Podgorica, 2018

ZAŠTITА I ZDRAVLJЕ NA RADU

Studija Crna Gora

PODIZANJE KAPACITETA I JAČANJE ULOGE REGIONALNIH GRAĐANSKIH ORGANIZACIJA U UNAPREĐENJU USLOVA RADA PREKO DIJALOGA SA JAVNIM INSTITUCIJAMA

2

Izdaje: Makedonsko udruženje za zaštitu pri raduSkopje, 2018

Autor:Zlatko Popovic, Dipl. mašinski inženjer Koautor:м-r. Milan Petkovski, Dipl. inženjer ZPR

Štampa: Grafik Mak Print - SkopjeTiraž: 50

3

SADRŽAJ

APSTRAKT ......................................................................................................................................................................... 5PREDGOVOR ...................................................................................................................................................................... 71. ZAKONSKI OKVIR I POLITIKA ....................................................................................................................................... 9

1.1 Uslovi ZZNR .......................................................................................................................................................... 101.2 Zakon o ZZNR ("Sl. list Crne Gore", br. 034/14 od 08.08.2014.) ............................................................................ 101.3 Propisi koje se direktno odnose na osnovne aspekte zznr izdate od strane nadležnog ministarstva .................... 16

1.3.1 Propisi kojima se reguliše zaštita i zdravlja na radu ...................................................................................... 161.3.2. Propisi kojima se regulišu nadležnosti inpekcije rada .................................................................................. 191.3.3 Рropis(i) kojima se reguliše osiguranje i/ili naknada za nesrece i bolesti na radu (uključujuci i listu bolesti i povreda vezanih za rad koje su predmet povracaja) kao i zahtjeve za evidentiranje i izvještavanje ................... 20

1.4 Zakoni ili propisi koji obuhvataju aspekte ZZNR, ali su izdate od strane drugih ministarstava .............................. 211.5. Nacionalna politika ZZNR ...................................................................................................................................... 221.6 Rezime ................................................................................................................................................................... 251.7 Situaciona analiza i prijedlozi ................................................................................................................................. 251.8 Zaključak i preporuke za zakonodavni okvir i okvir politika .................................................................................... 25

2. USAGLAŠENOST SA MEĐUNARODNIM STANDARDIMA ........................................................................................ 262.1 Uključivanje zahtjeva međunarodnih standarda u nacionalno zakonodavstvo i praksu ......................................... 262.2 Rezime ................................................................................................................................................................... 26

2.2.1. Stepen usklađenosti sa Konvencijama MOR-a o ZZNR ............................................................................... 262.2.2 Stepen usklađenosti sa direktivama EU ........................................................................................................ 27

2.3 Situaciona analiza i prijedlozi ................................................................................................................................ 273. ORGANIZACIONI OKVIRI I MEHANIZMI SPROVOĐENjA ......................................................................................... 28

3.1 Nadležnost direktorata za ZZNR ............................................................................................................................ 283.2 Službe inspekcije rada ............................................................................................................................................ 28

3.2.1 Opis .............................................................................................................................................................. 283.2.2. Studija slučaja: ............................................................................................................................................. 293.2.3 Rezime ........................................................................................................................................................ 30

3.3 Služba medicine rada ............................................................................................................................................. 313.3.1 Opis ............................................................................................................................................................... 313.3.2 Rezime glavnih aktivnosti ............................................................................................................................. 323.3.3 Rezime stručnih lica za ZZNR ....................................................................................................................... 33

3.4 Druge agencije ili institucije za usklađivanje ........................................................................................................... 353.5 Nacionalni savjetodavni organi ZZNR .................................................................................................................... 363.6 Šeme osiguranja nesreca i bolesti naradu (nadoknada za zaposlene) ................................................................. 363.7 Informacije o ZZNR ................................................................................................................................................ 363.8 Specijalizovane tehničke, medicinske i naučne institucije povezane sa različitim aspektima ZZNR ..................... 37

3.8.1 Univerzitetski kursevi iz ZZNR na fakultetima ............................................................................................... 393.8.2.Istraživačka odjeljenja i institucije koje sprovode studije za ZZNR i istraživanje. .......................................... 403.8.3 Institucije koje sprovode obuke u skladu sa zakonskim zahtjevima .............................................................. 413.8.4 Institucije i laboratorije specijalizovane za procjenu rizika (hemijska zaštita, toksikologija, epidemiologija, bezbjednost proizvoda itd.) ..................................................................................................................................... 423.8.5 Agencije za standardizaciju ........................................................................................................................... 433.8.6 Profesionalna udruženja ................................................................................................................................ 44

4

3.9.Кoordinacija i saradnja........................................................................................................................................... 453.10. Situaciona analiza i preporuke ............................................................................................................................ 45

4. ULOGA SOCIJALNIH PARTNERA U ZZNR ................................................................................................................. 464.1 Programi za ZZNR socijanih partnera .................................................................................................................... 46

4.1.1 Organizacije poslodavaca ............................................................................................................................. 464.1.2 Organizacije zaposlenih ................................................................................................................................ 48

4.2 Učešce na nacionalnom, sektorskom i i nivou preduzeca ..................................................................................... 504.2.1 Učešce u nacionalnim tripartitnim odborima za ZZNR .................................................................................. 504.2.2 Bipartitni odbori .............................................................................................................................................. 514.2.3 Učešce na nivou preduzeca .......................................................................................................................... 51

4.3. ZZNR u kolektivnom pregovaranju ........................................................................................................................ 524.4 Rezime ................................................................................................................................................................... 52

4.4.2 Rezime o pravima i obavezama zaposlenih .................................................................................................. 524.4.3 Rezime o pravima i obavezama predstavnika zaposlenih za ZZNR ............................................................. 53

4.5 Situaciona analiza i preporuke ............................................................................................................................... 535. UOBIČAJENE I TEKUĆE AKTIVNOSTI IZ OBLASTI ZZNR ........................................................................................ 54

5.1Promotivni programi i aktivnosti ZZNR .................................................................................................................... 545.2 Međunarodno građenje kapaciteta i aktivnosti na tehničkoj saradnji koja se direktno odnosi na zznr ................... 545.3 Situaciona analiza i preporuke ............................................................................................................................... 55

6. ISHODI ZAŠTITE I ZDRAVLJA NA RADU ................................................................................................................... 566.1 Evidentiranje i izvještavanje o povredama i profesionalnim bolestima i bolestima povezanim s radom ................ 576.2 Statistike koje se odnose na povrede, profesionalne bolesti i bolesti povezane s radom ..................................... 576.3 Indikatori radnih uslova ........................................................................................................................................... 586.4 Situaciona analiza i preporuke ............................................................................................................................... 59

7. OSNOVNE INFORMACIJE ............................................................................................................................................ 607.1 Demografski podaci ................................................................................................................................................ 607.2. Ekonomski podaci ................................................................................................................................................. 647.3.Zdravstvena statistika ............................................................................................................................................. 65

5

APSTRAKT

Načelo zaštite na radu, ustavno je načelo prema članu 64 st. 3 i 4 Ustava Crne Gore. Ustavno pravo je pravo na rad, na slobodan izbor zanimanja i zapošljavanja, na pravične i humane uslove rada i na zaštitu za vrijeme nezaposlenosti. Svaki zaposleni ima pravo na odgovarajucu zaradu, kao i pravo na ograničeno radno vrijeme i placeni odmor. Zdrava, motivisana i zadovoljna radna snaga je važna za socijalnu i ekonomsku dobrobit svake države. Zaštita i zdravlje na radu doprinose vecem zadovoljstvu zaposlenih, vecoj produktivnosti i vecoj zainteresovanosti za ostvarivanje organizacionih ciljeva i interesa. Nizak nivo zaštite i zdravlja na radu utiče na: sniženje motivacije, smanjenje radnog učinka, povecanje fluktuacije, povecanje broja povreda na radu, povecanje stope bolovanja i povecanje stope invaliditeta. Povrede na radu, profesionalne bolesti i bolesti u vezi sa radom smanjuju bruto domaci proizvod i smanjuju dobrobit države i drugih subjekata. Svaka povreda na radnom mjestu i svaka profesionalna bolest koju stekne zaposleni na radnom mjestu za poslodavca je veliki trošak. Umorni, demotivisani i nezadovoljni zaposleni nijesu produktivni, efikasni i kreativni pri radu, a iz toga proizlaze najveci gubici za poslodavca. Efikasnost zaštite i zdravlja na radu zavisi od stepena angažovanosti svih faktora kako kod poslodavca, tako i na svim drugim nivoima. Procjenom rizika i preduzimanjem odgovarajucih mjera zaštite i zdravlja na radu, poslodavci mogu da poboljšaju svoju produktivnost a time i da povecaju svoju zaradu. Poslodavac koji je svjestan važnosti zaštite i zdravlja na radu, investirace više od propisanog minimuma i na taj način obezbijediti odgovarajuci nivo dugoročne zaštite i zdravlja na radu svojih zaposlenih. Ovom studijom se daje sveobuhvatni pregled stanja zaštite i zdravlja na radu u Crnoj Gori, situaciona analiza i preporuke za dalje unapređenje u ovoj oblasti.

6

7

PREDGOVOR

Tehnološki razvoj i modernizacija tokom XX i početkom XXI vijeka, donijeli su, pored pozitivnih i brojne negativne posljedice po kvalitet radne i životne sredine. Pojavili su se rizici od potencijalnog otkaza, kao i opasnosti koje na različite načine mogu da ugroze bezbjednost, psihički i fizički integritet čovjeka i radnu i životnu sredinu.Rješavanje problema zaštite radne sredine i unaprjeđenje kvaliteta životne sredine, je dinamičan progres koji se bavi uzrokom, a uspješnost vrjednuje smanjenjem negativnih posljedica. Preventivnim mjerama zaštite u radnoj sredini, direktno se utiče i smanjuje broj uzročnika nesrecnih događaja, a samim tim i vjerovatnoca njihove pojave.U oblasti zaštite i zdravlju na radu je veoma bitno da zaposleni na radnim mjestima primjenjuju odgovarajuce mjere zaštite i zdravlja na radu koje su propisane primjerenim opasnostima i štetnostima. Da bi se mjere zaštite i zdravlja na radu adekvatno primjenjivale, potrebno je da zaposleni znaju koji su rizici radnog mjesta na kome rade i u skladu s tim poštuju radnu proceduru i adekvatno primjenjuju obezbjeđene propisane mjere zaštite i zdravlja na radu.Prema principima UN, SZO i MOR-a, zaštita i zdravlje na radu, shvataju se temeljnim pravom čovjeka, jer svaki čovjek (zaposleni) u svijetu ima pravo na zdrav i bezbjedan rad i na radnu okolinu koja omogucava socijalno i ekonomski produktivan život. Zdravlje na radu i zdrava radna okolina spadaju u najvrednije sadržaje svakog pojedinca, svake zajednice i svake države. Da bi efikasno funcionisao, sistem zaštite i zdravlja na radu podrazumijeva interakciju više različitih činilaca, kao što su zakonodavstvo, inspekcijski nadzor, osiguranje, stručnost, informisanje, obrazovanje i svakako dalji istraživački rad. Kao imanentni činilac zaštite i zdravlja na radu je medicina rada koja ima svoju specifičnost, ali i integrisanu funkciju zaštite i zdravlja na radu.Crna Gora svoju regulativu definiše kroz termin „zaštita i zdravlje na radu“. Ustavni osnov za donošenje zakona u ovoj oblasti sadržan je u odredbi člana 16, stav 1, tačka 5 Ustava Crne Gore, kojim je propisano da se zakonom, u skladu sa Ustavom, uređuju i druga pitanja od interesa za Crnu Goru, a u vezi sa članom 64 Ustava Crne Gore, kojim je propisano da zaposleni imaju pravo na zaštitu na radu. Osnovna doktrina zaštite i zdravlja na radu, podrazumijeva da rad ne smije da remeti integritet ličnosti i njegovog zdravlja. Drugim riječima, rad ne bi smio da proizvodi rizike bilo koje vrste. U stvarnosti to nije slučaj, rizik na radu, kako sa zastarjelom tako i novom tehnologijom, postaje često nerješiv problem, koji za posljedicu ima veliki broj lakših i težih povreda kao i povreda sa smrtnim ishodom.S obzirom na ozbiljnost ovog problema, Savjet EU je u članu 6 direktive tzv. "Okvirne direktive" br. 89/391 EEC o uvođenju mjera za podsticanje poboljšanja bezbjednosti i zdravlja na radu, obavezao sve svoje članice, a i dao preporuku ostalim državama, da poboljšaju nivo zaštite i zdravlja na radu procjenom rizika za sve zaposlene, kroz utvrđivanje izvora opasnosti i štetnosti i mjera zaštite i zdravlja na radu, u svim njihovim radnim aktivnostima.Cilj izrade studije organizacije i sprovođenja zaštite i zdravlja na radu u Crnoj Gori, je definisanje poimanja zaštite i zdravlja na radu kod državnih organa, strukovnih organizacija, poslodavaca i

8

zaposlenih i drugih struktura, analiza stanja u sprovođenju ključnih odredbi Zakona o zaštiti i zdravlju na radu CG kroz normativno uređenje ZZNR, procjenu rizika za radna mjesta, osposobljavanje i obrazovanje zaposlenih za bezbjedan rad i kulturu rada, postojanje komfora radne sredine, detekciju problema u organizaciji i sprovođenju zaštite i zdravlja na radu i predlog mjera za njenu optimalnu organizaciju i sprovođenje, kroz fokusiranje određenih problema koji bi se definisali projektima za unaprjeđenje zaštite i zdravlja na radu. Smisao optimalne organizacije i sprovođenje zaštite i zdravlja na radu je u podizanju svijesti, prije svega poslodavaca i zaposlenih, te organa državne uprave, da se bezuslovno moraju poštovati zakonski propisi iz ove oblasti i da nema mjesta odlaganju. Takođe, podizanje svijesti svih relevantnih institucija i organizacija civilnog društva o potrebi organizovanja i sprovođenja zaštite i zdravlja na radu u cjelosti, može biti garant uspjeha u zaštiti i zdravlju zaposlenih.Fokus ove studije bice na edukaciji svih činilaca koji ce imati isti cilj – pravilno razumijevanje potrebe za stvaranjem takvih uslova radnog komfora, koji ce pomoci zaposlenom da bez opasnosti po život i zdravlje, sa zadovoljstvom radi svoj posao. Naravno da za realizaciju ovih aktivnosti i stvaranje optimalnih uslova u radnoj sredini, treba investirati značajna finansijska sredstva, ali i volju i želju svih činilaca da daju sopstveni doprinos, kroz trud da se uredi sopstveno radno mjesto i njegovo okruženje. Zadovoljstvo postignutim ima značaj samo ako se osjeti i sopstveni doprinos.

Spisak skraćenica UN – Ujedinjene nacijeSZO – Svjetska zdravstvena organizacijaMOR/ILO – Međunarodna organizacija radaEU – Evropska unijaEEZ / EEC – Evropska ekonomska zajednicaEU-OSHA – Evropska agencija za zaštitu i zdravlje na raduWHO – Svjetska zdravstvena organizacijaNVO – Nevladina organizacijaCG – Crna GoraRCG – Republika Crna GoraZOZZNR – Zakon o zaštiti i zdravlju na raduUPCG – Unija poslodavaca Crne GorePKCG – Privredna komora Crne GoreSSCG – Savez sindikata Crne GoreUSSCG – Unija slobodnih sindikata Crne GoreMONSTAT – Zavod za statistiku Crne GoreESAW – Evropska statistika za nesrece na raduEPCG – Elektroprivreda Crne GoreFZOCG – Fond za zdravstveno osiguranje Crne GoreUZNRCG – Udruženje za zaštitu na radu Crne GoreZZNR – Zaštita i zdravlje na radu

9

1 ZAKONSKI OKVIR I POLITIKA

Zaštita i zdravlje na radu podrazumijeva ostvarivanje uslova rada u kojima se preduzimaju određene mjere i aktivnosti u cilju zaštite i zdravlja zaposlenih i drugih lica koji na to imaju pravo. Interes društva, svih subjekata i svakog pojedinca je da ostvari najviši nivo zaštite i zdravlja na radu, da se neželjene posledice kao što su povrede na radu, profesionalne bolesti i bolesti u vezi sa radom svedu na najmanju mogucu mjeru (prihvatljivi rizik) odnosno da se ostvare uslovi rada u kojima bi zaposleni imao osjecaj zadovoljstva pri obavljanju svojih profesionalnih zadataka. Za ostvarivanje osnovnog cilja neophodan je sistematski pristup u preventivnom djelovanju i povezivanju svih subjekata koji su nosioci određenih obaveza i aktivnosti nanacionalnom nivou, ali i šire, sa međunarodnim institucijama u ovoj oblasti. Njihova obaveza je da se staraju o sprovođenju utvrđenih pravila, mjera i standarda o uslovima rada i stalna briga da mijenjaju i usaglašavaju sa tehnološkim i društveno ekonomskim razvojem, kako bi se unaprijedila bezbjednost i očuvalo zdravlje zaposlenih.Zaštita i zdravlje na radu i njihova efikasnost u velikoj mjeri zavise od socio – ekonomskih uslova, stepena ekonomskog razvoja i tradicije svake države. Za njihovo utemeljenje i poštovanje, najvažniji je zakonodavni okvir kojim su definisani subjekti i njihova prava i obaveze, međusobni odnosi, odgovornosti, aktivnosti i sredstva za njihovo postizanje. Zdravo radno mjesto za sve zaposlene u Crnoj Gori, prevencija povreda na radu, poboljšanje uslova u kojima zaposleni izvršavaju svoje radne zadatke, kao i unapređenje zdravlja svih učesnika radnog procesa, zajednička je briga poslodavca i zaposlenog.Načelo zaštite na radu, ustavno je načelo u Crne Gore prema članu 64 st. 3 i 4 Ustava. Ustavno pravo je pravo na rad, na slobodan izbor zanimanja i zapošljavanja, na pravične i humane uslove rada i na zaštitu za vrijeme nezaposlenosti. Svaki zaposleni ima pravo na odgovarajucu zaradu, kao i pravo na ograničeno radno vrijeme i placeni odmor. Zdrava, motivisana i zadovoljna radna snaga je važna za socijalnu i ekonomsku dobrobit svake države. Zaštita i zdravlje na radu doprinose vecem zadovoljstvu zaposlenih, vecoj produktivnosti i vecoj zainteresovanosti za ostvarivanje organizacionih ciljeva i interesa. Nizak nivo zaštite i zdravlja na radu utiče na: sniženje motivacije, smanjenje radnog učinka, povecanje fluktuacije, povecanje broja povreda na radu, povecanje stope bolovanja i povecanje stope invaliditeta. Nesrece na radu i povrede smanjuju bruto domaci proizvod i smanjuju dobrobit države i drugih subjekata. Svaka povreda na radnom mjestu i svako profesionalno oboljenje koje stekne zaposleni na radnom mjestu za poslodavca je veliki trošak. Umorni, demotivisani i nezadovoljni zaposleni nijesu produktivni, efikasni i kreativni pri radu, a iz toga proizlaze najveci gubici za poslodavca. Efikasnost zaštite i zdravlja na radu zavisi od stepena angažovanosti svih faktora kako kod poslodavca, tako i na svim drugim nivoima. Procjenom rizika i preduzimanjem odgovarajucih mjera zaštite, poslodavci mogu da poboljšaju svoju produktivnost a time i da povecaju svoju zaradu. Poslodavac koji je svjestan važnosti zaštite i zdravlja na radu, investirace više od propisanog minimuma i na taj način obezbijediti odgovarajuci nivo dugoročne zaštite i zdravlja na radu svojih zaposlenih.Zaštita i zdravlje na radu doprinose vecem zadovoljstvu zaposlenih, vecoj produktivnosti i vecoj zainteresovanosti za ostvarivanje organizacionih ciljeva i interesa. Zaštita i zdravlje na radu treba da su sastavni dio života svakog zaposlenog, dio opšte kulture i onoga što se dešava kod svakog poslodavca i u društvu uopšte.Vlada Crne Gore je u julu 2016. godine donijela Strategiju za unapređenje zaštite i zdravlja na radu u Crnoj Gori 2016. - 2020. sa akcionim planom implementacije. Ova strategija polazi od zakonske regulative u ovoj oblasti i zasniva se na principima socijalnog dijaloga na svim nivoima između poslodavca, zaposlenih, predstavnika zaposlenih i sindikata, koji su dužni da sarađuju u postupku utvrđivanja njihovih prava, obaveza i odgovornosti koja se odnose na zaštitu i zdravlje na radu. Strategija obuhvata sve društveno – ekonomske sfere, kako bi se ostvarila vizija onog što želi da se dostigne – potpuna primjenu propisa, promjena svijesti o važnosti primjene mjera zaštite i zdravlja na radu, društveno odgovorne kompanije i odgovorno društvo u cjelini.Skupština Crne Gore je na sjednici od 25. jula 2014. godine, donijela Zakon o zaštiti i zdravlju na radu ("Službeni list Crne Gore", broj 34/14). Ovim zakonom je stavljen van snage Zakon o zaštiti na radu ("Službeni list RCG", broj 79/04 i "Službeni list Crne Gore", br. 26/10 i 40/11)

10

1.1 Uslovi ZZNR

Uslovi i vizija zaštite i zdravlja na radu ogleda se u tome da je potrebno osigurati razvoj prevencije i unaprjeđivanja zaštite i zdravlja na radu zbog bezbjednih i zdravih radnih mjesta, koja ce stvoriti adekvatne uslove za rad kako zaposlenim tako i poslodavcima, rastu produktivnosti, konkurentnosti i privrednom razvoju.Misija je postavljanje i primjena standarda kvaliteta u zaštiti i zdravlju na radu, jačanje kvaliteta rada stručnih lica za poslove zaštite na radu, podizanje svijesti, sistemu pracenja i analize podataka, razmjena dobre prakse, informisanje i unaprjeđivanje znanja u području zaštite i zdravlja na radu.Osnovi ciljevi koji ce se ostvariti aktivnostima Ministarstva rada i socijalnog staranja kao nosica kreiranja politike zaštite I zdravlja na radu u saradnji s drugim učesnicima na ovom području su:

● jačanje politike koja se bavi zaštitom i zdravljem na radu, uključujuci integrisanje zaštite i zdravlja na radu zaposlenih u druge sektorske politike i iznalaženje novih sinergija;

● smanjenje broja povreda na radu u odnosu na radno mjesto i životnu sredinu; ● smanjenje broja profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom; ● smanjenje broja povreda na radu koje su uzročno vezane za ispunjavanje radnih obaveza; ● poboljšanje zdravstvenog stanja zaposlenih (prevencija); ● smanjenje privrednih gubitaka zbog povreda na radu, profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom (bolovanja,

prijevremene i invalidske penzije).Navedene ciljeve moguce je ostvariti zajedničkim djelovanjem Ministarstva rada i socijalnog staranja i svih subjekata nadležnih za zaštitu i zdravlje na radu zaposlenih kako bi se:

● spriječili, odnosno smanjili brojni i različiti rizici na radu i u vezi s radom; ● spriječili rizici koji proizlaze iz novih tehnologija; ● podigao nivo zaštite i zdravlja na radu u svim djelatnostima, a posebno prema subjektima odgovornim za

zaštitu i zdravlja na radu zaposlenih za koje postoji pretpostavka da nijesu ispoštovane zakonske odredbe po tom pitanju;

● pružila zaštita posebnim kategorijama (zaposlenih žena za vrijeme trudnoce, lica mlađih od 18 godina života, kao i lica sa invaliditetom).

Sprovođenjem odgovarajucih aktivnosti moguce je: ● uspostaviti sastav za prikupljanje i obradu podataka, njihovu analizu, istraživanje kao i planiranje i preduzimanje

odgovarajucih aktivnosti; ● ostvariti osnovni strateški cilj “sigurna i zdrava radna mjesta”; ● kontinuirano unapređivanje cjelokupnog područja zaštite i zdravlja na radu

1.2 Zakon o ZZNR ("sl. list crne gore", br. 034/14 od 08.08.2014.)

U Crnoj Gori je do donošenja Zakona o zaštiti i zdravlju na radu 2014. godine, koji je donesen u cilju poštovanja zahtjeva koji proizlaze iz međunarodnih akata, pregovaračkog procesa u pristupanju Crne Gore EU i postavljenih ciljeva koji se odnose na usklađivanje propisa za oblast zaštite i zdravlja na radu sa EU zakonodavstvom, primjenjivan Zakon o zaštiti na radu ("Službeni list RCG", broj 79/04 i "Službeni list Crne Gore", br. 26/10 i 40/11). Sa otvaranjem pregovaračkog poglavlja broj 19 – socijalna politika i zapošljavanje, stvoreni su uslovi da se do tada postojeca regulativa u oblasti zaštite na radu u potpunosti uskladi sa zahtjevima koji proizlaze iz dokumenata MOR-a i EU, a smislu opredjeljenja naše države za članstvo u EU. Shodno tome, donesen je Zakon o zaštiti i zdravlju na radu koji je u potpunosti usaglašen sa okvirnom direktivom Savjeta Evrope 89/391/EEZ od 12. juna 1989. godine o uvođenju mjera za podsticanje poboljšanja sigurnosti i zdravlja zaposlenih na radu (OJL br. 183 od 29. 06. 1989. godine str. 1), koja je izmijenjena Uredbom (EC) br. 1137/2008 Evropskog parlamenta i savjeta od 22. oktobra 2008. godine o prilagođavanju nekih akata za koje se koristi postupak određen u članu 251 Ugovora, odluka Savjeta 1999/468/ES u vezi sa regulatornim postupkom sa pregledom – prilagođavanja regulatornom postupku sa pregledom – prvi dio

11

(OJL br. 31 od 21. 11. 2008. godine str. 1), u kojem je kao novina dodata i komponenta zdravlja.Zaštita i zdravlje na radu obezbjeđuje se i sprovodi primjenom savremenih tehničko-tehnoloških, organizacionih, zdravstvenih, socijalnih i drugih mjera i sredstava zaštite u skladu sa Zakonom, drugim propisima, ratifikovanim i objavljenim međunarodnim ugovorima. Zakon, po poglavljima, utvrđuje opšte uslove i mjere zaštite; prava, obaveze i odgovornosti poslodavaca; prava, obaveze i odgovornosti zaposlenih; organizovanje poslova zaštite i zdravlja na radu kod poslodavca; evidencije, izvještaje i saradnju; nadzor i kaznene odredbe.Odredbe Zakon primjenjuju se na zaposlene koji rade na teritoriji Crne Gore kod pravnih lica i preduzetnika u svim djelatnostima, državnim organima, organima državne uprave, odnosno jedinicama lokalne samouprave, zaposlene koji su upuceni na rad u inostranstvo, ako su mjere zaštite propisane ovim zakonom za njih povoljnije. Odredbe Zakona se primjenjuju i na sva lica koja su po bilo kom pravnom osnovu prisutna u radnom procesu kod poslodavca.Zaštita i zdravlje na radu podrazumijeva obezbjeđivanje uslova na radu koji ne dovode do povreda na radu, profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom i koji stvaraju pretpostavke za punu fizičku i psihičku zaštitu zaposlenih.U posebnom poglavlju zakona koje reguliše prava, obaveze i odgovornosti poslodavaca u vezi sa zaštitom i zdravljem na radu, poslodavac ima obvezu da obezbjedi zaštitu i zdravlje na radu svojih zaposlenih u svim aspektima povezanim s radom, a naročito zaštitu i zdravlje na radu zaposlenih žena za vrijeme trudnoce, lica mlađih od 18 godina života, kao i lica sa invaliditetom. To znači da poslodavac mora da preduzme mjere zaštite (svi koraci, preventivne i druge mjere koje se preduzimaju ili planiraju na svim nivoima rada kod poslodavca, radi sprječavanja ili smanjivanja rizika po život i zdravlje zaposlenih), uključujuci i zaštitu od povreda na radu profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom, informisanje; osposobljavanje i provjeru osposobljenosti zaposlenih; saradnju sa zaposlenim, predstavnikom zaposlenih i sindikatom; osposobljavanje predstavnika zaposlenih. Poslodavac je dužan da donese akt o procjeni rizika za sva radna mjesta, utvrdi način i mjere za otklanjanje rizika i obezbijedi njihovo sprovođenje. U aktu o procjeni rizika poslodavac određuje radna mjesta sa povecanim rizikom, zdravstvene zahtjeve za određeni rad koje moraju da ispunjavaju zaposleni u radnom procesu ili za korišcenje pojedinih sredstava za rad na osnovu stručne ocjene ovlašcene ustanove za zdravstvenu zaštitu zaposlenih. Poslodavac organizacijom rada i radnog procesa obezbijedjuje mjere zaštite u skladu sa zakonom; daje zaposlenima na upotrebu sredstva za rad i to samo ako posjeduje stručni nalaz, odnosno izvještaj o njihovim izvršenim pregledima i ispitivanjima, sa ocjenom da su na njima obezbijeđene propisane mjere zaštite; nabavlja i izdaje na upotrebu sredstva za rad i sredstva i opremu lične zaštite na radu neophodne za radno mjesto na kojem je raspoređen zaposleni, samo ako za njih raspolaže sa propisanom dokumentacijom na službenom jeziku i jezicima u službenoj upotrebi, u kojoj je proizvođač, odnosno isporučilac naveo sve bezbjednosno-tehničke podatke koji su važni za ocjenjivanje rizika na radu i da su obezbijeđene sve mjere zaštite koje su određene dokumentacijom u skladu sa propisima o zaštiti i zdravlju na radu; prilikom zasnivanja radnog odnosa osposobljava zaposlenog za bezbjedan rad, kao i u slučaju raspoređivanja zaposlenog na drugo radno mjesto, te uvođenja nove tehnologije, uvođenja novih ili zamjene sredstava za rad, promjene procesa rada i ponovnog raspoređivanja na rad zaposlenog poslije odsustvovanja koje je trajalo duže od godinu dana.Poslodavac je dužan da sprovodi mjere zaštite koje se temelje na sljedecim načelima:

● izbjegavanje rizika; ● procjenjivanje rizika; ● eliminisanje rizika na izvoru; ● prilagođavanje rada i radnog mjesta zaposlenom, naročito u pogledu konstruisanja radnog mjesta, izboru

sredstava za rad, izboru radnih i proizvodnih metoda sa osvrtom na naročito izbjegavanje monotonog rada i rada pri vec određenoj brzini i smanjenja njihovog dejstva na zdravlje;

● prilagođavanje tehničkom napretku; ● zamjena opasnih bezopasnim ili manje opasnim okolnostima; ● razvoja sveobuhvatne politike zaštite i zdravlja na radu, koja uključuje tehnologiju, organizaciju rada, radne

uslove, međuljudske odnose i faktore radne sredine; ● davanje prednosti kolektivnim mjerama zaštite u odnosu na individualne mjere zaštite;

12

● davanje odgovarajucih uputstava i obavještenja zaposlenim.Poslodavac, saglasno prirodi djelatnosti, broju zaposlenih, organizaciji i načinu rada, prava, obaveze i odgovornosti zaštite i zdravlja na radu uređuje aktom ili ugovorom o radu zaključenim sa zaposlenim.U skladu s međunarodnim dokumentima iz ove oblasti, naš zakon predviđa dužnosti poslodavca da sarađuje sa zaposlenim, prestavnikom zaposlenih i sindikatom, a naročito u vezi sa:

● svakom mjerom koja može značajno uticati na zaštitu i zdravlje na radu; ● postavljanjem stručnog lica za zaštitu i zdravlje na radu, određivanjem lica za sprovođenje mjera prve pomoci,

zaštite od požara i evakuacije zaposlenih i aktivnostima u vezi sa zaštitom i zdravljem na radu; ● podacima o procjeni rizika i mjerama zaštite, uključujuci i one rizike sa kojima se suočavaju grupe zaposlenih

izloženih posebnim rizicima; ● odlukama o mjerama zaštite koje se moraju preduzeti, kao i ako je potrebno o sredstvima i opremi lične zaštite

na radu koja se koriste; ● evidencijama i izvještajima o povredama na radu koje su za posljedicu imale odsustvo zaposlenog sa rada duže

od tri radna dana; ● izvještajima o povredama na radu svojih zaposlenih; ● mjerama i radnjama inspekcijskih i drugih organa nadležnih za zaštitu i zdravlje na radu; ● angažovanjem pravnog lica ili preduzetnika za obavljanje stručnih poslova; ● planiranjem i organizovanjem osposobljavanja i provjere osposobljenosti iz zaštite i zdravlja na radu.

Poslodavac organizacijom rada i radnog procesa obezbijeđuje mjere zaštite, a dužan je i da obezbijedi da pristup mjestu rada u radnoj sredini na kojem prijeti ozbiljna opasnost od povređivanja ili zdravstvenih oštecenja imaju samo ona lica koja su osposobljena za bezbjedan rad na tom radnom mjestu i koja su dobila posebna uputstva, a opremljena su odgovarajucim sredstvima i opremom lične zaštite na radu, kao i da svako lice koje se po bilo kom osnovu nalazi u radnoj prostoriji, krugu poslodavca ili gradilištu upozori na opasna mjesta ili na štetnosti po zdravlje koje se javljaju u tehnološkom procesu, kao i na mjere zaštite koje mora da primijeni.Poslodavac, zaposleni, predstavnik zaposlenih i sindikat, shodno Zakonu, sarađuju u postupku utvrđivanja prava, obaveza i odgovornosti koja se odnose na zaštitu i zdravlje na radu, a poslodavac je dužan da predstavniku zaposlenih i sindikatu omoguci da svoje primjedbe u vezi sa zaštitom i zdravljem na radu dostave nadležnom inspektoru.Zakonodavac je omogucio potpunu usklađenost našeg zakona s međunarodnim propisima u odnosu na socijalni dijalog i saradnju između poslodavaca s jedne strane i zaposlenih s druge, u cilju poboljšanja sigurnosti i obezbjeđivanja bezbjednh radnih mjesta.

Radna mjesta sa posebnim uslovima radaRadna mjesta sa posebnim uslovima rada su radna mjesta na koja mogu biti raspoređeni i obavljati poslove tih radnih mjesta samo zaposleni koji, pored opštih uslova za zasnivanje radnog odnosa, ispunjavaju i posebne uslove u pogledu pola, godina života, školske spreme, stručne osposobljenosti, zdravstvenog stanja i psihičkih sposobnosti. Poslodavac ne može da rasporedi zaposlenog na radno mjesto sa posebnim uslovima rada, ukoliko prethodno ne utvrdi da zaposleni ispunjava posebne uslove koji su propisani. Poslodavac je dužan da obezbijedi da pristup mjestu rada u radnoj sredini na kome prijeti ozbiljna i/ili određena opasnost od povređivanja ili zdravstvenih oštecenja imaju samo ona lica koja su osposobljena za bezbjedan rad na tom radnom mjestu, koja su dobila posebna uputstva za rad na takvom mjestu i koja su opremljena odgovarajucim sredstvima i opremom lične zaštite na radu, kao i da svako lice koje se po bilo kom osnovu nalazi u radnoj prostoriji, krugu poslodavca ili gradilištu upozori na opasna mjesta ili na štetnosti po zdravlje koje se javljaju u tehnološkom procesu, na mjere zaštite koje mora da primijeni i da ga usmjeri na bezbjedne zone za kretanje. Poslodavac je dužan da na mjestima rada, kao i sredstvima za rad postavi natpise, upozorenja na službenom jeziku i jezicima u službenoj upotrebi i znakove zaštite i zdravlja na radu.

13

Mjere zaštiteMjere zaštite planiraju se i obezbjeđuju u svim procesima rada kod poslodavca, sprječavanja ili smanjivanja rizika po život i zdravlje zaposlenih, u postupku:

● projektovanja, izgradnje, korišcenja i održavanja objekata namijenjenih za radne i pomocne prostorije, kao i objekata namijenjenih za rad na otvorenom prostoru, u cilju bezbjednog odvijanja procesa rada;

● projektovanja, izgradnje, korišcenja i održavanja tehnoloških procesa rada sa svim pripadajucim sredstvima za rad, u cilju bezbjednog rada zaposlenih i usklađivanja hemijskih, fizičkih i bioloških štetnosti, mikroklime i osvjetljenja na radnim mjestima i u radnim i pomocnim prostorijama sa propisanim mjerama i normativima za djelatnost koja se obavlja na tim radnim mjestima i u tim radnim prostorijama;

● projektovanja, izrade, korišcenja i održavanja sredstava za rad, konstrukcija i objekata za kolektivnu zaštitu i zdravlje na radu, pomocnih konstrukcija i objekata i drugih sredstava koja se koriste u procesu rada ili koja su na bilo koji način povezana sa procesom rada, tako da se u toku njihove upotrebe sprječava povrjeđivanje ili oštecenje zdravlja zaposlenih;

● proizvodnje, pakovanja, prevoza, skladištenja, upotrebe i uništavanja opasnih materija, na način i po propisima i pravilima kojima se otklanjaju mogucnosti povrjeđivanja ili oštecenja zdravlja zaposlenih;

● projektovanja, proizvodnje i korišcenja sredstava i opreme lične zaštite na radu, čijom se upotrebom otklanjaju rizici ili opasnosti koji nijesu mogli da budu otklonjeni primjenom odgovarajucih mjera zaštite;

● obrazovanja, vaspitanja i osposobljavanja u oblasti zaštite i zdravlja na radu.Mjere zaštite ne smiju da proizvode troškve za zaposlenog.

Zdravstveni pregled zaposlenihPoslodavac je dužan da obezbijedi zdravstveni pregled zaposlenih koji se raspoređuju na radna mjesta sa posebnim uslovima rada, odnosno sa povecanim rizikom i u slučajevima ponovnog angažovanja zaposlenog koji je odsustvovao sa rada na tom radnom mjestu duže od godinu dana. Ako se u postupku zdravstvenog pregleda utvrdi da zaposleni ne ispunjava posebne zdravstvene uslove za obavljanje poslova na radnom mjestu sa posebnim uslovima rada, odnosno sa povecanim rizikom, poslodavac je dužan da ga rasporedi na drugo radno mjesto koje odgovara njegovim zdravstvenim sposobnostima, u skladu sa aktom o sistematizaciji.

Zaštita od požara, evakuacija i spašavanje i ozbiljna ili neposredna opasnostiU posebnom poglavlju su propisane i druge obaveze poslodavca. On je dužan da pruži zaštitu od požara, evakuaciju i spašavanje. Poslodavac je dužan da u svakom objektu, uzimajuci u obzir tehnološki proces, materijale koji se koriste pri radu, skladištenje materijala i veličinu objekta, preduzme sve mjere kako bi se izbjegao požar, a ukoliko do njega ipak dođe, da se mjere opasnosti po bezbjednost i zdravlje zaposlenih i drugih prisutnih lica, svedu na minimum. U zavisnosti od prirode procesa rada, poslodavac preduzma mjere i određuje zaposlene za pružanje prve pomoci, zaštitu od požara i evakuaciju zaposlenih u zavisnosti od vrste radnog mjesta i djelatnosti, kao i od broja zaposlenih i prisustva drugih lica; obezbijeđuje vezu sa drugim službama, posebno u pogledu prve pomoci, hitne medicinske pomoci, spašavanja i zaštite od požara. Poslodavac je dužan da obavijesti sve zaposlene koji su izloženi ozbiljnoj ili neposrednoj opasnosti ili bi to mogli biti o vrsti rizika i o mjerama zaštite. Poslodavac mora da, prilikom ozbiljne, neposredne i neizbježne opasnosti, mjerama i uputstvima, zaposlenim omoguci zaustavljanje rada i upucivanje na bezbjedno mjesto i ne može od zaposlenih da zahtijeva da nastave rad u situaciji u kojoj postoji ozbiljna i neposredna opasnost, osim u slučaju spašavanja ljudskih života.

Informisanje zaposlenihObaveza poslodavca je da informiše zaposlene o pravima i obavezama koje se odnose na zaštitu i zdravlje na radu i na taj način omogucavanje pristupa:

● procjeni rizika i mjerama zaštite, uključujuci i one rizike sa kojima se suočavaju grupe zaposlenih izloženih posebnim rizicima;

14

● odlukama o mjerama zaštite koje se moraju preduzeti, kao i ako je potrebno o sredstvima i opremi lične zaštite na radu koja se koristi;

● evidencijama i izvještajima o povredama na radu koje su za posljedicu imale odsustvo zaposlenog sa rada duže od tri radna dana;

● izvještajima o povredama na radu svojih zaposlenih; ● podacima nastalim iz mjera i radnji inspekcijskih i drugih organa nadležnih za zaštitu i zdravlje na radu.

Poslodavac je dužan da informiše pisanim putem zaposlene i njihove predstavnike o svakoj vrsti rizika na svim radnim mjestima, mjerama zaštite kao i o načinu organizovanja i pružanja prve pomci, zaštite od požara, postupku evakuacije i licima kojasu zadužena za sprovođrnje ovih mjera. Poslodavac mora da na radnim mjestima i sredstvima za rad istakne posebna upozorenja i znakove u vezi sa zaštitom i zdravljem na radu.

Predstavnik zaposlenihDa bi se omogucila saradnja i dijalog između poslodavca i zaposlenih, pored neposredne saradnje, zakon uvodi predstavnika zaposlenih za zaštitu i zdravlje na radu. Zaposleni, odnosno predstavnici zaposlenih ne smiju da budu dovedeni u nepovoljniji položaj zbog obavljanja poslova iz oblasti zaštite i zdravlja na radu. Poslodavac je dužan da predstavniku zaposlenih omoguci odgovarajuce odsustvo sa rada, uz naknadu, i da pruži sva potrebna sredstva za obavljanje poslova u vezi zaštite i zdravlja na radu.

Osposobljavanje za bezbjedan radPoslodavac je dužan da izvrši osposobljavanje za bezbjedan rad zaposlenog kod:

● zasnivanja radnog odnosa; ● raspoređivanja na drugo radno mjesto; ● uvođenja nove tehnologije, uvođenja novih ili zamjene sredstava za rad; ● promjene procesa rada i ponovnog raspoređivanja na rad poslije odsustvovanja koje je trajalo duže od godinu

dana. Osposobljavanje se sprovodi po programu osposobljavanja u toku radnog vremena, a troškove osposobljavanja snosi poslodavac. Osposobljavanje zaposlenih za bezbjedan rad poslodavac obavlja teorijski i praktično,a provjera se obavlja na mjestu rada. Poslodavac je obavezan da zaposlenog, u toku osposobljavanja za bezbjedan rad, upozna sa svim vrstama opasnosti na poslovima na koje ga raspoređuje i o konkretnim mjerama zaštite koje su potrebne radi otklanjanja opasnosti po život, odnosno oštecenje zdravlja.

Obavljanje stručnih poslovaPoslodavac organizuje i obavlja stručne poslove u zavisnosti od organizacije, prirode i obima procesa rada, broja zaposlenih koji učestvuju u procesu rada, broja radnih smjena, procijenjenih rizika i broja lokacijski odvojenih jedinica. U cilju obavljanja poslove iz oblasti zaštite i zdravlja na radu može da:

● odredi stručno lice; ● organizuje stručnu službu za zaštitu i zdravlje na radu; ● angažuje pravno lice ili preduzetnika koji ima ovlašcenje za obavljanje stručnih poslova (ovlašcena organizacija).

Stručna služba ne može da obavlja stručne poslove za druge poslodavce, a poslodavac je odgovaran za zaštitu i zdravlje na radu zaposlenih bez obzira na način organizovanja i obavljanja tih poslova.Stručna lica su neposredno odgovorna poslodavcu i ne smiju da budu dovedena u nepovoljniji položaj zbog svojih aktivnosti vezanih za zaštitu i zdravlje na radu. Stručno lice, prije raspoređivanja na ove poslove, dužno je da položi stručni ispit za lica koja se bave poslovima zaštite i zdravlja na radu.

15

Nadležnosti stručnog lica, odnosno stručne službe su: ● savjetovanje poslodavca pri planiranju, izboru i održavanju sredstava za rad i sredstava i opreme za ličnu

zaštitu na radu; ● savjetovanje poslodavca kod opremanja i uređivanja radnog mjesta, uzimajuci u obzir i uslove radne sredine; ● učestvovanje u izradi stručne podloge za akt o procjeni rizika; ● organizuje prethodna i periodična ispitivanja uslova radne sredine (hemijskih, fizičkih i bioloških štetnosti,

mikroklime i osvijetljenosti); ● organizuje periodične preglede i ispitivanja sredstava za rad, električnih i drugih instalacija; ● predlaganje mjera za poboljšanje uslova rada, naročito na radnim mjestima sa posebnim uslovima rada,

odnosno povecanim rizicima; ● na svim poslovima kod poslodavca pracenje primjenu mjera zaštite i održavanja sredstava za rad i sredstava i

opreme za ličnu zaštitu na radu u ispravnom stanju; ● obezbjeđivanje uputstva za bezbjedan rad i kontrolisanje njihove primjene; ● pracenje stanja u vezi sa povredama na radu i profesionalnim bolestima, kao i bolestima u vezi sa radom,

učestvovanje u utvrđivanju njihovih uzroka i pripremanje izvještaja sa predlozima mjera za poslodavca; ● pripremanje i učestvovanje u osposobljavanju zaposlenih za bezbjedan rad; ● predlaganje mjere zabrane rada na radnom mjestu ili upotrebe sredstva za rad, u slučaju kada se utvrdi

neposredna opasnost po život ili zdravlje zaposlenog, o čemu se poslodavca i predstavnika zaposlenih odmah obavještavaju;

● neposredno sarađvanje i koordiniranje po svim pitanjima iz oblasti zaštite i zdravlja na radu sa ovlašcenom ustanovom za zdravstvenu zaštitu zaposlenih;

● vođenje i staranje o evidencijama iz zaštite i zdravlja na radu.Stručne poslove može da obavlja pravno lice i preduzetnik, koje ispunjava uslove u pogledu kadra, organizacije, tehničkih i drugih uslova koje propisuje Ministarstvo rada i socijalnog staranja kojem se i podnosi zahtjev sa potrebnom dokumentacijom. Rješenje se izdaje na rok od tri godine i može se obnoviti. Ministarstvo rada i socijalnog staranja oduzece ovlašcenje za obavljanje stručnih poslova i brisati iz registra ovlašcenu organizaciju ukoliko prestane da ispunjava propisane uslove za obavljanje stručnih poslova ili ne obavlja stručne poslove za koje je izdato ovlašcenje. Ovlašcena organizacija, odnosno stručna služba obavlja sljedece poslove:

● izradu akta o procjeni rizika, sa predlogom mjera za njihovo otklanjanje; ● periodične preglede i ispitivanja sredstava za rad, električnih i drugih instalacija i sredstava i opreme lične

zaštite na radu; ● ispitivanje uslova radne sredine (hemijskih, fizičkih i bioloških štetnosti, osvijetljenosti i mikroklime); ● reviziju (ocjenu) tehničke dokumentacije sa aspekta primijenjenosti mjera zaštite, tehničkih propisa i standarda,

radi utvrđivanja obezbijeđenosti zaštite zaposlenih u objektima za koje je urađena tehnička dokumentacija, za procese rada koji ce se obavljati u njima;

● osposobljavanje i provjeru osposobljenosti za bezbjedan rad zaposlenih; ● i druge poslove.

Prava,obaveze i odgovornosti zaposlenihPosebno poglavlje zakona utvrđuje prava, obaveze i odgovornosti zaposlenih. Pravo i obaveza svakog zaposlenog je da se prije početka rada upozna sa mjerama zaštite na poslovima radnog mjesta na koje je raspoređen, kao i da se osposobljava za njihovo sprovođenje; da poslodavcu daje predloge, primjedbe i obavještenja u vezi sa zaštitm i zdravljem na radu; kao i da obavi zdravstveni pregled koji odgovara riziku za zaštitu i zdravlje na radnom mjestu, na koji ga upucuje poslodavac.

16

Zaposleni ima pravo da odbije da radi, ako: ● prethodno nije upoznat sa svim opasnostima ili štetnostima, odnosno rizicima na radu ili ako mu poslodavac nije

obezbijedio propisani zdravstveni pregled; ● je izložen neposrednoj opasnosti po život i zdravlje zbog toga što nijesu sprovedene propisane mjere zaštite,

sve dok se te mjere ne obezbijede; ● na sredstvu za rad nijesu obezbijeđene propisane mjere zaštite i time mu je neposredno ugrožen život i zdravlje.

U slučaju odbijanja rada zapoleni je dužan da se pisano obrati poslodavcu radi preduzimanja mjera koje po njegovom mišljenju nijesu sprovedene, a poslodavac ukoliko smatra da takav zahtjev nije opravdan mora odmah da obavijesti Inspekciju rada. U slučaju ozbiljne i neposredne opasnosti po život i zdravlje, zaposleni može da preduzme odgovarajuce mjere u skladu sa svojim znanjem i tehničkim sredstvima koja su mu na raspolaganju, a u slučaju neizbježne opasnosti ima pravo da napusti opasno radno mjesto, radni proces, odnosno radnu sredinu. Zaposleni je, između ostalog, obavezan da za vrijeme rada u skladu sa osposobljenošcu i uputstvima koja je dobio od poslodavca primjenjuje mjere zaštite i vodi računa o svojoj i zaštiti i zdravlju na radu drugih zaposlenih na koje utiče svojim radom ili postupcima, kao i da namjenski koristi sredstva za rad, opasne materije, sredstva i opremu lične zaštite na radu i zaštitne uređaje, sarađuje sa poslodavcem i stručnim licem; i da u skladu sa svojim saznanjima odmah obavijesti poslodavca, pisano ili usmeno, ili preko predstavnika zaposlenih, o nepravilnostima, nedostacima, štetnostima, opasnostima ili drugoj pojavi koja bi na radnom mjestu mogla da ugrozi njegovu ili zaštitu i zdravlje drugih zaposlenih.Zaposleni ne može da započne i obavlja rad pod uticajem sredstava zavisnosti (alkohol, droga i sl.) i dužan je da se podvrgne provjeri da li je pod uticajem tih sredstava, na način i po postupku utvrđenim aktom poslodavca.

Sprovođenje zakonaPodzakonska akta koja se odnose na bezbjednost i zdravlje na radu donosi ministar rada i socijalnog staranja. Nadzor nad sprovođenjem Zakona, propisa donijetih na osnovu njega i tehničkim i drugim mjerama koje se odnose na zaštitu i zdravlje na radu vrši Inspekcija rada, preko inspektora rada za oblast zaštite i zdravlja na radu, ako zakonom nije određeno da nadzor u sprovođenju tih propisa u određenim djelatnostima vrše i drugi organi. U vršenju inspekcijskog nadzora inspektor rada za oblast zaštite i zdravlja na radu, pored obaveza i ovlašcenja utvrđenih zakonom, ima obavezu i ovlašcenje da izvrši uviđaj teških, kolektivnih i smrtnih povreda na radu.

1.3 Propisi koje se direktno odnose na osnovne aspekte zznr izdate od strane nadležnog ministarstva

1.3.1 Propisi kojima se reguliše zaštita i zdravlja na radu

U procesu pridruživanja Crne Gore Evropskoj uniji potrebno je raditi na usaglašavanju Zakona o zaštiti i zdravlju na radu i podzakonskih propisa sa direktivama EU. Pored transponovanja Direktiva EU u nacionalno zakonodavstvo pripremice se i smjernice za njihovu dosljednu primjenu. Nastavice se usaglašavanje sa konvencijama MOR – a. Imajuci u vidu važnost kolektivnog pregovaranja pokrenuce se inicijative za podsticanje socijalnih partnera da pitanja zaštite i zdravlja na radu regulišu kroz sistem kolektivnog pregovaranja, kako posebnih kolektivnih ugovora, tako i kolektivnih ugovora na nivou poslodavca.

Propisi kojim se reguliše zaštita i zdravlje na radu su:1. Zakon o zaštiti i zdravlju na radu („Službeni list CG“, broj 34/14);2. Zakon o radu ("Službeni list CG", br. 49/2008, 26/2009 i 59/2011);3. Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Službeni list CG“, br. 03/16);4. Zakon o zdravstvenom osiguranju („Službeni list CG“, br. 06/16);5. Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni list RCG“, br. 54/03, 39/04, 61/04, 79/04, 81/04, 29/05,

17

14/07 i 47/07 i „Službeni list CG“, br. 12/07, 13/07 79/08, 14/10, 73/10 78/10, 34/11, 39/11, 40/11, 66/12, 36/13, 38/13, 61/13, 06/14, 60/14, 10/15 i 44/15);

6. Zakon o inspekciji rada („Službeni list CG“, br. 79/08 i 40/11);7. Zakon o Vojsci Crne Gore („Službeni list CG“, br. 88/09, 75/10, 40/11 i 32/14);8. Rješenje o Crnogorskim standardima i srodnim dokumentima ("Sl. list Crne Gore", br. 58/15);9. Zakon o sigurnosti pomorske plovidbe („Službeni list CG“, br.62/13, 6/14 i 47/15);10. Zakona o zaštiti od jonizujuceg zračenja i radijacionoj sigurnosti („Službeni list Crne Gore“, broj 56/09, 58/09,

40/11);11. Zakon o rudarstvu („Službeni list CG“, br. 65/08, 74/10 i 40/11); 12. Zakon o Socijalnom savjetu ("Službeni list CG", br. 16/07, 20/11 I 61/13).

Podzakonska akta1. Pravilnik o mjerama zaštite na radu od rizika izloženosti biološkim materijama ("Službeni list Crne Gore", br.

62/17)2. Pravilnik o vrsti načinu obimu i rokovima za obavljanje zdravstvenih pregleda zaposlenih na radnim mjestima

sa posebnim uslovima rada odnosno sa povecanim rizikom (“Službeni list Crne Gore“, br. 43/17)3. Pravilnik o mjerama zaštite od rizika izloženosti eksplozivnoj atmosferi (“Službeni list Crne Gore“, br. 27/17)4. Pravilnik o mjerama zaštite na radu od rizika izloženosti azbestu (“Službeni list Crne Gore“, br. 14/17)5. Pravilnik o zaštiti i zdravlju na radu od rizika izloženosti hemijskim materijama ("Službeni list Crne Gore", br.

81/16)6. Pravilnik o zaštiti i zdravlju na radu od rizika izloženosti kancerogenim i mutagenim materijama ("Službeni list

Crne Gore", br. 60/16)7. Pravilnik o bližim uslovima koje treba da ispunjava pravno lice za obavljanje zdravstvene zaštite zaposlenih

("Službeni list Crne Gore", br. 60/16)8. Pravilnik o poslovima sa posebnim uslovima rada i uslovima koje treba da ispuni zaposleni za rad na tim

poslovima ("Službeni list CG", br. 70/16)9. Pravilnik o mjerama zaštite i zdravlja na radu od rizika izloženosti buci ("Službeni list CG", br. 37/16)10. Pravilnik o mjerama zaštite i zdravlja na radu od rizika izloženosti vibracijama ("Službeni list CG", br. 24/16)11. Pravilnik o mjerama zaštite i zdravlja na radu pri korišcenju opreme sa ekranima ("Službeni list CG", br. 16/16)12. Pravilnik o nacinu upisa i brisanju iz Registra ovlascenih organizacija za obavljanje poslova zastite i zdravlja

na radu ("Službeni list CG", br. 70/15)13. Pravilnik o mjerama zaštite na radnom mjestu ("Službeni list CG", br. 40/15)14. Pravilnik o upotrebi sredstava i opreme lične zaštite na radu ("Službeni list CG", br. 40/15)15. Pravilnik o mjerama zaštite prilikom ručnog prenošenja tereta ("Službeni list CG", br. 29/15)16. Pravilnik o mjerama zaštite prilikom upotrebe sredstva za rad ("Službeni list CG", br. 27/15)17. Pravilnik o znakovima za zaštitu i zdravlju na radu ("Službeni list CG", br. 24/15)18. Pravilnik o načinu i postupku procjene rizika na radnom mjestu ("Službeni list RCG", br. 43/07) 19. Pravilnik o načinu i postupku osposobljavanja zaposlenih za bezbjedan rad ("Službeni list RCG", br. 57/06) 20. Pravilnik o postupku i rokovima za vršenje periodičnih pregleda i ispitivanja sredstava za rad, sredstava i

opreme lične zaštite na radu i uslova radne sredine ("Službeni list RCG", br. 71/05) 21. Pravilnik o polaganju stručnog ispita za lica koja se bave poslovima zaštite na radu ("Službeni list RCG", br.

67/05)

18

22. Pravilnik o uslovima koje mora da ispunjava pravno ili fizičko lice za obavljanje stručnih poslova iz zaštite na radu i o postupku za utvrđivanje ispunjenosti tih uslova ("Službeni list RCG", br. 67/05)

23. Pravilnik o vođenju evidencija iz oblasti zaštite na radu ("Službeni list RCG", br. 67/05)24. Pravilnik o pitanjima iz zaštite na radu koja treba urediti ugovorom o radu ("Službeni list RCG", br. 67/05)25. Pravilnik o sadržaju elaborata o uređenju gradilišta ("Službeni list RCG", br. 4/99) 26. Pravilnik o sadržini i načinu izdavanja izvještaja o povredi na radu ("Službeni list RCG", br. 18/93) 27. Pravilnik o mjerama i normativima zaštite na radu od buke u radnim prostorijama ("Službeni list SFRJ", br.

21/92) 28. Pravilnik o zaštiti na radu pri utovaru i istovaru tereta ("Službeni list SRCG", br. 13/88) 29. Pravilnik o posebnim mjerama zaštite na radu u željeznicama ("Službeni list SRCG", br. 11/88) 30. Pravilnik o posebnim mjerama zaštite na radu pri mehaničkoj preradi i obradi drveta i sličnih materijala

("Službeni list SRCG", br. 9/88) 31. Pravilnik o posebnim mjerama zaštite na radu u crnoj metalurgiji ("Službeni list SRCG", br. 16/87) 32. Pravilnik o posebnim mjerama zaštite na radi pri proizvodnji i preradi obojenih metala ("Službeni list SRCG",

br. 31/86) 33. Pravilnik o posebnim mjerama zaštite na radu u šumarstvu ("Službeni list SRCG", br. 16/86)34. Pravilnik o zaštitnim mjerama protiv opasnosti od električne struje u radnim prostorijama i na radilištima

("Službeni list SRCG", br. 6/86 i 16/86)35. Pravilnik o obezbjeđenju sredstava, ishrane i prevoza radnika od mjesta smještaja do mjesta rada i nazad

("Službeni list SRCG", br. 5/86) 36. Pravilnik o opremi i postupku za pružanje prve pomoci i organizovanju službe spasavanja u slučaju nezgode

na radu ("Službeni list SFRJ", br. 21/71) 37. Pravilnik o posebnim mjerama zaštite na radu pri preradi i obradi kože, krzna i otpadaka od kože ("Službeni

list SFRJ", br. 17/70) 38. Pravilnik o posebnim mjerama zaštite na radu pri izradi eksploziva i baruta i manipulisanju eksplozivima i

barutima ("Službeni list SFRJ", br. 55/69) 39. Pravilnik o posebnim mjerama zaštite na radu u građevinarstvu ("Službeni list SFRJ", br. 42/68 i 45/68), osim

člana 3 40. Pravilnik o posebnim mjerama zaštite na radu u poljoprivredi ("Službeni list SFRJ", br. 34/68) 41. Naredba o zabrani upotrebe motornih benzina za odmašcivanje, pranje i čišcenje metalnih dijelova predmeta

od drugog materijala ("Službeni list SFRJ", br. 23/67) 42. Pravilnik o mjerama zaštite pri rukovanju eksplozivnim sredstvima i miniranju u rudarstvu ("Službeni list SFRJ",

br. 9/67, 35/67 i 35/72) 43. Pravilnik o posebnim mjerama zaštite na radu o tehničkim mjerama za razvijače acetilena i acetilenske stanice

("Službeni list SFRJ", br. 6/67, 29/67, 27/69 i 52/90) 44. Uputstvo o načinu vršenja nadzora nad pridržavanjem propisa o zaštiti na radu i preduzecima koja proizvode

za određene vojne potrebe ("Službeni list SFRJ", br. 23/66) 45. Uputstvo o načinu vršenja nadzora nad pridržavanjem propisa o zaštiti na radu u organima unutrašnjih poslova

i ustanovama organa unutrašnjih poslova ("Službeni list SFRJ", br. 66/65)46. Pravilnik o posebnim mjerama zaštite na radu pri termičkom obrađivanju legura lakih metala u kupatilima sa

nitratnim solima ("Sl. list SFRJ", br. 48/65) 47. Pravilnik o higijenskim i tehničkim zaštitnim mjerama pri ronilačkim radovima ("Službeni list FNRJ", br. 36/58) 48. Pravilnik o tehničkim i zdravstveno-tehničkim zaštitnim mjerama na radovima pri hemijsko-tehnološkim

procesima ("Službeni list FNRJ", br. 55/50 - prilog br. 9)

19

49. Pravilnik o higijenskim i tehničkim zaštitnim mjerama pri radu u kamenolomima i ciglanama, kao i kod vađenje gline, pijeska i šljunka ("Službeni list FNRJ", br. 69/48)

50. Opšti pravilnik o higijenskim i tehničkim zaštitnim mjerama pri radu ("Službeni list FNRJ", br. 56/47) 51. Pravilnik o higijenskim i tehničkim zaštitnim mjerama pri radu u grafičkim preduzecima ("Službeni list FNRJ",

br. 56/47)52. Pravilnik o higijenskim i tehničkim zaštitnim mjerama pri radu u kudeljarama ("Službeni list FNRJ", br. 56/47 i

36/50)

1.3.2. Propisi kojima se regulišu nadležnosti inpekcije rada

1. Zakon o inspekciji rada (”Službeni list CG", br. 79/08 i 40/11)2. Zakon o inspekcijskom nadzoru ("Službeni list RCG", br. 39/03, ”Službeni list CG", br. 76/09, 57/11, 18/14,

11/15 i 52/16) 3. Zakon o upravnom postupku ("Službeni list CG", br. 56/14, 20/15, 40/16 I 37/17)4. Krivični zakonik ("Službeni list RCG", br. 70/03, 13/04, 47/06, ”Službeni list CG", br. 40/08 25/10, 73/10, 32/11,

64/11, 40/13, 56/13, 014/15, 42/15, 58/15)5. Zakon o prekršajima ("Službeni list RCG", br. 01/11, 06/11, 39/11 i 32/14)

Regulativa za oblast radnih odnosa i zapošljavanja:1. Zakon o radu (”Službeni list CG", br. 49/08, 26/09, 88/09, 26/10, 59/11, 66/12, 31/14 i 53/14)2. Zakon o volonterskom radu (”Službeni list CG", br. 26/10, 31/10, 14/12 i 48/15)3. Zakon o zabrani zlostavljanja na radu (”Službeni list CG", br. 30/12 i 54/16)4. Zakon o zapošljavanju i ostvarivanju prava iz osiguranja od nezaposlenosti (”Službeni list CG", br. 14/10,

39/11, 40/11, 45/12, 61/13, 20/15 i 52/16)5. Zakon o reprezentativnosti sindikata (”Službeni list CG", br. 26/10, 36/13 i 55/16)6. Zakon o evidencijama u oblasti rada i zapošljavanja ("Službeni list RCG", br.69/03, ”Službeni list CG", br.

73/10,40/11 i 45/12)7. Zakon o strancima (”Službeni list CG", br. 56/14, 28/15 i 16/16)8. Zakon o štrajku (”Službeni list CG", br. 11/15)9. Zakon o zabrani diskriminacije (”Službeni list CG", br. 46/10, 40/11, 18/14)10. Zakon o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom (”Službeni list CG", br.35/15 i 44/15)11. Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju lica sa invaliditetom (”Službeni list CG", br.49/08, 73/10,

39/11 i 55/16)12. Zakon o zaštiti građana Crne Gore na radu u inostranstvu ("Službeni list RCG", br. 11/04, ”Službeni list CG",

br. 73/10, 40/11 i 35/13)13. Zakon o stručnom osposobljavanju lica sa stečenim visokim obrazovanjem ("Službeni list RCG", br. 38/12)14. Zakon o zdravstvenom osiguranju ("Službeni list CG", br. 06/16, 02/17, 22/17)15. Zakon o socijalnoj i dječjoj zaštiti ("Službeni list CG", br. 27/13, 01/15, 42/15, 47/15, 56/16, 66/16 i 01/17) 16. Opšti zakon o obrazovanju i vaspitanju ("Službeni list RCG", br. 64/02, 31/05, 49/07, "Službeni list CG", br.

04/08, 21/09, 45/10, 73/10, 40/11, 45/11, 36/13, 39/13 i 44/13) 17. Zakon o stručnom obrazovanju ("Službeni list RCG", br. 64/02 i 49/07, "Službeni list CG", br.45/10 i 39/13) 18. Zakon o vaspitanju i obrazovanju djece sa posebnim obrazovnim potrebama ("Službeni list RCG", br. 80/04,

”Službeni list CG", br 45/10)

20

19. Zakon o visokom obrazovanju (”Službeni list CG", br 44/14, 52/14, 47/15 i 40/16)20. Zakon o stečaju (”Službeni list CG", br 01/11 i 53/16)21. Opšti kolektivni ugovor 14/14

Granski kolektivni ugovori:1. Granski kolektivni ugovor za informativnu, grafičku i izdavačku djelatnost ("Službeni list RCG", br. 74/04)2. Granski kolektivni ugovor za djelatnost metalurgije, metaloprerađivačke industrije i proizvodnje mašina, uređaja

i saobracajnih sredstava ("Službeni list RCG", br. 54/04, 12/05 i 41/05)3. Granski kolektivni ugovor za djelatnost poljoprivrede, prehrambene i duvanske industrije i vodoprivrede

("Službeni list RCG", br. 40/04 i 79/05)4. Granski kolektivni ugovor za djelatnost šumarstva, prerade drveta, proizvodnje i prerade papira ("Službeni list

RCG", br. 54/04)5. Granski kolektivni ugovor za drumski saobracaj ("Službeni list RCG", br. 33/04)6. Granski kolektivni ugovor za građevinarstvo i industriju građevinskog materijala ("Službeni list CG", br. 49/12

i 06/16)7. Granski kolektivni ugovor za hemijsku, farmaceutsku i tekstilnu industriju ("Službeni list CG", br. 55/14)8. Granski kolektivni ugovor za oblast kulture ("Službeni list CG", br. 64/16) 9. Granski kolektivni ugovor za oblast prosvjete ("Službeni list CG", br. 10/16)10. Granski kolektivni ugovor za oblast uprave i pravosuđa ("Službeni list CG", br. 18/15) 11. Granski kolektivni ugovor za pomorski saobracaj i lučko-pretovarne usluge ("Službeni list RCG", br. 40/04 i

41/05)12. Granski kolektivni ugovor za socijalnu djelatnost ("Službeni list CG", br. 25/15, 31/16 i 32/16)13. Granski kolektivni ugovor za stambeno-komunalnu djelatnost ("Službeni list CG", br. 02/12 i 32/12)14. Granski kolektivni ugovor za telekomunikacije ("Službeni list CG", br. 55/15)15. Granski kolektivni ugovor za ustanove učeničkog i studentskog standarda ("Sl list CG", br. 50/16)16. Granski kolektivni ugovor za oblast prosvjete ("Službeni list CG", br. 10/16)17. Granski kolektivni ugovor za zdravstvenu djelatnost ("Službeni list CG", br. 30/16)18. Kolektivni ugovor za djelatnost turizma i ugostiteljstva ("Službeni list CG", br. 29/11)

Regulativa za oblast zaštite i zdravlja na radu::Zakoni i podzakonska akta iz tačke 1.3.1

1.3.3 Рropis(i) kojima se reguliše osiguranje i/ili naknada za nesreće i bolesti na radu (uključujući i listu bolesti i povreda vezanih za rad koje su predmet povraćaja) kao i zahtjeve za evidentiranje i izvještavanje

1. Zakon o zdravstvenom osiguranju ("Službeni list CG", br. 06/16, 02/17, 22/17 i 13/18)2. Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Službeni list CG“, br. 03/16, 39/16 i 2/17);3. Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju („Službeni list RCG“, br. 54/03, 39/04, 61/04, 79/04, 81/04, 29/05,

14/07 i 47/07 i „Službeni list CG“, br. 12/07, 13/07 79/08, 14/10, 73/10 78/10, 34/11, 39/11, 40/11, 66/12, 36/13, 38/13, 61/13, 06/14, 60/14, 10/15, 44/15, 42/16 i 55/16);

4. Zakon o radu (”Službeni list CG", br. 49/08, 26/09, 88/09, 26/10, 59/11, 66/12, 31/14 i 53/14)5. Zakon o zaštiti i zdravlju na radu („Službeni list CG“, br. 34/14)

21

6. Zakon o osiguranju („Službeni list RCG“, br. 78/06 i 19/07 i Službeni list Crne Gore", br. 53/09, 73/10, 40/11, 45/12, 6/13 i 55/16)

7. Pravilnik o rasporedu vrsta rizika po vrstama osiguranja ("Službeni list Crne Gore", br. 1/13)8. Pravilnik o utvrđivanju profesionalnih bolesti ("Službeni list Republike Crne Gore", br. 66/04)9. Pravilnik o sadržini i načinu izdavanja izvještaja o povredi na radu ("Službeni list RCG", br. 18/93)

1.4 Zakoni ili propisi koji obuhvataju aspekte zznr, ali su izdate od strane drugih ministarstava

1. Zakon o rudarstvu ("Službeni list Crne Gore", br. 65/08, 74/10 i 40/11)

2. Zakon o zaštiti od jonizujuceg zračenja i radijacionoj sigurnosti ("Službeni list Crne Gore", br. 56/09, 58/09, 40/11 i 55/16)

3. Zakon o o prevozu opasnih materija ("Službeni list Crne Gore", br. 33/14 i 13/18)

4. Zakon o o zaštiti i spašavanju ("Službeni list Crne Gore", br. 13/07, 5/08, 86/09, 32/11 i 54/16)

5. Zakon o zaštiti lica i imovine ("Službeni list Crne Gore", br. 1/14 i 6/14)

6. Zakon o sigurnosti pomorske plovidbe ("Službeni list Crne Gore", br. 62/13, 6/14, 47/15 i 71/17)

7. Zakon o bezbjednosti, organizaciji i efikasnosti željezničkog prevoza („Sl.list CG“, br. 1/14)

8. Pravilnik o bližim uslovima koje treba da ispunjava pravno lice za obavljanje zdravstvene zaštite zaposlenih ("Službeni list Crne Gore“, br. 60/16)

9. Pravilnik o dopunama pravilnika o uslovima u pogledu zaštite na radu i smještaja članova posade i drugih lica na brodu (“Sl. list CG “,26/17)

10. Pravilnik o vrsti načinu obimu i rokovima za obavljanje zdravstvenih pregleda zaposlenih na radnim mjestima sa posebnim uslovima rada odnosno sa povecanim rizikom (“Službeni list Crne Gore“, br. 43/17)

11. Pravilnik o bližem sadržaju procjene rizika ("Službeni list Crne Gore", br. 014/14)

12. Pravilnik o sadržaju i načinu dostavljanja izvještaja o sistematskom ispitivanju nivoa nejonizujucih zračenja (“Službeni list Crne Gore”, 56/13)

13. Pravilnik o načinu vođenja evidencije o izvorima nejonizujucih zračenja (“Službeni list Crne Gore”, 56/13)

14. Pravilnik o načinu određivanja i granicama najveceg dopuštenog nivoa izlaganja optičkom zračenju („Službeni list Crne Gore“, broj 2/14)

15. Pravilnik o bližem sadržaju akcionog programa o sprovođenju mjera zaštite od nejonizujucih zračenja (Službeni list Crne Gore, br. 23/14)

16. Pravilnik o granicama izlaganja elektromagnetnim poljima („Službeni list Crne Gore“, br. 06/15)

17. Pravilnik o vrstama izvora elektromagnetnih polja za koje se pribavlja dozvola za korišcenje izvora elektromagnetnih polja („Službeni list Crne Gore“, broj 42/15)

18. Pravilnik o vrstama zatečenih značajnih izvora nejonizujucih zračenja za koje se izrađuje studija („Službeni list Crne Gore“, broj 42/15)

19. Pravilnik o načinu prvih i periodičnih mjerenja nivoa elektromagnetnih polja („Sl. list Crne Gore“, br. 56/15)

20. Pravilnik o načinu označavanja i izgledu oznake izvora nejonizujucih zračenja („Sl. list Crne Gore“, br. 65/15)

22

21. Pravilnik o vrstama uređaja koji emituju ultrazvuk i optičko zračenje za koje se izdaje dozvola za korišcenje („Sl. list Crne Gore“, br. 65/15)

22. Pravilnik o načinu provjere i/ili ispitivanja uređaja koji emituju ultrazvuk i optičko zračenje („Sl. list Crne Gore“, br. 66/15)

23. Pravilnik o načinu obilježavanja i zahtjevima za sigurno korišcenje uređaja koji emituju optičko zračenje („Sl. list Crne Gore“, br. 66/15)

24. Pravilnik o načinu stručnog osposobljavanja profesionalno izloženih lica i lica odgovornih za sprovođenje mjera zaštite od nejonizujucih zračenja („Sl. list Crne Gore“, br. 21/16)

25. Pravilnik o bližim uslovima za obavljanje stručnih poslova zaštite od nejonizujucih zračenja(„Sl. list Crne Gore“, br. 21/16)

26. Pravilnik o bližim uslovima u pogledu kadra, opreme i prostora za stručno osposobljavanje profesionalno izloženih lica nejonizujucem zračenju („Sl. list Crne Gore, br. 41/16)

27. Pravilnik o uslovima za sredstva i opremu lične zaštite na radu prilikom korišcenja izvora nejonizujucih zračenja („Sl. list Crne Gore”, br.4/17)

28. Pravilnik o bezbjednosti mašina ("Službeni list Crne Gore", br. 22/14 i 65/17)

29. Pravilnik o tehničkim zahtjevima za opremu pod pritiskom ("Službeni list Crne Gore", br. 89/17)

30. Pravilnik o prenosivoj opremi pod pritiskom ("Službeni list Crne Gore", br. 1/16)

31. Pravilnik o opremi lične zaštite ("Službeni list Crne Gore", br. 17/15)

32. Pravilnik o službenoj i radnoj odjeci i zaštitnoj opremi u upravi pomorske sigurnosti ("Službeni list Republike Crne Gore", br. 77/04)

33. Pravilnik o bezbjednosti liftova ("Službeni list Crne Gore", br. 2/14 i 27/14)

1.5. Nacionalna politika ZZNR

Zaštita i zdravlje na radu i njihova efikasnost u velikoj mjeri zavise od socio – ekonomskih uslova, stepena ekonomskog razvoja i tradicije svake države. Za njihovo utemeljenje i poštovanje, najvažniji je zakonodavni okvir kojim su definisani subjekti i njihova prava i obaveze, međusobni odnosi, odgovornosti, aktivnosti i sredstva za njihovo postizanje.

Zdravo radno mjesto za sve zaposlene u Crnoj Gori, prevencija povreda na radu, poboljšanje uslova u kojima zaposleni izvršavaju svoje radne zadatke, kao i unapređenje zdravlja svih učesnika radnog procesa, zajednička je briga poslodavca i zaposlenog.

Načelo zaštite na radu, ustavno je načelo u Crne Gore prema članu 64 st. 3 i 4 Ustava. Ustavno pravo je pravo na rad, na slobodan izbor zanimanja i zapošljavanja, na pravične i humane uslove rada i na zaštitu za vrijeme nezaposlenosti. Svaki zaposleni ima pravo na odgovarajucu zaradu, kao i pravo na ograničeno radno vrijeme i placeni odmor. Zdrava, motivisana i zadovoljna radna snaga je važna za socijalnu i ekonomsku dobrobit svake države. Zaštita i zdravlje na radu doprinose vecem zadovoljstvu zaposlenih, vecoj produktivnosti i vecoj zainteresovanosti za ostvarivanje organizacionih ciljeva i interesa. Nizak nivo zaštite i zdravlja na radu utiče na: sniženje motivacije, smanjenje radnog učinka, povecanje fluktuacije, povecanje broja povreda na radu, povecanje stope bolovanja i povecanje stope invaliditeta. Nesrece na radu i povrede smanjuju bruto domaci proizvod i smanjuju dobrobit države i drugih subjekata. Svaka povreda na radnom mjestu i svako profesionalno oboljenje koje stekne zaposleni na radnom mjestu za poslodavca je veliki trošak. Umorni, demotivisani i nezadovoljni zaposleni nijesu produktivni, efikasni i kreativni pri radu, a iz toga proizlaze najveci gubici za poslodavca. Efikasnost zaštite i zdravlja na radu zavisi od stepena angažovanosti svih faktora kako kod poslodavca, tako i na svim drugim nivoima. Procjenom rizika i preduzimanjem odgovarajucih mjera zaštite, poslodavci mogu da poboljšaju svoju produktivnost

23

a time i da povecaju svoju zaradu. Poslodavac koji je svjestan važnosti zaštite i zdravlja na radu, investirace više od propisanog minimuma i na taj način obezbijediti odgovarajuci nivo dugoročne zaštite i zdravlja na radu svojih zaposlenih.

Zaštita i zdravlje na radu doprinose vecem zadovoljstvu zaposlenih, vecoj produktivnosti i vecoj zainteresovanosti za ostvarivanje organizacionih ciljeva i interesa. Zaštita i zdravlje na radu treba da su sastavni dio života svakog zaposlenog, dio opšte kulture i onoga što se dešava kod svakog poslodavca i u društvu uopšte.

Vlada Crne Gore je u julu 2016. godine donijela Strategiju za unapređenje zaštite i zdravlja na radu u Crnoj Gori 2016. - 2020. sa akcionim planom implementacije. Ova strategija polazi od zakonske regulative u ovoj oblasti i zasniva se na principima socijalnog dijaloga na svim nivoima između poslodavca, zaposlenih, predstavnika zaposlenih i sindikata, koji su dužni da sarađuju u postupku utvrđivanja njihovih prava, obaveza i odgovornosti koja se odnose na zaštitu i zdravlje na radu. Strategija obuhvata sve društveno – ekonomske sfere, kako bi se ostvarila vizija onog što želi da se dostigne – potpuna primjenu propisa, promjena svijesti o važnosti primjene mjera zaštite i zdravlja na radu, društveno odgovorne kompanije i odgovorno društvo u cjelini.

Vizija zaštite i zdravlja na radu ogleda se u tome da je potrebno osigurati razvoj prevencije i unaprjeđivanja zaštite i zdravlja na radu zbog bezbjednih i zdravih radnih mjesta, koja ce stvoriti adekvatne uslove za rad kako zaposlenim tako i poslodavcima, rastu produktivnosti, konkurentnosti i privrednom razvoju.

Misija zaštite i zdravlja na radu je postavljanje i primjena standarda kvaliteta u zaštiti i zdravlju na radu, jačanje kvaliteta rada stručnih lica za poslove zaštite na radu, podizanje svijesti, sistemu pracenja i analize podataka, razmjena dobre prakse, informisanje i unaprjeđivanje znanja u području zaštite i zdravlja na radu.

Osnovi ciljevi koji ce se ostvariti aktivnostima Ministarstva rada i socijalnog staranja u saradnji s drugim učesnicima na ovom području su:

● jačanje politike koja se bavi zaštitom i zdravljem na radu, uključujuci integrisanje zaštite i zdravlja na radu zaposlenih u druge sektorske politike i iznalaženje novih sinergija;

● smanjenje broja povreda na radu u odnosu na radno mjesto i životnu sredinu; ● smanjenje broja profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom; ● smanjenje broja povreda na radu koje su uzročno vezane za ispunjavanje radnih obaveza; ● poboljšanje zdravstvenog stanja zaposlenih (prevencija); ● smanjenje privrednih gubitaka zbog povreda na radu, profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom (bolovanja,

prijevremene i invalidske penzije).Navedene ciljeve moguce je ostvariti zajedničkim djelovanjem Ministarstva rada i socijalnog staranja i svih subjekata nadležnih za zaštitu i zdravlje na radu zaposlenih kako bi se:

● spriječili, odnosno smanjili brojni i različiti rizici na radu i u vezi s radom; ● spriječili rizici koji proizlaze iz novih tehnologija; ● podigao nivo zaštite i zdravlja na radu u svim djelatnostima, a posebno prema subjektima odgovornim za

zaštitu i zdravlja na radu zaposlenih za koje postoji pretpostavka da nijesu ispoštovane zakonske odredbe po tom pitanju;

● pružila zaštita posebnim kategorijama (zaposlenih žena za vrijeme trudnoce, lica mlađih od 18 godina života, kao i lica sa invaliditetom).

Sprovođenjem odgovarajucih aktivnosti moguce je:

● uspostaviti sastav za prikupljanje i obradu podataka, njihovu analizu, istraživanje kao i planiranje i preduzimanje odgovarajucih aktivnosti;

● ostvariti osnovni strateški cilj “sigurna i zdrava radna mjesta”; ● kontinuirano unapređivanje cjelokupnog područja zaštite i zdravlja na radu.

24

Skupština Crne Gore je na sjednici od 25. jula 2014. godine, donijela Zakon o zaštiti i zdravlju na radu ("Službeni list Crne Gore", broj 34/14). Ovim zakonom je stavljen van snage Zakon o zaštiti na radu ("Službeni list RCG", broj 79/04 i "Službeni list Crne Gore", br. 26/10 i 40/11)

U Crnoj Gori institucije i organizacije koje preduzimaju aktivnosti u oblasti zaštite i zdravlja na radu su:

● Skupština Crne Gore; ● Vlada Crne Gore; ● Resorna ministarstva, Uprava za inspekcijske poslove, Fond za zdravstveno osiguranje, Fond penzijskog i

invalidskog osiguranja Crne Gore, Institut za razvoj i istraživanja u oblasti zaštite i zdravlja na radu, Privredna komora Crne Gore;

● Socijalni partneri - Unija poslodavaca Crne Gore, Savez sindikata Crne Gore, Unija slobodnih sindikata Crne Gore;

● Socijalni savjet sastavljen od predstavnika socijalnih partnera; ● 36 Ovlašcenih organizacija za poslove zaštite i zdravlja na radu; ● NVO - Udruženje zaštite na radu Crne Gore; ● Osiguravajuca društva.

Ministarstvo rada i socijalnog

staranja Direkcija za

poslove zaštite na radu

MZ, ME, MUP, MSP

Uprava za inspekcijske

poslove

Socijalni partneri (Vlada CG, Unija poslodavaca CG,

SSCG, USSCG)

Socijalni savjet sastavljen od predstavnika

socijalnih partnera

36 Ovlašćenih organizacija za poslove ZiZNR

Ovlašćene ustanove za zdravstvenu

zaštitu zaposlenih

Poreska Uprava, Fond PiO, FZO

NVO – Udruženje zaštite na radu

Crne Gore

Osiguravajuća društva

25

Nacionalna politika ZZNR se zasniva na sljedecim ciljevima: ● Donošenje zakona, podzakonskih propisa i drugih opštih akata o zaštiti i zdravlju na radu u cilju usaglašavanja

sa propisima EU i MOR – a, kao i njihova implementacija i istovremeno podsticanje socijalnih partnera da se pitanja zaštite i zdravlja na radu prije svega regulišu kroz sistem kolektivnog pregovaranja;

● Dalje razvijanje i usvajanje mehanizama i procedura za sprovođenje propisa o zaštiti i zdravlju na radu; ● Podizanje svijesti o važnosti i postepeno uvođenje zaštite i zdravlja na radu u vaspitno-obrazovni sistem Crne

Gore; ● Promocija kulture prevencije i primjera dobre prakse u oblasti zaštite i zdravlja na radu na svim nivoima

organizovanja poslodavca, zaposlenih i države kao cjeline; ● Poboljšanje prikupljanja statističkih podataka i razvoj baze podataka; ● Povezivanje sa međunarodnim organizacijoma u području zaštite i zdravlja na radu; ● Unapređenje socijalnog dijaloga; ● Informisanje zaposlenih i njihovo učešce u pitanjima koja se odnose na zaštitu i zdravlje na radu;

1.6 Rezime

Programom pristupanja Crne Gore EU za period 2018-2020 u okviru Poglavlja 19 – Socijalna politika i zapošljavanje je predviđeno usaglašavanje sa pravnom tekovinom Evropske unije u oblasti socijalne politike i zapošljavanja tiče se područja radnog prava, zaštite i zdravlja na radu, jednakog tretiranja muškaraca i žena po pitanjima zapošljavanja, socijalne zaštite, socijalne inkluzije, politike zapošljavanja, socijalnog dijaloga. Osim toga, postoje posebna obavezujuca pravila za sve države članice Evropske unije u pogledu zabrane diskriminacije po osnovu rasne i etničke pripadnosti, religije i vjere, invaliditeta, starosne dobi i seksualne orijentacije. Zaštita i zdravlje na radu predstavlja veoma značajan segment u procesu pridruživanja EU i u proteklom periodu su ispunjeni svi programski ciljevi koji ce omoguciti da se usvoje svi standardi i propisi i stvori pravni okvir koji ce biti isti kakav je u EU.

1.7 Situaciona analiza i prijedlozi

Crna Gora je na dobrom putu da harmonizuje sve propise sa propisima EU, a u narednom periodu ce poseban izazov biti njihova implementacija. Na tom putu ekonomski rast Crne Gore, podizanje svijesti o važnosti i postepeno uvođenje zaštite i zdravlja na radu u vaspitno-obrazovni sistem Crne Gore, unapređenje socijalnog dijaloga, poboljšanje prikupljanja statističkih podataka i razvoj baze podataka, informisanje zaposlenih i njihovo učešce u pitanjima koja se odnose na zaštitu i zdravlje na radu i jačanje administrativnih kapaciteta svih aktera u oblasti ZZNR ce biti pravci djelovanja, a ujedno i prijedlozi za poboljšanje situacije u ovoj oblasti.

1.8 Zaključak i preporuke za zakonodavni okvir i okvir politika

U toku 2018. godine se očekuje usvajanje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o zaštiti i zdravlje na radu koji je dobio zeleno svjetlo od Evropske komisije u vezi sa usaglašenosti sa Direktivom Savjeta 89/391/EEZ od 12. juna 1989. godine o uvođenju mjera za podsticanje poboljšanja sigurnosti i zdravlja zaposlenih na radu (OJ L br. 183. od 29.6.1989. str.1.), koja je izmijenjena Uredbom (EC) br. 1137/2008 Evropskog parlamenta i Savjeta od 22. oktobra 2008. godine o prilagođavanju nekih akata za koje se koristi postupak određen u članu 251. Ugovora, Odluka Savjeta 1999/468/ES u vezi sa regulatornim postupkom sa pregledom - Prilagođavanje regulatornom postupku sa pregledom - prvi dio (OJ L br. 311. od 21.11.2008. str.1.), a implementirana je i Direktiva Evropskog parlamenta i Savjeta 92/57/EEZ od 24. juna 1992. godine o minimalnim zahtjevima za zaštitu i zdravlje na radu na privremenim ili pokretnim gradilištima. U narednom periodu treba raditi na daljem usaglašavanju zakonodavstva u smislu potpunog usaglašavanja sa regulativom koja se odnosi na gradlišta, jer ce Zakon dati samo pravni osnov, a uvođenje koordinatora i uređenje mjera zaštite i zdravlja na radu na gradlištima i usaglašavanje postojece regulative sa regulativom EU u oblasti ZZNR ce biti prioritet..

26

2 USAGLAŠENOST SA MEĐUNARODNIM STANDARDIMA

2.1 Uključivanje zahtjeva međunarodnih standarda u nacionalno zakonodavstvo i praksu

Hamonizacija i implementacija međunarodnih standarda u nacionalno zakonodavstvo i praksu je prioritet u procesu pridruživanja Crne Gore, Evropskoj Uniji. Od 2015. godine do danas je usvojeno 39 novih propisa kojim su u pravni sistem prenijete odgovarajuce direktive EU, a nakon obnavljanja nezavisnosti pored 68 konvencija Međunarodne organizacije rada koje su preuzete metodom sukcesije, ratifikovane su i Konvencija o zaštiti materinstva broj 183, Konvencija o bezbjednosti i zdravlju u građevinarstvu broj 167, Konvencia o promotivnom okviru za bezbjednost i zdravlje na radu broj 187 i Konvenciju o radu pomoraca iz 2006. godine.Institut za standardizaciju Crne Gore (ISME) je zadužen za donošenje crnogorskih standarda i srodnih dokumenata poštujuci zahtjeve i preporuke međunarodnih i evropskih organizacija za standardizaciju. 2007 godine je donešen MEST OHSAS 18001:2007 - Sistemi upravljanja zaštitom zdravlja i bezbjednošcu na radu - zahtjevi, a 2010. godine MEST OHSAS 18002:2010 - Sistemi upravljanja zaštitom zdravlja i bezbjednošcu na radu - Uputstva za primjenu OHSAS 18001:2007, kao i niz pratecih standarda koji se neposredno ili posredno tiču zaštite i zdravlja na radu..

2.2 RezimeHarmonizacija i implementacija zakonske regulative u ovoj oblasti se zasniva se na principima socijalnog dijaloga na svim nivoima između poslodavca, zaposlenih, predstavnika zaposlenih i sindikata, koji su dužni da sarađuju u postupku utvrđivanja njihovih prava, obaveza i odgovornosti koja se odnose na zaštitu i zdravlje na radu. Taj proces, kao i proces usvajanja i primjene međunardnih standarda obuhvata sve društveno – ekonomske sfere, kako bi se ostvarila vizija potpuna primjena propisa, promjena svijesti o važnosti primjene mjera zaštite i zdravlja na radu, društveno odgovorne kompanije i odgovorno društvo u cjelini.

2.2.1. Stepen usklađenosti sa Konvencijama MOR-a o ZZNR

Međunarodna organizacija rada - MOR (International Labour Organization - ILO) je specijalizovana agencija Ujedinjenih nacija koja promoviše socijalnu pravdu i međunarodno priznata ljudska i radnička prava. Osnovana je 1919. godine, Poveljom iz Versaja i postala je prva specijalizovana agencija UN-a 1946. godine. MOR formuliše međunarodne standarde rada u obliku konvencija i preporuka koje postavljaju minimalne standarde radnog prava: slobodu udruživanja, pravo na organizovanje, kolektivno pregovaranje, ukidanje prinudnog rada, jednake mogucnosti i jednaki tretman, kao i druge standarde kojima se regulišu uslovi u cijelom rasponu pitanja vezanih za rad. MOR promoviše razvijanje nezavisnih poslodavačkih i radničkih organizacija pa tim organizacijama osigurava obuke i savjetodavne usluge. Pruža tehničku pomoc u sljedecim područjima: stručno obrazovanje i stručna rehabilitacija; politika zapošljavanja; administracija rada; radno pravo i industrijski odnosi; razvijanje manadžement zadruge; socijalna sigurnost; statistika vezana uz rad, kao i zaštite i zdravlja na radu. Unutar sistema Ujedinjenih nacija MOR je jedinstven po svojoj tripartitnoj strukturi u kojoj zaposleni i poslodavci učestvuju u radu upravnih organa organizacije kao ravnopravni partneri vladama.Crna Gora je 14.07.2006. godine, kao 179 država, postala punopravni član Medunarodne organizacije rada, prethodno postavši član Ujedinjenih nacija 28. juna 2006. godine. Tim činom je prihvatila prava i obaveze koje proizilaze iz njenog članstva.MOR je osnovana sa zadatkom da doprinese postizanju opšteg i trajnog mira koji se može zasnivati samo na socijalnoj pravdi i humanom sistemu rada a što je izloženo u preambuli njenog Ustava i u Deklaraciji koja se odnosi na ciljeve i svrhu MOR-a, prihvacene u Filadelfiji 10. maja 1944. godine.Imajuci u vidu dosadašnju praksu i iskustva stečena iz prethodnog članstva u MOR, kao i činjenicu da je Crna Gora izvršavala u potpunosti obaveze preuzete članstvom u ovoj međunarodnoj organizaciji i time pokazala da posjeduje kapacitete da preuzme sva prava i obaveze kao njen punopravan član, 2007. godine se pristupilo preuzimanju putem sukcesije 68 konvencija kojih je bila potpisnik Državna zajednica Srbija i Crna Gora. Nakon toga Crna Gora je takođe potvrdila i Konvenciju o zaštiti materinstva broj 183, Konvenciju o bezbjednosti i zdravlju u građevinarstvu

27

broj 167, Konvenciju o promotivnom okviru za bezbjednost i zdravlje na radu broj 187 i Konvenciju o radu pomoraca iz 2006. godine. Crna Gora je u obavezi da Međunarodnu organizaciju rada obavještava o stepenu primjene ratifikovanih konvencija, a članom 9 Ustava Crne Gore je propisano: "Potvrđeni i objavljeni međunarodni ugovori i opšteprihvacena pravila međunarodnog prava sastavni su dio unutrašnjeg pravnog poretka, imaju primat nad domacim zakonodavstvom i neposredno se primjenjuju kada odnose uređuju drukčije od unutrašnjeg zakonodavstva".

2.2.2 Stepen usklađenosti sa direktivama EU

Odnosi između Crne Gore i EU u Procesu stabilizacije i pridruživanja (PSP) uspostavljeni su jula 2001. Na Solunskom samitu 2003. potvrđena je evropska perspektiva država Zapadnog Balkana, a u julu iste godine uspostavljen je Unaprijeđeni stalni dijalog kao forma redovnih konsultacija Crne Gore i EU.Nakon referenduma o nezavisnosti Crne Gore i proglašenja nezavisnosti u crnogorskoj Skupštini, Savjet EU izjavio je da ce dalje razvijati odnose sa Crnom Gorom kao nezavisnom i suverenom državom. Uslijedila su bilateralna priznanja nezavisne Crne Gore država članica EU.Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju izmedju Evropskih zajednica i njihovih država članica, s jedne strane i Republike Crne Gore, s druge strane, je potpisan 15. oktobra 2007. godine, u Luksemburgu, a Zakon o ratifikaciji Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju izmedju Evropskih zajednica i njihovih država članica, s jedne strane i Republike Crne Gore, s druge strane je objavljen u Službenom listu Crne Gore, br. 7/07 od 20.11.2007.godine. Crna Gora je 15. decembra 2008. podnijela zahtjev za članstvo u Evropskoj uniji. Savjet Evropske unije uputio je 23. aprila 2009. zahtjev Evropskoj komisiji da pripremi mišljenje o crnogorskom zahtjevu za članstvo., Nakon toga, Crna Gora je 22. jula 2009. dobila Upitnik EK koji je sadržao pitanja iz svih oblasti pravnih tekovina EU, na osnovu kojeg je EK izradila mišljenje i dala preporuku Savjetu EU da dodijeli Crnoj Gori status kandidata Programom pristupanja Crne Gore EU za period 2018-2020 u okviru Poglavlja 19 – Socijalna politika i zapošljavanje je predviđeno usaglašavanje sa pravnom tekovinom Evropske unije u oblasti socijalne politike i zapošljavanja tiče se područja radnog prava, zaštite i zdravlja na radu, jednakog tretiranja muškaraca i žena po pitanjima zapošljavanja, socijalne zaštite, socijalne inkluzije, politike zapošljavanja, socijalnog dijaloga. Osim toga, postoje posebna obavezujuca pravila za sve države članice Evropske unije u pogledu zabrane diskriminacije po osnovu rasne i etničke pripadnosti, religije i vjere, invaliditeta, starosne dobi i seksualne orijentacije. Zaštita i zdravlje na radu predstavlja veoma značajan segment u procesu pridruživanja EU i u proteklom periodu su ispunjeni svi programski ciljevi koji ce omoguciti da se usvoje svi standardi i propisi i stvori pravni okvir koji ce biti isti kakav je u EU.U tom programu u dijelu zaštite i zdravlja na radu 3 zakona su harmonizovana sa direktivama EU i to: 1. Zakon o zaštiti i zdravlju na radu ("Službeni list CG" br. 34/14)2. Zakon o bezbjednosti, organizaciji i efikasnosti željezničkog prevoza („Službeni list CG“, br. 1/14) i3. Zakon o zaštiti od nejonizujucih zračenja („Službeni list Crne Gore“, br.35/13), kao i 36 podzakonskih akata

2.3 Situaciona analiza i prijedlozi

Zaključak i preporuke usaglašavanja sa međunarodnim standardimaHarmonizacija i implementacija zakonske regulative u ovoj oblasti se zasniva se na principima socijalnog dijaloga na svim nivoima između poslodavca, zaposlenih, predstavnika zaposlenih i sindikata, koji su dužni da sarađuju u postupku utvrđivanja njihovih prava, obaveza i odgovornosti koja se odnose na zaštitu i zdravlje na radu. Taj proces, kao i proces usvajanja i primjene međunardnih standarda obuhvata sve društveno – ekonomske sfere, kako bi se ostvarila vizija potpuna primjena propisa, promjena svijesti o važnosti primjene mjera zaštite i zdravlja na radu, društveno odgovorne kompanije i odgovorno društvo u cjelini.Potrebno je nastaviti sa daljom harmonizacijom i implementacijom zakonske regulative i još bolje povezivanje sa međunarodnim organizacijama i pristupnim fondovima EU.

28

3 ORGANIZACIONI OKVIRI I MEHANIZMI SPROVOĐENjA

3.1 Nadležnost direktorata za ZZNR

Uredbom o organizaciji i načinu rada državne uprave ("Službeni list Crne Gore", br. 5/12, 25/12, 44/12, 61/12, 20/13, 17/14, 6/15, 80/15, 35/16, 41/16, 61/16, 73/16, 3/17, 19/17 68/17 i 87/17), Ministarstvo rada i socijalnog staranja vrši poslove uprave koji se odnose na zaštitu i zdravlje na radu.

Tokom 2013. godine u okviru Ministarstva rada i socijalnog staranja Crne Gore, u sastavu organizacione jedinice Direktorata za rad, formirana je Direkcija za poslove zaštite na radu. U ovoj Direkciji vrše se poslovi koji se odnose na: pracenje, proučavanje i podsticanje razvoja zaštite na radu; pripremu propisa u oblasti zaštite na radu; pracenje i primjenu ratifikovanih konvencija i direktiva EU iz oblasti zaštite na radu; aktivnosti koje se odnose na pregovore o pristupanju Crne Gore EU po poglavljima iz oblasti zaštite na radu; davanje mišljenja u vezi primjene propisa u oblasti zaštite na radu; pripremu stručne osnove za izradu nacionalnog programa razvoja zaštite na radu i pracenje njegovog ostvarivanja; pracenje i ocjenjivanje stanja zaštite na radu i priprema stavova za jedinstveno uređenje mjera zaštite na radu koje su regulisane propisima u oblasti zaštite na radu; pružanje stručne pomoci u oblasti zaštite na radu zaposlenih; pripremu metodologije za obavljanje poslova pregleda i ispitivanja u oblasti zaštite na radu; prikupljanje i analiziranje podataka o povredama na radu, profesionalnim bolestima i bolestima u vezi sa radom; organizovanje i polaganje stručnih ispita za sticanje zvanja stručnog lica za obavljane poslova zaštite na radu; obradu materijala i pripremu odobrenja za rad ovlašcenim organizacijama za poslove zaštite na radu koje svoju djelatnost obavljaju po odobrenju ovog ministarstva; vođenje registara o ovlašcenim organizacijama za oblast zaštite na radu koje obavljaju djelatnost po odobrenju ovog ministarstva i vršenje nadzora nad njihovim radom; vođenje registara o licima koja su položila stručni ispit za sticanje zvanja stručnog lica u organizaciji ovog ministarstva; pripremanje informacija, izvještaja i analiza iz oblasti zaštite na radu, obradu dokumentacionog materijala; obavljanje informaciono-dokumentacione djelatnosti u oblasti zaštite zaposlenih; podsticanje obrazovanja i razvijanje kulture rada u oblasti zaštite na radu, edukacije zaposlenih, poslodavaca, stručnih lica koja se bave poslovima zaštite na radu, inspektora i dr; informisanje javnosti o stanju zaštite na radu; ostvarivanje saradnje sa NVO.

3.2 Službe inspekcije rada

3.2.1 Opis

Od 01.06.2012. godine, Odsjek za inspekciju rada organizaciono prelazi iz Ministarstva rada i socijalnog staranja u Upravu za inspekcijske poslove. U Odsjeku za inspekciju rada vrše se poslovi koji se odnose na: inspekcijski nadzor nad primjenom zakona, podzakonskih akata i drugih propisa iz oblasti radnih odnosa, zapošljavanja, zaštite i zdravlja na radu; preduzimanje i izvršenje upravnih i drugih mjera i radnji u cilju da se utvrđene nepravilnosti otklone i poslovanje uskladi sa propisima; izdavanje prekršajnih naloga, podnošenje zahtijeva za pokretanje prekršajnih postupaka, podnošenje krivičnih i drugih odgovarajucih prijava (iniciranje postupaka pred nadležnim organima); davanje inicijativa za izmjenu zakona, drugih propisa i opštih akata i predlaganje mjera za unapređivanje stanja u ovoj oblasti nadzora; pripremu analiza, izvještaja i informacija iz djelokruga rada odsjeka; ostvarivanje saradnje sa drugim organima uprave, institucijama i privrednim subjektima; kao i druge poslove iz nadležnosti odsjeka.U Grupi poslova za nadzor u oblasti radnih odnosa i zapošljavanja vrše se poslovi koji se odnose na inspekcijski nadzor u pogledu pridržavanja zakona i drugih propisa i opštih akata iz oblasti radnih odnosa i zapošljavanja i preduzimanje upravnih i drugih mjera i radnji u cilju da se utvrđene nepravilnosti otklone i obezbijedi pravilna primjena propisa; izdavanje prekršajnih naloga, podnošenje zahtijeva za pokretanje prekršajnih postupaka, podnošenje krivičnih i drugih odgovarajucih prijava (iniciranje postupaka pred nadležnim organima); priprema analiza, izvještaja i informacija iz djelokruga rada grupe poslova, kao i druge poslove iz nadležnosti inspekcije rada za ovu grupu poslova.

29

U Grupi poslova za nadzor u oblasti zaštite i zdravlja na radu vrše se poslovi koji se odnose na inspekcijski nadzor u pogledu pridržavanja zakona i drugih propisa i opštih akata iz oblasti zaštite i zdravlja na radu i preduzimanje upravnih i drugih mjera i radnji u cilju da se utvrđene nepravilnosti otklone i obezbijedi pravilna primjena propisa; vršenje uviđaja teških, kolektivnih i smrtnih povreda na radu; izdavanje prekršajnih naloga, podnošenje zahtijeva za pokretanje prekršajnih postupaka, podnošenje krivičnih i drugih odgovarajucih prijava (iniciranje postupaka pred nadležnim organima); priprema analiza, izvještaja i informacija iz djelokruga rada grupe poslova, kao i druge poslove iz nadležnosti inspekcije rada za ovu grupu poslova.Broj sistematizovanih radnih mjesta za inspektore rada je 48 (32 za oblast radnih odnosa, uključujuci i glavnu inspektorku i 16 za oblast zaštite i zdravlja na radu). Zaposlena su ukupno 33 inspektora, od čega je 25 za oblast radnih odnosa, uključujuci i glavnu inspektorku (svi dipl. pravnici) i 8 za oblast zaštite i zdravlja na radu (dipl. ing. različitih tehničko-tehnoloških struka). Od ukupnog broja zaposlenih inspektora rada, 12 je sa mjestom rada u Podgorici (1 glavna inspektorka rada, 9 inspektora rada za oblast radnih odnosa i zapošljavanja i 2 inspektora rada za oblast zaštite i zdravlja na radu), dok su ostali raspoređeni u drugim gradovima: Cetinje 1 (1 inspektor rada za oblast radnih odnosa), Nikšic 3 (2 inspektora rada za oblast radnih odnosa i zapošljavanja i 1 inspektor rada za oblast zaštite i zdravlja na radu), Budva 1 (1 inspektor rada za oblast radnih odnosa i zapošljavanja), Ulcinj 1 (1 inspektor rada za oblast radnih odnosa i zapošljavanja), Bar 2 (1 inspektor rada za oblast radnih odnosa i zapošljavanja i 1 inspektor rada za oblast zaštite i zdravlja na radu), Tivat 1 ( inspektora rada za oblast zaštite i zdravlja na radu), Herceg Novi 1 (1 inspektor rada za oblast radnih odnosa i zapošljavanja), Bijelo Polje 4 (3 inspektora rada za oblast radnih odnosa i zapošljavanja i 1 inspektor rada za oblast zaštite i zdravlja na radu), Berane 2 (1 inspektor rada za oblast radnih odnosa i zapošljavanja i 1 inspektor rada za oblast zaštite i zdravlja na radu), Plav 1 (1 inspektor rada za oblast radnih odnosa i zapošljavanja), Rožaje 1 (1 inspektor rada za oblast radnih odnosa i zapošljavanja), Pljevlja 2 (1 inspektor rada za oblast radnih odnosa i zapošljavanja i 1 inspektor rada za oblast zaštite i zdravlja na radu), Žabljak 1 (1 inspektor rada za oblast radnih odnosa).Inspekcija rada se kroz realizaciju IPA 2009 projekta “Harmonizacija i implementacija regulative iz nadzorne oblasti Inspekcije rada i zaštite na radu” tehnički opremila sa 16 automobila i svi inspektori su opremljeni sa lap-opovima, mobilnim štampačima i mobilnim skenerima, a od 2015. godine se u nadzoru koristi IRIS (Informacioni sistem Inspekcije rada).

3.2.2. Studija slučaja:

Prioritetan zadatak Inspekcije rada je suzbijanje sive ekonomije na tržištu rada (neformalno zapošljavanje i neplaceni rad kod formalno zaposlenih) i obezbjeđivanje bezbjednog radnog mjesta, sa aspekta zaštite i zdravlja na radu. U 2017. godini inspekcijski nadzor u oblasti radnih odnosa i zapošljavanja vršen je posebno u dijelu sprovođenja mjera za ostvarivanje prava zaposlenih na rad i po osnovu rada (redovna isplata zarada, naknada zarada i drugih primanja, odmori i odsustva, radno vrijeme, posebna zaštita žena, omladine i lica sa invaliditetom i zaštita u slučaju prestanka radnog odnosa), kao i kontrole zakonitosti zapošljavanja. U dijelu zaštite i zdravlja na radu, pažnja je posvecena kontroli: obezbjeđivanja mjera zaštite i zdravlja na radu, odnosno uslova na radu koji ne dovode do povreda na radu, profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom, usklađivanja normativnih akata sa odredbama Zakona o zaštiti i zdravlju na radu, obezbjeđivanja pregleda i ispitivanja sredstava za rad i ispitivanja uslova radne sredine u propisanim rokovima, osposobljavanja zaposlenih za bezbjedan rad, obezbjeđivanja specijalističkih zdravstvenih pregleda zaposlenih koji rade na radnim mjestima sa posebnim uslovima rada, odnosno povecanim rizikom, organizovanja poslova zaštite i zdravlja na radu kod poslodavca, vođenju evidencija iz zaštite i zdravlja na radu, nabavci, izdavanju i obezbjeđivanju sredstava i opreme lične zaštite na radu, kolektivnog osiguranja zaposlenih, preduzimanja potrebnih mjera i određivanja zaposlenih za pružanje prve pomoci, zaštite od požara i evakuacije zaposlenih i donošenja akta o procjeni rizika. U izvještajnom periodu Inspekcija rada izvršila je ukupno 9.130 inspekcijskih pregleda (u oblasti radnih odnosa i zapošljavanja 6.747 i u oblasti zaštite i zdravlja na radu 2.383) i to: 5.701 redovnih, po inicijativi 1.451 i kontrolnih 1.978, u kojima je utvrdila ukupno 5.263 nepravilnosti.

30

Podaci iz nadzora:

Inspekcijski pregledi i mjere

Za oblast radnih odnosa i zapošljavanja

Za oblast zaštite i zdravlja na radu UKUPNO

Broj inspekcijskih pregleda 6.747 2.383 9.130- redovni 4.311 1.390 5.701- po inicijativi 1.391 60 1.451- kontrolni 1.045 933 1.978Broj utvrđenih nepravilnosti 2.796 2.467 5.263Broj ukazivanja 1.193 747 1.940Broj rješenja 37 163 200Broj donijetih zaključaka 922 849 1.771Broj prekršajnih naloga 2.272 651 2.923Iznos izrečenih novčanih kazni prekršajnim nalozima 1.120.650,00€ 201.900,00€ 1.322.550,00€

Broj zahtjeva za pokretanje prekršajnog postupka 3 13 16

Inspekcijski pregledi po djelatnostima

Djelatnost Broj %

Ugostiteljstvo i turizam (usluge smještaja i ishrane) 2.152 23,57

Trgovina 1.834 20,09Građevinarstvo 1.086 11,89Proizvodnja i zanatstvo 2.403 26,32Obrazovanje, informacije i komunikacije 227 2,49Zdravstvena i socijalna zaštita 144 1,58Finansijske, tehničke i poslovne usluge 71 0,78Saobracaj i skladištenje 106 1,16Prerađivačka industrija 307 3,36Elektroprivreda (snabdijevanje el.energijom,gasom, parom i klimatizacija) 36 0,39

Poljoprivreda, ribarstvo i šumarstvo 26 0,28Umjetnost, zabava i rekreacija 253 2,77Vađenje rude i kamena 10 0,11Administrativne i pomocne uslužne djelatnosti 62 0,68Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja 85 0,93Stručne, naučne I tehničke djelatnosti 45 0,49Ostalo 283 3,10

3.2.3 Rezime

U odnosu na broj zaposlenih pogotovu u dijelu nadzora nad zaštitom i zdravljem na radu po zvaničnom izvještaju Evropske komisije Crna Gora ima jednog inspektora na 22000 zaposleni, dok je standard EU jedan inspektor na 10000 zaposlenih. U tom smislu potrebno je kadrovski ojačati inspekciju sa najmanje još 8 inspektora rada za oblast zaštite i zdravlja na radu. Takođe, Inspekcija rada ima jako nepovoljnu starosnu strukturu, jer je prosječna starost iznad 52 godine.

31

Permanentna obuka inspektora u skladu sa standardima savremenih Inspekcija rada u EU, je prioritetan zadatak u narednom periodu.

3.3 Služba medicine rada

3.3.1 Opis

Prema SZO i MOR-u, medicina rada predstavlja promociju i obezbjeđivanje najveceg stepena fizičkog, mentalnog i socijalnog blagostanja zaposlenih u svim profesijama, sa posebnim fokusom na:

● konceptu prevencije, ● zaštiti zdravlja zaposlenih i njihove radne sposobnosti i kapaciteta.

Ova definicija je odredila koncept, uključujuci i model organizacije i pružanja usluga medicine rada, koji se kao takav po prvi put inauguriše u Crnoj Gori kroz strategiju unapređenja medicine rada u Crnoj Gori. Radi se o posve novom, sveobuhvatnom konceptu medicine rada koji pored uskog tumačenja prevencije profesionalnih oboljenja i povreda obuhvata zaštitu i promociju zdravlja svih zaposlenih i njihove radne sposobnosti. Zdrav, motivisan i zadovoljan zaposleni je fundamentalni uslov i ključ postizanja buduceg socijalnog i ekonomskog blagostanja i napretka svakog društva. Za postizanje ovog cilja nije dovoljno preduzeti mjere prevencije rizika na radnom mjestu i zaštite zaposlenih. Neophodno je preduzeti pozitivne mjere radi poboljšanja postojeceg zdravstvenog stanja zaposlenog i promocije zdravlja kao i uspostavljanja kulture u čijem fokusu je zaštita na radu. Ovakve mjere obuhvataju promociju zdravlja, edukaciju i obuku. Novi koncept pružanja usluga medicine rada za sve zaposlene bez obzira na sektor, vrstu i tip zaposlenja, veličinu i profil poslodavca ili geografsku lokaciju sublimiran je u BOHS (Basic Occupational Health Services) – modelu pružanja osnovnih usluga medicine rada. BOHS model podrazumijeva pristup uslugama koje su relevantne, dostupne, prihvatljive, priuštive i dobrog kvaliteta. Ovaj model predlaže postepeno razvijanje infrastrukture i kapaciteta od osnovnog stepena do sveobuhvatnog najvišeg nivoa pružanja usluga medicine rada. Profesionalna oboljenja i povrede na radu predstavljaju enormno finansijsko opterecenje po sistem socijalne zaštite, pa stoga iziskuju integrisani, koordinirani i strateški odgovor, kao i saradnju izmedju glavnih aktera uključenih u procesu razvijanja politike unaprjedjenja zdravlja zaposlenih i zaštite na radu. Procjenom rizika i preduzimanjem odgovarajucih mjera zaštite, poslodavci mogu da poboljšaju svoju produktivnost, a time i da povecaju svoju zaradu. Ipak, nivo svijesti o benefitima nije konzistentan i ravnomjeran u društvu. Pojedini poslodavci, naročito oni u malim i srednjim preduzecima, nemaju dovoljno znanja ili informacija da bi bili u stanju da prepoznaju pozitivne ekonomske efekte unaprjeđenja zdravlja zaposlenih i zaštite na radu. Stoga, neophodno je kontinuirano ulagati napore u cilju razvijanja i podizanja svijesti kod poslodavaca i kreatora politike o benefitima zdravog radnika na zdravom radnom mjestu. Unaprjeđenje zdravlja zaposlenih ima značajne implikacije u smislu ostvarivanja milenijumskih razvojnih ciljeva. Proces globalizacije značajno mijenja ekonomske strukture i uslove rada na gotovo svakom radnom mjestu. Potreba za kvalitetnim i efikasnim uslugama medicine rada je veoma naglašena. Potrebe se mijenjaju u kvalitativnom smislu i postaju raznovrsne. Ciljne grupe postaju dinamične i mobilne, dok su radna mjesta nesigurna i privremena. Sve je teže organizovati kvalitetne usluge medicine rada. Jedna od ključnih aktivnosti je procjena radnog mjesta u cilju identifikovanja rizika i hazarda kojima je zaposleni izložen tokom procesa rada, uključujuci i uslove rada, kao i identifikovanje zaposlenih koji su izloženi rizicima i procjena nivoa rizika vezanih za razne grupe zaposlenih. Posebna pažnja bice usmjerena na procjeni zdravlja zaposlenih u formi raznih vrsta zdravstvenih pregleda. Osnovna svrha zdravstvenih pregleda je procjena sposobnosti zaposlenih za obavljanje poslova i zadataka, procjena eventualnog zdravstvenog oštecenja koje može biti posljedica izloženosti štetnim agensima u toku procesa rada i identifikovanje profesionalnih oboljenja. Pregledi i procjene rizika predstavljaju osnov za upravljanje rizikom. Informacije o prepoznatim rizicima na radnom mjestu moraju biti obezbijeđene menadžerima kao licima odgovornim za implementaciju mjera prevencije i kontrole. U cilju obezbjeđivanja potpunijeg razumijevanja informacija o rizicima, poslodavac je odgovoran za edukaciju zaposlenih o rizicima i hazardima na radnom mjestu radi njihovog izbjegavanja, prevencije i zaštite. Poslove edukacije moguce je povjeriti pružaocima usluga medicine rada. Optimalni aranžman pružanja usluga medicine rada pretpostavlja postojanje funkcionalnog multidisciplinarnog tima. Globalni akcioni plan o zdravlju radnika 2008-2017 predstavlja okvir za udruživanje napora svih zdravstvenih i drugih subjekata u cilju zaštite i unaprjeđenja zaštite zaposlenih, što predstavlja politički impuls za primarnu prevenciju bolesti u vezi sa radom i pretpostavku za obezbjeđivanje koherentnosti u pogledu planiranja, pružanja i evaluacije zdravstvenih interevencija na radnom mjestu. Sve zemlje

32

članice SZO, uključujuci i Crnu Goru aktivno su doprinijele razvoju i usvajanju Globalnog akcionog plana, čiji su osnovni ciljevi:1. razvoj i implementacija nacionalne sektorske politike u oblasti zaštite zdravlja radnika;2. zaštita i promocija zdravlja na radnom mjestu;3. unaprjeđenje dostupnosti usluga medicine rada;4. obezbjeđenje dokaza na kojima se zasnivaju intervencije i mjere za unaprjeđenje zdravlja i zaštite na radu;5. multisektorski pristup unapredjivanju zdravlja i zaštite na radu.Analizom postojeceg stanja specifične zdavstvene zaštite zaposlenih došlo se dosaznanja da su pojedine kategorije zaposlenih više izložene rizicima na radnom mjestu;Takodje, identifikovani su i odredjeni izazovi sa trendom daljeg narastanja i to:- demografske promjene i starenje radne populacije,- novi trendovi u pogledu zapošljavanja, uključujuci samozapošljavanje, ugovaranje izvodjenja poslova i pružanje

usluga i stalni priliv radnika migranata.Važno je istaci da, udio ženske populacije u ukupnom broju zaposlenih takodje raste.To je činjenica koja prati segregaciju polova na radnom mjestu. Stoga utvrđenim mjerama, akcenat se stavlja na one aspekte zdravlja i zaštite na radu koji naročito pogadjaju žensku populaciju zaposlenih. Predložena rješenja imace pozitivan uticaj na bezbjednost i zdravlje radnika, što je od opšteg društvenog interesa i najznačajniji resurs za razvoj i zdravlje u skladu sa globalnim ciljevima u ovoj oblasti. Novi koncept pružanja usluga medicine rada za sve zaposlene bez obzira na sektor, vrstu i tip zaposlenja, veličinu i profil poslodavca ili geografsku lokaciju podrazumijeva pristup uslugama koje su relevantne, dostupne, prihvatljive, priuštive i dobrog kvaliteta. Predložena rješenja ce doprinijeti razvijanju infrastrukture i kapaciteta od osnovnog stepena do sveobuhvatnog najvišeg nivoa pružanja usluga medicine rada

3.3.2 Rezime glavnih aktivnosti

Medicina rada je preventivna djelatnost čiji je glavni zadatak održavanje i unaprijeđenje zdravlja zaposlenih te što duže očuvanje radne sposobnosti. Temelji se na multidisciplinarnoj djelatnosti čiji su glavni ciljevi:1. uklanjanje potencijalno opasnih faktora na radnom mjestu,2. prevencija profesionalnih bolesti i nesreca na radu,3. unaprijeđenje zdravlja zaposlenih,4. poboljšanje radnih uslova i organizacije rada,5. višem nivout fizičkog i mentalnog stanja zaposlenih te održavanju njihovog radnog kapaciteta.Radno mjesto je često potencijalno opasno okruženje. Profesionalna opasnost za zdravlje i sigurnost na radu često zahvata velik broj zaposlenih. Prema nekim procjenama 30-50% zaposlenih izloženo je nepovoljnim fizičkim, hemijskim ili biološkim faktorima, prekomjerno teškom fizičkom radu ili nepovoljnim ergonomskim radnim uslovima. Poseban je problem psihološko opterecenje radnog mjesta koje može prouzrokovati stresne simptome.Uz postojece zdravstvene probleme radnog okruženja u neposrednoj ce se buducnosti pojaviti i novi problemi vezani uz nove opasne tehnologije, nove fizičke i hemijske uzroke u radnom prostoru, koji ce biti još više izraženi zbog tendencije starenja radničke populacije te upošljavanja posebno osjetljivih skupova (hronični bolesnici, hendikepirane osobe).U skladu sa Zakonom o zaštiti i zdravlju na radu i Pravilnikom o bližim uslovima koje treba da ispunjava pravno lice za obavljanje zdravstvene zaštite zaposlenih ("Službeni list Crne Gore", br. 60/16), organ državne uprave nadležan za poslove zdravlja, uz prethodno pribavljenu saglasnost organa državne uprave nadležnog za poslove rada propisuje i izdaje ovlašcenje pravnom licu registrovanom u skladu sa zakonom, ako ispunjava kadrovske, organizacione, tehničke i druge uslove da obavlja sljedece poslove:

33

1. učestvuje u procjeni rizika na poslovima i u radnoj okolini prilikom sastavljanja akta o procjeni rizika;2. upoznaje zaposlene sa rizicima po zdravlje koji su povezani sa njihovim radom i obavlja poslove zdravstvenog

vaspitanja zaposlenih;3. utvrđuje i ispituje uzroke nastanka profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom;4. ocjenjuje i utvrđuje posebne zdravstvene uslove koje moraju da ispunjavaju zaposleni za obavljanje određenih

poslova na radnom mjestu, u procesu rada ili za upotrebu, odnosno rukovanje određenim sredstvima za rad;5. vrši prethodne i periodične zdravstvene preglede zaposlenih u skladu sa propisima o zaštiti i zdravlju na radu;6. izdaje izvještaj o zdravstvenom pregledu o ispunjavanju zdravstvenih uslova rada na radnom mjestu sa

povecanim rizikom;7. sprovodi zdravstvenu zaštitu profesionalno oboljelih zaposlenih;8. organizuje prvu pomoc, spašavanje i evakuaciju u slučaju povrjeđivanja zaposlenih ili havarija;9. utvrđuje uzroke nastanka invalidnosti zaposlenih na radu i predlaže mjere za njihovo otklanjanje, učestvuje

u procesu profesionalne rehabilitacije i daje savjete pri izboru drugog odgovarajuceg posla prema preostaloj zdravstvenoj sposobnosti;

10. predlaže poslodavcu mjere za poboljšanje zdravlja zaposlenih, a posebno onih koji su izloženi povecanim opasnostima od povreda na radu ili oštecenja zdravlja;

11. savjetuje poslodavca pri izboru i testiranju novih sredstava za rad i sredstava i opreme za ličnu zaštitu na radu sa aspekta zaštite zdravlja zaposlenih;

12. učestvuje u analizi povreda na radu, profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom i o tome vodi odgovarajucu evidenciju;

13. neposredno sarađuje i koordinira po pitanjima iz zaštite i zdravlja na radu sa stručnim licem ,odnosno stručnom službom;

14. i druge poslove.Podaci sakupljeni u vezi sa zdravstvenim pregledima zaposlenog koji se vrše u skladu sa Pravilnikom o vrsti načinu obimu i rokovima za obavljanje zdravstvenih pregleda zaposlenih na radnim mjestima sa posebnim uslovima rada odnosno sa povecanim rizikom (“Službeni list Crne Gore“, br. 43/17) povjerljive su prirode i pod nadzorom su ovlašcene ustanove za zdravstvenu zaštitu zaposlenih, odnosno izabranog doktora koji vodi evidenciju o zdravstvenim pregledima. Ovi podaci mogu se dostavljati drugim licima samo uz pisanu saglasnost zaposlenog. Izvještaj o zdravstvenom pregledu zaposlenog o zdravstvenoj sposobnosti za obavljanje određenih poslova dostavlja se poslodavcu na način da se ne naruši princip povjerljivosti ličnih podataka. Nije dozvoljeno korišcenje podataka prikupljenih po osnovu zdravstvenih pregleda zaposlenih protivno namjeni ili u svrhu diskriminacije zaposlenih. U Crnoj Gori rješenje za obavljanje poslova ovlašcene zdravstvene ustanove za zaštitu zaposlenih ima 25 zdravstvenih ustanova i to: 17 javnih zdravstvenih ustanova (Domovi zdravlja) i 8 privatnih zdravstvenih ustanova

3.3.3 Rezime stručnih lica za ZZNR

Stručno lice je lice koje ima propisanu školsku spremu i položen stručni ispit za poslove zaštite na radu u odgovarajucoj djelatnosti, a koje poslodavac odredi u pisanoj formi. Stručni ispit mogu polagati lica koja imaju visoku stručnu spremu tehničkog i drugog odgovarajuceg smjera i godinu dana radnog iskustva u struci. Stručni ispit kandidat polaže pred Ispitnom komisijom koju obrazuje ministar rada i socijalnog staranja sa liste ispitivača, u skladu sa Pravilnikom o polaganju stručnog ispita za lica koja se bave poslovima zaštite na radu ("Službeni list RCG", br. 67/05). Stručni ispit sastoji se od opšteg i posebnog dijela.Opšti dio stručnog ispita kandidat polaže usmeno i obuhvata poznavanje:- pravnog uređenja zaštite na radu,

34

- zdravstvene zaštite zaposlenih,- penzijskog i invalidskog osiguranja,- radnih odnosa,- procjene rizika na radnim mjestima,- inspekcijskog nadzora i- obavljanja stručnih poslova zaštite na raduPosebni dio stručnog ispita sastoji se od pismenog i usmenog dijela.Pismeni dio stručnog ispita podrazumijeva izradu pismenog rada u kojem kandidat obrađuje zadatu temu iz djelatnosti poslodavca, a usmeni dio obuhvata odbranu pismenog rada i praktičnu provjeru znanja primijenjenih mjera zaštite na radu kod poslodavca tj. pripremu stručnih podloga za izvođenje:- ispitivanja fizičkih, hemijskih i bioloških štetnosti, osvijetljenosti i mikroklime u radnoj sredini,- pregleda i ispitivanja sredstava za rad,- ocjenjivanja rizika za zaštitu na radu i- teorijskog i praktičnog osposobljavanja zaposlenih za bezbjedan rad u skladu sa programom osposobljavanjaOd juna 2006. godine kad je počela realizacija polaganja stručnog ispita za lica koja se bave poslovima zaštite na radu taj ispit je položilo oko 450 lica.Stručno lice, odnosno stručna služba vrši sljedece poslove:1. savjetuje poslodavca pri planiranju, izboru i održavanju sredstava za rad i sredstava i opreme za ličnu zaštitu

na radu;2. savjetuje poslodavca kod opremanja i uređivanja radnog mjesta, uzimajuci u obzir i uslove radne sredine;3. učestvuje u izradi stručne podloge za akt o procjeni rizika;4. organizuje prethodna i periodična ispitivanja uslova radne sredine (hemijskih, fizičkih i bioloških štetnosti,

mikroklime i osvijetljenosti);5. organizuje periodične preglede i ispitivanja sredstava za rad, električnih i drugih instalacija;6. predlaže mjere za poboljšanje uslova rada, naročito na radnim mjestima sa posebnim uslovima rada, odnosno

povecanim rizicima;7. na svim poslovima kod poslodavca prati primjenu mjera zaštite i održavanja sredstava za rad i sredstava i

opreme za ličnu zaštitu na radu u ispravnom stanju;8. obezbjeđuje uputstva za bezbjedan rad i kontroliše njihovu primjenu;9. prati stanje u vezi sa povredama na radu i profesionalnim bolestima, kao i bolestima u vezi sa radom, učestvuje

u utvrđivanju njihovih uzroka i priprema izvještaje sa predlozima mjera za poslodavca;10. priprema i učestvuje u osposobljavanju zaposlenih za bezbjedan rad;11. predlaže mjeru zabrane rada na radnom mjestu ili upotrebe sredstva za rad, u slučaju kada utvrdi neposrednu

opasnost po život ili zdravlje zaposlenog, o čemu odmah obavještava poslodavca i predstavnika zaposlenih;12. neposredno sarađuje i koordinira po svim pitanjima iz oblasti zaštite i zdravlja na radu sa ovlašcenom

ustanovom za zdravstvenu zaštitu zaposlenih;13. vodi i stara se o evidencijama iz zaštite i zdravlja na radu;14. druge poslove koje mu odredi poslodavac.U slučaju kada poslodavac dozvoli dalji rad i pored preduzetih mjera stručno lice dužno je da o tome obavijesti Inspekciju rada.

35

Poslodavac je dužan da omoguci stručnim licima nezavisno i samostalno obavljanje poslova u skladu sa ovim zakonom, kao i pristup svim podacima od značaja za zaštitu i zdravlje na radu.Poslodavac je dužan da stručnim licima koja su kod njega zaposlena i stručnoj službi obezbijedi usavršavanje znanja.Stručna lica su neposredno odgovorna poslodavcu i ne smiju da budu dovedena u nepovoljniji položaj zbog svojih aktivnosti vezanih za zaštitu i zdravlje na radu.Poslodavac je dužan da stručnom licu omoguci odgovarajuce odsustvo sa posla, uz naknadu zarade kao da je na radu i da pruži sva potrebna sredstva za obavljanje poslova u vezi zaštite i zdravlja na radu.Stručno lice, prije raspoređivanja na ove poslove, dužno je da položi stručni ispit za lica koja se bave poslovima zaštite i zdravlja na radu.Lica koja su na poslovima iz oblasti zaštite i zdravlja na radu provela najmanje pet godina nijesu dužna da polažu stručni ispit, ako:

● imaju završen fakultet zaštite na radu; ● naučni stepen magistra i doktora tehničkih nauka; ● su specijalisti medicine rada; ● su inspektori koji su vršili nadzor nad zaštitom na radu.

Uslove, program i način polaganja stručnog ispita za stručno lice propisuje organ državne uprave nadležan za poslove rada.

3.4 Druge agencije ili institucije za usklađivanje

U slučaju kršenja zakona inspektor rada za oblast zaštite i zdravlja na radu preduzima upravne mjere i radnje u skladu sa Zakonom o inspekcijskom nadzoru i Zakonom o upravnom postupku. Ako naredba inspektora nije izvršena ili se stranka žali na propuste u radu inspektora ili na utvrđeno činjenično stanje može se žaliti kod drugostepenog organa ili kod nadležnog suda.U skladu sa Zakonom o zaštiti i zdravlju na radu poslodavac je dužan da odmah, a najkasnije u roku od 24 sata od nastanka, pisano prijavi Inspekciji rada svaku smrtnu, kolektivnu, tešku i drugu povredu na radu, koja uzrokuje odsustvo zaposlenog sa rada duže od tri radna dana, kao i opasnu pojavu koja bi mogla da ugrozi zaštitu i zdravlje zaposlenih. Poslodavac je dužan da izda zaposlenom koji je povrijeđen i zdravstvenoj ustanovi u kojoj je izvršen pregled zaposlenog izvještaj o povredi na radu, u roku i na obrascu koji se propisuje aktom organa državne uprave nadležnog za poslove zdravlja. U vršenju inspekcijskog nadzora inspektor rada za oblast zaštite i zdravlja na radu, pored obaveza i ovlašcenja utvrđenih zakonom, ima obavezu i ovlašcenje da izvrši uviđaj teških, kolektivnih i smrtnih povreda na radu.Uviđaj pored inspektora rada za oblast zaštite i zdravlja na radu, vrše i inspektori Uprave policije, koji izlaze na lice mjesta odmah po saznanju za štetni događaj (obavještenje dobijaju od poslodavca, policijskih službenika koji pokrivaju određeni rejon ili od zaposlenih u službama hitne pomoci), a informaciju prosleđuju Inpekciji rada i dežurnom državnom tužiocu. Državni tužioc može angažovati i sudske vještake zaštite i zdravlja na radu i neke druge struke u zavisnosti od oblasti na koju se odnosi štetni događaj.Nakon prikupljanja neophodne dokumentacije državni tužioc može ako ocijeni da postoji bice krivičnog djela da pokrene prekršajni ili krivični postupak postupak pred nadležnim sudom. Takav postupak mogu da pokrenu i službenici Uprave policije ili inspektor rada za oblast zaštite i zdravlja na radu.

36

3.5 Nacionalni savjetodavni organi zznr

Pored Ministarstva rada i socijalnog staranja koji vrši poslove kreiranje i vođenje politike zaštite i zdravlja na radu i davanja mišljenja na zakonska rješenja u ovoj oblasti, to rade i drugi državni organi, odnosno organi državne uprave koje se bave harmonizacijom i implementacijom regulative iz zaštite i zdravlja na radu. Ministarstvo rada i socijalnog staranja vrši saradnju sa organima lokalne uprave na razvoju usluga za kojima postoji potreba u opštinama; saradnju sa Crvenim krstom Crne Gore, nevladinim organizacijama, agencijama Ujedinjenih nacija i drugim međunarodnim organizacijama; upravni postupak iz nadležnosti ministarstva; vođenje registra Opšteg i granskih kolektivnih ugovora, registra sindikalnih organizacija, registra reprezentativnih sindikata i registra reprezentativnih organizacija udruženja poslodavaca; davanje ovlašcenja za obavljanje poslova iz oblasti zaštite na radu i vođenje registra izdatih ovlašcenja; priznavanje inostranih sertifikata u neformalnom i informalnom obrazovanju sa vođenjem centralnog registra; izdavanje licenci i vođenje Registra licenciranih pružalaca usluga socijalne i dječje zaštite, upravni nadzor u oblastima za koje je ministarstvo osnovano; kao i druge poslove koji su mu određeni u nadležnost. Uprava za inspekcijske poslove vrši poslove koji se odnose na inspekcijski nadzor u raznim oblastima, pa i u oblasti zaštite i zdravlja na radu, ali je zadužena za pripremanje informativnih materijala sa predlozima za preduzimanje mjera od značaja za unapređivanje stanja u pojedinim oblastima nadzora; pružanje stručne i druge pomoci u vezi sa vršenjem nadzora; davanje podataka, obavještenja i informacija nadležnim organima u vezi ostvarenog nadzora; davanje instrukcija, stručnih mišljenja i objašnjenja u vezi primjene propisa nad kojima vrši nadzor; vođenje evidencija o izvršenim inspekcijskim pregledima; sačinjavanje i dostavljanje propisanih izvještaja; saradnju sa organima državne uprave, drugim državnim organima i organima lokalne samouprave; saradnju sa međunarodnim organizacijama i institucijama i organima drugih država koji vrše poslove inspekcijskog nadzora; izdavanje biltena, brošura i druge stručne literature; kao i druge poslove koji su joj određeni u nadležnost.Savjetodavnu funkciju u skladu sa Zakonom o zaštiti i zdravlju na radu imaju i ovlašcene organizacije za poslove zaštite i zdravlja na radu, ovlašcene organizacije za zdravstvenu zaštitu zaposlenih, kao i nevladina organizacija Udruženje zaštite na radu Crne Gore.

3.6 Šeme osiguranja nesreća i bolesti naradu (nadoknada za zaposlene)

Ugovor o radu kod poslodavca

Prijava na obavezno penzijsko

invalidsko i zdravstveno osiguranje

Obavezno kolektivno osiguranje

zaposlenih od povreda na

radu, profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom

popunjena prijava povrede

na radu

Medicinska i ostala

dokumentacija koja se predaje osiguravajućem

društvu

Invalidska penzija (u

slučaju nesposbnosti zaposlenog za

rad)

nadokanada po osnovu

bolovanja

isplata nadokanade zaposlenom

nakon rješenja komisije

osiguravajućeg društva

3.7 Informacije o ZZNR

Zaštita i zdravlje na radu obezbjeđuje se i sprovodi primjenom savremenih tehničko-tehnoloških, organizacionih, zdravstvenih, socijalnih i drugih mjera i sredstava zaštite u skladu sa Zakonom o zaštiti i zdravlju na radu, drugim propisima, ratifikovanim i objavljenim međunarodnim ugovorima, kroz usklađivanje normativnih akata sa odredbama Zakona o zaštiti i zdravlju na radu, obezbjeđivanje pregleda i ispitivanja sredstava za rad i ispitivanja uslova radne sredine u propisanim rokovima, osposobljavanje zaposlenih za bezbjedan rad, obezbjeđivanje specijalističkih zdravstvenih pregleda zaposlenih koji rade na radnim mjestima sa posebnim uslovima rada, odnosno povecanim

37

rizikom, organizovanje poslova zaštite i zdravlja na radu kod poslodavca, vođenje evidencija iz zaštite i zdravlja na radu, nabavku, izdavanje i obezbjeđivanje sredstava i opreme lične zaštite na radu, kolektivno osiguranje zaposlenih, preduzimanje potrebnih mjera i određivanja zaposlenih za pružanje prve pomoci, zaštite od požara i evakuacije zaposlenih i donošenje akta o procjeni rizika.

3.8 Specijalizovane tehničke, medicinske i naučne institucije povezane sa različitim aspektima ZZNR

U skladu sa Zakonom o zaštiti i zdravlju na radu, poslodavac je dužan da organizuje i obavlja stručne poslove u zavisnosti od organizacije, prirode i obima procesa rada, broja zaposlenih koji učestvuju u procesu rada, broja radnih smjena, procijenjenih rizika i broja lokacijski odvojenih jedinica, tako što može da:

● odredi stručno lice; ● organizuje stručnu službu za zaštitu i zdravlje na radu; ● angažuje pravno lice ili preduzetnika koji ima ovlašcenje za obavljanje stručnih poslova.

U slučaju da ne može da odredi stručno lice ili organizuje stručnu službu, angažuje pravno lice ili preduzetnika koji ima ovlašcenje za obavljanje stručnih poslova (ovlašcena organizacija zap oslove zaštite i zdravlja na radu). To su poslovi:1. savjetuje poslodavca pri planiranju, izboru i održavanju sredstava za rad i sredstava i opreme za ličnu zaštitu

na radu;2. savjetuje poslodavca kod opremanja i uređivanja radnog mjesta, uzimajuci u obzir i uslove radne sredine;3. učestvuje u izradi stručne podloge za akt o procjeni rizika;4. organizuje prethodna i periodična ispitivanja uslova radne sredine (hemijskih, fizičkih i bioloških štetnosti,

mikroklime i osvijetljenosti);5. organizuje periodične preglede i ispitivanja sredstava za rad, električnih i drugih instalacija;6. predlaže mjere za poboljšanje uslova rada, naročito na radnim mjestima sa posebnim uslovima rada, odnosno

povecanim rizicima;7. na svim poslovima kod poslodavca prati primjenu mjera zaštite i održavanja sredstava za rad i sredstava i

opreme za ličnu zaštitu na radu u ispravnom stanju;8. obezbjeđuje uputstva za bezbjedan rad i kontroliše njihovu primjenu;9. prati stanje u vezi sa povredama na radu i profesionalnim bolestima, kao i bolestima u vezi sa radom, učestvuje

u utvrđivanju njihovih uzroka i priprema izvještaje sa predlozima mjera za poslodavca;10. priprema i učestvuje u osposobljavanju zaposlenih za bezbjedan rad;11. predlaže mjeru zabrane rada na radnom mjestu ili upotrebe sredstva za rad, u slučaju kada utvrdi neposrednu

opasnost po život ili zdravlje zaposlenog, o čemu odmah obavještava poslodavca i predstavnika zaposlenih;12. neposredno sarađuje i koordinira po svim pitanjima iz oblasti zaštite i zdravlja na radu sa ovlašcenom

ustanovom za zdravstvenu zaštitu zaposlenih;13. vodi i stara se o evidencijama iz zaštite i zdravlja na radu;14. druge poslove koje mu odredi poslodavac.Stručne poslove može da obavlja pravno lice i preduzetnik, koje ispunjava uslove u pogledu kadra, organizacije, tehničkih i drugih uslova koje propisuje organ državne uprave nadležan za poslove rada.Zahtjev sa potrebnom dokumentacijom za dobijanje ovlašcenja za obavljanje poslova zaštite i zdravlja na radu, pravno lice ili preduzetnik podnosi organu državne uprave nadležnom za poslove rada.Ispunjenost propisanih uslova za obavljanje poslova zaštite i zdravlja na radu utvrđuje organ državne uprave nadležan za poslove rada.

38

Organ državne uprave nadležan za poslove rada rješenjem ovlašcuje pravno lice ili preduzetnika da može obavljati određene poslove zaštite i zdravlja na radu.Rješenje se izdaje se na rok od tri godine i može se obnoviti pod istim uslovima. O izdatim rješenjima organ državne uprave nadležan za poslove rada vodi registar. Ovlašcena organizacija snosi stvarne troškove nastale u postupku utvrđivanja ispunjenosti propisanih uslova za obavljanje poslova zaštite i zdravlja na radu.Visinu troškova utvrđuje organ državne uprave nadležan za poslove radaDrugi stručni poslovi su:1. izrada akta o procjeni rizika, sa predlogom mjera za njihovo otklanjanje;2. periodični pregledi i ispitivanja sredstava za rad, električnih i drugih instalacija i sredstava i opreme lične zaštite

na radu;3. ispitivanja uslova radne sredine (hemijskih, fizičkih i bioloških štetnosti, osvijetljenosti i mikroklime);4. revizija (ocjena) tehničke dokumentacije sa aspekta primijenjenosti mjera zaštite, tehničkih propisa i standarda,

radi utvrđivanja obezbijeđenosti zaštite zaposlenih u objektima za koje je urađena tehnička dokumentacija, za procese rada koji ce se obavljati u njima;

5. osposobljavanje i provjeru osposobljenosti za bezbjedan rad zaposlenih;6. i drugi poslovi.U Crnoj Gori stručne poslove zaštite i zdravlja na radu obavljaju 36 ovlašcenih organizacija.Organ državne uprave nadležan za poslove zdravlja, uz prethodno pribavljenu saglasnost organa državne uprave nadležnog za poslove rada, propisace i izdace ovlašcenje pravnom licu registrovanom u skladu sa zakonom, ako ispunjava kadrovske, organizacione, tehničke i druge uslove da obavlja sljedece poslove:1. učestvuje u procjeni rizika na poslovima i u radnoj okolini prilikom sastavljanja akta o procjeni rizika;2. upoznaje zaposlene sa rizicima po zdravlje koji su povezani sa njihovim radom i obavlja poslove zdravstvenog

vaspitanja zaposlenih;3. utvrđuje i ispituje uzroke nastanka profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom;4. ocjenjuje i utvrđuje posebne zdravstvene uslove koje moraju da ispunjavaju zaposleni za obavljanje određenih

poslova na radnom mjestu, u procesu rada ili za upotrebu, odnosno rukovanje određenim sredstvima za rad;5. vrši prethodne i periodične zdravstvene preglede zaposlenih u skladu sa propisima o zaštiti i zdravlju na radu;6. izdaje izvještaj o zdravstvenom pregledu o ispunjavanju zdravstvenih uslova rada na radnom mjestu sa

povecanim rizikom;7. sprovodi zdravstvenu zaštitu profesionalno oboljelih zaposlenih;8. organizuje prvu pomoc, spašavanje i evakuaciju u slučaju povrjeđivanja zaposlenih ili havarija;9. utvrđuje uzroke nastanka invalidnosti zaposlenih na radu i predlaže mjere za njihovo otklanjanje, učestvuje

u procesu profesionalne rehabilitacije i daje savjete pri izboru drugog odgovarajuceg posla prema preostaloj zdravstvenoj sposobnosti;

10. predlaže poslodavcu mjere za poboljšanje zdravlja zaposlenih, a posebno onih koji su izloženi povecanim opasnostima od povreda na radu ili oštecenja zdravlja;

11. savjetuje poslodavca pri izboru i testiranju novih sredstava za rad i sredstava i opreme za ličnu zaštitu na radu sa aspekta zaštite zdravlja zaposlenih;

12. učestvuje u analizi povreda na radu, profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom i o tome vodi odgovarajucu evidenciju;

13. neposredno sarađuje i koordinira po pitanjima iz zaštite i zdravlja na radu sa stručnim licem ,odnosno stručnom službom;

14. i druge poslove.

39

Podaci sakupljeni u vezi sa zdravstvenim pregledima zaposlenog povjerljive su prirode i pod nadzorom su ovlašcene ustanove za zdravstvenu zaštitu zaposlenih, odnosno izabranog doktora koji vodi evidenciju o zdravstvenim pregledima. Podaci mogu se dostavljati drugim licima samo uz pisanu saglasnost zaposlenog. Izvještaj o zdravstvenom pregledu zaposlenog o zdravstvenoj sposobnosti za obavljanje određenih poslova dostavlja se poslodavcu na način da se ne naruši princip povjerljivosti ličnih podataka. Ovlašcenje za obavljenje poslova se izdaje na osnovu Pravilnika o bližim uslovima koje treba da ispunjava pravno lice za obavljanje zdravstvene zaštite zaposlenih ("Službeni list Crne Gore", br. 60/16), a zdravstveni pregledi se u vrše u skladu sa Pravilnikom o vrsti načinu obimu i rokovima za obavljanje zdravstvenih pregleda zaposlenih na radnim mjestima sa posebnim uslovima rada odnosno sa povecanim rizikom (“Službeni list Crne Gore“, br. 43/17) i Pravilnikom o sadržaju mjera specifične zdravstvene zaštite zaposlenih ("Službeni list Republike Crne Gore", br. 44/06)U Crnoj Gori postoji Pravilnik o utvrđivanju profesionalnih bolesti ("Službeni list Republike Crne Gore", br. 66/04 koji sadrži listu od 56 profesionalnih bolesti, ali nažalost ne postoji registar profesionalnih bolesti, procedura priznavanje istih je veoam komplikovana i zaposleni se upucuju u referentne ustanove van Crne Gore. Ukupno ima 25 ovlašcenih ustanova za zdravstvenu zaštitu zaposlenih i to 17 javnih zdravstvenih ustanova (Domova zdravlja) I 8 privatnih zdravstvenih ustanova.Radi istraživanja, proučavanja i projektovanja odgovarajucih metoda u oblasti zaštite na radu, ostvarivanja bezbjednih uslova rada, očuvanja i unapređenja kvaliteta radne i životne sredine, Vlada Republike Crne Gore na sjednici od 7. decembra 2000. godine i Senat Univerziteta Crne Gore, na sjednici od 20. oktobra 2000. godine, donijeli su odluku o osnivanju Instituta za razvoj i istraživanja u oblasti zaštite na raduDjelatnost Instituta je:1. projektovanje metoda istraživanja i modela za rješavanje praktičnih problema u vezi sa primjenom mjera i

postupaka zaštite na radu;2. pracenje naučnih dostignuca iz oblasti zaštite na radu;3. istraživanje pojava radi usklađivanja tehničko-tehnoloških procesa sa potrebama održivog razvoja u Republici;4. ostvarivanje funkcionalne veze između naučnih institucija i privrede;5. istraživanja u cilju pokretanja novih i aktiviranja postojecih tehničko-tehnoloških potencijala;6. izrada metoda i programa zaštite od devastacija kao posljedice industrijskih i infrastrukturnih tehničko-

tehnoloških procesa;7. iniciranje izmjena i inoviranja tehničkih normativa i standarda u skladu sa normativima i standardima razvijenih

zemalja;8. izrada stručnih podloga za nastavne programe i planove za osposobljavanje i usavršavanje kadrova iz oblasti

zaštite na radu;9. pracenje i proučavanje bezbjednih uslova na radu i zdrave radne sredine;10. istraživanje rizika u pogledu sprečavanja nastanka povreda na radu i profesionalnih bolesti;11. izrada stručnih analiza iz oblasti zaštite na radu;12. istraživanja i izrada odgovarajucih programa za potrebe osnivača;13. izrada metodologije i programa za utvrđivanje radnih mjesta sa posebnim uslovima rada i beneficiranim radnim

stažom.

3.8.1 Univerzitetski kursevi iz ZZNR na fakultetima

Zakonom o zaštiti i zdravlju na radu je propisano da je vaspitanje i obrazovanje u oblasti zaštite i zdravlja na radu sastavni dio opšteg i profesionalnog osposobljavanja na svim vrstama i stepenima školovanja zaposlenih, ali na svim nivoima vaspitno-obrazovnog sistema zaštita i zdravlje na radu postoji samo kao tematska cjelina, ali ne postoji kao poseban predmet.

40

3.8.2. Istraživačka odjeljenja i institucije koje sprovode studije za ZZNR i istraživanje.

Tokom 2013. godine u okviru Ministarstva rada i socijalnog staranja Crne Gore, u sastavu organizacione jedinice Direktorata za rad, formirana je Direkcija za poslove zaštite na radu. U ovoj Direkciji vrše se poslovi koji se odnose na: pracenje, proučavanje i podsticanje razvoja zaštite na radu; pripremu propisa u oblasti zaštite na radu; pracenje i primjenu ratifikovanih konvencija i direktiva EU iz oblasti zaštite na radu; aktivnosti koje se odnose na pregovore o pristupanju Crne Gore EU po poglavljima iz oblasti zaštite na radu; davanje mišljenja u vezi primjene propisa u oblasti zaštite na radu; pripremu stručne osnove za izradu nacionalnog programa razvoja zaštite na radu i pracenje njegovog ostvarivanja; pracenje i ocjenjivanje stanja zaštite na radu i priprema stavova za jedinstveno uređenje mjera zaštite na radu koje su regulisane propisima u oblasti zaštite na radu; pružanje stručne pomoci u oblasti zaštite na radu zaposlenih; pripremu metodologije za obavljanje poslova pregleda i ispitivanja u oblasti zaštite na radu; prikupljanje i analiziranje podataka o povredama na radu, profesionalnim bolestima i bolestima u vezi sa radom; organizovanje i polaganje stručnih ispita za sticanje zvanja stručnog lica za obavljane poslova zaštite na radu; obradu materijala i pripremu odobrenja za rad ovlašcenim organizacijama za poslove zaštite na radu koje svoju djelatnost obavljaju po odobrenju ovog ministarstva; vođenje registara o ovlašcenim organizacijama za oblast zaštite na radu koje obavljaju djelatnost po odobrenju ovog ministarstva i vršenje nadzora nad njihovim radom; vođenje registara o licima koja su položila stručni ispit za sticanje zvanja stručnog lica u organizaciji ovog ministarstva; pripremanje informacija, izvještaja i analiza iz oblasti zaštite na radu, obradu dokumentacionog materijala; obavljanje informaciono-dokumentacione djelatnosti u oblasti zaštite zaposlenih; podsticanje obrazovanja i razvijanje kulture rada u oblasti zaštite na radu, edukacije zaposlenih, poslodavaca, stručnih lica koja se bave poslovima zaštite na radu, inspektora i dr; informisanje javnosti o stanju zaštite na radu; ostvarivanje saradnje sa NVO.Radi istraživanja, proučavanja i projektovanja odgovarajucih metoda u oblasti zaštite na radu, ostvarivanja bezbjednih uslova rada, očuvanja i unapređenja kvaliteta radne i životne sredine, Vlada Republike Crne Gore na sjednici od 7. decembra 2000. godine i Senat Univerziteta Crne Gore, na sjednici od 20. oktobra 2000. godine, donijeli su odluku o osnivanju Instituta za razvoj i istraživanja u oblasti zaštite na raduDjelatnost Instituta je:1. projektovanje metoda istraživanja i modela za rješavanje praktičnih problema u vezi sa primjenom mjera i

postupaka zaštite na radu;2. pracenje naučnih dostignuca iz oblasti zaštite na radu;3. istraživanje pojava radi usklađivanja tehničko-tehnoloških procesa sa potrebama održivog razvoja u Republici;4. ostvarivanje funkcionalne veze između naučnih institucija i privrede;5. istraživanja u cilju pokretanja novih i aktiviranja postojecih tehničko-tehnoloških potencijala;6. izrada metoda i programa zaštite od devastacija kao posljedice industrijskih i infrastrukturnih tehničko-

tehnoloških procesa;7. iniciranje izmjena i inoviranja tehničkih normativa i standarda u skladu sa normativima i standardima razvijenih

zemalja;8. izrada stručnih podloga za nastavne programe i planove za osposobljavanje i usavršavanje kadrova iz oblasti

zaštite na radu;9. pracenje i proučavanje bezbjednih uslova na radu i zdrave radne sredine;10. istraživanje rizika u pogledu sprečavanja nastanka povreda na radu i profesionalnih bolesti;11. izrada stručnih analiza iz oblasti zaštite na radu;12. istraživanja i izrada odgovarajucih programa za potrebe osnivača;13. izrada metodologije i programa za utvrđivanje radnih mjesta sa posebnim uslovima rada i beneficiranim radnim

stažom.

41

3.8.3 Institucije koje sprovode obuke u skladu sa zakonskim zahtjevima

Stručne poslove osposobljavanje i provjeru osposobljenosti za bezbjedan rad zaposlenih može da obavlja pravno lice i preduzetnik, koje ispunjava uslove u pogledu kadra, organizacije, tehničkih i drugih uslova koje propisuje organ državne uprave nadležan za poslove rada. Ovlašcenje se izdaje na osnovu Pravilnika o uslovima koje mora da ispunjava pravno ili fizičko lice za obavljanje stručnih poslova iz zaštite na radu i o postupku za utvrđivanje ispunjenosti tih uslova ("Službeni list RCG", br. 67/05), a osposobljavanje i provjera osposbljenosti zaposlenih za bezbjedan rad se vrši na osnovu Pravilnik o načinu i postupku osposobljavanja zaposlenih za bezbjedan rad ("Službeni list RCG", br. 57/06). Takvih ovlašcenih organizacija u Crnoj Gori ima ukupno 13.Zavod za zapošljavanje Crne Gore se bavi obrazovanjem i osposobljavanjem i finansira ukupne troškove realizacije programa obrazovanja i osposobljavanja odraslih, radi povecanje zapošljivosti nezaposlenih lica putem sticanje znanja, vještina i kompetencija potrebnih za obavljanje poslova određenog zanimanja.ZOPT sa sjedištem u Podgorici, osnovan je 2006. godine u cilju izvođenja programa obrazovanja odraslih, profesionalne rehabilitacije, aktivne politike zapošljavanja, programa socijalne uključenosti i drugih programa za odrasle.Programi koje realizujemo namijenjeni su: mladim, odraslim, starijim, zaposlenim, nezaposlenim i dugoročno nezaposlenim licima, licima sa invaliditetom, svim onima kojima nedostaju znanja, vještine, kompetencije ili kvalifikacije, kako bi se uspješno uključili u tržište rada, dobili zaposlenje, zadržali postojeci posao ili napredovali u karijeri.U sastavu ZOPT–a, kao posebne organizacione jedinice, posluju: Centar za obrazovanje i trening i Centar za profesionalnu rehabilitaciju lica sa invaliditetom, koji svoj rad obavljaju kroz poslovne centre u više gradova Crne Gore

ZOPT- Centar za obrazovanje i treningRješenjem Ministarstva prosvjete i nauke Crne Gore, Centar za obrazovanje i trening je licencirani organizator obrazovanja odraslih za izvođenje programa obrazovanja odraslih.

ZOPT – Centar za profesionalnu rehabilitacijuRješenjem Ministarstva rada i socijalnog staranja Crne Gore utvrđeno je da Centar za profesionalnu rehabilitaciju lica sa invaliditetom ispunjava uslove za rad ustanove za organizovanje i izvođenje profesionalne rehabilitacije lica sa invaliditetom.Radni centar, kao oblik rada sa licima s invaliditetom, osnovan je u Herceg Novom, u cilju zapošljavanja i radno-terapeutske aktivnosti ovih lica.Osnovni prednosti ZOPT-a su: bogato iskustvo menadžerskog tima u obrazovanju odraslih, inovativne metode i fleksibilan pristup odraslom, rad u malim grupama, opremljenost tehničkim i audiovizuelnim sredstvima, saradnja sa institucijama sistema u oblasti obrazovanja, uspješna saradnja sa organizacijama, preduzecima i pojedincima, iskusni tim stalnih i spoljnih stručnih saradnika, različitih obrazovnih profila.Djelatnost ZOPT-a obuhvata:

● Realizaciju programa obrazovanja/osposobljavanja odraslih i sticanja ključnih vještina; ● Realizaciju programa profesionalne rehabilitacije lica sa invaliditetom; ● Realizaciju programa aktivne politike zapošljavanja za teže zapošljivih lica; ● Realizaciju i razvoj programa socijalne uključenosti, socijalnog preduzetništva; ● Razvoj, promociju i realizaciju programa umjetničkog i hobi zanatstva; ● Istraživanje obrazovnih potreba za teže zapošljiva lica i tržište rada; ● Vođenje sistema kvaliteta ISO 9001/2008; ● Razvoj novih procesa i programa obrazovanja odraslih; ● Razvoj i realizacija projekata.

42

3.8.4 Institucije i laboratorije specijalizovane za procjenu rizika (hemijska zaštita, toksikologija, epidemiologija, bezbjednost proizvoda itd.)

Stručne poslove izradu akta o procjeni rizika, sa predlogom mjera za njihovo otklanjanje može da obavlja pravno lice i preduzetnik, koje ispunjava uslove u pogledu kadra, organizacije, tehničkih i drugih uslova koje propisuje organ državne uprave nadležan za poslove rada. Ovlašcenje se izdaje na osnovu Pravilnika o uslovima koje mora da ispunjava pravno ili fizičko lice za obavljanje stručnih poslova iz zaštite na radu i o postupku za utvrđivanje ispunjenosti tih uslova ("Službeni list RCG", br. 67/05), a poslove izradu akta o procjeni rizika, sa predlogom mjera za njihovo otklanjanje se obavljaju na osnovu Pravilnik o načinu i postupku procjene rizika na radnom mjestu ("Službeni list RCG", br. 43/07). Takvih ovlašcenih organizacija u Crnoj Gori ima ukupno 13. Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore je referentna ustanova čija je djelatnost:

● Ispitivanje životne sredine/program monitoring; ● Bezbjednost hrane; ● Predmeti opšte upotrebe – analiza svih toksikanata u igračkama, kozmetičkim sredstvima, materijala koji

kontaktiraju sa hranom; ● Zaštita od jonizujuceg zračenja i nuklearna sigurnost; ● Kategorizacija otpada; ● Zaštita I zdravlje na radu - Priprema akta o procjeni rizika sa predlogom mjera za njihovo otklanjanje, ispitivanje

uslova radne sredine : fizičkih štetnosti, osvijetljenosti, mikroklime i hemijskih štetnosti; ● Toksikološke analize- od osnivanja CETI realizuje toksikološke analize biološkog materijala i nepoznatih

uzoraka za potrebe zdravstva, sudstva i dr.Institut za javno zdravlje je visokospecijalizovana zdravstvena ustanova na tercijarnom nivou zdravstvene zaštite, čija je djelatnost usmjerena na očuvanje i unapređenje zdravlja svih građana. U obavljanju djelatnosti Institut vrši sljedece poslove:

● prati i stručno metodološki kontroliše sprovođenje preventivnih programa od interesa za Crnu Goru i u tom cilju koordinira i usmjerava rad svih zdravstvenih ustanova na teritoriji Crne Gore;

● prati, istražuje i analizira epidemiološku situaciju zaraznih i nezaraznih bolesti od veceg socio-medicinskog značaja, predlaže, organizuje i sprovodi mjere preventivno/medicinske zaštite;

● stručno metodološki koordinira i usmjerava stručni rad zdravstvenih ustanova koje obavljaju higijensko-epidemiološku djelatnost, i drugim oblastima iz djelatnosti Instituta;

● predlaže i sprovodi mjere u pogledu kontrole zdravstvene ispravnosti životnih namirnica i predmeta opšte upotrebe, kontrole higijenske ispravnosti vode za pice, površinskih i otpadnih voda;

● prati, analizira i ocjenjuje uticaj kvaliteta životne sredine (vazduh, zemljište i buka) na zdravstveno stanje stanovništva;

● prikuplja i obrađuje propisane zdravstveno-statističke podatke; sprovodi statistička istraživanja iz oblasti zdravstva u cilju pracenja i ocjene zdravstvenog stanja stanovništva i iz oblasti organizacije i rada zdravstvene službe;

● vodi zdravstvene evidencije od interesa za Crnu Goru; ● prati i istražuje razvoj i organizaciju zdravstvenog sistema, radi analize o organizacionim problemima,

problemima zdravstvene infrastrukture i zdravstvenim resursima; ● prati i istražuje mogucnosti unapređenja zdravstveno-informacionog sistema; ● izrađuje predlog planova kadrova i ostalih resursa u zdravstvu, planova profila specijalizacija u zdravstvenim

ustanovama čiji je osnivač država; ● radi monitoring planova rada zdravstvenih ustanova, izradu i evaluaciju republičkih planova i programa razvoja

i prati kvalitet zdravstvene zaštite;

43

● učestvuje u preventivnom nadzoru nad projektovanjem i izgradnjom građevinskih i drugih objekata i u izradi prostornih i urbanističkih planova sa gledišta zaštite i unapredjenja životne i radne sredine i zdravlja gradjana;

● prati, analizira i ocjenjuje higijenske uslove i bezbjednost školske i radne sredine; ● vrši mikrobiološke i parazitološke, hemijske, biološke, toksikološke, biohemijske i druge laboratorijske analize; ● planira, predlaže i sprovodi mjere za očuvanje i unapređenje zdravlja stanovništva, zdravstveno-vaspitnim

aktivnostima i putem medija, posebno marginalnih populacionih grupa; ● prati, proučava, predlaže, sprovodi i unapređuje mjere na planiranju porodice (reproduktivnog zdravlja), zdravlja

majke i djeteta, radno aktivnog stanovništva i starih lica; ● učestvuje u izradi i vrši monitoring standarda i normativa zdravstvenih resursa, ● organizuje edukacije iz javno-zdravstvene djelatnosti; ● sprovodi nastavu za studente fakulteta zdravstvenog usmjerenja; ● organizuje i sprovodi naučno istraživačku djelatnost; ● utvrđuje i sprovodi potrebne zdravstvene mjere u vanrednim uslovima (epidemije, elementarne nepogode i

katastrofe, rat...); ● istražuje i razvija aktivnosti u oblasti javnog zdravlja, zdravstvenu politiku i kreira programe javnog zdravlja; ● vrši nadzor i kontrolu nad štetnim biološkim agensima (putem dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije) i

hemijskim agensima; ● priprema i izdaje "Statistički godišnjak", biltene i druge publikacije vezane za djelatnost Instituta;

Naučno-istraživačka djelatnost Instituta obavlja se u skladu sa zakonom i usmjerena je naročito na: istraživanja na području javno-zdravstvene djelatnosti, i istraživanja vezana za unapređenje i razvoj zdravstvene službe. Institut je nastavna baza Medicinskog fakulteta, koji obezbjeđuje uslove i sprovodi planove i programe Univerziteta Crne Gore, Medicinskog fakulteta, u skladu sa zakonom

3.8.5 Agencije za standardizaciju

U skladu sa Zakonom o standardizaciji, Odlukom o osnivanju i Statutom, Institut za standardizaciju Crne Gore obavlja sljedece djelatnosti:

● priprema programe i godišnje planove donošenja crnogorskih standarda; ● uspostavlja infrastrukturu savjetodavnih i tehničkih tijela (tehnički komiteti) za obavljanje poslova crnogorske

standardizacije; ● donosi, razvija, preispituje, mijenja, dopunjava i povlači crnogorske standarde i srodne dokumente; ● vodi registar i održava zbirku crnogorskih standarda i srodnih dokumenata; ● obezbjeđuje dostupnost javnosti crnogorskih standarda, srodnih dokumenata, publikacija, kao i standarda i

publikacija odgovarajucih evropskih i međunarodnih organizacija i drugih zemalja i vrši njihovu prodaju; ● uspostavlja i održava baze podataka o standardima i srodnim dokumentima; ● promoviše primjenu crnogorskih standarda i srodnih dokumenata; ● ostvaruje saradnju sa upravom, stručnim, naučnim i privrednim subjektima koja se odnose na obuke, promocije

i druge aktivnosti iz oblasti standardizacije; ● daje osnovu za izradu tehničkih propisa; ● predstavlja i zastupa interese Crne Gore u oblasti standardizacije u međunarodnim, evropskim i regionalnim

organizacijama i tijelima za standardizaciju; ● obezbjeđuje i koordinira učešce crnogorskih predstavnika u radu međunarodnih i evropskih organizacija za

standardizaciju; ● sarađuje sa nacionalnim tijelima za standardizaciju drugih država;

44

● vrši nabavku i održava zbirke standarda i srodnih dokumenata koje donose međunarodne i evropske organizacije za standardizaciju, kao i važnijih nacionalnih i granskih dokumenata iz oblasti standardizacije;

● preuzima kao nacionalne standarde, međunarodne i evropske standarde na jezicima koji se koriste u okviru međunarodnih i evropskih organizacija za standardizaciju;

● obezbjeđuje usaglašenost crnogorskih standarda i srodnih dokumenata sa međunarodnim i evropskim standardima i srodnim dokumentima;

● djeluje kao kontaktna tačka (Contact point) u postupcima notifikacije i kao informacioni centar (Enquiry point) za WTO/TBT (Sporazum o tehničkim preprekama u trgovini Svjetske trgovinske organizacije) u oblasti standarda i sa njima povezanih postupaka ocjene usaglašenosti;

● djeluje kao kontaktna tačka za Codex Alimentarius; ● odobrava upotrebu znaka usaglašenosti sa crnogorskim standardima i srodnim dokumentima u skladu sa

svojim pravilima; ● realizuje ugovor koji se zaključuje između Vlade Crne Gore kao osnivača i Instituta za svaku poslovnu godinu,

a kojim se uređuju prava i obaveze Osnivača i Instituta u vezi sa brojem standarda, srodnih dokumenata, kao i finansijskim sredstvima za tu godinu, a koja se od strane Osnivača obezbjeđuju za rad Instituta;

● obavlja i druge poslove iz oblasti standardizacije u skladu sa zakonom, Odlukom o osnivanju i Statutom.

3.8.6 Profesionalna udruženja

Udruženje zaštite na radu Crne Gore (UZNR CG) je osnovano 1998. kao dobrovoljna stručna, nevladina, humanitarna, neprofitabilna i nestranačka organizacija lica (stručnjaka) obrazovana radi razvijanja aktivnosti na unapređenju na radu i poboljšanja uslova rada i radne sredine. Udruženje zaštite na radu ima: Predsjednika, 4 Podpredsjednika i 9 različitih komisija za saradnju sa međunarodnim organizacijama, udruženjima poslodavaca, sindikatima, medijima i broji oko 160 članova.UZNR CG radi na:

● stručnoj pomoci pri izradi regulative ZZNR, ● organizaciji prmotivnih aktivnosti ZZNR , ● organizaciji seminara za pripremu kandidata za polaganje stručnog ispita ZZNR , ● organizaciji seminara za stručna lica za poslove ZZNR, ● organizaciji seminara za poslodavce, sindikate ...

UZNR CG radi na: ● organizaciji proslava Svjetskog dana i Evropske nedjelje zaštite i zdravlja na radu, ● organizaciji dodjele priznanja u oblasti ZZNR ● organizaciji okruglih stolova, ● Promociji ZZNR u kompanijama…(Telekom CG, Delta…)

U 2014. godini je počeo projekat sa Ministarstvom prosvjete Crne Gore u cilju promociji ZZNR u obrazovnom sistemu Crne Gore.UZNR CG je pristupilo BalcanOSH mreži (mreža organizacija koje se bave zaštitom i zdravljem na radu na Balkanu) i zaključilo sporazum o saradnji sa Makedonskim udruženjem zaštite na radu, a u CG sa Upravom za inspekcijske poslove, Unijom poslodavaca Crne Gore i Unijom slobodnih sindikata Crne Gore. Isti se očekuje i sa drugim insitucijama u CG i inostranstvuInženjerska komora Crne Gore - U cilju obezbjeđivanja stručnosti i zaštite javnog interesa, lica koja rade na poslovima uređenja prostora i izgradnje objekata, propisanim ovim zakonom, učlanjuju se u Komoru u oblasti uređenja prostora i izgradnje objekata. Komora ima svojstvo pravnog lica sa pravima i odgovornostima utvrđenim zakonom i statutom Komore. Statutom Komore se uređuje organizacija Komore, rad i funkcionisanje organa

45

Komore, način izbora i ovlašcenja organa, način odlučivanja i sprovođenja odluka i druga pitanja od značaja za rad Komore. Na opšta akta Komore koja se odnose na javna ovlašcenja saglasnost daje Ministarstvo održivog razvoja I turizma.

NADLEŽNOST KOMOREKomora obavlja sljedece poslove:1. vodi registar članova Komore;2. stara se o unaprjeđivanju i obezbjeđivanju stručnosti članova Komore;3. donosi etički kodeks i stara se o njegovom sprovođenju;4. vodi disciplinske postupke protiv svojih članova i izriče mjere;5. utvrđuje minimalne cijene za izradu tehničke dokumentacije, reviziju, tehničke preglede i nadzor za stambene

i stambeno-poslovne objekte;6. vrši kontolu primjene cijena iz tačke 5;7. organizuje i sprovodi polaganje stručnog ispita po ovom zakonu;8. određuje visinu članarine i upisnine svojih članova;9. štiti i zastupa interese članova;10. obavlja druge poslove na osnovu zakona i statuta Komore.Poslove iz tač. 5, 6 i 7 ovog člana Komora vrši kao javno ovlašcenje. Način vršenja kontrole iz stava 1 tačka 6 ovog člana propisuje Komora, uz saglasnost Ministarstvo održivog razvoja i turizma koje vrši nadzor nad obavljanjem poslova iz tač. 5, 6 i 7 ovog.

3.9. Кoordinacija i saradnja

Ministarstvo rada i socijalnog staranja u kreiranju politike i promotvnim aktivnostima zaštite i zdravlja na radu, a naročito u procesu harmonizacije regulative sa EU acquies-em uključuje sve aktere u ovoj oblasti. Pilikom izrade predloga i nacrta zakonskih i podzakonskih akata članovi radnih grupa su pored nosioca posla iz Ministarstva rada i socijalnog staranja, prisutni članovi iz Uprave za inspekcijske poslove, ostalih državnih organa i organa državne uprave u zavisnosti od materije koja se prenosi u pravni sistem Crne Gore, a objavljuje se i javni poziv kako bi se uključile i nevladine organizacije. Kod donošenja svakog akta pojedinačno je uvaženo mišljenje i stručne javnosti. Promotivne aktivnosti se uvijek sprovode zajedno sa Upravom za inspekcijske poslove, Odsjekom za inspekciju rada koja je i Focal Point Evropske agencije za zaštitu i zdravlje na radu, naročito kada se radi o sprovođenju kampanja koje sprovodi ova agencija, a aktivna saradnja i koordinacija se obavlja sa Udruženjem zaštite na radu Crne Gore, socijalnim partnerima i stručnim institucijama u sprovođenju njihovih projekata i programskih aktivnosti

3.10. Situaciona analiza i preporuke

U narednom periodu, pogotovo nakon harmonizacije regulative se očekuje još tješnja saradnja, kada je riječ prije svega na implementaciji iste i podizanju javne svijesti. Zajedničkim djelovanjem svih aktera na polju zaštite i zdravlja na radu, stvaraju se uslovi za obezbjeđivanjem zdravih radnih mjesta. Za period 2008-2017 godine broj povreda na radu u Crnoj Gori je zajedničkim naporima svih aktera smanjen za 51,79%. U toku 2017. godine najveci broj povreda na radu je bio u građevinskoj djelatnosti 39%, ali je to smanjenje od 43% u odnosu na 2008. godinu kada je taj procenat bio 82%. Podizanje javne svijesti, koordinacija i saradnja svih aktera, prevencija i obezbjeđivanje mjera zaštite i zdravlja na radu, permanentno upoznavanje sa savremenim rješenjima, uvođenje zaštite i zdravlja na radu u vaspitno-obrazovni sistem Crne Gore, kultura rada i dijaloga, razmjena iskustava, osposobljavanje za bezbjedan rad su preporuke za unapređenje u ovoj oblasti..

46

4 ULOGA SOCIJALNIH PARTNERA U ZZNR

Socijalni dijalog i učešce socijalnih partnera kroz razne vidove internacionalnih i nacionalnih aktivnosti predstavljaju ključni činioc razvoja u svim oblastima, pa i u oblasti zaštite i zdravlja na radu. Ta saradnja je formalizovana kroz socijalni dijalog u institucijama sistema, prije svega kroz Socijalni savjet, kroz učešce socijalnih partnera u pregovaračkom procesu, u radnim grupama za izradu regulative, saradnja na polju sprovođenja programskim ciljeva, raznih kampanja, kao i kroz kolektivno pregovaranje i zaključivanje kolektivnih ugovora (opštih, granskih i pojedinačnih).

4.1 Programi za ZZNR socijanih partnera

4.1.1 Organizacije poslodavaca

Unija poslodavaca Crne Gore (UPCG) je reprezentativna poslodavačka organizacija u Crnoj Gori od 2005. godine. Sarađuje sa Međunarodnom organizacijom rada (ILO) po čijim principima i standardima i posluje, a član je:

● IOE - Međunarodne organizacije poslodavaca ● Businesseurope - Asocijacije poslodavačkih organizacija Evrope

UPCG je član Socijalnog savjeta na nacionalnom nivou, a posebne aktivnosti ostvaruje u procesima formiranja lokalnih Socijalnih savjeta.Suosnivač je CEPOJAR-a (Centar za poslodavce jadranske regije).Unija poslodavaca je osnovala Asocijaciju poslovnih žena i pomogla osnivanje drugih udruženja poslodavaca na lokalnom i granskom nivou.Formirala je Koordinaciona tijela za saradnju sa Poreskom upravom, Upravom carina i Ministarstvom ekonomije, kao i Radno tijelo sa Upravom za antikorupcijsku inicijativu.Potpisnik je niza sporazuma i protokola o saradnji sa brojnim institucijama i organizacijama, opštinama, univerzitetskim jedinicama, kompanijama i drugim subjektima u Crnoj Gori.Sarađuje sa brojnim poslodavačkim organizacijama, međunarodnim forumima i tijelima, kao i drugim subjektima na međunarodnom nivou. Sporazume o saradnji potpisala je sa poslodavačkim organizacijama Slovenije (ZDS), Srbije (UPS), Hrvatske (HUP), Bosne i Hercegovine (APBIH), Makedonije (CERM) i Albanije (KOPSH), sa Savezom industrije i transporta Češke, Asocijacijom "Italia Opera", Asocijacijom poslodavaca Malte…UPCG je potpisnik strateške inicijative Ujedinjenih nacija za preduzeca UN Global Compact.Radi očuvanja makroekonomske stabilnosti i korektnih privrednih odnosa, UPCG je sa Vladom Crne Gore i sindikatom potpisala Memorandum o socijalnom partnerstvu u okolnostima djelovanja globalne ekonomske krizeUnija poslodavac aktivno učestvuje u socijalnom dijalogu i radnim grupama za donošenje Zakona o zaštiti i zdravlju na radu, kampanjama, konferencijama, radionicama, seminarama, okruglim stolovima za podizanje javne svijesti, organizovanju dodjela dobre prakse itd. Unija poslodavaca Crne Gore (UPCG) je bila partner u ECBOHS projektu (Evropska saradnja u oblasti zaštite i bezbjednosti na radu) koji je kofinansiran od strane Evropske komisije – Generalnog direktorata za proširenje u okviru "IPA programa za socio-ekonomsko partnerstvo", a koji se realizovao s ciljem sprovođenja aktivnosti na jačanju kapaciteta poslodavaca, poslodavačkih i sindikalnih organizacija po pitanju efikasne implementacije standarda zaštite i zdravlja na radu na sektorskom, lokalnom i nacionalnom nivou, kao i na nivou kompanija.Privredna komora Crne Gore – privredna asocijacija bogate tradicije, nezavisna, stručna, kreativna, inventivna i nadasve autoritativna, zastupa interese svih privrednika radi privrednog i sveukupnog razvoja države Crne Gore.

47

MisijaPrivredna komora Crne Gore, radi privrednog razvoja koji je zajednička misija svih njenih članica, djelovanje usmjerava i ostvaruje kroz:

● zastupanje opšteg interesa privrede i svih privrednih subjekata; ● omogucavanje preduzecima da učestvuju u upravljanju privredom i time očuvaju svoju slobodu; ● podsticanje proizvodnje u privredi; ● prezentovanje poslovnih mogucnosti u inostranstvu; ● njegovanje poslovnog morala i običaja.

NadležnostiKomora obezbjeđuje ostvarivanje i unapređivanje zajedničkih interesa svojih članova, učestvuje u donošenju privredno-sistemskih i mjera ekonomske politike iz nadležnosti države davanjem prijedloga i stavova po određenim pitanjima od interesa za poslovanje i razvoj tržišne privrede;

● daje mišljenje na prijedloge zakona i drugih propisa kojima se uređuju poreski sistem i mjere ekonomske politike; ● zastupa i predstavlja zajedničke interese svojih članova pred državnim organima i obavlja stručne poslove koje

joj povjeri Vlada i državni organ; ● pruža stručnu pomoc članovima Komore, naročito u oblasti marketinga, povezivanja privrede i nauke uvođenjem

nove tehologije; ● organizuje informacioni sistem za potrebe svojih članova, vodi informativni registar o poslovanju, raspoloživim

kapacitetima u pojedinim granama privrede i o njihovim proizvodnim programima; ● doprinosi razvoju i unapređenju preduzetništva i profitabilnom privređivanju; ● doprinosi jačanju dobrih poslovnih običaja i poslovnog morala; ● doprinosi suzbijanju monopolističkog položaja privrednih subjekata i monopolističkih tendencija na tržištu; ● stvara uslove za dogovaranje privrednih subjekata i susreta, radi utvrđivanja i zauzimanja zajedničkih stavova i

prijedloga, razmjene iskustava i uspostavljanja poslovnih veza; ● pruža pomoc članovima u rješavanju njihovih sporova; ● obavlja i druge poslove utvrđene Statutom.

Poslovi i zadaci ● obezbjeđuje ostvarivanje i unapređivanje zajedničkih interesa svojih članova; ● stvara ambijent za razvoj tržišne privrede; ● učestvuje u izradi programa pridruživanja i uključivanja u EU; ● pomaže članovima u radu na uvođenju standarda EU; ● radi na edukaciji i obrazovanju kadrova za potrebe privrede; ● pruža informacije svojim članovima radi pronalaženja potencijalnih partnera na inostranom tržištu i povezivanju

sa stranim partnerima; ● razvija informacioni sistem i poslovno povezivanje; ● organizuje aktivnosti iz oblasti ekonomskih odnosa sa inostranstvom na promociji roba i usluga, ekonomskoj

propagandi, organizovanju sajmova, razvijanju spoljnotrgovinske mreže, realizaciji spoljnotrgovinskih poslova; ● informiše privredne subjekte u vezi sa uslugama uvođenja sistema menadžmenta kvalitetom i u vezi sa

primjenom QMS-a u privredi;

48

● pruža pomoc članovima u rješavanju sporova putem sudova koji su obrazovani pri Komori kao nezavisni organi koji su samostalni u odlučivanju.

Montenegro Biznis Alijansa (MBA) je poslovna asocijacija koja okuplja preduzetnike, domace i strane investitore. MBA je formirana u septembru 2001. godine od strane deset firmi iz Crne Gore. Od svog osnivanja MBA radi na promociji razvoja privatnog sektora i ukazuje na probleme u postojecoj zakonskoj regulativi, sa namjerom da kroz ponudjene predloge doprinese otklanjanju postojecih barijera i unapredjenju ukupnog ambijenta za biznis u Crnoj Gori. Montenegro Biznis Alijansa danas okuplja oko 500 najuspješnijih preduzeca u Crnoj GoriMisija MBA je da obezbijedi veci uticaj privatnog sektora na donosioce odluka u Crnoj Gori, da lobira za interese svojih članova, da da svoj puni doprinos u stvaranju boljih uslova za bavljenje biznisom u Crnoj Gori, da doprinese povecanju zaposlenosti i bogatstva. MBA gradi strateška partnerstva sa svima koji žele da rade na ostvarenju navedene misije kako bi se ostvario brži rast i razvoj ekonomije Crne Gore.

CILJEVI ● zalaganje za interese članova MBA ● razvoj preduzetništva ● jačanje privatnog sektora ● obezbjedjivanje učešca privatnog sektora u donošenju nove zakonske regulative ● povecanje zaposlenosti ● učešce u socijalnom dijalogu ● povecanje povjerenja investitora u Crnu Goru ● privatno javno partnerstvo ● povecanje bogatstva

4.1.2 Organizacije zaposlenih

Savez sindikata Crne Gore (SSCG) je član sindikalnog pokreta Evrope i svijeta (EKS i MKS) i beskompromisno je opredijeljen za ostvarivanje neotuđivih prava čovjeka na slobodu i socijalnu pravdu.Sindikat ne može i ne smije služiti nikog sem svog članstva. Članstvo, zauzvrat ne može služiti nikoga ko se javno ili djelima deklarisao kao oponent ne samo sindikata, vec svijeta rada uopšte.Sindikat je jedini predstavnik svijeta rada i kao takav, kada god je to korisno za interese ne samo članstva, vec i zaposlenih, sklapa sporazume i dogovore sa socijalnim partnerima, kako bi u partnerskom odnosu zaštitio ili unaprijedio te interese.Sindikat gradi odnose socijalnog partnerstva sa zakonodavnom i izvršnom vlašcu (Skupštinom i Vladom Crne Gore), kao i sa poslodavcima, koji su nezaobilazna poluga, koja sa drugom polugom, kapitalom, pokrece privrednu aktivnost i donosi blagostanje čitavom društvu. Ako se te poluge razilaze i sudaraju trpi cijelo društvo.Savez sindikata Crne Gore je interesna, samostalna, demokratska, nezavisna i dobrovoljna organizacija članica sindikata, organizovanih u sindikate djelatnosti-grane. Savez promoviše principe socijalne pravde, vladavine prava i demokratije poštujuci međunarodne standarde, insistirajuci na ratifikaciji i primjeni konvencija Međunarodne organizacije rada (MOR) i Evropske socijalne povelje, kao i na poštovanu ljudskih i socijalnih prava. SSCG se zalaže za jačanje zajedništva i solidarnosti među radnicima u Crnoj Gori, Evropi i svijetu, prosperitet svih radnika nezavisno od nacionalnosti, pola rase i vjere, osiguranje mira, demokratski razvoj i slobodno sindikalno djelovanje. Radi tih ciljeva može se udruživati s drugim sindikalnim asocijacijama u Crnoj Gori, Evropi i svijetu.Savez, i u njega udruženi sindikati, nezavisni su od poslodavaca, vlasti, političkih stranaka i vjerskih zajednica.

49

Svrha organizovanja i djelovanja Saveza je okupljanje sindikata u djelotvornu cjelinu i zastupanje zajedničkih interesa na svim područjima, naročito po pitanju državne, socijalne i kulturne politike.Savez naročito djeluje:

● Na uspostavljanju i očuvanju socijalne i demokratske pravne države i njenog slobodnog i demokratskog društvenog uređenja;

● Na ostvarivanju i očuvanju temeljnih ljudskih sindikalnih prava i sloboda kao i nezavisnosti sindikalnog pokreta; ● Na zastupanju i zaštiti interesa zaposlenih na nacionalnoj i međunarodnoj, državnoj, socijalnoj i zdravstvenoj

politici, uključujuci i zaštitu čovjekove okoline; ● U politici tržišta rada, zapošljavanja i radno-socijalne sigurnosti; ● Na pravnoj zaštiti zaposlenih; ● U politici sticanja imovine, planiranja državnog razvoja; ● U novčano-finansijskoj i poreskoj politici; ● U politici cijena, konkurencije i politici prema potrošačima; ● U promovisanju nacionalne i međunarodne obrazovne politike, mogucnosti za dalje školovanje i usavršavanje

radi ostvarenja načela jednakih šansi, socijalne pravednosti i demokratizacije školovanja; ● U promovisanju zaštite na radu; ● U socijalnom dijalogu na svim nivoima; ● Suzbijanju sive ekonomije i svih aktivnosti koje ostavljaju zaposlene bez radnog statusa, prava i pristupa

programima socijalne zaštite i dr; ● Prava na vođenje kampanje, lobiranje i jačanje svijesti o svim pitanjima koja se odnose na zaposlene i sindikalno

članstvo (protesti, demonstracije, bojkoti i štrajkovi); ● Na jačanju saradnje sa organizacijama civilnog društva, kada mogu da doprinesu vecem uticaju sindikata i

civilnog društva na položaj zaposlenih; ● Poziva na međunarodnu solidarnost pri učešcu u međunarodnim sindikalnim akcijama i kampanjama.

Savez djeluje shodno načelima: ● Pravo zaposlenih na sindikalno organizovanje; ● Dobrovoljnosti učlanjenja i istupanja iz sindikata; ● Dobrovoljnosti pristupanja i istupanja iz Saveza; ● Samostalno utvrđivanje i donošenja programa, biranja kadrova i metoda sindikalne borbe, te finansijske

samostalnosti; ● Radničke solidarnosti; ● Javnosti rada tijela Saveza i odgovornosti funkcionera prema organima; ● Izgrađivanje temeljnih stavova i interesa članova granskih sindikata, te donošenje odluka vecinskim

odlučivanjem, uz uvažavanje manjinskih interesa; ● Mirnog rješavanja konflikata između sindikata, dogovaranjem, mirenjem i posredovanjem.

Savez u navedenim aktivnostima djeluje na osnovu Programske orjentacije koja se definiše na Kongresu Saveza.Unija slobodnih sindikata Crne Gore (USSCG) je dobrovoljna interesna organizacija zaposlenih, zasnovana na demokratskim principima i nezavisna od političkih, nacionalnih i vjerskih organizacija.

50

MISIJAMisija USSCG je izgradnja Crne Gore kao države socijalne pravde i društvenog blagostanja za sve njene građane i građanke.USSCG je punopravni član:

● Evropske konfederacije sindikata ● Međunarodne konfederacije sindikata ● Regionalnog sindikalnog savjeta Solidarnost

4.2 UČEŠĆE NA NACIONALNOM, SEKTORSKOM I I NIVOU PREDUZEĆA

Kolektivno pregovaranje je kolektivno pravo iz radnog odnosa i proces koji vodi zaključivanju kolektivnih ugovora, odnosno njihovoj izmjeni i dopuni.Kolektivni ugovori predstavljaju najvažnije autonomne izvore radnog prava i profesionalne izvore prava. Kolektivni ugovor kao opšti pravni akt specifične pravne prirode zaključuje se u pisanoj formi između poslodavaca ili reprezentativnih udruženja poslodavaca, na jednoj strani, i reprezentativnih sindikata ili udruženih reprezentativnih sindikata, na drugoj strani, a kojim se, u skladu sa zakonom i drugim propisima, uređuju prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, postupak izmjena i dopuna kolektivnog ugovora, međusobni odnosi učesnika kolektivnog ugovora i druga pitanja od značaja za zaposlene i poslodavce.Na nacionalnom nivou Socijalni savjet osnovan je radi uspostavljanja i razvoja socijalnog dijaloga o pitanjima od značaja za ostvarivanje ekonomskog i socijalnog položaja zaposlenih i poslodavaca i uslova njihovog života i rada, razvoja kulture dijaloga, podsticanja na mirno rješavanje individualnih i kolektivnih radnih sporova i drugih pitanja koja proizilaze iz međunarodnih dokumenata, a odnose se na ekonomski i socijalni položaj zaposlenih i poslodavaca.Socijalni savjet je osnovan na tripartitnoj osnovi, i čine ga predstavnici: Vlade Crne Gore, odnosno nadležnog organa opštine, Glavnog grada i Prijestonice, predstavnici reprezentativne organizacije sindikata i reprezentativnog udruženja poslodavaca. Socijalni savjet razmatra i zauzima stavove o pitanjima: razvoja i unapređivanja kolektivnog pregovaranja, uticaja ekonomske politike i mjera za njeno sprovođenje na socijalni razvoj i stabilnost politike zapošljavanja, zarada i cijena; konkurencije i produktivnosti; privatizacije i drugih pitanja strukturnog prilagođavanja; zaštite radne i životne sredine, obrazovanja i profesionalne obuke; zdravstvene i socijalne zaštite i sigurnosti; demografska kretanja i druga pitanja značajna za ostvarivanje i unapređivanje ekonomske i socijalne politike.Na sektorskom nivou reperezentativni sindikat grane djelatnosti i predstavnici Vlade Crne Gore kolektivno pregovaraju i zaključuju granske kolektivne ugovore sa zakonom i Opštim kolektivnim ugovorom, uređuju pojedina prava i obaveze zaposlenih u grani djelatnosti i prava i obaveze poslodavaca prema zaposlenima, kao i međusobna prava i obaveze ugovornih strana, dok kolektivni ugovor na nivou preduzeca zaključuju predstavnici poslodavca i predstavnici reprezentativnog sindikata na nivou preduzeca.

4.2.1 Učešće u nacionalnim tripartitnim odborima za ZZNR

Na nacionalnom nivou Crna Gora nema ustanovljeno Nacionalno vijece ili odbor za zaštitu i zdravlje na radu, vec se na Socijalnom savjetu raspravljaju najvažnija pitanja u ovoj oblasti. Na sjednici Socijalnog savjeta održanoj dana 28.09.2011. godine formirano je sedam sekcija Socijalnog savjeta i to: Sekcija za rad, socijalnu politiku i rodnu ravnopravnost, Sekcija za zapošljavanje, razvoj radne snage i usklađivanje sa tržištem rada, Sekcija za privatizaciju i konkurentnost privrede, Sekcija za ekonomiju i finansije, Sekcija za međunarodne odnose i pristupanje Crne Gore EU, Sekcija za ujednačeni regionalni razvoj i podršku razvoju malih i srednjih preduzeca i Sekcija za zaštitu na radu i medicinu rada.

51

4.2.2 Bipartitni odbori

Bipartitnim pregovori se odvijaju na nivou grana i kod pojedinačnih kolektivnih ugovora (u onim slučajevima gdje se država pojavljuje kao osnivač). Zakonom o zaštiti i zdravlju na radu nije propisana obaveza formiranja Savjeta ili odbora za zaštitu i zdravlje na radu, vec se kolektivno pregovaranje odvija na nivou sektora odnosno grana djelatnosti koji mogu da rezultiraju zaključenjem granskih kolektivnih ugovora.

4.2.3 Učešće na nivou preduzeća

Zakonom o zaštiti i zdravlju na radu je na nivou preduzeca propisano da je poslodavac dužan da zaposlenog ili predstavnika zaposlenih informiše pisanim putem u vezi sa:

● rizicima po zaštitu i zdravlje na radu, mjerama zaštite i aktivnostima u odnosu na svaku vrstu radnog mjesta i/ili posla;

● načinom organizovanja i pružanja prve pomoci, zaštite od požara, postupku evakuacije zaposlenih pri pojavi ozbiljnih i neposrednih opasnosti i o licima koja su zadužena za sprovođenje ovih mjera.

Poslodavac je dužan da poslodavca čije je zaposlene angažovao da rade kod njega, po bilo kom osnovu, na adekvatan način informiše o pitanjimaiz zaštite i zdravlja na radu, kao i licima zaduženim za njihovo sprovođenje. Poslodavac je dužan da predstavnika zaposlenih informiše o pravima i obavezama koje se odnose na zaštitu i zdravlje na radu i na taj način mu omoguci pristup:

– procjeni rizika i mjerama zaštite, uključujuci i one rizike sa kojima se suočavaju grupe zaposlenih izloženih posebnim rizicima;

– odlukama o mjerama zaštite koje se moraju preduzeti, kao i ako je potrebno o sredstvima i opremi lične zaštite na radu koja se koristi;

– evidencijama i izvještajima o povredama na radu koje su za posljedicu imale odsustvo zaposlenog sa rada duže od tri radna dana;

● izvještajima o povredama na radu svojih zaposlenih; ● podacima nastalim iz mjera i radnji inspekcijskih i drugih organa nadležnih za zaštitu i zdravlje na radu.

Predstavnik zaposlenih je lice određeno od strane zaposlenih da ih predstavlja u pitanjima iz oblasti zaštite i zdravlja na radu.Poslodavac, zaposleni, predstavnik zaposlenih i sindikat dužni su da sarađuju u postupku utvrđivanja njihovih prava, obaveza i odgovornosti koja se odnose na zaštitu i zdravlje na radu u skladu sa ovim zakonom, a naročito u vezi sa:

● svakom mjerom koja može značajno uticati na zaštitu i zdravlje na radu; ● postavljanjem stručnog lica za zaštitu i zdravlje na radu, određivanjem lica za sprovođenje mjera prve pomoci,

zaštite od požara i evakuacije zaposlenih i aktivnostima u vezi sa zaštitom i zdravljem na radu; ● podacima o procjeni rizika i mjerama zaštite, uključujuci i one rizike sa kojima se suočavaju grupe zaposlenih

izloženih posebnim rizicima; ● odlukama o mjerama zaštite koje se moraju preduzeti, kao i ako je potrebno o sredstvima i opremi lične zaštite

na radu koja se koriste; ● evidencijama i izvještajima o povredama na radu koje su za posljedicu imale odsustvo zaposlenog sa rada duže

od tri radna dana; ● izvještajima o povredama na radu svojih zaposlenih; ● mjerama i radnjama inspekcijskih i drugih organa nadležnih za zaštitu i zdravlje na radu; ● angažovanjem pravnog lica ili preduzetnika za obavljanje stručnih poslova; ● planiranjem i organizovanjem osposobljavanja i provjere osposobljenosti iz zaštite i zdravlja na radu.

52

Poslodavac je dužan da omoguci predstavniku zaposlenih i sindikatu da svoje primjedbe u vezi zaštite i zdravlja na radu dostave nadležnom inspektoru u postupku vršenja inspekcijskog nadzora.

4.3. ZZNR U KOLEKTIVNOM PREGOVARANJU

Kod kolektivnog pregovaranja segment zaštite i zdravlja na radu je zastupljen na svim nivoima pregovaranja tako da je ova oblast dodatno normirana u Opštem, Granskim kolektivnim ugovorom, kolektivnim ugovorom kod poslodavca, odnosno ugovorom o radu. U Opštem kolektivnom ugovoru je propisano:

● Zaposlenom pripada naknada zarade za vrijeme odsustvovanja sa rada u visini od 100 % njegove zarade, po času, kao da je na radu za vrijeme odbijanja da radi kada nijesu sprovedene propisane mjere zaštite na radu;

● Lakše povrede radne obaveze su nepostupanje u skladu sa propisima o zaštiti na radu; ● Pored razloga utvrđenih zakonom, poslodavac može otkazati ugovor o radu zaposlenom, ako je povrijedio

propise o zaštiti na radu i time izazvao opasnost po sopstveno ili zdravlje drugih zaposlenih, odnosno teže povrede na radu, profesionalna oboljenja ili bolesti u vezi sa radom;

● Poslodavac je dužan da jednom godišnje informiše sindikat na odgovarajucem nivou o evidentiranim povredama na radu i preduzetim mjerama bezbjednosti i zaštite na radu;

Granskim kolektivnim ugovorom, kolektivnim ugovorom kod poslodavca, opštem aktu poslodavca i ugovorom o radu ne mogu se utvrditi manja prava od prava utvrđenih ovim kolektivnim ugovorom.

4.4 REZIME

Kad je riječ o kolektivnom pregovaranju, informisanju i saradnji sa zaposlenim, predstavnikom zaposlenih i sindikatom poslodavac je u skladu sa Zakonom o zaštiti i zdravlju odgovoran ako:

● ne informiše zaposlenog ili predstavnika zaposlenih pisanim putem o pitanjima koja se odnose na zaštitu i zdravlje na radu ili im ne omoguci pristup podacima od značaja za zaštitu i zdravlje na radu;

● ne sarađuje sa zaposlenim, predstavnikom zaposlenih i sindikatom u postupku utvrđivanja prava, obaveza i odgovornosti koja se odnose na zaštitu i zdravlje na radu;

● zaposlene, odnosno predstavnike zaposlenih dovede u nepovoljniji položaj zbog obavljanja poslova zaštite i zdravlja na radu;

● ne omoguci odgovarajuce odsustvo sa rada, uz naknadu zarade kao da je na radu i ne pruži sva potrebna sredstva za obavljanje poslova u vezi zaštite i zdravlja na radu;

4.4.2 Rezime o pravima i obavezama zaposlenih

Zaposleni ima pravo i obavezu da se prije početka rada upozna sa mjerama zaštite na poslovima radnog mjesta na koje je raspoređen, kao i da se osposobljava za njihovo sprovođenje.Zaposleni ima pravo i obavezu da poslodavcu daje predloge, primjedbe i obavještenja o pitanjima zaštite i zdravlja na radu.Zaposleni ima pravo i obavezu da obavi zdravstveni pregled koji odgovara riziku za zaštitu i zdravlje na radnom mjestu, na koji ga upucuje poslodavac, u skladu sa propisima o zaštiti i zdravlju na radu i propisima iz oblasti zdravstvene zaštite.Zaposleni ima pravo da odbije da radi, ako:

● prethodno nije upoznat sa svim opasnostima ili štetnostima, odnosno rizicima na radu ili ako mu poslodavac nije obezbijedio propisani zdravstveni pregled;

● prijeti neposredna opasnost po život i zdravlje zbog toga što nijesu sprovedene propisane mjere zaštite, sve dok se te mjere ne obezbijede;

● na sredstvu za rad nijesu obezbijeđene propisane mjere zaštite i time mu je neposredno ugrožen život i zdravlje.

53

Kada zaposleni odbije da radi dužan je da se pisano obrati poslodavcu radi preduzimanja mjera koje po mišljenju zaposlenog nijesu sprovedene.Kada zaposleni odbije da radi, a poslodavac smatra da zahtjev zaposlenog nije opravdan, poslodavac je dužan da odmah obavijesti Inspekciju rada.U slučaju ozbiljne i neposredne opasnosti po život i zdravlje, zaposleni može da preduzme odgovarajuce mjere u skladu sa svojim znanjem i tehničkim sredstvima koja su mu na raspolaganju, a u slučaju neizbježne opasnosti ima pravo da napusti opasno radno mjesto, radni proces, odnosno radnu sredinu.U slučajevima ozbiljne i neposredne opasnosti po život i zdravlje zaposleni ne smije da bude doveden u nepovoljniji položaj zbog štete koja bi mogla da nastane njegovim djelovanjem, osim ako je postupao nepažljivo ili nemarnoZaposleni je obavezan da u skladu sa osposobljenošcu i uputstvima koja je dobio od poslodavca:

● za vrijeme rada primjenjuje propisane mjere zaštite, vodi računa o svojoj i zaštiti i zdravlju na radu drugih zaposlenih na koje utiče svojim radom ili postupcima pri obavljanju posla, namjenski koristi sredstva za rad, opasne materije, sredstva i opremu lične zaštite na radu i zaštitne uređaje, sarađuje sa poslodavcem i stručnim licem kako bi se sprovele propisane mjere zaštite na poslovima na kojima radi;

● u skladu sa svojim saznanjima, odmah obavijesti poslodavca, pisano ili usmeno, ili preko predstavnika zaposlenih o nepravilnostima, nedostacima, štetnostima, opasnostima ili drugoj pojavi koja bi na radnom mjestu mogla da ugrozi njegovu ili zaštitu i zdravlje drugih zaposlenih;

● sarađuje sa poslodavcem i stručnim licem dok poslodavac ne obezbijedi bezbjedne uslove za rad.Ako poslodavac, poslije dobijenog obavještenja, ne otkloni nepravilnosti, štetnosti, opasnosti ili druge pojave u roku od tri dana ili ako zaposleni smatra da za otklanjanje utvrđenih pojava nijesu sprovedene odgovarajuce mjere zaštite, može zatražiti intervenciju Inspekcije rada i o tome obavijestiti stručno lice.Obaveza zaposlenog koja se odnosi na zaštitu i zdravlje na radu ne utiče na načelo odgovornosti poslodavca.Zaposleni podliježe odgovornosti u slučaju nepridržavanja propisanih mjera zaštite i neizvršavanja obaveza utvrđenih zakonom i aktima poslodavca. Opštim kolektivnim ugovorom je propisano da pored razloga utvrđenih zakonom, poslodavac može otkazati ugovor o radu zaposlenom, ako je povrijedio propise o zaštiti na radu i time izazvao opasnost po sopstveno ili zdravlje drugih zaposlenih, odnosno teže povrede na radu, profesionalna oboljenja ili bolesti u vezi sa radom.

4.4.3 Rezime o pravima i obavezama predstavnika zaposlenih za ZZNR

Poslodavac, zaposleni, predstavnik zaposlenih i sindikat dužni su da sarađuju u postupku utvrđivanja njihovih prava, obaveza i odgovornosti koja se odnose na zaštitu i zdravlje na radu u skladu sa zakonom. Poslodavac je dužan da predstavniku zaposlenih obezbijedi odgovarajuce oblike osposobljavanja koje se sprovodi u toku radnog vremena kod ili izvan poslodavcaZaposleni, odnosno predstavnici zaposlenih ne smiju da budu dovedeni u nepovoljniji položaj zbog obavljanja poslova zaštite i zdravlja na radu.Poslodavac je dužan da predstavniku zaposlenih omoguci odgovarajuce odsustvo sa rada, uz naknadu zarade kao da je na radu i da pruži sva potrebna sredstva za obavljanje poslova u vezi zaštite i zdravlja na radu.

4.5 SITUACIONA ANALIZA I PREPORUKE

U narednom periodu još više treba raditi na unapređenju socijalnog dijaloga i kolektivnog pregovaranja. U izmjenama i dopunama Zakona o zaštiti i zdravlju na radu koji je usvojen na sjednici Vlade Crne Gore od 11.04.2018. godine na insistiranje Unije slobodnih sindikata Crne Gore je član 26 Zakona izmijen i dopunjen: "Zaposleni kod poslodavca imaju pravo da izaberu jednog ili više predstavnika zaposlenih. Postupak izbora, način rada i broj predstavnika zaposlenih kod poslodavca, kao i njihov odnos sa sindikatom uređuje se kolektivnim ugovorom. Poslodavac je dužan da najmanje jednom predstavniku zaposlenih omoguci odgovarajuce odsustvo sa rada u trajanju od najmanje pet časova rada mjesečno, uz nadoknadu zarade i da pruži sva potrebna sredstva za obavljanje poslova u vezi zaštite i zdravlja na radu.“

54

5. UOBIČAJENE I TEKUĆE AKTIVNOSTI IZ OBLASTI ZZNR

U Crnoj Gori se od 2007. godine od uspostavljanja saradnje i određivanja Focal Point-a obilježavaju kampanje EU-OSHA Evropske agencije za zaštitu i zdravlje na radu, Bilbao (Španija) kroz održavanje konferencija i dijeljenje propagandnog materijala. Takođe se obilježava i 28. april kao Svjetski dan zaštite i zdravlja na radu. U okviru saradnje sa TAIEX-om i MOR-om su realizovane razne radionice, studijske posjete i ekspertske misije.U toku 2012. i 2013. godine u trajanju od 21 mjesec realizovan je IPA 2009 projekat pod nazivom “Harmonizacija i implementacija propisa iz nadzorne oblasti Inspekcije rada i Inspekcije zaštite na radu sa EU acquis-em” kroz koji su urađene 23 draft verzije propisa koji se harmonizuju sa EU acques-em, tehnički opremljena Inspekcija rada i razvijen informacioni sistem koji raspolaže sa svim relevantnim statističkim podacima koji se odnose na aktivnosti Inspekcije rada.U okviru BalcanOSH mreže krajem oktobra 2017. godine Udruženje zaštite na radu je sa Ministarstvom rada i socijalnog staranja i Udruženjima zaštite i zdravlja na radu iz regiona održalo III Regionalnu konferenciju pod nazivom: „Gradima zaštitu za XXI vijek“ na kojoj je učešce uzelo 172 učesnika iz Crne Gore i regiona. U okviru ESAP projekta - Platforma za zapošljavanje i socijalna pitanja, a koji pokriva Albaniju, Bosnu i Hercegovinu, Makedoniju, Kosovo, Crnu Goru i Srbiju je u periodu od 1.03. do 28.04.2018. godine sprovedena kampanja u građevinskoj djelatnosti pod nazivom: „ZAŠTITI SEBE. ZAŠTITI DRUGE"Nanacionalnom nivou se organizuju razni seminari, obuke i sastanci kroz razne oblike saradnje na temu zaštite i zdravlja na radu

5.1 Promotivni programi i aktivnosti ZZNR

U nedostatku sredstava je prekinuta akcija „Zaštita na radu – put ka poslovnom uspjehu“ kroz koju je Vlada Crne Gore, Unija poslodavaca, Privredna komora i Savez sindikata dodjeljivala nagrade dobre prakse pojedincima i kolektivima. Pokrenuta je aktivnost realizacije uključivanja predmeta zaštite i zdravlja na radu u obrazovni sistem Crne Gore.U narednom periodu je planirano pojačanje aktivnosti na promociji zaštite i zdravlja na radu, prvenstveno baziranoj na plodotvornoj saradnji koje imaju Ministarstvo rada i socijalnog staranja, Uprava za inspekcijske poslove i Udruženje zaštite na radu

5.2 Međunarodno građenje kapaciteta i aktivnosti na tehničkoj saradnji koja se direktno odnosi na zznr

U Crnoj Gori se od 2007. godine od uspostavljanja saradnje i određivanja Focal Point-a obilježavaju kampanje Evropske agencije za zaštitu i zdravlje na radu, Bilbao (Španija) kroz održavanje konferencija i dijeljenje propagandnog materijala. Takođe se obilježava i 28. april kao Svjetski dan zaštite i zdravlja na radu. U okviru saradnje sa TAIEX-om i MOR-om su realizovane razne radionice, studijske posjete i ekspertske misije.U toku 2012. i 2013. godine u trajanju od 21 mjesec realizovan je IPA 2009 projekat pod nazivom “Harmonizacija i implementacija propisa iz nadzorne oblasti Inspekcije rada i Inspekcije zaštite na radu sa EU acquis-em” kroz koji su urađene 23 draft verzije propisa koji se harmonizuju sa EU acques-em, tehnički opremljena Inspekcija rada i razvijen informacioni sistem koji raspolaže sa svim relevantnim statističkim podacima koji se odnose na aktivnosti Inspekcije rada.U okviru BalcanOSH mreže krajem oktobra 2017. godine Udruženje zaštite na radu je sa Ministarstvom rada i socijalnog staranja i Udruženjima zaštite i zdravlja na radu iz regiona održalo III Regionalnu konferenciju pod nazivom: „Gradima zaštitu za XXI vijek“ na kojoj je učešce uzelo 172 učesnika iz Crne Gore i regiona.Udruženje zaštite na radu Crne Gore uspješno realizuje aktivnosti vezane za Regionalni projekat BalcanOSH mreže (mreže NVO koji se bave poslovima zaštite I zdravlja na radu) pod nazivom "Podizanje kapaciteta i jačanje uloge regionalnih gradjanskih organizacija u unapredjenju uslova rada preko dijaloga sa javnim institucijama”, projekta finansiranog od strane Evropske Unije.

55

5.3 Situaciona analiza i preporuke

U narednom periodu je potebno je pojačati aktivnosti prvenstveno ka regionalnom povezivanju na polju zaštite i zdravlja na radu i kao rezultat takve saradnje nastupate zajednički ka apliciranju za projekte koje finansiraju međunarodne organizacije, pvenstveno EU i MORNa nacionalnom nivou je potrebno više zajedničkih aktivnosti na promociji zaštite i zdravlja na radu (seminara, radionica, obuka, okruglih stolova, panel diskusija) i ostvariti bolju medijsku pokrivenost takvih aktivnosti.

56

6 ISHODI ZAŠTITE I ZDRAVLJA NA RADU

Vaspitanje, obrazovanje i promocija zaštite i zdravlja na radu, spada u red najvecih vrijednosti mjera zaštite i zdravlja na radu. Od nivoa stručne osposobljenosti, kao teorijske i praktične osposobljenosti za bezbjedan rad zaposlenih do procesa rada, zavisice poštovanje procesa rada i dosljednost primjene mjera zaštite i zdravlja na radu za bezbjedan rad.Osnovni cilj osposobljavanja zaposlenih za bezbijedan rad je obaveza poslodavca da zaposlenog u toku osposobljavanja za bezbjedan rad, upozna sa svim vrstama opasnosti na poslovima na koje ga raspoređuje i o konkretnim mjerama zaštite i zdravlja na radu koje su potrebne radi otklanjanja opasnosti po život, odnosno oštecenje zdravlja. Poslodavac je u obavezi da izvrši osposobljavanje za bezbjedan rad zaposlenog kod zasnivanja radnog odnosa, raspoređivanja na drugo radno mjesto, uvođenja nove tehnologije, uvođenja novih ili zamjene sredstava za rad, promjene procesa rada i ponovnog raspoređivanja na rad poslije odsustvovanja koje je trajalo duže od godinu dana.Osposobljavanje zaposlenih prilagođava se novim i promjenljivim rizicima, a po potrebi i ponavlja u određenim vremenskim razmacima u skladu sa programom o osposobljavanju za bezbjedan rad zaposlenih koji donosi poslodavac.Zakonom o zaštiti i zdravlju na radu je propisano da poslodavac osposobljavanje zaposlenih za bezbjedan rad obavlja teorijski i praktično.Provjeru teorijske i praktične osposobljenosti za bezbjedan rad zaposlenih poslodavac obavlja na mjestu rada. Osposobljavanje zaposlenih prilagođava se novim i promjenljivim rizicima, a po potrebi i ponavlja u određenim vremenskim razmacima u skladu sa programom o osposobljavanju. Upoznavanje zaposlenih sa uslovima rada na radnom mjestu, opasnostima i mjerama zaštite i zdravlja na radu vrši se u vidu seminara, obuka ili predavanja, kako bi se zaposleni što potpunije upoznali i osposobili za bezbjedan rad, zavisno od specifičnosti tehnološkog procesa i procesa rada uopšte.Poslodavac, zaposleni, predstavnik zaposlenih i sindikat dužni su da sarađuju u postupku utvrđivanja njihovih prava, obaveza i odgovornosti koja se odnose na zaštitu i zdravlje na radu u skladu sa zakonom.U periodu od 2011 - 2017. godine, za bezbijedan rad je osposobljeno 82.927 zaposlenih.

2011 8.9012012 7.784

2013 9.518

2014 9.772

2015 13.819

2016 15.643

2017 17.490

Ukupno 82.927

Procjena rizika U cilju smanjenja povreda na radu, profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom, Savjet EU je članom 6 direktive 89/391/EEZ obavezao sve svoje članice i dao preporuku ostalim državama da poboljšaju nivo zaštite i zdravlja na radu procjenom rizika za sve zaposlene kroz utvrđivanje izvora opasnosti i mjera zaštite i zdravlja na radu tokom svih radnih aktivnosti. Poštujuci okvirnu Direktivu Savjeta 89/391/EEZ od 12. juna 1989. godine o uvođenju mjera za podsticanje poboljšanja sigurnosti i zdravlja zaposlenih na radu (OJ L br. 183. od 29.6.1989. str.1.), koja je izmijenjena Uredbom (EC) br. 1137/2008 Evropskog parlamenta i Savjeta od 22. oktobra 2008. Godine, o prilagođavanju nekih akata za koje se koristi postupak određen u članu 251. Ugovora, Odluka Savjeta 1999/468/ES u vezi sa regulatornim postupkom sa pregledom - Prilagođavanje regulatornom postupku sa pregledom - prvi dio (OJ L br. 311. od 21.11.2008. str.1.), Skupština Crne Gore, donijela je Zakon o zaštiti i zdravlju na radu (“Službeni

57

list CG“, broj 34/14 ), a u proceduri su izmjene i dopune istog radi usklađivanja sa Direktivom Evropskog parlamenta i Savjeta 92/57/EEZ od 24. juna 1992. godine o minimalnim zahtjevima za zaštitu i zdravlje na radu na privremenim ili pokretnim gradilištima. Nova koncepcija koja je uvedena ovim zakonom odnosi se pored tehničkih mjera zaštite i zravlja na radu i na uvođenje komponente zdravlja zaposlenih, na proširivanje obaveza i odgovornosti relevantnih subjekata u radnoj sredini odnosno radnoj okolini u cilju podizanja nivoa zaštite i zdravlja na radu kao što su poštovanje opštih načela zaštite i zdravlja na radu, procjena rizika za sva radna mjesta, utvrđivanje načina i mjera za otklanjanje rizika i obezbijeđivanje njihovog sprovođenja. Analizirajuci podatke za period 2007-2017. i uzimajuci u obzir zvanične podatke MONSTATA, da u Crnoj Gori posluje 30 286 poslodavaca, izrađeno je 2.693 akata o procjeni rizika, što znači da je 8,89% poslodavaca donijelo akt o procjeni rizika, kojim je obuhvaceno 40.722 zaposlena, što znači da je za 22,32% zaposlenih u Crnoj Gori izvršena procjena rizika njihovih radnih mjesta.

6.1 Evidentiranje i izvještavanje o povredama i profesionalnim bolestima i bolestima povezanim s radom

Shodno Zakonu o zaštiti i zdravlju na radu Poslodavac je dužan da odmah, a najkasnije u roku od 24 sata od nastanka, pisano prijavi Inspekciji rada svaku smrtnu, kolektivnu, tešku i drugu povredu na radu, koja uzrokuje odsustvo zaposlenog sa rada duže od tri radna dana, kao i opasnu pojavu koja bi mogla da ugrozi zaštitu i zdravlje zaposlenih.Poslodavac je dužan da izda zaposlenom koji je povrijeđen i zdravstvenoj ustanovi u kojoj je izvršen pregled zaposlenog izvještaj o povredi na radu, u roku i na obrascu koji se propisuje aktom organa državne uprave nadležnog za poslove zdravljaU vršenju inspekcijskog nadzora inspektor rada za oblast zaštite i zdravlja na radu, pored obaveza i ovlašcenja utvrđenih zakonom, ima obavezu i ovlašcenje da izvrši uviđaj teških, kolektivnih i smrtnih povreda na raduFond za zdravstveno osiguranje, Fond penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore, ovlašcene zdravstvene ustanove za zdravstvenu zaštitu zaposlenih i druge zdravstvene ustanove dužni su da u vezi sa dostavljanjem podataka o povredama na radu, profesionalnim bolestima, bolestima u vezi sa radom i invalidima rada, sarađuju sa organom državne uprave nadležnom za poslove rada i da te podatke obezbjeđuju na zahtjev i mjesečno, a za svaku kalendarsku godinu, najkasnije do 28. februara naredne godine.

6.2 Statistike koje se odnose na povrede, profesionalne bolesti i bolesti povezane s radom

Prema podacima Uprave za inspekcijeske poslove, Odsjeka za inspekciju rada, broj izvršenih uviđaja od strane inspektora rada za oblast zaštite i zdravlja na radu kada su u pitanju povrede na radu je dat u tabeli.

Godina 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Težina povrede

Smrtne 5 7 6 6 9 4 5

Teške 19 40 37 45 26 14 22

Kolektivne 1 2 1 2 1 3 0

UKUPNO 25 49 44 53 36 21 27

58

05

1015202530354045

SMRTNE TEŠKE KOLEKTIVNE12

19 17

40

26

37

16

45

2

9

26

14

14

35

22

0

POVREDE NA RADU

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

6.3 Indikatori radnih uslova

Broj poslovnih subjekata u Crnoj Gori u 2017.godini iznosio je 30 286, što u odnosu na 2016. godinu kad ih je bilo 28 268, izraženo u procentima, predstavlja povecanje od 7,1 %.

Broj zaposlenihGodina Ukupan broj zaposlenih

2010 1617422011 1630822012 1665312013 1714742014 1735952015 1756172016 1779082017 182368

Prema raspoloživim podacima MONSTAT-a, u Crnoj Gori živi 619,200 stanovnika od čega 306,000 čine muškarci, a 313,200 žene.U četvrtom kvartalu 2015. godine u Crnoj Gori aktivnog stanovništva (starosti 15 godina i više) bilo je 267,600 od kojih je 219,800 ili 82,1% zaposlenih i 47,800 ili 17,9% nezaposlenih lica. Stopa aktivnosti (15+) za četvrti kvartal 2015. godine, bila je 53,5%, stopa zaposlenosti je 43,9% i stopa nezaposlenosti je 17,9%. Gledano prema regionima, u Središnjem regionu je zaposlen najveci broj lica 118,500 dok je u Primorskom 58,100 a u Sjevernom 43,300.Prema sektorima djelatnosti, zaposlenih koji rade u uslužnim djelatnostima ima 164,000 ili 74,6% (od čega najviše u okviru Trgovine na veliko i malo, opravka 46,000 ili 21,1%), zatim u nepoljoprivrednim zanimanjima 38,300 ili 17,4% i u poljoprivrednim djelatnostima 17,500 ili 8%.

59

U pogledu statusa zaposlenja, 171,800 ili 78,1% čine zaposleni, 43,600 ili 19,8% samozaposleni i oko 4,500 ili 2% porodični.Od ukupnog broja zaposlenih (219,800) 206,200 ili 93,7% radi sa punim radnim vremenom, dok njih 13,800 ili 6,3% radnim vremenom kracim od punog.Prema vrsti ugovora, najveci broj zaposlenih ima pisani ugovor sa poslodavcem 164,700 ili 95,9%, usmeni dogovor sa poslodavcem ima 4,300 ili 2,5%, a 2,800 ili 1,6% lica nema ugovor sa poslodavcem.Prema raspoloživim podacima Fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje Crne Gore za period od 01.01.2011. – 01.01.2016. godine, broj osiguranika koji su ostvarili pravo na invalidsku/djelimičnu invalidsku penziju, u odnosu na uzrok invalidnosti, dat je u tabeli:

Uzrok invalidnosti Invalidska penzija Djelimična invalidska penzijaPovreda na radu 65 2Profesionalna bolest 2 0Bolest 4863 14Povreda na radu i profesionalna bolest

37 1

Povreda na radu i bolest 0 0Profesionalna bolest i bolest 5 0

Neregistrovanje podataka o povredama na radu, profesionalnim bolestima, bolestima u vezi sa radom i invalidima rada, ne može biti izjednačeno sa njihovim nepostojanjem u specifičnom morbiditetu populacije u zemlji. Slična situacija je i u ostalim zemljama nastalim dezintegracijom bivše Jugoslavije. Stručnjaci se slažu da je razlog znatno smanjenje aktivnosti na dijagnostifikovanju, prepoznavanju, evidentiranju i priznavanju ovih bolesti u zemljama zapadnog Balkana, a vezano sa promijenjenim prilikama kad je u pitanju legislativa, nedefinisane kompetencije zdravstenih ustanova za specifičnu zdravstvenu zaštitu zaposlenih, nedostatak savremenih vodiča, smjernica i nepostojanje doktrinarnih pristupa ovim problemima.

6.4 Situaciona analiza i preporuke

U narednom periodu Crna Gora treba da smanji neformalnu ekonomiju i smanji procenat nezaposlenosti. Prevođenjem u status zaposlenih veliki broj prije svega mladih radnika ce biti obuhvacen i pravima koji proizilaze iz propisa, naročito u pogledu zaštite i zdravlja na radu, jer pravo na zaštitu ima samo lice koje ima status zaposlenog, a to je lice koje radi kod poslodavca po osnovu ugovora o radu, uključujuci lice koje se osposobljava za rad, i pripravnik, kao i svako lice koje po bilo kom pravnom osnovu obavlja rad kod poslodavca. Smanjenjem uslova u pogledu broja stručnih lica koja su potrebna za izradu procjene rizika, povecace se i broj akata o procjeni rizika, kao i broj zaposlenih koji su njime obuhvaceni, a da se ne gubi na njegovom kvalitetu. Nažalost, svijest još uvijek nije na tom nivou da sam poslodavac može raditi procjenu rizika, čak i bez stručnog lica koji je zaposlen kod njih. Statički podaci prije svega u pogledu evidentiranja povreda na radu i profesionalnih bolesti se mora što prije normirati prema ESAW metodologiji, radi izvještavanja EUROSTAT-a, a formiranja Zavoda za medicinu rada koji se bi se izmedju ostalog bavio i verifikovanjem profesionalnih bolesti je neophodno.

60

7 OSNOVNE INFORMACIJE

Crna Gora, zemlja u jugoistočnoj Evropi koja leži na obali Jadranskog mora. Graniči na istoku i sjeveroistoku sa Srbijom, na zapadu i sjeverozapadu sa Hrvatskom i Bosnom i Hercegovinom i na jugoistoku sa Albanijom. Na jugozapadu je Jadransko more dijeli od Italije. Glavni, a ujedno i najveci grad je Podgorica, dok Cetinje ima status prijestonice.Crna Gora je članica Ujedinjenih nacija, Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju, Savjeta Evrope i Unije za Mediteran. Takođe je kandidat za članstvo u Evropskoj uniji od 2010, a član je NATO pakta.Preteče današnje Crne Gore su srednjevjekovne kneževine Duklja i Zeta. Crna Gora je tokom turske vladavine imala neku vrstu autonomije, a nezavisnost od Turske joj je potvrđena na Berlinskom kongresu 1878. Od 1918. bila je dio sve tri Jugoslavije. Na referendumu održanom 21. maja 2006. godine građani Crne Gore su izglasali nezavisnost u odnosu na državnu zajednicu Srbiju i Crnu Goru sa ukupno 55,54 % glasova. Nezavisnost je proglašena 3. juna 2006. godine. Dana 28. juna 2006. Crna Gora je postala 192. članica Ujedinjenih nacija, a 11. maja 2007, 47. članica Savjeta Evrope

7.1 Demografski podaci

Crna Gora zauzima površinu od 13,812 km2, a na 1.januar 2017. godine ima 622.387 stanovnika, od čega 307.752 muških i 314.635 ženskih stanovnika.

1. januar 2017 Muško Žensko UkupnoStarosna grupa

0-4 19.319 17.909 37.2285-9 19.873 18.198 38.071

10-14 19.842 18.161 38.00315-19 21.243 19.853 41.09620-24 21.180 19.757 40.93725-29 21.034 19.951 40.98530-34 23.711 22.643 46.35435-39 22.015 22.084 44.09940-44 20.343 21.367 41.71045-49 19.711 20.206 39.91750-54 20.687 21.176 41.86355-59 20.787 21.441 42.22860-64 19.593 20.514 40.10765-69 14.788 17.563 32.35170-74 8.009 11.079 19.08875-79 7.990 11.180 19.17080-84 4.747 7.182 11.929

85 i više 2.880 4.371 7.251UKUPNO 307.752 314.635 622.387

61

Živorođeni po polu i starosti majke

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016CRNA GORA 7 418 7 215 7 459 7 475 7 529 7 386 7 569

Muški 3 809 3 754 3 889 3 877 3 947 3 868 3 850Ženski 3 609 3 461 3 570 3 598 3 582 3 518 3 719

Starost majke

Ispod 15 5 5 - 3 3 2 315 – 19 358 303 279 248 230 217 195

15 6 11 5 7 8 10 416 37 24 17 11 23 13 1417 59 59 48 34 38 33 2918 86 65 77 78 63 61 5219 170 144 132 118 98 100 96

20 – 24 1 694 1 567 1528 1437 1 409 1 244 1 21120 217 217 184 179 183 178 13821 280 270 229 233 224 191 18722 364 298 303 276 261 219 23423 364 368 366 374 332 284 30224 469 414 446 375 409 372 350

25 – 29 2 545 2 485 2 534 2 519 2 487 2 390 2 40525 506 454 489 480 424 410 41126 508 476 487 484 454 452 45127 539 535 536 520 501 489 52928 494 557 529 522 536 537 47729 498 463 493 513 572 502 537

30 – 34 1 821 1 865 2 002 2 050 2 191 2 103 2 21730 450 477 486 533 535 494 59231 403 397 424 420 498 459 47532 382 382 405 382 420 433 44433 301 344 370 382 375 401 39334 285 265 317 333 363 316 313

35 – 39 825 823 860 944 981 960 1 07840 – 44 157 155 194 202 208 201 22745 – 49 10 10 13 18 18 23 1450 i više 3 2 6 5 2 2 3

Nepoznato - - 43 49 233 244 216

62

Umrli prema starosti i polu

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016CRNA GORA

5633 5847 5 922 5 917 6014 6329 6464

Muški 2934 3090 2 993 3 080 3132 3209 3385Ženski 2699 2757 2 929 2 837 2882 3120 3079

Starost

0 godina

musko 25 21 17 21 25 5 11zensko 25 11 16 12 12 11 15

1 godina

musko 2 4 2 1 2 1 1zensko 2 1 2 1 4 1 -

2 godine

musko - 1 2 - - 3 1zensko - 1 2 1 - - -

3 godine

musko - - 1 - - - -zensko 1 - - 1 - 1 1

4 godine

musko 1 2 - - - - -zensko - - - 1 - 1 -

5―9

musko 1 2 1 3 0 2 2zensko 4 2 1 - 1 0 4

10―14

musko 2 6 4 2 4 5 3zensko 1 4 1 3 3 4 2

15– 19

musko 9 7 9 8 7 6 6zensko 1 3 4 8 5 2 6

20―24

musko 13 11 24 19 12 22 13zensko 5 6 9 5 8 3 2

25―29

musko 22 19 13 21 22 13 20zensko 7 6 8 9 9 10 7

30―34

musko 27 19 23 20 29 20 20zensko 9 14 12 7 13 8 9

35―39

musko 34 43 32 29 27 28 30zensko 12 18 18 17 17 11 16

40―44

musko 46 54 50 47 39 28 39zensko 23 24 29 25 29 33 28

45―49

musko 98 91 71 80 79 79 71zensko 58 51 43 57 45 48 34

50―54

musko 170 163 146 156 167 132 150zensko 96 79 92 69 84 82 63

55―59

musko 269 272 224 240 234 264 245zensko 118 128 136 110 116 147 130

63

60―64

musko 289 328 306 317 337 364 351zensko 149 155 189 177 157 185 183

65―69

musko 276 306 269 304 316 356 444zensko 208 188 204 183 194 242 278

70―74

musko 470 434 419 456 423 396 362zensko 389 399 376 391 357 289 303

75―79

musko 469 538 558 521 525 546 581zensko 517 500 523 546 517 560 564

80―84

musko 412 464 483 457 476 461 490zensko 553 591 624 539 583 671 630

85 I vise

musko 299 305 339 378 408 478 545zensko 521 576 640 675 728 811 804

Nepoznato

musko - - - - - - -zensko - - - - - - -

Osnovni demografski pokazatelji

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016Stope nataliteta 12,0 11,6 12,0 12,0 12,1 11,9 12,2mortaliteta 9,1 9,4 9,5 9,5 9,7 10,2 10,4prirodnog priraštaja 2,9 2,2 2,5 2,5 2,4 1,7 1,8nupcijaliteta 5,9 5,7 5,3 6,2 5,7* 6,2 5,1divorcijaliteta 0,8 0,8 0,8 0,8 0,9 0,9 1,1Stopa umrle odojčadi 6,7 4,4 4,4 4,4 4,9 2,2 3,4Stopa smrtnosti djece mlađe od 5 godina

7,5 5,7 5,6 5,1 5,7 3,1 3,8

Vitalni indeks živorođenih na 100 umrlih

131,7 123,4 126,0 126,3 125,2 116,7 117,1

Stope maskulinitetaživorođenih 105,5 108,5 108,9 107,8 110,2 109,9 103,5umrlih 108,7 112,1 102,2 108,6 106,7 102,8 109,9umrle odojčadi 100,0 190,9 106,3 175,0 208,3 133,3 73,3Očekivano trajanje života (prekid serije 2007 godine)svega 76,1 76,1 76,4 76,6 76,4 76,5 76,6muški 73,6 73,4 74,3 74,1 73,9 74,7 74,2ženski 78,5 78,9 78,4 79 78,9 78,6 79,0Ukupna stopa fertiliteta 1,66 1,65 1,72 1,73 1,75 1,7 1,8

64

7.2. EKONOMSKI PODACI

Nacionalni računi Sistem nacionalnih računa je skup međusobno integrisanih makroekonomskih računa, bilansa i tabela kao i klasifikacija, koji predstavlja statistički okvir za pracenje privrednih kretanja svake zemlje.Međunarodno propisana metodologija za obračun nacionalnih računa je Sistem nacionalnih računa 2008 (SNA 2008) koja pruža detaljan teorijski okvir, dok je za zemlje Evropske unije propisana metodologija Evropski sistem nacionalnih računa (ESA 2010) koja je u potpunosti konzistentna sa SNA 2008 i prilagodjena evropskom okruženju i praksi. Zakonska obaveza svake države članice EU je da poštuje ESA 2010 u svojoj statističkoj praksi.ESA 2010 pruža okvir za izradu dvije grupe računa:

● Računi institucionalnih sektora; ● Input output okviri i računi po djelatnostima.

Institucionalne jedinice su ekonomski subjekti koji imaju pravo da posjeduju robu i sredstva, da se zadužuju i uključuju u ekonomske aktivnosti i transakcije sa drugim jedinicama.Institucionalni sektori su grupe računa koji imaju sličnu ekonomsku aktivnost. Ukoliko je institucionalna jedinica klasifikovana u okviru jednog sektora, po metodologiji je nemoguce istu klasifikovati u neki drugi sektor.Sistem prepoznaje sledece vrste instutucionalnih sektora:Nefinansijske korporacije;

● Finansijske korporacije; ● Država; ● Domacinstava; ● Neprofitne institucije u službi domacinstava (NPISD); ● Inostranstvo.

Nacionalni računi se izrađuju na godišnjem i kvartalnom nivou.Obračun se vrši u tekucim (tržišnim) cijenama kao i u stalnim cijenama u cilju utvrđivanja stope realnog rasta kojom se zanemaruje uticaj cijena.U maju 2016. godine potpisan je Sporazum o saradnji u oblasti statistike nacionalnih računa sektora opšte države i sa njom povezanih statistika između Zavoda za statistiku, Centralne banke Crne Gore i Ministarstva finansija.MONSTAT obračunava bruto domaci proizvod na godišnjem nivou za ekonomsku teritoriju Crne Gore, po proizvodnoj i potrošnoj metodi.BDP po proizvodnoj metodi izračunava se kao zbir dodatih vrijednosti svih rezidentnih institucionalnih jedinica, tj. kao razlika između autputa i intermedijalne potrošnje. Prednost ovog metoda jeste mogucnost sagledavanja doprinosa pojedinih aktivnosti ukupnom ekonomskom rastu zemlje.BDP po potrošnoj metodi izračunava se kao zbir potrošnje domacinstava, državne potrošnje, investicija, promjene u zalihama i salda izvoza i uvoza roba i usluga.Obračun BDP po proizvodnoj metodi urađen je u stalnim i tekucim cijenama. Na osnovu raspoloživih podataka izvršen je obračun u stalnim cijenama primjenom metode dvostruke deflacije za aktivnost Poljoprivreda, a za sve ostale aktivnosti obračun je sproveden primjenom metode jednostruke ekstrapolacije, odgovarajucim indikatorima tj. indeksima fizičkog obima proizvodnje

65

2010 2011 2012 2013 2014 2015 20161. Bruto domaci proizvod u tekucim cijenama, mil.EUR

3.125 3.265 3.181 3.362 3.458 3.655 3.954

2. Stanovništvo, hilj. 619,4 620,1 620,6 621,2 621,8 622,2 622,3 3. Bruto domaci proizvod po stanovniku, EUR

5.045 5.265 5.126 5.412 5.561 5.873 6.354

4. Bruto domaci proizvod u stalnim cijenama (cijene prethodne godine), mil.EUR

3.076 3.226 3.176 3.294 3.422 3.575 3.762

5. Realni rast BDP-a (%) 2,7 3,2 -2,7 3,5 1,8 3,4 2,96. Nominalni rast BDP-a (%) 4,4 4,5 -2,6 5,7 2,8 4,8 8,27. Deflator (%) 1,6 1,2 0,2 2,1 1,1 1,4 5,1

Bruto nacionalni dohodak (BND) jednak je zbiru BDP-a i salda primarnih dohodaka (od rada i kapitala) iz inostranstva. Za razliku od BDP-a, koji je mjera proizvodnje, BND je mjera dohotka. U sistemu računa, ovaj agregat predstavlja bilansnu stavku računa raspoređivanja primarnog dohotka ukupne ekonomije

7.3. ZDRAVSTVENA STATISTIKA

Obezbjeđivanje dostupne i sveobuhvatne zdravstvene zaštite prioritetni je cilj zdravstvene politike u Crnoj Gori do 2020. godine, polazeci od stava da je zdravlje stanovništva od opšteg društvenog interesa i najznačajniji resurs za razvoj, čime započinje i proces zalaganja za zdravlje u skladu sa globalnim ciljevima u ovoj oblasti. Strategija zdravstvene politike utvrđena ovim dokumentom zasniva se na podizanju kvaliteta zdravlja stanovništva, uz prilagođavanje i poboljšanje djelovanja zdravstvenog sistema u skladu sa finansijskim mogucnostima. Zdravstvenom politikom, kao opšti, definisani su ciljevi: produženje trajanja života, poboljšanje kvaliteta života u vezi sa zdravljem, smanjenje razlika u zdravlju, osiguranje od finansijskog rizika.Opšte načelo koje se garantuje Ustavom je pravo na zdravstvenu zaštitu i na mogucnost ostvarivanja najvišeg moguceg nivoa zdravlja, u skladu sa zakonskim odredbama. U pružanju zdravstvene zaštite, neophodno je poštovati načelo usmjerenosti na pacijenta i prepoznate zdravstvene potrebe, kao i usmjeravanje djelovanja prema prioritetima koji štite osnovna prava pacijenata. Opšta načela odnose se, kako na sistem tako i na svakog građanina koji je, prema zakonu, dužan da brine o svom zdravlju, a ne smije ugroziti zdravlje drugih i svako ima jednake mogucnosti na što bolje zdravlje.Zbog produženog vremena tranzicije u regionu zapadnog Balkana, koji je prolazila i Crna Gora, a u nepovoljnim socijalno-ekonomskim prilikama, mnogobrojni društveni faktori uticali su i na funkcionisanje zdravstvenog sistema i na zdravstveno stanje stanovništva. Zdravstveno stanje stanovništva prati se kroz regularno zdravstveno-statističko izvještavanje shodno zakonu, a podaci se izvještavaju kako na nacionalnom tako i na međunarodnom nivou. Kako trendovi ukazuju na porast opterecenja hroničnim nezaraznim bolestima, faktora rizika 12 povezanih sa ovim bolestima, ali i prekograničnim prijetnjama vezanih za zarazne bolesti, to je ovim pokazateljima zdravlja data posebna pažnja nezarazne bolesti su vodeci uzroci obolijevanja, invalidnosti i prijevremenog (prije 65-te godine) umiranja stanovnika Crne Gore. Ishemične bolesti srca, cerebro- vaskularne bolesti, rak pluca, afektivni poremecaj (unipolarna depresija) i šecerna bolest (dijabetes) predstavljaju hronične nezarazne bolesti koje su odgovorne za skoro dvije trecine ukupnog opterecenja društva bolešcu. Prema dostupnim podacima o umiranju u Crnoj Gori od 2008. do 2012. godine, hronične nezarazne bolesti učestvuju u ukupnim uzrocima smrti sa čak 80% od kojih bolesti sistema krvotoka i tumori sa preko 60%. Od ukupnog broja umrlih za skoro polovinu (44,3%) uzrok su bile bolesti srca i krvnih sudova i za skoro četvrtinu (23,4%) maligni tumori. U više od 10% slučajeva uzrok smrti je bio nepoznat (simptomi, znaci i patološki klinički i laboratorijski nalazi).

66

Prema podacima o bolničkom liječenju u 2013. godini, bolesti sistema krvotoka su na prvom mjestu u strukturi bolničkog morbiditeta prema otpustima (15,2%), dok su na drugom mjestu kao razlog hospitalizacije bila liječenja od tumora (11,8%). Bolesti sistema za disanje bile su na trecem mjestu (11,4%), a bolesti sistema za varenje sa 10,4% bile su na četvrtom mjestu. Stopa bolničke hospitalizacije u 2013. godini iznosila je 134 na hiljadu stanovnika. U strukturi vanbolničkog morbiditeta, u najvecem broju slučajeva registrovane su akutne bolesti i stanja, u prvom redu bolesti iz grupe oboljenja sistema za disanje (31,3%), dok su npr. bolesti sistema krvotoka kao hronična oboljenja bila na trecem mjestu (9,5%). Prema podacima o obolijevanju od hroničnih nezaraznih bolesti, a na osnovu izvještaja iz informacionog sistema primarne zdravstvene zaštite, tokom 2014. godine bolesti sistema krvotoka bile su zastupljene kod oko 30% odraslog stanovništva u Crnoj Gori (procijenjena prevalencija). Najvece učešce pojedinačnih oboljenja iz ove grupe pripada primarnoj hipertenziji (64%), sa učešcem od oko 25% kod muškaraca, odnosno 38% kod žena. Od 2013. godine, u Crnoj Gori su uspostavljeni registri za hronične nezarazne bolesti: maligne neoplazme, dijabetes, akutni koronarni sindrom i cerebrovaskularne bolesti. Potpuniji podaci iz registara za ukupan broj oboljelih od navedenih bolesti očekuju se u narednom periodu, kao i indikatori koji ce se na osnovu registara generisati. Prema dostupnim podacima iz registra malignih neoplazmi, ukupan broj novooboljelih od raka na nivou Crne Gore u 2013. godini iznosio je 1990. U odnosu na pojedine dijagnoze i polnu strukturu oboljelih, žene su najčešce obolijevale od karcinoma dojke (33,4%), kolorektalnog karcinoma (9,20%) i karcinoma pluca (8,88%), dok je kod muškaraca najčešci bio karcinom pluca (22,19%), zatim kolorektalni karcinom (12,58%) i zlocudni tumor kože (10,22%). Implementacija programa za rano otkrivanje raka debelog crijeva u Crnoj Gori započeta je 1. juna 2013. godine. Ciljna populacija su bili građani iz 14 opština u dobnoj grupi 60-64 godine. Od 1. juna 2014. godine ciljna populacija je proširena na građane iz svih opština uz proširenje obuhvata dobne grupe na 59-64 godineUpotreba duvana i duvanskih proizvoda, štetna upotreba alkohola, nezdrava/nepravilna ishrna i fizička neaktivnost su zajednički faktori rizika za vecinu preventabilnih nezaraznih bolesti i vezani su za ponašanje. Ovakvo rizično ponašanje dovodi do četiri ključne metaboličke (fiziološke) promjene: povecanje arterijskog krvnog pritiska, povecanje vrijednosti glukoze i holesterola u krvi i povecanje tjelesne mase tj. gojaznosti. Navedeni faktori rizika su glavni za četiri grupe nezaraznih bolesti koje se izdvajaju po masovnosti obolijevanja, posljedične invalidnosti i umiranja.U Crnoj Gori su do sada sprovedena dva istraživanja o zdravlju stanovništva i zdravstvenoj zaštiti (2008., 2012.) na reprezentativnom uzorku crnogorske populacije i dobijeni su korisni relevantni podaci koji se odnose na faktore rizika: pušenje, konzumiranje alkohola, fizičku aktivnost, ishranu. U 2008. godini 32,7% odrasle populacije (20+ godina) je imalo hipertenziju ili potencijalnu hipertenziju, a prema indeksu tjelesne mase 55,1% odraslih je imalo prekomjernu tjelesnu masu. Samo 11,5% odraslih upražnjavalo je fizičku aktivnost više od tri puta nedjeljno. Prevalencija pušenja (redovno ili povremeno) u 2008. godini je iznosila 32,7% među odraslima, dok je u 2012. godini iznosila 31%. Alkohol je konzumiralo 25,1% odraslog stanovništva svakodnevno ili povremeno u 2008. godini, odnosno značajno više (32%) u 2012. godini.Crna Gora je prošla kroz „epidemiološku tranziciju“, te veci teret bolesti za stanovnišvo, vec decenijama, predstavljaju nezarazne umjesto zaraznih bolesti. Ipak, još uvijek postoje izazovi koji se vezuju za unaprijeđenje zdravlja stanovništva u dijelu zaraznih bolesti. Pored svakodnevne potrebe za nadzorom, prevencijom, brzim otkrivanjem, liječenjem, kontrolom i suzbijanjem uobičajenih oboljenja zarazne etiologije, postoje i različite savremene „prijetnje“, kao što su novotkriveni patogeni i oboljenja koja oni izaziviju, kao i bolesti koje ponovo postaju aktuelne usled promjena u čovjekovoj sredini. Sve veci značaj ima i saradnja sa drugim državama, prije svega onima u okruženju, ali i drugim državama svijeta zbog povecanog broja putnika u međunarodnom saobracaju, te povecanom riziku od importacije bolesti i izbijanja eventualnih epidemija. Poseban problem čini antimikrobna rezistencija koja prijeti da ugrozi uspostavljenu kontrolu nad zaraznim bolestima. Na osnovu evidencije o zaraznim bolestima u 2014. godini u Crnoj Gori je prijavljeno 8.974 oboljelih lica od zaraznih bolesti koje podliježu obaveznom prijavljivanju (bez dokazanih slučajeva influence (gripa), ILI - bolesti koja liči na grip i ARI - akutnih respiratornih infekcija. Incidencija od 1447,4/100.000 je za 9,7% veca od prošlogodišnje vrijednosti.

67

U toku 2014. godine registrovana su tri smrtna ishoda od zaraznih bolesti koje se obavezno prijavljuju, sa mortalitetom od 0,48/100.000 (izuzimajuci grip koji se u ovom izvještaju obrađuje. Smrtni ishodi su registrovani kod dva slučaja obolijevanja od hemoragične groznice sa bubrežnim sindromom i jednog slučaja obolijevanja od kongenitalnog sifilisa. 14 Posmatrano po grupama zaraznih bolesti, broj prijavljenih slučajeva obolijevanja u 2014. godini je najviši u grupi respiratornih zaraznih bolesti (bez gripa), koje čine 77,3% ukupnog broja prijavljenih slučajeva zaraznih bolesti, čime je ova grupa zadržala prvo mjesto kao i prethodne godine odnosno poslednjih šest godina. Crijevne zarazne bolesti su na drugom mjestu sa učešcem od 11,6% u ukupnom broju oboljelih, a na trecem mjestu su parazitarna oboljenja sa 9,2%. Ostale grupe zaraznih bolesti (antropozoonoze, polne, vektorske, klicinoštvo i ostale bolesti) prisutne su sa vrlo niskim učešcem (sve zajedno čine 1,9% ukupnog broja oboljelih od zaraznih bolesti koje se registruju). Ovakav redosled učestalosti pojedinih grupa zaraznih bolesti karakteristika je posmatranog šestogodišnjeg perioda. U 2014. godini u Crnoj Gori registrovano je 20 novih HIV/AIDS slučajeva, pa incidencija novootkrivenih infekcija u 2014. godini iznosi 3,22/100.000 stanovnika. U momentu postavljanja dijagnoze HIV infekcije, 7 novoregistrovanih osoba je vec bilo u stadijumu AIDS-a (incidencija oboljelih iznosi 1,13/100.000), dok je 13 osoba registrovano u fazi asimptomatske HIV infekcije (incidencija iznosi 2,09/100.000). U ovoj godini registrovana su dva smrtna ishoda od AIDS-a. (Mortalitet iznosi 0,32/100.000 stanovnika.). Poslednjih godina se u Crnoj Gori stopa novoregistrovanih slučajeva oboljelih od tuberkuloze održava na nivou niske notifikacione stope za EU region, odnosno iznosi manje od 20/100000 stanovnika. Za 2014. godinu vrijednost ove stope bila je 18,2/100.000, dok je procenat oboljelih od multirezistentne tuberkuloze u odnosu na ukupan broj oboljelih od tuberkuloze 3,5. Stopa smrtnosti od tuberkuloze iznosi 0,32/100.000 stanovnika. Organizacija zdravstvene zaštite Shodno zakonu, država je osnivač nejveceg broja zdravstvenih ustanova u kojima se obezbjeđuje zdravstvena zaštita stanovništva. Zdravstvena zaštita se pruža u zdravstvenim ustanovama koje čine mrežu državnih zdravstvenih ustanova i ustanovama u privatnom vlasništvu.Mreža zdravstvenih ustanova je organizovana na način da se građanima obezbijedi zdravstvena zaštita shodno potrebama i mogucnostima zdravstvenog sistema, a u skladu sa principima solidarnosti, dostupnosti i jednakosti u ostvarivanju zdravstvene zaštite. Zdravstvena zaštita se pruža na tri nivoa. Prvi je nivo primarne zdravstvene zaštite koji bi trebao da obezbijedi 80-85% potreba za zdravstvenom zaštitom. Nosilac primarne zdravstvene zaštite je izabrani doktor u ambulanti, odnosno timovi izabranih doktora. Drugi nivo, nivo sekundarne zdravstvene zaštite, se obezbjeđuje preko specijalističkih ambulanti i bolničkih odjeljenja, kao i tercijarni nivo zdravstvene zaštite uz razvijanje subspecijalističkih ambulanti. Primarna zdravstvena zaštita je prioritet u razvoju zdravstvenog sistema, a u okviru nje promocija zdravih stilova života i preventivna zdravstvena zaštita. Organizaciono, dom zdravlja je ustanova koja je preko ambulanti izabranog doktora, odnosno timova izabranih doktora medicine i centara i jedinica za podršku izabranim doktorima nosilac primarne zdravstvene zaštite. 15 U 2008. godini domovi zdravlja su reformisani i promijenili su organizaciju i sadržaj rada. Organizaciono, Dom zdravlja ima tri osnovne cjeline:

● ambulantu izabranog doktora, odnosno timove izabranih doktora (izabranog doktora pedijatra, izabranog doktora za odrasle i izabranog doktora ginekologa),

● centre za podršku izabranim doktorima koji su organizovani na lokalnom i regionalnom nivou za: plucne bolesti i TBC, dijagnostiku, mentalno zdravlje, djecu sa posebnim potrebama, prevenciju i sl., i

● jedinice za: patronažu, fizikalnu terapiju primarnog nivoa i sanitetski prevoz. Zdravstvena zaštita na sekundarnom i tercijarnom nivou se ostvaruje u opštim i specijalnim bilnicama i KCCG, kroz ambulantnu specijalističko-konsultativnu i konzilijarnu zdravstvenu zaštitu, kao i kroz bolničko liječenje na odjeljenjima i kroz dnevni tretman pacijenata (dnevna bolnica).

68

Resursi u zdravstvu U skladu sa zakonskim propisima država je osnovala zdravstvene ustanove: 18 domova zdravlja, 7 opštih bolnica, 3 specijalne bolnice, Klinički Centar Crne Gore, Institut za javno zdravlje, Zavod za hitnu medicinsku pomoc, Zavod za transfuziju krvi, Apoteke Crne Gore “Montefarm”. Navedene ustanove pružaju zdravstvenu zaštitu po nivoima (primarni, sekundarni i tercijarni) u odnosu na djelatnost za koju su osnovane. Za realizaciju zdravstvene politike u dijelu zdravstvenog osiguranja odgovoran je Fond za zdravstveno osiguranje Crne Gore, a za realizaciju farmaceutske politike država je osnovala Agenciju za ljekove i medicinska sredstva (CALIMS). Na kraju 2013.g. u svim javnim ustanovama Crne Gore radilo je 7228 radnika od čega je 5550 (76,8%), zdravstvenih radnika i saradnika i 1678 (23,2%) zaposlenih nemedicinske struke. Odnos medicinskog i nemedicinskog kadra, zaposlenih u svim zdravstvenim ustanovama u javnom sektoru bio je 3,31:1 (odnosno na 100 zdravstvenih radnika i saradnika radilo je 30,2 nemedicinskih)

69

70