OCAK 2012

Sağlık Çalışanları Eğitimive

Eğitim Bilgi SistemiOrta Doğu Teknik Üniversitesi – Enformatik Enstitüsü – Tıp Bilişimi Ana Bilim Dalı

Hazırlayan: Y. Nasuh ERTURAN

INTRODUCTION TO MEDICAL INFORMATICS

Dr. Cenk Tezcan

Öğretim Görevlisi

1. GirişDünya nüfusunun giderek yaşlanması, sağlık hizmetlerine olan talebi her geçen gün artırmakta ve yetişmiş eleman ihtiyacı sürekli katlanmaktadır. Mevcut eğitim sistemlerinin çoğu bu eleman ihtiyacını karşılayamamakta ve durum giderek daha vahim bir hal almaktadır. Amerikan Sağlık ve İnsan Kaynakları Hizmet Bürosu(HRSA) verilerine göre Amerika’da, 2010 yılında 405 bin olan yetişmiş hemşire açığının, 2015 yılında 683 bin, 2020 yılında ise 1 milyon olması öngörülmektedir. [1] Türkiye’de ise sağlık sektöründeki durum şu şekildedir:

Sağlık Bakanlığı 2011 Nisan ayı verilerine göre toplam sağlık personeli sayısı 658.547’dir.[2]

1

2010 yılı verilerine göre; Türkiye’de her 1000 hastaya ortalama 1,67 hekim düşmektedir.[3]

2010 yılı verilerine göre; Türkiye’de her 1000 hastaya ortalama 1,56 hemşire düşmektedir. [3]

2

Türkiye 2023 projeksiyonunda yer alan sağlık verilerine göre ise 503 bin 720 ek sağlık personeli ihtiyacı bulunuyor. [4]

2009-2010 eğitim ve öğretim yılında sağlık alanında eğitim veren fakülte ve yüksekokullara ayrılan toplam kontenjan 31.925’tir. Fakülte ve yüksekokullardaki toplam öğrenci sayısı ise 112.714’tür. Buna karşılık tıp fakültelerinde toplam 9.609 öğretim üyesi görev almaktadır.[5]

Sadece bu istatistikler göz önünde bulundurulduğunda bile, sağlık eğitiminin Türkiye’de ne kadar yetersiz olduğu ve sağlık personeli ihtiyacının çok fazla olduğu aşikardır. Var olan eğitim kurumları talebi karşılamakta yetersiz kalmakta, sağlık personeli yetiştiren eğitim kurumları ile hizmet sektöründeki sağlık kuruluşları arasındaki iletişimsizlikten dolayı, kalifiye eleman ihtiyacına olan talep giderek artmaktadır. Devletin bu konuya ayıracak mali kaynaklarının yetersizliğinden dolayı eğitim kurumları nitelikli eleman yetiştirmekte yetersiz kalmakta ve mezun sağlık personelinin mesleki eğitimi, sağlık hizmeti veren kuruluşlarca karşılanmaya çalışılmaktadır. Bu aşamada sağlık hizmeti veren birçok kurumun bir eğitim planı bulunmamaktadır.

Diğer yandan günümüzde bütün hastanelere getirilen bir Hastane Yönetim Bilgi Sistemi (HBYS) olma zorunluluğu, hastane personelinin bilişim teknolojilerini aktif olarak kullanma ihtiyacı getirmiştir. Hastaneler 1 yılı opsiyonlu 2 yılda bir HBYS ihalelerine çıkmakta ve birçok hastanede 2 yılda bir HBYS sistemi değişmektedir. Bu değişim ve hastane personelinin bilişim teknolojilerini kullanma konusundaki yetersizliğinden dolayı; değişen her HBYS sistemi için yazılım firmaları hastane personeline eğitim programları düzenlemek zorunda kalmaktadırlar. Bu durum hem hastane, hem de yazılım firması açısından büyük eğitim maliyetleri ve zaman kayıpları oluşturmaktadır. Ayrıca yazılım firmaları tarafından, hastanelerde HBYS sisteminin eğitimi ve sistem desteği için görevlendirilen en fazla 2-3 eğitim personeli, özellikle büyük hastanelerde ihtiyacı karşılamakta yetersiz kalmakta, bunun sonucunda hem sağlık personeli, hem eğitim personeli, hem hastane yönetimi, hem de yazılım firması süreçten memnun olmamaktadır.

Ayrıca Sağlık Bakanlığı’nın her yıl düzenli olarak düzenlediği, 5 yıldızlı otellerde personelin ulaşımdan konaklamaya, yiyecekten günlük harcıraha kadar bütün ihtiyaçlarını karşıladığı hizmet içi eğitimler de büyük bir maliyet oluşturmaktadır.

Bütün bu sorunlar, sağlık alanında kalitenin artırılması ve eğitim maliyetlerinin düşürülmesi açısından bir sağlık eğitimi sistemi projelendirmesini gerekli kılmaktadır. Bu raporda sektörün ihtiyaçlarına çözüm olabilecek alternatif bir sağlık eğitimi sistemi projelendirmesi anlatılacaktır.

2. Proje TanımıProje, sağlık bakanlığı, sağlık alanında yazılım üreten firmalar, sağlık hizmeti veren kuruluşlar ve sağlık eğitimi veren kuruluşları içerisine alan bir eğitim bilgi sistemini içermektedir. Projenin en önemli ayağını uzaktan eğitim teknolojilerinin eğitim bilgi sistemine entegrasyonu oluşturmaktadır. Proje için temel olarak:

- Bir öğrenme yönetim sistemi,

3

- Uzaktan eğitim seminerleri için seçilen öğrenme yönetim sistemi ile entegre çalışacak bir webinar sistemi,

- Uygun içerik ve içeriğin olabildiğince interaktif hale getirilmesi gerekmektedir.

2.1.Öğrenme Yönetim Sistemi Seçimi ve Avantajları

Öğrenme Yönetim Sistemi uzaktan eğitim hizmeti alan kişilerin kullanımına sunulan ve 7 gün 24 saat internet üzerinden ulaşıma imkan sağlayan eğitim platformlarıdır. Öğrenme Yönetim Sistemi üzerinden, ders içerikleri, ders ile ilgili diğer materyaller kolayca takip edilebilmektedir. Ayrıca eğitimciler, öğrencileri ile birebir etkileşime geçebilmekte ve ödev, tartışma, sohbet, sınav gibi işlemlerini kolaylıkla sistem üzerinden yapabilmektedirler.[7]

Günümüzde öğrenme yönetim sistemleri, özellikle uzaktan eğitim uygulamaları için bir mihenk taşıdır. Ticari ve açık kaynak birçok öğrenme yönetim sistemleri bulunmaktadır. Ayrıca birçok kurum kendi ihtiyaçları doğrultusunda yazılım firmalarıyla sadece kendilerine özel öğrenme yönetim sistemi geliştirmek için anlaşmaktadır. Fakat bu yöntem hem çok büyük maliyetler oluşturmakta, hem de halihazırda oldukça gelişmiş olan öğrenme yönetim sistemlerinin işlevselliğini yakalayamamaktadır. Bizim projemiz için öğrenme yönetim sistemi olarak Moodle öğrenme yönetim sistemi düşünülmüştür. Moodle öğrenme yönetim sistemini kullanmanın avantajları şunlardır:

- Açık kaynak ve tamamen ücretsiz olması- Dünyada en büyük kullanıcı kitlesine sahip öğrenme yönetim sistemi olması (Ağustos

2008 istatistiklerine göre 22 milyondan fazla kullanıcıya 2 milyondan fazla ders sunmaktadır.)[6]

- Moodle üzerinde kullanıcı yönetimi, içerik yönetimi, kaynak yönetimi kolayca yapılabilmekte; kullanıcı ilerleme raporları, ilgili istatistikler çıkarılabilmektedir.

- Bir çok uzaktan eğitim araçlarıyla entegre çalışabilmekte; açık kaynak olması sebebiyle kendi sistemine uygun geliştirilen her türlü eklentiyi çalıştırmaktadır.

4

Kaynak: ocw.metu.edu.tr

Yukarda örnek bir Moodle dersinden iki farklı görüntü sunulmuştur. Sağlık eğitimi bilgi sistemi için kullanılacak öğrenme yönetim sistemi de, genel itibari ile bunun gibi bir sistem olacaktır. İçerik sağlayıcılar istenilen formatta ve şekilde (animasyon, simülasyon, video, yazı, resim, audio vb.) dokümanları sisteme kolaylıkla yükleyebilecek, sağlık çalışanları da sisteme online olarak ulaşabilecekler ve ilerlemeleri sistem aracılığı ile takip edilecektir.

2.2.Gerekli Uzaktan Eğitim Araçlarının SeçilmesiSağlık eğitimi bilgi sistemi ile entegre çalışabilecek ve minimum maliyetli uzaktan eğitim araçlarının sisteme entegrasyonu projeye dahil edilmiştir. Bunların en önemlisi Webinar sistemleridir. Webinar, kullanıcıların İnternet üzerinden eşzamanlı olarak katılım gösterdiği çevrimiçi seminer anlamına gelmektedir. Çevrimiçi ortamda sanal toplantı ve uzaktan eğitime imkan sağlayan Webinar sistemlerinde, konuşmacının sesi ve görüntüsü, kullandığı materyallerle (resim, sunu, video vb.) birlikte katılımcılara aktarılmaktadır. Katılımcılar da konuşmacıya eş zamanlı olarak ses ve görüntülerini aktarabilmekte ve sorular sorup yanıtlar alabilmektedirler. Webinar sistemlerinde ayrıca konuşmacı ya da yönetici istenildiği takdirde karşıdaki bilgisayarı kontrol edebilmektedir. Webinar sistemlerindeki bu işlevsellik, özellikle yazılım firmasının hastanede yazılım eğitimi için görevlendirdiği personelin işini büyük ölçüde kolaylaştıracaktır. Bizim projemizde Webinar sistemi olarak OpenMeetings Webinar sistemi seçilmesi planlanmaktadır. OpenMeetings Webinar sisteminin avantajları şunlardır:

5

- Tamamen ücretsiz ve açık kaynak olması- Moodle öğrenme yönetim sistemi ile entegre çalışması- Etkili, verimli ve sorunsuz çalışması- Aktarım hızının internet bağlantı hızına göre ayarlanabilmesi- Yapılan etkinliklerin(konferans, seminer, ders vb) kaydedilmesi- Sohbet, dosya paylaşımı, yazı tahtası, ekran paylaşımı modülleri

Aşağıda OpenMeetings Webinar sisteminden görüntüler verilmiştir.

6

Ayrıca, eğitim sistemi çeşitli eklentilerle zenginleştirilebilir. Sosyal medya eklentileri, video eklentileri, çeşitli program eklentileri vb. Örneğin aşağıda Adobe Presenter programının oluşturmayı düşündüğümüz sağlık eğitimi bilgi sistemi içerisinde nasıl göründüğünü gösteren bir resim sunulmuştur.

Kaynak: ocw.metu.edu.tr

Eğitim sistemimiz bu gibi eklentilerle zenginleştirilerek kullanıcılar ile en üst seviye etkileşim sağlanabilir ve içerik zenginleştirilebilir.

7

2.3.Eğitim İçeriğinin OluşturulmasıSağlık eğitimi bilgi sisteminin diğer bir önemli ayağı da içeriğin oluşturulmasıdır. İçerik oluşturulması büyük bir profesyonellik ve kontrol gerektiren bir iştir. Sağlık eğitimi bilgi sistemi için içerik sağlayıcılar şunlardır:

- Hastanelerin sağladığı içerikler (tedavi süreçlerinde izlenilen yöntemler, resimler, videolar, operasyon teknikleri vb. )

- Eğitim kurumları (Fakülteler, yüksekokullar)- Sağlık Bakanlığı (standartlar, standart prosedürler, hizmet içi eğitim dokümanları)- Yazılım firmaları(hastane yazılımları kullanımı ve eğitimi ile ilgili dokümanlar)

Eğitim bilgi sistemine ayrıca zenginleştirici eğitim içerikleri de konulması planlanmaktadır. Örneğin günümüzde bazı operasyonların(ameliyat) eğitim maliyetleri çok yüksektir. Bazıları ise sadece alanda, belli başlı hatalar yapılarak öğrenilmektedir. Bazı ameliyatlar, yapılan tekrarlı pratikler sayesinde öğrenilebilmektedir. Günümüzde birebir sanal ameliyata imkan sağlayan programlar ve simülasyonlar bulunmaktadır. Ayrıca 3 boyutlu eğitim videoları ve etkileşimli uygulamalar da çok gelişmiştir. Yalnız ülkemiz bu anlamda biraz geriden gelmektedir. Bu tarz animasyonların, videoların, simülasyonların sisteme entegrasyonu da planlanmaktadır. Aşağıda daha açıklayıcı olması açısından bunlara birkaç örnek verilmiştir.

Yukarıdaki örnekte bilgisayara bağlanan bir aparat aracılığı ile gerçek ortamı ile birebir uygunluk gösterecek bir simülasyon bulunmaktadır. Bu tarz simülasyonlar özellikle tıp eğitimindeki maliyetleri oldukça düşürecek ve zararsız bir öğrenme ortamı sağlayacaktır.

8

Simülasyon için tanıtım videosuna http://www.youtube.com/watch?v=Mu7J7CAhgE0 adresten ulaşılabilir.

Bu tarz simülasyonların yanı sıra 3 boyutlu videolar da eğitim sistemine eklenebilir. Örneğin: http://www.youtube.com/watch?v=rRIz6oOA0Vs&feature=related

9

http://www.youtube.com/watch?v=PsYyVtBph7E&feature=related

Ayrıca yurtdışında büyük bir kullanıcı kitlesi olan ve ikinci evren olarak adlandırılan Secondlife(ikinci yaşam) ortamı da eğitim sistemi için kullanılabilir. Secondlife üzerinden çeşitli simülasyonlar oluşturulup tıp eğitimde kullanılabilir. Örn: http://www.youtube.com/watch?v=G2jN7L80bH8&feature=related

10

Görüldüğü gibi, içerik için bolca malzeme mevcuttur. Ayrıca bu malzemeler, kullanıcıları sıkmadan, herhangi bir tehlike oluşturmadan sağlık çalışanları tarafından etkileşimli olarak kullanılabilir ve maliyetler büyük ölçüde azaltılabilir.

3. Projenin Avantajları3.1. Sağlık Bakanlığı Açısından

- Hizmet içi eğitimlerin sayısının artırılması- Hizmet içi eğitimlerin kalitesinin ve verimliliğinin artırılması- Hizmet içi eğitimlerin maliyetlerinin azaltılması- Bünyesindeki sağlık kuruluşları için eşit seviyede eğitime ortam hazırlaması- Sağlıkta standartlaşma için ortam hazırlaması

3.2. Sağlık Hizmeti Veren Kuruluşlar Açısından

- Personelin eğitim seviyelerinin ve mesleki yeterliliklerinin yükseltilmesi- Personel memnuniyetinin artırılması- Personel iş doyumunun artırılması- Eğlenceli ve etkileşimli bir ortamda eğitim- Tehlikesiz, risksiz ve verimli bir eğitim- Eğitim kaynakları için ayrılan maliyetlerin düşürülmesi

3.3. Sağlık Yazılımı Üreten Firmalar Açısından

- Hastanede yazılım eğitimi için görevlendirilecek eğitim personelinin sayısının azaltılmasına karşın, verimin artırılması

- Eğitim personelinin hastanenin her bölümüne zamanında cevap verebilmesi- Eğitim personeli için daha az yorucu bir çalışma ortamı sağlaması- Verilen anlık eğitim hizmeti dolayısıyla memnuniyeti artan hastane

personelinin firmaya olumlu dönüşü- Firmanın eğitim için harcadığı maliyetlerin düşürülmesi

3.4. Sağlık Eğitimi Veren Kuruluşlar Açısından(Fakülte, yüksekokul vb.)

- Eğitim maliyetlerinin düşürülmesi- Öğrencilerin pratik gerektiren operasyonlar için daha çok alıştırma yapmasına

olanak sağlaması- Daha çok öğrenciye etkili ulaşım- Etkileşimli, uygulamalı, verimli eğitim- Tehlikesiz ve risksiz bir ortamda eğitim- Eğitimde standartlaşmanın sağlanması

4. Proje Pazar Potansiyeli

11

Yukarıda, projenin avantajları 4 farklı hizmet gurubu açısından incelenmiştir. Bu avantajlar göz önüne alınarak; proje pazarını bu 4 farklı hizmet gurubu oluşturmaktadır. Projenin 4 farklı gurup için en önemli ortak avantajı eğitim kalitesini düşürmeden, hatta büyük oranda artırarak ve zenginleştirerek, eğitim maliyetlerini düşürmesi ve kurumlar için tehlikesiz, risksiz bir eğitim ortamı sağlamasıdır. Sadece bu avantaj göz önünde bulundurulduğunda bile, projenin pazarda büyük bir yer elde edeceği ve rağbet göreceği öngörülmektedir.

Türkiye’deki 1500’e yakın hastane, 100’ün üzerinde sağlık yazılımı üreten yazılım firması ve 1000’e yakın sağlık alanında eğitim veren(tıp fakültesi, yüksekokul, sağlık meslek liseleri, araştırma merkezleri vb.) kuruluş bulunmaktadır. [5] Bütün bu kuruluşların ortak sorunu, eğitim kaynaklarının yetersiz olması ve eğitim maliyetlerinin çok yüksek olmasıdır. Bu çerçevede, sadece Türkiye’de bile, projenin pazar potansiyeli çok büyüktür. Ayrıca böyle bir sistemin söz konusu bütün kuruluşlar için bir ihtiyaç olması, pazar potansiyelini daha da güçlendirmektedir.

5. Proje SWOT Analizi

GÜÇLÜ YANLAR (Strenght)Eğitim alanındaki tecrübesi

Büyüme ve kurumsallaşma isteği

Geniş kitleler tarafından kolay erişebilir olması

Proje ile eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanmış olması

Yeni teknolojilerin kullanılması

ZAYIF YANLAR (Weakness)Firmanın yeni kurulmuş olması

Satış odaklı olmama

Arza dayalı bir yapı

Pazarlama alanındaki deneyimsizlik

Kaynak sıkıntısı

FIRSATLAR (Opportunities)Pazar potansiyelinin büyük olması

Altyapı ve sistem için gerekli teknolojilerin hali hazırda var olması

Sistem için gerekli olan teknolojilerin daha önce başka alanlarda denenmiş ve etkinliklerinin ispatlanmış olması

Uzaktan eğitim teknolojilerinin popüler olması

Sistem kurulumu için gerekli maliyetin düşük olması

Sektörün eğitime verdiği destek

TEHDİTLER (Threat)Söz konusu kurumların eğitim kaynaklarını paylaşmak istememesi

Güvenlik, mahremiyet ve gizlilik konularından dolayı talebin azalması

Projenin çok geniş kapsamlı olmasından dolayı koordinasyon problemlerinin ortaya çıkması

Uzaktan eğitim alanında faaliyet gösteren kuruluşların, pazar potansiyelinden dolayı sağlık alanına kayma olasılığı

Mesleki eğitime kamu kaynağının aktarılmaması

12

6. Sonuç

Eğitim, sadece sağlık alanında değil bütün alanlarda üzerinde önemle durulması gereken konulardan biridir. İnsan kaynaklı hataların en büyük sebebi eğitimsizliktir. Eğitimsizlikten kaynaklı hatalar özellikle sağlık alanında insan hayatına mal olmaktadır.

Diğer taraftan var olan eğitim teknolojilerinin sağlık alanına entegrasyonu konusunda ülkemiz oldukça geri kalmıştır. Sadece hali hazırda var olan eğitim teknolojilerinin sağlığa entegrasyonu bile büyük mali kazançlar getirecek ve eğitimsizlik konusuna büyük faydalar sağlayacaktır.

Sonuç olarak ülkemizde, eğitim kurumları ve verilen eğitimlerin yetersizliğinden dolayı kalifiye sağlık personeli yetiştirmekte sıkıntı yaşanmaktadır. Eğitim kurumlarından mezun olan birçok öğrenci yeterli mesleki donanıma sahip olamamakta ve sağlık hizmeti veren kuruluşlarda deneyim kazanmaya çalışmaktadırlar. Ayrıca yetişmiş ve yetişmekte olan sağlık personellerinin bilişim teknolojilerini kullanma konusundaki yetersizliği günümüz sağlık sisteminde büyük bir sorun teşkil etmekte ve bu açık, sağlık alanında yazılım üreten firmaların eğitimleriyle kapatılmaya çalışılmaktadır. Bütün bunların sonucu olarak sağlık sistemini oluşturan hiçbir kuruluş durumdan memnun olmamaktadır.

Bütün bu olumsuzluklar ve var olan teknolojik seviyenin problemlere çözüm oluşturabilecek seviyede gelişmiş olması, sağlık eğitimi alanında bir projelendirmeyi ihtiyaç haline getirmiştir.

7. Kaynakça

[1] Nursing Shortage, Data from the Bureau of Health Professions. (2004)http://en.wikipedia.org/wiki/Nursing_shortage , erişim tarihi: 12.01.2012

[2] Türkiye Sağlık Sektörü Çalışanları http://www.medimagazin.com.tr/upload/sayilar.jpg , erişim tarihi: 12.01.2012

[3] Türkiye Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2010http://www.tusak.saglik.gov.tr/saglik_istatistikleri_yilligi_2010.pdf , erişim tarihi: 12.01.2012

[4] Sağlık Sektöründe Personel İhtiyacıhttp://www.medikalakademi.com.tr/index.php/salk-guendemi/534-saglik-personeli-hemsire , erişim tarihi: 12.01.2012

[5] Türkiyede Sağlık Eğitimi ve Sağlık İnsangücü Durum Raporu(Haziran 2010)http://www.yok.gov.tr/index.php?option=com_docman&task=doc_download&gid=598 , erişim tarihi: 12.01.2012

[6] Öğretim Yönetim Sistemlerihttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96%C4%9Fretim_y%C3%B6netim_sistemleri#Moodle , erişim tarihi: 12.01.2012

[7] Öğrenme Yönetim Sistemi Nedir?http://uemyo.uegazi.edu.tr/forum/index.php?f=10&t=20&rb_v=viewtopic , erişim tarihi: 12.01.2012

13