ETM DZS :4 Birinci Bask : DENG Yaynlan ubat 1992

Copright: KOMKAR, Hansaring 28-30, 5000 Kln 1, BRD Tm haklar mahfuzdur. Aile rechte vorbehalten ISBN : 3-927213-04-7

Ynetim Yeri ve Yazma Adresi: SRE NAAT TURZM ve YAYINCILIK TCARET LMTED RKET

Atatrk Bulvar Emlak Bankas Apt. B Blok .No: 146 Kat: 7 Daire: 28 Aksaray - STANBUL Telefon: 513 23 56 Tel-Fax:513 87 36

Yaynevinin Notu: zoli'nin elinizdeki bu eserinin Trkiye'deki yayn hakk, KOMKAR tarafndan yaynevimize verilmitir. DENG Yaynlar olarak deerli yazar zoli ve KOMKAR'a teekkr ederiz. DENG Yaynlar

Bask Tel

:

BARAN OFSET

: 577 99 71

D. Izoli

FERHENGKurdi-Trki Trke-Krte

DENGYaynlar

EZ

...

Ez j Dersime Nehya Moxindi j gund Hulman Kur Bapir kur Xelil kur Osman kur Heyto me. Bav bapir Heyto mn dernexist l kal wi Bro (Bayrem) j Qerejdax dreve t l gund Riik ba axayeki ciwar dibe. Pa bray wi Hnd ji tte ba wi pev re tn gund Hul man xani erazi dkrn. Ev herdu bira j airete zolan bne h gor kalepirn gundiyn mn em zolen v herma Drsim bei Hulman j van bavana tn. L gor nfsa mn ez di sala83.1940 j dayk dibim nav mm Husn datinrn. Pa ji ev panava 'Yldz" j ali hukumatc de l mn a ni dikin. L Kurdistan weki her tti j daykbna' mrov ji serrast nine. Selwi, dayka mna bhn dgot: "tu dema rezan de byi". Ew gnde mna pk carinan nebye 50 mal. Ew di diroka xwe de b end caran hatyc ruxandin j nve ava bye. Yan ew di hoyn serphatiyn gel xwe de dji. Sala 1938, di qeleoyiya Drsun de ew careki din serbn b hate wran krn. Gundye ko j tevkutna leker Trk xilas dibin, drevn xwe ddm teht iyayn herm. Di niva sala 1939 de ewrn re l ser dnyaye ji dgenn. Helhela er cihan ya duhemin bala karbidcstn Trkye dkine er l Drsim radiwestinm yn mayi re ef ya gelemperi dertinm. J aliki er cihan ya duhemin dibe sedema xilasbna gundiyn mm ya mayi. B awaki di ko bjim: "er cihan ya duhemin salek j piya destpka xwe de l Drsim dawi t. V efkrne de gundi tne gund xwe dixwazin j n ve n ava bkm. Sal 1939 ye h Drsim bdengi heye. Destpka payiz de ez tme dmyay. Bo ko j d bav xwe re bibime hvrya "jryina n". L haya wan nine ko er cihan ya duhemin destp dike. Leker Tirk carek dm h Drsim belav dibe. Hei ko mr m kom dikin wan digmn sker diimn roavaya Trrkiy. Heftsahya xwe de mm mzanb er ye, zulm zordari ye h gund dim dibistan. Cendirmeyn ko dhatn gund dn h xelk me zarokan tadayi dkrn j bo me steki taybeti bu

ez t nedgiham. 12 salya xwe de j gund derketm piti deh sa lan unda hatim Ewropa di yenegenyame. J merc hoyn dema daykbna mn ta nha de h steki nehatye guhartn. J derve j drve h welt dnehrm. L cihan er nine l h Kurdstana raq ev cara endane ko er cihan derbaz dike. Gnde mm a reben ji h di deste Trrkan de dnale. L herma Drsim ch ch ekdari geh ji b zlm stemkari er domdar e. Dbhism Hulman maye 30 mal. Ew er dizi kesnebhisti ko l ber av dmyay dibe disa gnde mm kavil krye. Xort ciwann gund h ber tadayi, j ikence zulme j gund derketme. Hul man maye dest end kalepirn kevn de. -xwezi disa er cihana ssyan ji anla derketena- db ko gnde mm di cih xwe dedma!..

D bav mm di tuneti xrzaniy de n pyanya Xwed. Ez, h welateki dewlemend di hebn de xizani djim. Hviya D bav mm "jyina n" j bo gnde wan; h gel wan b wan re gor... Ez b guharuna nav "D. zoli" ve bm xwediy v ferheng... Sala 1991 de mm j xwe re keek Kurd ani. Disa di w sal de kureki mn b mm nav "zoli" dani. Bihr bawenya rmn j Xwed heye. Ferhenga Krdi bxwedi nine namine!...D. zoli2 nya pm 1991

L Holend.

PGOTIN

kinna ferheng gelek etin e; kar xebateke b westan emreki dixwaze. B taybeti j bo zman Krdi. J ber ku, em Kurd brndest m, b dewlet in, welat me parebyi ye zman me ji tevi me ne azad e. L welat b zmac me dibistan zaningeh, xwendin mvisandm, apkmna rojname kitban qedexe ye. Ev yek, bib neb, tesira xwe h ser kar xebata di war hazirkrnna rzman ferhengan da ji nian dde. L disa ji, div em awa bo nzgari azadiy er dikin, usa ji bo jiyandn pvebrnna and zman xwe ji kar bkm. J ber ku, ev kar beek e j er nzgariy. Zinan and wek beniteke xurt e bo hebn jiyana mdeteki. Eger himber parebn bmdestiya sedsalan, himber ewqas zulm teda, iro ji gel Kurd h ser piyan e bo azadi nzgariy b camri ber xwe dde, di v yk da para jiyandma zman anda me gelek mezm e. Nviskar, hozan zanayn me erkarn hja ne di tevgera rrzgariy da div em qedr wan ba bzamn.Himber ewqas asteng zor zehmet ji, heya nuha gelek zana ruviskarn beyani yn Kurd l ser ferhanga Kurdi xebitine. Ferhenga pin ku em p dzamn, b dest zanay talyan Garzoni hatiye kinn. Garzoni her usa ji, Kurdzan pin e ku l ser rzman Kurdi xebitiye efrandna xwe di sala 1787'da h bajar Roma, b nav Rzman Ferhenga Kurdi apkriye. Di v kitb da bea ferheng 220 rpel e 4600 bje t da ci grtiye. Kurdzan A. Jaba (esl xwe Poloni ye) ji Ferhenga Kurdi Fransi hazr kr. Zanay Alman Ferdinand Justi h ser v ferheng xebiti ew di sala 1879 h bajar Petersburg; apkr. T da qasi 15.000 bje ci dgre. Zmanzan Kurd Tevfik Vehbi (j Kurdstana Iraq) Kurdzan ngiliz C. J. Edmonds, b hevra Ferhenga ngilizi Kurdi hazrkrrn ev ferheng di sala 1970 da ap b. Disa, Kurdzaneki Amriki, Prof. Ernest N. McCarus, h ser devik Kurdiya Silmaniy, Fer henga Kurdi-ngm ekriye. Kurdzan Fransi Joyce Blau ji b nav Ferhenga Kurdi-Fransingti, b s zmanan ferhengek krriye. L di vi wari da kar xebata mezm b dest mviskar zanayn Kurd xasima h Kurdstana Iraq-iran h Yektiya Sovyet hatiye krn. L Kurdstana Iraq Ghv Mukriyani di sala 1950 da b nav Rehber ferhengeke Erebi-Kurdi derxist. Ferheng 400 rpel e. Muhammed Hal, b nav Ferhenga Hal, ferhengeke Kurdi-Kurdi denast. Ferheng s cld e t da bjeyn Kurdi disa b zman

Kurdi tn izahlarn. Abdulrahman Muhammed Emin Zebihi ji disa b Kurdi-Kurdi ferhengek hazr krr ku 10 cld e heya mha end cild w di nav weann Akademiya Kurd a Zanstiye da ap bne. Maruf Karadaxi Merdux, Ferhenga Kurdi a andtniy krriye ew di sala 1972ya da wek du cld ap bye. Dr. Abdulrahman Abdullah ji h ser bjeyn xweiy ferhengek derxistiye. Kemal Ce lal Xerip, Ferhenga Zamstiy ekriye ew ji du cilde mezm e. Ce lal Muhammed Ali di sala 1982ya da dionn Kurdi derxist ku 504 rpel e. L Kurdstana ran x Mardux Kurdistani b s zmanan (Kurdi-Fansi Erebi) ferhengek ekr ku du cld e, b kl e h Tah rana ap bye. Awrang Murad b Kurdi-Fansi ferhengek krriye ku ew ji du cld e. Sadk Safizade Borrekayi, Ferhanga Med krriye hm cildn w heya mha ap bne. arr hja Hejar ku isal heqiya xwe, Kurdi-Fansi ferhengek hazr krr ew ji vvek du cld ap b. Ferheng dora 60.000 bjey Kurdi berhev dike j du leheyn Kurdi, Kurmanci Sorani pk t.Ferhengn Kurdi ku h Iraq rane ap bne, tevayiya wan b tipn Erebi ne disa b grani gor zarav Sorani bne. Bona v yk, Kurdn Trrkiy ku b latini dixwimn b Kurmanci dpeyivn nkann j istifade bkn. Di war ferheng da Krden Sovyet kar xebateke hja krm. Yek j wan mamostey mezm Prof. Qanat Kurdo ye. Wi du hew ferhengn Kurdi-Rsi hazrkrnn. Yk b zarav Kurmanci ye, di sala 1960 h Moskow ap bye, t da 34.000 hezar beje ci dgre. Ya dm b alikariya Zera Usv hazr loriye, b zarav Sorani ye, di sala 1983 da h Moskow ap bye t da nzi 30.000 beje heye. Prof. Farizof ji ferhengeke Rusi-Kurdi cebriye ku t da 30.000 be je heye, di sala 1957 l Moskow ap bye. Siyabendov A. aani, ferhengeke Ermeni-Kurdi kiriye, t da 23.000 beje heye, di sala 1957 h Rewan ap bye. B Ermeni-Kurdi du ferhengn din hene ku b deste komisyonan hatme hazrkrn. Emine Evdal ferhengek j bo rastnivis (imlay) kiriye, di sala 1958 da h Rewan ap bye. Maksime Xemo j bo idiomn kurdi ferhengek kiriye, t da qasi 8000 gotrn ci dgnn, di sala 1983 da l Moskow ap bye.

Krdeki ku h rdn ciwar bye, Ali Seydo Gewrani, di sala1

D\iwmdaboagphda^aftrebbm^.KrdolciiBiliminm200 Yllk e^.Rohat, KOMKAR Yaynlan, 1987, Kln.

1985 da h Amman Ferhenga Kurdi Njen aplar. B Kurdi-Erebi ye. 668 rpel e t da j 30.000'i zetr beje ci dgre. Dgel van, h ser ferheng hm xebatn dm ji hebn ku mn b nav neknn, j ber ku naxwazim ztrr dirj bkm. Xuyaye ku, j bo zman Kurdi di a ferheng da gelek kar xebat bye. L mixabm, Kurdn Trrkiy nikann j van efrandman istifade bkm; j ber ku hm nvisandn cuda ye (ew b tipn erebi kini hatme mvisandm), hm ji zman cuda ye (praniya wan b Erebi, Farisi, Rusi, Ermeni, Fransi, nglzi hwd.. hatme izahlonn). J bo Krden Trkiye ferhengn Kurdi-Kurdi, Kurdi-Trki b tipn latini b kar tn. B Kurdi Trki heya mha hm ferhengn pk derketne. Yek j wan ferhenga Yusf Ziyaedd Paa ye ku di sala 1894 da derketiye esl xwe Kurdi-Erebi ye; ptre, Mehmet Emin Bozarslan ew kriye Kurdi-Trki di sala 1978 da l stembole apkriye. L t da ten, qasi ar-pnc hezar kelime ci dgre. Dr. Kamran Bedirxan ji h ser ferheng gelek kar xebat krriye. Ew xebata wi di dest Enstitya Kurdi ya Paris da ye . Weki t zanin, end sal e h ser kar dibe bo ap hin ne hazr e. B ferhenga zoli, cara pein e ku, b Kurdi-Trki Trki-Kurdi ferhengeke ba der t. l Di bea Kurdi-Trki da qasi 30.000 beje 4.000 biwjen Kurdi (idiom weki wan), di bea Trki-Kurdi da ji 25 hezar beje ci dgre. B aliye sistematik ji zoli xwe gelek westandiye, emsi nr m j bo navan ben gotnan (weki lker, nav, cinav, rengdr hwd..) nian daye. Ev ferheng j bo Krden Trkiye heweedariyek gelek mezm b zoli b v xebat, k tne karek hja kiri ye. Cara pein di sala 1987 da b dest mviskar gor imkann xwe 500 hew ap bn z xilas b. Nuha b mvisandn kleke trr j nuh va ap dibe. zoli j bo apa nu l ser ferheng xebitiye ew frrehr krriye.

zoli kur gundiyeki ye j hla Drsim. R frsend ne ditiye ku xwendmeke bhnd bke. awa pgotma xwe da dibje, gelek waxt e j welat derketiye karkereki Kurd e l Holand. L ev yek, hjaya cehd xebata wi nian dde. Pr kes hene xwendina bhnd knne, l nezan m; hm kes ji hene dersdar xwe ne, l hozan m. zo di pgotina xwe da gazman dike, dibje xwezi ev ferheng b tevayi Kurdi-Kurdi ba.. L b raya mm, bo destpk ferhengn Kurdi-Trki Trki-Kurdi trr e. J ber ku, h Trkiye Kurd di dbstanen Trkan da dixwimn b xwendm nvisandna Trki1

Di sala 1987 da b Kurdi-Trki ferhengek din ji derket Ew b zarav Zazaki ye b ali Malmsan) hatiye eknn. 431 rpel e t da qasi 20.000 bje ci dgre.

dzann. Ew, her iqas b zman xwe, ango b Kurdi xeber didm ji, j mistek kesi p da, b xwendm mvisandma zman xwe nzann. Bona v yk, ew b alikariya ferhengn han dkann b hsani xwendm mvisandma Kurdi hin bm. L menv div vi kari wek destpk bibine b xebatn nuh frrehtir b pva bbe. J me ra hin ferhengn frehor, dewlemendor batr hewce ne. zoH end sal h ser xebitiye ev ferheng hazrkriye. L zman Kurdi zmaneki kevn e, dewlemend e j bo civandma gotmn Kurdi hin zde xebat xebata zde kesan hewce ye. J xwe, izoli b xwe ji dibje: "Hvi daxwaza nnn ew e ko rojn phao' de zmanzaneki hemwelatiy mm b Kurdi-Kurdi ferhengeke pk bine." Ferhengek iqas dewlemend be ji nikare temamiya gotmn wi zmam' bcvine. Hm gotm nagihn dest berevkeran vearti diminin. L ah dm, zman jini ye, um dguhure; b wext hm gotm dmnn j bir dibin, l j wan zetr ji yn nu edbm. Ferheng ji dve di apn nu da gotmn nu bstine, tevi yn ber bke, kmasiyn xwe temam bke. L bo Kurdi dve beri hemyan bje idiomn heyi ba bn berhevknn. Di zman da hem bjeyn ku b kar tn dve di ferheng da ci bgnn. Ne sert e ku esl wan Kurdi be. Menv dkare esl wan niande dve be niandan. Hem zmanan da b hezaran bjeyn beyani hene. Berhevknna bjeyan gotnan kar xebateke freh dixwaze. Bo vi kari, dve hm h efrandnen edebi zansti yn kevn nu ba b nhertn, hm ji di nav gel da, ci ci, xasima di gundan da kar b krn. Gund bo zman avkaniya mezm e. Nav heywanatan, dar beran, giya kulilkan l w ye. Nav gelek haletan, tten dm h w ye. Hm caran navek, gotnek h vr tne, h ciy dm heye. Gotm mane ci ci ferq dike. Tte ku ferheng da ci dgnn ne ten bjeyn serbixwe ne. Dve ferheng, her usa ji ci bide idioman. diom j end bjeyan pk tn l xwedi maneyeke xas m ku j maney wan bjeyan gelek cudar e. Weki gona seri lxtstm. Gava yek dbeje "eriki lxe", nay w man ku ser xwe h steki xe, l t mana "here l bmre" yan "here cem". Zman Kurdi da ji idiom gelek m dve ben berevknn. Ango j bo ferheng kar ku heya iro b dest hm camran hatiye knn kareki hja ye, dve em pk nebinm. L kar mezm hin h p me ye. Ev kar bar ji dkeve ser mil zmanzann nughti. Dve ew b v yek hyarbn, xwe biwestinm efrandnen tir pk binm.

Hezran

1991 -

Kemal Burkay Stokholm

Amade/arma vferheng de ez feri. tteki bnv "ferheng

kmnasane,lnehnvrovekL"

P

G

O

T

I

N

"Mvov ew e ko 'mezawhi' re avnebari neke, l 'mezmahiy jixwe re armanc bgve.

Ez pgotma ferhenga xwe ya pein disa h vr ji dbejm, wisa b: L Holand, di ferhenga de bnavdeng firmayek heye "Van Dale", yek j ferhenga wan 1280 rpel e di piya pgotina xwe de""

dbeje ko: " No dictionary of a Uving tongue can ever be perfect, Samuel Johnson (1753)" Yan, "di zmann jindar de hi ferhengek nine ko her rkpk be." Ewan ko ev methelok Samuel Johnson grtne peya ferhen ga xwe, di erm nine ko ez w hevoka jorin bmvisnn. Ger zmann pveyi de h f erhengn brrkpk nabm, ferhenga mm a b zman Kurdi w hmek kmasi t de hebn"". L ser Kurdi, Kurd, an Kurdstana evend prr t henin ko merov a dike j kijani de destp bke bnvisi bibji. L nabe, Kurdstan azad nine, dewletn ko Kurdstan dagir krnne djrmnahiyek bhempa dajon. Stemkar in, zalim m j insaniyete dr m. Ne ten j ali siyasi coxrafi, ger beji: "ez Kurd im" dibe ta jenosida wan. Dkujrn, penahmde dikin dpevn, (asimile dikin). Djmm multi-nasyonal e, her yek j ya dm xirabtrr e h dji Kurd de gumani nake. Kurdstan, ew welate ko di behsa abori nabe, teknoloji xewn e, meseleyi senay, avaki zanyari ko bei mroveyati ya mrov pk tine h Kurdstan nema ye. Kurd ew gel e ko h dnyaye b ten tkoina hebna jyina xwe dde. L

her welatparz ko h der an h hundur keysa maf mrovati dibine an ji mnna xwe dgre ber av derheqa Kurd an Kurdstana de tteki dnvise. Heta mha zdeyi h ser irok, stran helbest dhatn mvisin, roman h di dema jyina xwe ya zaroki de ye. ra mm ev ferheng hlbjart. erm e ko ta iro b taybeti 'Kurdya bakur de' me tu ferheng nekinne. Herweki ya: 1- Ysf Zyaeddin Paa (1894) Kurdi-Erebi - evya di ah M. E. Bozarslan de careki dm b Kurdi-Trrki ap bye (1978) - 2. Prof. Qanad Kurdo Kurdi-Rsi (1960). 3. Musa Anter Kurdi-Trrki (1967) 4. Joyce Blau (1965) Kurdi-Frensi. Inglizi -ko pa 1975 de h ali wann Svan de Kurdi-Trrki hatme akrn ji, l di naveroka wan zerengya wan j bo roja iro besi me nine. L bauri Kurdstan zdeyi j zaravayi Sorani trr berhemn Kurdi pkhatine, lbel zaravayi mezmtr Kurmanci ko him ziman Kurdi ye h di derg de maye. Elfabe, rzman ferheng; s stna hebna zmaneki ne. Jbyi wan axaftm mvisandm nabe, jyin nabe. Ferheng eknn asan nine, bareki gran e gelek kend kosp astengi t divn. L hebneke km j tunebn etrr e... Ev prtk j welt hezaran kilometr dr, di jyineke miexti de amade bye. Herweki bimkani tenti, ew evn bxew astengya mm bn, l ew Kurdya rin xwe, ew ziman b bal pal, ew asoya btrxb ya diroki a Kurdi j mm re hsani ava krr b sebeba pesna dile mm. J w hza manewi ye ko mn kend kospn pin gr krn ez di heq vi kari derketm v prtka xwe ya granbha pekei gel xwe dikim. Ev ferheng, di roja iro de gavek e, gava duduyan e. B awaki dm ava bye. Armanca xwe ev e ko bjeyan vUr bsemfine helbjerine zamsti bke. L disa ji ermezari l ser me ranake. Herweha ev ji Kurdi-Trki ye. Evinya ehle mn ev b ko b ten Kurdi ev rpeln han tji bibwana. Hvi daxwaza mm ev e ko di rojn phati de zmanzaneke hemwelatiy mm gava ssyan bavje b Kurdi-Kurdi ferhengeki pk bine... Xebata mm h ser v prtke gelek drej e, heta sala 1962 ya de. Di bhara 1987 de mm himm v ferheng dani yek apkrib. Ev ferheng ji rastkrn, durustknn berfrrehkrma w ye. "Bihay zr, zrker dzane" dbejm. Dvya ye ko. bte gotm ji 'bihay bjeyi ji, ferhengnvis dzanm" Kurdi de wsa beje herim ko himi diroki ne, wsa beje pekhatna beje hemn ketine hemza tabiat j re bne got hes ko mm tabir nedit ez pesna xwe bdm. L b kurti bejim. "Ziman xelk, xelk kin ye; zrman Kurdi ji Xwed ekin ye". Hewce nine dr biim ez v ferheng b Trki re datinm berhev (miqayese dikim) ko hgel w tercme bye. Wek di behsa xwandin de ji me nvisi di zmane Trki de

tipn C, F, G, H, J, L, M, R, Z. nayn piya bjeyi. B awaki din bjrm, yan di Trki de ew bjeyn ko b wan tipan yeki destp dike ne Trki ye. Ferhengek Trkya b 1700 rpeli de 280 rpel j van tipana pk t. 1/6 -j ean yek- j ferhenga wan b temami ne ya wan m. Ger di tipn dm de ji bjeyn bryani derinm j 3/5 (j pncan s) h ferhenga wan j hol radbe. L di Kurdi de ji , E, I, L O, U, U nayn piya bjeyi lbel j van b ten E de end bjeyn byani xuya dibin. J xwe U y de ji hi we ninn. Ev ferhenga b 450 rpeli de 18 rpel j van tipan in, yan 1/26 -j bist ean de yek- byani ye. Ya byanitrr ew e ko j Trki de, xwandin nvisandn dibe dewlet ji dibe, reben Kurdi de nabe!... L berhevdana Trrki Kurdi de yek ji berav dibe ew e: B sedsal m ko em pevre di nava hev de djin. Em bmdest m ew koledar m. Kurdi j Trki hi beje negnye. L beramberi w de Trrki b sedan bje biwjn Kurdi standne. Drv naveroka wan guhartme knne mal xwe. Ecbiya ferhengeka 'Trk Dil Kurumu" ji heye. Hem bjeyn byani b iaretek ani dane. L yn Kurdi re ji terima 'halk dilinde, hlk." knye piy. We: apraz (eprast), eper, dulda (talde), gul (gl), kak (qax), km (gom), lo (luq), mal, mezra (mezre), rastlamak (rast hatn), yn dm... Eyb nine ko di zmaneki de bjeyn byani hebm. Hem dnya ji wsa ye. Ger bjeyn Latini, Frensi yn dm derkevm zmane Inglizi j namine. Eyb; kes ko zmane xwe nine inkarlarna zrman anda xelk dike. J xwe dema iro de bandra teknoloji nzikbna gelan h hev ev tekeli msoger e dvyaye ji. Em Kurd gava teksteki dnvisn j bjeyn byani drevm. J bo v yek ye ko em, dixwazm di nndya babet ko dil me de ye bdn, na be. Dawi ji dev j nvisandne berddm. Era xeleuya ko em b gelemperi duan yek ji ev e. Bjeya ko bye mal zmaneki di mal gel e, biv nev tu j re serri bki. Kurdi nebye zmane nvisandne ya dewlet di zanngehan de bkar nay. Carinan di beramberi zmanen dm de bjeyn Kur di nayn ditm -ev kmasi di hem zmanan de ji heye- carinan ji beje heye lbel nay bkar anin. Zmane nvisandne ya Kurdi iro b ten j ah km kesan de di devereke pk de t xebitandm. J bo v yek di paveknn teksteki de gava bjeya Kurdi nay bira mviskar ew hin rzebje an biwjn dm dibinin dtrinn bjeyi byani. Herweki ew ji di tekste de t fehm knn l zrman berfreh nabe teng dimine. Weko: beramberi "isbat qebl" ya Erebi di Kurdi de "peytandn pejrandn" heye. L zor km mviskar evana bkar tinm disa j h ser reya kevn dm. J bo pvebmna zrman j bo rewenbirn tgehiti divt bjeyn njen

10

pvebrnna zman j bo rewenbirn tgehiti divt bjeyn njen bkar bn gelemperi bibm. Ez kirkareki fabriq h derveyi welt, mm h xwe peytand ko; h varan, ser heft, dema valahiy, her car end rpel bene nvisandm, mrrov berhemeke wisa pk tine. Gava bjim: "Naveroka v ferheng nzi 30.000 bjeyn (me ba nehjmaruye) Kurdi nzi 25.000 bjeyn bei Trki; legel lkolin h ser dgeln dmya rzmani hanye krn, grnngiya v xebat berav dibe. Tixbn imkann mm teng, arikarn mm nin bn. Lbel ferhen ga mm a yekem wann Kurdi serkanya lgerinn mm bn. L arikanya mezm mm j xyjunr (computer) dit. Ev bexia te knolojiye di vi kari de bhempa ye b mnetdanya we ev berhema serbrxwe b.D. zoU29 09 1991

Bu szln yapan bana bir ey retti- "szlk yapmak kolaydr,fakat bir kiiyledeiL"

NSZ"nsanodurki 'stn' kskanmamal, fakat stn' kendine hedeftutmaldr."

Ben nceki szlmn nszn yine burda da tekrarlyorum, "" Hollandada szlk yapmnda isim yapm 'Yan Dale" adl firmann kard 1280 sayfalk bir szln nnde yle bir ibare var: " No dictionary of a living tongue can ever be perfect, Samuel Johnson (1753)"yleydi:

Yani 'Yayan bir dilde mkemmel b^ szlk yaplmamtr". Eer onlar Samuel Johnson'un *- ozn sdklerinin basma almlarsa^ benim de yr'" ' cmleyi burda baa almam doaldr, ilerlemi dillerde ^ "mkemmel" deyiminden ekim liyorsa benim bu Krte szlkte eksiklikler olmas doaldr"". Krte, Krt ve Kurdstan zerine yazlacak, izilecek o kadar ok ey var ki insan neyi neresinden balayacam arr. Fakat yine de olmuyor, Krdistan bamsz deil, Krdistan' igal eden devletler sonsuz bir dmanlk gdyorlar, baskc ve zalim dav rantan bu tip almalara engel oluyor. Sadece siyasi ve corafi deil ben 'Krdm'' demek bile soykrmlarna sebep oluyor. ld ryorlar, sryorlar ve asirnile ediyorlar. Dman ok ulusludur ve biri tekinden beterdir. Krtlere kar bir eylemden tereddt et mezler. Krdistan yle bir lkedir ki artk ekonomiden sz edile mez, teknoloji hayaldir. Sanayi, toplum ve bilim alannda inam insan yapan gelimelerden Krtlerin yararlanmasna frsat verilme mitir. Krt yle bir ulustur ki dnyada sadece yaamak iin ura

12

veriyor. Fakat her yurtsever Krt yurt iinde veya dnda ne za manki insan haklarndan frsat bulur veya lm gze alr, Krt ve Krdistan hakknda bireyler yazar. imdiye kadar ou hikaye, iir veya halk trkleri yazlrd. Roman henz emekleme amdadrr. Ben ise burada szl setim. Ayptr ki imdiye ka dar biz Kuzey Krtesinde bir szlk yapamadk. Geri: 1. Yusuf Ziyaeddin paa (1894) Krte-Arapa Kaha sonra 1978 ylnda M. E. Bozarslan tarafndan Krte-Trke kmtr- 2. Prof. Qanad Kurdo (1960) Krte-Rusa. 3. Musa Anter (1967) Krte-Trke. 4. Joyce Blau (Krte-Franszca-ngilizce -daha sonra 1975 te wann ivan yaynlan tarafndan Krte-Trke szlkleri varsa da kapsamlan bakmndan bugn iin yeterli deildir. Gney Krdistan'da ou Sorani lehesinde gzel eserler kmtr, fakat Krtenin ana temelini tekil eden Kurmanci lehesi daha beik amdadrr. Alfabe, gramer ve szlk; bir dilin varlnn ana unsurudur. Bunlarsz konuma ve yazma mmkn deil, yaant eksik kalr. Szlk yapmak kolay i deil dedik, ar ve ok girdili kth b yktr, fakat yetersiz de olsa hi yoktan iyidir. Bu kitap vatandan binlerce km. uzakta bir srgn hayat alanda yazd. imkanszlk ve yalnzln yannda uykusuz geceler de en gel tekil ettiyse de, bunun yannda Krtenin engin ve kkl oluu, tarihi ve tabiatla iielii, kelime zenginlii ve kelime yaps bana kolaylk oldu, haz ve gurur verdi. Bunun verdii manevi kuv vetledir ki yukarda bahsettiim girdili kth zorluklarn -yalnz da olsa- stesinden gelerek bu deerli eseri halkma takdim ettim. Bu szlk gnmz Krtesinde ikinci admdr. Dierlerinden deiik olarak hazrlanmtr. Kelimeler snflandrlm ve bilimsel hale getirilmitir. Gene de zerimizdeki ayb yok etmeye yetmez. nk bu da baka bir dille tercme edilmitir. Gnl isterdi ki sadece Krte olarak bu sayfalar dokundu. Umudum ve arzum, ilerde dilbilimci bir yurttam tarafndan nc adm atlabilsin ve Krte-Krte szl tamamlanabilsin... Bu szlk iin uzun almalarm olmutur, ta 1962 ylma kadar uzanr. 1987 baharnda ilk szlm ofset olarak neretmitim. Bu szlk onun geniletilmi ve dzeltilmi devamdr. "Altnn kymetini sanaf bilir" derler. Herhalde "kelimelerin kymetini de szlk yazan bilir" denmesi lazm. Krtede tarihi ve kkl kelimeler var, kelime ve kelime yaps tabiatla yle kucakla m et ve kemik haline gelmi ki vnmek iin tabir bulamadm. Ksacas: 'bakalar dilini kendi yapm, ama Krteyi Allah ya ratm" diyebilirim. Uzaa gitmeye lzum yok, Krteyi imdiki tercmesi yapdan Trkeyle mukayese edelim. rnein: Trkede,

13

C, F, G, H, J, L, M, R, Z. harfleri kelime nlerine gelmez, yani Trke szlkte bu harflerden biriyle bahyan hi bir kelime Trk e deildir. Bunlardan hi biri Trke szlkte olmamas lazm, ama ne gezer? Elimdeki 1700 sayfalk bir Trke szln 300 sayfas yukardaki harflerden oluuyor; yani szln altda biri tamamiyla Trke deil, eer dier harflerdeki Trke olmyan ke limeler de karlrsa, sanrm szln daha byk bir ksm orta dan kalkar. Fakat Krtede de , E, , L O, U, harfleri kelime nlerine gelmez. Fakat bunlardan sadece E ve 'den bir ksm ya banc kelime var. U ve dan ise zaten kelime yok. 450 sayfalk Krte ksm olan bu szlkte 18 sayfa bu harflerden oluur. Yani 1/26's. Garibi odur ki Trkeyle okuma-yazma olabilir hatta devlet kurulabilir amma zavall Krte de deil!.. Krte ve Trkenin kardannlmasmda gze batan bir ey de u: Yzyllardr beraber ve iice yayoruz. Biz smrge, onlar s mrgeci. Krte Trkeden hi kelime almamtr. Buna karlk Trke, Krteden yzlerce kelime alm, ekil ve ieriini deiti rerek kendine mal etmitir. Trk Dil Kurumunun garip bir szl de var. Tm yabanc kelimeleri hangi dile ait olduuna dair ia retler koymu, fakat Krte olan kelimelerin nne de 'halk dilin de, hlk.) ibaresi yerletirmi. rnein: apraz (eprast), eper, dulda (talde), gul (gl), kak (qax), km (gom), lo 0u(l)> mal, mezra (mezre), rastlamak (rast hatin) gibi. Bir dilde yabanc kelime bulunmas ayp deil. Btn dnyada byledir. Eer Latince, Franszca ve dier yabanc kelimeler karlrsa ngilizce de de bir ey kalmaz. Ayp olan bakasnn dilini veya kltrn inkar etmektir. Zaten gnmz dnyasnda teknolojinin tesiri ve halklarn birbirlerine karmas bakmndan bu kanlmazdr ve gerekir de. Biz Krtler bir teksti yazdmz zaman yabanc kelimelerden kanrz. Bundan dolaydr ki bir mevzuya gnlmzdeki akc gzellii vermek istediimizde de ol muyor. Sonunda da yazmaktan vazgeeriz. te millete yaptmz hatalardan biri de budur. Halka mal olmu bir kelime o halkn mal saylr, ister istemez onu kabul etmek gerek. Krte henz bir devletin resmi yaz di olmam ve niversite lerde okunmuyor. Bazen Krtede dier yabanc dile karlk keli me yoktur -bu her dilde de var olan bir eksiklik- bazan da kelime olduu halde bu kelime kullanlmyor. Krtede yaz dili belli kii lerce ve dar bir erevede kalmtr. Bundan tr bazan bir teksti yazarken veya tercme ederken yazarn aklna ona uygun kelime gelmez. Bunlar da o yabanc kelimeye karlk kendilerince bir ke lime veya kelime dizisi yerletirirler. Geri tekst anlalr ama dil genilemez ve gdk kalr. rnein: Arapadaki "ispat ve kabul"

14

kelimelerine kar Krtede "peytandn ve pejrandm" var. Fakat ok az kii bunlan kullanr ve yine de bildiini okur. Dilin geliti rilmesi ve gelikin aydnlar iin zorunlu olarak bu Krte kelime ler kullanlmal ki kelime genellemi olsun. Yurt dnda bir fabrika iisi olan ben, kendime ispat ettim ki akamlan, hafta balan, bo zaman veya tatillerde her seferinde bir ka sayfa yazlsa insan byle bir eseri meydana getirebilir. De sem ki bu szln ierii 30.000 Krte kelime ve drt bine yakn deyim-ki tam olarak saymadk- ve 25.000 Trke kelime ile bir gramer ve devletler hakknda bir aratrmal bir ilave ile vnce layk bir eser meydana gelmitir. mkanlarmn snrlan dar ve yardmcm yoktu. Fakat benim ilk szlm ile Krte yaynlar aratrmalarmn kayna oldu. Fakat en byk yardm bilgisayardan grdm. Teknolojinin bu esiz ba hii bana bu eseri bamszlatrmamda minnettarlk kazandrd.D. zoli29. 09. 1991

XWANDINA

VE

FERHENG

Ger hon xwandm nvisandna Kurdi re mijl dbm, an xwandewar apdenya Kurdi ne; xwandm de bjeyn ko hon tnagehin ev prrtk b kri we b digehije hewara we. Bawenm %80 daxwaza we w b cih bine. Ferheng b taybeti bo Kurdn h Ewropa amade bye, prramya Kurdn h Ewropa j Kurdstana Trrkiy hatme, km zde b Trki diaxivm. Bo v yek me ev ferheng Kurdi Trrki krr; pa vegerand Trki Kurdi legel rzmaneke pk ve tewaw kr. Ev rzman b ten Kurdi hatiye mvisandn, yan me h Trki venegerand. Rzman j pareyn kurtemvisa rzmana K. Bedirxan, Q. Kurdo ya Reid Kurd hatiye grtn. Hm di xwandina v fer henga lm ji derheqa zamsya gelemperi de tim h bm dest de amade ye b kri xwendekar diht. Weki dm ji mm beek j naveroka siyasi, coxrafi zanyari h ser dewletn dmyay ji gihande dawiya ferheng. B vi avvayi ferheng j 4 bean pk t. Bei Kur di-Trki, Trki-Kurdi, dgeln dmyay rzman. Xwandm nvisandna Kurdi de mn dvet zor pwist b ko ev karpka (berhem) han pk bet; disa hvidanm ko bkaranina v ferheng b kri xwandewarn Kurdi bt. Ferheng, bei pein a gnngtr frehtr Kurdi ye b Trki hatiye irove krrn. Ferheng de bje, biwj, biwjn lkeri misaln ko hatme dayin b tipn re hatme ap bn peveknna wan ji b tipn taybeti ne. L pey her beje an biwjan hm kurtenvis hatme danin ko ew; reng rewn wan ani ddm, wek: xewn Nne. ani dde ko ev beje naveki nenrbar e. irovekrma van kurtemvisan di listeya pi de heye. Ger hon wateyi rzmani ya van kurtemvisan nzamn dkann hm h ferheng an hm ji h bei rzman binihnn. Navn rehek (nebat) heywanan hm termen bjijki zansti, hem nebe ji b mezmorin pramya wan b navn navnetewi, yan Latini ya wan hatme diyar knn, weki: di botamk de an zoolojiye de hwd.

16

Bei Trki de navn rehek heywan bjijki de me Latiniya wan nemvisand, j ber ko bei Kurdi de heye. Hm termen deryay, ketivani, fizik kimya ruhi an felsefi dibe ko nehatna peve krn. J ber ko Kurdi de h ew gotinana cih xwe negrrt ne. Telefz bjeyan me h vr rave neknn, jber ko ferheng zor str db. Kurdi de navn nrza mza ji henn, l me ew hem nian nedan. Bo ko gelek j wan h senast nebne t de gumani heye. B taybeti ji yn ko ne b raste-rast nr m ne hewce nine ko zman zehmettir bkm. J xwe di zaravayi Sorani de ev astengi ne ma ye. Kurmanci de ji h gor devokan cda cda tne bkar anin, b raya mm ev nrza mzaya zman ko t da nebe er asanr e. L, biv-nev disa ji gelek j wan di zman Kurdi de cih grtme mrov nkare yekcar de fermana wekhevi bide. Ferheng b temami j gotmn byani paqij nebye. -J xwe ew ka re me nin b- Hm bjeyn teknki, oh (dini) navnetewi t de mane ko safikrnna wan j bo iro zehmet e. Hm navn tekniki coxrafi ji h gor zmann dewletn dagirker ya Kurdstan tne gotm. L ser van bjeyne wisa, zanm hm gengei hene... Bjeyn Erebi j bm bandra (tesk) din de ketine zmn em nkann v gav xwe j biqetihm. Hm bje hemn ko di dirv wan de mrrov dbeje: Erebi, Farisi an Trki ye, l ne wlo ye. Gava ko me lkolin h ser wan kr, me dit ko safi Kurdi ye, wek: di trki de apraz Kurdi ye j eprast diht, rastlamak = rast harn hwd. Ferheng zarava Kurmanci nine, zman Kurdi ye. Herweki me bjeyn Zaza Sorani b tipa "Z S" ani dan ji ev j bo zanyariye.

Hmek beje di naveroka xwe de end manan didin, yan nvisandma xwe weki hev m, lbel maneyi cda ne. Me ew b 1, 2 wsa jrmar knn weki dm ji ger beje di nava xwe de ji maneyi cda heye ew ji disa b junar hatiye tesnif kun. Tipa "r" ya str b du "rr" hatiye mvisandm; l, rza xwe di cih yek "r" de ye. Kurdi de tipa "" "u" prrcaran di telefuz de tkdi hev dibe. Wek: Bkar =Bubcar, skur=sukur, dnst =durust. Rastnvisna wan de mm tu are nedit. Kurdi de parekn "b" "b" ko tte piya beje, ger rengdr e pevre; ger rengpieye cda hatya nvisin. Kurdi de tipn E, E, L , O, U, nayn piya bjeyan. Bjeyn h piya van j rayn byani ne. Evana 1/26 -j bist e de yeki ferheng ye- J xwe ewana de I, U, de ya byani be ji hi beje ninn. J tipa E de bjeyn wek ez, ewr, ewiqin, evran, ewle, erzan,

17

-

erzl pk hatme. Lbel j bdi ez, yn dm divt tipa H bgmn piy wek: hevran, hewiqin, hewle hwd. Di tipa E de b ten end beje Kurdi hemn wek: var sta, ra, , andin, xisun, zmg. Tipa b ser xwe bje ye. Ev t piya end bjeyn Kurdi wetaya "mahe" ev, va, v dde wek: icar (ev car), im (ev), imro (ev ro), iro (ev ro), unsal (ev sal), isal (ev sal), isot (ev soun), iev (ev ev). Ev beje di tewandin de va an v dgrn. Tipa O de qasi du rpel beje hemn ko byani ne. Tipa b xwe gjhanek e t de du beje hemn. k, i. Evana j esl hk gi (gwii) ne. B prensib, j bdi tipa "a" p ve zmane Kurdi b dengdr destp nake. Lbel tipa "a" istisna ye ku di v de ji "ar, ari, ali, anin, a, av, avtin, ax, axaftm, axpin" p de end weyn dm hemn. J bo tipa dengdr nay piya bjeyn Kurdi nzanm. B tecrubeyn mm ew bn ko Kurdi, zmaneki nerm e (Flexible) zor asan t vehatm. J ber v yekye ko stran helbest di Kurdi de gelek pveyi ne. Di Trki de ji dengdarn C, F, , H, J, L, M, R, Z. nayn piya bjeyan. L bje (we) yn ko h ber van tipan m 1/6 -j ean yekferhenga Trrki pk tinm. Prraniya ziman bjeyn Trrki b dengdaan destp dilun. Ger hon be rzman de deqa rastrnvisandrn mze km, hon dibinin ko hm bje (wua) h gor hm tipan, di navbera dengdaran de tipa "" nagnn, wek: Pan, platin, bra, blr, qlwi, qlo, kestrn, trn, spi, sport, str gelek dm. Dvet hon van bjeyn wisa di cih b "" de bgenn. Hm bjeyn byani ko derbazi Trki bne, h gor rzikn zmane Trki dengdra 'i" dkeve piy. Ev cre beje di Kurdi de nayn guhartn. Lbel h bandra amojkanya zmane Trki wsa derbazi Kurdi ji bye Wek: ispiyon, istasyon, ispiritizma. Ev cure beje h piy de "i" nine, dvet di Kurdi de spyon, spiritizma, stasyon be te xwandrn. Gelek nav lker, lkera arikar dgrn dibin nav an lkera hevedudani. Evana b iareta parvekinn s mqte (f) hatme ani dan. Ger nav e b niqteya pam ve zehqi ye, wek: bar= /.krn, hur = /Jbn, /-Jrin, du = /-baz, /., /~.gir N. ger lker e j hev cda hatiye nvisandri. Wek: bar= /~ krn L. hur = /bun, /-Jrin, dd = / krn, -. grtn, /_ hebn hwd. Kurdi de gelek ji hevmana (sinonim) hemn. L gor zarava devokan cda cda zde bne. J bo agahdari me ew ji b iareta "bn" (bnher) am dan, wek: axaftm L. bn. peyifnn, xeber dan hwd. Di zarava devokan de gelek ferqi heye. J bo me ev meseleyek dijwar e. J ber v yek me beje, b end formn axafbn mvisand,

18

wek: kiso, ksi, kisele, kwsi an bin, bhn, bihn, bin hwd. Hem radern lkeran b niandeka parvekinn p ray xwe hatme cda krnn. Mebest ev b: a) ray lker bte zanin. b) tewandma cara yekem ya lker ye ko evya "dema bori ya tdayi" ye. L piya w di nava hivok "( )" de lker, du car dm ji haye tewandin. Evana ji "dema nho b rawe ya fermani" ye. Minak: bjart/n Lg. (dbjere, bbjere) = "bjart" ray lker dema bori ya tdayi, "m" parek lker, (dbjere, bbjere) ji dema nho rawe ya fermani ye. Ger lker di cih "nav" de hatiye nvisandn -weki lkera hevedudani be ji disa pev re ye - beramberi w tipa "N" heye. Minak: bar krn Lg. barknn N. hwd. Bei duhem Trrki haye nvisandn b Kurdi haye irpve krn. Trkya apa yekem a v ferheng gelek km tekili hev bb, sinonimn h piya bjeyeki ba nehabn aikar krnn, lbel ev a pa nhani de bjeyn rki h gor xebitandma xwe yeko yek b kurdi irove bne sinonim tekili hev nabm. Hem maneyi bjeyek me b 1, 2, 3 jmar krnn kmani carek ji misaleki hevok kire ber. Serf razi pirozi j bo gel Kurd be...D. zoli2.

riya Pein, 1991 Den Haag/Holand

BU

SZLN

OKUNUU

Eer siz, Krtenin okunmas ve yazmas ile megul veya Krte yaynlarnn okuyucusu iseniz, bu kitap yardmcnz olarak anlaya madnz kelimelerde imdadnza yetiecektir. Zanederim %80 ih tiyacnz da karlar. Szlk haliyle Avrupa'daki Krtler iin hazrlanmtr. ounluu Trkiye Krdistan'ndan geldikleri iin az ok Trke bilirler. Bu nun iin bu szl Krte-Trke hazrladk ve sonrada TrkeKrte olarak tercme ettik ve kk bir de gramer ekliyerek tamamladk. Bu gramer sadece Krte yazlmtr, yan Trkeye tercme etmedik. Gramer ksm K. Bedirxan, Q. Kurdo, ve Reid Kurd'n yazdklan gramerlerden paralar alnarak balanmtr. Hem bu szln okunmas bakmndan, hem de umumi bilgi ola rak her an el alanda hazr olarak fayda salar. Aynca Dnya devletlerinin corafi ve siyasi yaps ve haklarndan gerekli nemli bilgileri ieren bir blm de kitap sonuna ekledik. Bylece szlk 4 ksmdan oluuyor demektir. Krte-Trke ksm, Trke-Krte ksm, devletler ve gramer. Bana gre Krtenin okunup yazlmasnda byle bir eser ok ge rekliydi. Bu szln kullanlmas Krte okuyuculan iin faydal olacandan phem yoktur. Szln ilk ve mhim ksm Krtedir ve Trke ile izah edil mitir. Szlkteki ana kelimeler, deyim, fiil deyimleri ve verilen mi saller siyah harflerle yazlm ve normal harflerle tercme edilmitir. Ana kelimeleri, deyim veya misalleri ksaltmalar takip eder. Bu ksaltmalar onlarn dilbilgisindeki adlandrlmalarn g sterir. Mesela: xewn Nne. maneyi "Nne" nav nenrbaran (soyut isim) dir. Bu ksaltmalarn manalarnn balang blmnde listesi vardr. Ksaltmalarda baz gramatik tabirler var ve manas sizce bi linmiyorsa, sondaki gramer blmne bakarak izahn bulabilirsi niz. Mesela: Nne. nav nenrbaran, yani soyut isimdir. Dilbilgisi ksmnda "nenrbaran" bulabilirsiniz vs. Bitki ve hayvan isimleri ile bbi terimlerin nne tamamyla ol mazsa bile byk yekunu- milletleraras terimde kabullenen Latin ce isimler de yer almtr, bot, zoo, bj. gibi. Fakat Trke ksmnda

20

bu terimleri ikinci kez yazmak ihtiyacm duymadk. Deniz, fizik, kimya, psikoloji ve felsefe terimlerinden bazlar Krtede sabitlemedl iin zerinde durmada srar etmedik. Krte kelimelerin telaffuz ekillerini bu kitapta izah edemedik, nk szlk ok kaln olacak. Krtede eril ve diil kelimeler vardr ve bunlarda zel cinsi har fi tarifle izah edilir. Fakat biyolojik erkek ve diilii dnda ntral kelimelerin hakiki cinsiyetleri henz sabit olmamtr, az ve ive lere gre deiebilmektedir. Dili daha fazla kartrmamak iin bunlarn hepsini yerletirmedik. Zaten Sorani lehesinde eril ve diil ekler kaldrlmtr. Bana gre bu tip ntral kelimelerde baz istisnalar dnda eril ve diiliin hi kullanlmamas daha iyi olur. ster istemez baz durumlarda mutlak yer alm olan bu zellii bir rpda kaldrmak henz mmkn olmuyor. Szlk henz tamamen yabanc kelimelerden temizlenmi deil dir. -Zaten byle bir iddiamz da yoktu- Baz teknik kelimeler ile dini ve milletleraras kelimelerin dilden karlmas en az bugn iin imkanszdr. Arapa kelimeler din yoluyla genellemi ve ou dile mal ol mutur. Bazan kelimelerin eklinde onun Arapa, Farsa veya Trke olduu sanlr. Amma ince bir aratrmadan sonra bunun tamammen Krte olduu aa kar. Mesela trkede apraz (eprast), rastlamak (rasthatn) olduu gibi. Szlk Kurmanci deil, Krtedir, geri Zaza veya Soranca kul lanlan kelimelerde nne izah koyduksa da bu, genel bilgi iindir. Baz kelimeler kendi bnyesinde eitli manalar verir ki bunlan da 1. 2. 3. eklinde numaraladk. Eer yazl aym olup da manas apayn olan kelime varsa bunlan da stne 1. 2. eklinde gsterdik. Kaim "r" harfini iki "rr" eklinde yazdk ama yine alfabetik srasnda tek "r" yerindedir. Krtede "" ve "u" harfleri ou zaman birbirine karr, Bkar = Bulxar, skur=sukur, drst =durust gibi. Bunlarn imla doruluu iin henz bir are bulamadm. Krtede, "b" ve "b" nekleri sfat halinde bitiik ve zarf halinde ise ayn yazlmtr. Krtede E, E, , , O, U, harfleri kelime nlerine gelmez. Bu harflerdeki kelimeler yabanc kkenlidir. Bunlar szln 1/26. sim tekil eder. Bunlardan zaten L U ve harfleri ile balayanlar dan yabanc da olsa hi kelime almamtr. E harfinde ise ez, ewr, ewiqin, ewle, evran, erzan, erzl gibi bir ka kelime Krte olu musa da bunlarn bandaki "H" harfinin dm olmasna yorumladm. Yani ez kelimesi dndakilerin banda "H" harfi vardr hevran, hewiqin, hewle gibi. harfinde sadece bir ka Krte ke-

21

lime bulunur. var, sta, ra, , andin, xistin, zing gibi. har fi ise kendisi kelimedir ve kelime basma gelerek "bu" anlam verir. car (ev car), im (ev), imro (ev ro), iro (ev ro), imsal (ev sal), isal (ev sal), isot (ev sotin), iev (ev iev) gibi. O harfinde de iki sayfa kadar kelime var ki yabanadr. harfi de sadece kendisi ba edatidr ve k, i olarak iki kelimesi vardr ki bunlannda dorusu hk ve gi dr. Prensip olarak Krte kelimeler "a" har fi dnda dier seslilerle balamazlar, "a" harfi istisnadr ve bunda da "ar, ar, ali, anin, a, av, avtin, ax, axaftin, axpin" den baka bir ka kelime daha bulunur. Krte kelimelerin, (a) dnda, sesli harfle balamamasnn nedenini bilmiyorum. Tecrbemle diyebili rim ki Krte yumuak bir dildir ve ok kolay bklebilir (Flexible). Herhalde bundandr ki Krtede mzik ve iir ok gelimitir. Trkede C, F, G, H, J, L, M, R, Z. sessizleri kelime nlerine gel mezler. Fakat Trke szlkte bu harflerle bahyan kelimelerin toplam szln 1/6 -sini tekil eder. Trkede sesli harfle ba hyan kelime ounluktadr. Dilbilgisi ksmnda "rastnvisandn" bahsinde de getii gibi Krt ede baz kelimeler ndeki iki sessis arama "" seslisini almazlar. Plan, platin, bra, blr, qlwi, qlo, kestn, trn, spi, sport, str ve daha bakalan. Bunlan ararken buradaki alfabetik sray gznnde bulundurmalsnz. Trkeye geme baz yabanc kelimeler Trke kurallarna gre basma "i" harfi alrlar. Bu tr kelimeler Krtede aslna gre telaf fuz edilirlerse de Trke retimin tesiri altnda kalan Krtede de bazen Trke gibi okunur. Mesela: ispiyon, istasyon, ispiritizma gibi kelimelerin aslnda nndeki "i" harfi yoktur. Krtede bun larn aslna benzer ekilde telafuzu dorudur. Spyon, spiritizma, stasyon gibi. Bir ok isim ve fiil, yardmc fiil alarak bir birleik isim veya fiil tekil ederler. Bunlar taksim iaretini mteakip noktayla ayrlmtr. (Jj). Eer isim ise, tek kelime halini alr ve bitiik yazlr: bar = /-Jonn, hur = /-.bun, /-krn, dil = /~baz, /.-gir N, eer fiil ise ayn yazlr: bar = /~. krn, hur = A- bun, /_. krn, dd = /~ krn, /~ grtn, /-. hebn L. Krtede aym manay veren deiik yazl ok kelime vardr (si nonim). Bunlan da 'balanz" anlama gelen "bn." ile iaretledik. Me sela: axaftin L. bn. peyiftn, xeberdan. gibi. Krtede ok deiik lehe, az ve ive var. Bunun iin sinonim ler yarmda homonim olarakta ok kelime bulunuyor. Mesela: tos baa iin kiso, ksi, kwsi, kisele, koku iin bhn, bihn, bin, bihn ve daha niceleri. Bunlardan sadece birini kabul mecburiyeti ol-

22

madmdan eidi formlarm da aldk. Btn fiil kkleri bol (/) ekiyle mastanndan aynlmr. Krte de fiil kk aym zamanda o fiilin di'li gemi zamandr da, by lece fiil bir defa ekilmi oluyor. Ondan sonra parantez iinde fiil imdiki zaman ve emir haliyle iki defa daha ekilmitir. rnek: bjart/n Lg. (dbjere, bbjere). = bjart fiil kk ve imdiki ge mi zaman hah, "in" fiil matan, dbjere imdiki zaman, bbjere emir halidir. Eer fiil, isim fiil ise birleik isim olsa bile bitiik yazdr. rnek: bar krn Lg. barkrn N. vs. ikinci ksm Trke olup Krteyle izah edilmitir. Bu szln ilk basksnda bu ksm ksa ve karkt, kelimeler iyi izah edilme mi ve sinonimler iyi smflanmam. Fakat bu basksnda bunlar ok daha tefferuath olarak tercme edilmitir. Kelime nlerindeki btn manalar 1, 2, 3, olarak maddelere ayrlm ve en az bir defa da cmle iinde kullamlarak misal verilmilerdir.

Baar

ve

mutluluk Krt halknn olsun....D. zoli

29.9.1991-HoUanda

23

A. ant Aq.

ask.astAY. B.

bio.Bj.

Erebi. di anatomiye de. aqar (rpt). di lekeny de. di astronomiye de. Amerikayi yekbyi. banean. di biolojye de.bjijki (tip).

KYSS. Komari Yekya Sowyeti Sosyalist. lker. L.

Lari. lkera arikar. Lat Latini. lkera sergerandi (teper). LgLh. lkera hevedudani. Lng. lkera negerandi (netper) Lnk lkera nekesani.m.

birhr. di botanik de. biwj (terim). bw. imi. biwja lkeri. di coxrafiy de. cox. D. draf, draf. dengdar. da. dengdr. de. fels. felsefe dejnat. matematik. Frensi. Fr. gelhe (mfs). G. Ger. Germani, Elmani. Ghk. gihanek. Gr. Griki, Yewnani. Grm. gramer, rzman. hmdkahi. H. hwd. her weki dm. ng. nglizi. talyani. it jeo. jeoloji de. Kurdi. K. kim. di kimyay de. KSSF. Komari Sowyeti. Sosyalisti Federal.bn.

mza.nav.

bot

N.n.

nrza. Nh. nav hevedudani. Nhx. nav hevedudani ya xurdebj. Nk. nav kombj. Nne. nav nenrbaran. nav xurdebj. Nx. NY. neteweyi yekgut. Persi, Fansi. P. rgd. rengdr. rgP- rengpie (hoker). Sorani. S. serbajar (payitext). SB. di sosyolojiye de. sos. veqetandek. Vq. X. xurde. Zaza. Z. Zm. zman, zunan. di zoolojiye de. zoo. * t piya brwj biwja lkeri. cih ray bje digrre. /~

PEVNTVSINA KURD DA KURTEBJN GIRING

(Krt yazmalarnda kullanlan baz mhim ksaltmalar.)AA. Anadolu Ajans. ABD. Amerika Birleik Devletleri, bn. USA, AY. ADN. Allgemeiner Deutscher Nachrich-

ten. (ajansa Elmaniya rohelat). AFP. Agence France Press (ajansa apgenya Frans). AID. Agency for international development (rkxirawi pvena navnetewi). AKSA. Assosiation of Kurdish student abroad (komela xwandekarani Kurd l derveyi welt). ANK. Ajansa neyn Kurdstan. ANP. Algemeen Nederlands pers bureau. AP. Assosiated press (yek j ajansa Amrikayi yekbyi). APA. Austria presse agentur (ajansa Awstinye/Nemsa y ye).

AR-Alanzgari.ASEAN. Assosiation of south east asian nations (rkarawi dgeln rohelati bara asyaye). AY. Amerikayi yekbyi. bn. USA. BBC British boadcasting Corporation (ra dyo telewizyona ingiliz e). BENELUX. Belgie, Nederland, Luxemburg (rkxiraweke di navbera Beliqe, Holend Luksembrg ye). BRD. Bundes Republik Deutschland (komara Elmanyayi federal). CA. Circa (zman Latini de di mana kmzde dde). CACM. Central amerikan common mar ket. CARICOM. Caribbean commonity and common market. CCCP. Soyuz sovyetski sotsialistieski re publik. CENTO. Central treaty organization (rkxiraweki rojhelata navin a lekeri b ko l dji Kurd b b). CIA. Central intelligence agency (rboraweke sixurn amrikayi yekbyi ye).

COMECON. Counc for mutual economic assistence (rknrawi dgeln sosyalist

yaabori).

CUD. Cepheyi vatani demoqrati (yek j yektya Kurdn lilraq b). DDKD. devrimci dou kltr dernekleri. DDKO. devrimci dou kltr ocaklar. DDT. Dichlor-diphenyl, trichlor-aethan. DN. Deutsche industrie norm. DSK. devrimci ii sendikalar konfede rasyonu (ya trkiye b). DK. Deng Kawa (komelek Krden trkiye b). ECOSOC Fxonomic and social council (konseya abori ya koma neteweyn yek byi ye). EEG. Europesche ekonomische gemeinschaft. FAO. Food and agnculture organization. FBI. Federal bureau of infertigation (rkxirawi polisn dizi ya Amrikayi yek byi j bo navxwe ye). FIFA. Federation intemationale de football assosiation. FOLK. Folklor. GESTAPO. Dma Hitler de isuxbarat El man b" GT. Greenwich time. Hwd. her vveki dm (vessaire). IMF. international monetary fund (damzrandmeke navnetewi ye j bona drafi). DXP. Kominist parya Iraq ye. INS. international news service. IOC. international olimpic commitee. RO. international refugee organization. TO. international trade organization (rkxiraweke bazargani ya navnetevvi). KAWA. rkxiraweke epn Kurd ya l trkiye. KAJIK. Komeleyi jiyaneweyi Kurd (rkxiraweki Kurdn Iraq ye). KDP-L Kurdish demokratic party of Iraq. KDP-L Kurdish demokratic party of iran. KDP-T. Kurdish demokratic parly of Turkey. Kg. Kilaxram. KGB. Kommisariat gosudarstvennoj bezopasinosti (rlooraweke sixurn Sowyet in).

25

P. Krdistan ii partisi. KLM. Koninklijke luchtvaart maatschappij (hewargayi qraliya Holend ye). KOMKAR. Komeleyi karkern Kurd h Elmamye. KSSF, Kurdish student society of Europe. KUK. Krdistan ulusal kurtuluulan. KUK-SE. Kuk sosyalist eUim rgt. LSD. Lyserg saure diathylamid. Mhz. Megahertz. Mr. Mister. Mrs. Mistress. NASA. National aeronautics and space administration. NATO. North Atlatic Treaty Organization (peymana Atlantika ya bakur). NY. Neteweyn yekgrt. OECD. Organization for economic cooperation and development (peymana hevkari abori ya navnetewi ye). OEED. organization for european econo mic cooperation (yekya hevkanya Ewropiyan e). OPEC. Organization of petroleum exporting countries. Y. zgrlk yolu (rkxiraweki Krden Trkiyeye). PASOK. Partrya sosyalista Kurd (rkxiraweke Kurdn Iraq ye). PKK. Partya karkern Kurdstan. PKKK. Paruya keda koministn Kurd! PPK-K. Paruya peng karkern Kurdstan. PSK. Partya sosyalista Kurdstan (partiyeke l Iraq ye). PSKT. Paruya sosyalista Kurdstan l Trkiye. PSKT-RW. Pskt-roja welat. PGDK. Partya geli demoqrati Kurdstan. PTT. Post Telefon Tebcraf . PUK. Patriotic union of Krdistan. RA. Riya azadi (Kurdya "zgrlk yolu"ye). RAF. Rote armee fraktion. RAF. Royal air force (hewargayi ingiliz e). SALT. Strategic anns limitaton tables (Userseknandna kmkirina ekn strateji ne). SABENA. Societe ananyme Belge dexploitation de la navigation aerienne (hewargayi Beliqay ye). SAPA. Suid Afrikanse pers assosiatie (ajansa Afriqayi bar).

SEATO. South east Asia treaty organiza tion. SHAPE. Supreme headquarters allied powers in Ewrope. S.O.S. Save our souls (behre de iareta hewariya navnetewi ye). SS. Dema Hitler de leker Elmaniya ne

te bn.STJNFED. Special united nations fund for economic development. SWAPO. Southwest African pebple or ganization. TASS. Telegrafnoe agentstvo Soviyetskogo soyoza (ajansa ne ya Sowyet e). TEE. Transeurope express. THY. Trk hava yollan. TTKKO. Trkiye ii kyl kurtulu ordusu.

TKP. Trke kominist partisi. TKSP. Trkiye Krdistan sosyalist parti si, bn. PSKT. T.N.T. Trinitrodoloul trotyl. TRT. Trkiye radyo televizyon kurumu. UFO. Un identified flying object. UK. United kingdom (qraliyeta pkanina ingiliz Skoyay ye). UKO. Ulusal kurtulu ordusu (pa bPKK.). UNO. United nations organization ( b Kurdi: NY ye). UNAC United nations aid to children (ta niha tu mnaleke Kurd j wan alikari nediti ye). UNESCO. United nation ecucational scientif ic and culturel organization. UNICEF. niten nation international childrens emergency fund. UNSC United nation security council. UPL United press international (ajanseki

Amrikiye).UPU. Universal postal union, union postalle niverselle (yektya posteyn navnetevveyi ye). USA. United State of America (b Kurdi:

AY. ye). SAF. United states air force. USIS. United states information service. USSR. United of socialist sovyet republics. WB.Worldbank. WC Watercloset (W.C.) twalet YHK. Yekya hunermendn Kurd. YNK. Yektya ntimani Kurdstan. YRK. Yekuya rewenbirani Kurd.

KURDI-TIRKI

1. Krd alfabesinin ilk harfi olup, uzun sesli ve dudaklarn al ile grt laktan kar. 2. hayret ve nida iaretidir. Mesela: a! iqas xwee! B. a! nede gzel dir! 3. cins edat olarak diilik anlam ver ir, mala mn, deta m, kea bedevv. 4. Bazen oul eki olur. welat kurda, alile hespa gibi. 5. maddelerin fkra ve bendlerini gsterirken ilk sray alr. ab. bn tebax. aba N. m kaln kuma, malah. abadin rgd lmez, ebedi, sonsuz. abajur A'. Fr. lamba siperi, abajur. abal 1.JV. fikren dn. 2. geri dnme, me sela dininden dnme. 3. rgd dnme kim se. /_ bn L. geri dn. abanoz A'. P. abanoz aac, boL Eben-

A N.

N. iktisat bilimi.

abri V. 5. An. abori. abzng N.bnw/z&ng. aciz rgd A aciz, aresiz, gsz, zayf. /. bn L. aciz olmak, bkmak, usanmak. * j aciz bn. bw. bir eyden bkmak, rahatsz olmak, acizlenmek. /_ i N. acizlik, bkknlk. /- krn L bktrmak, rahatsz etmek. * aciz hzni bn bw. aciz ve hznl olmak, bn zwir, ecz. 1A'. kiremit./- pjN. kiremit piirici si. /_ peji N. kiremit yapm. acur 2 N. m bir cins salatalk, acur. adab A'. A usul, adet. * adab maeret bw. adet ve terbiye kaideleri, bn edeb. ada A'. budama. /_ ku-u L budamak. /_ kiri rgd budanm, bn. ade adan 1. A'. st rnleri. 2. besin, gda. 3. rgd verimli, dourgan. adani 1. rgp. stsel, ste ait. 2. A'. bereket, ilkah verimi. adar N. m. Mart ay. * adar e, dew l dar e bw. tercmesi mart geldi, ayran askn/a geti ise de mecazi anlam ktan kurtu lup bollua girildi oluyor. adark A'. mart aynda kan ve arapada zuhir denilen bir ot. ade L A'. sran bcekler, srgan bcekler. 2. irret. 3. srnak, can skan ey veya kimse, bn adu. ade 2 A'. budama. * ade krn Lh aalan budamak, bn dapitn. ade 3 A'. yabani otlar, bn kax, af. adem A'. m 1. adam, insan. 2. Hz. Addem. /_ i rgd insana ait, insan olanlar. /_ za/zad N. insan olu. adenit N.Fr.Bj. lenf dmleri iltihab. adese N.A mercek, adese. adet A'. m. adet, tre, alkanlk. /_ bn L adet olmak. /-J rgd mtad, allm. * j adete der bw. alann dnda, adetten dar. * cw ll l gnde me adet nebye bw. kymzde yle bir adet yok veya adet olmam. /_ peresi rgd muhafaza kar. /_ i A'. muhafazakarlk. adey ! B. S. haydi!, devam et.

acur

aceac.

abeginc N. n cam, billur. abd N.rrA 1. dua eden, dindar kimse. 2. rgd. sofu. /_ ane rgp. abite bn cbd. abide N. abide. abinc A'. m. nargilede suyun iine giren boru ksm. abis N. Gr. cac okyanuslarn okderin ve gne nn eriemedii blm, bnnax.

abone N. Fr. abone. /_ man N/ aboneolan kii.

abor N. m 1. kalnt, iz. 2. geim, gerekler. /_ bn L idare olmak. * ez b mehmangya xwe abor dibim bw. ben maamla idare olurum. /_ krn L idare etmek. * haln abor krn bw. idare olun mak. * abor rnct bn bw. mal ve e ref sahibi olmak. aborand/n Lg (daborine, baborK) 1. idare elnek, geindirmek. 2. salm (ejy,mal).

abori N. m ekonomi, iktisat, geim. * abonya xwc xwe krn bw. geimini d zeltmek, geimini yoluna koymak. * aborya zansti bw. bilimsel ekonomi, bi limsel iktisat. * zanstya abori bw. ekonomi veya iktisat bilimi.

aborinas N. bn aborizan. aborizan N. iktisat, iktisat bilimcisi./- i

adl

28rgp. haka,

adl rgd adil, haksever. I-antadilce.

berdar, bilen./- bnZ. haberi olmak, bilgi sahi bi olmak. /_ dar rgd haberdar, bilgi sahibi. /- dar bn L. uyank olmak, dik

Adlyan N. Adiyan, Bervari ilesi halkndan bir kabile.

katli davranmak. * xurt bsekn, derdo-

adi rgd adi, basit* kesen adi bw. aa, basit kimseler.

adode N.msopas.

1. baston ucuna geirilen ma deni boru. 2. madeni yksk. 3. okulda rencilerin ellerine vurmak iin dvme

ra xwe agahdar be! bw. cesur ol, etrafna dikkat et, mukayet ol. /_ dar krn L ha ber vermek, bilgilendirmek. * te ma ez agahdar neknn bw. neden beni haberdar etmedin, bana bildirmedin?. * ez ko nexwa bm mm bav xwe agahdar lor bw. ben hastalannca babam haber dar ettim./_dariA'.m. bilgi, informasyon, dikkatlilik. /_dari l ser dewletan bw. devletler haknda bilgi. * derheqa er de agahdarya mm heye bw. sava hakknda bilgim var. /_ gr/ker A'. haber veren, bilgilendiren./- nameA'. ahadet name. * b agah xeberdar bn bw. bilgi sahibi ve haberdar olmak. agahi A'. vahi, bilgi, idrak. * bageh rgd mdrik, haberdar, idrak eden. aghand/n Lg (daghine, baghine)ksmak, tahdit etmek, snrlamak. agn A'. m. 1. ate. 2. at, silah at. /_ ba ran Nh bombardmP. /_ barandn L. bombardman etmek, ate yadrmak. /_ baz A'. atele oynyan, atele canbazlk eden. /_ bazi A'. ate oyunu, ate canbazl. /_ ber A'. n ateli silah. * ar ber bn bn agrtebcrbn. /_ berdan L/ atee vermek, yangn karmak, yakmak. * ar bcrda dile mm bw. kalbime ate soktu, yakt beni. * wi ar bcrda mala xwe bw. o evini yakt, atee verdi. * agr b dile mn ket bw. ate cierimi yakt, kalbime ate sald. /_ brNl ate dr c atei kesici ey. * agri bin ka bw. sin silik, samann altndan su yrtme./- av rgd yiit ,atak. bn avsor. /_ dadan Lh ate yakmak, tututurmak. /- dank Nx. m ocak, mangal, atelik. /_ gch A'. ate olan yer, atelik. /_ge rgd hosohbet, neeli. /_ ge krn bw. 1. hararetli ate yakmak. 2. sohbeti koyulatrmak./- gr rgd 1. kolay tutuan, ateienebilen. 2. A'. yam madde. /_ grhn L ate almak, atelenmek. * mala wi ar grt bw. evi ate ald, tututu. /_ gur rgd bn agrge. /_ i rgd ateli, atee ait, ate rengi. /_in rgd 1. ate oan yer, ateli ey. 2. volkanik. * yaye agrin bw. 1. yanar da, volkan. 2. an da. * ar ketin bw. ate dmek. * ar kete mala mm bw. evinle ate d-

adres A'. Fr. adres, bn navnian. adu A'. 1. irret. 2. srnak, can skan ey veya kimse, bn adeL aero A'. Lm. hava, atmosfer. /_ batik A'. havada canbazlk. /_ dinamik A'. hava dinamii. /_ lojL A'. hava bilimi. af N.A af, balama. /_ bn L balan mak, af olunmak. /_ krn L affetmek, balamak, bn ef . borandn. afaroz A'. Gr. hnstiyanlkta bir kimseyiafat Adin dnda brakmak iin verilen ceza. 1. afet, tufan. 2. argoda ok gzel kadn veya ok becerikli erkek. An. afet.

aferide A'. bn afrandn. aferide 2 A'. mahluk. aferin B. N. yaa, varol, eklinde been vetaktir nlemi, bn byi. aferinek A'. m 1. karekter. 2. unvan. 3. eser bn berhem, karpk. aferinende A'. halik, yaratan. afet A'. Al. afet, bela. 2. rgd ok becerikli insan veya ok gzel kadn. /_ zade rgd zarar-ziyan grm veya belaya uramkimse.

afr

A'.

n hayvanlara yem verilen yalak,

yemlik.

Lg (dafrine, bafrine) ya ratmak, meydana getirmek, tretmek. * Xwed em afinindin w disa ji bafri ne bw. Allah bizi yaratt ve genede yara tacak. afrandi A'. mahluk. afiyet A'. m salk, afiyet. * afiyet be bw. afiyet olsun, bn nori. afi A'. m. resimli duvar ilan, bn scywan. afrandr 1. rgd yaratc, meydana geti ren. 2. A'. yazar, bn nvisar. af ret A'. A kadn. afriqe A'. Afrika ktas. /_ yi 1. A'. afrikal. 2. rgd Af rikaya ait. af lawe A'. m 1. tava, 2. leen. 3. ibrik, bn meine, aman. agah A'. 1. haber, malumat 2. rgd. ha

afrand/n

29

ajol/nr iV. intibak, uyum./- bejA'/ An. rntnb. ahesle rgd P. yava, bn hdi. ahn A'. 1. ilenme, beddua. 2. zlem ve zdrap ekme. * ahn ksandn bw. ah, ekmek, ilenmek. * ahcn l krn bw. beddua etmek, bn axin. ah ix sonektir, trkede lk, lk ekleri ye rine geer, mes: germahi scaklk, sermahi soukluk vs. bn ayi. ahize N.A telefonun alc cihaz. ahtapot A'. Gr. ahtapot, sekiz ayakl bir deniz hayvan, zoo. Octupus bn hetp. ah N.P. ceylan An.xczal,ask. Ahramazda A'. canllar anlamna gelen bu eski kelime Zerdti dininde byktanr.

t/tututu. /_ krm L ate etmek (silah iin) atelemek. 2. ate koymak. * ar krn dile mn bw. iime dert ettiler. * ar x stn dile mn bw. kalbimi yaktlar, iime dert ettiler. * ar b cen mm ket bw. elbiselerim ate ald, tututu. /_ kuj A'. n ate sndren, itfayiyeci. /_ kujin A'. L atei sndrmek. /_ Uz A'. bn agrbaz. /_ mend A'. ateli (negatif veya pozitif hali). /_ nak rgd ateli, yank, ate gibi, ate rengi. /_ ok (agvmok). N. rgd fitneci, fe

sat./- parzN.Lh atee tapan./- parzi atee tapma, ateperestlik. /_ perest rgd Nh. atee tapan, zerdtilik, baz yer lerde yezidere de denir. /-peresti bn agrparezi. * ar p ketm bwL yangn tutumas, yangm kmak. * ar p xstm bwL atei yakmak, atelemek, tutu turmak. /_ p\j A'. volkan. /_ songi A'. itfaiye. /_ solm L. ate yakmak. * ar ewitandin bwL ate yakmak. /_ tennrandn Lh atei sndrmek, bn ar vemrandn. * ar teber bn bwLA'.

Lg (datdine, badine) kartrmak, itirak etmek. aidat A'. m aidat, gelir, bn barb. al rgd 1. dargn. 2. yanlan. adi rgd danlm, kskn. aj A'. bitkilerde bir yllk srgn, gen ubuk, bn aw. A'. 1. sr, kme, gurup, zmre. 2. ka labalk, gruh. ajan A'. Fr. ajan, ihbarci. bn sixur. ajans A'. Fr. 1. haber kurumu. 2. ticaret ku rumu kolu.

adand/n

iine ate dmek veya iine kurt olmak, argoda tutumak. * ar alav bw. ate ve alev. * ar emal bw. ate ve ira, ate ve k. *agr xurriiw. ate ve alev. /_ van Nh atei, fabrikalarda ocak ii si. /_vekuj Nh itfaiyeci, bn agrkuj. /_ vekutn Lh atei sndrmek, bn ar temrandn. /_ vemrandn bwL atei sndrmek. /_ vketin bw. 1. Lg yangn tutumak, ate almak. 2. A'. atein tutu mas. /_ vartin bwL atei saklamak, es kiden kibrit olmad dnemlerde ate, kl, kum vs. ile kapatlp ertesi gne ka dar saklanrd. /_ vxistin L ate yak mak, akma akmak. /._ xane Nh 1. mabet. 2. ate oca, bn agrgch. * agr xevde krn. bw. atei sndrmek. * ar xevde n bw. atein snmesi. /_ xwe rgd sevimli, cana yakn, sempatik. * ar xwe krn bwL 1. scak ate yakmak. 2. sohbeti koyulatrmak. * ber ar bw. ocak ba. * n ber agre yeki bw. kz istemeye gitmek, bu fiil iin byle denir. agrdz A'. kav, akmak ta ile kullanlan kav. (Erivan Krtesi). bn pio. agre N.n frengi. Bj. Syphills. ah! A ac veya keder nlemi. aha! B. ite, anal aheng A'. n L ahenk, dzen. 2. harmoni,

ajal

ajawc

A'.

m

1.

rahatsz etme/olma, can

sknts. 2. kalabalk, ayaklanma. /_ gr sinsi. ajegor rgd ok zayf kimse, kuru ince. /-. ki rgp. ok zayfa. ajk A'. n 1. yabani badem. 2. kk dal,

srgn, bn aj ajni/n Lg (dajmne, bajane)sz szlamak.

1. dileri krdan vs. ile kartrmak, di veya ke mie ine yapmak. 2. di veya kemiklerde

melodi./_dar rg(iahenkli,dzenli. /-da

ajine A'. r ta ekici. ajne A'. suda yzme, yzclk./- ber Nx. ) azc. /_ beri A'. yzclk, yzme sa nat. /_ beri krn /.yzclk etmek. /_ geh Nx. yzme yeri. /_ ker A'. yzc. /_ krm L. yzmek, yzclk etmek. * ajn h ser pte bw. srtst yzmek. * ajne keran bw. eek yzmesi veya acemi yzclk. * ajn qulanc bw. kula yz mesi, bn sobedari, melevani. ajo N.l.src(yk,arabaveyahqyvan).2. gece otlatmasL ajodan A'. An. evin. ajot/n Lg (dajo, bajo) 1. srmek, ekmek. *

ajotvanzevi ajotn Av. ift srmek, tarla ekmek. * genim ajotn Av. buday ekmek. * ker

30

alarm

A'. Fr. it. alarm, yardm istemek. An.

hawar.

ajotn bw. eek srmek. * hesp ajotn bw. at srmek. * ercbe ajotn bw. araba sr mek. 2. yrtmek. * kar xwe dajoyi bw.iini yrtyor. 3. hcum etmek, saldrmak. * ajotn hundur bwi ieriye, meskene hcum etmek, ieriye girmek. * ajotn ser tnvL stne yrmek, birine saldrmak. ajotvan Nhx. src, ofr. /_ vani A'. s rclk, ofrlk.

alas/ n Lng. (dialse daddse, bialse balse an dalse). yalamak. * lu dcv xwe bialse/balcse bw. azn yala. * bm tenckan alastin/dalstin bw. tencere dibini yalamak, etek pmek. * deste xwe alastin/dalstm bw. ellerini yalamak. * psing penckcn xwe dalesi Av. keditrnaklarn yalyor. alav A'. An. alet, hacet, pcrgal. alav " A'. alev, ate alevi. alay A'. n alay (askeri) bn hez . alaz Lng. kastetme, niyetlenme. Al han A'. rgd Arnavut. /- iye A'. Arna vutluk./- i N.rgd Arnavut, Arnavutlu. albm N.Lat. albm. alek N.aru.bngep. alem A'. m. A alem, dnya, cihan, halk. alet A'.n./lalet, cihaz, bn pwcng. Alewi N. rgd. Alevi, Alevi mezhebinden olan kimse./- ti Alevilik. alnc A'. hayvanlara sabah kahvalts. * pcz xwe rakr alcnc Av. hayvanlarn sabah otlana kaldrd. A'. n yem, hayvan yemi. /_ andn L. yemlemek, bn atlandn. Alkan A'. Alikan, hizanda yayan ve ou gebe olan bir Krt aireti. alqand/n Lg (dialiqijK, bialiqine) asmak

jt A'. lk. ajl/n Lng (daj, baj) lk atmak,haykrarak armak.

akademi A'. Gr. akademi, yksek okul. akam A'. S. son, baki kalan. akasye A'. Gr. akasya aac. bot. Robiniapscudoacacia.

akimilator N.Fr. aknlatr. akord N.Fr. 1. akort. 2. mzik aletlerindeses ayan. /_ krn L akort etmek.

akordiyon N.Fr. akordiyon. akrobasi A'. bn cai.v.zi. akseswar A'. Fr. yedek para, bnhcsincaw. aksiyon A'. ing. i, faaliyet, etki, tesir. aktiniyn N. Gr. kim. atom arl 22 olan radyoaktif bir element, sim Ac aktivizm A'. Fr. etkincilik. aktr N.Fr. aklr. aktris A'. Fr. aktris, tiyatro veya sine malarda kadn oyuncu. aktalite A'. Fr. aktalite, gnn olay, gncellik, bn rojane. aktel rgd Fr. aktel, gncel, imdiki, bn rojane. akupunktur N. Lal. ing. cildin belirli yer lerine ine yaplarak yaplan tedavi. akustik A'. Gr. fizikte ses bilimi, kapal bir yerde seslerin dalma ekli. akvarym A'. LaL akvaryum. al A'. Artalal ala l A'. m bayrak. /_ dar A'x bayrak. /_ gir Nx. bayrak. /_ hlgr A'. bayraktar. /_ ke A^ bayra tayan, sancaktar. ala rgd A stn, yksek kaliteli. alal A'. gzel kokulu, krmz iekli birbitki.

alf

alan A'. yank. aland/n Lg(dwline,btalme)sannak,ambalajlamak, birbirine dolamak.

alik ^. An. ahi. allk 2 A'. bir cins sere. ali/n l Lg (dale, btale) birbirine geirmek,kartrmak. * diran xwe dale bw. dile rini kartryor.

A.dalcqandn. ali A'. n yn, yan. /_ bn L taraftan ol mak. /_ gr Nx. taraftar, arka kan. /_ grtn bwl birini desteklemek, taraf tut mak. /_ gor bn. selin. /_ ki rgd bir taraf. * xwe dan aliki Av/. uzaklamak, bir ke nara ekilmek. * aliki ve bn rgp. dalmak, bir tarafa gemek. * aliki ve krn datmak, bertaraf etmek. * ber b her aliye ve bezin bwL her tarafa ko mak. * b aliye me de Av. bizim taraflar da. * j aliye dm rgp. dier taraftan, bundan baka. * al de n. rgp. yakla mak. /_ negr rgd tarafsz, ntr. /_ negri A'. tarafszlk. An. la, layen, hl, pi, leref. Alilleq ran ve Irakta Hz. Aliyi Alah ka bul eden bir tarikat ve mensubu. An. kakayi.

alandi rgd bn pandi

31

ali/n Lng. (dale, bale) dnmek, tavaf etmek.

alisor A'. baz yerleri krmz olan bir ar mut tr. Aliyan A'. Aliyan, Nuseybin Cizre arasmda yaryan bir Krt aireti. alkol A'. Fr. alkol. /_ lk rgd alkol dk n, alkolik. /_ lizm A'. alkolizm. Alman N.rgdm Alman, Almanyal./- ya A'. Almanya. /_ i A'. 1. Almanca. 2. Almana veya almanyaya ait. alo! B.N. 1. telefonda ilk hitap. 2. Krte de Ali. aloq AT.ntAn.behivok. alo A'. kanma, gidime. /_ bn L kanmak, gidimek, bn xurln. aloz l rgd rklk, bozulmu. /_ bar rgd ryebilir, bozulabilir, /-kan rgd kar mak olma, renk deitirme. /_ zi N. rklk. * alozi bye bw. rm, aloz 2 rgd hain, hain kimse. /_ bn L. hain olmak. altax A'.muhpir./_iA'. l.muhpirlik. 2. ih bar. alternatif 1. rgd Fr. deiken. 2. A'. see nek, are. alu A'. dilerin kamamas. /- bn L (dran) kamamak, bn xidok. al A'. an 1. gudde. 2. Bj. bademcik. * avsani al A'. Bj. bademcik iltihab. 3. bn alu, sekinin. al Af.An.huik. al l.rg(isiMndirik.2.A'. silindir, bn luq. ale A'. al, ye erik. alde rgd N. pislie bulaan, batak, bn lewe.

ambar N.m ambar. amber 1. A'. amber. 2. rgd amber kokusu. ambrin A'. m alet. bn hacet, alet amdagrti rgd genel, evrensel. amjen A'. 1. maden alm, halita. 2. deersiz maddelerin deerli ile olankarm.

ameliyat N.A 1. ameliyat, cerahi. 2. d mana kar hareket, eylem. amenna N.A amenna. ament A'. Ament, Namazda okunanbir dua.

Amerika

A'. 1.

Amerika birleik dev

letleri. 2. Amerika ktas. Amerikan A'. Amerikal.A'. rgd Amerikanca, Amerikaya ait veya gi. Amcriqa A'. Afi Amerika. amfibi A'. rgd Fr. yzer gezer, bn bejavL amin A'. B. A tann kabul etsin anlamna dualarn arasnda veya sonunda sylenen

Amerikani

sz amini

A'. in gvenlik, emniyet. *amlmya xwe p anin Av. bir eye gvenmek. An

emin.

amir N.A amir, st. * amiri hz Nh. alaykumandan. /_ i A'. amirlik, stlk. * ami ri lu Nh blk veya tabur kumandam. amoj A'. m amca kars. /_ za amca o cuu. amoj 2 A'. 1. talim, terbiye. 2. fikir, t. /_ gar Nlvc mavir, t veren. /_ garl Nlvc 1. t, tavsiye. 2. pedegoji. /_ gen Nlvc okul, eitim yeri./- kar/n. Nhx. 1. fi kir veren, danman. 2. terbiyeci, pedegog. /_ kari A'. 1. danmanlk, t verme. 2. terbiyecilik, pedegoji. amonyaq A'. Fr. kim. amonyaq. amper N.Fr. elektrik iddet birimi./- me tre Nh amper ler aleti. ampul A'. Fr. 1. elektrik ampul. 2. ila ampul. annz l A'. ara, alet, vasta, vesile. * amrazi raguhaztne bw. ulam aralan. amraz 2 A'. Grm edat. /_ i ayani Nh tarif eda. /_ nasnayi Nh nefi edat. bn. daek. amrsaz A'. tedrisat, borucu. amyar A'. 1. vasta, vesait 2. vesile. * amyarc raguhaztne Nh ulam ara lan. an ' Ghk ya, veya, yahut, yoksa. * er an na Av. evet veya hayr. * di an nai? bw.

alle A'. m rgd dar sokak, yan sokak. alme 1. A'. duvarla tavan arasna ko nulan kiri. 2. A'. ant dilerin girdii ke mikler, damak. An. pd. als 1. rgd nazik, zarif. 2. sahte davranl. 3. A'. m zarafet, sslenme merak, ekicilik, cazibe.

alze A'. esef, gam. amade /gd. hazr, temin edilmi./- bn L hazr olmak. / bni A'. hazrda olmak, hazr olmak. /_ krn L. hazrlamak, em rine sunmak. amadenebni A'. gaybubet. aman A'. n. 1. tava, yemek kaplan. 2. kapkacak. An. firaq, af tawe. amanc A'.An.armanc amas AT. iltihap, ime.

32

gidiyorsun yoksa gitmiyorsun? * an ji Ghk. yoksa, veyahut, yahut, bn weya, weyaxd, yan. an x. 1. yer veya mevki bildiren sonek. 2. oul edat, mes: goman, malan, aan, hespan. analiz N.Gr. analiz, tahlil. /-kirini. ana liz etmek veya tahlil etmek. ananas A'. bir meyve, ananas, bol Bromeiiaceae. anari A'. Gr. anari. /_ st rgd anarist. /_ zm A'. anarizm, bn slbl. anason A'. Gr. anason. An. hebosan, razyane.

xar aaya indirmek. ankor A'. An. gemilerde demir atmak.anofelA'. Gr. anofel, stma mikrobu tayan bir sivrisinek cinsi, zoa An-

opheles maculipennis. anonim rgd Gr. irket, ortak. anormal rgd Fr. genele aykn, normalolmryan.

A'. Gr. insan, hayvan ve bitkilerin beden yaps ile birbirleine olan ilikileri ni inceliyen bilim. andr rgd soyka. * andri isot iqas ji lj e! bw. soyka, biber nekadar da acdr! ane x trkede 'gibi' ekli veren soneklin Mesela: cejnane, merdane,feqyane. bnyane.

anatomi

anot A'. Gr. pozitif elektrot. ansiklopedi A'. Gr. ansiklopedi. antaq A'. mevzi, pusu. Antarktika A'. cax. gney kutup ktas, Antartika. anter A'. l.atsinei.zoo.Tabanus.2.Arap edebiyatinda bir kahraman. 3. bir Krt szlk yazannn soyad "Musa Anter' antn A'./rr.anten.*antcnasehkrneA'. otu. dokuna, baz bcek ve tipi hayvan larda alnnn stnde olan anten eklindeki byklar.

anti rgd Gr. kart. An. dyraber.antibiyotik A'. Gr. antibiyotik. antidot A'. bn panjehr. an lika A'. rgd. Lal. antika, eski eser. antipali A'. Gr. antipati. An. nq. antreman A'. Fr. sporda hazrlk, idman. An. nicq. antrenr A'. Fr. sporculan yetitiren kim se, antrenr. antrepo A'. Fr. gmrklerde ticaret eyasnn konulduu yer.

anekonda A'. bir cins boa ylan. Anglosakson A'. Anglosakson, ve 6. asrda Ingiltereyi igal eden German rkndan kabileler. ango Ghk. dl.o halde, u halde, yani. 2.veya, yahut. anna rgp. imdi, hemen. amx A'. Kars dr taraflarnda trke olarak Tdrf it' dediklerini duydumsada bu baharatn esas trkesini bulamadm. Reyhan kokusunu andrr bir ot. Tunceli Bingl havalisinde ok kullanlr. ani/n Lg (tine, bine an weyne) getirmek, tamak. * anin ber Lh nne getirmek. * anin ch Ll yerine getirmek. * anin der Av. karmak. * anin dine bw. d nyaya getirmek, dourmak * anin hev Av. birbirine yaklatrp birletirmek. * anin hole bw. meydana getirmek. * anin und Avv. yerine getirmek. * anin birin Ah1. L getirip gtrmek. * vvan l ser mescleyeke pk, hev u du anin birin Av. onlar kk bir mesele iin bir birlerini uratnp durdular. * b hev re anin beraber getirmek. * b xwc re anin Av. beraberinde getirmek. * j hev anin bw. ayrmak, snflamak. * j hev anin der Avv/. birbirinden ayrmak, ayklamak. * b xwc re anin Avv. beraberinde getirmek. * ba hat baran ji j xwe re ani Av. rzgar geldi frtnay da beraber getirdi. * anin

antropoloji A'. Gr. insanbilimi. ap A'. n amca. * ap brazi Av. amca ve yeen (karde ocuu). * xwann de ap brazi di er de xal xwarzi Av. yani yerken amca ile yeen kavgada day ile yeen tutkun oluyor anlamnda deyim, fakat baz ivelerde tersini de kullanyor lar. apa A'. m hala, bibi. An mcL apansid A'. Fr. kr barsak, apandisit. apartman A'. Fr. bir ka katl binann daireleri. aplk (aptlka) N. yn iplii yuma, bn glok. apnci A'. krk. apostrof A'. Gr. tepeden virgl olan harf ler, bn krten. apler rgd deli. /_ i A'. delilik, bn din. aqar A'. n alan, yzlm. * aqara Kurdistan 520. 000 km2 ye Av. Krdistan'nn yzlm 520. 000 km dr. aqU A'. A akl, us. /_ ane rgp. akllca. /_

|

33

mend rgd akll. /_ svk rgd aklsz, akldan noksan, hafif merep. /-smkiA' akldan hafiflik. * aq h bw. akl ve uur. * aq feraset bw. akl ve anlay. * aqd kemal Av. akl ve olgunluk. * aql marifet Av. akl ve marifet * aq sewda Av. akl ve sevda. aqt N.n. pekmez, ada. An dfs, moti. aqi A'. bir arlk ls. An, weqL ar A'. kenarlari 10 metre olan bir alan l s. ar A'. ate. An. ar. ar 3 N.A utan. * ar heya Av. ar ve haya. Arafat A'. A 1. Mekkede bir da. 2. Cen netle Cehennem arasndaki meydan. aram lN.m. sabr, istirahat, rahatlk, din lenme. * kevnr aram. sabr ta. An sebr. aram 2 A'. P. huzur, skun Aw. /_ bex rgd 'nuzur verici. /_ i A'. skunet, huzur. * an m grtn Avv. 1. nefes almak, din lenmek. 2. sabrl olmak. * aram ! brrin Av. huzurunu karmak, rahatm bozmak. * aram negr rgi sabretmiyen, bir yerde kazk tutamayan. * aramgehi dawi Av. rahmetlik olmak, son huzur an. /- xane A'. huzur evi. aram 3 A'. rgd sakin. aran A'. l. aran 2 A'. elem, ac, sz. arand/n Lg (darine, barine) incitmek, ac vermek. * dile mm mearine Av. gn lm incitme, bn arnandn araq A'. n rak. /_ xur rgd aya. araite rgdbnxemilandL arast rgp. dorusu, gerekten. araste A'. An araite. arast/n Lg (darse, barse) sslemek, donatmak.

arena

A'. Fr. arena, boa grelerinin yapld yer. arengi N.Bj bir hastalk. areometre A'. Gr. srv ler aleti.

arx A/.Ansng. argti A'. 1. ah. 2. Urartu krtleri dilindeimparator. argo N.Fr. argo, halk dili. argon l N. piyano, bn. piyana argon 2 A'. ate rengi argon 3 A'. Gr. L havada % bulunan renk siz, kokusuz, tatsz bir gaz. 2. bir kaynakeidi.A'. bio. 1. sedefli deniz helezonu. bir Yunan mitolojisi. argk A'. Bj. bademcik. /_ ketin A'. ba demcik iltihab. arif rgd A arif, bilgin./- ane rgp. bilgie, arifane. arhand/n Lg (darthme, btariuhe) in citmek, zdrab vermek, bn arandn, zery andn. armand/n Lg (btanmine an banmine, darunine) dinlendirmek. * xwe anmandn Av. istirahat etmek, kendini din lendirmek. armand/m Lg (darmine, bamune) bn arhandn. arni/n Lng. (darine, btarme) incinmek, zdrap ekmek. urng A'. koyun ve keerin tamamna ve rilen ad. arz A'. sonradan olan, yeniden olan. /_ i rgd geici, ereti. arza N.A arza. ari 1A'.m.yardm./_karA'.rgorN.B. brmek.

bosi Af rgd yanan ve duman karan aput * bina bosi y t Avv. 1. yank aput kokusu var. 2. Af tts. bosin Lng. (dtbase, tnbase) st veya your dun scaktan kerpi hale gelmesi. An qusin, kemtin. 2. yank kokusu. An bosi bosi Af An bhost bostan Af. bostan. An parez. bo l rgd bo. * bou betal Avv. isiz gsz. An vala. /_ayi rgp. 1. boluk. 2. Af izin. bo 2Af bolluk, bereket/_ahiAf bolluk./bn I. bol olmak. bot l Af 1. ing. aa ktnden sandal. 2. Fr. bot, bir cins ayakkab. bot 2Af ant bn qn. Botan Af. merkezi Krdistan olan Cizrehakari blgesi. botanik Af rgd Gr. bitkileri inceleyen bilim.

brek Af pasta, brek. borqer Af Krt mitolojik masallarnda bir at. borya berdesl A'A Grm imdiki zamanhikayesi.

bonya iroki Afi Grm di'li gemiinkayesi.

hi

bonya ddar A'A Grm misli gemiman.

za

botav Af tulu boyamakta kullanlan bir nebat bn surdar. boxe Af. boha. boxe A'. n boa. * boxe beran Avv. boalar ve kolar, mecazi anlamda bir yerin klhanbeyleri. boyax Af boya. /_ bn L boyanmak. /_ krn .Lboyamak. /- van Afc boyac. boybov *T "- cinsinden bir bitki. h i. ing. bir hareket veya eylemi red.mek.

bonya tdayi A'A Grm dili gemi zaman.

bori Af m boru. * bonya ostaki A'A. ant kulaktaki ostaki borusu. bori rgd 1. gemi, mrur. 2. gramerde gemi zaman. Krtede y' harfinden nce gelen V "i" ya dnecei iin bak bonya berdest'. borijen Afc boru alan, askeriyede borucu.

bori/n l Lg (dbore, bxxe) gemek. * te re borin Avv. arasndan gemek. * evborin derbaz kun Avv. geceyi geirmek. * bbore! Avv. affet!. An borandn. bori/n Lng. (dbore, bbore) brmek. borin Af gei, geme borizan Af borazan, boru alan. An bori

rgd gri, boz rengi. uoze Af boza. /_ kelandm L boza piir mek. Bozc Rcwan Nh Mem Alan'n atmm is mi. bra Af fin bira. brader Af F. birader, arkada, fin heval. brandox Af 1. pale, rgat 2. rgd dik kafal. branguh rgd 1. yava, ar. 2. Af pire. An k. brat/n Lg (dtbre, btbre) kzartmak.Anbratn. brati rgdAf kzartlm, gotbrali Av.kzartlm et.

brazaza Af kardein torunu. brazi Af An brazi. brarzi Af An brarzi.

BrezU

74

BrezU A'. Brezilya /_i A'. rgd Brezilyal, Brezilyaya ait brin * N. yara, syrk, /-saz Nx cerrah,

operatr. brina re A'A. Bj. kara yara hastal An birin. brrin 2 Lg (dbre, bbae) kesmek. An binin. brindarok Afylankkotu.AotPolygonum bistorta.

harln. Buhut AffinBht buji A'.yele.An.bL buji/n Lg (dijuje, bbuje) imrenmek. An bjn. bulbul AfAnbbd.

bulqik AfsuhabbeciklerlAnbuqik. blten Af Fr. blten. Bubcar AfAnBuxar.bulxur Af bulgur. An sawar.

Britanye Af, Britanya, ingiltere. bronit Af. Bj. Fr. bronit, boazda soukalgnl.

buncan Af yuk^ltilmi sulama arklar, subendi.

br AfAnbr. brsk A'. yldrm, imek. *brskl dan Avv. L imek akmak, yldnm dmek. /-vejandnL. imek akmas, yldumngkte zikzakh panldamas.

burand/m Lg (dburine, bburine) yok etmek, kkn kazmak, jenoside urat mak. * meen me buhurine Avv. arlarmz tamamen yok oldu. An buhu randn. bur N.m. l.bur,ato, hisar, kale. 2. yldz fal, bur. An buc. burcuwazi Af An brjwazL burd/n Lg (dbure, bdxire) bn buhartn, borin, boran. burrebur B. bw. bn borebor. burri/n L (dtburre, btburre) brmek. An borrin. burunti A'. 1. diploma. 2. tapu.

brskand/m Lng.(dd>rtskine,bbrskine)imek akmak.

bruske Af telgraf, /-yar Af telgraf. brski/n Lng. (dtbrske, brske) imeklenmek.

brskname Nhx telgraf kad. budcet A'. m ing. Fr. bte, bn trazn. bfe N.Fr. bfe. buha Afinbha. buhar Af An bahar. buhari AnbharL buhart/u Lng. (dduhere, bbuhere) 1. geinmek, idare etmek, eyvallah etmek. 2. zaman ve mekan iinde gemek, geitir mek. An buhurun. buhrk A'. Grm. gemi zaman. bhtan Af n iftira, yalan, sulama. /_ kun Lh iftira etmek.

burx * Af akl. burxi 2 Af burgu. An badek. buqul Af kkba hayvan dks. Anpiquj.

buhuk AfAnbuxuk. buhurand/m Lg (dbuhurine, bbuhurine)

buhuri/n l Lng. (dbuhure, btbuhure)mek, zaman gemek.

geirmek, ileriye almak, ne gemek. An burandn.ge

buwar A'. uur. An bnvar, yom. buwar 2 Af su geidi. An bur. buward/in Lng. (dibuwre, bdmvre) bn buhurun. bux N.A buhar. An helm. buxbux Af fokurdama, homurdama. * buxbuxa av Avv. suyun fokurdamas. * buxbuxa hir Avv. ay homurdamas, aybrts buxe Af boha, /-buxeyi hemam hamam bohas. An boxe.di, mo/.A'A.

buhuri/n 2 Lng. (dbuhure, btbuhure) yokolmak, kk kurumak. buhurtand/n Lg (bbuhurune, dbuhurtine) geirtmek, amak, ileriye geirmek.An burandn, buhurandn. buhurun A'. (dbuhure, inbulntre) gemek. * ar buhurt ate geti/snd. * b hev re dbuhunn Avv. birbirleriyle geiniyor lar. * qo h guh dbuhui bw. boynuz ku-

buxik Afbcek.zoainsect.Ankzu[,znbuxik gen ,buxikf isek A'A. osurgan bcei, zoa Brachynus crepitans. buxur Af, 1. erkek deve. An hur. buxur 1 N.A buhur, tts. buxurand/m Lg (dibuxurine, btbuxurine) ttslemek, buhurlamak. /-dan (buxurdank) Af. buhurdanlk. An bixur, buxr. buxuri meryem N.A tavan kula, sikla men, bot Cyclamen europaeum. buxurk AfAnburx.

laklan geiyor. * genun me buhurti ye budaymz (tarlada iken) olgunluu gemi, an kurumu. An borin, buAvv.

75

b L."bn" olmak fiilinin gemi hali.bci A'. kpek yavrusu, enik. An tole,cewnk.

bkinan Af zifaf. bkoke Af 1. kukla, gelin bebek. 2. gelincik cinsinden bir iek.

Buda A'. Buda, budizm dininin kurucusu. bdele rgd A budala. An xvik. bdr Af in, yabani hayvan ini. An qul,kun. bdine A'. An nane. Budist rgd Buda dininden olan. Budizm Af Budack. bjen Af materiyal, malzeme, levazm. 2. Af madde. /_i rgd maddi. buji Af Fr. buji, motorlarda ateleme ci-

bknefsok Af kzlkuyruk, zoa Phoenicurus phoenicuns.

bul rgd Bj. kambur. LtKyphss./- bn L kamburlamak, dikine eilmek. * pta xwe bl bn Avv. beli kamburlamak./_k rgd kambur olan, kambur kimse. /_i A'. kamburluk. /_ kun L emek. * xwe bl

knn Avv. kendini emek, kendini kam burlatrmak. An ptkov. blevar Af Fr. bulvar, geni cadde.buk N.antbnbL bm Af bayku. 20a Otidae. An kund. b/n Lnk (ddx, bx) t olmak, olumak, yaratlmak. 2 domak, dyaya gelmek. * bn su Avv. sr olmak, sr olup kaybol mak. * bn nebn Avv. olmak veya ol mamak. 3. hadise. * ew h w bn Avv. onlar ordaydlar. * j deh pezan de 6 berxn wan bn Avv. 10 koyundan 6 kuzu ol dular (dodular). * buna isa pxember Avv. isa beygamberin douu, bn byin. bnebn Af olay, vaka'a. An byer. bqije Af kirli renkte ard kuu. zoa Turdus pilari An boqije. bura Af kaynbirader. brck A'. kestane kargasna benzer birkus.zoaGarrulusgIandarius.ing.commonjay. brjwazi Af Fr. burjuvazi. bsc ' A'. ift srmek srasmda kzlerin boynuna geip boaz altmda balanan aa ubuklar. An sami bsc Af buse, pck. An ramsan. b (firje/anJA'.S.orman.Anr'l. butik l Af kulbe. An xecit, holk, kepu. btk A'. aatan su oluu, bn cura. butik N. Fr. butik. byer A'ne olay, vak'a /-name Afn vakaname, kronik. An qisetay, peyam. byi/n Lari.(dbe,btbe)l. olmak, meydana gelmek, hilkat olmak, domak, dnyaya gelmek. 2. yardmc fiil. fin. bn. bz Affinbzn.

bk l Af m 1. gelin. 2. maket, gelin bebek, oyuncak bebek. /_ bum L bw. gelin g trmek. * bk snvar kum Avv. gelin gtrmek, gelini gtrmek iin ata bindirmek. * bka baran Avv. maket, ge lin bebek, "goxend" denilen bir Krt bay ramnda ocuklar tarafndan yaplan bir gelin bebek ki bununla ev ev gezerek he diyelik toplarlar. * bke e Av. oyun cak bebek, kukla, mecazi anlamda yalnz d gzellii olan kadn. * bk xes Avv. gelin ve kaynana. * bk zava Avv. gelingvey.

hazmdaki ular.

bk N.Bj. gzde kan arpack. An bkk. bk 3 Af. karpuzun ortas. bkani Af 1. gelinlik. 2. balay (kadn iin). bkelemn Af F. An bokelenn. bkemar Af 1. kertenkelegiller. 2. srngenler zoo. LacertiUa sauna 3. bir ker tenkele cinsi. An gumgumok. bkesor Af lkesi Amerika olan bir ard kuu. zoo. Enthacus rubecula. buket Af. Fr. iek demeti, buket. An baq. bkcni Af rgd gelinlik, gelinlie ait olan eyler buluk Af gelincik iei, fiof. Papaveraceae.

buluk

2 A'. rgd gonca, amak zere olan iek tomurcuu. bkk 3 Af Bj. arpack, it dirsei. An bk2. bkk * N. oyuncak bebek. An bkL bknk A'. da gelincii, (fare veya tavsan yakalamakta yarar sansar tipi bir hayvan),

ing. f erret.

bkin rgd gelin hali, gelinlik.

C Af Krt alfabesinin 3. harfi olup dil ucu ile diler arasnda kar, sessiz harftir. ca >phele.*cawere.l.helegeL2.rgp.'caran' kelimesinin ksaltlmdr. 3. Anicar. cab N.A bn bersv. cabka Af P. mitolojide arkta bulunan bin kapl bir saray. cack Af yourtlu salatalk. cacm Af ilemeli kilim. cacu Af ceviz iinin dvlp balda kay natlmasyla elde edilen bir tatl. cade N.A cadde. cader Af cadde, yol. cadi (cadu)N.P. cadl/StaiiNx cadlk. cafilqne AfAnser. cah A 1. A'. gen, tecrbesiz, erkek olan, 2. rgd okur yazan olmryan cahil kimse. cahik A'. eek yavrusu. An ca. calcaloke N. rmcek, zoo. Arachnida.

finpik. cam A'. P. cam. /-ekan Nhv. 1. camekann, vitrin. 2. caml bahe, sera /_ker Nx camc. /_rej cam ileyicisl /-xane Afxcamc dkkam.

camane Af bir cins kuma (kadn gmleiveya trban iin).

cambaz Af rgd canbaz. /_i Af canbazlk. /_xane Afx canbazlk yaplan yer. An canbaz.

came Af elbise, rt. /_dani Af. An cemedani, pcame.A'. rgd yiit, centilmen, cmert rgp. yiite, merte. /_i Af yiitlik, mertlik. An cnvan. canud A'. ruhsuz varlk, nesne. cam! N.A cami. An mzgeft.

camr /-ane

cams N.A manda, fin gam. can Af vcut, hayat, ruh. /_an Af sevflen, sevgili./_avlmZ. can atmak. * hser ar qunan can xwe davje Avv. be kuru iin canm atyor. * can bex kun Avv.cann balamak, kendini adamak,

/-bzar rgd canndan bkm, /-can Af. samimi, cancier. /_ cier Avv. can cier. * can cier bn Avv. can cier dost olmak. /_ yin L can gitmek. /_ dan L 1. can

vermek, ruhu teslim etmek. 2. kendini fe da etmek, /-dar rgd 1. fedayi 2. canl. An jindar./_dayi rgd lm, ruhunu teslim etmi. /_ecan rgd 1. gvenceli, samimi. 2. sadk, sevimli. /_ A'A. an, sanc. /- a andn. L can actmak, can incitmek, /-ein L. can incinmesi, can acmas. * can xwe dan. Avv. cann vermek. An gyan. * can xwe b nya welt de dan Avv. can larm vatan iin verdiler. * can xwe xilas knn Av. canm kurtarmak, /-feda rgd can feda, cann feda eden. /_gu Af rgd 1. can alan, anak. 2. Ezrail. /-gran Af rgd hantal, uyuuk, her iten erinen kim se, /-gran! Av. uyuukluk, hantal. /_ girim L ruh almak, can almak. * Ezrail tan wi b cnvanye de gut Av. Azrail onun canm genliinde ald. /_gori A'A. ehit, kurban. /_k rgd can alan, can alc, Ezrail. /_ ksandn L 1. can eki mek 2. canm almak. /_ kiin L can ver mek, ruhu teslim etmek, /-kle A'A. rgd nefsine dkn, nefsinin klesi. * evv k leye can xwe ye Avv. o nefsinin klesidir. /_kuj A'A. rgd ldrc, /-parzi A'A. 1. nefsine hakimlik, kendini koruma yete nei. 2. shhatna bakma, /-pola Afn. elik gibi, sapsalam kii. * canstn bn. angrtn. * can qurban Avv. cankurban etmek. * Heso can qurban tu ku de di Avv. Hasan canm kurban olsun nereye?. * can xwedi kun Avv. can beslemek. * can xwe xwedi kum Avv. canna iyi bak mak. * b can d Avv. candan gnlden. * can xwei Av. can sal. * can xweiya yeki xwastin Avv. birine can sal dilemek./_xuargd can skc, tedirgin edici. /-zer rgd shhate, sala zararl. canbaz Af 1. canbaz, akrobat, ip canbaz. 2 rgd hilekar, sahtekar. /_i Af canbazlk. /_xane Avv. canbazlk yaplan yer, sirk. An cambaz, canberi A'. karides, zoa Crago vulgaris. cancmcrg Af An zeferan. canewer A'. canavar. canfes A'. halis ipekten dokunan elbise. cang AfAnopan.

77

cange

cange AfAnciwanga. canhur Af.zrafa. cani lAf.tay (a yavrusu). cani 2N.A katil, cani. cank Af finanqo. car A'. defa, kez, n. * car a dm rgp 1. geen sefer. 2. rgp. bir daha . /-car rgp ba zan, arada bir, arasra. * her cara ko Avv. her defasnda ki. * yekcar rgp. hepten, birden. * v cara Avv. bu sefer, bu kez. carcaran rgp. bazan, arada bir, arasra. * carcaran de mn dixwazi Avv. bazan ca nim istiyor. An carcar, geh. carcarekan rgp. An carcaran. carcarne rgp. bn carcaran. arcm A'. bir cins kilim. An cacm. carcur A'. Fr. arjr. cardn rgp. tekrar, yine. /-kun L tekrarlamak. caregze Af rgd 4 yandaki erkek manda. carek rgp. rgd bir defa, bir kez. carek rgp bir defa, bir kez.* carekej ca ra Avv. bir varm bir yokmu defalardan biri. * b carek Avv. 1. bir defasnda, bir kez. 2. aniden, yekten. * b carek de ket nur Avv. birden dp ld. carina rgp. ara sra, zaman zaman. cans l.rgdcam skkn, zntl, kzgn. 2. N. kt laf, kfr. /_ bn V. Lrezil ol mak, tiksindirici olmak. /S N. kfr, la net /_ kun L kfretmek, lanetlemek. canye N.A cariye, satn alnan kadn, ha rem kadm.

car Af S. sva. cart Af sobalar iin kullanlan kl krei. casus N.A casus./-! Af casusluk. * casus! kun Avv. casusluk etmek, bn slxur, xefnr. ca l A'. S. eek. An ker. ca 2 A'. rgd zellikle gney Krdistandapfimergeler aleyhine alan devlet g lerine yardmc olan Krtlere denir; va tan hayini anlamnda kullanlr. cak AfAncehk. catu lAf.l.kekikotu.2.yabanimercankk otu. bot Origanum vulgare. An merzekevv.

/_ker Afx An cawbu. cawi Af kadna gre kocasnn kardeinin kars, karde kanlan birbirlerine 'cawi' olurlar. cawidan rgd ebedi, sonsuz. cawin rgd bezden ey, beze ait cax A'. 1. korkuluk, balkonlara veya mer diven nlerine konulan parmaklk. 2. ko runak. caz Af ing. caz, ok aletli mzik eidi cazibe N.A cazibe, eki. caz AfP.l. cad. 2. rgd kantnc, fitneci cd Af Fr. corps diplomatique (kor diplo matik) in ksa yazl. ceban rgd A korkak, dnek. /_i A'. kor kaklk, dneklik. cebari A'. kitre aac. Aot Astragalus. ccbilxane A^F-ceplanejSlahvemhinmat deposu. cebt A'. hayvan derilerini boyamakta kul lanlan bir aa cinsi. An surdar. Cebrayil N.A 4 melekten biri, Cebrail. cedew 'A'. B/l zellikle tek trnakl hayvan larn trnaklarnda veya srtlarnda yk veya semerden dolay kan bir yara /_ bn L byle yara almak./_i Af cedew ol mu hayvan. cedew 2 A'. Bj. nasr. cedwel N.A cetvel. An xizkan. cefa A'. cefa, zahmet /_k rgd cefa e ken. cefen N. fabl, hayvan masallan. cef eri Af 1. bir kl tr. 2. bir mezhep. ceger Af. ant cier, /-penti rgd bask alanda olan, manevi eziyet eken. An cier.

car 2 A'. unutmabeni trnden bir bitki.Aot Myosotis paiustris. caw l Af sigara azl da olan bir bitki. caw 2 AT. pamuklu bez, el dokumas pamu klu bez. /-bu Af bez dokumacs. IS rgd pamuklu bezden olan ey veya eyler.

ceh Af arpa. Aot Hordeum vulgare. /_fuo Af arpa tccan. /-ini rgd arpa dan, arpalk, arpa kark, /-zeran Nh rgp. 1. arpalarn olgunlama peryodu, ha ziran ay. 2. Af ikizler burcu 21 mays 21 haziran. cehcehk Affinnzyane. cehd A'. A gayret, azim. /- kum L ok almak, abalamak, azmetmek. * cehd bke ko tu, kare xwe bibi seri Avv. iini baa gtrmeye abala cehdasi A'. duvar arpas. Aot Hordeum murinum. Cehenem Af A Cehennem. /_ bn Avv. L Cehenneme gitmek, cehennemlik ol mak. 2. mecazide cehenneme defolup gitmek. /_ kun Avv. cehennemlik etmek,

cehl

78

argoda cehenneme postalamak. * cehenema xwe gerin Avv. belasn aramak. * cehenem h ser seri diere Av. banda bela dolayor. cehl rgd A cahil cehdandn Lg A (dcehdine, btcehdine) bn hevvldan. cehdok A'. kokulu bir ot olup cebinde tarken elbisenin rutubet ve kokusunualr.

cehk Af bir cins hyar. cehnemi Af eitli iekleri olan bir ss bitkisi. Aot Bougemvillea. cehk Afsipa. celtcr Af bahe kekii. Aot Thymus vulgaris. * cehtcrc beyaban A'A. yabani ke kik. Aot Thymus serpyllum. fin zrcatr. cehter beyaban Af An zncatr.'zir' kelimesindeki nota bak.

cehti AfAncatuL cehxurak Af sle benzer, krmz renkteve evlerdeyaryan elbiselere zararh bir tut. cejn Af bayram, len, /-ane Af rgd bay ramlk, /-epirozi A'. bayram kutlama. * cejna pk A'A. eker bayram, f itir bay ram. * cejna sersal Av. ylba, ylba bayram. * cejna zayin Avv. 1. Noel bay ram 2. doum gn. * ccjni Newroz Avv. A'A. Krtlerin 21 Mart'a rastlayan ylba bayram. Milattan 612 sene nce Demirci Kawanin ran'n zalim ah Dahhaka kar giritii ihtilalin yldnm. Bu gn Krtlerce mukaddes ylba olarak kut lanr. * cejni qurban A'A. kurban bay ram. * cejn id A'A bayram ve len, bayram ve seyran. cela Af A aydnlk. /_dct Af yiitlik, fin

balarken boynuna geirilen aatan halka, fin olaq. celew Af gem, dizgin. celx Af l.sussuzluktan topran atlamas. 2. yark, atlak. celxe Af atal, atall aa, dilim. /_ cebre fivv. dilim dilim, ekseri meyve dilimleri iin kullanlan bir terim. * gwiz b ar celxeye Av. ceviz drt dilimlidir. * celxeyn scvan Avv. elma dilimleri. cem l rgp. de yan, nezd, yannda. * h cem Av. yannda, yaknnda. * l cem wan Avv. onlarn yannda, bn ba. cem 2 Af 1. byk sepet. 2. hayvanlarn bana taklan yem torbas. 3. ykn bir taraf. cem 3 Af 1. Alevilerde dini tren, dini ayin. * cem cvat Av. toplu ayin. 2. senede bir defa ziyaretgahlarda yaplan toplu ayin. Ccma Af Cudi danda bir ky. Krt itik atlarna gre dnyada kurulmu ilk yer leim merkezi. An cena. cemaet N.A topluluk, cemaat. cembeli l N. iyi cins bir ttn. Cembeli 2 Af Hakkaride geen mzikli bir Krt destan kahraman. ccmcemk Af. ispanyol alparas. cemed Af buz. An qca, xiik. cemedani A'. Krtlerin bana sardklar sank, trbann etrafna sarlr, bn pi,camane.

cemcqand/m Lg (dtceinciqine, bicemciqine) alkalamak.

cemdand/n Lg (dcemdine, bcamdine)1. dondurmak, mayi bir eyi souktan kat hale getirmek. 2. bir kimseyi geici olarak iten uzak tutmak.

mrxasL celad N.A cellat. celagi Af kat pekmez, fin aqt Celali Af Dou Bayazit yaknlarnda bir Krt aireti. celeb Af m nitelik, vasf , kalite, eit, tr, cins. * du celeb kes hene; yn ba yn neba Avv. iki eit (tr) insan vardr; iyiler ve ktler. /_nav Af birleik isim. An hevenav.

cemdi/n Lnk (dcemde, btcermde) 1. don mak, buz haline gelmek. 2. baz yrelerdemek anlamnda kullanlr.

celeb N.A kesim srs, kesim hayvan tccar. /_dar Aftkesim hayvan ticareti ile uraan kimse. /_dari Af kesim hay van tacirlii. celew Af hayvanlan yemlik zerine

cemk Af dirgen (kenger vstoplamak iin) bn penck. ccmsand/n Lg (dcemsine, bcemsine) bn meyandn. cemiyet N.A cemiyet, topluluk. An cvat cemil rgdAl. iyi, makbul 2. Af erkek ismi. cemser Af kutup. cemtr Af heybe eklinde kk uval. An heqiv. cenab N.A cenap. * cenabi heq Av. Cenab hak.

cenan! Af sebze veya meyve bahelerde yanchk eden kimse.

79

cenawnvan.

A'. rgd vahi hayvan, yrtc hay

cenaze Af A cenaze, mevta cenbeli A'. An cembeli cencer Af 1. makara, kasnak. 2. baz yer lerde dven iin sylenir. An cercer. cendek A'. A gvde, ceset cenculuk Af iki yana kadar deve. cendere A'. 1. dokumalar parlatmakta kullanlan bir alet 2. skma makinas. cendrme Af Fr. jandarma enet Af A Cennet. An bht ceng A'. P. harp, sava. /_awer rgd sava. /_ kun L savamak, harbetmek. /-na me A'A. harp tarihi vesikalar, /-baz Afx sava./-dar Afsava, harpl/_van Af Ancengdar. cenqand/tn Lg (dcenqine,bcentqine)rktmek. cemqi/n Lng. (diceniqe, btcentqe) rkmek, korkudan sramak. An hucuuqin. centr Af bir mzik aleti, harp. ceqin Af 1. heyelan. An hezaz. 2. Af bu gnlk yryte alman mesafe. An qonax.

etele vererek halay ekmeleri (HakariBotan blgesinde kullanlr). 2. cmb. 3. cesur, cigerli. bn cerbeze. cenband/m Lg A (dcenhine, bcenbine) tecrbe etmek, denemek. An heandn. cenbi/n Lng. A (dcenbe, btcenbe) denen mek, tecrbe edilmek. * ew kesana cenbine di nl medm Avv. o kimseler denenmitir artk onlara yz vermeyin. cenbok Af tecrbe, imtihan. cerye Af tahtadan yaplm kk pres. cerime N.A bn. cereme. ceryan A'.XLakmti. 2. fizikte akm, cery an, elektrik. An kahreba. ces Af al. cesaret Af A cesaret. An hwir. cesd rgd hareketli, hareket edilen. cesed Af A ceset, l vcut cesur rgd A cesur, korkmayan. cew Af 1. koyun krpma makas. 2. ma kas/, kun Avv. makaslamak, krpmak.

Anhevnng.cewab Af /1 An bersiv. cewahu N.A mcevher. cewar Af ingilizlerde tulumdan yaplan bir mzik aleti, bn hewan. cewaz Af. A msaade, muafakat An de stur, izin.cevvdk A'. finkedk.

cer Af m toprak testi. An c