Yerba Mate

Dla Początkujących

Kolektyw autorów

Warszawa, 2016

2

Autor: Kolektyw autorów (Patrycja Bączek, Macieja Małyszko, Natalia Mączka, Mateusz Rossa, Małgorzata Skwarczyńska, Julia Woźniak i

Dager Aguilar Avilés). Autorami są studenci Centrum Studiów

Latynoamerykańskich na Uniwersytecie Warszawskim.

E-book „Yerba mate dla początkujących” powstał w semestrze letnim

roku akademickiego 2015/2016, w ramach Projektu Kulturowego

„Kronika Latynoamerykańska”, prowadzonego przez dra Francisco

Rodrigueza Abrahama.

Wszystkie treści e-booka będące przedmiotem praw autorskich, o ile nie jest to stwierdzone inaczej, są dostępne na licencji Creative

Commons Uznanie Autorstwa 3.0 Polska.

3

Spis treści

1. Rytuał yerba mate..................................................................4 2. Legendarna yerba mate.......................................................12

3. Historia prawdziwa...............................................................17

4. Yerba mate, a gospodarka. ........................................……..21

5. Wpływ yerba mate na zdrowie. .....................….…...…...….29

6. Yerba mate w Polsce. ……………….….......…..…....…....…33

7. Ilustracje. .............................................................................39

4

1. Rytuał yerba mate

Cielito, cielo que sí

guárdense su chocolate,

aquí somos puros indios y solo tomamos mate

1

W krajach Ameryki Łacińskiej, a szczególnie w

Argentynie, Paragwaju i Urugwaju yerba mate pije

się na co dzień, o każdej porze dnia. Piją ją

przedstawiciele wszystkich warstw społecznych,

poczynając od pracowników fizycznych, a kończąc

na urzędnikach i biznesmenach. Niegdyś w

bogatych domach pośród służby istniała nawet

osoba odpowiedzialna jedynie za przyrządzanie

yerba mate swojemu panu i jego rodzinie.

1 fragment tekstu "Diálogos satíricos” z ok. 1810 roku

urugwajskiego poety Bartolomé Hidalgo.

5

Napar z ostrokrzewu urósł w niektórych częściach

Ameryki Południowej wręcz do rangi kulturowego

fenomenu. Jeżeli nieznajomy zostanie zaproszony

do spożycia yerba mate, oznacza to, że jest mile

widzianym gościem. Zaproszenie do kręgu yerba

mate to wyraz akceptacji w środowisku. Sposoby

podania naparu mogą wyrażać emocje, np. mate

gorzka oznacza neutralność, posłodzona przyjaźń i

ciepłe uczucia, ale jeżeli będzie wrząca, trzeba mieć

się na baczności. Może to oznaczać niechęć, a

nawet nienawiść.

Teorii, legend i obyczajów związanych ze

spożywaniem yerba mate jest wiele. Tak samo

6

sposobów na przyrządzenie tego napoju. Indianie,

rzadko spożywają yerba mate zwyczajnie, po prostu

przygotowując ją i pijąc dla samego picia. Kiedy

ludzie mieszkają blisko siebie i wszystkie czynności

wykonują razem, picie yerba mate na co dzień

również nabiera charakteru codziennej ceremonii.

Dzięki temu rytuałowi, zachodzi zacieśnianie więzów

międzyludzkich oraz pozwala on miło spędzać czas

z rodziną i przyjaciółmi.2

Do rytuału yerba mate siada się w okręgu, często

wokół płonącego ogniska. Najważniejszą osobą jest

gospodarz – tzw. cebador, czyli osoba

przygotowująca mate. Od umiejętności i

doświadczenia gospodarza zależy, jak będzie

smakować yerba mate oraz czy zachowana będzie

odpowiednia kolejność picia. Istniejąca hierarchia

związana jest z tym, że, zalewając wielokrotnie te

2 CI. HECK, EG. DE MEJIA: Yerba Mate Tea: a

comprehensive review on chemistry, health implications, and technological considerations.. „J Food Sci”. 72 (9), s. R138-51, November, UK. 2007.

7

same fusy, z każdym zalaniem zmniejsza się moc i

smak esencji.

Gospodarz wypija pierwszą – najbardziej

esencjonalną, najmocniejszą, ale też najbardziej

gorzką „zaparzkę”. Następne zalania podaje swoim

gościom, a kolejność picia najczęściej przebiega

według pozycji danej osoby w hierarchii społecznej

lub też według kolejności dołączania do kręgu

pijących. Każda osoba wypija całe zalanie, kończąc

charakterystycznym siorbnięciem, po czym oddaje

naczynie gospodarzowi. On zalewa znów ten sam

susz i podaje naczynie kolejnym uczestnikom

spotkania. Naczynie jest podawane rurką, zwaną

bombilla, skierowaną w stronę osoby, która będzie

pić. Kiedy napar traci swą moc, cebador wyrzuca

przelane fusy i przygotowuje nowy napar. W ten

sposób rytuał jest powtarzany czasem nawet całą

noc, aż ostatnia osoba zrezygnuje z otrzymania

następnej porcji naparu. Kiedy gospodarz,

odbierając naczynie, usłyszy „dziękuję”, oznacza to,

że dana osoba już nie chce. Dodatkowo warto

8

wspomnieć, iż nie należy narzekać, że yerba mate

jest za gorąca lub niesmaczna. Może to zostać

odebrane jako bardzo niegrzeczne zachowanie.3

Stary, zużyty susz yerba mate wyrzuca się na

ziemię. Jest to bardzo ważne, aby nie wyrzucić

zużytych fusów do śmietnika, tylko aby przywrócić je

naturze, aby wróciły do zamkniętego cyklu, obiegu.

Pachamama (Matka Ziemia) daje plony w postaci

krzaków yerba mate. Człowiek je ścina, zużywa, ale

w ramach rekompensaty zwraca Pachamamie to, co

zostało po wypiciu. Niestety nie wszyscy dochowują

tradycji i w dzisiejszych czasach coraz częściej nie

przestrzega się reguł związanych z ceremonią picia

yerba mate. Głównie młodzi ludzie, jak również

mieszkańcy miast, którzy nie mają swoich działek i

trawników, gdzie mogliby pozostawić resztki,

wrzucają fusy do doniczek z kwiatami. W ten sposób

nawożą glebę. Poza tym, resztki po naparze nadają

się również do kompostowania. Młodzi ludzie

3 Jak pić yerba mate – rytuał picia: http://yerba-

mate.org/jakpic-yerba-mate-rytual-picia/.

9

traktują Pachamamę bardziej jako bohaterkę

dawnych legend niż Matkę Ziemię. Bardziej liczy się

dla nich społeczny wymiar picia mate lub

przyzwyczajenie niż zadośćuczynienie obrzędom.

Poza tym, coraz rzadziej dochowuje się również

tradycji siedzenia w okręgu. Kiedy spożywa się

yerba mate w domach, ludzie siadają w różnych

figurach jak prostokąt, czy inny wielokąt. Również

zaniecha się przestrzegania hierarchicznej

kolejności spożywania naparu. Dziś ludzie po prostu

przekazują sobie naczynie z rąk do rąk w takiej

kolejności w jakiej siedzą.4

Sposób parzenia yerba mate

Cebador jest to osoba, która przyrządza mate, jak

również gospodarz, który moderuje ceremonię picia

yerba mate w kręgu. Jeżeli ktoś spożywa napar

samemu, to również może poczuć się jak cebador.

4 Parzenie yerba mate – przygotowanie napoju:

http://yerbamateinfo.pl/parzenie-przygotowanie.html.

10

Według zwyczaju nigdy nie pije się yerba mate

samotnie. Przyrządzającemu napar zawsze

towarzyszy Święty Tomasz. To on wypija pierwsze

zalanie. Za wypicie pierwszej porcji przez Świętego

Tomasza uważa się wchłanianie wody przez liście

przy pierwszym zalaniu.5

Uważa się, że nie każdy „ma rękę do mate”, to

znaczy, że nie każdemu udaje się zaparzyć dobrą

yerba mate. Trzeba mieć specjalne predyspozycje,

aby napar się udał, choć i tak każdy zaparza yerba

mate w swój własny sposób, przez co każdy napój

smakuje inaczej. Jest wiele sposobów zaparzania

yerba mate, ale podstawowym wymaganiem jest

temperatura wody, która powinna wynosić 70 stopni

Celsjusza, maksymalnie 84, w zależności od rodzaju

liści oraz upodobań. Niższa temperatura wody

sprawia, że napar jest łagodniejszy, natomiast zbyt

niska temperatura całkowicie odbierze smak i

działanie yerba mate. Gatunki gruboliściaste wolą

5 Maciej Ślużyński: Yerba Mate. Recenzje, opisy i informacje, 2011.

11

nieco wyższą temperaturę wody, a drobnoliściaste i

smakowe niższą. Często producenci podają na

opakowaniu w jakiej temperaturze ich mate smakuje

najlepiej. Ważne, by suszu nie zalewać wrzątkiem,

aby nie sparzyć yerba mate. Nie dość, że napar traci

wtedy sporo cennych właściwości, to smak, o ile

można w takim wypadku mówić o jakimś smaku,

staje się nader nieprzyjemny.6

Istnieje wiele rodzajów naczyń i akcesoriów do picia

yerba mate. Podstawowe to bombilla i tykwa.

Bombilla jest to rurka zakończona sitkiem.

Najczęściej wykonuje się je z nierdzewnego metalu:

alpaki, srebra, stali nierdzewnej, ale także z

bambusa lub plastiku. Wysokiej jakości bombille

zaopatrzone są w wyżłobienia, pierścienie, albo inne

6 Parzenie yerba mate: http://yerba-mate.org/parzenie-

yerbamate/.

12

elementy chłodzące, pełniące jednocześnie rolę

ozdoby.

2. Legendarna yerba mate

Pierwszymi, którzy nauczyli się korzystać z

dobrodziejstw ostrokrzewu paragwajskiego, byli

Indianie Guaraní, którzy zamieszkiwali rejony

dzisiejszego Paragwaju, południowej Brazylii,

północno-wschodniej Argentyny i Urugwaju. To od

nich przejęli zwyczaj jezuici, którzy dotarli do

Ameryki Południowej w XVI wieku i rozpowszechnili

13

napar. Picie yerba mate jest głęboko zakorzenione

w kulturze latynoamerykańskiej, ma znaczenie

rytualne, dlatego wcale nie dziwi, że jest więcej niż

jedna wersja legendy, która tłumaczy, jak to się

wszystko zaczęło. Oto dwie najpopularniejsze:

Boginie księżyca i chmur7

Yarí, księżyc, bardzo chciała zejść na ziemię i

obejrzeć selwę, którą potężny bóg Indian Guaraní,

Tupá, pokrył planetę.

Poprosiła więc Araí, boginię chmur, żeby zeszła

razem z nią na Ziemię. Następnego dnia obie

boginie, zmienione w piękne kobiety spacerowały po

7

Leyenda de yerba mate: http://www.oni.escuelas.edu.ar/olimpi98/Elmate/leyenda_de_la _yerbamate.htm

.

14

selwie. Nagle usłyszały szelest, gdy zza krzaków

wyskoczył jaguar. Jednak zanim zwierzę zdążyło

zaatakować, w locie złapała je strzała i powaliła na

bok. Druga strzała przebiła serce, a groźny

napastnik leżał martwy. To stary Indianin Guaraní

uratował dwóm boginiom życie. Po powrocie do

siebie, Yarí i Araí długo zastanawiały się jak mogą

się odwdzięczyć Guaraní. Pewnej nocy Yarí, zasiała

przed jego domem błękitne ziarna i rzuciła

promienie światła. W tym samym czasie Araí

pokropiła miejsce delikatnym, słodkim deszczem.

Boginie przyśniły się Indianinowi, któremu wyjaśniły,

kim są i co mu chcą podarować w podzięce. Była to

yerba mate, która miała się stać symbolem

przyjaźni, wsparcia i pomocy. Boginie wyjaśniły, jak

napar przyrządzać oraz gdzie zostawią pierwszy

krzew. Rano Guaraní znalazł nowy krzew i od tego

czasu yerba mate, otrzymana dzięki dobroci, służy

do zacieśniania więzów między tymi, którzy mają

dobre intencje.

15

Guaraní i piękna Jary8

Według legendy, przodkowie Guaraní przybyli

daleką drogę zza oceanu, aby osiedlić się w

Ameryce Południowej. Szybko nauczyli się uprawiać

maniok i kukurydzę, ale zawsze po kilku latach

ziemia stawała się nieurodzajna i trzeba było szukać

nowego miejsca. Pewnego roku stary Indianin

odmówił ruszenia w drogę, tłumacząc, że jest już za

stary i zmęczony. Jego najmłodsza córka, piękna

Jary, miała rozdarte serce i w końcu postanowiła

zostać z ojcem do końca jego dni. Taki akt miłości

zasługiwał na nagrodę, dlatego pewnego dnia

nieznany szaman zawitał do opuszczonej wioski z

pytaniem, co dziewczyna by chciała, żeby poczuć

się szczęśliwa. Jary nic nie odpowiedziała, ale jej

ojciec widząc jak smutna jest jego córka, poprosił o

siłę, żeby mogli znów dołączyć do plemienia. Wtedy

szaman dał starcowi bardzo zieloną, pachnącą

dobrocią roślinę i kazał ją zasiać. Aby przygotować

8 Yerba Mate: Leyenda de los Indios Guaraníes

http://galeon.com/bombilla/leyenda-esp.html.

16

napar, starzec miał zerwać liście, wysuszyć je na

ogniu, zetrzeć, nasypać do tykwy, potem zalać wodą

i pić. Ten napój miał dotrzymać towarzystwa w

najstraszniejszym momencie samotności.

Tak powstała caá-mini, napój później nazwany

chimarrão w Brazylii i yerba mate w Argentynie,

Urugwaju i Paragwaju. Dzięki temu naparowi,

starzec nabrał mocy i razem z dziewczyną ruszyli

śladami swojego plemienia. Gdy udało im się

znaleźć pozostałych, zostali bardzo ciepło przyjęci,

a picie słodko-gorzkiego wywaru z zielonych liści

stało się tradycją, dodawało siły w momentach

najstraszniejszej samotności i wzmacniało przyjaźń.

17

3. Historia prawdziwa 9,10

Yerba mate znana była w Ameryce Południowej od

czasów prekolumbijskich, Indianie Guaraní nazywali

ją Caamini lub Caaguazú, w Brazyli Congonha. Jak

podają źródła, liczba dziko rosnących drzew i

krzewów, a także niewielkie zapotrzebowanie

sprawiły, że nie było potrzeby uprawiania

ostrokrzewu paragwajskiego. Pierwsze wzmianki o

napoju yerba mate znalazły się w tekstach jezuity

Nicolasa Durana, który jako misjonarz w Paragwaju

na początku XVII wieku jeździł po prowincji Guaira

odwiedzając jezuickie misje. W tym regionie

uprawiano oraz dystrybuowano yerba mate na

plantacjach zwanych yerbales, traktując ją często

jako walutę, zamiast złota czy srebra. Uprawy szły

dobrze, a susz, dzięki eksportowi, szybko stał się

Opracowanie na podstawie: 9 FOLCH, CHRISTINE: „Stimulating Consumption: Yerba Mate

Myths, Markets, and Meanings from Conquest to Present” [w] Comparative Studies in Society and History, Vol. 52, No. 1 (Styczeń 2010), s. 6-36. 10

JOYCE, T.A.: „The Use and Origin of Yerba Mate” [w] Man,

Vol. 34 (Październik 1934), s. 161-162.

18

popularny w Chile, Urugwaju czy Boliwii. Słynny

napój zyskał też patrona, świętego Rocha

Gonzáleza de Santa Cruz. Kiedy w XVIII wieku

wypędzono jezuitów, ci zabrali ze sobą sekret

uprawy rośliny. Nowi właściciele tamtych ziem nie

mieli odpowiedniej wiedzy, więc w skutek

nieudolnego zarządzania yerbales produkcja spadła,

a eksport yerba mate zmalał. Dopiero pod koniec

XVIII wieku w Brazylii i na początku XIX wieku w

Argentynie znaleziono skuteczne sposoby na

uprawę rośliny, chociaż zajęło trochę czasu, zanim

uprawy wróciły do czasów dawnej świetności.

Kiedy produkcja rozpoczęła się na dobre,

próbowano eksportować yerba mate dalej, do

Europy czy Ameryki Północnej, ale mimo dużego

wysiłku włożonego w kampanie informacyjne i

promocję, nie było zbyt wielkiego popytu na

egzotyczny napój w tych regionach. Co ciekawe,

chętnie został przyjęty na Bliskim Wschodzie, na

przykład Syria szybko stała się jednym z

największych importerów yerba mate.

19

Jedną z popularniejszych marek yerba mate jest

Amanda, pochodząca z plantacji ”La Cachuera” w

Argentynie. Jej pierwszy założyciel i pierwszy

właściciel to Polak Jan Szychowski11, który zasłynął

w całym kraju, szybko rozwijając plantację i stając

się jednym z największych producentów na rynku.

Jan Szychowski jako dziesięcioletni chłopiec

przyjechał do Argentyny razem z całą rodziną, w

1900 roku na zaproszenie rządu argentyńskiego,

który chciał zaludnić puste tereny. Rodzina osiedliła

się w Apóstoles, gdzie później będzie uprawiać

yerba mate. Warunki były ciężkie, na szczęście

młody Szychowski miał smykałkę do budowy

11

Museo Szychowski

http://www.yerbamanda.com.ar/en/museo.php

20

maszyn, które podpatrzył w Buenos Aires. Tak więc,

aby uprościć zadanie sam zbudował wiele urządzeń,

które zmechanizowały, a także znacznie

przyspieszyły pracę. Do dziś można oglądać

kolekcję skonstruowanych przez Jana

Szychowskiego urządzeń, maszyn, czy nawet mebli,

w Muzeum jego imienia w Apóstoles, które powstało

by uhonorować osiągnięcia naszego rodaka. On

sam został doceniony przez Polski Rząd, który

nadał mu Brązowy Krzyż Zasługi12 za

przedsiębiorczość, natomiast National Geographic

mianowało go honorowym członkiem National

Geographic Society. Produkty z „La Cachuera”

cieszą się popularnością, a marka Amanda do dziś

dobrze prosperuje, prowadzona przez potomków

Jana Szychowskiego.

12

Maciej Ślużyński (opr): Polskie korzenie AMANDY

http://www.yerbamarket.com.

21

4. Yerba mate, a gospodarka

Napój przygotowywany z ostrokrzewu

paragwajskiego ma ogromne znaczenie w krajach

południowej części Ameryki Południowej. Jest nie

tylko orzeźwiającym napojem i ważnym elementem

w sferze kulturowej, ale zaznacza również swoją

obecność w przestrzeni ekonomicznej.

Początków związku yerba mate z ekonomią należy

szukać w okresie kolonialnym, kiedy to na terenie

zamieszkiwanym przez plemię Guaraní, swoje

redukcje zakładali jezuici. Początkowo zakon

niechętnie odnosił się wobec tego produktu, jednak

ostatecznie jezuici zmienili zdanie, kiedy zauważyli

korzyści płynące z handlu tym towarem, będącym

alternatywą wobec herbaty sprowadzanej z Azji.

Handel yerba mate ustał wraz z kasatą zakonu w

drugiej połowie XVIII wieku. Dopiero pod koniec XIX

wieku, ponownie rozpoczęto, trwającą po dzień

dzisiejszy, uprawę na skalę masową. Obecnie

produkuje się szacunkowo pomiędzy 300 a 500

22

tysięcy ton yerba mate rocznie, z czego większość

przeznaczona jest na rynek wewnętrzny krajów

zajmujących się produkcją.

Argentyna

Argentyna jest obecnie największym producentem

(ponad 60% światowej produkcji)13 i konsumentem

yerba mate na świecie. O popularności tego napoju

w Argentynie świadczyć mogą badania

przeprowadzone w 1999 roku dotyczące konsumpcji

napojów w gospodarstwach domowych. Wyniki

badań wykazały, że w ponad 92% gospodarstw

domowych w kraju spożywa się yerba mate.14

Według danych Organizacji Narodów

Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa

(FAO) wartość produkcji brutto yerba mate w

13

Argentina’s Yerba Mate:

http://en.biomanantial.com/argentinasyerba-mate-a-905-en.html. 14

Yerba Mate In Argentina: http://www.zonalatina.com/Zldata109.htm.

23

Argentynie w samym 2013 roku wyniosła ponad 382

miliony USD.15 W tym samym roku eksport yerba

mate wyniósł prawie 35 tysięcy ton o wartości ponad

83 milionów USD. Głównymi importerami

argentyńskiej yerba mate były takie kraje jak: Chile,

Urugwaj, Brazylia, Stany Zjednoczone oraz kraje

Bliskiego Wschodu. Do Polski wysłano prawie 100

ton o łącznej wartości ponad 360 tysięcy USD.

Argentyna natomiast importowała tylko 96 ton.

Brazylia

Yerba mate w Brazylii znana jest pod nazwą

chimarrão. Plantacje yerba mate znajdują się w

południowej części kraju. Brazylia jest drugim po

Argentynie największym producentem yerba mate

na świecie. Według danych statystycznych

opracowanych przez FAO wartość brazylijskiej

15

Dane dostępne są w sekcji statystycznej FAO:

http://faostat3.fao.org/home/E.

24

produkcji yerba mate w roku 2013 wyniosła prawie

272 miliony USD. W kwestii eksportu Brazylia

wyprzedziła Argentynę eksportując 38 tysięcy ton o

wartości ponad 97 milionów USD, importując około

2,5 tysiąca ton o wartości 3 milionów USD.

Największym importerem brazylijskiej yerba mate

jest Urugwaj oraz Chile. Na rynek polski w roku

2013 trafiło 23 tony tego produktu zasilając

gospodarkę brazylijską na kwotę 67 tysięcy USD.

Paragwaj

Paragwaj jest trzecim państwem na świecie pod

względem produkcji yerba mate. Większość

produkcji przeznaczona jest wyłącznie na użytek

wewnętrzny, tylko mała część jest przeznaczona na

eksport. Szacuje się, że w Paragwaju rocznie

wytwarza się około 30 tysięcy ton yerba mate.

Wartość produkcji brutto w 2013 roku wyniosła 35

milionów USD. Bilans handlowy yerba mate

Paragwaju wychodzi korzystnie. Paragwaj

25

eksportuje ponad tysiąc ton rocznie, importując

jedynie 116 ton. Głównymi odbiorcami paragwajskiej

yerba mate są następujące kraje: Boliwia,

Hiszpania, Niemcy, Polska, Chile, Liban, Turcja i

Stany Zjednoczone.

Urugwaj

Przypadek Urugwaju jest odmienny w porównaniu z

trzema wyżej wymienionymi krajami. Różnica

przejawia się w tym, że Urugwaj jest największym

obok Argentyny konsumentem yerba mate (średnie

spożycie około 9 kg na osobę rocznie)16 i

jednocześnie największym importerem tego

produktu. Urugwaj importuje yerba mate głównie z

Brazylii, co stanowi 95%17 importu yerba mate do

Urugwaju. Pozostałe 5% to produkty z Argentyny i

16

Yerba mate price soars but consumers remain faithful to the traditional infusion: http://en.mercopress.com/2013/08/05/yerba-mateprice-soars-but-consumers-remain-faithful-to-the-traditionalinfusion 17

Sin espacio para el oro verde: http://www.elobservador.com.uy/sin-espacio-el-oro-verden260633.

26

Paragwaju. Przekładając to na liczby, według

danych z FAO w 2013 roku, Urugwaj importował

dokładnie 32710 ton o wartości ponad 85 milionów

USD, eksportując jedynie 161 ton o wartości 538

tysięcy USD. Natomiast do Polski trafiło około 2 ton

yerba mate o wartości zaledwie 5000 USD.

Decydującą rolę w eksporcie i imporcie yerba mate

w wymienionych powyżej państwach odgrywają

przedsiębiorstwa powiązane z tą gałęzią rolnictwa.

Już od końca XIX wieku przedsiębiorstwa związane

z produkcją i handlem tym produktem przyczyniły

się w dużej mierze do popularyzacji yerba mate, ale

także do rozwoju gospodarczego krajów, w których

działają i zapewniły zatrudnienie wielu ludziom.

Przez ponad stulecie wiele firm powiązanych z

yerba mate zdołały wytworzyć markę znaną nie tylko

w swoich krajach, ale również stały się znane wśród

koneserów i miłośników yerba mate pod każdą

szerokością geograficzną.

27

Najbardziej znane marki yerba mate

• Amanda18 – Argentyńska marka z prowincji

Misiones, założona została przez imigrantów

z Polski, Jana Szychowskiego i jego rodzinę.

Firma za główne filary swojej działalności

stawia na: jakość produktów, kapitał ludzki,

innowacyjność oraz satysfakcję

konsumenta.

• La Merced19 – Marka pochodząca z regionu

Corrientes w Argentynie. Przez koneserów

uważana za jedną z najlepszych yerba mate

na świecie. Istnieją cztery rodzaje yerba

mate tej marki: Barbacua, De Monte, De

Campo oraz Campo&Monte.

• Pajarito20 – Yerba-mate pochodząca z

południowo-wschodniego Paragwaju,

18

http://www.yerbamanda.com.ar/index.php. 19

http://www.yerbalamerced.com.ar/ 20

http://www.pajarito.com.py/index.html.

28

prowincji Itapua. Produkuje ją firma Lauro

Raatz S.A. założona przez Lauro Ratza i

jego żonę Sarę w 1950 roku. Obecnie

przedsiębiorstwo eksportuje produkty

między innymi do USA, Japonii, Polski,

Hiszpanii i Niemiec.

• Ximango21 – Brazylijska yerba mate

uprawiana na plantacjach w stanie Rio

Grande do Sul, założona w 1986 roku przez

Ximango Indústria de Erva-Mate. Za cel

stawia sobie ochronę środowiska

naturalnego oraz dobro ludzi tam

pracujących. Firma zaangażowana jest w

działalność społeczną na rzecz rozwoju

jakości życia.

• Guayaki22 – Firma założona w 1996 roku, w

stanie California w Stanach Zjednoczonych

przez dwóch uniwersyteckich przyjaciół -

21

http://www.ximango.com.br/ 22

http://www.guayaki.com/

29

Alexa Pryor, z Buenos Aires, i Davida Karr, z

Pólnocnej Kalifornii. Firma zalicza się do

ruchu fair trade (sprawiedliwy handel).

Oprócz tego firma za cel obrała sobie

ponowne zalesienie około 200 tysięcy akrów

(809 km2) wyciętych lasów deszczowych w

Ameryce Południowej do 2020 roku oraz

stworzenie 1000 miejsc pracy.

5. Wpływ yerba mate na zdrowie

Yerba mate to suszone liście pozyskiwane z

ostrokrzewu paragwajskiego (łac.

ilexparaguariensis). Liście i młode gałązki

ostrokrzewu zawierają około 2% kofeiny, 15%

garbników, nieco olejków lotnych i saponin. Zbiór

polega na ścinaniu całych wyrośniętych gałęzi.

Suszy się je natychmiast nad ogniem lub w prostych

bębnowych suszarkach. Liście tak suszone, dzięki

częściowemu rozkładowi garbników zachowują

zieloną barwę a jednocześnie nie tracą goryczy.

30

Na całym świecie doceniane są jej walory

pobudzające, jest bogata w witaminy: C, B1, B6,

oraz niacynę i minerały takie jak wapń, fosfor,

żelazo, magnez, potas oraz sód. Yerba mate ma

szereg właściwości zdrowotnych. Napar z liści

ostrokrzewu paragwajskiego likwiduje zmęczenie,

oraz stymuluje zdolności psychiczne i fizyczne

organizmu. Zwiększa wydajność pracy umysłowej.

Ma kojący wpływ na nerwy i mięśnie. Dzięki

zawartości zestawu witamin z grupy B yerba mate

współpracuje z zasobami cukru w mięśniach,

nerwach i w mózgu. Poprawia nastrój, gdyż

witamina B jest naturalnym antydepresantem.

31

Witaminy C i E są przeciwutleniaczami i neutralizują

szkodliwe wolne rodniki. Sole mineralne razem z

ksantyną pomagają w pracy układu krwionośnego i

poprawiają krążenie krwi, ponieważ ksantyna działa

jako rozszerzacz naczyń. Yerba mate łagodzi

łaknienie, blokując odpowiednie receptory w mózgu.

Ma także dobroczynny wpływ na przemianę materii

poprzez aktywowanie ruchów perystaltycznych.

Ułatwia trawienie pokarmów, łagodzi problemy

gastryczne i polepsza wydalanie. Działanie

stymulujące yerba mate trwa dłużej niż takie samo

działanie kawy i nie ma skutków ubocznych.

Wykazuje również działanie moczopędne i jest

bardzo korzystna w przypadku problemów z

pęcherzem. Należy zaznaczyć, że nie jest wskazana

dla osób z chorobą wrzodową i kobiet w ciąży.

Działanie metaboliczne mate wydaje się objawiać

zdolnością do podtrzymywania glikolizy tlenowej

(rozszczepianie węglowodanów) podczas ćwiczeń

prowadzonych przez dłuższy czas. Prowadzi do

spalania większej ilości kalorii oraz zwiększa

wydajność układu krążenia. Badania udowadniają,

32

że yerba mate wspomaga system odpornościowy

organizmu. Naukowcy twierdzą, że jest to zarówno

bezpośrednie działanie przeciwko zarazkom,

bakteriom i wirusom, jak również podniesienie

poziomu ogólnej odporności organizmu. Odżywcze

składniki tej rośliny prawdopodobnie odgrywają tu

główną rolę, ale możliwe jest także, że inne czynniki

mają na to wpływ, stymulując aktywność białych

ciałek krwi. Badania Instytutu Pasteura,

przeprowadzone na ostrokrzewie paragwajskim

wykazały jego bardzo ważną rolę w procesie

regeneracji komórek ludzkiego organizmu. Nie ma

negatywnego wpływu na sen, nie utrudnia

zasypiania oraz nie powoduje drażliwości.

33

6. Yerba mate w Polsce

Pierwsze odnotowane próby wprowadzenia yerba

mate na rynek polski datuje się na rok 1882. W roku

tym przybyły z Brazylii Teofil Rudzki starał się

zainteresować nowym produktem kupców z

ówczesnego zaboru rosyjskiego. Duże

zainteresowanie yerba mate, które mogłoby się

przyczynić do spadku handlu herbatą z Chin, miało

spowodować nałożenie przez władze carskie ceł

zaporowych na nowy produkt. O już w pełni

potwierdzonej obecności yerba mate na rynku

polskim mógłby poświadczać artykuł z 1898 roku

wzmiankujący wprowadzenie produktu we Lwowie,

dzięki staraniom Polskiego Towarzystwa Handlowo

Geograficznego. Obecność yerba mate sięga

zatem XIX wieku. Popularyzacja tego napoju do

obecnego dziś poziomu miała miejsce sporo

później. Najbardziej rozpoznawalnym ambasadorem

yerba mate w Polsce stał się niewątpliwie Wojciech

Cejrowski. Od roku 2000 południowoamerykański

napój towarzyszył mu w licznych programach

34

podróżniczych i publicystycznych, których był

bohaterem.23 Na swojej stronie internetowej

Wojciech Cejrowski opowiada, jak sprowadził do

Polski yerba mate, paragwajskiej marki Kurupi, do

celów handlowych. Jak podkreśla, pragnął, żeby

yerba mate, dodatkowo najsmaczniejsza jego

zdaniem, była dostępna w Polsce w przystępnej

cenie. To pragnienie było przyczyną, dla jakiej zajął

się sprowadzaniem paczkowanego suszu

do Polski24.

23

Yerbapol – polska historia yerba mate, http://www.peron4.pl/yerbapol-polska-historia-yerba-mate/. 24

Yerba Mate, http://cejrowski.com/rozmaitosci/index.php?p=yerba_mate

..

35

Inną postacią, która przyczynia się do popularyzacji

yerba mate w Polsce, jest obecny papież

Franciszek. Mówi się o yerba mate jako o ulubionym

napoju głowy kościoła katolickiego, a sam

Franciszek fotografuje się, pijąc

południowoamerykański napój. Zdaniem niektórych

sprzedawców yerba mate w Polsce, pozytywny

stosunek papież do tego napoju przyczynił się do

poprawienia jego odbioru w naszym kraju. Obecnie,

zgodnie z opinią części sprzedających, Polska jest

drugim po Hiszpanii rynkiem europejskim jeśli

chodzi o sprzedaż suszu.25

Zdaniem Roberta Derlatki, właściciela sklepu

yerbastory.pl, pozytywne przyjęcie yerba mate w

naszym kraju może wiązać się z otwartością

Polaków na nowości oraz zainteresowaniem

egzotyką. Nie bez znaczenia jest też zamiłowanie

25

Papież Franciszek lansuje yerbę, a Polska wyrasta na drugi

największy w Europie rynek tego napoju, http://natemat.pl/55207,papiez-franciszek-lansuje-yerbe-

apolska-wyrasta-na-drugi-najwiekszy-w-europie-rynek-

tegonapoju.

36

wielu naszych rodaków do popularyzacji zdrowego

stylu życia, z którym wiąże się zastępowanie nowym

napojem innych używek takich jak kawa czy

herbata.26

W Polsce, oprócz sklepów oferujących susz i

akcesoria do parzenia yerba mate, w największych

miastach znajdują się także pijalnie dedykowane

wyłącznie temu napojowi. Guaraní Mate Bar w

Warszawie, Miejsce spotkania w Poznaniu,

Jahamajka w Trójmieście, czy Fuente de la Yerba w

Kielcach. Lokale tego typu nie są jednak miejscami,

gdzie miłośnicy yerba mate, piją ten napój

najchętniej. Zgodnie z wynikami niewielkiej ankiety

przeprowadzonej na potrzeby tego opracowania, w

grupie Yerba Mate Polska na Facebooku, wszyscy

badani piją yerba mate w domu, natomiast mniejsza

grupa (25% badanych) zabiera swoje matero do

pracy lub na uczelnię.

26

Wywiad z Robertem Derlatką,

http://www.yerbastory.pl/wpcontent/uploads/2010/04/Trojka-wywiad.mp3

37

Ponadto duży procent badanych (75%) przyznaje,

że jedynie pije yerba mate samemu, podczas gdy

tylko jedna czwarta badanych traktuje picie yerba

mate jako sytuację towarzyską, gdzie naczynie z

naparem wędruje z rąk do rąk uczestników

spotkania. Można zatem wnioskować, iż Polacy w

dużej mierze traktują picie yerba mate jako

czynność indywidualną, podobnie jak często traktuje

się picie kawy czy herbaty. Dodatkowo tylko połowa

respondentów zaznacza, że prawidłowy sposób

parzenia południowoamerykańskiego suszu ma

duże znaczenie. Tym samym również połowa

pytanych przyznaje, iż nie zawsze przestrzega

38

prawidłowego sposobu przyrządzania naparu lub

robi to jedynie częściowo.

Pomimo tego, wszyscy biorący udział w ankiecie

uważają, że yerba mate nie jest jedynie napojem,

ale zdecydowanie stanowi w ich życiu coś więcej.

Na tej podstawie można wnioskować, że Polacy,

którzy zainteresowani są yerba mate, traktują picie

jej nie tylko jako sposób na pobudzenie lub

zaspokojenie pragnienia, ale odnajdują w tym

zainteresowaniu swoje hobby, albo nawet sposób

na życie.

39

7. Ilustracje:

Strona 5: Zachwyca różnorodność naczyń do picia

yerba mate, źródło:

http://wojciechpiestrak.pl/yerbamate-wlasciwosci/.

Strona 11: Bombilla niklowana, źródło:

https://www.herbatkowo.com.pl/Akcesoria- do-

Yerba-Mate-cinfo-pol-75.html.

Strona 12: Bombillas – różnorodność; źródło:

http://alko.opole.pl/cebador/yerba2.html.

Strona 13: Dzikie zwierzę w chwili przed atakiem,

źródło:http://www.oni.escuelas.edu.ar/olimpi98/El

mate/images/LEYENDA_DE_LA_YERBA_MATE.

jpg.

Strona 16: Piękna Jary częstuje ojca ożywczym

napojem, źródło:

http://www.portalhuarpe.com.ar/medhime20/Talle

res/TALLERES%20CUIM/Martes/Ma05%20-

mate%20final/img/4897263928796362.jpg.

40

Strona 19: Fragment ulotki reklamującej Muzeum

Jana Szychowskiego w Argentynie, źródło:

http://www.yerbamanda.com.ar/brochures/museo.

pdf.

Strona 30: Yerba mate zwiększa wydajność pracy

umysłowej, źródło:

http://matesabio.com/wpcontent/uploads/2015/11/

DSC_1093.jpg.

Strona 34: Wojciech Cejrowski z nieodłącznie

towarzyszącym mu matero, źródło:

http://www.newsweek.pl/g/i.aspx/680/0/newsweek

/634274257036330000.jpg.

Strona 37: Jahmajka - pijalnia yerba mate w

Sopocie, źródło:

http://bi.gazeta.pl/im/8/10546/z10546718Q.jpg.

41

Zapraszamy do zapoznania się z działalnością

Centrum Studiów Latynoamerykańskich

http://www.cesla.uw.edu.pl/cesla/

Centrum Studiów Latynoamerykańskich jest

międzydyscyplinarną jednostką organizacyjną

Uniwersytetu Warszawskiego. Jej cele to

inspirowanie, promocja, prowadzenie oraz

popularyzacja studiów na temat Ameryki Łacińskiej i

Karaibów.

Centrum Studiów Latynoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Smyczkowa 14, 02-678 Warszawa e-mail: cesla@uw.edu.pl