yerel yonetimlerin idari ozerkligi ve idari vesayet administrative autonomy of local governments and...
TRANSCRIPT
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
1/129
T.C.MULA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
KAMU YNETM ANABLM DALI
YEREL YNETMLERN DAR ZERKL
ve
DAR VESAYET
(YKSEK LSANS TEZ)
MUSTAFA DEMRTA
TEZ DANIMANIYRD. DO. DR. TURGAY UZUN
MART-2005
MULA
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
2/129
T.C.
MULA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTSKAMU YNETM ANA BLM DALI
YEREL YNETMLERN DAR ZERKLve
DAR VESAYET
(YKSEK LSANS TEZ)
MUSTAFA DEMRTA
YRD. DO. DR. TURGAY UZUN
MART-2005MULA
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
3/129
T.C.MULA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTSKAMU YNETM ANA BLM DALI
YEREL YNETMLERN DAR ZERKL
veDAR VESAYET
MUSTAFA DEMRTA
Sosyal Bilimler EnstitsnceYksek Lisans
Diplomas Verilmesi in Kabul Edilen Tezdir.
Tezin Enstitye Verildii Tarih : 25.04.2005Tezin Szl Savunma Tarihi : 25.03.2005
Tezin Danman : Yrd. Do. Dr. Turgay UZUN
Jri yesi : Do. Dr. Namk Kemal ZTRK
Jri yesi : Yrd. Do. Dr. Serap ZEN
Enstit Mdr : Prof. Dr. Nihal REN
MART-2005MULA
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
4/129
YEMN
Yksek Lisans tezi olarak sunduum Yerel Ynetimlerin darizerklii ve dari Vesayet adl almamn, tarafmdan bilimsel ahlakve geleneklere aykr decek bir yardma bavurmakszn yazldn veyararlandm eserlerin Kaynaka da gsterilenlerden olutuunu,
bunlara atf yaplarak yararlanm olduumu belirtir ve bunu onurumladorularm.
25.03.2005Mustafa DEMRTA
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
5/129
YKSEK RETM KURULUDKMANTASYON MERKEZ
TEZ VER GR FORMU
YAZARIN
Soyad : DEMRTA Kayt No :Ad : MustafaTEZN ADITrke : Yerel Ynetimlerin dari zerklii ve dari Vesayet
Y.Dil :AdministrativeAutonomy of Local Governments andAdministrative Tutelage
TEZ N TR: Yksek LisansTEZN KABUL EDLD
niversite : Mula niversitesi
Faklte : ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
Enstit : Sosyal Bilimler Enstits
Dier Kurulular :
Tarih : 25.03.2005TEZ YAYINLANMISA :Yaynlayan :Basm Yeri :Basm Tarihi :ISBN :TEZ YNETCSNN :
Soyad Ad : UZUN Turgay
nvan : Yrd. Do. Dr.
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
6/129
TEZN YAZILDII DL : Trke TEZN SAYFA SAYISI :
TEZN KONUSU (KONULARI):
1- Yerel Ynetimlerin Tarihesi2- eitli lkelerde Yerel Ynetim Uygulamalar3- Trkiyede Yerel Ynetimler4- zerklik ve Yerel zerklik Kavramlar
5- Yerel Ynetimlerde Denetim6- dari Vesayet Denetimi7- Trkiyede Yerel Ynetimlerin Denetlenmesi8- Trkiyede Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas
almalar
TRKE ANAHTAR KELMELER
1- Yerel Ynetim
2- Yerel zerklik3- Denetim4- dari Vesayet Denetimi
NGLZCE ANAHTAR KELMELER
1- Local Government2- Local Autonomy
3- Kontrol4- Administrative Tutelage
1)Tezimden fotokopi yaplmasna izin vermiyorum ( )2) Dipnot gsterilmek kaydyla bir blmnn fotokopisi alnabilir ( )3)Kaynak gsterilmek kaydyla tezimin tamamnn fotokopisi alnabilir (X)
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
7/129
TUTANAK
Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnn //..tarih ve . Sayltoplantsnda oluturulan jri, Lisansst Eitim- retim Ynetmeliinin .. ..maddesine gre Kamu Ynetimi Anabilim Dal Yksek Lisans rencisi MustafaDEMRTA n Yerel Ynetimlerin dari zerklii ve dari Vesayet adl teziniincelemi ve aday . . . tarihinde saat da jri nnde tez savunmasnaalnmtr.
Adayn kiisel almaya dayanan tezini savunmasndan sonra dakikalksre iinde gerek tez konusu gerekse tezin dayana olan anabilim dallarndansorulan sorulara verdii cevaplar deerlendirilerek tezin..olduunaile karar verildi.
Tez DanmanYrd. Do. Dr. Turgay UZUN
ye yeDo Dr. Namk Kemal ZTRK Yrd. Do. Dr. Serap ZEN
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
8/129
ZET
Trkiyede anayasal olarak kabul edilen yerel ynetim birimleri l zel
dareleri, Belediyeler ve kylerdir. 1984 de getirilen yeni bir dzenlemeyle belediye
yaplar deitirilmi ve belli merkezlerde Bykehir Belediyeleri oluturulmutur.
Genel olarak yerel ynetim birimleri idarenin btnl ilkesi erevesinde
ve idarece tannan zerklikten faydalanarak mterek mahalli hizmetleri sunan
birimlerdir. Bu nedenle de merkezi idare tarafndan eitli ekillerde
denetlemektedir. Bu denetim trleri; siyasi denetim, yarg denetimi, halk denetimi ve
idari denetimdir.
lkemizde bunlardan farkl olarak ve Fransadan rnek alnarak uygulanan bir denetim tr olarak vesayet denetimi bulunmaktadr. Vesayet denetimi idari
denetimin bir eidi olarak hukuka uygunluk ve yerindelik denetimi eklinde
uygulanmaktadr. Bu denetim, yerel ynetimlerin ilemleri, eylemleri, organlar ve
personeli zerinde olmak zere geni bir uygulama yelpazesine sahiptir.
Bundan farkl olarak yerel ynetimlerle zdelemi bir baka kavram ise
zerkliktir. Bu kavram gnmzde yerel ynetim birimlerinin mahalli mterek
ihtiyalar karlamada, verimli olabilmeleri iin en gerekli artlardan biridir.zerklik kavram ; serbest bte, z organlar ve serbest karar alabilme yetisi eklinde
kendini gsterir. Bu kavram artk hem ulusal anayasa ve kanunlarla hem de
uluslararas ve uluslar st yaplan szlemelerle hukuki gvence altna alnmtr.
Yukarda aklanan vesayet denetimi nedeniyle, Trkiyede, zerklik; son
zamanlarda olduka tartmal bir konu haline gelmitir. Genel gr vesayet
denetiminin bir ok ynnn zerklikle badamad ynndedir. Bu nedenle
Trkiyede son elli yllk bir srete hemen hemen btn iktidarlar dneminde bu
yapnn dzeltilmesi ve modernletirilmesi konusunda eitli almalar yaplmtr.
Fakat bilindii zere henz bu konuda doyurucu bir dzenleme ve en nemlisi
uygulama gerekletirilememitir.
Bilinen odur ki, Trkiye nin ynetim yapsnn acil bir revizyona ihtiyac
vardr. Cumhuriyetin kuruluuyla birlikte yaplm hukuki dzenlemeler, esitli
kk deiikliklere ramen artk an gereklerine cevap verememektedir. zelikle
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
9/129
yerel ynetimler gerek anlamada zerk bir statye kavuturulmal, bunun iinde
sistemli kkl bir deiiklie gidilmelidir.
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
10/129
ABSTRACT
In general terms, local authorities are part of the general administration which
provide local services. In performing their tasks, local authorities use the autonomy
bestowed upon them by the central administration which acts in accordance with
subject to the principle of unit government. Therefore local authorities are subjected
the various forms of control by the central administration. These form of control are
political control, control of judiciary, administrative control and control by
ombudsman.
In addition to these widely applied forms of control, administrative tutelage, a
form of administrative control bringinated in France, also exists in Turkey,
administrative tutelage seeks to establish the conformity of local authorities both
with the body of law and convenience. Administrative tutelage is applied upon
process, activity, departments and personnel of local authorities
Local authorities are generally identified with the concept of autonomy which
is one of the essential attributes needed for their effective functioning. The basic
components of the concept of autonomy as applied to local authorities are; freedom
in making their budgets, freedom to form their departments and freedom in decisionmaking. The concept of autonomy has entered into the vocabulary of laws,
constitutions, international and supranational agreements.
Because of the administrative tutelage explained above, the concept of
autonomy has become a subject of hot debate in Turkey. The commonly held view is
that many aspects of administrative tutelage go against the concept of autonomy. For
that reason, during the last fifty years, almost all governments in Turkey have
attempted to remove this apparent contradiction and bring about the modernisation ofthe administrative structures. However, these attempts have not produced satisfactory
regulations and, more significantly, satisfactory outcomes in practice.
Certainly, Turkeys administrative system is in need of an urgent
revision. Dating back to the foundation of the Turkish Republic, this administrative
system, despite the number of small changes, is not able to meet the requirements of
the modern times. Therefore, it must be comprehensively revised and especially the
local authorities must be given full autonomy.
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
11/129
NDEKLER
SAYFA
NDEKLER.................................................................................................I
KISALTMALAR.............................................................................................V
GR..............................................................................................................IV
BLM I
YEREL YNETMLER N TEMELLER ve UYGULAMALARI
A. YEREL YNETMLERN TARH KKENLER............................11. 20. Yzyl ncesi Dnem......................................................12. 20. Yzyl Sonras Dnem.....................................................7
B. ETL LKELERDE YEREL YNETMLER1. AMERKA BRLEK DEVLETLER..................................82. NGLTERE.........................................................................123. FRANSA..............................................................................144. ALMANYA.........................................................................17
C. TRKYE ..........................................................................................191. Osmanlmp. Dnemi .........................................................192. Cumhuriyet Dnemi.............................................................233. Gnmzde Yerel Ynetimler ............................................30
a. L ZEL DARELER...............................................30aa. l zel darelerinin Organlar.................................31
ab. l zel daresinin Grevleri...................................33
ac. l zel daresinin Mali Yaps................................33
b. BELEDYELER.............................................................34ba. Belediye Ynetiminin Organlar...............................34
bb. Belediye Ynetiminin Grevleri.............................36
bc. Belediye Ynetiminin Mali Yaps...............................37
c. BYKEHR BELEDYELER..............................38ca. Bykehir Belediye Ynetiminin Grevler...........38
cb. Bykehir Belediye Ynetiminin Organlar.........38
cc. Bykehir Belediyesinin Mali Yaps....................41
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
12/129
d. KY YNETM......................................................42da. Ky Ynetiminin Organlar.................................42
db. Ky Ynetiminin Mali Yaps...........................44
BLM II
YEREL YNETMLERDE ZERKLK, DENETM ve TRKYE
A. ZERKLK VE YEREL ZERKLK KAVRAMLARI...................451. Yerel zerkliin Unsurlar..................................................492. zerkliin snrlar...............................................................52
B. YEREL YNETMLERDE DENETM.........................................541. Denetim Kavram.................................................................542. Yerel Ynetimlerin Denetlenmesinin Gereklilii................543. Denetim Trleri....................................................................57
a. Siyasal Denetim..........................................................58b. Yarg Denetimi............................................................58c. Ombudsman (Halk denetisi) Denetimi......................59d. dari Denetim..............................................................60
C. DAR VESAYET DENETM.......................................................611. dari Vesayet Kavram.........................................................612. dari Vesayetin Uygulanma biimleri..................................62
a. lemler zerinde Denetim.........................................62b. Eylemler zerindeki Denetim....................................63c. Organlar zerindeki Denetim.....................................63d. Personel zerindeki Denetim.....................................64
D. TRKYEDE YEREL YNETMLERN DENETLENMESve DAR VESAYET....................................................................64
1. L ZEL DARES ZERNDEKVESAYET DENETM.......................................................65
a. l zel darelerinin Kararlar zerindeki Denetim....66aa. l Genel Meclisinin Kararlar zerindeki
Denetim...................................................................66
ab. l Daimi Encmeninin Kararlar zerindeki
Denetimi................................................................67
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
13/129
b. l zel darelerinin Eylemlerizerindeki Denetim....................................................68
c. zel darelerinin Organlarzerinde Denetim.......................................................69
d. l zel darelerinin Personelizerindeki Denetim.....................................................69
2. BELEDYELER ZERNDEKDARVESAYET DENETM.......................................................69
a. Belediyelerin Kararlar zerindekiVesayet Denetimi.........................................................70
aa. Belediye Meclisinin Kararlar zerindeki
Vesayet Denetimi....................................................70
ab. Belediye Encmeni zerindeki Vesayet
Denetimi.................................................................70
b. Belediyelerin Eylemleri zerindeVesayet Denetim.........................................................71
c. Belediyelerin Organlar zerindeVesayet Denetimi........................................................71
d. Belediye Personeli zerindeVesayet Denetimi....................................................... 73
3. KYLER ZERNDEK VESAYET DENETM.............734. BYKEHR BELEDYELER ZERNDEK
VESAYET DENETM......................................................74
BLM III
TRKYEDE YEREL YNETMLERN YENDEN YAPILANDIRILMASI
A. YAPILANDIRMANIN GEREKLL.........................................76B. KALKINMA PLANLARINDA YEREL YNETMLER.............81
1. Birinci Be Yllk Kalknma Plan.......................................812. kinci Be Yllk Kalknma Plan.........................................813. nc Be Yllk Kalknma Plan......................................824. Drdnc Be Yllk Kalknma Plan..................................845. Beinci Be Yllk Kalknma Plan......................................84
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
14/129
6. Altnc Be Yllk Kalknma Plan.......................................847. Yedinci Be Yllk kalknma Plan......................................858. Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan...................................86
C. MERKEZ HKMET TEKLATI ARATIRMAPROJES (MEHTAP).....................................................................88
D. YEREL YNETM BAKANLII..................................................89E. KAMU YNETM ARATIRMA PROJES (KAYA)...............91F. LER BAKANLIININ YENDEN
YAPILANDIRMA ALIMALARI..............................................92
G. 2003 YEREL YNETMLER VE KAMU YNETMYASALARI.....................................................................................95
1. Kamu Ynetimi Yasa Tasars.............................................952. Yerel Ynetimler Yasalar...................................................97
a. l zel darelerinin Durumu................................................97
b. Belediyelerin Durumu.........................................................99
SONU ve NERLER................................................................102
KAYNAKA................................................................................106
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
15/129
KISALTMALAR
a. g. e. : Ad Geen Eser
a. g. m. : Ad Geen Makale
a. g. t. : Ad geen Tez
A..D. : Amme daresi Dergisi
a. k. :Ayn Kaynak
Any : Anayasa
b. : Bask
B.K. : Belediyeler Kanunu
bknz. : Baknz
C. : Cilt
.Y.Y.D. : ada Yerel ynetimler Dergisi
D.M.K. : Devlet memurlar Kanunu
K.H.K. : Kanun Hkmnde Kararname
m. : Madde
S. : Say
s. : Sayfa
vb. : Ve benzeri
T. : Tarih
T..D. : Trkdare Dergisi
TODAE : Trkiye OrtadouAmme daresi Enstits
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
16/129
GR
Yerel ynetimler amzn, kamu hizmetlerin kalitesinde ve niteliklerinde
an gerektirdii standartlar yakalayabilmek iin ihtiya duyulan hizmet birimleri
olarak gze arpmaktadr. Bu nedenle yerel ynetimler ok youn bir tartma
konusunu tekil etmektedir. Tartmann kaynan ise merkeziyetilik ve adem-i
merkeziyetilik kavramlar oluturmaktadr. Baz grler, zellikle de merkeziyeti
dnceler, yerel ynetimlerin gereksizliini savunurken, bu tez gnmzde artk
geerliliini yitirmitir. nk devletin yerel ynetimler eliyle yrtt hizmetleri
stlenmesinin; hem hizmetlerin kalitesinde, hem yaplma hznda byk kayplara
neden olduu bilinen bir gerektir. Bu nedenle amzda zellikle yerel ynetim
geleneinin kkeni eski tarihlere dayanan lkelerde yaplmaya allan, gerekli
denetim mekanizmalarn, yerel zerklik anlayna zarar vermeden oluturarak, yerel
ynetimleri glendirmeye almaktr.
almann birinci blmnde Avrupa ve Trkiyede yerel ynetimlerin ortay
k sreleri ve gnmzde yerel ynetimlerin eitli lkelerdeki ve Trkiyedeki
uygulanma biimlerine deinilmitir.
al
man
n ikinci blmnde; zerklik ve yerel zerklik kavramlar
n
n nelerolduu, bu alanda yaplm uluslar aras szlemelerde nasl yer ald, denetim
mekanizmasnn nasl iledii konusunda genel aklamalar yer almaktadr. Ayrca
artk bir rnei de lkemizde grlen idari vesayet denetiminin yerel ynetimler
zerinde nasl uyguland ve bu uygulamalarn modern yerel ynetim anlay ile
elien ynleri aklanmaya allmtr. almann son blmnde ise, planl
dnemden itibaren giriilen yeniden yaplandrma almalar ve bunlarn sonular
irdelenmitir.
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
17/129
1
I. BLM
YEREL YNETMLERN TEMELLER ve
UYGULAMALARI
A- YEREL YNETMLERN TARH KKENLER1- 20. Yzyl ncesi Dnem
Yerel ynetim kavram gnmzde demokrasi tartmalarnn nemli bir
k
sm
n
oluturmaktad
r. Bir k
s
m grler yerel ynetim kurumlar
n
demokrasininvarolmasnda bir gereklilik sayarken, bir takm grler snrsz devlet gcne gem
vuran bir sistem olarak deerlendirmektedirler. Ama u bir gerektir ki; yerel
ynetim kavram, gnmz ynetim anlaylarnn mutlak bir paras haline
gelmitir.
nsanlk varoluundan itibaren sosyal bir rgt oluturma eilimine
girmitir. nceleri bu rgt sadece kan ba ile balyken sonralar , daha da
bym, ky, airet, kasaba, site, polis, komn, kanton, bamsz kent devletlerigibi daha yeni rgtlenmeler haline gelmilerdir. Bu deiim, sonuta devlet i
ortaya karmtr. Fakat bu deiim dnyann her yarinde ayn hz ve zamanda
gereklememitir. inde M. 2000li yllarda krallklar kurulurken, Hindistan
blgesinde kentler, yerel zerkliklerini korumaya devam etmilerdir. Ortaada ise,
15. yzyla kadar dou devletlerinde, merkezilik yaygn iken, bat toplumlarnda
komn zellikleri grlmtr.1
Devletlerin ortaya kmaya balad ilk dnemlerde yerel ynetimler, bugnk grevlerinden farkl olarak, askeri rgtlenmeler, ulusal savunma,
sulularn yakalanmas ve cezalandrlmas gibi, bugn genellikle devlete, bir baka
deyile merkezi ynetimlere braklm olan grevleri yerine getirmekteydi.2
Hkmdarlar denetlemek zorunda olduklar alan geniledike yetkisini o alanlardaki
1
Kemal Grmez, Yerel Demokrasi ve Trkiye, 2. b. , Vadi Yay
nlar
, Ankara, 1997, s. 222 Ruen Kele, Fehmi Yavuz, Yerel Ynetimler, Turhan Yaynlar , Ankara, 1983, s. 1
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
18/129
2
yardmclarna aktarmtr. Bu feodal beyler hkmdar adna o blgeyi denetlemiler
ve hkmdarn otoritesini kullanmlardr.
ounlukla 11. yzylda ortaya k p, daha sonrada Avrupann eitli
kesimlerinde yaygnlaan komnler yerel ynetimlerin tarihsel kkleri olarak kabul
edilirler. Bunun yannda kent ynetimi olmas asndan yerel ynetimlerin tarihsel
gemiini Eski Yunan Site Devletlerine ve Roma serbest ehirlerine
dayandranlarda vardr. Yine Kurt Schiling, Makedonya Krall dneminde siteler
arasnda oluan ittifak ve birliklerde, baz alanlarda sitenin zgrlk ve zerklik
sahibi olmas olgusunu bugnk belediye ve zerk komn ynetiminin kayna
olarak grmektedir.3
Yine Msr tarihinin ok erken dnemlerinde saylar eski imparatorluk
dneminde 38 veya 39u sonradan da 44 bulan ynetim birimlerine, Nomlara
blnm bulunmaktayd. Merkezi ynetimin ayrcalklarnn bir ksmn nom
yneticisine aktarmakta ve bu nomark biriminin nde gelen kentinin banda valilie
denk yetki ve sorumluluklara sahip olmaktayd.... Valilerden bazlar bu
ayrcalklardan doan eitli yetki ve bulunduklar blgenin corafi durumuyla ilgili
zel grevleri ellerinde toplamaktaydlar. rnein Elefantin valisi Nubya blgesi
ile ilgili konularla ve kraln bu blgede dzenlenmesini emrettii keif seferleriyle
grevliydi. 4
Merkezi ynetimin tam anlamyla gl olduu durumlarda nom kraln
temsilcilerinin gzetiminde bir aracdan ibaretti. Devletin zayf dt anlarda ise
ksa zamanda tehlikeli bir bamszlk elde etmekte hatta ulusal birlik iin tehdit
oluturmaktayd. Byle durumlarda are olarak ya yukar msr nom valilerinin
bana geecek bir beylerbeyi atanmakta ya da , valiler hkmdarn en yaknlar ve
en gvendikleri arasndan seilmekteydi. Dolaysyla blgesel ynetimin yerletii
nom merkezi msr devlet sisteminde temel bir yer igal etmekteydi. Nitekim bu
durum orta imparatorluk dneminde valilere balanan tarm, asayi, hukuk ve hatta
3 Turgay Uzun, Bayram Cokun, Trkiyede Yerel Ynetimlerin Geliimi, Nitelii ve Mula liYerelYnetimlerin Uygulamada Karlatklar Sorunlar, Mula niversitesi Yayn, Mula1999, s.7-84
Jean-louis Huot, Jean- Paul Thalman, Dominique Valbella, Kentleri douu, ev. Ali Bekta Girgin,mge Yaynlar,Ankara 2000, s.387-388
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
19/129
3
6. Hanedan srasnda din konularnda koruyuculuk baz rtbelerden aka belli
olmaktadr.5
Avrupada ise komn denilen yerel ynetimlerin bir zerklie sahip
bulunmalar gerei genellikle kabul edilmektedir. Oysa zerklie sahip yerel
birimlerin olumas iin uzun bir srecin gemesi gerekmitir. Belediye terimi ilk kez
1785 tarihli Fransz Kurucu Meclisinde kullanlmtr. ngilterede de belediye tzel
kiiliklerinin ilk kez 1835 tarihinde gerekletirilen dzeltimler srasnda kurulduu
grlr.6 Komnler askeri, yargsal ve ynetsel bir zerklie sahip olup, yarg yetkisi
egemenliin bir sonucu sayldndan, genelde komnn bu haklar, krallar ve
senyrlerce ho grlmemitir. Ancak gnmzdeki gibi bu yetkiler farkl ellerde
toplanmayp, komn yneten organda toplanyordu. Bu yetkilere sahip olan komn,
kendi yetkilerini Belediye Bakan (Maire) ve yeleri (Echevin)* adlarn tayan ve
her yl seilen grevliler yoluyla kullanmtr.7
Daha sonraki yzyllarda ise feodalizm kentlerin gelimesini engellemi,
biraz geliebilme olana bulmu olanlar ise kertmitir. Kentlerin ve yerel zerklik
dncesinin gelimesi, geni lde, feodalizmin yklmasna bal kalmtr.
Nitekim 10. yzyldan sonra burjuvazinin gelimesine paralel olarak kentler de
bym ve gelimitir.8 1050-1250 yllar arasnda, Hristiyan dnyasnda doan
komnler, bu dnem boyunca yerel zgrlklerin (liberties), sonra da ayrcalkl
belediyelerin (charted corporation) savunucusu oldu.9 Almanyada da 1250-1500
yllar arasnda yerel topluluklar, kendilerinin stnde olan kurulularn sahip
olduklar yetkeyi, koullu olarak benimsemilerdir. Bu, sz konusu yetkenin
kendilerine kar kullanlmamas kouluydu. mparatorluk ierisinde bu koulun
benimsetilmesini baarabilen kentler bylece zgr kent durumuna gelmilerdi. Bu
5 a.k., s.388-3896 Kele, Yavuz, a. g. e. , s. 1* Komn ynetimleri her blgede ve her komnde deiiklik gstermesine ramen genelde kentinnde gelen kiisi belediye bakan olmaktadr. Belediye bakan bazen kral tarafndan bazen de komnhalk tarafndan seilmektedir. ou zaman belediye bakannn yannda ya burjuva Maclisi ya daparlement denilen bir meclis de bulunmaktadr.7 Grmez, a. g. e. , s. 268
Ruen Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, 4. b. , Cem Yay
nevi, stanbul, 2000, s. 309 Grmez, a. g. e. , s. 27
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
20/129
4
zgr kentlerin aralarnda kurmu olduklar savunma birliklerinden, daha sonraki
yllarda svire Konfederasyonu ile Hollanda ve Belika gibi devletler domutur.10
Henri Pirenne Ortaan Avrupa kentleriyle yeni ekonomik kurumlarn ve
yeni tccar bir snfn, gcn krsal alanlardan alan eski feodal dzene kar ortaya
kard ekonomik rnesans arasndaki iliki zerinde nemle durmutur. Bu yeni
snf, yeni yasalarn karlmas, mlkiyet hakknn kazanlmas ve zerk bir yerel
ynetim rgtnn kurulmas iin sava vermitir. Pirenne servetin datld bir
zerk nitelii kazanm olmayan bir yere kent denilemeyeceini vurgulamtr.11
16. yzyldan itibaren ulus-devlet kavramnn gelimesiyle birlikte, ynetim
alannda baz nemli deiiklikler yaanmaya balamtr. nceleri rksal ve dinsel
olarak hep kar karya gelen ulusun karsnda devletin ideolojik stnl
kantlanmtr. Aydnlanma a yerel ynetim kurulularna gerek olmadeklinde
bir durumun egemen olduu bir dnemdi.12
Kentlerde ortaya kan zengin snf zamanla kentin dndaki Pazar ve
kaynaklarla da ilgilenmeye balamtr. Bylece daha geni pazarlara gvenli bir
ekilde ulamak uruna, kent meclislerinin yetkilerinin oundan vazgemeye raz
olmulard
r. nk zanaat ve ticaretin loncalar yoluyla dzenlenmesi, retimteknolojisindeki maddi ve beeri deiikliklere ayak uyduramamtr. Bu da
servetlerini sermayeye evirmek ve igcn bir meta olarak satn almak yoluyla kar
salamak isteyen kentli kesimin karlarna ters dmeye balamtr.13
18. yzyla gelindiinde zerk kent ynetimleri artk ulusal btnlemenin ve
ekonomik gelimenin nnde bir engel gibi grlmeye balamlardr. Bunun
yannda merkezi devlette tasfiye edilen aristokrasi, kent ynetimlerinde kendine yer
bulabilmiti. Bu nedenlerden dolay Fransz Devriminin kurucu meclisi 14 Austos1789 gn tm yerel birimlerin zel ayrcalklarnn sonsuza kadar kaldrldn ilan
etmitir. Kurucu meclis bu kararn ulusal yapnn ve kamusal zgrln kentler
iin imdiye kadar sahip olduklar ayrcalklardan daha avantajl olduu ve ulusun
birlii nedenlerine dayandrmtr. Bu karardan sonra 22 Aralk 1789 tarihli bir
10 Kele, a. g. e. , s. 3211 Kele,a. g. e. , s. 3212
Grmez, a. g. e. , s. 2913 Uzun, Cokun, a.g.e., s.12
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
21/129
5
kararnameyle Fransann ynetim yaps yeniden il,ile ve belediyelerden oluan
kademeli bir yap oluturulmutur.14
J.J. Roussoue ve Kant gibi dnrler, zgr kentli ile zgr devlet arasna
yerel ynetim gibi bir ara kurumun sokulmasna gerek grmemitir.15 Sonraki
dnemde ise Turgot ve Bentham gibi dnrler, bugnk anlamda yerel
ynetimlerin olumaya balad srecin balangcn yapmlardr.
ngilterede yaayan Turgot (1727-1781)16; bir yerel ynetim reformu
yaplmasn savunuyordu. Btn krall kylere ve belediyelere ayrmak isteyen
dnr, bu birimlerden 15 kilometreden az olan bir ember iinde kalan otuzunun
bir belediye seim evresi olmasna ve en tepedeki belediyenin kyde tanmaz mal
olanlar tarafndan seilmesi gerektiine iaret ediyordu.17
Bu grler daha sonraki yllarda Fransay komnlere, kantonlara, ilelere ve
illere ayrmay baaran Sieyes in grlerini etkiledii gibi 1790da Fransz
devriminin ardndan gerekleen yeni ynetim rgtn de etkisi altnda brakmtr.
Bu ynetim yaps tm yerel birimlerde tanmaz sahiplerinin temsil edilmesine
dayanyor, tanmaz sahibi olmayanlarn, yerel organlarda temsil edilmesine olanak
vermiyordu. Bu dizgenin
18
bal
ca amac
, vergi yknn yurttalara dengeli bir biimde dalmas, bayndrlk ve esenlikle ilgili hizmetlerin herkese belli bir
dzeyde salanmasyd.19
Bentham, lkede hizmetlerin daha iyi grlmesi iin bir yerel ynetimler
modeli nermitir. Dnr, yerel ynetimlerin merkezi ynetimce dzenlenmesinin
ok sayda insana en byk mutluluu getirecei grnden hareket etmitir. Bu
dzenlemede, tm kamu hizmetlerini karlamak zere lkenin yirmi eyalete
blnmesi, bunlardan her birinin yirmier ileden olumas ve her bir ilenin de ayn
14 Birgl Ayman Gler, Yerel Ynetimler: Liberal Aklamalara Eletirel Bir Yaklam, TODAEYaynlar, No:224, Ankara 1992, s.25815 Kele, a. g. e. , s. 3316 A. k. , s. 3317 Grmez, a. g. e. , s. 3018 Bu dizge, Bonaparte ile birlikte seimle i bana gelen organlara dayanarak karlm ve atanmyelerle iler duruma getirilmitir. Bu nitelikleriyle dizgenin, Almanya, Hollanda, Portekiz, Belika veFransaya kadar yayld grlr. Bonapart dizgenin baka zellii, merkezi ynetimin taradakitemsilcileriyle, yerel karlar temsil eden ve merkezi ynetimin vesayeti altnda bulunan kurullararasndaki bir uzlamaya dayanmakta olmasyd.18
Kele,Yavuz, a. g. e. , s. 519 Kele,Yavuz, a. g. e. , s. 5
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
22/129
6
sayda alt blmlere ayrlmas neriliyordu. Birimlerden her birinde, seim yoluyla i
bana gelen bir bakan ve birer meclisin bulunmasn ngrmtr. Bentham yerel
ynetimlere, bayndrlk, salk, eitim,esenlik, sululuun nlenmesi, tanmazlarn
deer yazm gibi grevlerin verilmesini ve btn bu hizmetleri yerine
getirebilmeleri iin de vergi koyma ve kamulatrma yetkileriyle donatlmalarn
ngryordu. Bununla birlikte yerel ynetimlerin bakan ve meclis gibi organlarnn,
parlamento ile bakanlarn yetke, ynetim ve denetimine bal olacaklarn da aka
vurguluyordu.20
Bundan baka yerel ynetimlerin demokratiklemede nemli ve gerekli
kurulular olduunu belirten Mill, Halk vergi dyorsa, ulusal dzeyde olduu
kadar yerel dzeyde de sz hakk olmal diyerek, yerel dzeyde halkn ynetime
katlmasyla etkin bir ynetimin gerekleeceini belirtmektedir. Mill sadece iyi bir
ynetim asndan deil, eitim asndan da yerel ynetimleri farkl grp,
demokrasinin kurulmas, yerlemesi iin, yerel ynetimlerin okul grevi yapacan
sylyordu.21
Bentham ve Mill in grleri, Fransz yerel ynetim anlayn ve
uygulamasn geni lde etkilemitir. Franszlarn yapmaya altklaruydu: Bir
yandan valiler, ellerinde bulunan vesayet yetkileriyle bakentin ekonomik ve
ideolojik stnln ve uygarl tm lkeye yaymaya alacak, bir yandan da
ynetimde, adaletin egemen klnmas sonucunda yurttalar, valilerin yetkelerini
ktye kullanmalarna ve yetkelerini amalarna kar korunmu olacaklard.22
O dnemde Tocqueville de Mill in grne benzer ekilde yerel
ynetimlere demokrasinin okulu demektedir. Amerikan devriminde halk egemenlii
ilkesinin yerel ynetimlerden kt ve oradan devletin etkilendiini syleyen
Tocqueville, demokrasinin tabandan tavana doru gelieceini, bunda da yerel
ynetimlerin ok nemli olduunu belirtmitir.23
Alman filozoflarndan Rudolph Gineist, 1860da yaymlanan bir kitabnn
yerel ynetim dizgesi adl blmnde, yerel ynetimin (local self-government),
20 Kele, a. g. e. , s. 3421 Grmez, a. g. e. , s. 3122
Kele, a. g. e. , s. 3523 Grmez, a. g. e. , s. 32
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
23/129
7
ulusun kendi kendini ynetmesinin (national self-government) n koulu olduunu
ileri srmtr. Hem bir yerel ynetim uygulaycs (Berlin Belediye Meclis yesi)
hem de konunun kuramclarndan olan Gineist yerel ynetimlerin hizmet giderleriyle
gelirleri arasndaki aklar, tamaz mallardan, meslek sahiplerinden ve iyerlerinden
vergi alarak kapatmalar iin, bu ynetimlerin, yerel vergiler koyma yetkileriyle
donatlmalarnn gerektiini ne srmtr.24
Lorenz Von Stein de zgr ynetimin iki dayanandan birinin yerel
ynetimler, tekinin de gnll kurulular olduuna dikkat ekmitir. Gineist ve Von
Stein yerel ynetimleri, devlet ile toplum arasndaki etkileimi, ekonomik ve
toplumsal gelimeyi hzlandran ve iddetli toplumsal sarsntlar nleyebilen birer
ara olarak grmlerdir. Bu gr ile yerel ynetimi; yetkeci devlet(outhoritarin
state) ile zgrlk toplum (libertarian society) arasnda bir ba olarak alglamay
yeleyen Otto Von Gierkenin grleri arasnda yakn bir benzerlik bulunduu
dikkat ekicidir.25
Ayrca yine 19. yzyln son dnemlerinde, zellikle anarist dnrlerden
Kropotkin ve Proudhon, z ynetim, demokratik katlm ve yerelleme zerine
nemli ve etkin dnceler ortaya atmlardr.26
2- 20. Yzyl Sonras Dnem
20. yzyl ve sonrasnda yerel ynetimler alannda byk ilerlemelerin
kaydedildii Altn a27 olarak ta bilinmektedir. Belediye sosyalizminin dnsel
sosyalistlerin de etkisiyle ortaya atlmas bu dneme rastlar. Fransz Maurice
Houribu ve ngiliz Sidney Webb yerel ynetimlerce sunulan hizmetlerin nemine
dikkati ekerek bu hizmetleri merkezi ynetimlerin sunduu hizmetlerle
karlatrmlardr. Daha ok ngiliz dnrlerince formle edilen belediyesosyalizminin dayand ilkeler yle zetlenebilir. alanlar demokratik temsili
yerletirmek iin ve toplumsal dzeltmeleri gerekletirebilmek iin birlemek
zorundadrlar. Egemen snflar, alanlara bu olana vermek istemez. Bu nedenle
24 Kele, Yavuz, a. g. e. , s. 625 A.k., s. 6-726
Grmez, a. g. e. , s.3227 Kele a. g. e. , s. 36
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
24/129
8
sz konusu amalar gerekletirmenin en iyi yolu bir belediye sosyalizmi
programnn ortaya konmasdr.28
Webb ve Fabianclarn inanc alan halkn birlikte hareket etmesi, sosyal
reform ve temsil konusunda aba gstermelerinin gerekli olduudur. Amalarn
gerekletirmenin en iyi yolu da Belediye Sosyalizmidir. Belediye sosyalizminin
temel ilkelerini ise, ounluun kural koyduu ve ynettii yerel hizmetlerin
belediyelerce yerine getirildii ynetim biimi olarak belirtmektedirler.29
Wickwar toplumu guruplara ayrarak temel zelliklerini u ekilde
sralamtr. Birincisi; guruplar insan hayatnn temel bir gereidir. Bu guruplar;
ticari birlikler, gnll rgtler, yerel ynetim kurulular olabilir. kincisi; zerk
yerel ynetimler tarihin bir rndr. ncs; bu tarihi kurulular zel amal
kurululardan daha nemlidir. Drdnc prensip; bu tarihsel kurulular yeni
gereksinmeleri karlayabilecek rgtler olarak gelitirilmelidirler. Beinci olarak;
yerel kurulular merkezi ynetimin kontrolnden uzak olmaldrlar. 30
B) ETL LKELERDE YEREL YNETMLER
1-AMERKA BRLEK DEVLETLER
Amerika Birleik Devletleri tam anlamyla zerk bir yerel ynetim anlayn
benimsemitir. Yerel ynetim birimlerinin ilerine eyaletlerin karmasn
engellemitir. Buradaki yerel ynetim anlay merkezi ynetimin halka daha yakn
olma ve hizmetlerin yerel ynetimlerince rahat bir ekilde yerine getirilmesi esasna
dayanmaktadr. Amerika Birleik Devletleri bu adan olduka karmak bir ynetim
dizgesine sahiptir.
Amerikan yerel ynetim sistemi baz noktalarda ngiltereye benzemektedir.
Amerikada yerel ynetimler 17. yzyl ngiliz sisteminden byk lde
etkilenmitir. 19. yzyla kadar yasamada merkeziyeti, yrtmede yerinden
ynetimci olarak gelimilerdir.31
28 Yavuz, Kele, a. g. e. , s. 729 Grmez, a. g. e. , s. 32-3330
A. k. , s. 3331 Grmez, a. g. e. , s. 34
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
25/129
9
David McKay A.B.D. deki mahalli idarelerin balangtaki- 18. yzyldaki-
oluumunu, geliimini ve yapsnyle aklamaktadr32 :
Amerika Birleik Devletlerindeki ilk mahalli ynetimler bugnknden ok
farklydlar. lk on kolonide ve zellikle New England da mahalli kurul, gerekte
yegane anlaml ynetim kademesiydi. Ama dikkate deer ekilde baarl, kendini
idare eden varlklar olan bu kurullara ynetim demek ok kuvvetli ve ada bir
nitelendirme olurdu.
19. yzyla gelindiinde Amerikada gerekleen hzl kentleme kentlerdeki
nfusu ok arttrm, ve mevcut birimler bu yk kaldramaz hale gelmitir. Bu
nedenle A.B.D.de, ngiltere sosyalizmine paralel olarak bir zerk belediyecilik
hareketi grlmtr. 1875 Missouri Anayasas ile yasallaan zerk belediyecilik
anlay daha sonra California, Washington ve Minnesota olmak zere pek ok
eyalette kabul grd ve ksa srede Amerikada yayld. Ksaca Home Rule olarak
nitelenen bu sistemin kanunla tannan ve anayasa ile tannan olmak zere iki
eklinden sz edilebilir. Anayasa ile tannanlarn ise bamsz ve baml yrtme
tipleri vardr.33
Bugn Amerikada mahalli idareleru ekildedir.1-Counties
2-Municipalities
3-Townships
4-School Districts
5-Special Districts
Amerika yerel ynetim dzeninin bu kendine zg yaps ierisinde, yerel
ynetim birimlerinin eitli eyaletlerde eitli fonksiyonlara sahip olduu grlr.34
Baz mahalli idare birimleri baz eyaletlerde mevcutken, baz eyaletlerde olmayabilir.
Bazen de ayn fonksiyona sahip mahalli idare birimleri farkl eyaletlerde farkl
ekilde isimlendirilebilmektedir.
32 Halil Nadarolu, Mahalli dareler, Beta Yaynclk, 5. b. , stanbul, 1994, s. 123-12433
Grmez ,a. g. e. , s. 3534 Zerrin Toprak, Yerel Ynetimler , Dokuz Eyll niversitesi Yayn, 5. b. zmir, 2002, s.22
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
26/129
10
Counties
Connecticut ve Rhode Islan hari ABDni oluturan eyaletlerin tmnde
bulunan mahalli idare birimleridir. New England da sadece yarg grevini yerine
getirmekte olan county, Louisiana da Parish adn almaktadr. ller ileler ve kyleri
kapsamaktadr. Bu birimlerin eyaletler ierisindeki saylar da ok farkldr. rnein
Delaware deki 3 countye karlk Texas ta 254 county bulunmaktadr. Bu birimler
genellikle eyaletlerin ceza kanunu uygulayclardr. Eyaletlerin vergileri ile mahalli
vergileri tarh ve tahsil eder. Seim yerleri ve grevlilerini tayin eder. Ve seimleri
uygular. Okul ve ktphaneleri ynetir, yol, kpr vb hizmetleri gerekletirir.
Countyler denetiler ve county komiserlerinden oluan kurullara ve genellikle
seimle ibana gelen memurlarca ynetilir. Bu grevlilerin en nemlileri erif,
savc, cinayet masas mfettileri, vergi deerleme memuru, ile tapu, ipotek ve haciz
ilemlerinin kaytlarn tutan sicil memurudur.35
Municipalities
Eyaletler tarafndan kurulur ve eyaletlerin kard kanunlarla tzel kiilik
kazanrlar. nceleri herhangi bir gurup zerk idare kurmak istediklerinde yasam
organ
nezdinde talepte bulunmakta ve zel bir kanunla bu talebin gerei yerinegetirilmekte idi. Bu yoldaki uygulama hem eyalet yasam organnn municipalitiesin
ilerine ar ekilde karmas sonucunu dourmu, hem de yarar atmalarna
zemin tekil eden bir kulis faaliyetinin gelimesine neden olmutur. Bu durumu
nlemek iin federe devletlerin ou kendi anayasalarna zel kanunlar yasaklayc
hkmler koymulardr. Bylelikle bu birimler tasnife tabi tutulmu ve her bir snf
iin geerli olacak esaslar saptayan kanunlar yaplmtr. Bunun iin bu birimlere,
genel esaslar dahilinde ve sz geen ekilde baz yetkiler verilmitir. Bu yetkileri
belirleyen imtiyaz belgeleri, genellikle federe devletin ilgili dairesi tarafndan
kurallara uygun ekilde kurulmu idarelerin veya belirli blge sakinlerinin talepleri
zerine verilmektedir.36
Municipalitiesler nemli lde dokunulmaz kurululardr. Aleyhlerine bir
sutan dolay, tzel kiilie sahip olmalarna ramen dava alamaz. Oluturulmalar
35
Nadarolu, a.g.e., s.124-12536 Nadarolu, a.g. e.,s. 125
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
27/129
11
asndan da her federe devlet farkl bir sistem ngrmtr. Bazlarnda nfus bir
ltken, bazlarnda ise alan bykl gz nnde bulundurulur. zerlik
konusunda 1875den beri eitli giriimlerde bulunulmutur. Bunun sonucunda ye
devletlerin hemen yars municipalitieslere zerklik vermilerdir. Buna ramen
zerklik salama konusundaki abalar giderek azalmtr. Bu durumun eitli
nedenleri vardr. Bunlardan biri belki de en nemlisi, ye devletlerin yasama
organlarnn, anayasalarnda yer alan zerklik hkmlerini uygulamaktan kanm
olmalardr. Ayrca kanunlardaki karklklar ile yarg organlarnn ksr yorumlar
da, bu birimleri, kazandklar haklardan yoksun brakmtr. hayatnda, sanayide, i
gcnde, sosyal hayatta ve idarede grlen merkeziyetilik eilimi de zerklik
kuralnn uygulanmasn geciktirmitir. eitli ekonomik kntler ve savalar dabtn bunlara eklenince, sonuta municipalitiesler, ye devletlerle federal devletin
yardmna muhta kurulular haline gelmilerdir.37
Townships
Bu idareler genel olarak ile grntsndedir. Fakat bazlar olduka
byyerek ehir grntsne brnmlerdir. Bazlar komiserler ve heyetlerce
ynetilirken, bazlar genel oyla seilen denetilerle ynetilmektedirler.
Reaksiyonlar asndan da her federe devlette farkllk gstermektedir. Ancak genel
olarak yol yapm, ilkokullarn ynetimi ve yoksullara yardm gibi grevleri
stlenmilerdir.38
School Districts
A.B.D. de ilk, orta ve yksek renim genellikle bu birimler vastasyla
yrtlmektedir. 1972de Hawaii, Alaska, Maryland, North Carolina ve Virginiada
school districtler mevcut deildi. Bu nedenle ad geen ye devletlerdeki eitimhizmeti, o dnemde municipalitiesler veya countiesler araclyla
gerekletirilmitir. Dier federe devletlerde ise, eitim hizmetlerinin
gerekletirilmesi grevi, sorumlu municipality tarafndan atanm bir komite veya
konseye braklmtr. Bununla beraber school districtler genellikle
municipalitieslerden ayr kurulular olup yetki alanlar da farkldr. Florida ve
37
Nadarolu, a.g.e., s. 126-12738 A.k., s.127
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
28/129
12
Louisiana gibi bir ksm eyaletlerde ise yetki alanlar tm countyleri
kapsamaktadr.39
Special District
Bu birimler genellikle eyaletlerde tek bir fonksiyonu gerekletirme iin
oluturulmutur. Bazlar su temini, bazlar ime suyunun salanmas gibi hizmetleri
yrtmektedirler.
Amerikadaki mahalli idarelerin en nemli gelirleri srasyla, emlak vergisi,
sat vergisi, gelir vergisidir. Emlak vergisi idare tarafndan yaplan deerlemelere
istinaden, gayri menkullerin deeri zerinden alnan bir servet vergisi trdr. Gelir
vergisinde ise vergilendirme otoritesi federal devlettedir. Federe devletler ayrca gelir
ve kurumlar vergisi tahsil ettikleri gibi baz ye devletler de kenar snrlar iindeki
mahalli idarelere, gelir vergisi tahsil etme yetkisi vermilerdir. A.B.D. de yerel
ynetimlerin dier bir gelir kaynan ise balar ve yardmlar oluturmaktadr.
Federal devlet, ayr bir fonda toplad gelirleri, ye devletlerle mahalli idareler
arasnda belli baz formllere gre bltrmektedir. Mahalli idareler ve federe
devletler elde ettikleri gelirleri, kamu gvenlii, evre korumas, tama hizmetleri,
genel salk, dinlenme, ktphane vb. hizmetlere aktarmak zorundadr. Ayrca
mahalli idarelerin gelirlerinin byk bir blmn de borlanma oluturmaktadr.
Borlanma mahalli idareler gelirlerinin %10unu oluturmaktadr.40
2- NGLTERE
Hayalci sosyalistlerin etkisiyle, belediye sosyalizmi fikrini ortaya atanlarngilizlerdir. Sidney Webb, yerel ynetimlerce sunulan hizmetlerin nemine dikkat
ekmi, bunlarla, merkezi ynetimin sunduu hizmetler arasnda karlatrmalar
yapmtr. Sidney ve Beatrice Webb ayn zamanda belediye sosyalizmini, bireyci
kazan gdsnn yerine, kamu hizmeti anlayn koymann bir yntemi olarak
grm ve bunun, merkezi ynetimin ykn en aza indirerek yerel topluluklar eliyle
39
A.k., s.127-12840 Nadarolu, a.g.e., s. 131
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
29/129
13
gerekletirilmesini istemitir. Sidney Tarrow da daha sonra, belediye sosyalizmini
bayndrlk hizmetlerinin giderlerini, zenginlerin demesine ve belediyelerin merkezi
ynetime bal olmaktan korunmasna olanak veren bir yntem olarak grmtr.41
Mahalli idarelerle ilgili genel dzenleme, ngilterede mahalli idare
uygulamalarnn doum tarihi olarak kabul edilen 1835 tarihli Municipal
Corporation Act ile yapld. Bu kanun ile ehirlerin grevleri ve temsil organlarnn
(councils) yetkileri belirlendi. Seme hakk, ikamet eden btn erkeklere verildi.
ehirler, mahalli grevlerini yapabilmeleri iin kendi vergilerini koyma yetkisine
sahip klnd.42
Buna paralel olarak ngilterede kent ynetimlerini kurmak, eriflerini
semek, kendi ticari yasalarn yapmak, parlamentoya temsilci gndermek gibi
ehirden ehre deien zel haklar elde ettiler. Bylece 18. yzyla gelinceye kadar
kentlerin ynetimi, atanm yneticiler ve kent meclisleri tarafndan karma biimde
srdrlmtr.43
ngiltere mahalli idare geleneinin en eski olduu lkelerden biridir. Fakat bu
gelenein 20. yzyla kadar bir karmaa iinde srd bir gerektir. 1 Nisan 1977
reformundan nceki dnemde her ngiltere kentinin ba
ms
z bir tarihe sahipolmalar nedeniyle tam bir birlik oluturulamamtr.44
Sanayi devrimi ve hzl kentleme, toplumsal hizmetlere duyulan ihtiyac
arttrm ve 19. yzylda yerel ynetimler karmak bir yapya brnmlerdir.
Bunun nedeni ise ngiliz Parlamentosunun sorunlara geici tedbirlerle el atmasdr.
Zamanla yerel ynetimler alannda reform yaplmas zorunlu hale gelmi, 1884, 1894
tarihli yerel ynetim yasalar kartlmtr. 1894 tarihli (Local Government Act) yasa
ile 1972 ylna kadar geerli olan yerel ynetim sisteminin yaps tamamlanmtr.Modern ngiliz yerel ynetim sisteminin ise, 1932de Poor Law la balad kabul
41 Webb ve Fabian sosyalistlerin bu teorilerinin genel zellikleri yle sralanabilir: Topraksahiplerinin deil ounluun istencine dayanan bir yerinden ynetim kurulmaldr. Birok yerdehizmetler belediyelerce grlmelidir. Tabi ki bu hizmetlerin karlanmasnda hkmet programndanyararlanlmaldr. Kele, a. g. e. , s. 3942 Kadir Kodemir, Mukayeseli Mahalli dareler Tarihi ve Perspektifler, T..D. , S. 424, Eyll 1999,s. 9943 Dnyada Mahalli dareler, T.C. ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrl,
Ankara, 1995, s. 32244 Nadarolu, a. g. e. , s. 140
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
30/129
14
edilmektedir. 1932 ylnda yerel ynetimler alannda yeni bir dzenlemeye gidilerek
be tip yerel ynetim biimi oluturulmutur. bu sistemin temelleri 9. yzyla kadar
dayanmakta olup, 70li yllara kadar sregelmitir.45
ngilterede yerel ynetim sistemi, nfus ltne dayanan iki ksmdan
olumaktadr. Bunlar, nfusu beyzbinin zerindeki countyler ve ortalama nfusu
yzbin olan districtlerdir. Countyler iller, districtler ise ilelerle edeerde
tutulabilirler. Her iki birimde seimle i bana gelen yerel yrtme organlarna
sahiptirler.
ngilteredeki mahalli idare niteleri, bir lkenin niter bir devlet statsnde
bulunmasna ramen rnei baka lkelerde mevcut olmayan bir zellie, belli bir
dzeyde de olsa yarg yetkisini kullanma hakkna sahip olmulardr.46
Gnmzde ise ngiliz mahalli idare birimleri zellikle son dnemlerde, yetki
kstlamasna maruz kalmlardr. 1930lu yllardan itibaren, bilhassa
muhafazakarlarn iktidarda olduu son yirmi ylda, geleneksel yerinden ynetim,
ciddi biimde zayflatlmtr. Mahalli idareler youn bir merkeziletirme sreci ve
byyen bir kin iindedir. in garip yan, bunun dier lkelerde rnein Fransada
adem-i merkeziletirme srecinin yaand
bir dnemde gerekletirilmesidir.
47
Buradan hareketle gnmz ngiliz yerel ynetimlerinin sunduu hizmetleri
ana balklaryla, eitim, salk ve sosyal hizmetler, planlama, ktphaneler, kat atk
toplama, itfaiye hizmetleri, konut, evre sal, yollar vb. olarak sayabiliriz. ngiliz
mahalli idarelerinin gelir kaynaklar ise merkezden yaplan yardmlar, borlanma,
vergilendirme ve balardan olumaktadr.
ngilterede yerel ynetimler merkezin denetimine tabidirler. Merkezi
hkmet tarafndan yaplan yardmlarn kullanlmasndaki denetim, yerindelik
denetimi veya bte denetimi eklinde olmaktadr. Merkezi ynetim, denetimi, bazen
yeminli mali mavirler, bazen de merkezden grevlendirilecek komisyonlar
araclyla gerekletirir.
3- FRANSA
45 Ahmet Ulusoy, Tark Vural, Birleik Krallk ta (ngiltere ve Galler) Mahalli darelerin Grevlerive Mali Yaplar, http://www.ceterisparibus.net/arsiv/ulusoy_vural2.doc, s. 1, 09.03.200446
Nadarolu, a. g. e. , s. 14047 Kodemir, a. g. m. , s. 103
http://www.ceterisparibus.net/arsiv/ulusoy_vural2.dochttp://www.ceterisparibus.net/arsiv/ulusoy_vural2.doc -
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
31/129
15
Fransa tarihsel adan bakldnda ynetim olgusuna ok byk katklar
yapm dnrlere sahiptir. Bunlardan Jean Bodin Cumhuriyet adl yaptnda,
hkmdarlarla ky, kasaba, lonca, dernek gibi trl yerel birimlerin kart ilikiler
iinde olduklarn gzlemlemitir. Bodin kentleri, devlet ve aile arasnda bir kurum
olarak grmtr.48
Montesquieu de Bodinle benzer grlere sahiptir. 1749da yaymlanan
Yasalarn Ruhu adl yaptnda bu grleri aklamtr. Her ikisi de yerel
ynetimlere belli bir rol ve arlk yklemilerdir. Montesquieu, yaptnda ideal
devleti, yerel topluluklarn oluturduu bir topluluk olarak grdn belirtmitir.
Kuvvetin merkezde toplanmasnn sakncalarna da dikkati eken Montesquieu,
hkmdarlarn ulusun genel karlarndan ve toplumsal gereksinmelerden
kaynaklanmayan buyruklarna ve istencine kar gvensizlik duyduunu belirtir.49
J.J. Roussoue ise yerel gcn kaynan, yerel kurulularda yada meslek
rgtlerinde deil, yurttalarn, tek ve blnmez bir istence katlmalarnda bulur.
Roussoue,lkenin corafi blmlere ayrlmasn, kentlerin bir bakente
balanmasn uygun grmemi, lkede, meclislerin, bir bakente gerek kalmayacak
biimde kentler arasnda srayla yer deitirmesini nermitir.50
Trkiyenin idari yaps itibariyle en fazla benzerlik gsterdii Fransada,
1789 devrimi, byk alkantlara ve zikzaklara neden olmutur. ncelikle radikal-
adem-i merkezi-, demokratik kamu dzeni, akabinde birka yl sonra tekrar
diktatryel merkezi bir yaplanma balamtr. Bu srete pusula fonksiyonu gren
kralln ya da cumhuriyetin birlii ve blnmezlii ilkesi, artan merkeziyeti
uygulamalarla, jakobenlerin devrimci fraksiyonu tarafndan, mteakip dnemde de
Napolyon Bonaparte tarafndan takip edilmitir.51
Napolyonun merkeziyeti modeli 19. yzyl liberalizminin basks karsnda
ksmen zayflad. 1831 ylnda belde meclisleri, 1835 ylnda vilayet ve ile
meclisleri snrlandrlm bir seme hakk ile tekrar oluturulmaya baland. 1848
ylnda btn erkeklere seme hakk tannd. 1884de beldelerin yerinden ynetim
48 Kele, a. g. e. , s. 4049 Kele, Yavuz, a. g. e. , s. 10-1150
Kele, a. g. e. , s. 4151 Kodemir, a. g. m. , s. 103
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
32/129
16
haklar geniletildi. nce genel bir yetkilendirme yapld. Beldeler, belde halkn
ilgilendiren btn mahalli hizmetler konusunda yetkili klnd. 1871 ylnda vilayet
meclisi bakanlarnn, 1884te de belediye bakanlarnn, merkezi hkmet yerine,
seilmi organlar tarafndan seilmesi ngrld.52
Fakat Parisin idari olarak ayr bir rgtlenme sistemine tabi olduunu
belirtmek gerekir.53 1871 ve 1884 tarihli yasalar Paris iin uygulanmamtr. Bu
sisteme gre kentin bir valisi, bir polis valisi ve bazen seimli, bazen de atanm
yelerden oluan bir meclisi vard. Meclisin bakan ve ilelerdeki belediye
bakanlar atama yoluyla ibana geliyorlard. 1975 ylnda yaplan bir deiiklikle
Paris belediye bakan seimle greve gelir olmutur.54
5 Temmuz 1872 tarihli kanunla, merkezi hkmet ile vilayetler arasnda yer
alan 22 blge idaresi55 kuruldu. Blgeler balangta, blge planlamas amacnn
gerekletirilmesi grevine ve sadece dolayl olarak seilmi bir temsil organna
sahipti.
Fransz ynetim yapsnda 1982 ylnda gerekletirilen reformun nemli bir
yeri vardr. Bu reformun getirdii en nemli deiiklik, valilerin yerel ynetimler
zerindeki vesayet yetkilerinin kald
r
lm
olmas
d
r. Sadece itiraz haklar
vard
r.
56
Fransa halen yar yerel ynetim birimlerine sahiptir. Bunlar, blgeler,
departmanlar ve komnlerdir. Trkiyeden farkl olarak Fransz yerel ynetimlerinde
ky birimi mevcut deildir. Krk bin civarndaki bykl kkl btn beldeler,
belediye statsne tabidirler.57
Fransz yerel ynetimlerinin grevlerinin ou kanunlarla belirlenmi ve
zorunlu hizmetlerdir. rnek olarak sosyal yardmlar, yollar, polis hizmetleri vb.
zorunlu hizmetlerin yannda bir de mahalli idarelerin organlar tarafndan belirlenen
ihtiyari hizmetler vardr ki bunlarn kanuna aykr olmamas ve finansman
kaynaklarnn nceden salanmas koullar aranmaktadr.
52 A.k., s. 10453 Nadarolu, a. g. e. , s. 15154 Nuri Tortop, Paris ehrinin Ynetim Biimi, A..D., C. 26, S. 1, Mart 1993, s. 8355 Nuri Tortop, Avrupada Yerel Ynetimler zerinde Denetim ve Trkiye, UluslararasKonferans, Trk Belediyecilik Dernei ve Konrad Adenauer Vakf Yayn, Ankara, 1996, s. 3856
Tortop, Avrupada Yerel Ynetimler....., a. g. e. , s. 3857 A. k. , s. 38
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
33/129
17
Fransada yerel ynetimlerin mali yaplarn, oran mahalli idareler tarafndan
tespit edilen ve toplanan vergiler,oran merkezi devlet tarafndan belirlenen vergiler,
devlet tarafndan mahalli idarelere yaplan yardmlar, mali denkletirmeler58 ve
borlar oluturmaktadr.
Yukarda da belirttiimiz 21 Mart 1982 reformuyla, merkezi ynetimle yerel
ynetimler arasndaki ilikilerde nemli bir deiiklik meydana gelmitir. Bunlardan
en nemlisi vesayet teriminin kartlarak yerine ynetsel denetim kavramnn
yerletirilmi olmasdr. Bylece yerindelik denetimi kaldrlm, yerine hukuka
uygunluk denetimi getirilmitir. Bu reformun amac, anlalaca zere yerel
zgrlklerin arttrlmasdr. nceden izin alma, onay isteme ya da bir olas bozma
kararn bekleme yerine, yerel ynetimler karar verme zgrlnn elde
etmilerdir.59
4- ALMANYA
Almanyada yerel ynetimlerin yaplandrlmas genel olarak 19. yzylda
balamtr. Bu yeni yaplanma, Freiherrn Wom Stein tarafndan 18.11.1808
tarihinde yrrle konan Prusya ehirler Nizamnamesi ile balamtr.60 Gerekten
de modern mahalli idareler mevzuat
n
n temelleri bu metin iinde yer almaktad
r.
61
Bu nizamnamede;
- Belirli bir gelir snf stndeki btn erkek semenlerin seebildiiehir eraf meclisi, o dneme gre geni yetkilere sahip bir karar
organyd.
- ehir idarelerine ve temsil organlarna, mterek hayatn hemenbtn alanlarnda tam yetkiler verilmiti.
- Encmenler, mahalli nitelikli grevlerin yan sra, merkezi idaretarafndan aktarlan grevleri yerine getirmeleri bakmndan ift
58 Mali denkletirme, devlet tarafndan, mahalli idarelere yaplan yardmlarda kullanlan bir metottur.Bu metotta, yerel ynetimler arasndaki mali uurumlarn giderilmesi amalanmaktadr. Denkletirmeyaplrken, iki kriter gz nnde bulundurulur. Bunlardan ilki, belediyelerin yklendii maliyetlerinmiktar, ikincisi ise belediyelerin vergi aklardr.59 Jacques Bourdon, Avrupada Yerel Ynetimler zerinde Denetim ve Trkiye, UluslararasKonferans, Trk Belediyecilik Dernei ve Konrad Adenauer Vakf Yayn, Ankara, 1996, s. 4260 Kodemir, a. g. m. , s. 10861
Gerrit Kaiser, Avrupada Yerel Ynetimler zerinde Denetim ve Trkiye, Uluslararas
Konferans, Trk Belediyecilik Dernei ve Konrad Adenauer Vakf Yayn, Ankara, 1996, s. 69
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
34/129
18
fonksiyonluydu. Aktarlm grevlerin yerine getirilmesinde, devlet
birimler olarak kabul ediliyordu.
Bu zellik, balangta sadece ehirler iin oluturulmu bir durumdu. Fakat
1872 ylnda ift fonksiyonluluk ilelere de tannmtr.62
Fakat bu sre Nazi Almanyas dneminde kesintiye uramtr. Nazi idaresi
devlette birlik ve tek lider (fhrer) prensipleri ile mahalli idarelerdeki yerinden
ynetim kavramnn uygulanmasna da son vermek istemitir. Yaplan hukuki
dzenlemelerle beldelerin ve seimle gelen organlarn yetkileri ellerinden alnd. Bu
durum 1945 ylndan sonra yeniden mahalli idareler lehine deimeye balad.63
Federal anayasaya gre, devletin rgtsel yaps, federalizm, yerel ynetizerklii ve gler ayrm olarak belirlenen temel ilkeye dayanmaktadr. Bylece
yerel ynetimler Federal Almanyada ynetsel yerinden ynetim ilkesinin nemli bir
kurumu olmann yannda, federalizme ek olarak siyasal gler ayrmnn tamalaycs
ve basamaklar biiminde rgtlenmi demokratik bir toplumun yapc elerinden
birisi konumundadr.64
Alman devlet yaplanmasnda yerinden ynetim hakk salt bir ama olmayp,
mahalli toplumun refahn demokratik ve etkin srelerde ykseltmenin yeganevastas olarak grlmektedir. Vatandalarn kendilerini ilgilendiren hizmetler
konusunda aktif hale gelmesi ve potansiyel glerinin harekete geirilmesi yoluyla
insanlarn hayat artlar, maddi ve manevi bakmdan iyiletirilmekte ve beldelerin
tarihi ve kltrel zellikleri muhafaza edilmektedir. Bu bakmdan yerinden ynetim
hakknn z, her trl yasal snrlandrmalara ve daraltmalara kar korunmutur.65
Anayasann 30 ve 83. maddelerinde Federal devlet sadece anayasal olarak kendisine
tevdi edilen konularda yine anayasada belirtilen snrlar iinde idari faaliyette bulunabilir. Prensip olarak idari faaliyetin esas yrtcs eyaletlerdir. Federal
devletin aksine eyaletler iin idari faaliyette bulunmak iin anayasal bir
grevlendirme art deildir denilmektedir.
62 Kodemir, a. g. m. , s. 10963 Dnyada Mahalli dareler, a. g. e. , s. 2064
Seluk Yal
nda, Federal Almanyada Yerel Ynetimler, A..D. , C. 225, S. 1, Mart 1989, s. 3365 Dnyada Mahalli dareler, a. g. e. , s. 20-21
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
35/129
19
Almanyada mahalli idarelerin mali adan yeterli durma getirilmesi
eyaletlerin grevidir. Anayasaya gre gelir vergisinin %15lik ksm mahalli
idarelere aktarlmaktadr. Bunun yannda federal devlet ya da eyaletler tarafndan
mahalli idarelere aktarlan grevler iinde ek mali kaynaklar salanmaldr.
Belediyelerin toplam gelirleri iindeki %22lik ksmn ise ekonomik iletmeler
ortaklklar kiralar v.b. gelirler ve kredilerden olumaktadr.
Almanya da mahalli idareler yetki alanlarna giren grevleri konusunda geni
bir hareket serbestisine sahiptirler. Kural olarak mahalli toplumu ilgilendiren btn
grevler, eer ayrca dzenlenmemilerse, mahalli idareler tarafndan yerine getirilir.
Ayrca devlet belli hizmetleri mahalli idare birimleri vastasyla yerine getirmektedir.
Bunlara rnek olarak pasaport, nfus kaytlar, mali tevzin, evre koruma ve ikamet
ileri verilebilir.
Alman mahalli idare birimleri zerinde iki tr denetim bulunmaktadr.
Bunlar;
- darenin kendi iinde gerekletirdii devlet denetimi- Yarg denetimiGenel olarak denetim birimleri kaymakam, eyalet bakan ve iileri
bakandr. Denetim birimleri mahalli idarelerin yerinden ynetim kapsamndaki
grevleri zerine sadece kanunilik denetiminde bulunabilirler. Fakat merkezden
aktarlan grevlerde yerindelik denetimi de yaplmaktadr. Denetim esasnda bilgi
alma, itiraz, dzenleme, yerine geme, komiser atama, zel aralar, onaylama
gereklilii, ibraz gereklilii gibi yntemlerle yaplr.66
C) TRKYE
1)Osmanlmparatorluu Dnemi
Trkiyede mahalli idare gelenei, kkeni ok fazla geriye uzanmayan bir
yapya sahiptir. Osmanl toprak yaps ve rejimi itibariyle, devrin btn
imparatorluklarnda olduu gibi merkeziyeti bir ynetim yapsna sahipti. Bu
ynetim gelenei Seluklulardan kalm bir mirastr. Tarihilere gre ilk rneklerini
Tanzimat dneminde grdmz yerel ynetimlerin ortaya kmasndaki esas
66 Dnyada Mahalli dareler, a.g.e., s. 42
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
36/129
20
etkenin demokrasi deil,67 Osmanl imparatorluunda resmilemi bir yerel ynetim
statsnn ancak merkeziyetilik sisteminin yerleme gerei ve zellikle aznlk
unsurlarnn siyasal katlmas ve etnik haklarn elde etmeleri ynnde d devletlerin
yapt basklarn sonucunda ortaya ktn belirtirler.68
3 kasm 1839da okunan Hatt- Hmayun mahalli idareler bakmndan da
balang noktas olarak kabul edilir. Tanzimatlarn esas gayesi devleti
glendirmek ve modernletirmekti. Eyalet idaresini slah etmek, gelirleri arttrmak
ve tutarl bir idare sistemi kurmak istiyorlard. Ancak bunu salayacak say ve
nitelikte brokrat kadrosu yoktu ve o zamann artlar iinde bunlarn finansman
mmkn deildi.69
Tanzimat ve slahat dnemlerinde Osmanl ynetimi patrimonyal hizmetin
banda bulunan sekinler, yasal iktidar yaps ve guruplar dndakileri dikkatle
izleyip denetimleri altnda tutmaya alrken, te yandan ncelikle mali konularda
yerel temsilcilerin oyuna ve desteine bavurmak zorunda kalmlardr. te
Muhassallk70 kurulmas ve vilayet liva ve kaza idare meclislerinde halkn oyuna
bavurma ihtiyac bundandr. Bu meclisler yerel ynetim birimi saylmamakla
birlikte yerel ynetimlerin ilk iaretleri, hatta ekirdekleri olmulardr.71
Krm savann ardndan 1855de, banda hkmete atanan bir
ehremininin bulunduu ilk belediye rgt kuruldu. Bu rgtn on iki kiilik bir
kent kurulu da vard. Meclis yelerinin baa gelmesi de atama yoluyla oluyordu.
Ancak meclis yelerinin stanbulda oturan her snf Osmanl tebasndan ve esnafn
mutebet ve muteberlerinden olmalar gerekiyordu. Aranan koullar arasnda
zellikle esnafn saygn ve gvenilir kiilerden olmalar koulunun bulunmas dikkati
ekmekte ve yerel kurulun olumasndaki sekinci anlay yanstmaktadr. Meclis
yelerinin 2/3nn her yl yenilenmesi gerekiyordu. 72
67 Kodemir, a. g. m. , s. 11268lber Ortayl, Trkdare Tarihi, TODAE, Ankara, 1980, s. 2669 Kodemir, a. g. m. , s. 11370 Tanzimat dneminden sonra mltezimlerin toplad vergileri almak zere merkezdengrevlendirilen yetkililere verilen isimdir. Ayrca onlara yardmc olmak zere yre halknntemsilcilerinden ve ruhani liderlerinden oluan bir meclis oluturuluyordu. Buna da muhassallkmeclisi deniyordu.71
Grmez, a. g. e. , s. 86-8772 Kele, a. g. e. , s. 125
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
37/129
21
Bu rgtn kuruluundan nce stanbulda yelerinin ounluunu yabanc
uyruklularn oluturduu ve kurulmas dnlen belediye rgt hakknda
nerilerde bulunan ntizam- ehir komisyonu bulunuyordu. Bu neriler
dorultursunda 1858 ylnda, stanbulun Beyolu ve Galata semtlerini iine alan
Altnc daire-i Belediye kurulmutur. 73 Bu rgtn banda daire mdr nvan
ile bir bakan ve yedi yeli bir daire belediye meclisi bulunacakt. Bakan ve yeler
hkmete atanmakta, meclise ayrca danman niteliinde yabanc uyruklu baz
kiilerde katlmaktayd. Osmanlca yannda Franszca da resmi dil olarak
kullanlyordu.74
Altnc Daire-i Belediye Trk belediyecilik tarihinde ok nemli ve farkl bir
yere sahiptir. Paris belediyesi rnek alnarak kurulan bu belediye zel gelir
kaynaklarna sahip ve ayr personeli olan bir rgtt. Altnc daire-i belediye
hizmetlerin yrtlmesinde gerekli masraflar karlamak zere gelir tahsil edebilen
ilk Trk yerel ynetim kuruluu olup bu noktada tekliini uzun sre korumutur. Bu
belediye rgtne alnacak personeli Bab- Alinin onayna ramen daire meclisinin
karar vererek almas da yeni bir uygulama olarak karmza kmaktadr.75
l zel idareleri ile ilgili ilk pilot uygulama 1864 ylnda Tuna Vilayet
Nizamnamesi ile yapld.76 Bu nizamnamede il genel ynetiminin yannda, Valinin
bakanlk ettii ve her sancaktan seilen drder yeden oluan il genel meclisinin
bulunduu bir il zel ynetimi de kuruldu.77
1864 ylnda Osmanl Avrupasnda 10 vilayet ve 44 sancak, Asya ksmnda
16 vilayet ve 74 sancak, Afrikada ise bir vilayet ve 5 sancak olmak zere 27 vilayet
123 sancak kurulmutur.78
6 Ekim 1868 ylndaki Deraset-i dare-i Belediye Nizamnamesi ile belediyergt btn stanbulu kapsar hale getirildi. Bu nizamname ile n drt daireli
stanbul ehreminat da almaya balad. Ayn yl kan bir talimatla stanbul
dnda vilayet sancak ve kaza merkezlerinde de belediye tekilat kurulmas
73 Kele, a.g.e.,s. 12574 Nuri Tortop, Mahalli dareler, Yarg Yaynlar, Ankara, 1999, 6. b. , s. 275 Grmez, a. g. e. , s. 8976 Kodemir, a. g. m. , s. 11377 Tortop, Mahalli dareler, a. g. e. , s. 478
Trkiyede Yerel Ynetimler,Yap
sal ve levsel nceme, www.iisleri.gov.tr/yay
nlar/belbas
/a.htm,s. 2, 01.03.2004
http://www.xn--iisleri-uxa.gov.tr/yay%C4%B1nlar/belbas%C4%B1/a.htmhttp://www.xn--iisleri-uxa.gov.tr/yay%C4%B1nlar/belbas%C4%B1/a.htmhttp://www.xn--iisleri-uxa.gov.tr/yay%C4%B1nlar/belbas%C4%B1/a.htmhttp://www.xn--iisleri-uxa.gov.tr/yay%C4%B1nlar/belbas%C4%B1/a.htmhttp://www.xn--iisleri-uxa.gov.tr/yay%C4%B1nlar/belbas%C4%B1/a.htmhttp://www.xn--iisleri-uxa.gov.tr/yay%C4%B1nlar/belbas%C4%B1/a.htm -
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
38/129
22
ngrld. Bunlarn banda atama ile gelen Belediye Reisi ve snrl seimle gelen
yelerden oluan meclis bulunuyordu. 79
1876 Tekilat- Esasi Kanunu nun 112. maddesi belediyelerin seimle gelen
meclislerce ynetilmesini ve buna dair esaslarn kanunla dzenlenmesini
ngrmtr.80 Bu yzden 1877de81 karlan Deraset-i Belediye Yasas eski
belediye rgtn olduu gibi korumutur. Farkl olarak stanbuldaki 14 belediye
dairesi 20ye karlmtr.82 Bu kanunla her kent ve kasabada bir belediye meclisi
kurulacaktr. Kasabann byklne gre alt ile on iki arasnda deien ve drt yl
iin seilen meclis yelerinin yars iki ylda bir deiecekti. Bu kanuna gre meclis
tzel kiilik sahibi olup kentin imar, su, itfaiye, gibi nemli ileri grnrde de olsa
bu tzel kiilie braklmtr. Bu kanun ilk defa tek dereceli seimi getirmesi
asndan da nemli bir kanundur. Kanunda seimlerin gizli oy ak saym esasna
dayanmaktayd.83
kinci merutiyetin ilanndan sonra 1912 ylnda karlan Deraset-i Belediye
Hakkndaki Geici Yasa ile stanbuldaki belediye daireleri kaldrlm, bunlarn
yerine belediye ubeleri kurulmutur. Bu yap 1930 ylnda 1580 sayl belediye
yasas yrrle girinceye kadar deimeksizin varln srdrmtr.84anlalaca
zere bu yasa ile de gemiten gelen zekilik gelenei srdrlmtr.85
Bu gelimenin daha ncesinde 1902 ylnda Jn Trk kongresinde
merkeziyetilik ve ademi merkeziyetilik tartmalarnda merkeziyetilik taraftarl
Merkezi iktidar gl olmadan lke olmaz eklinse sunulurken, Prens Sabahattin,
vatann ancak adem-i merkeziyet idaresine geilmekle kurtarlabileceini,
kalknmann, teknolojik gelimenin ancak bu yolla mmkn olabileceini
sylemitir. Hatta merkeziyeti olarak bilinen Ziya Gkalp bile bu ar
merkeziyetilie kar kmtr.86
79 Kodemir, a. g. m. , s. 11680 A. k. , s. 11681 Baz kaynaklara gre 1876 olarak da geer.82 Kele, a. g. e. , s. 11683 Grmez, a. g. e. , s. 91-9284 Trkiyede Yerel Ynetimler, a. g. m. , s. 385
Kele, a. g. e. , s. 12686 Grmez, a. g. e. , s. 93
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
39/129
23
Yerel ynetimlerin Osmanldaki geliiminde kylerin bir tzel kiilik olarak
varlndan bahsetmek zordur. 1864 Vilayet Nizamnamesinde ad geen kyler
ilelerin alt birimlerini oluturmaktayd. 1913de dare-i Umumiye-i Vilayet adl
geici yasa ile yrrlkten kaldrldndan, Cumhuriyet dnemine,1924 tarih ve 442
sayl ky yasas ile yeniden dzenleninceye kadar tzel kiilie sahip
olmamlardr.87
2)Cumhuriyet Dnemi
Cumhuriyet dnemi iinde yerel ynetimlerin gelimesinde 1921
Anayasasnn ayr bir yeri vardr. Bu anayasann 11-14. maddeleri vilayetlerin
mahalli ilerde manevi ahsiyeti ve muhtariyeti olduunu, vilayet halknn seecei
vilayet uralarnn eitimden sala, tarmdan bayndrla dein bir ok hizmeti
greceini belirtmekteydi.88 Bu anayasa 1876 Kanuni Esasiden farkl olarak illere
ve bucaklara zerk bir stat ve tzel bir kiilik tanyordu. l tzel kiiliinin, il
meclisi, il ynetim kurulu ve bir de il bakan olmak zere organ
bulunuyordu.(m.13) Ayrca bucaklarda, bucak meclisi karar, bucak ynetim kurulu,
ve bucak mdr ise yrtme organ olarak ngrlyordu.
l ynetimleri ile ilgili olarak ilde ayr
ca merkezi hkmetin bir temsilcisiolarak vali bulunacak, fakat vali yalnz devletin genel ileri ile, yerel iler arasnda
bir ayrlk ortaya kt zaman duruma karacakt. 1921 Anayasasnn 23. maddesi
ayrca genel mfettilere, devletin yerel ynetimlerle ilgili grev ve kararlarn
uygulanmasn srekli olarak denetlemek yetkisini de tanmtr.89
1924 Anayasas, 1921 Anayasasnda yer alan grev ayrm ve yetki genilii
ilkelerini olduu gibi benimsemitir. Bu dnemde yerel ynetimler alannda yeni
dzenlemelere gidilmesinde baz unsurlar da etkili olmutur. Bunlardan beklide ennemlisi savatan yeni km bir lkenin ncelikli amacnn milli birlii salamak
olmasdr. O dnemde zellikle meclise bu varln salanmasnda gl bir devletin
art olduu dncesi de olduka hakimdir. Tek partili dnem olmas itibariyle
demokrasinin kurumlarna pek fazla rastlanlmamaktadr.
87 Kele, a. g. e. , s. 12888
Trkiyede Yerel Ynetimler, a. g. m. , s. 489 Kele, a.g.e., s. 130-131
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
40/129
24
1930lardaki nemli gelimelerden biriside stanbul ehreminatndan
esinlenerek 417 sayl kanunla kurulmu olan Ankara ehreminatdr. Buna gre
ehreminat 24 yeli Cemiyet-i Umumiye-i Belediye tarafndan ynetilecek ve bu
yeler kentte oturan ve semenlik niteliklerine sahip semenler tarafndan
seilecektir... Ankara ehremini ileri Bakanlnca atanmakta olup ehreminatn
btesi meclis tarafndan onanmakta idi. Fakat bu dzenlemenin pek ok demokratik
oluumdan yoksun olduu belirtilmektedir. 90
nnnn babakanl dneminde karlan belediye kanunu belediyelere
istenen lde ok geni yetkiler vermemekle birlikte, yurttalarn bilinlenmesi ve
yerel ynetimlerin glendirilmesi adna anlaml bir adm olmutur. O yllarda kimi
kanunlarla belediyelerin mali gc arttrlmsa da zamanla bu yetkilerin azaltld
grlmtr.91
1930 ylnda yaplan yerel seimlerde tek muhalefet partisi olan ve ksa sre
sonra kapanan Serbest Cumhuriyet Frkas kmsenmeyecek baarlar elde etmitir.
Dnemin iileri bakan bu seimlerde lke dzeyinde ki 502 belediye
bakanlndan 22sinin muhalefet partisince kazanldn aklarken, muhalefet
lideri Fethi Bey, Belediye seimlerini aslnda katldmz her yerde serbest frka
kazand. Halk frkas aslnda her yerde yenilmitir. Bunu karmzdakiler istisnasz
biliyordu eklinde aklama yapmtr. Ksa sre sonra uray Devlet (Dantay)
Serbest Frkay kapatm ve bu partinin kazand belediye bakanlarn grevden
alarak yerlerine CHPlileri getirmitir.92
1930lu yllarda belediyecilikle ilgili ksa zamanda pek ok yasa karlmtr.
ncelikle Belediye Kanunu, Hfzshha Kanunu, Belediyeler Bankas Kurulu
Kanunu, Belediyeler Yap ve Yollar Kanunu, Belediyeler stimlak Kanunu gibi bir
dizi kanun karld. yl gibi ksa srede karlan bu kanunlar uzun sre Trk
belediyeciliini dzenleyen temel yasalar olma zelliini tamlardr. 1580 sayl
Belediye Kanunu, Osmanl belediyecilii ve Ankara belediyecilik deneyimine
ramen byk lde Fransadan etkilenmitir. Bu kanunun en nemli zellii
Ankara ve stanbul dndaki tm belediyeleri eit kabul etmesidir. Dier nemli
90 Grmez, a.g.e., s. 10591
Trkiyede Yerel Ynetimler, a.g.m., s.492 Grmez, A.g.e., s.101-102
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
41/129
25
zellii, btn belediyelerin merkezi ynetimin denetiminde olduunu belirtmesidir.
Bir zellii ise belediyelere byk hizmet alanlarnn ald, yani bir dizi kamu
hizmetinin grlmesi yetkisinin belediyelere devredilmesidir. Cumhuriyet tarihi
boyunca karlan belediye yasalar iinde belediye hizmet snrlarnn bu derece
geni tutulduu bir yasa olmamtr.93
Bu dnemdeki dier bir nemli gelime ise 1933 ylnda kurulan Belediyeler
Bankasdr94. Belediyeler Bankas bu dnemde belediyelerin gelimesine byk
katklarda bulunmutur. Kurumun bu yararl faaliyetlerinin sadece belediyeler inhisar
eden ereveden karlarak memleket apnda bir faaliyet alanna ynelmesinin
yurda salayaca byk yararlar gz nne alnm ve Belediyeler Bankas
kaldrlarak onun yerine deiik bir yapya sahip olan ller Bankasnn kurulmas
ngrlmtr. Bunun sonucu 1945 ylnda yrrle giren 13.06.1945 tarih ve 4759
sayl kanunla ller Bankas kurularak faaliyete gemitir.95
Yerel ynetim bankalarnn kurulu ve ileyi biimi lkeden lkeye nemli
deiiklikler gstermekle birlikte, bunlarn temel fonksiyonu yerel ynetimlere kredi
verme olarak kabul edilebilir. Trkiyede ise ihtiyalarn ve artlarn farkli olmas
ller Bankasnn kuruluuna batdaki rneklerinden farkl bir yaklam getirmitir.
Yerel ynetimlerin gelimesi iin finansman ve kredi ihtiyac aka grlmekle
birlikte, yalnzca bunu salamann yeterli olmayaca dnlm, yerel
ynetimlerin temel fonksiyonlar ile ilgili geni bir teknik kadroyu ve teknik
imkanlar bu idarelerin yararna hazr bulundurmak da gerekmitir. Bu nedenle de
Trkiyede ller Bankasnn ileyiine vcut veren mevzuat hazrlanrken daima kredi
ve teknik uygulama birlikte gz nnde bulundurulmu, alma esaslar bu temel
gre gre oluturulmutur.96
1945-1960 aras dnem yerel ynetimler alannda ok da ayrntl
dzenlemelerin yaplmad bir dnemdir. Bu dnemde sadece mevcut yap zerine
baz rtularn yapld grlr. Fakat bu dnemde dikkati eken nokta, artk ok
partili hayata geilmesinin etkilerinin Trk siyasal hayatnda grlmeye
balamasdr.
93 Grmez, a.g.e., s. s.10994 Ziya oker, Yerel Ynetimler ve ller Bankas, A..D., C.22, S.1, Mart 1989, s.2395
Tortop, Mahali dareler, a.g.e., s.19696 oker, a.g.m., s.23
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
42/129
26
Bu dnem yerel ynetimlerin demokratik bir yapya kavuturulmas
ynndeki en nemli gelime 1946 tarih ve 4878 sayl kanundur. Bu kanunla
seimlerin yaplma ekli deitirilmitir. Dnemin demokratikleme konusundaki
admlardan biriside; hem belediye hem de il zel idarelerinin mali yaplarn
dzeltme abalarna paralel olarak 1 Temmuz 1948 tarihinde kabul edilen ve 423
sayl belediye Vergi ve Resimleri Kanunu yrrlkten kaldran kanundur. Bu
kanunla belediyelerin gelirleri eskiye oranla arttrlmtr.97
ok partili siyasal hayata geiin ardndan politikaclar her zaman yeni
belediyelerin kurulmasna kar hogrl ve zendirici olmulardr. Bunun sonucu
olarak 1961 planl kalknma dnemine girilmesiyle art hz yavalatlm, 1980
ihtilalinden sonra ise skynetim komutanlklarna verilen yetki ile say 1727den
1587ye drlmtr. 1984den sonra tekrar ykselie geen bu say 1998de
2900e yaklamtr.98
1960 sonras dnemde mahalli idareler alanndaki en nemli gelime 1961
Anayasas olarak grlmektedir. Anayasann 112-116. maddeleri bu alandaki
dzenlemeleri iermektedir. 112. madde idarenin kurulu ve grevlerinin merkezde
ynetim ve yerinden ynetim esaslarna dayandn belirtirken, 116. madde
eskisinden farkl olarak, yerel ynetimlerin grevleri ile orantl gelir kaynaklaryla
donatlmas hkmn getirmitir. Ayn madde yerel ynetimleri yle
tanmlamaktadr. Mahalli idareler il, belediye ve ky halknn mterek mahalli
ihtiyalarn karlayan ve genel karar organlar halk tarafndan seilen kamu tzel
kiileridir.
Ayn dnemde zerinde durulmas gereken nemli bir dzenleme ise 27
Temmuz 1963 gn karlan 307 sayl kanundur. Bu yasa ile belediye bakanlarnn
seiminde tek dereceli ounluk usulnn benimsendiini gryoruz. Yasa ile
belediye seimleri ile ilgili mevcut hkmlerin bazlar deitirilmitir. Mesela daha
nce seimden sonra mlki amirce onanarak greve balayan belediye meclis
yelerinin, bu kanunla, il seim kurullarnca onanarak greve balamas
kararlatrlmtr.99 Fakat bu dnemde yine belediyeler mali skntlar iinde
97 Grmez,A.g.e., s.12598
Kele,a.g.e.,s.20299 Grmez,a.g.e., s.132-133
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
43/129
27
boulmular, gelirlerini giderlerini karlamamtr. 1960 sonras, belediyelerin mali
durumlarn dzeltme iin baz dzenlemeler yaplsa da bunlar yeterli olmamtr. Bu
sre 80lere kadar devam etmitir.
Ne var ki hzla girilen yapsal dnm sreci deien kentsel toplum ve
onun srekli farkllaarak younlaan talepleri ynetsel kurumlarda da deiimi
gerekli klmtr. Belediyecilik olgusundaki deiim 1973-80 yllar arasnda yaanan
Demokratik Belediye Hareketinde somutlamtr. Tarihinde ilk kez belediyeler
klasik kentsel hizmet retimi yannda yerel toplum adna demokratik taleplerde
bulunmaya balamtr. zerk, katlma ak, kaynak yaratc, retici ve birliki yeni
bir belediye anlay olarak ortaya kan bu hareket lkenin genel demokratikleme
srecine de hzl bir ivme kazandrmtr.100
1970 sonras dnemde bat kentleri byk oranda bir i ge maruz kalmtr.
te bu dnem belediyecilik alannda byk tartmalarn balad dnemdir...
zellikle 73-80 aras dnemde Ankara, stanbul, zmir gibi belediyelerde eski
yapdan farkl olarak bilim adamlarnn grlerinden geni lde yararlanlmtr.
Hatta programnda belediyeleri merkezi ynetimin vesayetinden kurtulacan ve
merkezi ynetimin belediyelere karmn snrlayacan vadeden bir siyasal parti
iktidara geldiinde Yerel ynetim Bakanl kurarak belediyelerin denetimini bu
bakanla brakmtr.101
te bu dnemde artk kamuoyunun dikkati belediyeler zerine younlamaya
balamtr. Bunda o dnem byk kent belediyeleri ile siyasal iktidar aras ndaki
tartmalarn seviyesizlemesi ve belediyelerin bir ounun politize olup anarinin
doup gelimesini destekler bir tavr taknmalar etkili olmutur. te bu ortamda
1982 anayasas hazrlanrken btn bu saylanlarn da etkisiyle mahalli idarelerle
ilgili maddede 1961 anayasasndan farkl olarak vesayete ilikin hususlar hem aka
teyid edilmi hem de berrakla kavuturulmutur.102
Bu noktada 1961 ve 1982 anayasas karlatrldnda ortaya yle bir tablo
kar. 1982 anayasas yerel ynetimlerin karar organlarnn seimle ibana
geleceini ngrmesi halkn tabiri yerine kanunla gsterilen semenler teriminin
100 Mete Yldz, Yerel Ynetimler ve Demokrasi,YYD, C. 5, S. 4, Temmuz 1996, s.10101
A.k., s.136-137102 Nadarolu, a.g.e., s. 166
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
44/129
28
kullanlmas gibi farklar gze arpar. Ayrca 1982 anayasasnda yer alan yerel
ynetimlere grevleri ile orantl gelir kaynaklar salanaca hkm bulunmaktadr.
1921 anayasas hari hibir anayasada zerk yerel ynetim kavramna yer
verilmemitir. 1982 anayasasnn vesayet konusunda da merkezi ynetime daha geni
yetkiler verdii sylenebilir103. 1982 anayasasnn 127. maddesinde 1961
anayasasndan farkl olarak, zeksel ynetimin yerel ynetimler zerinde bir ynetsel
vesayet yetkisi bulunduu aka yazldr. Ayrca seim sreleri de 1982 anayasas
ile drt yldan be yla karlmtr.104
1982 Anayasas, yerel ynetimlerin seilmi organlar zerindeki vesayetle
ilgili temel ilkeyi ok iyi belirlemi ve organlk sfatn kazanmalarna ilikin
itirazlarn zm ve kaybetmeleri konusundaki denetim yarg yoluyla olur
demitir. 1982 Anayasasnn olumsuz yn bu ve benzeri konularda temel ilkeyi
demokratik yaklamlara uygun biimde koyduktan sonra ancak ile balayan
cmlelerde kendini gstermektedir. Temel hak ve zgrlkleri ieren btn
maddelerde olduu gibi burada da ancak ile balayan snrlama ve vesayet,
demokratik ilkeyi izlemekte ve onu yaamdan uzaklatrmaktadr. Bu konuda
getirilen snrlama udur. Ancak, grevleri il eilgili bir su sebebiyle hakknda
soruturma veya kovuturma alan mahalli idare organlarn veya bu organlarn
yelerini, ileri Bakan, geici bir tedbir olarak, kesin hkme kadar
uzaklatrabilir. Politik organlarn bu tr vesayet yetkilerini kullanrken nasl bir
amala hareket ettikleri bilinmektedir. Bunun rnekleri oktur. Bu nedenle yerel
ynetimlerin seilmi organlar zerinde soruturma ama hakkna sahip olan ileri
Bakan bu soruturma ile ilgili karar alamamal ve bunu yargya brakmaldr. Zira
ileri Bakan ile yerel ynetimlerin seilmi kiileri ve organlar arasnda siyasal
gr ayrlklar ve bundan kaynaklanan bir siyasi rekabet bulunabilir. Bu siyasirekabetin varl alnan kararlarn tarafszl ve hukukilii konusunda kuku
uyandracak uygulama hakl nedenlere dayansa bile bu kuku giderilemeyecektir.105
Trkiyedeki siyasal sre eitli nedenlerle merkezileme eilimi iindedir.
Bir ilin milletvekilleri drt yl iin seilirler. eildikten sonra ilinden uzak kalmakta
103 Trkiyede Yerel Ynetimler, a.g.m., s.13104
Kele, a.g.e.,s.134105 Ziya oker, Yerel Ynetimler ve Anayasa, YYD, C. 5, S. 6, Kasm 1996, s. 23
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
45/129
29
yerel politika kulisinde etkisini kaybetmektedir. Bu etkinliini kaybeden
politikacnn n seimleri kazanma olasl azdr. Belediyeler ise yerel politika
kulislerinde ok etkili odaklardr. Merkezden bamszl artm bir belediye sistemi
iinde merkezi politikac yerel politika kulisinde etkinliini hzla kaybedecektir.
Merkeze bamllk arttka bu etkinlii srdrmek kolaylamaktadr.
Merkezi kontroln arttrlmas devaml olarak iktidardaki partilerin karna
almaktadr. Merkezi kontroln ok yksek olduu bir sistemde iktidardaki partiler
muhalefetteki partilere mensup belediyelerin gelir kaynaklarn dolaysyla baarsn
kolayca snrlayabilmektedir. ktidar partileri iin bu tutumun ksa ve uzun dnemde
yarar vardr. Bu yap iinde halkn oyu kolayca etkilenebilmektedir. Halk iktidara
yakn belediye bakanlarnn daha ok kaynak bulabileceklerini bilmekte zellikle
kk belediyelerin bakanlk seiminde bunlarn oy alma anslar ykselmektedir.
1973 belediye seimleri kampanyas bu bakmdan ilgintir. ktidar partisinin
belediye bakanlar gemi yllardaki icraatlarndan ok, merkezi hkmetten ne
kadar bor alabildikleri ile nmlerdir.106
Belediye seimini muhalefet partisi kazansa bile bunun baars iktidar
tarafndan snrlanaca iin bir sonraki seimde kendisine yakn bir adayn kazanma
ans artacaktr.
Bu nedenle bamsz belediyeler anlayn savunmak genellikle muhalefet
partilerinin eilimi olurken, baml belediye anlayn savunmak iktidar partilerinin
tutumu olmaktadr. Merkezileme eilimi kendi kendini hzlandran, glendiren bir
sretir. Gszleen belediyeler sorumluluu kendi zerine den kamu
hizmetlerini, mali olanakszlklar nedeniyle ve yeterli hnerde personel bulamad
iin baaryla gerekletiremeyince, merkezi ynetim bu fonksiyonlar kendi zerine
almak iin gerekelere sahip olmaktadr.107
Ortadaki mevcut tablo mahalli idarelerimizin an gerektirdii mali ve
siyasal gce sahip olmadklarn gstermektedir. Mahalli idarelerin yeterli derecede
iler ve zerk kurumlar olmalar iin ncelikli art, ykmllklerinde bulunan
hizmetleri yerine getirebilmeleri iin gerekli olan mali kaynaklara sahip olmalardr.
106
lhan Tekeli, Yiit Glksz, Belediye sorunlar
, A..D., C.9, S.2, Haziran 1976, s.9107 Tekeli, Glksz, a.g.m., s.9
-
8/6/2019 Yerel Yonetimlerin Idari Ozerkligi Ve Idari Vesayet Administrative Autonomy of Local Governments and Administrative
46/129
30
Fakat bu gne dein Trk yerel ynetimleri bu adan merkeze bamllklarn
srdrmlerdir.
3) Gnmzde Yerel Ynetimler
Trkiye'de ki yerel ynetimlerin genel zeliklerini ilgili anayasa maddesini esas
alarak (md. 127) yle belirtebiliriz.
1- Trkiye'de yerel ynetim teriminin kapsamna giren kurulular; il zel
idareleri,belediyeler ve kylerdir.
2- Yukarda sz geen yerel niteler, kamu tzel kiiliine sahip anayasal
kurululardr.
3- Seimle meydana gelen karar ve yrtme organlarna sahiptirler.
4-Yerel ynetim nitelerinin seilmi organlarnn organlk sfatn kazanma
veya kaybetmeleri konusundaki denetimin esas itibariyle yarg yolu ile, dier
alanlardaki denetimin ise idari vesayet yolu ile gerekletirilmesi ngrlmektedir.
5-Yerel ynetimler merkezi idare ile olan ba ve ilikilerinde - idari vesayetin
getirdii snrlamalar dnda - idari ve mali zerkl