verilmiş qaydaya əsaslansa 3-cuuml ccedilalışmanın 2-ci bəndində olan tapşırığı həll edərsə 4lt4+9 bərabərsizliyi alınar onda belə ccedilıxır ki tərəflərinin uzunluğu 4 sm 4 sm 9 sm olan uumlccedilbucaq var Ancaq məlum olduğu kimi belə uumlccedilbucaq yoxdur

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 311 Şagird noumlqtə duumlz xətt şuumla parccedila muumlstəvi bucaq uumlccedilbucaq

doumlrdbucaqlı ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında biliklərini nuumlmayiş etdirir Bu standartın 112ndash113-cuuml səhifələrdə reallaşdırılması nəzərdə tutulur Ancaq

burada verilmiş trapesiya romb paraleloqram duumlzguumln ccediloxbucaqlılar kurikulum standartlarında yoxdur Paraleloqram haqqında verilmiş izahat tam deyil ldquoParaleloqramrdquo oumlzuumlndən əvvəl məlum olan anlayışa əsaslanmadan daxil edilir Ancaq burada doumlrdbucaqlı-trapesiya-paraleloqram-romb-duumlzbucaqlı-kvadrat kimi təsnifi əsas goumltuumlrmək lazım idi Dərslikdə isə əksinə hərəkət edilir ldquoTrapesiyardquoya tərif verilərkən hələ şagirdlərə məlum olmayan ldquotrapesiyanın oturacaqlarırdquo anlayışından istifadə etməklə iki tərəfinin paralel olduğu deyilir hansı ki paralel tərəflərə trapesiyanın oturacaqları deyilir Trapesiyanın digər iki tərəfinin isə yan tərəflər

13

olması barədə heccedil nə deyilmir Goumlruumlnduumlyuuml kimi trapesiya barəsində də verilmiş izahat quumlsurludur

311 standartının tələbinə uyğun olaraq ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında bacarıqların reallaşdırılması 114 115-ci səhifələrdə nəzərdə tutulur Ancaq 114-cuuml səhifədə ccedilevrə dairə və onun elementləri haqqında olan tərif və izahatlar səhv və ya quumlsurludur Belə ki orada verilmiş diametrin vətərin və s tərifləri və digər elementlər haqqında olan izahatlar duumlzguumln deyil Diametrin tərifində verilir ldquoCcedilevrənin mərkəzindən keccedilməklə onun istənilən iki noumlqtəsini birləşdirirrdquo Bu tərifə goumlrə mərkəzdən keccedilməklə ccedilevrənin istənilən iki noumlqtəsini birləşdirən hər hansı xətt də ccedilevrənin diametri ola bilər Bu iradlar eynilə ldquovətərrdquo uumlccediluumln verilmiş tərifə də aiddir İzahatda olan rəngli şəkil-dairə ccedilevrənin muumlstəvidən ayırdığı daxili hissə kimi başa duumlşuumlluumlr Burada verilmiş dairə təsvirində dairənin ccedilevrəsi dairəyə aid deyil nə də izahatda ldquoCcedilevrə dairənin sərhəddidir və ona aiddirrdquo faktını təsdiq edən bir cuumlmlə belə yoxdur Ccedilevrənin və dairənin mərkəzləri oumlzlərinə aiddirmi Bu suallara da cavab yoxdur İzahatda verilir ldquoCcedilevrə mərkəz noumlqtəsinin adı ilə adlandırılırrdquo Ancaq ccedilevrənin ldquomərkəz noumlqtəsirdquo anlayışı yoxdur ldquoccedilevrənin mərkəzi və ona uyğun muumlstəvinin (fəzanın) noumlqtəsirdquo və ya ldquomərkəzi verilmiş noumlqtədə olan ccedilevrərdquo var

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Dərsliyin 116ndash118-ci səhifələrində 311 və 321 standartlarını əsas tutaraq ldquoDoumlnmə əksetmə suumlruumlşmərdquo adlı moumlvzu daxil edilmişdir Əvvəla əksetmə suumlruumlşmə guumlzguuml əksi (səh116-da 2-ci tapşırıq) adlı riyazi terminlər yoxdur İkincisi olsa da belə goumlstərilən standartlar bu uydurma anlayışlara aid bacarıqların formalaşmasını tələb etmir MMV-də şagird bacarıqlarında qeyd olunur

- muumlstəvi fiqurların aldığı yeni vəziyyətin şəklinə goumlrə hərəkətin noumlvuumlnuuml (doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə) muumləyyən edir

- muumlstəvi fiqurların verilən hərəkətə goumlrə yeni vəziyyətinin şəklini ccediləkir Diqqət yetirsək 311 və 321 standartlarının tələbləri ilə sadalanan şagird

bacarıqları arasında heccedil bir uyğunluğun olmadığını muumləyyən etmək olar Eyni zamanda 118-ci səhifədə ldquoDuumlz quraşdır bəzərdquo moumlvzusunda verilmiş tapşırıqlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların reallaşdırılması da standartlarda yoxdur

14

Standart 321 Şagird sadə simmetrik muumlstəvi fiqurları tanıyır Dərsliyin 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartına əsaslanaraq rdquoSimmetriyardquo

anlayışının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur MMV-də verilmiş şagird bacarıqları - simmetriya xəttinə goumlrə fiqurların digər yarısını ccediləkir - simmetriyadan istifadə etməklə naxışlar bəzəklər ccediləkir Bu standartın təsbit etdiyi bacarıqların burada verilmiş şagird bacarıqları ilə heccedil

bir uyğunluğu yoxdur Şagird bacarıqlarına ldquosimmetriya xəttirdquo adlı yeni termin daxil edilmişdir Riyaziyyatda qəbul edilmiş ldquosimmetriya oxurdquo termininin adını dəyişdirib fərqli mahiyyət daşıyan nəzərdə tutulmuş tələblərə cavab verə bilməyən ldquosimmetriya xəttirdquo şəklində ifadə etmək elmi-metodiki cəhətdən ciddi səhvdir Səhifə 119-da 3-cuuml tapşırığın şərtində simmetriya xətti 4-cuuml tapşırıqda isə simmetriya oxu deyilməsində də məqsəd aydın deyil Bu anlayışların mahiyyəti haqqında heccedil bir accedilıqlama verilməyib

120-ci səhifədə izahatda verilir ldquoİki noumlv simmetrik fiqurları nəzərdən keccedilirək 1) xətti (ox) simmetrik fiqurlar 2) doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Birinci bənddə verilmiş ldquoxətti (ox) simmetrikrdquo adlı riyazi termin yoxdur İkinci

bənddə isə verilmiş ldquodoumlnmə simmetriyasırdquonın 321 standartına uyğunluğu yoxdur Buradakı tələb tamamilə fərqlidir İzahatda verilir ldquoXətti simmetriyaya malik fiqurları simmetriya oxuna nəzərən qatladıqda onun bir yarısı digər yarısı ilə tamamilə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Şəkildə beşbucaqlı xətti simmetrik fiqurdurrdquo Əvvəla ldquoXətti simmetriyardquo kimi termin yoxdur ldquoox simmetriyasırdquo termini var İkincisi ldquoxətti simmetrik fiqurrdquo yox ldquosimmetriya oxu olan fiqurrdquo şəklində işlənməlidir İzahatda 2-ci bənddə verilir ldquo2) Doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Bu anlayışın verilməsi bir daha suumlbut edir ki dərsliyə daxil olan moumlvzular şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun olmadıqda şagirdlər və muumləllimlər uumlzləşdikləri problemi həll edə bilmirlər Məsələn moumlvzuda verilir ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqur oumlz mərkəzi noumlqtəsi ətrafında fırlandıqda tam doumlnənə qədər oumlz-oumlzuuml ilə bir neccedilə dəfə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Məsələn bərabərtərəfli uumlccedilbucağı mərkəz noumlqtəsinə nəzərən fırlatsaq tam doumlnənə qədər 3 dəfə oumlz-oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşərrdquo Əvvəla ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqurrdquo yoxdur ldquoDoumlnmə mərkəzinə malik fiqurrdquo var İkincisi sual olunur Fiqurun mərkəzi noumlqtəsi nədir və necə təyin edilir Bərabərtərəfli uumlccedilbucaqda duumlzguumln altıbucaqlıda və s doumlnmə mərkəzi necə təyin edilir Uumlmumiyyətlə doumlnmə mərkəzi

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

8

Dsəh 51-də 7-ci tapşırıqda 3-cuuml bənddəki 2464 ədədinin buumltuumln boumllənlərinin sayı 24-duumlr) onların buumltuumln boumllənlərinin tapılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln ccedilətindir və ccedilox vaxt tələb edir Deməli verilmiş qayda istənilən ədədin buumltuumln boumllənlərinin tapılması uumlccediluumln yaramırsa onda ona qayda demək olmaz Daha sonra mətndə ldquoEyni ədədə aid vuruqları qruplaşdırmaqla ədədin boumllənləri ccediloxluğunu yazmaq olar 1234681224 rdquo fikri quumlsurludur Burada qarşıya qoyulan məqsəd oumlzuuml dolaşıqdır

Belə ki şagird bacarıqlarında bir ədədin boumllənlərinin tapılmasının formalaşdırılması nəzərdə tutulduğu halda 2-ci 4-cuuml 6-cı tapşırıqlarda iki ədədin boumlluumlnduumlyuuml ən boumlyuumlk ədədin iki ədədin hər birinə boumlluumlnən ən kiccedilik ədədin tapılmasına aid tapşırıqlar verilmişdir 5-ci 7-ci və 8-ci tapşırıqların şərti quumlsurludur MMV-də səhifə 64-də 4-cuuml tapşırığın həllinə aid verilmiş goumlstəriş səhvdir

121 və 123 standartlarında nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 221 Şagird dəyişənin verilmiş qiymətləri uumlccediluumln ifadənin

qiymətlərini tapır Səhifə 26 ldquoDəyişənli ifadələrrdquo başlığı altında ldquohərfi ifadələrrdquodən danışılır

moumlvzunun izahında hansı ifadənin dəyişənli ifadə olması haqqında isə heccedil nə deyilmir Bu moumlvzunun izahında şagirdlərin bilik və yaş xuumlsusiyyətləri nəzərə alınmadan həm 3-cuuml (səh 126) həm də 5-ci siniflərdə həlli ldquon+4rdquo şəklində ifadənin qurulmasını tələb edən eyni məzmunlu məsələ həll edilmişdir Belə ccedilıxır ki iki il ərzində şagirdlərin bilik səviyyəsi dəyişmir Əlbəttə bu cuumlr yanaşma elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

Standart 211 Şagird dəyişənlərin və natural ədədlərin koumlməyi ilə sadə cəbri

ifadələr və tənliklər qurur Səhifə 28 Tənlik moumlvzusunda tənlik haqqında heccedil bir izahat verilməmişdir

Tənlik nədir tənliyin koumlkuuml tənliyin həlli nəyə deyilir bunlar izah olunmamışdır Moumlvzunun izahatında verilmiş məsələdə qeyd olunur ldquoNigar qiyməti 12 manat olan elektron qulaqcıq almaq istəyir Onun 8 manatı var Nigara daha neccedilə manat lazımdırrdquo Bu şəkildə sadə məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur 3-cuuml sinifdə ldquoTənlik qurmaqla məsələ həllirdquo (səh 127) moumlvzusunda izahatda ldquoMəsələ Babası Fidana 12

9

manat pul verdi Fidanın 20 manat pulu oldu Fidanın əvvəlcə neccedilə manat pulu var idirdquo şəklində məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur və həll olunur (ancaq 3-cuuml sinif standartlarında tənliklərin yalnız seccedilmə uumlsulla həllinə icazə verilir) Tapşırıqlarda verilmiş məsələlər və tənliklər (t1-5) 3-cuuml sinifdə səhifə 127 128 129-da olan tapşırıqlarla ya analoqdur ya da ccedilətinlik dərəcələri eynidir Goumlruumlnduumlyuuml kimi şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bilik səviyyəsi nəzərə alınmamışdır

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 124Şagird məxrəcləri eyni olan kəsrləri və qarışıq ədədləri toplayır

ccedilıxır onluq kəsrlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 52-61

63-69 78 və 96-100-cuuml səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur 52-ci səhifədə moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Dərsliyin 75-ci səhifəsində ilk dəfə heccedil bir izahat olmadan ldquoadi kəsrrdquo soumlzuuml işlədilir onun nə uumlccediluumln bu şəkildə verilməsi məlum deyil Bundan sonra istər tapşırıqlarda istərsə də moumlvzularda adi kəsr soumlzuumlnə tez-tez rast gəlinir Nə dərslikdə nə də MMV-də ldquoAdi kəsr nədirrdquo sualına cavab yoxdur 124 standartı məxrəcləri bərabər olan adi kəsrlərin muumlqayisəsini onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərinin formalaşdırılmasını nəzərdə tutur Ancaq 59-cu səhifədə surət və məxrəcləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsinə aid izahatda misal nuumlmunəsi həmccedilinin 1-ci tapşırığın 3-cuuml bəndində ona aid ccedilalışma da verilmişdir İndiyə qədərki məlumatlara əsasən şagirdlər yalnız verilmiş kəsrə bərabər olan kəsrlərin yazılması ilə tanışdırlar Lakin dərslikdə məxrəcləri və suumlrətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi zamanı onların surətləri və ya məxrəcləri naməlum qayda

əsasında bərabərləşdirilir Nə uumlccediluumln orada verilmiş 310

və 27

kəsrlərinin məxrəclərinin

bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln 70 ədədi surətlərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln isə 6 ədədi seccedililir Cavab ondan ibarətdir ki 70 və 6 ədədləri uyğun olaraq kəsrlərin məxrəclərinin və surətlərinin ƏKOB-larıdır Ancaq ƏKOB anlayışı 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil olmadığından bu anlayışın mahiyyəti accedilıqlanmadan ondan istifadə edilmişdir Kəsrlərin surətlərinin və məxrəclərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln verilə biləcək uumlsulun izahatı isə dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır Deməli məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsindən və ya onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərindən danışmaq olmaz Burada ancaq məxrəcləri və ya suumlrətləri biri digərinin boumlləni (və ya boumlluumlnəni) olan kəsrlərin muumlqayisəsindən

10

danışmaq olar Məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ƏKOB ƏBOB kurikulum standartlarında yoxdur

Səhifə 53 Burada ldquoməsələyərdquo aid verilən şərh quumlsurludur və bir misal əsasında onun izahına cəhd edilir ancaq adi kəsrin surət və məxrəci natural ədədlər olmaqla

uumlmumi şəkli (ab= ab

) verilmir hansı ki ccedilalışmalar həllində (t 4-uumln 1-ci və 2-ci

bəndlərində səh 55-də t3 səh 57-də t 4-uumln 1-ci və 2-ci bəndlərində) adi kəsrin

uumlmumi şəklindən istifadə edilmişdir Adi kəsrin ldquo ab

rdquo şəklini vermədən ondan istifadə

edilməsi metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Səhifə 55 ldquoBərabər kəsrlərrdquo moumlvzusunun izahatında ilk iki sətir səhvdir Orada

ldquovə yardquo olmalıdır bundan əlavə ldquoqiymətcə bərabər kəsrlər alınırrdquo ifadəsi olmalıdır Bərabər kəsrlər moumlvzusunda natural ədədin sonsuz sayda bərabər kəsrlər şəklində goumlstərilməsinin muumlmkuumlnluumlyuuml moumlvzuda oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 56 ldquoKəsrlərin ixtisarırdquo 5-ci sinif kurikulum standartlarında yoxdur və ona aid dərslikdə verilən tərif səhvdir Orada verilir ldquoKəsrin surət və məxrəcinin

sıfırdan fərqli eyni bir ədədə boumlluumlnməsinə kəsrin ixtisarı deyilirrdquo Belə ccedilıxır ki 75

kəsrinin surət və məxrəcini 2-yə boumllməklə bu kəsri ixtisar etmək olar yəni alınmış

5352 kəsri ixtisar olunmuş kəsrdir

Səhifə 60 Kəsrlərin muumlqayisəsi yalnız ədəd oxundan istifadə etməklə verilir Ancaq burada kəsrlərin muumlqayisəsinin uumlccedil uumlsulu da verilməlidir

Səhifə 64 Qarışıq ədədlərin toplama qaydasında verilir ldquo kəsr hissələr isə kəsrlərin toplanması qaydasına uyğun toplanaraq cəmin kəsr hissəsini təşkil edirrdquo Bu

qaydadan belə ccedilıxır ki 573

541

532 =+ -nin kəsr hissəsi

57 -dir Goumlruumlnduumlyuuml kimi qayda

duumlzguumln ifadə edilməmişdir Səhifə 66-da kəsrlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilən izahat quumlsurludur

Səhifə 67 Qarışıq ədədlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilmiş qayda da duumlzguumln deyil Ccediluumlnki azalanın kəsr hissəsi ccedilıxılanın kəsr hissəsindən kiccedilik olduqda fərqi bu qayda

əsasında tapmaq muumlmkuumln deyil (Məsələn 1 33 15 5minus )

Səhifə 78 İzahatda riyaziyyatda qəbul olunmuş ədədin ldquostandart şəklirdquo termini burada tamamilə başqa məzmunda ədədin mərtəbə toplananlarının cəmi şəklində yazılışı isə səhv olaraq ldquoaccedilıq şəkilrdquo kimi verilmişdir Dərsliyin 78-ci səhifəsində

11

riyaziyyatda qəbul olunmamış 3MB 3OB həmccedilinin MMV-də də 1OB 2YB və s kimi yazılışlar daxil edilmişdir Onu da qeyd etmək lazımdır ki 5-ci sinifdə ədədlər milyon dairəsində oumlyrədilir Bu halda milyonluqlar mərtəbəsi hansı hərflə işarə edilməlidir Ccediluumlnki min rdquoMrdquo-ilə işarə olunur Dərslikdə səhifə 15-də isə 5-ci tapşırıqda 41A7B8 şəkilində yazılışa ədəd deyilir goumlruumlnduumlyuuml kimi bu yazılışla yuxarıda verilmiş yazılışlar eyni ifadələrdir 41A7B8 yazılışının ədəd mənasını verməsi uumlccediluumln onu 41A7B8 şəklində yazmaq lazım idi Deməli bu yazılışların hər ikisi duumlzguumln yazılış deyil Ccediluumlnki məlum olduğu kimi yazılışın uumlstuumlndə xətt ona goumlrə lazımdır ki 41A7B8 yazılışı hasil kimi başa duumlşuumllməsin Bu da o deməkdir ki bu şəkildə yazılışların daxil edilməsi məqsədəmuumlvafiq deyil

124 standartında nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılmasına dərsliyin 96ndash100-uumlncuuml səhifələrində də yer verilmişdir 97ndash98-ci səhifələrdə rdquoOnluq kəsrin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo uumlccediluumln verilmiş qaydalar (ancaq bir qayda verilməli idi) həcmcə ccedilox boumlyuumlk olmaqla bərabər həm də dolaşıq fikirlərlə ifadə olunmuşdur Qayda aşağıdakı kimi verilmişdir

ldquo1 Hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılır

2 Tam hissənin boumlluumlnməsindən alınan rəqəmlər qismətdə tam hissənin mərtəbələrinə yazılır

3 Tam hissədən alınan qalıq kəsr hissənin mərtəbə vahidlərinə əlavə edilir və boumllmə əməli davam etdirilir

4 Kəsr hissəyə uyğun hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin kəsr hissəsinin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılırrdquo

Bu qaydanı sadəcə olaraq ldquoOnluq kəsri natural ədədə boumllmək uumlccediluumln əvvəlcə tam hissəni bu natural ədədə boumlluumlb qismətdə verguumll yazaraq boumllməni natural ədədlərdə olduğu kimi davam etdirmək lazımdırrdquo şəklində vermək olardı Həmccedilinin 98-ci səhifədə ldquoOnluq kəsrlərin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo barədə daha bir qayda verilmişdir Bundan əvvəlki qayda uumlccediluumln deyilən iradları eynilə buraya da aid etmək olar

Bu standartda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş uumlccedil tərəfinin uzunluğu məlum olan uumlccedilbucaqların qurulması mərkəzi bucaq xətti və fırlanma simmetriyası doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə hərəkətləri prizma piramida fəza

12

fiqurlarının accedilılışı və onların muumlxtəlif tərəfdən goumlruumlntuumllərinin təsvirinin qurulması kurikulum standartlarında yoxdur Burada verilmiş ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo bacarığının şərtləri əsasında doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln olmadığından bu tələb duumlzguumln deyil

Standart 312 Şagird uzunluğu məlum olan parccedilanı dərəcə oumllccediluumlsuuml verilən

bucağı iki tərəfi və onlar arasında qalan bucağa goumlrə uumlccedilbucağı tərəflərinə goumlrə duumlzbucaqlını qurur

Dərsliyin 109-111-ci səhifələrində reallaşdırılması nəzərdə tutulan bu standartın tələblərindən ldquoUumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucaqların qurulmasırdquo bacarığının da formalaşdırılması kimi nəticə alınmır Həmccedilinin bu anlayış kurikulum standartlarında yoxdur Ancaq dərslikdə bu məsələnin həlli uumlccediluumln edilən cəhd uğursuzluqla nəticələnmişdir Belə ki səhifə 110-da ldquoYadda saxlayınrdquo başlığı altında verilmiş qayda səhvdir ldquoUumlccedilbucağın bir tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən həmişə kiccedilikdirrdquo yazılıb Amma bu qayda ldquouumlccedilbucağın ixtiyari tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən kiccedilikdirrdquo kimi yazılmalı idi Əgər şagird dərslikdə verilmiş qaydaya əsaslansa 3-cuuml ccedilalışmanın 2-ci bəndində olan tapşırığı həll edərsə 4lt4+9 bərabərsizliyi alınar onda belə ccedilıxır ki tərəflərinin uzunluğu 4 sm 4 sm 9 sm olan uumlccedilbucaq var Ancaq məlum olduğu kimi belə uumlccedilbucaq yoxdur

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 311 Şagird noumlqtə duumlz xətt şuumla parccedila muumlstəvi bucaq uumlccedilbucaq

doumlrdbucaqlı ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında biliklərini nuumlmayiş etdirir Bu standartın 112ndash113-cuuml səhifələrdə reallaşdırılması nəzərdə tutulur Ancaq

burada verilmiş trapesiya romb paraleloqram duumlzguumln ccediloxbucaqlılar kurikulum standartlarında yoxdur Paraleloqram haqqında verilmiş izahat tam deyil ldquoParaleloqramrdquo oumlzuumlndən əvvəl məlum olan anlayışa əsaslanmadan daxil edilir Ancaq burada doumlrdbucaqlı-trapesiya-paraleloqram-romb-duumlzbucaqlı-kvadrat kimi təsnifi əsas goumltuumlrmək lazım idi Dərslikdə isə əksinə hərəkət edilir ldquoTrapesiyardquoya tərif verilərkən hələ şagirdlərə məlum olmayan ldquotrapesiyanın oturacaqlarırdquo anlayışından istifadə etməklə iki tərəfinin paralel olduğu deyilir hansı ki paralel tərəflərə trapesiyanın oturacaqları deyilir Trapesiyanın digər iki tərəfinin isə yan tərəflər

13

olması barədə heccedil nə deyilmir Goumlruumlnduumlyuuml kimi trapesiya barəsində də verilmiş izahat quumlsurludur

311 standartının tələbinə uyğun olaraq ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında bacarıqların reallaşdırılması 114 115-ci səhifələrdə nəzərdə tutulur Ancaq 114-cuuml səhifədə ccedilevrə dairə və onun elementləri haqqında olan tərif və izahatlar səhv və ya quumlsurludur Belə ki orada verilmiş diametrin vətərin və s tərifləri və digər elementlər haqqında olan izahatlar duumlzguumln deyil Diametrin tərifində verilir ldquoCcedilevrənin mərkəzindən keccedilməklə onun istənilən iki noumlqtəsini birləşdirirrdquo Bu tərifə goumlrə mərkəzdən keccedilməklə ccedilevrənin istənilən iki noumlqtəsini birləşdirən hər hansı xətt də ccedilevrənin diametri ola bilər Bu iradlar eynilə ldquovətərrdquo uumlccediluumln verilmiş tərifə də aiddir İzahatda olan rəngli şəkil-dairə ccedilevrənin muumlstəvidən ayırdığı daxili hissə kimi başa duumlşuumlluumlr Burada verilmiş dairə təsvirində dairənin ccedilevrəsi dairəyə aid deyil nə də izahatda ldquoCcedilevrə dairənin sərhəddidir və ona aiddirrdquo faktını təsdiq edən bir cuumlmlə belə yoxdur Ccedilevrənin və dairənin mərkəzləri oumlzlərinə aiddirmi Bu suallara da cavab yoxdur İzahatda verilir ldquoCcedilevrə mərkəz noumlqtəsinin adı ilə adlandırılırrdquo Ancaq ccedilevrənin ldquomərkəz noumlqtəsirdquo anlayışı yoxdur ldquoccedilevrənin mərkəzi və ona uyğun muumlstəvinin (fəzanın) noumlqtəsirdquo və ya ldquomərkəzi verilmiş noumlqtədə olan ccedilevrərdquo var

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Dərsliyin 116ndash118-ci səhifələrində 311 və 321 standartlarını əsas tutaraq ldquoDoumlnmə əksetmə suumlruumlşmərdquo adlı moumlvzu daxil edilmişdir Əvvəla əksetmə suumlruumlşmə guumlzguuml əksi (səh116-da 2-ci tapşırıq) adlı riyazi terminlər yoxdur İkincisi olsa da belə goumlstərilən standartlar bu uydurma anlayışlara aid bacarıqların formalaşmasını tələb etmir MMV-də şagird bacarıqlarında qeyd olunur

- muumlstəvi fiqurların aldığı yeni vəziyyətin şəklinə goumlrə hərəkətin noumlvuumlnuuml (doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə) muumləyyən edir

- muumlstəvi fiqurların verilən hərəkətə goumlrə yeni vəziyyətinin şəklini ccediləkir Diqqət yetirsək 311 və 321 standartlarının tələbləri ilə sadalanan şagird

bacarıqları arasında heccedil bir uyğunluğun olmadığını muumləyyən etmək olar Eyni zamanda 118-ci səhifədə ldquoDuumlz quraşdır bəzərdquo moumlvzusunda verilmiş tapşırıqlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların reallaşdırılması da standartlarda yoxdur

14

Standart 321 Şagird sadə simmetrik muumlstəvi fiqurları tanıyır Dərsliyin 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartına əsaslanaraq rdquoSimmetriyardquo

anlayışının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur MMV-də verilmiş şagird bacarıqları - simmetriya xəttinə goumlrə fiqurların digər yarısını ccediləkir - simmetriyadan istifadə etməklə naxışlar bəzəklər ccediləkir Bu standartın təsbit etdiyi bacarıqların burada verilmiş şagird bacarıqları ilə heccedil

bir uyğunluğu yoxdur Şagird bacarıqlarına ldquosimmetriya xəttirdquo adlı yeni termin daxil edilmişdir Riyaziyyatda qəbul edilmiş ldquosimmetriya oxurdquo termininin adını dəyişdirib fərqli mahiyyət daşıyan nəzərdə tutulmuş tələblərə cavab verə bilməyən ldquosimmetriya xəttirdquo şəklində ifadə etmək elmi-metodiki cəhətdən ciddi səhvdir Səhifə 119-da 3-cuuml tapşırığın şərtində simmetriya xətti 4-cuuml tapşırıqda isə simmetriya oxu deyilməsində də məqsəd aydın deyil Bu anlayışların mahiyyəti haqqında heccedil bir accedilıqlama verilməyib

120-ci səhifədə izahatda verilir ldquoİki noumlv simmetrik fiqurları nəzərdən keccedilirək 1) xətti (ox) simmetrik fiqurlar 2) doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Birinci bənddə verilmiş ldquoxətti (ox) simmetrikrdquo adlı riyazi termin yoxdur İkinci

bənddə isə verilmiş ldquodoumlnmə simmetriyasırdquonın 321 standartına uyğunluğu yoxdur Buradakı tələb tamamilə fərqlidir İzahatda verilir ldquoXətti simmetriyaya malik fiqurları simmetriya oxuna nəzərən qatladıqda onun bir yarısı digər yarısı ilə tamamilə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Şəkildə beşbucaqlı xətti simmetrik fiqurdurrdquo Əvvəla ldquoXətti simmetriyardquo kimi termin yoxdur ldquoox simmetriyasırdquo termini var İkincisi ldquoxətti simmetrik fiqurrdquo yox ldquosimmetriya oxu olan fiqurrdquo şəklində işlənməlidir İzahatda 2-ci bənddə verilir ldquo2) Doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Bu anlayışın verilməsi bir daha suumlbut edir ki dərsliyə daxil olan moumlvzular şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun olmadıqda şagirdlər və muumləllimlər uumlzləşdikləri problemi həll edə bilmirlər Məsələn moumlvzuda verilir ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqur oumlz mərkəzi noumlqtəsi ətrafında fırlandıqda tam doumlnənə qədər oumlz-oumlzuuml ilə bir neccedilə dəfə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Məsələn bərabərtərəfli uumlccedilbucağı mərkəz noumlqtəsinə nəzərən fırlatsaq tam doumlnənə qədər 3 dəfə oumlz-oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşərrdquo Əvvəla ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqurrdquo yoxdur ldquoDoumlnmə mərkəzinə malik fiqurrdquo var İkincisi sual olunur Fiqurun mərkəzi noumlqtəsi nədir və necə təyin edilir Bərabərtərəfli uumlccedilbucaqda duumlzguumln altıbucaqlıda və s doumlnmə mərkəzi necə təyin edilir Uumlmumiyyətlə doumlnmə mərkəzi

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

9

manat pul verdi Fidanın 20 manat pulu oldu Fidanın əvvəlcə neccedilə manat pulu var idirdquo şəklində məsələ uumlccediluumln tənlik qurulur və həll olunur (ancaq 3-cuuml sinif standartlarında tənliklərin yalnız seccedilmə uumlsulla həllinə icazə verilir) Tapşırıqlarda verilmiş məsələlər və tənliklər (t1-5) 3-cuuml sinifdə səhifə 127 128 129-da olan tapşırıqlarla ya analoqdur ya da ccedilətinlik dərəcələri eynidir Goumlruumlnduumlyuuml kimi şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bilik səviyyəsi nəzərə alınmamışdır

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 124Şagird məxrəcləri eyni olan kəsrləri və qarışıq ədədləri toplayır

ccedilıxır onluq kəsrlər uumlzərində hesab əməllərini yerinə yetirir Bu standartın tələblərinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması dərsliyin 52-61

63-69 78 və 96-100-cuuml səhifələrində nəzərdə tutulmuşdur 52-ci səhifədə moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Dərsliyin 75-ci səhifəsində ilk dəfə heccedil bir izahat olmadan ldquoadi kəsrrdquo soumlzuuml işlədilir onun nə uumlccediluumln bu şəkildə verilməsi məlum deyil Bundan sonra istər tapşırıqlarda istərsə də moumlvzularda adi kəsr soumlzuumlnə tez-tez rast gəlinir Nə dərslikdə nə də MMV-də ldquoAdi kəsr nədirrdquo sualına cavab yoxdur 124 standartı məxrəcləri bərabər olan adi kəsrlərin muumlqayisəsini onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərinin formalaşdırılmasını nəzərdə tutur Ancaq 59-cu səhifədə surət və məxrəcləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsinə aid izahatda misal nuumlmunəsi həmccedilinin 1-ci tapşırığın 3-cuuml bəndində ona aid ccedilalışma da verilmişdir İndiyə qədərki məlumatlara əsasən şagirdlər yalnız verilmiş kəsrə bərabər olan kəsrlərin yazılması ilə tanışdırlar Lakin dərslikdə məxrəcləri və suumlrətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi zamanı onların surətləri və ya məxrəcləri naməlum qayda

əsasında bərabərləşdirilir Nə uumlccediluumln orada verilmiş 310

və 27

kəsrlərinin məxrəclərinin

bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln 70 ədədi surətlərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln isə 6 ədədi seccedililir Cavab ondan ibarətdir ki 70 və 6 ədədləri uyğun olaraq kəsrlərin məxrəclərinin və surətlərinin ƏKOB-larıdır Ancaq ƏKOB anlayışı 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil olmadığından bu anlayışın mahiyyəti accedilıqlanmadan ondan istifadə edilmişdir Kəsrlərin surətlərinin və məxrəclərinin bərabərləşdirilməsi uumlccediluumln verilə biləcək uumlsulun izahatı isə dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır Deməli məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsindən və ya onlar uumlzərində toplama və ccedilıxma əməllərindən danışmaq olmaz Burada ancaq məxrəcləri və ya suumlrətləri biri digərinin boumlləni (və ya boumlluumlnəni) olan kəsrlərin muumlqayisəsindən

10

danışmaq olar Məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ƏKOB ƏBOB kurikulum standartlarında yoxdur

Səhifə 53 Burada ldquoməsələyərdquo aid verilən şərh quumlsurludur və bir misal əsasında onun izahına cəhd edilir ancaq adi kəsrin surət və məxrəci natural ədədlər olmaqla

uumlmumi şəkli (ab= ab

) verilmir hansı ki ccedilalışmalar həllində (t 4-uumln 1-ci və 2-ci

bəndlərində səh 55-də t3 səh 57-də t 4-uumln 1-ci və 2-ci bəndlərində) adi kəsrin

uumlmumi şəklindən istifadə edilmişdir Adi kəsrin ldquo ab

rdquo şəklini vermədən ondan istifadə

edilməsi metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Səhifə 55 ldquoBərabər kəsrlərrdquo moumlvzusunun izahatında ilk iki sətir səhvdir Orada

ldquovə yardquo olmalıdır bundan əlavə ldquoqiymətcə bərabər kəsrlər alınırrdquo ifadəsi olmalıdır Bərabər kəsrlər moumlvzusunda natural ədədin sonsuz sayda bərabər kəsrlər şəklində goumlstərilməsinin muumlmkuumlnluumlyuuml moumlvzuda oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 56 ldquoKəsrlərin ixtisarırdquo 5-ci sinif kurikulum standartlarında yoxdur və ona aid dərslikdə verilən tərif səhvdir Orada verilir ldquoKəsrin surət və məxrəcinin

sıfırdan fərqli eyni bir ədədə boumlluumlnməsinə kəsrin ixtisarı deyilirrdquo Belə ccedilıxır ki 75

kəsrinin surət və məxrəcini 2-yə boumllməklə bu kəsri ixtisar etmək olar yəni alınmış

5352 kəsri ixtisar olunmuş kəsrdir

Səhifə 60 Kəsrlərin muumlqayisəsi yalnız ədəd oxundan istifadə etməklə verilir Ancaq burada kəsrlərin muumlqayisəsinin uumlccedil uumlsulu da verilməlidir

Səhifə 64 Qarışıq ədədlərin toplama qaydasında verilir ldquo kəsr hissələr isə kəsrlərin toplanması qaydasına uyğun toplanaraq cəmin kəsr hissəsini təşkil edirrdquo Bu

qaydadan belə ccedilıxır ki 573

541

532 =+ -nin kəsr hissəsi

57 -dir Goumlruumlnduumlyuuml kimi qayda

duumlzguumln ifadə edilməmişdir Səhifə 66-da kəsrlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilən izahat quumlsurludur

Səhifə 67 Qarışıq ədədlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilmiş qayda da duumlzguumln deyil Ccediluumlnki azalanın kəsr hissəsi ccedilıxılanın kəsr hissəsindən kiccedilik olduqda fərqi bu qayda

əsasında tapmaq muumlmkuumln deyil (Məsələn 1 33 15 5minus )

Səhifə 78 İzahatda riyaziyyatda qəbul olunmuş ədədin ldquostandart şəklirdquo termini burada tamamilə başqa məzmunda ədədin mərtəbə toplananlarının cəmi şəklində yazılışı isə səhv olaraq ldquoaccedilıq şəkilrdquo kimi verilmişdir Dərsliyin 78-ci səhifəsində

11

riyaziyyatda qəbul olunmamış 3MB 3OB həmccedilinin MMV-də də 1OB 2YB və s kimi yazılışlar daxil edilmişdir Onu da qeyd etmək lazımdır ki 5-ci sinifdə ədədlər milyon dairəsində oumlyrədilir Bu halda milyonluqlar mərtəbəsi hansı hərflə işarə edilməlidir Ccediluumlnki min rdquoMrdquo-ilə işarə olunur Dərslikdə səhifə 15-də isə 5-ci tapşırıqda 41A7B8 şəkilində yazılışa ədəd deyilir goumlruumlnduumlyuuml kimi bu yazılışla yuxarıda verilmiş yazılışlar eyni ifadələrdir 41A7B8 yazılışının ədəd mənasını verməsi uumlccediluumln onu 41A7B8 şəklində yazmaq lazım idi Deməli bu yazılışların hər ikisi duumlzguumln yazılış deyil Ccediluumlnki məlum olduğu kimi yazılışın uumlstuumlndə xətt ona goumlrə lazımdır ki 41A7B8 yazılışı hasil kimi başa duumlşuumllməsin Bu da o deməkdir ki bu şəkildə yazılışların daxil edilməsi məqsədəmuumlvafiq deyil

124 standartında nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılmasına dərsliyin 96ndash100-uumlncuuml səhifələrində də yer verilmişdir 97ndash98-ci səhifələrdə rdquoOnluq kəsrin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo uumlccediluumln verilmiş qaydalar (ancaq bir qayda verilməli idi) həcmcə ccedilox boumlyuumlk olmaqla bərabər həm də dolaşıq fikirlərlə ifadə olunmuşdur Qayda aşağıdakı kimi verilmişdir

ldquo1 Hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılır

2 Tam hissənin boumlluumlnməsindən alınan rəqəmlər qismətdə tam hissənin mərtəbələrinə yazılır

3 Tam hissədən alınan qalıq kəsr hissənin mərtəbə vahidlərinə əlavə edilir və boumllmə əməli davam etdirilir

4 Kəsr hissəyə uyğun hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin kəsr hissəsinin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılırrdquo

Bu qaydanı sadəcə olaraq ldquoOnluq kəsri natural ədədə boumllmək uumlccediluumln əvvəlcə tam hissəni bu natural ədədə boumlluumlb qismətdə verguumll yazaraq boumllməni natural ədədlərdə olduğu kimi davam etdirmək lazımdırrdquo şəklində vermək olardı Həmccedilinin 98-ci səhifədə ldquoOnluq kəsrlərin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo barədə daha bir qayda verilmişdir Bundan əvvəlki qayda uumlccediluumln deyilən iradları eynilə buraya da aid etmək olar

Bu standartda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş uumlccedil tərəfinin uzunluğu məlum olan uumlccedilbucaqların qurulması mərkəzi bucaq xətti və fırlanma simmetriyası doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə hərəkətləri prizma piramida fəza

12

fiqurlarının accedilılışı və onların muumlxtəlif tərəfdən goumlruumlntuumllərinin təsvirinin qurulması kurikulum standartlarında yoxdur Burada verilmiş ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo bacarığının şərtləri əsasında doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln olmadığından bu tələb duumlzguumln deyil

Standart 312 Şagird uzunluğu məlum olan parccedilanı dərəcə oumllccediluumlsuuml verilən

bucağı iki tərəfi və onlar arasında qalan bucağa goumlrə uumlccedilbucağı tərəflərinə goumlrə duumlzbucaqlını qurur

Dərsliyin 109-111-ci səhifələrində reallaşdırılması nəzərdə tutulan bu standartın tələblərindən ldquoUumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucaqların qurulmasırdquo bacarığının da formalaşdırılması kimi nəticə alınmır Həmccedilinin bu anlayış kurikulum standartlarında yoxdur Ancaq dərslikdə bu məsələnin həlli uumlccediluumln edilən cəhd uğursuzluqla nəticələnmişdir Belə ki səhifə 110-da ldquoYadda saxlayınrdquo başlığı altında verilmiş qayda səhvdir ldquoUumlccedilbucağın bir tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən həmişə kiccedilikdirrdquo yazılıb Amma bu qayda ldquouumlccedilbucağın ixtiyari tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən kiccedilikdirrdquo kimi yazılmalı idi Əgər şagird dərslikdə verilmiş qaydaya əsaslansa 3-cuuml ccedilalışmanın 2-ci bəndində olan tapşırığı həll edərsə 4lt4+9 bərabərsizliyi alınar onda belə ccedilıxır ki tərəflərinin uzunluğu 4 sm 4 sm 9 sm olan uumlccedilbucaq var Ancaq məlum olduğu kimi belə uumlccedilbucaq yoxdur

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 311 Şagird noumlqtə duumlz xətt şuumla parccedila muumlstəvi bucaq uumlccedilbucaq

doumlrdbucaqlı ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında biliklərini nuumlmayiş etdirir Bu standartın 112ndash113-cuuml səhifələrdə reallaşdırılması nəzərdə tutulur Ancaq

burada verilmiş trapesiya romb paraleloqram duumlzguumln ccediloxbucaqlılar kurikulum standartlarında yoxdur Paraleloqram haqqında verilmiş izahat tam deyil ldquoParaleloqramrdquo oumlzuumlndən əvvəl məlum olan anlayışa əsaslanmadan daxil edilir Ancaq burada doumlrdbucaqlı-trapesiya-paraleloqram-romb-duumlzbucaqlı-kvadrat kimi təsnifi əsas goumltuumlrmək lazım idi Dərslikdə isə əksinə hərəkət edilir ldquoTrapesiyardquoya tərif verilərkən hələ şagirdlərə məlum olmayan ldquotrapesiyanın oturacaqlarırdquo anlayışından istifadə etməklə iki tərəfinin paralel olduğu deyilir hansı ki paralel tərəflərə trapesiyanın oturacaqları deyilir Trapesiyanın digər iki tərəfinin isə yan tərəflər

13

olması barədə heccedil nə deyilmir Goumlruumlnduumlyuuml kimi trapesiya barəsində də verilmiş izahat quumlsurludur

311 standartının tələbinə uyğun olaraq ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında bacarıqların reallaşdırılması 114 115-ci səhifələrdə nəzərdə tutulur Ancaq 114-cuuml səhifədə ccedilevrə dairə və onun elementləri haqqında olan tərif və izahatlar səhv və ya quumlsurludur Belə ki orada verilmiş diametrin vətərin və s tərifləri və digər elementlər haqqında olan izahatlar duumlzguumln deyil Diametrin tərifində verilir ldquoCcedilevrənin mərkəzindən keccedilməklə onun istənilən iki noumlqtəsini birləşdirirrdquo Bu tərifə goumlrə mərkəzdən keccedilməklə ccedilevrənin istənilən iki noumlqtəsini birləşdirən hər hansı xətt də ccedilevrənin diametri ola bilər Bu iradlar eynilə ldquovətərrdquo uumlccediluumln verilmiş tərifə də aiddir İzahatda olan rəngli şəkil-dairə ccedilevrənin muumlstəvidən ayırdığı daxili hissə kimi başa duumlşuumlluumlr Burada verilmiş dairə təsvirində dairənin ccedilevrəsi dairəyə aid deyil nə də izahatda ldquoCcedilevrə dairənin sərhəddidir və ona aiddirrdquo faktını təsdiq edən bir cuumlmlə belə yoxdur Ccedilevrənin və dairənin mərkəzləri oumlzlərinə aiddirmi Bu suallara da cavab yoxdur İzahatda verilir ldquoCcedilevrə mərkəz noumlqtəsinin adı ilə adlandırılırrdquo Ancaq ccedilevrənin ldquomərkəz noumlqtəsirdquo anlayışı yoxdur ldquoccedilevrənin mərkəzi və ona uyğun muumlstəvinin (fəzanın) noumlqtəsirdquo və ya ldquomərkəzi verilmiş noumlqtədə olan ccedilevrərdquo var

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Dərsliyin 116ndash118-ci səhifələrində 311 və 321 standartlarını əsas tutaraq ldquoDoumlnmə əksetmə suumlruumlşmərdquo adlı moumlvzu daxil edilmişdir Əvvəla əksetmə suumlruumlşmə guumlzguuml əksi (səh116-da 2-ci tapşırıq) adlı riyazi terminlər yoxdur İkincisi olsa da belə goumlstərilən standartlar bu uydurma anlayışlara aid bacarıqların formalaşmasını tələb etmir MMV-də şagird bacarıqlarında qeyd olunur

- muumlstəvi fiqurların aldığı yeni vəziyyətin şəklinə goumlrə hərəkətin noumlvuumlnuuml (doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə) muumləyyən edir

- muumlstəvi fiqurların verilən hərəkətə goumlrə yeni vəziyyətinin şəklini ccediləkir Diqqət yetirsək 311 və 321 standartlarının tələbləri ilə sadalanan şagird

bacarıqları arasında heccedil bir uyğunluğun olmadığını muumləyyən etmək olar Eyni zamanda 118-ci səhifədə ldquoDuumlz quraşdır bəzərdquo moumlvzusunda verilmiş tapşırıqlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların reallaşdırılması da standartlarda yoxdur

14

Standart 321 Şagird sadə simmetrik muumlstəvi fiqurları tanıyır Dərsliyin 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartına əsaslanaraq rdquoSimmetriyardquo

anlayışının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur MMV-də verilmiş şagird bacarıqları - simmetriya xəttinə goumlrə fiqurların digər yarısını ccediləkir - simmetriyadan istifadə etməklə naxışlar bəzəklər ccediləkir Bu standartın təsbit etdiyi bacarıqların burada verilmiş şagird bacarıqları ilə heccedil

bir uyğunluğu yoxdur Şagird bacarıqlarına ldquosimmetriya xəttirdquo adlı yeni termin daxil edilmişdir Riyaziyyatda qəbul edilmiş ldquosimmetriya oxurdquo termininin adını dəyişdirib fərqli mahiyyət daşıyan nəzərdə tutulmuş tələblərə cavab verə bilməyən ldquosimmetriya xəttirdquo şəklində ifadə etmək elmi-metodiki cəhətdən ciddi səhvdir Səhifə 119-da 3-cuuml tapşırığın şərtində simmetriya xətti 4-cuuml tapşırıqda isə simmetriya oxu deyilməsində də məqsəd aydın deyil Bu anlayışların mahiyyəti haqqında heccedil bir accedilıqlama verilməyib

120-ci səhifədə izahatda verilir ldquoİki noumlv simmetrik fiqurları nəzərdən keccedilirək 1) xətti (ox) simmetrik fiqurlar 2) doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Birinci bənddə verilmiş ldquoxətti (ox) simmetrikrdquo adlı riyazi termin yoxdur İkinci

bənddə isə verilmiş ldquodoumlnmə simmetriyasırdquonın 321 standartına uyğunluğu yoxdur Buradakı tələb tamamilə fərqlidir İzahatda verilir ldquoXətti simmetriyaya malik fiqurları simmetriya oxuna nəzərən qatladıqda onun bir yarısı digər yarısı ilə tamamilə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Şəkildə beşbucaqlı xətti simmetrik fiqurdurrdquo Əvvəla ldquoXətti simmetriyardquo kimi termin yoxdur ldquoox simmetriyasırdquo termini var İkincisi ldquoxətti simmetrik fiqurrdquo yox ldquosimmetriya oxu olan fiqurrdquo şəklində işlənməlidir İzahatda 2-ci bənddə verilir ldquo2) Doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Bu anlayışın verilməsi bir daha suumlbut edir ki dərsliyə daxil olan moumlvzular şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun olmadıqda şagirdlər və muumləllimlər uumlzləşdikləri problemi həll edə bilmirlər Məsələn moumlvzuda verilir ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqur oumlz mərkəzi noumlqtəsi ətrafında fırlandıqda tam doumlnənə qədər oumlz-oumlzuuml ilə bir neccedilə dəfə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Məsələn bərabərtərəfli uumlccedilbucağı mərkəz noumlqtəsinə nəzərən fırlatsaq tam doumlnənə qədər 3 dəfə oumlz-oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşərrdquo Əvvəla ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqurrdquo yoxdur ldquoDoumlnmə mərkəzinə malik fiqurrdquo var İkincisi sual olunur Fiqurun mərkəzi noumlqtəsi nədir və necə təyin edilir Bərabərtərəfli uumlccedilbucaqda duumlzguumln altıbucaqlıda və s doumlnmə mərkəzi necə təyin edilir Uumlmumiyyətlə doumlnmə mərkəzi

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

10

danışmaq olar Məxrəcləri və surətləri muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ƏKOB ƏBOB kurikulum standartlarında yoxdur

Səhifə 53 Burada ldquoməsələyərdquo aid verilən şərh quumlsurludur və bir misal əsasında onun izahına cəhd edilir ancaq adi kəsrin surət və məxrəci natural ədədlər olmaqla

uumlmumi şəkli (ab= ab

) verilmir hansı ki ccedilalışmalar həllində (t 4-uumln 1-ci və 2-ci

bəndlərində səh 55-də t3 səh 57-də t 4-uumln 1-ci və 2-ci bəndlərində) adi kəsrin

uumlmumi şəklindən istifadə edilmişdir Adi kəsrin ldquo ab

rdquo şəklini vermədən ondan istifadə

edilməsi metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Səhifə 55 ldquoBərabər kəsrlərrdquo moumlvzusunun izahatında ilk iki sətir səhvdir Orada

ldquovə yardquo olmalıdır bundan əlavə ldquoqiymətcə bərabər kəsrlər alınırrdquo ifadəsi olmalıdır Bərabər kəsrlər moumlvzusunda natural ədədin sonsuz sayda bərabər kəsrlər şəklində goumlstərilməsinin muumlmkuumlnluumlyuuml moumlvzuda oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 56 ldquoKəsrlərin ixtisarırdquo 5-ci sinif kurikulum standartlarında yoxdur və ona aid dərslikdə verilən tərif səhvdir Orada verilir ldquoKəsrin surət və məxrəcinin

sıfırdan fərqli eyni bir ədədə boumlluumlnməsinə kəsrin ixtisarı deyilirrdquo Belə ccedilıxır ki 75

kəsrinin surət və məxrəcini 2-yə boumllməklə bu kəsri ixtisar etmək olar yəni alınmış

5352 kəsri ixtisar olunmuş kəsrdir

Səhifə 60 Kəsrlərin muumlqayisəsi yalnız ədəd oxundan istifadə etməklə verilir Ancaq burada kəsrlərin muumlqayisəsinin uumlccedil uumlsulu da verilməlidir

Səhifə 64 Qarışıq ədədlərin toplama qaydasında verilir ldquo kəsr hissələr isə kəsrlərin toplanması qaydasına uyğun toplanaraq cəmin kəsr hissəsini təşkil edirrdquo Bu

qaydadan belə ccedilıxır ki 573

541

532 =+ -nin kəsr hissəsi

57 -dir Goumlruumlnduumlyuuml kimi qayda

duumlzguumln ifadə edilməmişdir Səhifə 66-da kəsrlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilən izahat quumlsurludur

Səhifə 67 Qarışıq ədədlərin ccedilıxılması uumlccediluumln verilmiş qayda da duumlzguumln deyil Ccediluumlnki azalanın kəsr hissəsi ccedilıxılanın kəsr hissəsindən kiccedilik olduqda fərqi bu qayda

əsasında tapmaq muumlmkuumln deyil (Məsələn 1 33 15 5minus )

Səhifə 78 İzahatda riyaziyyatda qəbul olunmuş ədədin ldquostandart şəklirdquo termini burada tamamilə başqa məzmunda ədədin mərtəbə toplananlarının cəmi şəklində yazılışı isə səhv olaraq ldquoaccedilıq şəkilrdquo kimi verilmişdir Dərsliyin 78-ci səhifəsində

11

riyaziyyatda qəbul olunmamış 3MB 3OB həmccedilinin MMV-də də 1OB 2YB və s kimi yazılışlar daxil edilmişdir Onu da qeyd etmək lazımdır ki 5-ci sinifdə ədədlər milyon dairəsində oumlyrədilir Bu halda milyonluqlar mərtəbəsi hansı hərflə işarə edilməlidir Ccediluumlnki min rdquoMrdquo-ilə işarə olunur Dərslikdə səhifə 15-də isə 5-ci tapşırıqda 41A7B8 şəkilində yazılışa ədəd deyilir goumlruumlnduumlyuuml kimi bu yazılışla yuxarıda verilmiş yazılışlar eyni ifadələrdir 41A7B8 yazılışının ədəd mənasını verməsi uumlccediluumln onu 41A7B8 şəklində yazmaq lazım idi Deməli bu yazılışların hər ikisi duumlzguumln yazılış deyil Ccediluumlnki məlum olduğu kimi yazılışın uumlstuumlndə xətt ona goumlrə lazımdır ki 41A7B8 yazılışı hasil kimi başa duumlşuumllməsin Bu da o deməkdir ki bu şəkildə yazılışların daxil edilməsi məqsədəmuumlvafiq deyil

124 standartında nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılmasına dərsliyin 96ndash100-uumlncuuml səhifələrində də yer verilmişdir 97ndash98-ci səhifələrdə rdquoOnluq kəsrin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo uumlccediluumln verilmiş qaydalar (ancaq bir qayda verilməli idi) həcmcə ccedilox boumlyuumlk olmaqla bərabər həm də dolaşıq fikirlərlə ifadə olunmuşdur Qayda aşağıdakı kimi verilmişdir

ldquo1 Hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılır

2 Tam hissənin boumlluumlnməsindən alınan rəqəmlər qismətdə tam hissənin mərtəbələrinə yazılır

3 Tam hissədən alınan qalıq kəsr hissənin mərtəbə vahidlərinə əlavə edilir və boumllmə əməli davam etdirilir

4 Kəsr hissəyə uyğun hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin kəsr hissəsinin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılırrdquo

Bu qaydanı sadəcə olaraq ldquoOnluq kəsri natural ədədə boumllmək uumlccediluumln əvvəlcə tam hissəni bu natural ədədə boumlluumlb qismətdə verguumll yazaraq boumllməni natural ədədlərdə olduğu kimi davam etdirmək lazımdırrdquo şəklində vermək olardı Həmccedilinin 98-ci səhifədə ldquoOnluq kəsrlərin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo barədə daha bir qayda verilmişdir Bundan əvvəlki qayda uumlccediluumln deyilən iradları eynilə buraya da aid etmək olar

Bu standartda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş uumlccedil tərəfinin uzunluğu məlum olan uumlccedilbucaqların qurulması mərkəzi bucaq xətti və fırlanma simmetriyası doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə hərəkətləri prizma piramida fəza

12

fiqurlarının accedilılışı və onların muumlxtəlif tərəfdən goumlruumlntuumllərinin təsvirinin qurulması kurikulum standartlarında yoxdur Burada verilmiş ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo bacarığının şərtləri əsasında doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln olmadığından bu tələb duumlzguumln deyil

Standart 312 Şagird uzunluğu məlum olan parccedilanı dərəcə oumllccediluumlsuuml verilən

bucağı iki tərəfi və onlar arasında qalan bucağa goumlrə uumlccedilbucağı tərəflərinə goumlrə duumlzbucaqlını qurur

Dərsliyin 109-111-ci səhifələrində reallaşdırılması nəzərdə tutulan bu standartın tələblərindən ldquoUumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucaqların qurulmasırdquo bacarığının da formalaşdırılması kimi nəticə alınmır Həmccedilinin bu anlayış kurikulum standartlarında yoxdur Ancaq dərslikdə bu məsələnin həlli uumlccediluumln edilən cəhd uğursuzluqla nəticələnmişdir Belə ki səhifə 110-da ldquoYadda saxlayınrdquo başlığı altında verilmiş qayda səhvdir ldquoUumlccedilbucağın bir tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən həmişə kiccedilikdirrdquo yazılıb Amma bu qayda ldquouumlccedilbucağın ixtiyari tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən kiccedilikdirrdquo kimi yazılmalı idi Əgər şagird dərslikdə verilmiş qaydaya əsaslansa 3-cuuml ccedilalışmanın 2-ci bəndində olan tapşırığı həll edərsə 4lt4+9 bərabərsizliyi alınar onda belə ccedilıxır ki tərəflərinin uzunluğu 4 sm 4 sm 9 sm olan uumlccedilbucaq var Ancaq məlum olduğu kimi belə uumlccedilbucaq yoxdur

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 311 Şagird noumlqtə duumlz xətt şuumla parccedila muumlstəvi bucaq uumlccedilbucaq

doumlrdbucaqlı ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında biliklərini nuumlmayiş etdirir Bu standartın 112ndash113-cuuml səhifələrdə reallaşdırılması nəzərdə tutulur Ancaq

burada verilmiş trapesiya romb paraleloqram duumlzguumln ccediloxbucaqlılar kurikulum standartlarında yoxdur Paraleloqram haqqında verilmiş izahat tam deyil ldquoParaleloqramrdquo oumlzuumlndən əvvəl məlum olan anlayışa əsaslanmadan daxil edilir Ancaq burada doumlrdbucaqlı-trapesiya-paraleloqram-romb-duumlzbucaqlı-kvadrat kimi təsnifi əsas goumltuumlrmək lazım idi Dərslikdə isə əksinə hərəkət edilir ldquoTrapesiyardquoya tərif verilərkən hələ şagirdlərə məlum olmayan ldquotrapesiyanın oturacaqlarırdquo anlayışından istifadə etməklə iki tərəfinin paralel olduğu deyilir hansı ki paralel tərəflərə trapesiyanın oturacaqları deyilir Trapesiyanın digər iki tərəfinin isə yan tərəflər

13

olması barədə heccedil nə deyilmir Goumlruumlnduumlyuuml kimi trapesiya barəsində də verilmiş izahat quumlsurludur

311 standartının tələbinə uyğun olaraq ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında bacarıqların reallaşdırılması 114 115-ci səhifələrdə nəzərdə tutulur Ancaq 114-cuuml səhifədə ccedilevrə dairə və onun elementləri haqqında olan tərif və izahatlar səhv və ya quumlsurludur Belə ki orada verilmiş diametrin vətərin və s tərifləri və digər elementlər haqqında olan izahatlar duumlzguumln deyil Diametrin tərifində verilir ldquoCcedilevrənin mərkəzindən keccedilməklə onun istənilən iki noumlqtəsini birləşdirirrdquo Bu tərifə goumlrə mərkəzdən keccedilməklə ccedilevrənin istənilən iki noumlqtəsini birləşdirən hər hansı xətt də ccedilevrənin diametri ola bilər Bu iradlar eynilə ldquovətərrdquo uumlccediluumln verilmiş tərifə də aiddir İzahatda olan rəngli şəkil-dairə ccedilevrənin muumlstəvidən ayırdığı daxili hissə kimi başa duumlşuumlluumlr Burada verilmiş dairə təsvirində dairənin ccedilevrəsi dairəyə aid deyil nə də izahatda ldquoCcedilevrə dairənin sərhəddidir və ona aiddirrdquo faktını təsdiq edən bir cuumlmlə belə yoxdur Ccedilevrənin və dairənin mərkəzləri oumlzlərinə aiddirmi Bu suallara da cavab yoxdur İzahatda verilir ldquoCcedilevrə mərkəz noumlqtəsinin adı ilə adlandırılırrdquo Ancaq ccedilevrənin ldquomərkəz noumlqtəsirdquo anlayışı yoxdur ldquoccedilevrənin mərkəzi və ona uyğun muumlstəvinin (fəzanın) noumlqtəsirdquo və ya ldquomərkəzi verilmiş noumlqtədə olan ccedilevrərdquo var

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Dərsliyin 116ndash118-ci səhifələrində 311 və 321 standartlarını əsas tutaraq ldquoDoumlnmə əksetmə suumlruumlşmərdquo adlı moumlvzu daxil edilmişdir Əvvəla əksetmə suumlruumlşmə guumlzguuml əksi (səh116-da 2-ci tapşırıq) adlı riyazi terminlər yoxdur İkincisi olsa da belə goumlstərilən standartlar bu uydurma anlayışlara aid bacarıqların formalaşmasını tələb etmir MMV-də şagird bacarıqlarında qeyd olunur

- muumlstəvi fiqurların aldığı yeni vəziyyətin şəklinə goumlrə hərəkətin noumlvuumlnuuml (doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə) muumləyyən edir

- muumlstəvi fiqurların verilən hərəkətə goumlrə yeni vəziyyətinin şəklini ccediləkir Diqqət yetirsək 311 və 321 standartlarının tələbləri ilə sadalanan şagird

bacarıqları arasında heccedil bir uyğunluğun olmadığını muumləyyən etmək olar Eyni zamanda 118-ci səhifədə ldquoDuumlz quraşdır bəzərdquo moumlvzusunda verilmiş tapşırıqlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların reallaşdırılması da standartlarda yoxdur

14

Standart 321 Şagird sadə simmetrik muumlstəvi fiqurları tanıyır Dərsliyin 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartına əsaslanaraq rdquoSimmetriyardquo

anlayışının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur MMV-də verilmiş şagird bacarıqları - simmetriya xəttinə goumlrə fiqurların digər yarısını ccediləkir - simmetriyadan istifadə etməklə naxışlar bəzəklər ccediləkir Bu standartın təsbit etdiyi bacarıqların burada verilmiş şagird bacarıqları ilə heccedil

bir uyğunluğu yoxdur Şagird bacarıqlarına ldquosimmetriya xəttirdquo adlı yeni termin daxil edilmişdir Riyaziyyatda qəbul edilmiş ldquosimmetriya oxurdquo termininin adını dəyişdirib fərqli mahiyyət daşıyan nəzərdə tutulmuş tələblərə cavab verə bilməyən ldquosimmetriya xəttirdquo şəklində ifadə etmək elmi-metodiki cəhətdən ciddi səhvdir Səhifə 119-da 3-cuuml tapşırığın şərtində simmetriya xətti 4-cuuml tapşırıqda isə simmetriya oxu deyilməsində də məqsəd aydın deyil Bu anlayışların mahiyyəti haqqında heccedil bir accedilıqlama verilməyib

120-ci səhifədə izahatda verilir ldquoİki noumlv simmetrik fiqurları nəzərdən keccedilirək 1) xətti (ox) simmetrik fiqurlar 2) doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Birinci bənddə verilmiş ldquoxətti (ox) simmetrikrdquo adlı riyazi termin yoxdur İkinci

bənddə isə verilmiş ldquodoumlnmə simmetriyasırdquonın 321 standartına uyğunluğu yoxdur Buradakı tələb tamamilə fərqlidir İzahatda verilir ldquoXətti simmetriyaya malik fiqurları simmetriya oxuna nəzərən qatladıqda onun bir yarısı digər yarısı ilə tamamilə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Şəkildə beşbucaqlı xətti simmetrik fiqurdurrdquo Əvvəla ldquoXətti simmetriyardquo kimi termin yoxdur ldquoox simmetriyasırdquo termini var İkincisi ldquoxətti simmetrik fiqurrdquo yox ldquosimmetriya oxu olan fiqurrdquo şəklində işlənməlidir İzahatda 2-ci bənddə verilir ldquo2) Doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Bu anlayışın verilməsi bir daha suumlbut edir ki dərsliyə daxil olan moumlvzular şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun olmadıqda şagirdlər və muumləllimlər uumlzləşdikləri problemi həll edə bilmirlər Məsələn moumlvzuda verilir ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqur oumlz mərkəzi noumlqtəsi ətrafında fırlandıqda tam doumlnənə qədər oumlz-oumlzuuml ilə bir neccedilə dəfə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Məsələn bərabərtərəfli uumlccedilbucağı mərkəz noumlqtəsinə nəzərən fırlatsaq tam doumlnənə qədər 3 dəfə oumlz-oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşərrdquo Əvvəla ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqurrdquo yoxdur ldquoDoumlnmə mərkəzinə malik fiqurrdquo var İkincisi sual olunur Fiqurun mərkəzi noumlqtəsi nədir və necə təyin edilir Bərabərtərəfli uumlccedilbucaqda duumlzguumln altıbucaqlıda və s doumlnmə mərkəzi necə təyin edilir Uumlmumiyyətlə doumlnmə mərkəzi

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

11

riyaziyyatda qəbul olunmamış 3MB 3OB həmccedilinin MMV-də də 1OB 2YB və s kimi yazılışlar daxil edilmişdir Onu da qeyd etmək lazımdır ki 5-ci sinifdə ədədlər milyon dairəsində oumlyrədilir Bu halda milyonluqlar mərtəbəsi hansı hərflə işarə edilməlidir Ccediluumlnki min rdquoMrdquo-ilə işarə olunur Dərslikdə səhifə 15-də isə 5-ci tapşırıqda 41A7B8 şəkilində yazılışa ədəd deyilir goumlruumlnduumlyuuml kimi bu yazılışla yuxarıda verilmiş yazılışlar eyni ifadələrdir 41A7B8 yazılışının ədəd mənasını verməsi uumlccediluumln onu 41A7B8 şəklində yazmaq lazım idi Deməli bu yazılışların hər ikisi duumlzguumln yazılış deyil Ccediluumlnki məlum olduğu kimi yazılışın uumlstuumlndə xətt ona goumlrə lazımdır ki 41A7B8 yazılışı hasil kimi başa duumlşuumllməsin Bu da o deməkdir ki bu şəkildə yazılışların daxil edilməsi məqsədəmuumlvafiq deyil

124 standartında nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılmasına dərsliyin 96ndash100-uumlncuuml səhifələrində də yer verilmişdir 97ndash98-ci səhifələrdə rdquoOnluq kəsrin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo uumlccediluumln verilmiş qaydalar (ancaq bir qayda verilməli idi) həcmcə ccedilox boumlyuumlk olmaqla bərabər həm də dolaşıq fikirlərlə ifadə olunmuşdur Qayda aşağıdakı kimi verilmişdir

ldquo1 Hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılır

2 Tam hissənin boumlluumlnməsindən alınan rəqəmlər qismətdə tam hissənin mərtəbələrinə yazılır

3 Tam hissədən alınan qalıq kəsr hissənin mərtəbə vahidlərinə əlavə edilir və boumllmə əməli davam etdirilir

4 Kəsr hissəyə uyğun hər bir boumllmə addımının nəticəsi olaraq qismətin kəsr hissəsinin uyğun mərtəbəsinə bir rəqəm yazılırrdquo

Bu qaydanı sadəcə olaraq ldquoOnluq kəsri natural ədədə boumllmək uumlccediluumln əvvəlcə tam hissəni bu natural ədədə boumlluumlb qismətdə verguumll yazaraq boumllməni natural ədədlərdə olduğu kimi davam etdirmək lazımdırrdquo şəklində vermək olardı Həmccedilinin 98-ci səhifədə ldquoOnluq kəsrlərin natural ədədə boumlluumlnməsirdquo barədə daha bir qayda verilmişdir Bundan əvvəlki qayda uumlccediluumln deyilən iradları eynilə buraya da aid etmək olar

Bu standartda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş uumlccedil tərəfinin uzunluğu məlum olan uumlccedilbucaqların qurulması mərkəzi bucaq xətti və fırlanma simmetriyası doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə hərəkətləri prizma piramida fəza

12

fiqurlarının accedilılışı və onların muumlxtəlif tərəfdən goumlruumlntuumllərinin təsvirinin qurulması kurikulum standartlarında yoxdur Burada verilmiş ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo bacarığının şərtləri əsasında doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln olmadığından bu tələb duumlzguumln deyil

Standart 312 Şagird uzunluğu məlum olan parccedilanı dərəcə oumllccediluumlsuuml verilən

bucağı iki tərəfi və onlar arasında qalan bucağa goumlrə uumlccedilbucağı tərəflərinə goumlrə duumlzbucaqlını qurur

Dərsliyin 109-111-ci səhifələrində reallaşdırılması nəzərdə tutulan bu standartın tələblərindən ldquoUumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucaqların qurulmasırdquo bacarığının da formalaşdırılması kimi nəticə alınmır Həmccedilinin bu anlayış kurikulum standartlarında yoxdur Ancaq dərslikdə bu məsələnin həlli uumlccediluumln edilən cəhd uğursuzluqla nəticələnmişdir Belə ki səhifə 110-da ldquoYadda saxlayınrdquo başlığı altında verilmiş qayda səhvdir ldquoUumlccedilbucağın bir tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən həmişə kiccedilikdirrdquo yazılıb Amma bu qayda ldquouumlccedilbucağın ixtiyari tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən kiccedilikdirrdquo kimi yazılmalı idi Əgər şagird dərslikdə verilmiş qaydaya əsaslansa 3-cuuml ccedilalışmanın 2-ci bəndində olan tapşırığı həll edərsə 4lt4+9 bərabərsizliyi alınar onda belə ccedilıxır ki tərəflərinin uzunluğu 4 sm 4 sm 9 sm olan uumlccedilbucaq var Ancaq məlum olduğu kimi belə uumlccedilbucaq yoxdur

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 311 Şagird noumlqtə duumlz xətt şuumla parccedila muumlstəvi bucaq uumlccedilbucaq

doumlrdbucaqlı ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında biliklərini nuumlmayiş etdirir Bu standartın 112ndash113-cuuml səhifələrdə reallaşdırılması nəzərdə tutulur Ancaq

burada verilmiş trapesiya romb paraleloqram duumlzguumln ccediloxbucaqlılar kurikulum standartlarında yoxdur Paraleloqram haqqında verilmiş izahat tam deyil ldquoParaleloqramrdquo oumlzuumlndən əvvəl məlum olan anlayışa əsaslanmadan daxil edilir Ancaq burada doumlrdbucaqlı-trapesiya-paraleloqram-romb-duumlzbucaqlı-kvadrat kimi təsnifi əsas goumltuumlrmək lazım idi Dərslikdə isə əksinə hərəkət edilir ldquoTrapesiyardquoya tərif verilərkən hələ şagirdlərə məlum olmayan ldquotrapesiyanın oturacaqlarırdquo anlayışından istifadə etməklə iki tərəfinin paralel olduğu deyilir hansı ki paralel tərəflərə trapesiyanın oturacaqları deyilir Trapesiyanın digər iki tərəfinin isə yan tərəflər

13

olması barədə heccedil nə deyilmir Goumlruumlnduumlyuuml kimi trapesiya barəsində də verilmiş izahat quumlsurludur

311 standartının tələbinə uyğun olaraq ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında bacarıqların reallaşdırılması 114 115-ci səhifələrdə nəzərdə tutulur Ancaq 114-cuuml səhifədə ccedilevrə dairə və onun elementləri haqqında olan tərif və izahatlar səhv və ya quumlsurludur Belə ki orada verilmiş diametrin vətərin və s tərifləri və digər elementlər haqqında olan izahatlar duumlzguumln deyil Diametrin tərifində verilir ldquoCcedilevrənin mərkəzindən keccedilməklə onun istənilən iki noumlqtəsini birləşdirirrdquo Bu tərifə goumlrə mərkəzdən keccedilməklə ccedilevrənin istənilən iki noumlqtəsini birləşdirən hər hansı xətt də ccedilevrənin diametri ola bilər Bu iradlar eynilə ldquovətərrdquo uumlccediluumln verilmiş tərifə də aiddir İzahatda olan rəngli şəkil-dairə ccedilevrənin muumlstəvidən ayırdığı daxili hissə kimi başa duumlşuumlluumlr Burada verilmiş dairə təsvirində dairənin ccedilevrəsi dairəyə aid deyil nə də izahatda ldquoCcedilevrə dairənin sərhəddidir və ona aiddirrdquo faktını təsdiq edən bir cuumlmlə belə yoxdur Ccedilevrənin və dairənin mərkəzləri oumlzlərinə aiddirmi Bu suallara da cavab yoxdur İzahatda verilir ldquoCcedilevrə mərkəz noumlqtəsinin adı ilə adlandırılırrdquo Ancaq ccedilevrənin ldquomərkəz noumlqtəsirdquo anlayışı yoxdur ldquoccedilevrənin mərkəzi və ona uyğun muumlstəvinin (fəzanın) noumlqtəsirdquo və ya ldquomərkəzi verilmiş noumlqtədə olan ccedilevrərdquo var

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Dərsliyin 116ndash118-ci səhifələrində 311 və 321 standartlarını əsas tutaraq ldquoDoumlnmə əksetmə suumlruumlşmərdquo adlı moumlvzu daxil edilmişdir Əvvəla əksetmə suumlruumlşmə guumlzguuml əksi (səh116-da 2-ci tapşırıq) adlı riyazi terminlər yoxdur İkincisi olsa da belə goumlstərilən standartlar bu uydurma anlayışlara aid bacarıqların formalaşmasını tələb etmir MMV-də şagird bacarıqlarında qeyd olunur

- muumlstəvi fiqurların aldığı yeni vəziyyətin şəklinə goumlrə hərəkətin noumlvuumlnuuml (doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə) muumləyyən edir

- muumlstəvi fiqurların verilən hərəkətə goumlrə yeni vəziyyətinin şəklini ccediləkir Diqqət yetirsək 311 və 321 standartlarının tələbləri ilə sadalanan şagird

bacarıqları arasında heccedil bir uyğunluğun olmadığını muumləyyən etmək olar Eyni zamanda 118-ci səhifədə ldquoDuumlz quraşdır bəzərdquo moumlvzusunda verilmiş tapşırıqlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların reallaşdırılması da standartlarda yoxdur

14

Standart 321 Şagird sadə simmetrik muumlstəvi fiqurları tanıyır Dərsliyin 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartına əsaslanaraq rdquoSimmetriyardquo

anlayışının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur MMV-də verilmiş şagird bacarıqları - simmetriya xəttinə goumlrə fiqurların digər yarısını ccediləkir - simmetriyadan istifadə etməklə naxışlar bəzəklər ccediləkir Bu standartın təsbit etdiyi bacarıqların burada verilmiş şagird bacarıqları ilə heccedil

bir uyğunluğu yoxdur Şagird bacarıqlarına ldquosimmetriya xəttirdquo adlı yeni termin daxil edilmişdir Riyaziyyatda qəbul edilmiş ldquosimmetriya oxurdquo termininin adını dəyişdirib fərqli mahiyyət daşıyan nəzərdə tutulmuş tələblərə cavab verə bilməyən ldquosimmetriya xəttirdquo şəklində ifadə etmək elmi-metodiki cəhətdən ciddi səhvdir Səhifə 119-da 3-cuuml tapşırığın şərtində simmetriya xətti 4-cuuml tapşırıqda isə simmetriya oxu deyilməsində də məqsəd aydın deyil Bu anlayışların mahiyyəti haqqında heccedil bir accedilıqlama verilməyib

120-ci səhifədə izahatda verilir ldquoİki noumlv simmetrik fiqurları nəzərdən keccedilirək 1) xətti (ox) simmetrik fiqurlar 2) doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Birinci bənddə verilmiş ldquoxətti (ox) simmetrikrdquo adlı riyazi termin yoxdur İkinci

bənddə isə verilmiş ldquodoumlnmə simmetriyasırdquonın 321 standartına uyğunluğu yoxdur Buradakı tələb tamamilə fərqlidir İzahatda verilir ldquoXətti simmetriyaya malik fiqurları simmetriya oxuna nəzərən qatladıqda onun bir yarısı digər yarısı ilə tamamilə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Şəkildə beşbucaqlı xətti simmetrik fiqurdurrdquo Əvvəla ldquoXətti simmetriyardquo kimi termin yoxdur ldquoox simmetriyasırdquo termini var İkincisi ldquoxətti simmetrik fiqurrdquo yox ldquosimmetriya oxu olan fiqurrdquo şəklində işlənməlidir İzahatda 2-ci bənddə verilir ldquo2) Doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Bu anlayışın verilməsi bir daha suumlbut edir ki dərsliyə daxil olan moumlvzular şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun olmadıqda şagirdlər və muumləllimlər uumlzləşdikləri problemi həll edə bilmirlər Məsələn moumlvzuda verilir ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqur oumlz mərkəzi noumlqtəsi ətrafında fırlandıqda tam doumlnənə qədər oumlz-oumlzuuml ilə bir neccedilə dəfə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Məsələn bərabərtərəfli uumlccedilbucağı mərkəz noumlqtəsinə nəzərən fırlatsaq tam doumlnənə qədər 3 dəfə oumlz-oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşərrdquo Əvvəla ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqurrdquo yoxdur ldquoDoumlnmə mərkəzinə malik fiqurrdquo var İkincisi sual olunur Fiqurun mərkəzi noumlqtəsi nədir və necə təyin edilir Bərabərtərəfli uumlccedilbucaqda duumlzguumln altıbucaqlıda və s doumlnmə mərkəzi necə təyin edilir Uumlmumiyyətlə doumlnmə mərkəzi

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

12

fiqurlarının accedilılışı və onların muumlxtəlif tərəfdən goumlruumlntuumllərinin təsvirinin qurulması kurikulum standartlarında yoxdur Burada verilmiş ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo bacarığının şərtləri əsasında doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln olmadığından bu tələb duumlzguumln deyil

Standart 312 Şagird uzunluğu məlum olan parccedilanı dərəcə oumllccediluumlsuuml verilən

bucağı iki tərəfi və onlar arasında qalan bucağa goumlrə uumlccedilbucağı tərəflərinə goumlrə duumlzbucaqlını qurur

Dərsliyin 109-111-ci səhifələrində reallaşdırılması nəzərdə tutulan bu standartın tələblərindən ldquoUumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucaqların qurulmasırdquo bacarığının da formalaşdırılması kimi nəticə alınmır Həmccedilinin bu anlayış kurikulum standartlarında yoxdur Ancaq dərslikdə bu məsələnin həlli uumlccediluumln edilən cəhd uğursuzluqla nəticələnmişdir Belə ki səhifə 110-da ldquoYadda saxlayınrdquo başlığı altında verilmiş qayda səhvdir ldquoUumlccedilbucağın bir tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən həmişə kiccedilikdirrdquo yazılıb Amma bu qayda ldquouumlccedilbucağın ixtiyari tərəfinin uzunluğu digər iki tərəfin uzunluqları cəmindən kiccedilikdirrdquo kimi yazılmalı idi Əgər şagird dərslikdə verilmiş qaydaya əsaslansa 3-cuuml ccedilalışmanın 2-ci bəndində olan tapşırığı həll edərsə 4lt4+9 bərabərsizliyi alınar onda belə ccedilıxır ki tərəflərinin uzunluğu 4 sm 4 sm 9 sm olan uumlccedilbucaq var Ancaq məlum olduğu kimi belə uumlccedilbucaq yoxdur

Standartda təsbit edilmiş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 311 Şagird noumlqtə duumlz xətt şuumla parccedila muumlstəvi bucaq uumlccedilbucaq

doumlrdbucaqlı ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında biliklərini nuumlmayiş etdirir Bu standartın 112ndash113-cuuml səhifələrdə reallaşdırılması nəzərdə tutulur Ancaq

burada verilmiş trapesiya romb paraleloqram duumlzguumln ccediloxbucaqlılar kurikulum standartlarında yoxdur Paraleloqram haqqında verilmiş izahat tam deyil ldquoParaleloqramrdquo oumlzuumlndən əvvəl məlum olan anlayışa əsaslanmadan daxil edilir Ancaq burada doumlrdbucaqlı-trapesiya-paraleloqram-romb-duumlzbucaqlı-kvadrat kimi təsnifi əsas goumltuumlrmək lazım idi Dərslikdə isə əksinə hərəkət edilir ldquoTrapesiyardquoya tərif verilərkən hələ şagirdlərə məlum olmayan ldquotrapesiyanın oturacaqlarırdquo anlayışından istifadə etməklə iki tərəfinin paralel olduğu deyilir hansı ki paralel tərəflərə trapesiyanın oturacaqları deyilir Trapesiyanın digər iki tərəfinin isə yan tərəflər

13

olması barədə heccedil nə deyilmir Goumlruumlnduumlyuuml kimi trapesiya barəsində də verilmiş izahat quumlsurludur

311 standartının tələbinə uyğun olaraq ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında bacarıqların reallaşdırılması 114 115-ci səhifələrdə nəzərdə tutulur Ancaq 114-cuuml səhifədə ccedilevrə dairə və onun elementləri haqqında olan tərif və izahatlar səhv və ya quumlsurludur Belə ki orada verilmiş diametrin vətərin və s tərifləri və digər elementlər haqqında olan izahatlar duumlzguumln deyil Diametrin tərifində verilir ldquoCcedilevrənin mərkəzindən keccedilməklə onun istənilən iki noumlqtəsini birləşdirirrdquo Bu tərifə goumlrə mərkəzdən keccedilməklə ccedilevrənin istənilən iki noumlqtəsini birləşdirən hər hansı xətt də ccedilevrənin diametri ola bilər Bu iradlar eynilə ldquovətərrdquo uumlccediluumln verilmiş tərifə də aiddir İzahatda olan rəngli şəkil-dairə ccedilevrənin muumlstəvidən ayırdığı daxili hissə kimi başa duumlşuumlluumlr Burada verilmiş dairə təsvirində dairənin ccedilevrəsi dairəyə aid deyil nə də izahatda ldquoCcedilevrə dairənin sərhəddidir və ona aiddirrdquo faktını təsdiq edən bir cuumlmlə belə yoxdur Ccedilevrənin və dairənin mərkəzləri oumlzlərinə aiddirmi Bu suallara da cavab yoxdur İzahatda verilir ldquoCcedilevrə mərkəz noumlqtəsinin adı ilə adlandırılırrdquo Ancaq ccedilevrənin ldquomərkəz noumlqtəsirdquo anlayışı yoxdur ldquoccedilevrənin mərkəzi və ona uyğun muumlstəvinin (fəzanın) noumlqtəsirdquo və ya ldquomərkəzi verilmiş noumlqtədə olan ccedilevrərdquo var

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Dərsliyin 116ndash118-ci səhifələrində 311 və 321 standartlarını əsas tutaraq ldquoDoumlnmə əksetmə suumlruumlşmərdquo adlı moumlvzu daxil edilmişdir Əvvəla əksetmə suumlruumlşmə guumlzguuml əksi (səh116-da 2-ci tapşırıq) adlı riyazi terminlər yoxdur İkincisi olsa da belə goumlstərilən standartlar bu uydurma anlayışlara aid bacarıqların formalaşmasını tələb etmir MMV-də şagird bacarıqlarında qeyd olunur

- muumlstəvi fiqurların aldığı yeni vəziyyətin şəklinə goumlrə hərəkətin noumlvuumlnuuml (doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə) muumləyyən edir

- muumlstəvi fiqurların verilən hərəkətə goumlrə yeni vəziyyətinin şəklini ccediləkir Diqqət yetirsək 311 və 321 standartlarının tələbləri ilə sadalanan şagird

bacarıqları arasında heccedil bir uyğunluğun olmadığını muumləyyən etmək olar Eyni zamanda 118-ci səhifədə ldquoDuumlz quraşdır bəzərdquo moumlvzusunda verilmiş tapşırıqlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların reallaşdırılması da standartlarda yoxdur

14

Standart 321 Şagird sadə simmetrik muumlstəvi fiqurları tanıyır Dərsliyin 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartına əsaslanaraq rdquoSimmetriyardquo

anlayışının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur MMV-də verilmiş şagird bacarıqları - simmetriya xəttinə goumlrə fiqurların digər yarısını ccediləkir - simmetriyadan istifadə etməklə naxışlar bəzəklər ccediləkir Bu standartın təsbit etdiyi bacarıqların burada verilmiş şagird bacarıqları ilə heccedil

bir uyğunluğu yoxdur Şagird bacarıqlarına ldquosimmetriya xəttirdquo adlı yeni termin daxil edilmişdir Riyaziyyatda qəbul edilmiş ldquosimmetriya oxurdquo termininin adını dəyişdirib fərqli mahiyyət daşıyan nəzərdə tutulmuş tələblərə cavab verə bilməyən ldquosimmetriya xəttirdquo şəklində ifadə etmək elmi-metodiki cəhətdən ciddi səhvdir Səhifə 119-da 3-cuuml tapşırığın şərtində simmetriya xətti 4-cuuml tapşırıqda isə simmetriya oxu deyilməsində də məqsəd aydın deyil Bu anlayışların mahiyyəti haqqında heccedil bir accedilıqlama verilməyib

120-ci səhifədə izahatda verilir ldquoİki noumlv simmetrik fiqurları nəzərdən keccedilirək 1) xətti (ox) simmetrik fiqurlar 2) doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Birinci bənddə verilmiş ldquoxətti (ox) simmetrikrdquo adlı riyazi termin yoxdur İkinci

bənddə isə verilmiş ldquodoumlnmə simmetriyasırdquonın 321 standartına uyğunluğu yoxdur Buradakı tələb tamamilə fərqlidir İzahatda verilir ldquoXətti simmetriyaya malik fiqurları simmetriya oxuna nəzərən qatladıqda onun bir yarısı digər yarısı ilə tamamilə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Şəkildə beşbucaqlı xətti simmetrik fiqurdurrdquo Əvvəla ldquoXətti simmetriyardquo kimi termin yoxdur ldquoox simmetriyasırdquo termini var İkincisi ldquoxətti simmetrik fiqurrdquo yox ldquosimmetriya oxu olan fiqurrdquo şəklində işlənməlidir İzahatda 2-ci bənddə verilir ldquo2) Doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Bu anlayışın verilməsi bir daha suumlbut edir ki dərsliyə daxil olan moumlvzular şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun olmadıqda şagirdlər və muumləllimlər uumlzləşdikləri problemi həll edə bilmirlər Məsələn moumlvzuda verilir ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqur oumlz mərkəzi noumlqtəsi ətrafında fırlandıqda tam doumlnənə qədər oumlz-oumlzuuml ilə bir neccedilə dəfə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Məsələn bərabərtərəfli uumlccedilbucağı mərkəz noumlqtəsinə nəzərən fırlatsaq tam doumlnənə qədər 3 dəfə oumlz-oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşərrdquo Əvvəla ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqurrdquo yoxdur ldquoDoumlnmə mərkəzinə malik fiqurrdquo var İkincisi sual olunur Fiqurun mərkəzi noumlqtəsi nədir və necə təyin edilir Bərabərtərəfli uumlccedilbucaqda duumlzguumln altıbucaqlıda və s doumlnmə mərkəzi necə təyin edilir Uumlmumiyyətlə doumlnmə mərkəzi

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

13

olması barədə heccedil nə deyilmir Goumlruumlnduumlyuuml kimi trapesiya barəsində də verilmiş izahat quumlsurludur

311 standartının tələbinə uyğun olaraq ccedilevrə və dairə anlayışları haqqında bacarıqların reallaşdırılması 114 115-ci səhifələrdə nəzərdə tutulur Ancaq 114-cuuml səhifədə ccedilevrə dairə və onun elementləri haqqında olan tərif və izahatlar səhv və ya quumlsurludur Belə ki orada verilmiş diametrin vətərin və s tərifləri və digər elementlər haqqında olan izahatlar duumlzguumln deyil Diametrin tərifində verilir ldquoCcedilevrənin mərkəzindən keccedilməklə onun istənilən iki noumlqtəsini birləşdirirrdquo Bu tərifə goumlrə mərkəzdən keccedilməklə ccedilevrənin istənilən iki noumlqtəsini birləşdirən hər hansı xətt də ccedilevrənin diametri ola bilər Bu iradlar eynilə ldquovətərrdquo uumlccediluumln verilmiş tərifə də aiddir İzahatda olan rəngli şəkil-dairə ccedilevrənin muumlstəvidən ayırdığı daxili hissə kimi başa duumlşuumlluumlr Burada verilmiş dairə təsvirində dairənin ccedilevrəsi dairəyə aid deyil nə də izahatda ldquoCcedilevrə dairənin sərhəddidir və ona aiddirrdquo faktını təsdiq edən bir cuumlmlə belə yoxdur Ccedilevrənin və dairənin mərkəzləri oumlzlərinə aiddirmi Bu suallara da cavab yoxdur İzahatda verilir ldquoCcedilevrə mərkəz noumlqtəsinin adı ilə adlandırılırrdquo Ancaq ccedilevrənin ldquomərkəz noumlqtəsirdquo anlayışı yoxdur ldquoccedilevrənin mərkəzi və ona uyğun muumlstəvinin (fəzanın) noumlqtəsirdquo və ya ldquomərkəzi verilmiş noumlqtədə olan ccedilevrərdquo var

Bu standartda təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Dərsliyin 116ndash118-ci səhifələrində 311 və 321 standartlarını əsas tutaraq ldquoDoumlnmə əksetmə suumlruumlşmərdquo adlı moumlvzu daxil edilmişdir Əvvəla əksetmə suumlruumlşmə guumlzguuml əksi (səh116-da 2-ci tapşırıq) adlı riyazi terminlər yoxdur İkincisi olsa da belə goumlstərilən standartlar bu uydurma anlayışlara aid bacarıqların formalaşmasını tələb etmir MMV-də şagird bacarıqlarında qeyd olunur

- muumlstəvi fiqurların aldığı yeni vəziyyətin şəklinə goumlrə hərəkətin noumlvuumlnuuml (doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə) muumləyyən edir

- muumlstəvi fiqurların verilən hərəkətə goumlrə yeni vəziyyətinin şəklini ccediləkir Diqqət yetirsək 311 və 321 standartlarının tələbləri ilə sadalanan şagird

bacarıqları arasında heccedil bir uyğunluğun olmadığını muumləyyən etmək olar Eyni zamanda 118-ci səhifədə ldquoDuumlz quraşdır bəzərdquo moumlvzusunda verilmiş tapşırıqlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların reallaşdırılması da standartlarda yoxdur

14

Standart 321 Şagird sadə simmetrik muumlstəvi fiqurları tanıyır Dərsliyin 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartına əsaslanaraq rdquoSimmetriyardquo

anlayışının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur MMV-də verilmiş şagird bacarıqları - simmetriya xəttinə goumlrə fiqurların digər yarısını ccediləkir - simmetriyadan istifadə etməklə naxışlar bəzəklər ccediləkir Bu standartın təsbit etdiyi bacarıqların burada verilmiş şagird bacarıqları ilə heccedil

bir uyğunluğu yoxdur Şagird bacarıqlarına ldquosimmetriya xəttirdquo adlı yeni termin daxil edilmişdir Riyaziyyatda qəbul edilmiş ldquosimmetriya oxurdquo termininin adını dəyişdirib fərqli mahiyyət daşıyan nəzərdə tutulmuş tələblərə cavab verə bilməyən ldquosimmetriya xəttirdquo şəklində ifadə etmək elmi-metodiki cəhətdən ciddi səhvdir Səhifə 119-da 3-cuuml tapşırığın şərtində simmetriya xətti 4-cuuml tapşırıqda isə simmetriya oxu deyilməsində də məqsəd aydın deyil Bu anlayışların mahiyyəti haqqında heccedil bir accedilıqlama verilməyib

120-ci səhifədə izahatda verilir ldquoİki noumlv simmetrik fiqurları nəzərdən keccedilirək 1) xətti (ox) simmetrik fiqurlar 2) doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Birinci bənddə verilmiş ldquoxətti (ox) simmetrikrdquo adlı riyazi termin yoxdur İkinci

bənddə isə verilmiş ldquodoumlnmə simmetriyasırdquonın 321 standartına uyğunluğu yoxdur Buradakı tələb tamamilə fərqlidir İzahatda verilir ldquoXətti simmetriyaya malik fiqurları simmetriya oxuna nəzərən qatladıqda onun bir yarısı digər yarısı ilə tamamilə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Şəkildə beşbucaqlı xətti simmetrik fiqurdurrdquo Əvvəla ldquoXətti simmetriyardquo kimi termin yoxdur ldquoox simmetriyasırdquo termini var İkincisi ldquoxətti simmetrik fiqurrdquo yox ldquosimmetriya oxu olan fiqurrdquo şəklində işlənməlidir İzahatda 2-ci bənddə verilir ldquo2) Doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Bu anlayışın verilməsi bir daha suumlbut edir ki dərsliyə daxil olan moumlvzular şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun olmadıqda şagirdlər və muumləllimlər uumlzləşdikləri problemi həll edə bilmirlər Məsələn moumlvzuda verilir ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqur oumlz mərkəzi noumlqtəsi ətrafında fırlandıqda tam doumlnənə qədər oumlz-oumlzuuml ilə bir neccedilə dəfə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Məsələn bərabərtərəfli uumlccedilbucağı mərkəz noumlqtəsinə nəzərən fırlatsaq tam doumlnənə qədər 3 dəfə oumlz-oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşərrdquo Əvvəla ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqurrdquo yoxdur ldquoDoumlnmə mərkəzinə malik fiqurrdquo var İkincisi sual olunur Fiqurun mərkəzi noumlqtəsi nədir və necə təyin edilir Bərabərtərəfli uumlccedilbucaqda duumlzguumln altıbucaqlıda və s doumlnmə mərkəzi necə təyin edilir Uumlmumiyyətlə doumlnmə mərkəzi

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

14

Standart 321 Şagird sadə simmetrik muumlstəvi fiqurları tanıyır Dərsliyin 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartına əsaslanaraq rdquoSimmetriyardquo

anlayışının verilməsi nəzərdə tutulmuşdur MMV-də verilmiş şagird bacarıqları - simmetriya xəttinə goumlrə fiqurların digər yarısını ccediləkir - simmetriyadan istifadə etməklə naxışlar bəzəklər ccediləkir Bu standartın təsbit etdiyi bacarıqların burada verilmiş şagird bacarıqları ilə heccedil

bir uyğunluğu yoxdur Şagird bacarıqlarına ldquosimmetriya xəttirdquo adlı yeni termin daxil edilmişdir Riyaziyyatda qəbul edilmiş ldquosimmetriya oxurdquo termininin adını dəyişdirib fərqli mahiyyət daşıyan nəzərdə tutulmuş tələblərə cavab verə bilməyən ldquosimmetriya xəttirdquo şəklində ifadə etmək elmi-metodiki cəhətdən ciddi səhvdir Səhifə 119-da 3-cuuml tapşırığın şərtində simmetriya xətti 4-cuuml tapşırıqda isə simmetriya oxu deyilməsində də məqsəd aydın deyil Bu anlayışların mahiyyəti haqqında heccedil bir accedilıqlama verilməyib

120-ci səhifədə izahatda verilir ldquoİki noumlv simmetrik fiqurları nəzərdən keccedilirək 1) xətti (ox) simmetrik fiqurlar 2) doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Birinci bənddə verilmiş ldquoxətti (ox) simmetrikrdquo adlı riyazi termin yoxdur İkinci

bənddə isə verilmiş ldquodoumlnmə simmetriyasırdquonın 321 standartına uyğunluğu yoxdur Buradakı tələb tamamilə fərqlidir İzahatda verilir ldquoXətti simmetriyaya malik fiqurları simmetriya oxuna nəzərən qatladıqda onun bir yarısı digər yarısı ilə tamamilə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Şəkildə beşbucaqlı xətti simmetrik fiqurdurrdquo Əvvəla ldquoXətti simmetriyardquo kimi termin yoxdur ldquoox simmetriyasırdquo termini var İkincisi ldquoxətti simmetrik fiqurrdquo yox ldquosimmetriya oxu olan fiqurrdquo şəklində işlənməlidir İzahatda 2-ci bənddə verilir ldquo2) Doumlnmə simmetriyasına malik fiqurlarrdquo Bu anlayışın verilməsi bir daha suumlbut edir ki dərsliyə daxil olan moumlvzular şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun olmadıqda şagirdlər və muumləllimlər uumlzləşdikləri problemi həll edə bilmirlər Məsələn moumlvzuda verilir ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqur oumlz mərkəzi noumlqtəsi ətrafında fırlandıqda tam doumlnənə qədər oumlz-oumlzuuml ilə bir neccedilə dəfə uumlst-uumlstə duumlşuumlr Məsələn bərabərtərəfli uumlccedilbucağı mərkəz noumlqtəsinə nəzərən fırlatsaq tam doumlnənə qədər 3 dəfə oumlz-oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşərrdquo Əvvəla ldquoDoumlnmə simmetriyasına malik fiqurrdquo yoxdur ldquoDoumlnmə mərkəzinə malik fiqurrdquo var İkincisi sual olunur Fiqurun mərkəzi noumlqtəsi nədir və necə təyin edilir Bərabərtərəfli uumlccedilbucaqda duumlzguumln altıbucaqlıda və s doumlnmə mərkəzi necə təyin edilir Uumlmumiyyətlə doumlnmə mərkəzi

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

15

olan fiqur hansı əlamətlərə goumlrə muumləyyən olunur Bu sualların cavabları 5-ci sinif şagirdləri tərəfindən anlaşılmazdır

Dərsliyin 121-ci səhifəsindəki 1-ci tapşırıqda verilmişdir ldquo1 Doumlnmə simmetriyasını muumləyyən edən əsas parametrlər 1 Doumlnmə simmetriyasının mərkəzi 2 Doumlnmə bucağı 3 Uumlst-uumlstə duumlşmə saylarırdquo Burada goumlstərilən anlayışlar 5-ci sinfin kurikulum standartlarına daxil deyil

Dərslikdə parametr anlayışının mahiyyətinin accedilıqlanması verilmir Uumlmumiyyətlə 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln bu anlayışın accedilıqlanması elmi-metodiki cəhətdən muumlmkuumln deyil Muumləlliflər deyə iddia edə bilərlər ki ldquoDoumlnmə zamanı fiqurun doumlnmə mərkəzinin tapılması əsas deyil nəzərdə tutulur ki fiqur sadəcə doumlndərilirrdquo Maraqlıdır bəs fiqur nəyin ətrafında doumlndərilir əgər doumlnmə mərkəzi yoxdursa bu hərəkətə doumlnmə demək olarmı Buumltuumln bu suallar cavablandırılmalıdır 2-ci tapşırıqda soruşulur ldquoFiqurların mərkəz noumlqtəsi ətrafında doumlnmə bucağını izləyin Hər bir fiqur neccedilə dərəcə doumlnduumlkdə oumlzuuml ilə uumlst-uumlstə duumlşuumlrrdquo Bəs şagirdlər doumlnmə mərkəzini təyin etməyi bacarmırlarsa onda ldquodoumlnmə bucağınırdquo necə izləsinlər Şəkildə bərabərtərəfli uumlccedilbucağın və duumlzguumln altıbucaqlının doumlnmə mərkəzləri onların iki təpəsindən ccedilıxan qırıq xətlərin kəsişməsi kimi verilmişdir Bəs nə uumlccediluumln bu xətlərin kəsişməsi kimi Başqa xətlərin kəsişməsi kimi ola bilməzdimi Bəli bu xətlərin hansı xətlər olmasının izahı muumlmkuumln deyil ccediluumlnki şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri buna imkan vermir

Doumlnmə bucağı haqqında danışılır Doumlnmə bucağı nədir Bu suala aydınlıq gətirilmədiyi halda ona aid tapşırıqlar verilmişdir Ancaq səhifə 116-da 1-ci tapşırıqda doumlnmə hərəkətinə aid izahatda ldquoDoumlnmə hərəkəti zamanı fiqurlar sabit (tərpənməz) bir noumlqtə ətrafında muumləyyən bucaq qədər doumlnuumlrlərrdquo Burada verilmiş 1-4 tapşırıqlarının hamısı doumlnmə bucağına aiddir Dərslikdə standartlarda olmayan şagirdlər tərəfindən başa duumlşuumllməsi ccedilətin olan bu anlayışlara aid tapşırıqların verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Dərsliyin 116ndash118 və 119ndash121-ci səhifələrində 321 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Səhifə 124 Muumlvafiq oumllccediluuml vahidinin alınması və sahənin hesablanması dərslikdə oumlz əksini tapmır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

16

Standart 231 Şagird duumlzbucaqlının və uumlccedilbucağın perimetrini duumlzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsini tərəflərlə ifadə edir

Standart 314 Şagird paralelepipedin və kubun səthinin sahəsini və həcmini hesablayır

Dərsliyin 127-ci səhifəsi ldquoFəza fiqurlarırdquo moumlvzusu ilə başlanır MMV-də səhifə 141-də bu standartın əsasında aşağıdakı şagird bacarıqları goumlstərilmişdir

Şagird bacarıqları - fəza fiqurlarını təpələrinin tillərinin uumlzlərinin sayına goumlrə bir-birindən

fərqləndirir - duumlz prizmanın muumlxtəlif noumlvlərinin təpələrinin və tillərinin sayını muumləyyən

edir - fəza fiqurlarının accedilılışını kağızdan kəsib hazırlayır -Konstruksiyaların muumlxtəlif tərəflərdən goumlruumlntuumllərini fərqləndirir və şəkillərini

ccediləkir - verilmiş konstruksiyaların planını kubların sayı ilə ifadə edir - izometrik kağızlar uumlzərində kublarla konstruksiyalar ccediləkir Goumlruumlnduumlyuuml kimi prizma piramida kimi fəza cisimləri kurikulum standartlarında

yoxdur Burada sadalanan şagird bacarıqları standartların tələbləri ilə uzlaşmır Standartlarda fəza fiqurlarından ldquoduumlzbucaqlı paralelepipedrdquo və ldquokubrdquodan danışılsa da şagird bacarıqlarında ldquoduumlz prizmardquo və digər fəza fiqurları onların accedilılışlarından və muumlxtəlif goumlruumlntuumllərindən danışılır

Dərslikdə moumlvzunun izahı aşağıdakı cuumlmlələrlə başlayır ldquoDuumlzbucaqlı prizmanın (paralelepiped) iki paralel uumlzuuml onun alt və uumlst oturacaqları digər uumlzləri isə yan uumlzlərdir Prizma oturacaq ccediloxbucaqlısı ilə adlandırılırrdquo Əvvəla prizma ldquooturacaq ccediloxbucaqlısı ilərdquo deyil ldquooturacağındakı ccediloxbucaqlının adı ilə adlandırılırrdquo şəklində verilməlidir İkincisi yuxarıda deyilən fikirdən bu nəticəyə gəlmək olar ki digər uumlzlər paralel deyil Uumlccediluumlncuumlsuuml ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo demək deyil ldquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo prizmanın bir xuumlsusi halıdır (noumlvuumlduumlr) Buradan belə bir sual yaranır ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo dedikdə ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq onun oturacaqlarınamı yoxsa həm də yan uumlzlərinə də aiddir Birincisi ldquoduumlzbucaqlırdquo soumlzuuml ancaq oturacaqlara aiddirsə onda prizmanın yan tilləri oturacaq muumlstəvisinə mail də ola bilər və bu halda deyilən ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquonın uumlmumiyyətlə rdquoDuumlzbucaqlı paralelepipedrdquo ilə heccedil bir uyğunluğu olmaz İkincisi buumltuumln uumlzlər ldquoduumlzbucaqlırdquo kimi başa duumlşuumllərsə onda uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı və s prizma dedikdə

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

17

onun buumltuumln uumlzlərinin yalnız uumlccedilbucaqlılardan beşbucaqlılardan ibarət olması kimi başa duumlşuumllməlidir Riyaziyyatda ldquoDuumlzbucaqlı prizmardquo anlayışı yoxdur

Dərslikdə bundan sonrakı səhifələrdə (səh 128-134) istər moumlvzuların izahında istərsə də verilmiş tapşırıqların mətnində səhv olaraq duumlzbucaqlı uumlccedilbucaqlı beşbucaqlı prizma kimi terminlər işlənir hansı ki muumləlliflərin nəzərdə tutduqları prizma duumlz prizmadır təsvirlərdə də duumlz prizmalar verilmişdir Nəticə ona gətirir ki prizma piramida onların accedilılışlarının və fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirini 5-ci sinifdə vermək olmaz 128-ci səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının accedilılışı hətta yuxarı sinif şagirdləri uumlccediluumln də ccedilox ccedilətin təsəvvuumlr olunan bir anlayışdır və kurikulum standartlarında da yoxdur Bu moumlvzunun dərsliyə daxil edilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil 5-ci tapşırığın şərtində ldquopiramidanın huumlnduumlrluumlyuumlrdquo deyilir Ancaq bu anlayış da şagirdlərə məlum deyil 129-cu səhifədə verilmiş fəza fiqurlarının muumlxtəlif goumlruumlntuumllərinin təsvirinin ccediləkilməsi kurikulum standartlarında yoxdur Ona goumlrə şagirdlər qarşısında belə tələb qoyulması elmi-metodiki cəhətdən səhv fikirdir

Kurikulum standartlarında olmayan bu anlayışların mahiyyəti haqqında səhv təsəvvuumlr yaradılması və onların proqrama uyğunluğunun nəzərə alınmaması elmi-metodiki baxımdan ccedilox ciddi səhvlərdir Standartlarda (231 və 314) təsbit olunmuş bacarıqlar dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 130-dan 134-ə qədər olan moumlvzu və tapşırıqlarda ldquoDuumlzbucaqlı prizma (paralelepiped)rdquo kimi qeyri-muumləyyən təsəvvuumlrlər və standartlarda olmayan piramida haqqında tapşırıqlar verilmişdir

Standart 511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən

toplayır və qeyd edir Dərslikdə bu standartın reallaşdırılması 154ndash156-cı səhifələrdə nəzərdə

tutulmuşdur MMV-də 170-ci səhifədə verilmiş şagird bacarıqları - koordinat şəbəkəsini ccediləkir - koordinat cuumltlərini koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edir - qrafik uumlzərində qeyd olunmuş noumlqtələrin koordinat cuumltlərini yazır - asılılıq cədvəlləri qurur - asılılıq cədvəllərinə goumlrə qrafiklər qurur - qrafikə goumlrə sadə məsələlər həll edir

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

18

Goumlstərilən standartın tələblərinə əsasən qeyd olunmuş bacarıqların heccedil bir bəndinin dərslikdə formalaşdırılması tələb olunmur həmccedilinin nə ldquoKoordinat şəbəkəsirdquo ldquoqrafiklərrdquo nə də ldquokoordinat cuumltlərirdquo kurikulum standartlarında yoxdur Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində standartda nəzərdə tutulmayan anlayışlara aid quumlsurlu tapşırıqlar verilmişdir Məsələn 154-cuuml səhifədə ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo başlığı altında verilmiş 3-cuuml tapşırıqda Koumlnuumlluumln ldquoTeleviziya verilişlərinə baxmardquo muumlddətinə uyğun qrafik goumlstərilmişdir Əslində qrafikdə zamanın hər bir anına uyğun televiziyaya baxma (muumlddətləri) saatları verilmişdir Qrafikə goumlrə Koumlnuumll 2-ci guumlnuumln əvvəlində 2 saat sonra guumln ərzində azalaraq guumlnuumln sonunda isə baxma muumlddəti 1 saat olmaqla fasiləsiz olaraq televiziya verilişlərinə baxmışdır Belə vəziyyət hər bir guumlnə də aiddir Bu necə olur Səhərin hər hansı anında 2 saat baxmışamsa (məgər belə bir şey muumlmkuumlnduumlrmuuml ki 1 saniyədə 2 saat və s muumlddət verilişə baxılsın) axşam deyirəm ki guumln ərzində 1 saat verilişə baxmışam Bu nə məntiqdir aydın deyil Nə də MMV-də bunlara aid goumlstəriş yoxdur Ancaq bir həqiqət var ki iki kəmiyyət arasındakı uyğunluq qrafik şəkildə verilmişsə və bu qrafik hər hansı xətt şəklindədirsə onda bu xəttin hər bir noumlqtəsi kəmiyyətlərin bir cuumlt uyğun qiymətlərini təyin edir Bu qəbildən olan məsələlər uumlccediluumln qrafikdən yox suumltunlu və ya xətti diaqramlardan istifadə edilməli idi

Dərsliyin 155-ci səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlarrdquo moumlvzusunun tədrisi MMV-də (səhifə 170) goumlstərildiyi kimi ldquo511 Şagird tələb olunan məlumatları muumlxtəlif mənbələrdən toplayır və qeyd edirrdquo standartına əsaslanır Ancaq standartlarda olmayan ldquoİki kəmiyyət arasındakı asılılığın duumlsturla verilməsirdquonin qeyd olunan standartla heccedil bir əlaqəsi yoxdur Tapşırıqlarda duumlsturla verilmiş xətti funksiyaların dərk olunması şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil

Dərsliyin 156-cı səhifəsində ldquoDəyişənlər asılılıqlar qrafiklərrdquo moumlvzusunun da tədrisi uumlccediluumln MMV-də 511 standartı əsas goumltuumlruumllmuumlşduumlr Moumlvzunun izahı ldquoy=2x asılılığına uyğun qrafik quraqrdquo ifadəsi ilə başlayır İzahatın sonunda ldquoAlınan duumlz xətt y=2x asılılığının qrafikidirrdquo verilir Əvvəla təsvirdə ldquoduumlz xəttrdquo deyil ldquoparccedilardquo verilmişdir belə ccedilıxır ki parccedilaya duumlz xətt demək olar İkincisi ldquomənfi ədədrdquo anlayışını bilmədən xətti funksiyanın (xətti asılılığın) qrafikinin qurulmasından danışmaq olmaz Əgər qrafiklər 5-ci sinif standartlarında olsa idi bu zaman yalnız mənfi olmayan kəmiyyətlər arasındakı asılılıqlar və onların qrafiklərindən danışmaq olardı Ona goumlrə də standartlarda olmayan y=2x şəklində asılılığın qrafikinin parccedila şəklində verib ona duumlz xətt deyilməsi elmi səhvdir 154ndash156-cı səhifələrdə olan

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

19

tapşırıqlara uyğun məlumatların qeyd edilməsi uumlccediluumln seccedilim duumlzguumln deyil yəni burada cədvəl və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə edilməli idi Həmccedilinin deyilən anlayışların heccedil biri kurikulum standartlarında yoxdur

Dərsliyin 154ndash156-cı səhifələrində 511 standartının tələblərindən ccedilox sayda kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda nəzərdə tutulan bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 213 Şagird natural ədədlərin və əşyaların verilmiş sırasındakı sadə

qanunauyğunluğu muumləyyən edir MMV-də şagird bacarıqlarında verilmiş iki bəndə diqqət yetirək - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş fikirlə ifadə edir - sadə nizamlı ardıcıllığın qaydasını uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edir Bu standartın reallaşdırılması dərslikdə 157-ci səhifədə standartlarda olmayan

ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo moumlvzusunda nəzərdə tutulmuşdur Qeyd etmək lazımdır ki nə ibtidai siniflərdə nə də 5-ci sinifdə ldquoardıcıllıqrdquo və onun ldquohədlərirdquo haqqında accedilıqlama verilmədiyi halda sadə ldquonizamlı ardıcıllığrdquoın qaydasının uumlmumiləşdirilmiş duumlsturla ifadə edilməsindən danışılır ldquoNizamlı ardıcıllıqrdquo anlayışının accedilıqlaması barədə nə dərslikdə nə də MMV-də bir cuumlmlə belə yoxdur həmccedilinin 213 standartından ldquo qanunauyğunluğu duumlsturla ifadə edirrdquo nəticəsi alınmır Verilmiş tapşırıqların hamısında ardıcıllığın dəyişmə qaydasının duumlsturla ifadə edilməsi tələbi qoyulmuşdur Eyni məzmunlu tapşırıqlar səhifə 158-də də verilmişdir

213 standartının tələblərindən kənaraccedilıxmalar olmuşdur Standartda təsbit olunmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 512 Şagird toplanmış məlumatları muumləyyən xuumlsusiyyətlərinə goumlrə

sistemləşdirir cədvəl və ya diaqramlar şəklində təqdim edir MMV-də səhifə 180-də verilmiş şagird bacarıqlarından biri ldquozamandan asılı

xətti qrafiklər qurmaqlardquo bacarığıdır Ancaq goumlruumlnduumlyuuml kimi bu standartlara əsasən belə bir bacarığın formalaşdırılması nəzərdə tutulmur Orada ldquoxətti qrafikrdquoin accedilıqlaması barədə deyilən fikir səhvdir Dərsliyin 166ndash167-ci səhifələrində kurikulum standartlarında olmayan ldquoZamandan asılı xətti qrafiklərrdquo başlığı altında tapşırıqlar verilmişdir Səhifə 166-da 2-ci tapşırığın 3-cuuml və 4-cuuml bəndində verilir

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

20

ldquo3 Hər bir koordinat cuumltuumlnə-yaş və kuumltləyə uyğun noumlqtəni koordinat şəbəkəsi uumlzərində qeyd edin

4 Bu noumlqtələri birləşdirməklə xətti qrafiki ala bilərsinizrdquo Buradan belə bir sual ccedilıxır Bu noumlqtələri nə uumlccediluumln parccedilalarla birləşdirmək

lazımdır Məgər həmin noumlqtələri əyri xətlə birləşdirmək olmazmı Ancaq şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətləri bu sualların cavablarının dərk edilməsinə imkan vermir Dərsliyin 169ndash171-ci səhifələrində verilmiş ldquoMəlumatlar qrafik formalarrdquo moumlvzusu uumlccediluumln də yuxarıda qeyd olunan analoji iradları demək olar

512 standartından kənaraccedilıxmalar olmuş və nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini normal şəkildə tapmamışdır

Standart 521 Şagird sadə eksperimentin muumlmkuumln nəticələri ccediloxluğunu qeyd

edir Standart 522 Şagird yəqin hadisə muumlmkuumln olmayan hadisə və təsaduumlfi

hadisəni fərqləndirir Standart 523 Şagird eyni imkanlı və muumlxtəlif imkanlı hadisələri fərqləndirir

eyni imkanlı sadə hadisələrin ehtimalını hesablayır Dərslikdə 176ndash180-ci səhifələrdə ldquoEhtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarırdquo ilə

bağlı daxil edilmiş moumlvzular əsasında verilmiş standartların reallaşdırılması nəzərdə tutulur Qeyd etmək lazımdır ki həm dərslikdə həm də MMV-də ehtimal nəzəriyyəsinin elementləri təsaduumlfi hadisənin ehtimalının tərifi səhv verilmiş dərslikdə və MMV-də olan izahatlarda da bir ccedilox səhv fikirlər vardır Dərsliyin 176-cı səhifəsində verilən ldquoMuumltləq muumlmkuumln ola bilən eyniimkanlı və muumlmkuumln olmayan hadisələri zər uumlzərində araşdıraqrdquo fikri də səhvdir Eyni zamanda həm dərslikdə həm də MMV-in 190-cı səhifəsində muumləlliflər hadisələrin noumlvləri haqqında səhv məlumat vermişlər

Uumlmumiyyətlə ldquoMuumltləq hadisərdquo ldquomuumlmkuumln ola bilən hadisərdquo adlı terminlər yoxdur Hadisələr uumlccedil noumlvə ayrıldığı halda dərslikdə doumlrd noumlvuuml goumlstərilir hansı ki eyni imkanlı hadisə də burada qeyd olunmayan təsaduumlfi hadisədir Hansı hadisələrin muumlmkuumlnluumlyuumlndən və ya muumlmkuumlnsuumlzluumlyuumlndən soumlhbət gedir Bu sualların cavablarını bilmədən şagirdlərdə hadisənin ehtimalı haqqında duumlzguumln təsəvvuumlr yaratmaq olmaz İzahatın 2-ci bəndində verilən fikir dolaşıqdır Belə ki orada verilir ldquo2 Tutaq ki biz

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

21

zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsini istəyirik Bu hadisə bizim uumlccediluumln əlverişli hadisədir və bu hadisənin baş verməsi muumlmkuumlnduumlr Muumlmkuumln hadisələrin sayı 6 Əlverişli hadisələrin sayı 1rdquo Deməli ldquo zərin 5 xallı uumlzuumlnuumln duumlşməsirdquo hadisəsi muumlmkuumln hadisədir Burada ldquo1rdquo əlverişli hadisələrin sayı yox əlverişli halların sayıdır Digər tərəfdən MMV-də 191-ci səhifədə ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə-moumlvcud olmayan terminə ziddiyyətli səhv tərif verilir Dərsliyin 177-ci səhifəsində ehtimalın tərifi və onun kəsrlə ifadəsi duumlzguumln verilməmişdir Burada hansı hadisənin ehtimalının kəsrlə ifadəsindən soumlhbət gedir İkincisi ehtimalın kəsrlə ifadəsində ldquohadisələrin ehtimalırdquo şəklində yazılış elmi səhvdir kəsrin surət və məxrəcində uyğun olaraq ldquoəlverişli halların sayırdquo və ldquomuumlmkuumln halların sayırdquo olmalı idi 176-cı səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 177-ci səhifədə 1-ci və 2-ci tapşırığın 178-ci səhifədə 2-ci 3-cuuml və 4-cuuml tapşırığın 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının şərtləri quumlsurludur Bunlarla bağlı MMV-də verilmiş izahatlar da yanlışdır 179-cu səhifədə olan 1-5 tapşırıqlarının həcmi boumlyuumlk olmaqla ccedilətinlik dərəcəsi 5-ci sinif şagirdlərinin bilik səviyyəsinə uyğun deyil

Bu standartlarda nəzərdə tutulmuş bacarıqların formalaşdırılması dərslikdə oumlz əksini tapmamışdır

Səhifə 183-dən başlayaraq standartlarda olmayan ldquoGuumlndəlik həyatımızda riyaziyyatrdquo adı ilə noumlvbəti-sonuncu boumllmə verilmişdir (Bu irad aşağıda verilib)

Məlumdur ki fənn proqramı dərslikdə oumlz əksini tamamilə tapmalıdır həm də heccedil bir kənaraccedilıxmalar olmamalıdır Lakin ldquoRiyaziyyat 5rdquo dərsliyində bu prinsiplər goumlzlənilməmiş kurikulum standartlarında olmayan aşağıdakı moumlvzular daxil edilmişdir

1) Təxmini hasil ndash(səhifə 34) 2) Kəsrlərin ixtisarı ndash (səhifə 56) 3) Surət və məxrəci muumlxtəlif olan kəsrlərin muumlqayisəsi ndash (səhifə 59) 4) Təxmini cəm təxmini fərq ndash (səhifə 82) 5) Uumlccedil tərəfinə goumlrə uumlccedilbucağın qurulması ndash (səhifə 110) 6) Duumlzguumln beşbucaqlı duumlzguumln altıbucaqlı ndash (səhifə 112) 7) Paraleloqram romb trapesiya ndash (səhifə 112) 8) Doumlnmə əksetmə suumlruumlşmə ndash (səhifə 116) 9) Duumlz quraşdır bəzə ndash (səhifə 118) 10) Fəza fiqurları (prizma piramida) ndash( səhifə 127) 11) Fəza fiqurlarının accedilılışı ndash (səhifə 128)

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

22

12) Fəza fiqurlarının goumlruumlntuumlləri ndash (səhifə 129) 13) Koordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltləri ndash (səhifə 154) 14) Dəyişənlər asılılıqlar qrafiklər ndash (səhifə 156) 15) Ardıcıllıqlar qaydalar asılılıqlar ndash (səhifə 157-158) 16) Zamandan asılı xətti qrafiklər ndash (səhifə 166-167) 17) Piktoqram barqraf ikisuumltunlu barqraf histoqram xətti qrafik dairəvi

qrafik ndash (səhifə 170) 18) Guumlndəlik həyatımızda riyaziyyat ndash (səhifə 183-196)

2 Struktur baxımından

Dərslikdə fəsillər (yəni boumllmələr) adlandırılmamışdır Səhifə 18 ldquoCcediloxluqlarrdquo başlığı ldquoBərabər ccediloxluqlarrdquo və ldquoAlt ccediloxluqlarrdquo şəklində

yarımbaşlıqlara ayrılmalı idi Ancaq buradakı ccedilalışmaların hamısı (41 istisna olmaqla) alt ccediloxluqlara aiddir İzahatda hər hansı A ccediloxluğu verildikdə AAA subsubempty olması faktları verilməli idi

Səhifə 19 Moumlvzunun adı ldquoCcediloxluqların birləşməsi və kəsişməsirdquo olmalı idi Ccediloxluqların birləşməsinin tərifi duumlzguumln verilməyib Bu moumlvzu uumlzrə tapşırıqların sayı azdır ( 3 tapşırıq )

Səhifə 26 ldquoToplama və ccedilıxma əməlləri Dəyişənli ifadələrrdquo başlığında ldquoToplama və ccedilıxma əməllərirdquo ifadəsi artıqdır

Səhifə 31 3-cuuml tapşırıqda mexaniki səhv var ( 120ndash12=118 yazılıb) Səhifə 33 ldquoYuvarlaq ədədlərlə vurmardquo başlığı ldquoYuvarlaq ədədlərə vurmardquo kimi

olmalıdır 5-ci tapşırıqda məsələnin şərti 12 saat 15 saat 22 saat əvəzinə a) 12 saat b) 15 saat c) 22 saat şəklində olması daha məqsədəuyğundur

Səhifə 39 Başlıq ldquoİkirəqəmli ədədə boumllmərdquo kimi olmalıdır Bu isə 4-cuuml sinfə aiddir

Səhifə 52 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərrdquo yox ldquoAdi kəsrlərrdquo yazılmalı idi Səhifə 56 Moumlvzunun adı ldquoKəsrlərin ixtisarı kəsrlərin sadələşdirilməsirdquo kimidir

Burada ldquokəsrlərin sadələşdirilməsirdquo ifadəsi məqsədəuyğun deyil Səhifə 57 Başlıqda verilmiş ldquoDuumlzguumln olmayan kəsrlər qarışıq ədədlərrdquo ifadəsi

ldquoKəsrlərin noumlvlərirdquo kimi yazılmalı və uumlccedil hal goumlstərilməli idi

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

23

Səhifə 61 1-ci tapşırığın 6-cı bəndində verilmiş 27-nin 47

hissəsini izahda

goumlstərildiyi kimi tapmaq olmur Bu hissə tam ədəd olmadığından şagirdlər bunu tapa bilməzlər Ccediluumlnki 27-ni 7-yə boumllduumlkdə tam ədəd alınmır

Səhifə 70 ldquoHissələr dairəvi diaqramrdquo başlığında ldquohissələrrdquo soumlzuuml artıqdır Ccediluumlnki hissələrə kəsrlərdən əvvəl tanışlıq verilib (3-cuuml sinifdə)

Səhifə 71 Başlıqda verilmiş ldquoMəsələ həllirdquo ndash tipi (noumlvuuml) goumlstərilmir Səhifə 135 ldquoUzunluq vahidləri uumlzərində qarşılıqlı ccedilevirmələrrdquo başlığının

ldquoUzunluq vahidlərirdquo şəklində verilməsi məqsədəuyğundur Səhifə 140 ldquoFaiz onluq kəsr adi kəsrrdquo başlığından belə başa duumlşuumlluumlr ki burada

uumlccedil anlayışın oumlyrədilməsi goumlstərilib Əslində isə nəzərdə tutulan ldquoFaizrdquo moumlvzusudur Onun adi və onluq kəsr şəklində həmccedilinin tərsinə adi və onluq kəsrlərin faizlə ifadə olunmasından soumlhbət gedir

Səhifə 143-də ldquoƏdədin 10 faizirdquo kimi xuumlsusi başlıq verib onun izahına dərslikdə bu qədər geniş yer ayrılması metodiki baxımdan duumlzguumln deyil Onu ldquoƏdədin faizirdquo başlığı altında bir məsələ kimi vermək olardı Onda istənilən moumlvzuda bu kimi xuumlsusi hallar moumlvcuddur onların hər birini ayrı-ayrı moumlvzular şəklində vermək olmaz İkincisi ldquoƏdədin faizirdquo başlığı əslində ldquoFaizrdquo moumlvzusuna aiddir

Səhifə 149 ldquoMəsələ həlli modellər tənliklərrdquo Məgər tənlik model deyil Bu şəkildə başlığın verilməsi quumlsurludur

Səhifə 154 Proqramda olmayan ldquoKoordinat şəbəkəsi və koordinat cuumltlərirdquo moumlvzusunun adı qəbul olunmamış ifadədir

Səhifə 157 ldquoArdıcıllıqlar qaydalar asılılıqlarrdquo Burada ardıcıllığa ehtiyac yoxdur

3 Şagirdlərin yaş və fizioloji xuumlsusiyyətləri və elmi-pedaqoji baxımdan

Səhifə 7 2-ci tapşırıqda ldquooumltuumlruumllmuumlşrdquo əvəzinə ldquoburaxılmışrdquo soumlzuuml olmalıdır 5-ci tapşırıqda ldquoədədləri mərtəbə qiymətlərinin cəmi şəklində yazınrdquo cuumlmləsində ldquomərtəbə qiymətirdquo ifadəsi elmi terminologiyada yoxdur ldquoMərtəbə ədədirdquo anlayışı var Həmin misalın tələbi mahiyyətə uyğun deyil Tələb belə olmalıdır ldquoƏdədləri mərtəbə toplananlarının və ya mərtəbə ədədlərinin cəmi şəklində yazınrdquo

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

24

Səhifə 8 1-ci tapşırıq noumlqsanlıdır Belə ki 214096 və 530008 ədədlərini minliklərə tamamlamaq uumlccediluumln birinci ədədə 904 ikinciyə isə 992 ədədlərini əlavə etmək lazımdır Bu halda tapşırıq heccedil bir didaktik mahiyyət daşımır

3-cuuml tapşırıqda ldquoqəpik pulu varrdquo ifadəsində ldquopulrdquo soumlzuuml artıqdır 5-ci tapşırıqda verilmiş bəndlər asandan ccedilətinə doğru duumlzuumllməli idi 7-ci tapşırığın a b və c bəndlərinin hər birində ciddi səhv var belə ki orada

ldquoHər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo yox ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddi 2-yə vurmaqlardquo şəklində verilməli idi Muumləlliflər ldquoHər bir həddrdquo ldquoOumlzuumlndən əvvəlki hər bir həddrdquo kimi fikirlərinin başa duumlşuumllməsində səhvlərə yol verirlərsə deməli ldquoArdıcıllıqrdquo anlayışından ibtidai siniflərdən başlayaraq daima tapşırıqlarda ldquonecə gəldirdquo istifadə etməklə bu əsas termin haqqında şagirdlərdə yanlış fikirlər formalaşdırırlar

Səhifə 9 3-cuuml tapşırığın şərti dəqiq deyil Belə ki ldquoŞirəni qarışdırıb 4 eyni fincana toumlkduumlrdquo fikrinə əsasən ldquo4 eyni fincana bərabər miqdarda şirə toumlkduumlrdquo nəticəsinə gəlmək olmaz Ccediluumlnki fincanların birinə az digərinə isə ccedilox şirə toumlkuumllə bilər

7-ci tapşırıqda mətn korrekt deyil Burada ldquoən boumlyuumlyuuml nə qədər ola bilərrdquo deyil ldquoən boumlyuumlyuuml neccedilə ola bilərrdquo şəklində yazılmalıdır

Səhifə 10 1-ci tapşırıqda ldquoHansı şəkil əksetmə hərəkətini goumlstərirrdquo soruşulur Burada ldquoəksetmə hərəkətirdquo riyazi termin kimi işlədilir riyaziyyatda belə bir termin moumlvcud deyil

4-cuuml tapşırıq ldquo50-dən kiccedilik bir ədədi 4-ə və 3-ə boumllduumlkdə qalıq sıfır 5-ə boumllduumlkdə isə qalıq 3 olur Bu hansı ədəddirrdquo şəklində verilir Tapşırığın mətnindən belə ccedilıxır ki bir ədədi digərinə boumllduumlkdə qalıqda sıfır alınarsa o da qalıqlı boumllmə hesab edilir bu səhv fikirdir Məlumdur ki qalıqlı boumllmədə qalıq boumlləndən kiccedilik olan sıfırdan fərqli ədəd başa duumlşuumlluumlr Tapşırığın mətni ldquo50-dən kiccedilik 3-ə və 4-ə boumlluumlnən ədədi 5-ə boumllduumlkdə qalıqda 3 alınırrdquo şəklində ifadə edilməli idi

Səhifə 11 1-ci tapşırıqda ldquomərtəbə qiymətirdquo anlayışı səhvdir ldquomərtəbə ədədirdquo və ya ldquomərtəbə toplananlarırdquo olmalı idi

2-ci tapşırıqda ldquoVerilmiş ədədləri onluq say sistemində və Rum rəqəmləri ilə yazınrdquo tələbi qoyulur hansı ki orada hər birinin qiyməti bir ədədə bərabər olan ifadələr verilmişdir Tapşırığın şərtində ldquoverilmiş cəmlərirdquo ifadəsi olmalıdır

Səhifə 12 1-ci tapşırığın tələbi noumlqsanlıdır ldquoFormardquo əvəzinə ldquoşəkilrdquo soumlzuuml olmalıdır Ədədin ldquoStandart şəklirdquo anlayışı səhv verilib

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

25

3-cuuml məsələnin həllində mərtəbədəki rəqəmlərin qiymətləri fərqi (6-8) mənfi olduğundan məsələnin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

5-ci tapşırığın şərtində ldquo126666566 ədədindəki 6 rəqəmlərinin mərtəbə qiymətlərinin cəmi hansı ədədə bərabərdirrdquo şəklində tələb qoyulur ldquoRəqəmin mərtəbə qiymətirdquo adında anlayış yoxdur nəzərdə tutulan qiymət(ədəd) ldquomərtəbə ədədirdquodir Ona goumlrə də bu şəkildə tapşırığın verilməsi elmi səhvdir

Səhifə 13 1-ci tapşırıqda statistik goumlstəricilər reallığı əks etdirməlidir 2000-ci ildə Azərbaycanın əhalisinin 9 mln-dan ccedilox olması doğru deyil (8 mln-dan ccedilox idi) 3-cuuml tapşırığın şərtində verilmiş ldquoRum rəqəmlərini onluq say sistemində yazınrdquo əvəzinə ldquoRum rəqəmləri ilə verilmiş ədədləri onluq say sistemində yazınrdquo olmalıdır

Səhifə 14 Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində planetlərin guumlnəşdən olan məsafələrini goumlstərən cədvəli və tapşırığın 1-ci 2-ci bəndlərindəki tələbləri qəbul etmək olar ancaq orada işlənən ldquoastronomik ədədrdquo ldquoastronomik oumllccediluumlrdquo kimi tanış olmayan terminlərlə və 3-cuuml bənddə qoyulan tələblərlə razılaşmaq olmaz (tapşırıq Planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparın) MMV-də bu tapşırıqla bağlı verilən izahat isə tamamilə səhvdir (bax 5-ci boumllmədə 14-cuuml səhifə uumlccediluumln olan accedilıqlama)

Səhifə 15 5-ci tapşırığın 2-ci bəndində şərt duumlzguumln deyil Orada verilir ldquo2) 182723 ədədini yuumlzluumlklərə və minliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın Yuvarlaqlaşdırmadan alınan ədədlərlə 182723-uumln fərqini tapınrdquo 182723 ədədinin yuumlzluumlklərə qədər yuvarlaqlaşdırılmasından alınan ədədlə 182723-uumln fərqini 5-ci sinif şagirdləri tapa bilməzlər Ccediluumlnki bu zaman alınan fərq mənfi ədəddir ki bu da hələ tədris olunmayıb

6-cı məsələ 2-ci sinif şagirdlərinin səviyyəsinə uyğundur Səhifə 16 5-ci tapşırıqda verilir ldquoƏdədləri 2800-ə tamamlamaq uumlccediluumln nə qədər

əlavə etmək və ya ccedilıxmaq lazımdır 1) 2795 2) 2843 3) 2754 4) 2812 5) 2786 rdquo Burada 2-ci və 4-cuuml bənddəki ədədləri 2800-ə (oumlzuumlndən kiccediliyə) tamamlamaq

muumlmkuumln deyil ccediluumlnki azı ccediloxa tamamlamaq olar ccediloxu aza yox 6-cı tapşırıqda ldquolt ˃rdquo işarələri deyil ldquoltrdquo işarəsi olmalıdır Səhifə 18 4-cuuml tapşırığın 1-ci bəndində doumlrd rəqəmin buumltuumln yerdəyişmələrinin

yazılması 5-ci sinif şagirdləri uumlccediluumln məqbul deyil Bu tapşırığın ikinci bəndində verilmiş A ccediloxluğunda eyni elementin iki dəfə yazılması ciddi elmi səhvdir Belə ki ccediloxluğun elementi olan ldquoərdquo hərfi ccediloxluqda iki dəfə yox bir dəfə yazılmalı idi

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

26

Səhifə 20 4-cuuml tapşırıqda məsələnin şərtində ldquo5 elementi olan iki kəsişən ccediloxluqrdquo dedikdə hər biri 5 elementdən ibarət olan iki ccediloxluq başa duumlşuumlluumlr MMV-də isə ldquo5rdquo iki ccediloxluğun birləşməsinin elementlərinin sayı kimi izah olunur Bu ciddi elmi səhvdir

5-ci tapşırıqda məsələnin şərti duumlzguumln deyil Şərtdə ldquoyalnızrdquo soumlzuuml olmamalı idi Səhifə 21 Moumlvzuda toplamanın yerdəyişmə və qruplaşdırma xassələri səhv

verilmişdir nuumlmunədə cəmlərin qiymətlərini hesablayarkən toplamanın xassələrindən duumlzguumln istifadə olunmamışdır

Səhifə 22 3-cuuml tapşırığın şərti 1-ci və 3-cuuml bəndlər uumlccediluumln quumlsurludur (fərqi taparkən mənfi ədəd alınır)

6-cı tapşırıqda ldquopolindrom ədədlərrdquoin verilməsi məqsədəuyğun deyil Əvvəla onun moumlvzuya aidiyyəti yoxdur ikincisi məqsəd aydın deyil

Səhifə 24 Bu səhifədə verilmiş moumlvzunun izahı şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətinə uyğun deyil Burada kifayət qədər ccedilox sayda iqtisadiyyat terminləri layihə ARDNŞ SOCAR fondun buumldcə gəlirləri buumldcə xərcləri və s kimi soumlzlər daxil edilmişdir Bu isə şagirdlər uumlccediluumln ccedilətindir

Səhifə 25 1-ci tapşırıqda moumlvcud olmayan standart forma proqramda olmayan artan sıra kimi terminlər işlənmişdir Burada artan sıra deyil artma sırası işlənməlidir

7-ci tapşırıq səhifə 27-də verilmiş ldquoDəyişənli ifadələrrdquo moumlvzusuna aiddir ikincisi ldquo2ardquo ldquo3brdquo şəklində yazılışlara səhifə 30-da aydınlıq gətirilir Ancaq dərslikdə anlayışların verilməsi ardıcıllığının goumlzlənilməsi vacibdir

Səhifə 29 4-cuuml tapşırıqda I və II bənddə verilmiş məsələlərin şərti duumlzguumln deyil 6-cı 7-ci və 9-cu tapşırıqlar ibtidai siniflərə uyğun olub 5-ci sinif şagirdlərinin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun deyil İstər dəyişənli ifadələrin istərsə də tənliklərin izahı və misal nuumlmunələri ccedilətinlik dərəcəsinə goumlrə ibtidai siniflərdə olan nuumlmunə tapşırıq və izahatlardan fərqlənmir

Səhifə 30 1-ci tapşırığa aid şəkillər yersizdir 5-ci məsələ 3-cuuml sinif səviyyəsinə uyğundur

Səhifə 32 Bu səhifədəki tapşırıqlar ibtidai sinif səviyyəsindədir Səhifə 35 5-ci tapşırıqda ccediloxrəqəmli ədədlərin vurulması uumlccediluumln muumlxtəlif uumlsulları

oumlyrətməyə cəhd olunması şagirdlərdə ccedilaşqınlıq yaradır Boumlyuumlk mərtəbə vahidindən başlayaraq ccediloxrəqəmli ədədlərin alt-alta vurulması qaydası metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Verilən tapşırıqlar əsasən 2-ci və 3-cuuml sinfə aid materiallardan ibarətdir

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

27

6-cı tapşırıqda 8middot7 və 4middot6 hasillərini necə təxmini tapmaq olar Burada məqsəd aydın deyil ldquotəxminrdquo anlayışı kimi uydurma termindən ədədlərin yuvarlaqlaşdırılmasında istifadə edilməsi nə elmi nə də metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil Təxmin ndash kəmiyyətlərin oumllccediluumllməsinə aid olan anlayışdır

Səhifə 39 1-ci tapşırıqda şagirdlərin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun olmayan ldquointervalrdquo soumlzuumlndən istifadə edilmişdir

Səhifə 41 Uumlmumiləşdirici tapşırıq yoxdur və verilən misallar (5-ci tapşırıq istisna olunmaqla) ibtidai sinif həcmindədir Bu fikirlər 42 43-cuuml səhifələrə də aiddir

Səhifə 43 4-cuuml tapşırıqda qalıqlı boumllməyə aid verilmiş ikinci misal səhvdir Belə ki tapşırıqda natamam qismət 21 qalıq 8 olarsa boumlluumlnənin ala biləcəyi ən boumlyuumlk qiymətini tapmaq tələb olunur Bu şərtə goumlrə boumlluumlnənin ən boumlyuumlk qiyməti yoxdur Ccediluumlnki ən boumlyuumlk natural ədəd yoxdur

Səhifə 44 4-cuuml ccedilalışmada ldquokvadrat ədədlərrdquo haqqında iki sətir verilir ldquo1 4 9 16 ədədləri kvadrat ədədlərdir 12=1 22=4 32=9 42=16 52=25 Başqa soumlzlə bu ədədlər kvadratın sahəsini goumlstərən natural ədədlərdirrdquo cuumlmləsi quumlsurludur 5-ci tapşırığın ifadə tərzi noumlqsanlıdır

Səhifə 45 ldquoƏməllər sırasırdquo moumlvzusunda verilən ccedilalışmalar ibtidai sinif səviyyəsindədir

Səhifə 46 8-ci tapşırığın mətni bu şəkildədir ldquoa-nın yerinə ən kiccedilik hansı ədəd ola bilər 1) 1000ndash(28+15)4˃ardquo Bu bərabərsizliyin ən kiccedilik həlli yoxdur Ona goumlrə də tapşırığın tələbinin bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil

Səhifə 47 1-ci tapşırığın tələbi ldquoMəsələni həll etmə planını yazınrdquo ndash mənasızdır ldquo50middot(55224)=50middot23=1150 manatrdquo yazılışı quumlsurludur

Səhifə 48 3-cuuml tapşırıqda verilmiş uumlccedil məsələnin hər birinin həlli ax=b şəklində olan sadə tənliklərin qurulmasına gətirilir digər tərəfdən məsələlər ccedilox sadə olmaqla şagirdlərin yaş və bilik səviyyələrinə uyğun deyil Bəs nə uumlccediluumln başqa şəkildə olan tənliklərə aid məsələlər verilmir Bu cuumlr yanaşma metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 49 14-cuuml tapşırığın şərtində qoyulan tələblərin (cuumlmlələrin) yeri dəyişdirilməlidir

Səhifə 51 8-ci tapşırıqda sualın qoyuluşu səhvdir ccediluumlnki bu ccediloxluq heccedil bir ədədin boumllənləri ccediloxluğu deyil Tapşırıqda verilir ldquo 123424324896 hansı ədədin

boumllənləri ccediloxluğudur Bu ccediloxluğa hansı boumllənlər cuumltuuml daxil edilməmişdirrdquo Tapşırığın şərtini ldquoBu ccediloxluğa hansı ədədlər cuumltuuml daxil edilməlidir ki o hər hansı ədədin buumltuumln boumllənləri ccediloxluğu olsunrdquo şəklində vermək olardı

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

28

Səhifə 52 1-ci tapşırığın şərtində verilmiş şəkillərdə dairənin duumlzbucaqlının bərabər hissələrə boumlluumlnduumlyuuml qeyd olunmayıb Bu isə şagirdlərdə fikir ccedilaşqınlığı yarada bilər Məsələn dairə istənilən formada 5 hissəyə boumlluumlnərək həmin hissələrin

2-si rənglənərsə onun 52 hissəsinin rənglənməsi kimi səhv başa duumlşuumllə bilər

5-ci tapşırıqda ldquoHər şəklə uyğun kəsri yazın və muumlqayisə edinrdquo tələbi qoyulur Ancaq rəngli yoxsa rəngsiz hissələrə uyğun kəsrlərin yazılmasının tələb olunduğu məlum deyil

6-cı tapşırıq ldquoFiqurların rəngli hissələrinə uyğun kəsrləri yazın və artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo şəklində verilmişdir Qeyd etmək lazımdır ki ibtidai siniflərdən başlayaraq ldquoartan sırardquo termini yeri gəldi-gəlmədi işlənir Qəbul edilməlidir ki bu termin 1ndash5-ci sinif şagirdlərinin yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil (əvəzində kəsrləri artma sırasına goumlrə duumlzuumln şəklində yazmaq olardı)

Səhifə 53 1-ci tapşırıqda 3 almanın 5 nəfər arasında boumlluumlnməsinin şəkillə və kəsrlə goumlstərilməsi tələb olunur Mətn quumlsurludur Belə ki almaların bərabər boumlluumlnməsi qeyd olunmayıb

3-cuuml tapşırıqda doumlrd eyni şəklin verilməsində məqsəd aydın deyil 5-ci tapşırıqda diaqram verildiyi halda qrafik yazılıb ki bu da qəbulolunmazdır Səhifə 54 İzahatın sonuncu cuumlmləsi korrekt deyil belə ki mətndə verilmiş

ldquoBu zaman bir hissəyə duumlşən pay kiccedililirrdquo şəklində deyil ldquoBu zaman dairənin hər bir hissəyə uyğun boumllguumlləri kiccedililirrdquo kimi yazılmalıdır

1-ci tapşırıqda verilmiş dairələrin bərabər hissələrə boumlluumlnməsi haqqında qeyd yoxdur bu qeyd bəzi tapşırıqlarda verilir bəzilərində isə verilmir

Səhifə 57 4-cuuml tapşırıqda ab

kəsrinin duumlzguumln və ya duumlzguumln olmayan kəsr olması

uumlccediluumln a və b-nin qiymətlərinin tapılması tələb olunur Bu şəkildə yazılış kəsrlər moumlvzusunda verilməyib Belə sualın qoyuluşu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 58 2-ci tapşırıqda tələb olunur ldquoQalıqlı boumllmə əməllərini duumlzguumln olmayan kəsr və qarışıq ədədlər şəklində ifadə edin 1) 154 2) 234 rdquo Əvvəla ldquoqalıqlı boumllmərdquo əməli adlı anlayış yoxdur ikincisi əməl ədəd şəklində ifadə edilə bilməz verilənlər isə ədədlərdir Tapşırıqda verilən fikir səhvdir

3-cuuml tapşırığın şərtində ldquo113 və 214 boumllmə əməllərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo əvəzinə ldquo113 və 214 qismətlərinə uyğun yazılışları seccedilinrdquo olmalıdır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

29

8-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoMən 5-dən boumlyuumlk 6-dan kiccedilik ədədəm Mənim məxrəcim 8 surətim isə 42-dən kiccedilikdir Mən hansı ədədəmrdquo ldquoMən ədədəmrdquo ifadəsi psixoloji baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 60 1-ci tapşırıqda verilir ldquoKəsrləri artan sıra ilə duumlzuumlnrdquo Ancaq tapşırıqda kəsrlərdən başqa qarışıq ədədlər də var burada qarışıq ədədlə adi kəsr eyniləşdirilir Ona goumlrə sualın bu şəkildə qoyuluşu duumlzguumln deyil 7-ci tapşırığın şərti səhvdir nə birinci nə də ikinci bənddə boumllmənin heccedil bir xassəsi yoxdur

Səhifə 73 5-ci tapşırığın həcmi ccedilox boumlyuumlkduumlr Səhifə 74 1-ci tapşırıqda ldquoArdıcıllığı daha uumlccedil addım davam etdirin 1 2 4 8 16 32= = = =

rdquo əvəzinə ldquoBərabərliyi daha uumlccedil addım davam etdirinrdquo

olmalıdır Səhifə 76 2-ci tapşırıqda verilmiş ədədlərin əksəriyyəti adi kəsr yox qarışıq

ədəddir Belə ccedilıxır ki qarışıq ədədlə adi kəsr eyni anlayışlardır Səhifə 77 6-cı tapşırıqda uyğun hərflərlə ldquoqarşılaşdırınrdquo nə deməkdir ldquoTəxmin

edinrdquo soumlzuuml yersiz işlənmişdir Səhifə 79 Verilmiş 7 tapşırıqdan 6-sında verguumlldən sonra iki rəqəmi (yuumlzdə

birlər) olan onluq kəsrlərin muumlqayisəsinə aid ccedilalışmalar verilmişdir Bu metodiki baxımdan duumlzguumln deyil

Səhifə 81 2-ci tapşırıqda ədədləri əvvəlcə ondabirlərə sonra isə yuumlzdəbirlərə qədər yuvarlaqlaşdırın yazılıb Verilmiş ədədlərdən yalnız 0687 ədədi bu tapşırığın şərtinə uyğundur Bu metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

6-cı tapşırığın 2-ci bəndindəki məsələnin şərti duumlzguumln deyil Səhifə 87 2-ci tapşırıqda verildiyi kimi insanın boyu ccedilox və az deyil uzun və ya

qısa olar Burada boyların fərqini tapmaq yox boyların uzunluqları fərqini tapmaq tələb olunmalı idi Odur ki mətn səhvdir Barqraf anlayışını burada da daxil etmək yersizdir

Səhifə 88 4-cuuml tapşırığın şərtində korrektura səhvi var ldquouumlccediluumlnrdquo soumlzuuml iki dəfə ardıcıl yazılıb Həmin tapşırığın 3-cuuml bəndində verilir ldquoRamiz mebel quraşdırıcısıdır O işlədiyi hər saat uumlccediluumln 125 manat zəhmət haqqı alır Ramiz 15 mebel quraşdırsa nə qədər pul alarrdquo Məsələnin şərtində verilənlərə goumlrə Ramizin 15 mebel quraşdırmaq uumlccediluumln nə qədər pul alacağını tapmaq muumlmkuumln deyil

Səhifə 89 3-cuuml tapşırıqda belə bir yazılış forması (10 T 4 OB 5 YB) əvvəldən də qeyd edildiyi kimi riyaziyyatda qəbul olunmayıb

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

30

Səhifə 92 4-cuuml tapşırıqda bank məzənnəsinin verilməsi metodiki və yaş psixologiyası baxımından məqsədəuyğun hesab edilmir Eyni irad səhifə 93-də olan 4-cuuml tapşırığa da aiddir

Səhifə 101 İzahda boumllməyə aid misallar verilib Burada boumlluumlnən və boumllən kəmiyyətlərsiz verildiyi halda qismətdə kəmiyyət accedilıq şəkildə yazılıb Bunu moumltərizədə yazmaq lazım idi

Səhifə 104 ldquoOumlzuumlnuuml qiymətləndirmərdquo boumllməsində birinci tapşırığın şərti quumlsurludur Tapşırıqda verilir ldquoModel hansı iki ədədin hasilini əks etdirir

1) 0305 2) 30∙50 3) 3∙5 4) 03∙5rdquo Burada cavab birqiymətli deyil ccediluumlnki kvadratın tərəfinin uzunluğunun vahid

qəbul edilməsi şərtdə verilməyib Səhifə 105 ldquoBu fəsildə siz nə oumlyrənəcəksinizrdquo boumllməsində verilmiş

ldquoTərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlını qurmağırdquo ifadəsi qeyd olunmuşdur Ancaq tərəflərinin uzunluğu məlum olan doumlrdbucaqlının qurulması muumlmkuumln deyil ccediluumlnki belə doumlrdbucaqlı sonsuz saydadır

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıqda fiqurların konqruyent olmasını yoxlamaq uumlccediluumln goumlstərilmiş ikinci qayda - ldquo2) Fiqurların tərəflərini və bucaqlarını oumllccediluumlb muumlqayisə etməklərdquo duumlzguumln deyil Ccediluumlnki fiqurun nə tərəfləri nə də bucaqları olmaya bilər (məsələn dairə ccedilevrə və s)

Səhifə 108 3-cuuml tapşırıqda ldquoDoumlnmərdquo kurikulum standartlarında yoxdur Bu anlayış verilmədən ona aid tapşırıq vermək metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

Səhifə 115 3-cuuml tapşırığın həll edilməsi uumlccediluumln əvvəlcə şagird ccedilevrənin mərkəzindən keccedilən duumlz xəttin kvadratın qarşı tərəflərinin ccedilevrəyə toxunma noumlqtələrindən keccedilməsi faktını 4-cuuml tapşırığın icrası uumlccediluumln isə iki ccedilevrənin xaricdən toxunma noumlqtəsi ilə onların mərkəzlərinin bir duumlz xətt uumlzərində olması faktını bilməlidir Ancaq bu faktların oumlyrədilməsi nə onların bilik səviyyəsinə nə də yaş xuumlsusiyyətlərinə uyğun deyil

Səhifə 116 2-ci tapşırığın mətnində verilir ldquoƏksetmə hərəkəti nəticəsində fiqur duumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksinə ccedilevrilirrdquo Əslində ldquoəksetmə hərəkətirdquo ldquoduumlz xəttə nəzərən guumlzguuml əksirdquo adlı riyazi termin yoxdur Tapşırıqda ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafəni fiqurun yeni vəziyyətində duumlzguumln nəzərə alınrdquo tələbi qoyulur Ancaq ldquoFiqurdan duumlz xəttə qədər məsafərdquo anlayışı şagirdlərə məlum deyil Ona goumlrə də tapşırığın bu şəkildə verilməsi elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

31

Səhifə 123 1-ci tapşırıqda verilir ldquoOumllccediluumlləri 45 x 50 m olan parkın 4 tərəfi boyu aralarındakı məsafə 5 m olmaqla ağaclar əkilmişdir Parkın kənarına neccedilə ağac əkilmişdirrdquo Cuumlmlə korrekt deyil ldquomrdquo moumltərizədə yazılmalıdır 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumləllim sinifdəki hər bir şagirdə kartondan oumllccediluumlləri 35 x 50 mm olan paraleloqram kəsməyi və kənarlarına ip yapışdırmaqla perimetrini modelləşdirməyi tapşırdırdquo Tapşırıqda işlədilən ldquoperimetrini modelləşdirməkrdquo kimi anlayış riyaziyyatda yoxdur Həmccedilinin ldquo35 x 50 mmrdquo yazılışı da quumlsurludur

Səhifə 124 125 126-da olan tapşırıqların əksəriyyətində yalnız bir (m2) sahə vahidi ilə bağlı tapşırıqlar verilib Ancaq digər sahə vahidləri ilə bağlı ccedilalışmalar da verilməli idi Yazılışlarda stil səhvi var Məsələn 4 x 5m şəklində yox 4m x 5m kimi yazılmalıdır

Səhifə 124 6-cı tapşırıqda verildiyi kimi partanın masanın kitabın dəftərin səthinin sahəsini hesablamaq muumlmkuumln deyil Tapşırığın şərti quumlsurludur

Səhifə 126 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoElşən iti uumlccediluumln oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo Şərtdə damın oumllccediluumllərinin iki oumllccediluuml ilə verilməsi duumlzguumln deyil Şərt ldquoElşən iti uumlccediluumln doumlşəməsinin oumllccediluumlləri 05 x 36 m olan dam tikmək qərarına gəldirdquo şəklində verilməli idi

Səhifə 139 ldquoBu fəsildə siz nəyi oumlyrənəcəksizrdquo siyahısındakı səkkizinci bənddə verilən ldquo2x+4rdquo ifadəsi səhvən tənlik adlandırılmışdır Bu tənlik yox dəyişəni olan ifadədir

Səhifə 141 Bu moumlvzunun izahında ldquoOnluq kəsrlərin faizlə ifadəsi Faiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulur başqa soumlzlə desək verguumll 2 mərtəbə sağa ccediləkilir və ədədin yanında işarəsi yazılırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu qayda səhvdir Burada ldquofaiz goumlstərən ədəd 100-ə vurulurrdquo əvəzinə ldquoonluq kəsr 100-ə vurulurrdquo yazılmalı idi

Səhifə 142 2-ci ccedilalışmanın birinci bəndini ccedilalışmanın tələbinə uyğun həll etmək muumlmkuumln deyil Ccediluumlnki bu bənddə iki bərabər hissə var Verilən uumlccedil ədədin azalan sıra ilə duumlzuumllməsini yerinə yetirmək muumlmkuumln deyil

Səhifə 145 4-cuuml tapşırığın 2-ci hissəsində (b bəndi) verilir ldquo2) Sinif nuumlmayəndəsi seccedilkilərində 11 nəfər Emilə 6 nəfər Oqtaya 3 nəfər isə Qəmərə səs vermişdir b) Hər bir namizəd səslərin neccedilə faizini qazanmışdırrdquo Bu tapşırıq iki ədədin faiz nisbətinin tapılmasına aiddir Muumləlliflər nəzərdə tuturlar ki burada şagird əvvəlcə hər bir namizədin topladığı səslərin buumltuumln səslərin hansı hissəsini təşkil etməsini kəsrlə ifadə edib sonra onun məxrəcini yuumlzə gətirməklə faizi tapa bilər Doğrudur bəs şagirdlərin sayı 21 olarsa onda necə olmalıdır Bu halda alınan kəsrin

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

32

məxrəcini 100-ə gətirmək muumlmkuumln deyil Deməli bu tip məsələnin burada verilməsini məqsədəuyğun hesab edilmir

Səhifə 160 10-cu tapşırıqda ldquoHansı fiqurlar simmetrik deyilrdquo soruşulur Ancaq burada verilmiş buumltuumln fiqurlar simmetrikdir Burada məqsəd aydın deyil

Səhifə 163 3-cuuml tapşırıqda verilir ldquoPiktoqramda 4 həftə ərzində kitabxanadan kitab goumltuumlrən şagirdlərin sayı haqqında məlumat verilmişdirrdquo Ancaq mətndə 4 həftə yazılmasına baxmayaraq piktoqramda 3 həftənin məlumatları goumlstərilib

Səhifə 166 3-cuuml tapşırıqda Osmanın qənaət etdiyi pulun aylar uumlzrə dəyişməsi goumlstərilmişdir Burada nəzərdə tutulan suallara cavab vermək uumlccediluumln heccedil bir xətti qrafikə ehtiyac yox idi xətti və ya suumltunlu diaqramlardan istifadə etməklə onlara cavab vermək olardı onda da standartlarda olmayan tam mahiyyəti ilə şagirdlər tərəfindən anlaşılmayan belə bir anlayışa ehtiyac olmazdı

Səhifə 174 2-ci tapşırıqda verilir ldquoMuumlmkuumln seccedilimlərin sayını tapın 1) 3 noumlv sup 4 noumlv salatrdquo Tapşırığın şərti tam deyil

Səhifə 178 2-ci tapşırığın şərtində verilir ldquoBarqraf torbadan rənglərinə goumlrə şarların (kuumlrə olmalıdır) ccedilıxma sayı uumlzərində aparılan sınaqların nəticələrini goumlstərir Barqrafa goumlrə suallara cavab verin

1) Torbadan cəmi neccedilə dəfə şar ccedilıxarılmışdır 2) Torbadan neccedilə dəfə yaşıl rəngli şar ccedilıxarılmışdır 3) Torbada cəmi 10 şar varsa hər rəngdə şardan neccedilə dənə olduğunu duumlşuumlnmək

olarrdquo Bu bəndlərdə soruşulan sualların heccedil birinə cavab vermək muumlmkuumln deyil

Ccediluumlnki onların heccedil birində şərt duumlzguumln verilməyib MMV-də səhifə 195-də bu tapşırıq uumlccediluumln verilən izahat yanlışdır

Səhifə 180 3-cuuml tapşırıq 5-ci sinif səviyyəsinə uyğun deyil Şərtdə yazılmışdır ldquoNailə 1 2 3 4 rəqəmlərinin yalnız bir dəfə iştirakı ilə doumlrdrəqəmli ədədlər yazıb torbaya doldurdu Nailə torbaya baxmadan bir ədəd ccedilıxarsa bu ədədin təkliklər mərtəbəsində 4 rəqəminin olma ehtimalı nə qədərdirrdquo Bu şəkildə tapşırığın verilməsi ciddi metodiki səhvdir

Səhifə 185 Dərsliyin rus variantında moumlvzunun adı ldquoЕдиницы весаrdquo kimi yox ldquoЕдиницы массыrdquo olmalıdır

Uumlmumiyyətlə dərsliyin Azərbaycan və rus variantlarında xeyli uyğunsuzluqlar vardır Belə təsəvvuumlr yaranır ki dərsliyin Azərbaycan və rus variantları muumlxtəlif muumləlliflər tərəfindən hazırlanıb

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

33

4 Dizayn və bədii tərtibat baxımından

Səhifə 83 Rəng seccedilimi duumlzguumln edilməyib Belə ki izahda yaşıl rəngin adı ccediləkildiyi halda şəbəkədə goumly rəngdən istifadə olunumuşdur

Səhifə 106 3-cuuml tapşırıq uumlccediluumln şəkildə verilmiş uumlccedilbucaqlar konqruyent deyildir

5 ldquoMuumləllim uumlccediluumln metodik vəsaitrdquoin (MMV) məzmunu baxımından

MMV-in 29-cu səhifəsində şagird bacarıqlarının birində ldquo- ccediloxrəqəmli ədədlərdə rəqəmlərin mərtəbə qiymətini muumləyyən edirrdquo şəklində bacarıq verilmişdir Daha sonra qeyd olunur ldquoŞagirdlər 10-luq say sistemində ədədin tərkibindəki rəqəmlərin mərtəbədəki yerinə goumlrə qiymətinin dəyişdiyini başa duumlşuumlr və rəqəmin mərtəbə qiymətləri uumlzərində muumlxtəlif tapşırıqlar yerinə yetirir Məsələn 4575 ədədində 5 rəqəminin muumlxtəlif mərtəbə qiymətlərinin cəmini (fərqini) tapınrdquo Məlumdur ki rəqəmin mərtəbə qiymətləri anlayışı riyaziyyatda moumlvcud deyil Nəzərdə tutulan ədəd (qiymət) isə mərtəbə ədədidir Ona goumlrə belə yanlış fikirləri dərsliyə daxil etmək olmaz

MMV-in 31-ci səhifəsində dərslikdəki 14-cuuml səhifədə olan 4-cuuml tapşırığın həlli uumlccediluumln izahat və goumlstəriş verilmişdir Uzunmuumlddətli tapşırığın şərtində ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olma səbəbləri haqqında araşdırmalar aparınrdquo tələbi qoyulur MMV-də isə ldquoPlanetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi onların dəqiq kuumlrə formasında olmamaları ilə bağlıdırrdquo şəklində səhv accedilıqlama verilir Məlumdur ki planetlərin Guumlnəşdən muumlxtəlif məsafələrdə olmasının səbəbi bir ccedilox parametrlərdən onların kuumltləsindən muumlxtəlif planetlərin və Guumlnəşin cazibə quumlvvəsindən və s asılıdır Bu halda belə bir tapşırığın verilməsinə ehtiyac varmı Ancaq planetlərin Guumlnəşdən olan məsafələrinə goumlrə onların formaları haqqında fikir soumlyləmək olar

MMV-də 32-ci səhifədə dərsliyin 15-ci səhifəsindəki 6-cı tapşırığın icrası uumlccediluumln accedilıqlama verilir Tapşırığın mətni belədir ldquoMəsələlərdən hansında dəqiq hansında isə təxmini hesablamalar aparmaq daha duumlzguumln olardı

1) Mağazada alma 3 kq-lıq torbalarla 2 manat 75 qəpiyə 5 kq-lıq torbalarla 4 manat 40 qəpiyə satılır Hansı daha sərfəlidir

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

34

2) Uumllkər 3 kq pendir almaq uumlccediluumln kassaya 20 manat verdi 1 kq pendirin qiyməti 3 manat 50 qəpikdir Kassir nə qədər pul qalığı qaytarmalıdırrdquo

MMV-də bu məsələyə dair izahatda qeyd olunur ldquo1-ci tapşırıqda təxmini hesablamalarla duumlzguumln cavabı muumləyyən etmək olar 2-ci məsələdə dəqiq hesablamalar aparılmalıdır Kassirin apardığı hesablamalar dəqiqdir və kassa aparatı dəqiq məlumatı goumlstərir Şagirdlər məlumatın dəqiq və təxmini (burada dəqiq və ya təxmini olmalıdır) muumləyyən olunduğu situasiyalara aid nuumlmunələr soumlyləyirlər Məsələn 1) Dərzi muumlştəriyə deyir sizin kostyuma 3 metr parccedila işlənəcək Dərzi kostyuma 2 m 85 sm parccedila işlətdi 2) Xəzər dənizinin dərinliyi 1025 m-dir Lakin adətən Xəzər dənizinin dərinliyi 1000 m-dir deyirlərrdquo Əslində Xəzər dənizinin maksimal dərinliyi 1025 m-dir yazılmalıdır

Xəzər dənizinin dərinliyini təxmin etmək olmaz Dənizin maksimal dərinliyinin təqribi qiymətinə gəldikdə isə onun dəqiq qiymətini yuvarlaqlaşdırmaqla dərinliyin təqribən 1000 m olduğunu demək olar Burada verilmiş ikinci misaldan fərqli olaraq birinci misal nəzərdə tutulmuş məqsədə uyğundur Ccediluumlnki əvvəlcədən lazım olan parccedilanın uzunluğunu təyin etmək uumlccediluumln heccedil bir hesablama aparılmamışdır Ona goumlrə lazım olan parccedilanın uzunluğunu təxmini demək olar

Yuxarıda mətni verilmiş (D səh 15 tapşırıq 6) tapşırıqda isə almanın bir kiloqramının təxmini qiymətinin tapılması deyil təqribi qiymətinin tapılmasından soumlhbət gedir Təxmin təxmin etmə kimi təsəvvuumlrlər muumləyyən obyektlərə aid olan kəmiyyətlərin qiymətləri məlum olmadıqda (yuxarıda qeyd olunduğu kimi MMV-də 1-ci misal) belə soumlzlərdən istifadə etmək olar Məsələn ldquoBizim yanımızdan goumlruumlnən ağaca qədər məsafə təxminən neccedilə metr olarrdquo ldquoStolun ağırlığı təxminən neccedilə kiloqram olarrdquo Riyaziyyatda qəbul edilmiş təqribi qiymət anlayışının təxmin təxmin etmə kimi soumlzlərlə əvəz olunması duumlzguumln deyil

MMV-də 33-cuuml səhifədə ldquoNatural ədədlər və ədəd oxurdquo (dərslikdə səh 16) moumlvzusu vasitəsilə reallaşdırılması nəzərdə tutulan 323 standartı qeyd olunmamışdır 34-cuuml səhifədə isə qeyd olunub ldquoməsələn 50-60 arasında bir ədəd 67 seccedililir Bu ədədin 70-67=3 67-60=7 fərqini ədəd oxu uumlzərində goumlstərməklə 67-nin 70-ə daha yaxın olduğunu əyani olaraq goumlruumlrlərrdquo Burada 60-70 əvəzinə 50-60 yazılmışdır bu ccedilap səhvidir Ancaq ldquoədəd oxurdquo kimi uumlzərində boumllguumllər olan parccedilanın verilməsi anlaşılan deyil Goumlruumlnduumlyuuml kimi nə dərslikdə nə də burada ldquoədəd oxurdquonun nədən ibarət olduğu məlum deyil

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

35

Səhifə 46 Metodik vəsaitdə 6-cı tapşırığa aid izahda (səh 57) məsələlərin həlli uumlccediluumln yararsız olan bir uumlsul (seccedilmə uumlsulu) verilmişdir Sonra toumlvsiyə edilir ki ldquobu tip məsələlər seccedilmə yoxlama ilə həll edilirrdquo Bu fikir ciddi elmi-metodiki səhvdir

7-ci tapşırığın MMV-dəki (səh 58) izahı bu şəkildədir ldquoMəsələ ətrafında sual-cavabı genişləndirmək olar Nə uumlccediluumln 50-dən azdır şərti qoyulmuşdur Əgər bu şərt olmasaydı məsələnin iki cavabı olardı 21 və 56rdquo Burada verilmiş 21 və 56 Afətin (Afət şagirddir nənədir yoxsa kimdir məlum deyil) məsələnin şərtində soruşulan indiki yaşını əks etdirmir və bu yanlış fikirdir Ccediluumlnki bu izahat muumləllimlərə duumlzguumln istiqamət vermək məqsədi daşıyırsa deyilməli idi ki hər sonrakı ədəd oumlzuumlndən əvvəlkindən 35 vahid (ƏKOB) qədər fərqlənəcək İnsanın yaş məhdudiyyətini nəzərə alınarsa Afətin bir il sonrakı yaşı 21 56 91 126 ola bilər indiki yaşı isə 20 55 90 125 olar Əvvəla belə məsələdə ad qeyd olunması duumlzguumln deyil ikincisi məsələnin duumlzguumln həll uumlsulu goumlstərilməyib Belə yanaşma elmi-metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 64) dərsliyin 51-ci səhifəsində 4-cuuml tapşırığa aid verilən goumlstəriş səhvdir Tapşırıq ƏKOB anlayışlarından istifadə etməklə həll edilməli olan tapşırıqdır Ancaq burada həll uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-undan istifadə edilir Bu fikir tamamilə yanlışdır ccediluumlnki ədədin digər iki natural ədədin ƏBOB-una boumlluumlnməsi hələ onun bu ədədlərə boumlluumlnməsi demək deyil Məsələn goumlstərilən uumlsula əsasən 50 və 60 ədədləri arasında olan 56 ədədi də 8-ə (16 və 24-uumln ƏBOB-una) boumlluumlnuumlr ancaq 56 nə 16-ya nə də 24-ə boumlluumlnmuumlr Məgər bəzi xuumlsusi hallar uumlccediluumln doğru olub digərləri uumlccediluumln doğru olmayan uumlsul və ya qaydaya da qayda demək olarmı Əlbəttə yox Əvvəla şagirdlər bu məsələnin həlli uumlccediluumln 16 və 24-uumln ƏBOB-u olan 8 ədədinin seccedililməsi qənaətinə necə gəlməlidir İkincisi bu məsələnin həllində ƏBOB-dan deyil ƏKOB-dan istifadə edilməlidir Qeyd olunduğu kimi standartlarda olmayan bu anlayış haqqında dərslikdə heccedil bir məlumat olmadığı halda ona aid tapşırığın verilməsi elmi və metodiki cəhətdən səhvdir

MMV-də (səh 63) natural ədədlərə aid olan bir ccedilox anlayışlar məsələn sadə və muumlrəkkəb ədədlər vahidin nə sadə nə də muumlrəkkəb ədəd olması barədə a natural ədədinin nə zaman sadə və ya muumlrəkkəb ədəd olması haqqında sadə boumllən bir natural ədəd digərinə tam boumlluumlnərsə bundan sonra ldquobir natural ədəd digərinə boumlluumlnuumlrrdquo kimi şərtləşmə barəsində dərslikdə heccedil bir məlumat yoxdur Əgər bu məlumatlar şagird uumlccediluumlnduumlrsə nə uumlccediluumln dərslikdə verilməyib Şagird uumlccediluumln deyilsə onların MMV-də verilməsinin nə mənası var MMV-də dərslikdə olan materiala aid accedilıqlama izahat goumlstəriş və s verilməlidir

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

36

Burada bir natural ədədin digərinə boumlluumlnməsi şərti səhv verilmişdir İzahatda verilir ldquoBir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alındıqda deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnuumlr Bir natural ədədi digərinə boumllərkən qismətdə natural ədəd alınmadıqda (kəsr ədəd alındıqda) deyirlər ki birinci ədəd ikinciyə tam boumlluumlnmuumlrrdquo Aydındır ki hər iki halda qismət natural ədəddir ccediluumlnki şagirdlərə ldquoqismətdə kəsr ədədin alınmasırdquo anlayış məlum deyil Həmccedilinin a1=a aa=1 olması dərslikdə səhifə 37-də verildiyi halda MMV-də təkrar verilməsi anlaşıqlı deyil Sadə ədədin muumlrəkkəb ədədin tərifi verilir (muumlrəkkəb ədəd uumlccediluumln verilmiş tərif korrekt deyil) muumlrəkkəb ədədin boumllənlərinin sayı haqqında deyilən fikir quumlsurludur Orada verilir ldquoDeməli hər bir muumlrəkkəb ədəd həm oumlzuumlnə həm 1-ə həm də ən azı bir natural ədədə boumlluumlnuumlrrdquo

MMV-də səhifə 73-də qeyd olunur ldquoMəsələn 2454

kəsrini sadələşdirmək uumlccediluumln

24 və 54-uumln sadə vuruqları hasilinə boumllmək lazımdır Bu ədəd 6-dırrdquo Goumlruumlnduumlyuuml kimi bu fikir sırf elmi səhvdir

MMV-də səhifə 85-də dərsliyin 68-ci səhifəsindəki 7-ci məsələ uumlccediluumln verilmiş izahat aydın deyil

MMV-də (səh 183) qeyd olunur ldquoXətti qrafiklər məlumatın zamandan asılı olaraq dəyişməsini goumlstərirrdquo Bu fikrə əsaslansaq goumlrəsən ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın sıxlığının dəyişməsinirdquo ldquoyuumlksəkliyə goumlrə havanın temperaturunun dəyişməsinirdquo ldquovahid miqdarda məhsulun qiyməti ilə onun hər hansı muumləyyən miqdarının qiyməti arasındakı asılılığınırdquo hansı qrafiklə goumlstərmək muumlmkuumlnduumlr Deməli yuxarıda xətti qrafik haqqında deyilən fikir yanlışdır Həmin səhifədə verilmiş qrafikə uyğun tapşırıqda qeyd olunur ldquoQrafikdə Cavidin işə qəbul edildiyi vaxtdan əmək haqqının artım qrafiki verilmişdir Qrafikə goumlrə suallara cavab verinrdquo Məlum olduğu kimi iki kəmiyyət arasında hər hansı şəkildə asılılıq moumlvcuddursa bu asılılığın qrafiki dedikdə kəmiyyətlərin uyğun qiymətləri cuumltlərinin koordinat sistemində təyin etdikləri noumlqtələr ccediloxluğunun əmələ gətirdiyi fiqur başa duumlşuumlluumlr Əgər belədirsə onda Cavidin maaşı hər il yox hər ay hər guumln hər saat hər dəqiqə və s artmışdır Hansı ki Cavidin maaşının illər uumlzrə dəyişməsinin qrafiki hər ilə uyğun olan 5 noumlqtədən ibarət qrafiklə ya xətti ya da suumltunlu diaqramla verilməli idi Bu tapşırığa goumlrə burada verilmiş qrafik muumləllimləri və şagirdləri ccedilaşdırır onlarda uumlmumiyyətlə qrafiklər haqqında səhv təsəvvuumlr yaradır MMV-də 190-cı səhifədə qeyd olunur ldquoUumlmumiyyətlə hadisələr uumlccedil qrupa boumlluumlnuumlr muumlmkuumln hadisə muumlmkuumln olmayan (qeyri-muumlmkuumln) hadisə və təsaduumlfi hadisərdquo Hadisələrin noumlvlərinin səhv verildiyi

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

37

aşkar goumlruumlnuumlr MMV-in 191-ci səhifəsində ldquomuumlmkuumln hadisərdquoyə verilən tərif belədir ldquoƏgər aparılan sınaq nəticəsində goumlzlənilən hadisə houmlkmən baş verirsə belə hadisə muumlmkuumln hadisə adlanırrdquo Buradakı fikirlərin yanlış olduğunu suumlbuta yetirmək uumlccediluumln əlavə şərhə ehtiyac yoxdur Həmin səhifədə başqa bir fikir isə belədir ldquoBaşqa bir misal bir oyun zərini atdıqda zərin yuxarı duumlşən uumlzuumlndə 1 2 3 4 5 6 xallarından hər hansı birinin olması muumlmkuumln hadisə xalların sayının 8 olması muumlmkuumln olmayan hadisə və nəhayət yuxarı duumlşən uumlzuumlndə cuumlt sayda xalların olması hadisəsi isə təsaduumlfi hadisədirrdquo Məgər bir zəri atdıqda cuumlt xalın duumlşməsi hadisəsi muumlmkuumln hadisə deyil Yoxsa qeyri-muumlmkuumlnduumlr Burada hadisələrin noumlvləri səhv goumlstərilməklə bərabər dolaşıq fikirlər verilmişdir

MMV-də 191-ci səhifədən başlayaraq ldquoTəsaduumlfi hadisənin ehtimalırdquo anlayışına bir misal əsasında izahat və tərif verilir Orada yazılmışdır ldquoTutaq ki muumləyyən bir qutuda 8 eyni kuumlrəcik var Bunlardan uumlccediluuml qırmızı doumlrduuml goumly və biri ağdır Qəbul edək ki qutudan hər dəfə bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq bir sınaq hesab edilir Onda aydındır ki bir sınaq nəticəsində qutudan rəngli kuumlrəcik ccedilıxarmaq daha ccedilox muumlmkuumlnduumlr nəinki ağ kuumlrəcik Bu muumlmkuumlnluumlyuuml ədədlə ifadə etmək olarrdquo (əvvəla ldquoağrdquo da rəngdir deməli 8 kuumlrəciyin hamısı rənglidir şagirdlərdə ldquoağrdquo rəng haqqında səhv təsəvvuumlr yaranır ikincisi cuumlmlə korrekt deyil Orada qeyd olunur ldquo Aydındır ki qutuda 8 dənə kuumlrəcik olduğundan ən ccediloxu n=8 sınaq keccedilirilə bilər Yəni cəmi 8 sınaq keccedilirmək və hər dəfə yalnız bir kuumlrəcik ccedilıxarmaq olar Bu sınaqların (cəhdlərin) A hadisəsi uumlccediluumln əlverişli olan nəticələrinin sayı m=7 olur Yəni qutudakı 8 kuumlrəcikdən 7-si rəngli olduğundan (ağ da rəngdir) 7 dəfə rəngli kuumlrəcik ccedilıxacaqrdquo Burada deyilən fikirlər tamamilə doğru deyil və sınaq haqqında da səhv təsəvvuumlr yaradılmışdır

MMV-də 192-ci səhifədə ehtimalın tərifi 11-ci sinfin riyaziyyat dərsliyində olduğu kimi verilir Nəzərə alınsa ki soumlhbət 5-ci sinifdən gedir deməli bu tərif daha sadə dildə verilməli idi 193-cuuml səhifədə ldquoyəqin hadisərdquonin ldquomuumltləq hadisərdquo adlandırılması doğru deyil

MMV-də 195-ci səhifədə qeyd olunur ldquoTorbadan 20 dəfə şar ccedilıxarılmışdır 1 dəfə sarı 14 dəfə yaşıl 5 dəfə boz rəngli şar ccedilıxarılmışdır Bu nəticələrə goumlrə torbada yaşıl rəngli şarların ccedilox olduğunu soumlyləmək olar rdquo Əvvəla sınaq nəticəsində torbada olan 20 şardan 1 sarı 14 yaşıl və 5 boz rəngli şarın ardıcıl ccedilıxarılması hadisəsindən danışılması və orada muumlmkuumln halların sayının təyin edilməsi 5-ci sinfin səviyyəsinə uyğun deyil İkincisi qarşıya qoyulan məqsədin aydın olmadığı verilmiş

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

38

izahatların yanlış olduğu həmccedilinin ehtimal nəzəriyyəsinin əsas anlayışlardan biri olan ldquosınaq anlayışırdquo haqqında səhv təsəvvuumlr yaradıldığı aşkar goumlruumlnuumlr

Nəticə

1 Dərsliyin forzas səhifəsində Doumlvlət Himni ldquoAzərbaycan Respublikasının Doumlvlət Himni haqqındardquo 1992-ci il 27 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb Himnin adı (ldquoAzərbaycan marşırdquo) ixtisar olunub Himnin musiqisinin muumləllifinin soyadı (Hacıbəyov) redaktə ilə (Hacıbəyli) verilib Həmccedilinin forzas səhifəsində Doumlvlət Gerbinin rəngli təsviri ldquoDoumlvlət Gerbi haqqında Əsasnamərdquonin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 1993-cuuml il 23 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun ccedilap olunmayıb

2 Dərsliklər vahid standartlar əsasında yazılmalıdır Standartlarda olmayan bir moumlvzu dərsliyə daxil edilə bilməz Həmccedilinin standartlarda olan hər bir moumlvzu dərslikdə və MMV-də oumlz əksini tapmalıdır

5-ci sinif kurikulum standartlarında nəzərdə tutulmuş 34 standartdan 15-ində şagird bacarıqlarının formalaşdırılması dərslikdə normal şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Beş standartın (231 314 521 522 523) reallaşdırılması isə dərslikdə və MMV-də tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır Standartlarda olan və ya olmayan bir ccedilox terminlər anlayışlar dərslikdə izahat verilmədən ya izahatda ya da hər hansı bir məsələnin şərtində işlənərsə o soumlz artıq yanlış olaraq riyazi termin şəklində qəbul edilmiş hesab olunur (məsələn əksetmə hərəkəti guumlzguuml simmetriyası ədəd oxu doumlnmə simmetriyası və s ) Demək olar ki dərslikdə belə bir yanlış ideya uumlstuumlnluumlk təşkil edir sistematiklik və ardıcıllıq goumlzlənilmir

3 Dərslikdə və ya MMV-də digər ciddi quumlsurlar da moumlvcuddur -kurikulum standartlarında olmayan bir ccedilox anlayışlar dərsliyə daxil edilmişdir

-bir ccedilox moumlvzu və anlayışlara verilmiş izahatlar quumlsurludur deyilən fikirlər dəqiq deyil moumlvzunun mənimsənilməsi uumlccediluumln elmi metodiki cəhətdən vacib hesab edilən anlayış və qaydaların izahatı verilmir və ya izahatda elmi metodiki səhvlər vardır

-dərslikdə və ya MMV-də muumləyyən tapşırıqların həllinə verilmiş izahat və goumlstərişlər noumlqsanlı və ya elmi-metodiki cəhətdən duumlzguumln deyil

-bir ccedilox termin və ya anlayışların adları riyaziyyatda qəbul edilməyən soumlzlərlə dəyişdirildiyi uumlccediluumln əsl elmi mahiyyətlərini itirilmişdir

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır

39

-bir ccedilox hallarda anlayışlar haqqında məlumat verilmədən onlara aid tapşırıqlar verilmişdir Bu tapşırıqların muumləyyən qismi 5-ci sinif uumlzrə bəzi hallarda isə moumlvzular uumlzrə duumlzguumln seccedililməmişdir

-bir ccedilox standartlarda nəzərdə tutulan şagird bacarıqlarının formalaşdırılması oumlz əksini normal və ya tam şəkildə əksini tapmamışdır

-ehtimal nəzəriyyəsi və onun elementləri duumlzguumln verilməmişdir Belə ki 521 522 və 523 standartlarınin təsbit etdiyi şagird bacarıqları dərslikdə tam şəkildə oumlz əksini tapmamışdır

-nisbətən ccedilətin hesab edilən tapşırıqların əksəriyyəti uumlccediluumln goumlstərişlər və ya cavablar verilməmişdir

-dərslik və MMV-də bir ccedilox stilistik dil-uumlslub və ya korrektura səhvləri vardır

-bir ccedilox struktur və dizayn xətaları vardır