Zachowania zdrowotne w profilaktyce chorób układu

krążeniaBarbara Ślusarska

Katedra Rozwoju Pielęgniarstwa

Uniwersytet Medyczny

im. prof. F. Skubiszewskiego

Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu

Lublin

Zdrowie

• Stan pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie wyłącznie brak choroby lub niedomagania (ułomności)

• według WHO - 1946r

• Potencjał fizyczny i psychiczny człowieka, dający możliwość rozwijania różnych aktywności (samorealizacji, twórczego życia)

• Dobra jakość życia: dobre samopoczucie, szczęście, zadowolenie z życia, samorealizacja.

Czynniki warunkujące zdrowie jednostki według koncepcji „pól zdrowia” (Lalonde, 1974)

0

10

20

30

40

50

60

1. Kw 2. Kw 3. Kw 4. Kw

Styl życia

Biologia człowieka

Środowisko

Organizacja opiekimedycznej

Styl życia: wzór zachowań, który jest trwały i ukształtowany przez dziedzictwo kulturowe, relacje

społeczne, czynniki geograficzne i społeczno-ekonomiczne oraz cechy osobowości człowieka

(Green, Kreuter, 1991)

• Zachowania zdrowotne: to działania jednostki podejmowane ze względów zdrowotnych lub takie które mają udokumentowany wpływ na zdrowie (Łuszczyńska, 2004)

Miejsce zdrowia w systemie wartości Polaków

• Raport CBOS (2004r)

• Zdrowie własne i rodziny na drugim miejscu w hierarchii wartości -67% badanych

• Diagnoza Społeczna (wg.Czapiński, 2005r.)

• Zdrowie na pierwszym miejscu spośród 13 wartości określonych i jednej nieokreślonej - 65% badanych

Choroby układu krążenia – problem społeczny i zdrowotny współczesnych

cywilizacji• Choroby układu krążenia (ChUK), spowodowane przede

wszystkim miażdżycą tętnic są główną przyczyną chorobowości, inwalidztwa i przedwczesnej umieralności w krajach rozwiniętych.

• Według ŚOZ (2002r) z powodu ChUK na świecie zmarło 16,7 mln osób

• W Europie odnotowano 4 mln zgonów, co stanowiło 55% wszystkich zgonów kobiet i 43% zgonów mężczyzn

Choroby układu krążenia w Polsce

• W Polsce (2001r) zgony z powodu ChUK stanowiły: 43% wszystkich zgonów wśród mężczyzn oraz 54% wszystkich zgonów wśród kobiet.

• W Polsce (2002r) występowały prawie 2-krotnie wyższe standaryzowane na wiek wskaźniki tej umieralności niż w krajach Unii Europejskiej (M: 519/100tys vs 298/100tys; K: 331/100tys vs 192/100tys)

Choroby układu krążenia w Polsce –c.d.

• W Polsce w porównaniu do krajów UE występują około 2,5 raza wyższe wskaźniki umieralności z powodu ChUK w grupie osób młodych i w wieku średnim

• Według raportu NFZ (2004 r) hospitalizacje w Polsce z powodu ChUK stanowiły 44% wszystkich hospitalizacji

Miażdżyca główna przyczyna ChUK

• Miażdżyca to choroba tętnic polegająca na odkładaniu się w błonie wewnętrznej tętnic substancji lipidowych (tłuszczów, cholesterolu), włókien kolagenowych i soli wapnia, które tworzą blaszki miażdżycowe. Powiększająca się blaszka miażdżycowa może doprowadzić nawet do zamknięcia tętnicy. W miejscu powstania blaszki miażdżycowej może dochodzić do wykrzepiania się krwi i nagłego zamknięcia naczynia.

Miażdżyca główna przyczyna ChUK

Powstawanie blaszki miażdżycowej (kolejne etapy): • prawidłowa ściana naczynia • ogniska stłuszczenia błony wewnętrznej tętnic (lipidozy) • kaszowatość tętnic (atheromatosis) – ogniskowe zmiany

kaszowate w błonie wewnętrznej i sąsiednich warstwach błony środkowej tętnic

• miażdżyca tętnic (atherosclerosis) – ogniska stłuszczania, zmiany kaszowate, stwardnienie ściany tętnic; naczynia z takimi zmianami przestają być elastyczne

• pęknięcie blaszki miażdżycowej i wytworzenie mikrozakrzepu, który może ulegać powiększeniu, wcieleniu do ściany tętnicy i obrośnięciu przez śródbłonek lub fibrynolizie

• skrzeplina może zamknąć światło tętnicy

Miażdżyca: schemat ogólny procesu

Ryc. Miażdżyca: ogólny schemat procesu

Czynniki odgrywające rolę w powstawaniu

miażdżycy • Czynniki wewnątrzustrojowe • Skłonność dziedziczna (zaburzenia

gospodarki tłuszczowej lub metabolizmu ściany naczyniowej)

• Wiek (po 30 roku życia zaczynają się procesy odkładania płytki miażdżycowej

• Płeć (częściej chorują mężczyźni) • Czynność hormonalna (hormony

tarczycy, trzustki, gruczołów płciowych)

• Zaburzenia układu nerwowego • Zaburzenia układu krzepnięcia • Cukrzyca • Nadciśnienie tętnicze

• Czynniki zewnątrzustrojowe

• Otyłość (dieta bogatoenergetyczna, obfita w tłuszcze i węglowodany)

• Palenie papierosów

• Nieodpowiedni tryb życia (brak wysiłku fizycznego, odpowiedzialna i stresująca

praca)

Lokalizacja zmian miażdżycowych w naczyniach

• miażdżyca tętnic: powoduje zmniejszenie się światła tętnic; odkładające się w nich złoża cholesterolu powodują grubienie ścian małych tętniczek, co prowadzi do gorszego ukrwienia poszczególnych narządów i części ciała.

• miażdżyca mózgu: powoduje niedokrwienie mózgu; niebezpieczeństwem miażdżycy mózgu są udary mózgowe, wylewy krwi do mózgu.

• miażdżyca naczyń wieńcowych: najczęstsza przyczyna zawału serca; wskutek zwężenia tętniczek zmniejsza się ukrwienie mięśnia sercowego, doprowadzając do martwicy.

• miażdżyca tętnic obwodowych: dotyczy najczęściej tętnicy brzusznej, która przez uciskanie tętnicy biodrowej powoduje ostre zmiany niedokrwienia kończyn dolnych; zamykanie światła tętnic dolnych występuje najczęściej u mężczyzn; cały proces może być znacznie przyspieszony przez palenie papierosów.

Cholesterol a miażdżyca• Cholesterol jest bardzo ważnym związkiem w organizmie

człowieka. Jest on składnikiem błon komórkowych oraz bierze udział w tworzeniu witaminy D, hormonów sterydowych a także kwasów żółciowych.

• Cholesterol jest nierozpuszczalny w wodzie i we krwi, więc występuje w połączeniach z białkami, fosfolipidami i trójglicerydami.

• Ze względu na pochodzenie wyróżnia się cholesterol endogenny, który powstaje w organizmie człowieka (w wątrobie, jelicie cienkim, skórze) i cholesterol egzogenny, który jest dostarczany wraz z pożywieniem.

• Dzienna dawka cholesterolu nie powinna przekraczać 300mg.

Cholesterol a miażdżyca

• LDL (low density lipoprotein) zwany także beta-lipoproteiną to „zły cholesterol”. Gdy poziom LDL jest zbyt wysoki, to duże ilości cholesterolu z wątroby odkładają się w komórkach ścian tętniczych. Powstają złogi zwane blaszkami miażdżycowymi i rozpoczyna się proces miażdżycy. Następuje zwężenie tętnic wieńcowych, które nie dostarczają sercu odpowiedniej ilości krwi i tlenu.

• HDL (high density lipoprotein) - alfa-lipoproteina nazywana jest powszechnie „dobrym cholesterolem”. Usuwa ona cholesterol ze ścian naczyń do wątroby). Uważa się, że HDL ma właściwości przeciwmiażdżycowe.

Miażdżyca problemem ludzi młodych - rys historyczny

• Wyniki badań: wykrycie zmian miażdżycowych tętnic wieńcowych i aorty, na podstawie badań anatomopatologicznych u młodych żołnierzy (wiek 18-19 lat) poległych w czasie wojen w Wietnamie i Korei (Am. Med.. Assoc.1955, J. Am. Med. Assoc. 1971)

• Wyniki wieloośrodkowych badań The Pathological Determinants of Atherosclerosis in Youth (PDAY, 1989):w 15 ośrodkach w Stanach Zjednoczonych badano występowanie zmian miażdżycowych w tętnicach u ludzi młodych. Zbadano 3000 osób zmarłych między 15-34 r.ż. w wyniku wypadków lub innych tragicznych wydarzeń, u których nie stwierdzono chorób przewlekłych.

Główne wyniki badania PDAY

• U wszystkich nastolatków występowały pasma tłuszczowe, a wraz z wiekiem stwierdzano nasilanie się zmian w naczyniach;

• Otyłość sprzyjała rozwojowi zmian miażdżycowych;

• Palenie papierosów i nadciśnienie tętnicze miały największe znaczenie w rozwoju zaawansowanych zmian;

• U płci męskiej wykazano zmiany bardziej rozległe i zaawansowane.

Am. J. Pathol., 1998, 153, 1023-1033

Miażdżyca problemem ludzi młodych- c.d.

• The Bogalusa Heart Study (1992,1998): prospektywne badania epidemiologiczne czynników ryzyka miażdżycy w populacji (od urodzenia do 39 r.ż.) miasta Bogalusa w USA wykazały, że u 50% badanych w wieku 2-15 lat występują zmiany miażdżycowe w tętnicach wieńcowych i aż u 85% badanych w wieku 21-39 lat.

• Badania te ujawniły, że rozległość zmian miażdżycowych była kilkakrotnie większa u osób z sumowanymi czynnikami ryzyka miażdżycy np.: otyłość, cukrzyca, palenie papierosów, obciążenia rodzinne.

Am.J. Cardiol., 1992; N.Engl. J.Med., 1998

Aktualne badania epidemiologiczne na świecie

• W wieloośrodkowym badaniu INTER-HEART ( 2004r.) przeprowadzonym w 52 krajach wykazano, że 6 niezależnych czynników ryzyka i 3 czynniki kardioprotekcyjne odpowiadają razem w 90% u mężczyzn i w 94% u kobiet za ryzyko wystąpienia zawałów serca.

• W badaniu tym wśród głównych czynników ryzyka uwzględniono: zaburzenia lipidowe, palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, otyłość brzuszną oraz czynniki psychospołeczne

• Wśród czynników kardioprotekcyjnych uwzględniono: konsumpcję owoców i warzyw, niewielkie spożycie alkoholu , ćwiczenia fizyczne.

Aktualne badania epidemiologiczne w Polsce

• Wyniki NATPOL PLUS – 2002, (Nadciśnienie Tętnicze w Polsce Plus Zaburzenia Lipidowe i Cukrzyca)- badanie rozpowszechnienia głównych czynników ryzyka ChUK

- wiek badanych: 18-90 r. ż.

- zaburzenia lipidowe występowały u ponad połowy badanych

- nadciśnienie tętnicze występowało u co 3 badanego

- palenie papierosów występowało u co 3 dorosłego Polaka

- występowanie cukrzycy stwierdzono u 6% badanych

- wiedza nt. czynników ryzyka chorób układu krążenia wśród dorosłych Polaków jest niedostateczna

Kardiologia Polska, 2004

Aktualne badania epidemiologiczne w Polsce-c.d.

• Wyniki programu WOBASZ (2003-2005)

- wiek badanych: 20-74 lat

- nadciśnienie tętnicze stwierdzono u ok.. 36% badanych

- częstość występowania zaburzeń lipidowych ok.. 70% osób

- nałóg palenia tytoniu dotyczył 42% mężczyzn oraz 25% kobiet

- nadwaga lub otyłość występowała u 61,6% mężczyzn i 50,3% kobiet

- ponad 55% kobiet i 49% mężczyzn prowadzi małą aktywność fizyczną w czasie wolnym od pracy

Kardiologia Polska, 2005

Cel programu edukacyjnego

• Identyfikacja podstawowych zagrożeń zdrowia w odniesieniu do ChUK (czynniki ryzyka ChUK)

• Przygotowanie do świadomej kontroli istniejących czynników ryzyka, które mogą być modyfikowane

ZDROWIEINWESTYCJA ŻYCIOWA

Pomiar i ocena masy ciała

• BMI (body mass index)-wskaźnik masy ciała

• Obliczanie wskaźnika BMI

Masa ciała w kg podzielona przez wzrost w metrach podniesiony

do potęgi drugiej

• Interpretacja wskaźnika BMI

• 20-24,9- prawidłowa masa

ciała

• 25-29,9- nadwaga

• 30-39,9 – otyłość

• 40 i wyżej- otyłość olbrzymia

Badania antropometryczne

• Opierają się na pomiarze obwodów ciała oraz pomiarze grubości fałdów skórno-tłuszczowych

• Stwierdzono, że sam obwód pasaobwód pasa (obwód talii w centymetrach mierzony w połowie odległości między dolnym brzegiem żeber a górnym grzebieniem kości biodrowej) stanowi cenny stanowi cenny wskaźnik stanu zdrowiawskaźnik stanu zdrowia

• Obwód pasa powyżęj 102 cm u mężczyzn i powyżęj 102 cm u mężczyzn i powyżej 88 cmpowyżej 88 cm u kobiet jest częściej powiązany z zaburzeniami oddychania, wysokim ciśnieniem krwi i wysokim poziomem cholesterolu w porównaniu do grupy osób szczupłych

Wskaźnik WHR (waist to hip ratio)

• Wskaźnik WHR = stosunek obwodu talii do stosunek obwodu talii do obwodu bioderobwodu bioder (określający najszerszy wymiar na wysokości krętarza większego)

• Wartości tego wskaźnika określają typ otyłości:

- androidalny (typ „jabłko”) - WHR>1 (M); WHR>0,8 (K)

- ginoidalny (typ gruszka)- WHR<1 (M); WHR<0,8 (K)

Klasyfikacja nadciśnienia tętniczego (wg. JNC 7 i WHO/ISH)

Kategoria ciśnienia tętniczego

Skurczowe (mmHg)

Rozkurczowe (mmHg)

Prawidłowe < 120 < 80

Faza wstępna„stan przednadciśnieniowy”

120-139 80-89

Faza I 140-159 90-99

Faza II > 160 > 160

Interpretacja lipidogramu (za: Adult Treatment Panel III)

Wskaźnik w mmol (mg/dl)

Wartości

pożądane

Ryzyko

zwiększone

Ryzyko

zwiększone umiarkowane

Ryzyko

zwiększone

znaczne

Cholesterol

całkowity

< 5,2 (200) > 5,2 (200) > 6,3 (240)

Cholesterol

LDL

< 2,6 (100) > 3,4(130) > 4,1 (160) >4,9 (190)

Choleterol HDL

> 1,6 (60) < 1,1 (40)

Triglicerydy < 1,7 (150) > 1,7 (150) > 2,3 (200) > 5,7 (500)

Dziękuję za uwagę

Autor programu