Źródła prawa i instytucje unii europejskiejpodyplomowe.wpae.uni.wroc.pl/userfiles/file/spea...

Prof. dr hab. Robert Grzeszczak WPiA Uniwersytet Warszawski

1

Podyplomowe Studia Egzekucji Administracyjnej Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Uniwersytet Wrocławski 2014

Źródła prawa i instytucje Unii Europejskiej

Autorskie materiały pomocnicze

Wykaz podstawowej literatury:

Barcz J. (red.) Ustrój Unii Europejskiej, EuroPrawo, Warszawa 2012.

Craig P., de Burca G., EU Law, wyd. 5, Oxford 2011.

Craig P., The Lisbon Treaty. Law, Politics and Treaty Reform, Oxford University Press,

Oxford 2010.

Grzeszczak R., Władza wykonawcza w systemie Unii Europejskiej, Warszawa 2011

Hartley T. C., The Foundations of European Union Law, wyd. 7, Oxford 2010.

Jaroszyński T., Rozporządzenie Unii Europejskiej jako składnik systemu prawa

obowiązującego

Kalisz A., Wykładnia i stosowanie prawa wspólnotowego, Warszawa 2007.

Kenig-Witkowska M.M. (red.), Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej, Warszawa 2011

Łazowski A., Zawidzka-Łojek A. (red. nauk.), Instytucje i porządek prawny UE.

Vademecum, Wyd. EuroPrawo, Warszawa 2013

Miąsik D., Szwarc M., Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sędziów sądów

powszechnych i prokuratorów, Wyd. KSAP, Warszawa 2012.

Prechal S., Directives in EC Law, Oxford 2005.

Senden L., Soft Law in European Community Law, Oxford 2004.

Supernat J., Administracja Unii Europejskiej. Zagadnienia wybrane, Wrocław 2013

Tridimas T., The General Principles of EU Law, wyd. 3, Oxford 2012.

Wróbel A. (red.), Karta Praw Podstawowych w europejskim i krajowym porządku prawnym,

Wróbel A. (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Kraków 2010.

Wróbel A. (red. nauk.), Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz, Tomy I- III,

Warszawa 2012

Zawidzka-Łojek A., Grzeszczak R. (red. nauk.), Prawo materialne Unii Europejskiej.

Vademecum, wyd. 3 – zmienione i uzupełnione, Warszawa 2013, ss. 458.

oraz na www.iwep.pl (i szereg innych publikacji tego wydawnictwa)

http://www.iwep.pl/


2

Plan zajęć:

Wprowadzenie

I. Podział kompetencji w Unii Europejskiej – zarys problematyki

II. Wprowadzenie do systemu instytucyjnego Unii Europejskiej

2.1. Instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii Europejskiej

III. Źródła prawa Unii Europejskiej

1. Prawo pierwotne

2. Prawo pochodne

3. Zasady ogólne prawa

IV. Wykaz literatury i przydatnych stron internetowych

=====================================================================

WPROWADZENIE

Unia powstała na podstawie prawa (międzynarodowego), funkcjonuje w oparciu o prawo

(zasada praworządności), kształtując odrębny system prawny (zasada autonomii). Prawo, w

Unii Europejskiej, stanowi obok płaszczyzny politycznej, gospodarczej i kulturowej, kolejną

płaszczyznę integracji. Integracja państw zmierza do harmonizacji i ujednolicenia systemów

prawnych w ramach Unii Europejskiej, która poprzez wydawane akty prawne wpływa

integrująco na krajowe systemy prawne.

Źródła prawa Unii Europejskiej są podzielone na prawo pierwotne i prawo pochodne

(wtórne). Używane są zamiennie nazwy takie jak prawo unijne, prawo Unii Europejskiej,

prawo europejskie i prawo wspólnotowe. Powody tych terminologicznych rozbieżności leżą

w znacznym skomplikowaniu regulacji traktatowych i struktury wewnętrznej Unii

Europejskiej. Jednak na potrzeby zajęć przyjmiemy nazwę „prawo unijne”.

System prawa Unii Europejskiej, jak każdy system prawny, to całkowita i uporządkowana

struktura norm prawnych. Uporządkowanie polega na tym, że prawny zbiór tworzący system

norm prawnych jest zróżnicowany hierarchicznie oraz spójny wewnętrznie, tj. wolny od

niezgodności norm go tworzących. Jest to oczywiście założenie modelowe. Ani systemy

prawne państw członkowskich, ani tym bardziej system prawa UE nie są systemami

kompletnymi. Zgodnie z tym - źródła prawa Unii Europejskiej tworzą hierarchiczny

porządek prawny, chociaż wzajemne relacje poszczególnych aktów prawa Unii Europejskiej

nie są wskazane bezpośrednio w traktatach stanowiących Unię. Hierarchię tę odczytujemy z

traktatów oraz z logiki systemu traktatowego.

W UE istnieje wspólny system prawny opierający się na traktatach ją stanowiących oraz

prawie pochodnym. Akty tworzące prawo pochodne Unii Europejskiej (wiążące prawnie

rozporządzenia, dyrektywy i decyzje, oraz niewiążące zalecenia i opinie) tworzone są na pod-

stawie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (art. 288 TFUE), przez instytucje,


3

organy i jednostki organizacyjne UE, którym państwa członkowskie przyznały kompetencje

do stanowienia prawa w granicach i na zasadach określonych w prawie pierwotnym. Akty

te wypełniają ramy TFUE i realizują cele i zadania traktatowe Unii. Zalecenia i opinie

oraz niewiążące akty nienazwane tworzą tzw. unijne prawo miękkie (ang. soft law). Całość

dorobku prawnego Unii Europejskiej, łącznie z orzecznictwem TSUE, nosi nazwę acquis.

System instytucjonalny UE, tworzą organy pełniące funkcje ustawodawcze, wykonawcze i

sądownicze. Organy te realizują przysługujące im kompetencje i zadania, np. w zakresie

programowania legislacji, wyboru i wdrażania polityk, zarządzania nimi, wykonywania

budżetu, a nawet projektowania i wykonywania wspólnej polityki zagranicznej.

Unia Europejska opiera się o traktaty ją stanowiące. Są one poddawana rewizjom. Ostatnia z

nich to Traktat z Lizbony z 2009 roku. Tytułem wprowadzenia, należy podkreślić, że do

polskiej wersji językowej TL dołączony został protokół prostujący wiele terminów tam

użytych. Na mocy tego aktu w miejsce terminów „władza prawodawcza”, „akt prawodawczy”

czy „procedura prawodawcza” postanowiono wprowadzić terminy nawiązujące do polskiej

tradycji, czyli, odpowiednio, „władza ustawodawcza”, „akt ustawodawczy” i „procedura

ustawodawcza”1.

Źródła prawa Unii Europejskiej są kategorią złożoną według kilku kryteriów. Podstawowy

podział jest związany z podmiotem tworzącym prawo. Są to państwa członkowskie oraz

instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii Europejskiej. Odpowiednio do

wymienionych podmiotów – powstaje prawo pierwotne i prawo pochodne (nazywane także

wtórnym) Unii Europejskiej.

Kryterium mocy wiążącej pozwala na wyodrębnienie źródeł prawa o charakterze wiążącym i

niewiążącym jego adresatów. Dodatkowo w prawie Unii Europejskim wyróżnia się źródła

prawa pisanego i niepisanego.

Unijny porządek prawny w szczególności charakteryzuje się autonomicznością oraz

jednolitością jego stosowania we wszystkich państwach członkowskich1 Unii Europejskiej.

Prawo unijne odróżnia od prawa międzynarodowego między innymi to, że organy

prawodawcze UE (przede wszystkim Komisja Europejska oraz Parlament Europejski i Rada)

uzyskały, na mocy traktatów ją stanowiących, kompetencję stanowienia prawa, które nie

wymaga transformacji, lecz obowiązuje wprost, jeżeli tylko spełnia wymogi formalne

wynikające z prawa pierwotnego.

1 Protokół o sprostowaniu do Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat

ustanawiający Wspólnotę Europejską podpisanego w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r., Dz. Urz. UE C 290 z 30

listopada 2009 r., s. 1.


4

Prawo unijne stanowi podstawę systemu instytucjonalnego Unii Europejskiej, reguluje

stosunki między instytucjami unijnymi, reguluje zasady procesów decyzyjnych, określa

związek pomiędzy Unią a jej obywatelami oraz między Unią a państwami członkowskimi.

Wszystkie normy prawa unijnego tworzą tzw. acquis2, obowiązują we wszystkich państwach

członkowskich, a ich przyjęcie jest warunkiem przystąpienia do UE. Na system prawny Unii

składają się różne akty prawne, które ogólnie można podzielić na akty pierwotne i pochodne.

W efekcie polski porządek prawny od wejścia do UE, tj. od 1 maja 2004 r., składa się, biorąc

pod uwagę aspekt podmiotowy, tj. prawodawcę, z podsystemu prawa unijnego, stanowionego

przez specyficznego prawodawcę unijnego oraz podsystemu prawa polskiego, stanowionego

przez krajowego prawodawcę. Z punktu widzenia przedmiotowego, polski porządek prawny

jest porządkiem prawnym monistycznym, bowiem prawo unijne stanowi część krajowego

porządku prawnego. Wzajemne relacje między prawem UE a prawem krajowym są jednak

bardzo złożone i regulowane zasadami ogólnymi, takimi jak zasada bezpośredniego skutku

prawa UE, zasada pierwszeństwa tego prawa oraz zasada efektywności. Zasady te określają

charakter prawny relacji między systemem prawa UE a systemem prawa krajowego, określają

pozycję i zadania sądów państw członkowskich w procesie wykładni i stosowania prawa

należącego do obu tych systemów. W sytuacji, gdy przepisy prawa UE nie określają wprost

charakteru prawnego relacji między prawem unijnym a prawem krajowym oraz kompetencji

sądów państw członkowskich w zakresie rozpoznawania i rozstrzygania spraw unijnych, lukę

tę wypełniają powyższe zasady w kształcie nadanym im przez orzecznictwo Trybunału

Sprawiedliwości UE (tj. Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, d. Sądu Pierwszej Instancji).

Podział kompetencji w Unii Europejskiej – zarys problematyki

Już od zainaugurowania procesów integracyjnych postanowienia traktatów założycielskich

dotyczące podziału kompetencji miały charakter ogólny i nieprecyzyjny. Raczej ogólnikowo

charakteryzowały one relację i zależności kompetencji przyznanych w danej dziedzinie

Wspólnotom (Unii) i kompetencji, które pozostały w gestii państw lub też były przez nie

dzielone. Dlatego podział kompetencji na szczeblu unijnym, aż do wejścia w życie TL,

charakteryzował się pewną płynnością1. Uznanie danego obszaru za kompetencję

Wspólnot/Unii częstokroć wynikało bardziej z podjęcia przez instytucje inicjatyw i działań,

niż z expressis verbis wyrażonej w traktatach podstawy prawnej. Podejmowane w takich

wypadkach działania można było kwestionować czy to w ramach procesów politycznych czy

też ostatecznie przed TSUE.

Co ciekawe, Trybunał Sprawiedliwości interweniował jednak raczej okazjonalnie, co tylko po

części można wytłumaczyć tym, że okazji do tych interwencji nie było zbyt wiele3. Trybunał,

jak stwierdza G. de Burca i B. de Witte, nigdy nie zmierzał do określenia kompletnej

doktryny rozdziału uprawnień między UE a państwami członkowskimi. Zdarzało się jednak,

2 Do 2009 roku nazywane acquis communautaire, tłumaczone jako „dorobek wspólnotowy”, w związku ze

zmianami wniesionymi przez Traktat z Lizbony i zastąpieniem Wspólnoty Europejskiej przez Unię, przyjęto

mówić o dorobku unijnym (acquis unijnym). 3 W ostatnich latach najgłośniej było o wyroku dotyczącym reklamy wyrobów tytoniowych: sprawa C-376/98,

Niemcy p. Parlament Europejski i Rada UE, ECR 2000, 1-8419.


5

że wyrażał on zdecydowane poglądy doktrynalne związane z prawem konstytucyjnym UE,

dotyczące na przykład roli i obowiązków sądów krajowych w egzekwowaniu przestrzegania

prawa unijnego lub ochrony praw podstawowych4. Rzeczywiście, gdy spojrzeć na statystyki,

to na przełomie stuleci TSUE wydał zaledwie kilka wyroków odnoszących się do rozdziału

kompetencji.

Systemy złożone, federalne, do których należy również Unia Europejska, charakteryzują się

podziałem kompetencji na różnych poziomach. Z punktu widzenia zaś sposobu

przekazania kompetencji można wyróżniać kompetencje UE: wyłączne, dzielone i

uzupełniające. Tu bezpośrednią podstawę do ich wyróżnienia dają same traktaty stanowiące

UE (art. 4 TUE oraz art. 2 do 6 TFUE). W każdej z przedstawionych tu kategorii kompetencji

zawarte są zarówno kompetencje ustawodawcze, jak i wykonawcze.

Otóż objęcie konkretnej dziedziny kompetencją wyłączną oznacza, że państwo

członkowskie zostaje pozbawione możliwości samodzielnego działania w tej dziedzinie i

tylko Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące (art. 2 ust. 1 TFUE).

Nie ma to jednak wpływu na obowiązki wykonywania prawa stanowionego w zakresie tej

kategorii kompetencji. Do aktów tych, jak wynika z art. 3 ust. 2 TFUE, należą także umowy

międzynarodowe. Państwa członkowskie mogą działać w tej dziedzinie jedynie jako

rzecznicy interesu Unii (na podstawie jej zezwolenia) i w ramach wdrażania prawa unijnego,

za co są według art. 291 ust. 1 TFUE zasadniczo odpowiedzialne. Dziedziny wyłącznej

kompetencji Unii są wymienione w art. 3 ust. 1 TFUE. Należą do nich unia celna,

ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego,

polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro,

zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa oraz

wspólna polityka handlowa. Tym samym skodyfikowane zostało dotychczasowe

orzecznictwo TSUE. Również wymieniona w art. 3 ust. 2 TFUE wyłączna kompetencja Unii

do zawierania umów międzynarodowych opiera się na orzecznictwie TSUE na temat

niebezpośrednich kompetencji do zawierania umów międzynarodowych ówczesnej

Wspólnoty Europejskiej5. Kompetencje takie stanowią wyjątek i są wykonywane, jak była o

tym mowa, w poszanowaniu zasady proporcjonalności.

Kompetencje przekazane Unii przez Traktaty to z reguły kompetencje dzielone między Unię

i państwa członkowskie (por. art. 4 ust.1 TFUE). Kompetencje dzielone są zasadniczą grupą

kompetencji UE. Do niej też ma zastosowanie zasada pomocniczości. W zakresie objętym

tym rodzajem kompetencji UE nie powinna ustanawiać reguł jednolitych lub dokonywać

harmonizacji całkowitej, a zatem powinna regulować określoną kwestię tylko częściowo bądź

wspólnie z państwami członkowskimi.

Zasada kompetencji przyznanych wyrażona jest także w art. 288 TFUE: w celu wykonania

kompetencji Unii instytucje wydają rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.

Specjalne znaczenie, jako podstawa prawna aktu, ma art. 352 TFUE oraz związana z nim

doktryna kompetencji domniemanych (ang.: implied power), które wynikają, z funkcji lub

celów organizacji. W związku z tym możliwe jest rozszerzenie istniejących kompetencji na

obszary sąsiadujące (tzw. teoria spill over). Są to kompetencje dodatkowe, które rozciągają

istniejące kompetencje na środki przygotowawcze lub wykonawcze.

4 G. de Burca, B. de Witte, The Delimitation of powers between the European Union and its Member States (w:)

A. Arnull, D. Wincott (eds.), Accountability and Legitimacy in the European Union, Oxford 2007, s. 192. 5 Tak zasadniczo TS, sprawa 22/70 (Komisja p. Rada), ECR 1971, 263, Nb. 15/19 – AETR.


6

System instytucjonalny Unii Europejskiej

Postanowienia Traktatu dotyczące instytucji Unii Europejskiej znajdują się w TUE i TFUE, są

to odpowiednio art. 13–19 TUE oraz art. 223–287 TFUE.

Artykuł 13 ust. 2 TUE w pierwszym akapicie wymienia siedem instytucji UE, stanowi także,

że „każda instytucja działa w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy Traktatów,

zgodnie z procedurami, na warunkach i w celach w nich określonych. Instytucje lojalnie ze

sobą współpracują”.

Unia Europejska wykształciła specyficzny, własny, system instytucjonalny. Opiera się na

wykształceniu odrębnej od władz krajowych administracji wykonawczej szczebla unijnego na

czele z Komisją Europejską. Funkcje prawodawcze pełni Parlament Europejski i Rada.

Podziału funkcji, odpowiadających przyjętemu na poziomie państw – trójpodziałowi władzy –

dopełnia Trybunał Sprawiedliwości UE, pełniącym funkcje sądu konstytucyjnego, cywilnego,

administracyjnego, arbitrażowego. Trybunał bada zgodność przepisów prawa pochodnego z

Traktatami oraz poprawne wykonywanie prawa UE w państwach członkowskich, co zbliża go

z KE, będącą strażniczką traktatów.

TUE formułuje jednolity katalog „instytucji Unii”, są to:

• Parlament Europejski // • Rada Europejska // • Rada // • Komisja Europejska // • Trybunał

Sprawiedliwości Unii Europejskiej // • Europejski Bank Centralny // • Trybunał

Obrachunkowy. W strukturze instytucjonalnej powołano szereg organów (jak np. Komitet

Regionów czy Ombudsmana) oraz innych jednostek, jak np. agendy unijne (np. Agencja Praw

Podstawowych, czy umiejscowiona w Warszawie – FRONTEX).

Katalog instytucji UE (art. 13 TUE)

TUE formułuje jednolity katalog „instytucji Unii”, są to:

• Parlament Europejski

• Radę Europejską

• Radę

• Komisję Europejską

• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

• Europejski Bank Centralny

• Trybunał Obrachunkowy System instytucjonalny UE to obok instytucji także organy i jednostki organizacyjne UE.

Pojecie instytucji i organu Rodzaje organów:

główne (określone w traktacie)

pomocnicze (np. COREPER) i wyspecjalizowane (np. EBI)

Jednostki organizacyjne, np. agendy UE

Rada Europejska (RE) – instytucja UE (1974, 1977, 1983, 1986, 2009),istota, skład, tryb

działania (tzw. Szczyty europejskie), funkcje (art. 15 TUE)

„Przywództwo polityczne” w UE, spotkania głów państw i szefów rządów państw

członkowskich UE. Rada Europejska wytycza kierunki polityki UE, ustala priorytety

polityki i rozwiązuje problemy sporne.

Impuls polityczny dla rozwoju UE i zasada konsensusu w pracach RE


7

Podstawy traktatowe: Art. 15 TUE i art. 235-236 TFUE

Urząd stałego Przewodniczącego Rady Europejskiej, wybieranego na 2,5-nią kadencję -

charakter prawny, kompetencje

Rada (dawna: Rada UE)

Podstawy prawne:

Art. 16 TUE i art. 237-243 TFUE; protokoły: 6, 9, 36; deklaracje: 7,9

Składy Rady Decyzja Rady (do Spraw Ogólnych) (2009/878/UE) z dnia 1 grudnia 2009 r. ustanawiająca

wykaz składów Rady uzupełniający składy, o których mowa w art. 16 ust. 6 akapity drugi i

trzeci Traktatu o Unii Europejskiej

(Dz. U. L 315, 2.12.2009, s. 46-47)

Formacje Rady

Rada - formacje

Rada ds. Ogólnych

Rada ds. Zagranicznych

Rada ds. Gospodarczych i Finansowych (Ecofin)

Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych

Rada ds. Rolnictwa i Rybołówstwa

Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Ochrony Konsumentów

Rada ds. Konkurencyjności

Rada ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii

Rada ds. Środowiska

Rada ds. Edukacji, Młodzieży i Kultury.

SIEDZIBA: Protokół nr 6

„Rada ma siedzibę w Brukseli. Posiedzenia Rady w kwietniu, czerwcu i październiku

odbywają się w Luksemburgu.”

Wyróżnienia się pracujących dla Rady urzędników dwóch grup:

1. reprezentujących państwo członkowskie, którzy mają wpływ na proces decyzyjny

przygotowując grunt pod obrady (urzędnicy „polityczni”)

2. Zajmujących się organizowaniem prac Rady, ci pełnią funkcje stricte administracyjne

(urzędnicy „tradycyjni”).

Urzędnikami zajmującymi się przygotowaniem obrad Rady są głównie dyplomaci

zgromadzeni w COREPER oraz wysocy urzędnicy pracujący w ministerstwach państw

członkowskich, przygotowujący uzgodnienia w komitetach: politycznym i bezpieczeństwa

(COPS), gospodarczym i finansowym (EFC), ds. rolnictwa (SCA), ds. artykułu X (CATS),

ds. artykułu XX.

Statystyka posiedzeń COREPER, obradującego w dwóch „mutacjach” – roboczej (I) i

merytorycznej (II), do której trafia 15-20% spraw – sugeruje ...

że ogromna większość spraw w Radzie ma charakter techniczno-ekspercki, a

mniejszość polityczny. W efekcie - na posiedzenia Rady trafiają punkty „A” z agend Coreperu – gdzie

ministrowie tylko formalnie zatwierdzają wcześniejsze uzgodnienia urzędników

(78%), oraz punkty „B” – pozostawione dyskusji ministrów (22%).


8

Nawet w wypadku głosowania w Radzie proces decyzyjny jest w sposób

daleko idący uzależniony od konsensusu wypracowywanego w fazach

przygotowawczych, a w wypadku uzgodnionych decyzji jedynie jedna na pięć

jest kontestowanych.

FUNKCJE - art. 16 ust. 1 TUE

„Rada pełni, wspólnie z Parlamentem Europejskim, funkcje prawodawczą i

budżetową. Pełni funkcje określania polityki i koordynacji zgodnie z warunkami

przewidzianymi w Traktatach.”

Problem podejmowania decyzji w Radzie i reformy System głosów ważonych / liczba ludności z modyfikacją na rzecz państw małych

Zwykle jeden z elementów układu politycznego Kompromis luksemburski (konkluzje nadzwyczajnego

posiedzenia Rady 29.1.1966 r.)

Kompromis z Ioannina/ z Janniny / poszerzenie UE w 1995

r. KALKULATOR QMV:

http://www.consilium.europa.eu/App/calculette/default.aspx?lang=en&cmsid=1690

Prezydencja w Radzie

TL likwiduje rotacyjne, półroczne przewodnictwo w Radzie i zmienia sposób

przewodniczenia w Radzie na system trojki na łączne 18 miesięcy

Prezydencja nie jest instytucją, organem czy jednostką organizacyjną UE. Jest formą

politycznego przywództwa w UE. Prezydencja w Radzie ma charakter funkcjonalny,

jest sumą kompetencji związanych z jej sprawowaniem i statusem państwa które

ją sprawuje oraz z Radą.

Rotacja: trio - Nowy model sprawowania prezydencji został wprowadzony już wiosną

2006 r. przez Niemcy, Portugalię i Słowenię które wspólnie przygotowywały program

osiemnastomiesięcznej prezydencji.

Zadania i modele Prezydencji w Radzie

• Prezydencja brukselska i Prezydencja krajowa

• Prezydencja scentralizowana i zdecentralizowanej

Parlament Europejski (PE):

• Funkcje: ustawodawcze, budżetowe i kontrolne

• Siedziby: Bruksela, Luksemburg i Strasburg • Przewodniczący PE- kadencja 2,5 roku (2012-1014 to Martin Schulz)

Najważniejsze uprawnienia Parlamentu Europejskiego obejmują:

tworzenie prawa poprzez zwykłą (i szczególne) procedurę (zbliżoną do danej

procedury z art. 294 TFUE

uprawnienia budżetowe - Parlament zatwierdza corocznie budżet i udziela Komisji

absolutorium z jego wykonania

uprawnienia kontrolne zatwierdzanie składu Komisji i jej Przewodniczącego

prawo uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji (większością 2/3 głosów)

prawo zadawania pytań Komisarzom

zwyczajowa możliwość zadawania pytań Radzie

Wybory do Parlamentu Europejskiego

http://www.consilium.europa.eu/App/calculette/default.aspx?lang=en&cmsid=1690


9

Parlament Europejski jest instytucją pochodzącą z wyborów,

przeprowadzanych od 1979 r. na podstawie traktatów oraz zgodnie z Aktem

dotyczącym wyboru członków PE (AWB) w wyborach powszechnych,

tajnych i bezpośrednich

AWB został dołączony do decyzji Rady 76/787/EWWiS, EWG i

Euratom, a następnie zmieniony decyzją 93/81/Euratom, EWWiS i

EWG oraz decyzją Rady 2002/772/WE, Euratom i jest częścią prawa

pierwotnego!

Art. 223 ust. 1 TFUE zobowiązuje PE do przygotowania jednolitej ordynacji

wyborczej lub zasad wyborczych wspólnych dla wszystkich państw

członkowskich w specjalnej procedurze, która na poziomie UE wymaga

jednomyślnego przyjęcia przez Radę.

Żadna z dotychczasowych propozycji PE nie uzyskała akceptacji Rady.

Dlatego organizacja wyborów i sposób głosowania oraz metody

obliczania głosów podlegają regulacjom krajowych ordynacji

wyborczych do PE.

Art. 223 i związek z innymi przepisami UE + projekt zmian w Konstytucji RP

art. 223 TFUE pozostaje w zw. z art. 14 ust. 3 TUE mówiącym o powszechnych

wyborach bezpośrednich, głosowaniu wolnym i tajnym do PE.

Status posłów do Parlamentu Europejskiego Źródłami prawa UE określającymi status posłów do PE, a więc ogół materialnych

uprawnień, są AWB oraz decyzja PE z 28 września 2005 r. w sprawie przyjęcia

statutu posła do PE (dalej: decyzja o statucie, tu blokował prze lata podjęcie decyzji

konflikt o wynagrodzenie posłów), która weszła w życie 14 lipca 2009 r.

Niezawisłość posłów jest chroniona przez Protokół w sprawie przywilejów i

immunitetów z 8 kwietnia 1965 r., uzupełniany przez akty państw członkowskich

(dalej: protokół) oraz Regulamin PE oraz Immunitety posłów do Parlamentu

Europejskiego Orzeczenie ETS w sprawie A. Patrivielli z 6.09.2011 r.

Pytanie sądu włoskiego o zakres immunitetu posła do PE – ETS: tak daleko,

jak ma to związek w wykonywaniem mandatu, o czym decyduje jednak

właściwy sąd krajowy!

Niepołączalność mandatu posła z innymi funkcjami

Grupy polityczne

Artykuł 225 TFUE i pośrednia inicjatywa PE

Organizacja wewnętrzna – Prezydium – frakcje – komisje

Regulamin PE

Przykłady komisji śledczych w praktyce PE EQUI – komisja śledcza do zbadania sprawy kryzysu w spółce Equitable Life

Assurance Society, powołana 18.01.2006 r.

ESB1 – Tymczasowa Komisja do spraw Dochodzenia w sprawie BSE

(gąbczastego zwyrodnienia mózgu) powołana we wrześniu 1996 r., a pracę

zakończyła w lutym 1997 r.

W kadencji PE (2004-2009) działała komisja śledcza badająca sprawę tajnych

więzień i lotów CIA.

Komisja petycji - przedmiot i forma petycji Petycja może mieć formę skargi, wniosku lub komentarza i może dotyczyć spraw

leżących tak w interesie publicznym, jak również prywatnym. Nie jest wykluczone

sformułowanie petycji w formie na przykład wezwania PE do przyjęcia określonego


10

stanowiska w konkretnej sprawie. Tego rodzaju petycje umożliwiają PE zwrócenie

uwagi na wszelkie przypadki naruszenia praw obywateli UE przez państwo

członkowskie, władze lokalne lub instytucje.

Ombudsman Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich, art. 228 TFUE

Wybór i odwołanie Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich przez PE

Zadania Rzecznika Praw Obywatelskich

Podmioty uprawnione do składania skarg

Skarga do Rzecznika Praw Obywatelskich

Relacja postępowania ERPO do postępowania sądowego i administracyjnego

Siedziby i sesje PE

Komisja Europejska

Struktura Komisji, tryb wyboru i skład Komisji, prerogatywy Komisja spotyka się raz w tygodniu, zwykle w środę, w Brukseli. Każdy punkt

porządku obrad prezentowany jest przez komisarza odpowiedzialnego za dany obszar

polityki, zaś decyzja w danej sprawie podejmowana jest wspólnie przez cały zespół

(kolegium).

Dyrekcje generalne i służby Komisji Europejskiej, praca nad projektem aktu -

praktyka

TUE w brzmieniu TL dzieli f-cje KE na:

• Koordynacyjne

• Wykonawcze

• zarządzające.

zajmuje się wszystkimi bieżącymi zagadnieniami dotyczącymi funkcjonowania Unii,

m.in. Polityką rolną, gospodarczą, społeczną, obronnością i polityką międzynarodową

- konstruuje i przedstawia Radzie i PE projekty aktów prawnych - przygotowuje

propozycje traktatów (umów) i innych aktów prawa międzynarodowego, które są

później dyskutowane na zebraniach Rady Europejskiej - Nadzoruje państwa

członkowskie we wdrażaniu i stosowaniu prawa UE - prowadzi bieżące negocjacje z

państwami kandydującymi do UE

„Rządzenie” KE

F-cja kształtowania i realizacji spójnej polityki łączy się najbardziej z pojęciem

rządzenia. W praktyce oznacza to, że oprócz administracji wykonawczej sensu stricto

muszą funkcjonować także struktury obsługi władzy politycznej. M. Kulesza, na

gruncie prawa administracyjnego, wyodrębnia je w grupę administracji na rzecz

rządzenia, wspomagającą najważniejszych urzędników w ich funkcjach politycznych.

Administracja ta składa się z elementu zmiennego (politycznego) oraz stałego

(biurokratycznego).

Organizacja prac KE

Urzędnicy Komisji pracują w departamentach zwanych „dyrekcjami generalnymi”

(DG) oraz „służbami, każda z DG odpowiada za konkretny obszar polityki i jest

kierowana przez dyrektora generalnego, który odpowiada przed jednym z Komisarzy.

(…)

Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa


11

2 KAPELUSZE - skupia w jednym ręku kompetencje wcześniejszego Wysokiego

Przedstawiciela ds. WPZiB oraz komisarza ds. stosunków zewnętrznych –

powinien zapewniać spójne postrzeganie Unii w stosunkach międzynarodowych

Wysoki przedstawiciel – kurs kolizyjny z przewodniczącym Rady Europejskiej

i przewodniczącym KE

Kompetencje: czuwa nad spójnością działań zewnętrznych Unii; odpowiada w ramach

KE za jej obowiązki w dziedzinie stosunków zew. i koordynację innych aspektów

działań zewnętrznych Unii. W wykonywaniu tych obowiązków w ramach KE, i

tylko w odniesieniu do tych obowiązków, wysoki przedstawiciel podlega procedurom

regulującym funkcjonowanie KE.

Zmiany w dziedzinie WPZiB - wykład

WPZiB i Europejska Służba Działań Zewnętrznych - wykład

Trybunał Obrachunkowy (TO) – 1975, istota, skład, organizacja, tryb działania, funkcje -

art. 285 – 287 TFUE - TO sprawuje kontrolę rachunków Unii, a w jego skład wchodzi jeden

obywatel z każdego Państwa. Członkowie TO są urzędnikami (nie sędziami!) i są w pełni

niezależni w pełnieniu swoich funkcji, w ogólnym interesie Unii.

Europejski Bank Centralny - bank centralny UE, a także bank emisyjny w odniesieniu do

waluty euro, przyjętej przez 16 państw (…)

Europejski Bank Inwestycyjny – (1858) (art. 308 i n. TFUE) - istota, organizacja,

funkcje

Organy doradcze UE: Komitet Ekonomiczno-Społeczny (1957, 1998) i Komitet

Regionów (TM)

Agencje - są to wyodrębnione strukturalne ciała, niebędące formalnie częścią instytucji lub

organów traktatowych, tworzone na podstawie aktu prawa pochodnego, mające

osobowość prawną, dysponujące własną administracją i wyposażone we własne kompetencje

oraz niezależne finansowo (mają własny budżet), którym powierza się wykonywanie

pewnych zadań objętych kompetencją unijną.

Zob. M. Górka, System instytucjonalny Unii Europejskiej, EuroPrawo 2010, s.

103

Agendy UE (agencje): są to specjalistyczne i zdecentralizowane ciała, które wspierają państwa i ich

obywateli w zakresie powierzonych im obszarów kompetencyjnych.

Agendy UE są organizacjami odmiennymi od instytucji UE, mają osobowość prawną.

Zostały powołane aktami prawa pochodnego, w celu wypełniania specyficznych zadań

technicznych, naukowych lub z zakresu zarządzania określonych w odpowiednich

aktach prawa UE

Przykład agencji: Europejska Agencja Zarządzania WspółpracąOperacyjnąna

Zewnętrznych Granicach FRONTEX, Europol, Eurojust, inne …

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (ogólna charakterystyka instytucjonalna):


12

Składa się z trzech organów sądowniczych: Trybunału Sprawiedliwości, Sądu i Sądu

do spraw Służby Publicznej.

Podstawy prawne: Trybunał działa na mocy Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) i

Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Traktaty te konstytuują także

istnienie dwóch jego organów sądowniczych: Trybunału Sprawiedliwości i Sądu.

Artykuł 19. ust. 1 TUE oraz artykuł 257. TFUE pozwalają na tworzenie w jego

ramach sądów wyspecjalizowanych.

Kompetencje TSUE:

o kontroluje legalność aktów prawnych Unii Europejskiej

o czuwa nad poszanowaniem przez państwa członkowskie obowiązków

wynikających z traktatów

o dokonuje obowiązującej wykładni prawa Unii Europejskiej na wniosek sądów

krajowych (postępowanie prejudycjalne)

o Roboczym językiem Trybunału jest j. francuski i angielski.

Szczegółowe omówienie systemu instytucjonalnego zobacz m.in.: A. Łazowski, A. Zawidzka-Łojek

(red. nauk.), Instytucje i porządek prawny UE. Vademecum, Wyd. EuroPrawo, Warszawa 2013;

M.M. Kenig-Witkowska (red.), Prawo Instytucjonalne Unii Europejskiej, Warszawa 2012 r.; J. Barcz

(red.), System instytucjonalny Unii Europejskiej, t. III, Warszawa EuroPrawo 2011 lub J. Barcz, M.

Górka, A. Wyrozumska, Instytucje i prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2010.

Źródła prawa Unii Europejskiej

Wybrane orzecznictwo TSUE:

1) Wyrok z 10.10.1973, w sprawie C 34/73 Fratelli Variola S.p.A. p. Amministrazione

italiana delle Finanze

2) Wyrok z 6.10.1970 w sprawie C 9/70 Franz Grad p. Finanzamt Traustein

3) Wyrok z 19.I.1985 r., sprawa 8/81 Ursula Becker p. Finanzamt Münster-Innenstadt

4) Wyrok w sprawie C- 129/96, Inter-Environnement Wallonie

5) Wyrok z 5.4.1979 r. w sprawie 148/78 Pubblico Ministero p. Ratti (w spr. z nr 3, 4, 5

– wątek ważny to obowiązek pełnego i terminowego wdrażania dyrektyw, zakaz

podejmowania działań, które mogłyby zagrozić celowi, w niektórych sytuacjach może

mieć skutek bezpośredni)

6) Wyrok z 13.11.1990, sprawa C 106/89 Marleasing S.A. p.La Comercial

International de Alimentacion S.A (reguła Marleasing!!!)

7) Wyrok z 24 stycznia 2012 roku w sprawie C-282/10 Dominguez (kompleksowo i

podsumowująco odnosi się do skutku dyrektyw)

8) Wyrok w sprawie C-322/88 Salvatore Grimaldi

9) Wyrok z 11 grudnia 2007 w sprawie C-161/06 Skoma Lux p. Celní ředitelství

Olomouc

10) Wyrok w sprawie C-345/06 Heinrich (tu w spr. nr 8 i 9 wątek języka publikacji aktu i

związanych z tym skutkami prawnymi)

11) Wyrok z 14 lipca 2005 r. w sprawie C-435/03 British American Tobacco i Newman

Shipping (orzeczenie będzie się pojawiało w wielu wątkach zajęć kolejnych)

http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_francuski


13

12) Karta praw podstawowych UE - jako źródło prawa, wymóg poszanowania praw

podstawowych zawartych w KPP – na gruncie najnowszych wyroków TSUE w

sprawach: C-617/10 Fransson, C-399/11 Melloni oraz C-206/13 Siragusa

13) Wyrok w sprawach połączonych C-293/12 i C-594/12 Digital Rights Ireland

(stwierdzenie nieważności dyrektywy 2006/24 w sprawie zatrzymywania danych…)

------------------------------------------------------------------------------

Systematyka formalna źródeł prawa UE: akty ustawodawcze i nieustawodawcze:

wykonawcze i delegowane

procedury komitetowe

procedury tworzenia prawa pochodnego

Formy aktów prawa pochodnego UE

1. akty ustawodawcze: art. 289 TFUE: rozporządzenia, dyrektywy i decyzje są przyjmowane

przez Parlament i Radę w ramach zwykłej procedury ustawodawczej: akt przyjmowany jest

wspólnie przez PE i Radę na wniosek KE (procedura zbliżona do obecnej procedury

współdecydowania); oraz

w ramach jednej ze specjalnych procedur ustawodawczych: akt przyjmowany jest przez PE

z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem PE; w toku tej procedury w szczególnych

przypadkach inicjatywa legislacyjna może pochodzić od grupy państw członkowskich, PE,

EBC, Trybunału Sprawiedliwości lub EBI; możliwe jest również zastosowanie tzw.

procedury kładki, tj. Rada Europejska może podjąć decyzję o zmianie „specjalnych procedur

prawodawczych” na „zwykłą procedurę prawodawczą”

Przyjmowane są procedura prawodawcza (ustawodawcza):

zwykła – PE + R – wniosek KE/ art. 294 TFUE

oraz

specjalna – PE z udziałem R, R z udziałem PE

– inicjatywa prawodawcza KE, wyjątkowo także możliwa inicjatywa grupy państw, PE,

EBC, TSUE, EBI.

2. Akty delegowane: art. 290 TFUE: „1. Akt ustawodawczy może przekazywać Komisji

uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które

uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego.

Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele, treść, zakres oraz czas obowiązywania

przekazanych uprawnień. Przekazanie uprawnień nie może dotyczyć istotnych elementów

danej dziedziny, ponieważ są one zastrzeżone dla aktu ustawodawczego.

2. Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie określone w aktach

ustawod. i mogą być następujące:

PE lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień;

akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy PE lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w

terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy (jest to tzw. dwuwariantowa procedura

typu call-back).

Do celów litery a) i b) PE stanowi większością głosów wchodzących w jego skład członków,

a Rada większ. kwal.

3. W nagłówku aktów delegowanych dodaje się przymiotnik „delegowane” albo

„delegowana”. „


14

Są to zatem akty KE o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, uzupełniają

lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy a. u. i oparte na wyraźnej delegacji/

określającej m.in. warunki/ zawartej w a.u. !!!!

3. Akty wykonawcze art. 291 TFUE: „Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki

prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii.

Jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty

te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji lub, w należycie uzasadnionych

przypadkach oraz w przypadkach określonych w artykułach 24 i 26 Traktatu o Unii

Europejskiej, Radzie.

Do celów ustępu 2 PE i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą

ustawodawczą, ustanawiają z wyprzedzeniem przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu

kontroli przez Państwa Członkowskie. wykonywania uprawnień wykonawczych przez

Komisję. W nagłówku aktów wykonawczych dodaje się przymiotnik „wykonawcze” albo

„wykonawcza”.

„Zatem: akty wykonawcze – co do zasady wydają państwa członkowskie, ale także KE lub

Rada, jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów; wydaje

KE lub R, o ile akty wiążące je upoważniają.

Akty prawne wymienione w art. 288 TFUE: „W celu wykonania kompetencji Unii

instytucje przyjmują rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie”.

Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we

wszystkich Państwach Członkowskich.

Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do

rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru

formy i środków.

Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów.

Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.

ZALECENIA - niewiążące akty R, KE lub EBC

Artykuł 292 TFUE: „Rada przyjmuje zalecenia. Rada stanowi na wniosek Komisji we

wszystkich przypadkach, gdy Traktaty przewidują przyjmowanie aktów przez Radę na

wniosek Komisji. Rada stanowi jednomyślnie w dziedzinach, w których jednomyślność

wymagana jest do przyjęcia aktu Unii. Komisja, a w szczególnych przypadkach

przewidzianych w Traktatach również Europejski Bank Centralny, przyjmują zalecenia”

– ważne orzeczenie w spr. z 1988 C-322/88 Salvatore Grimaldi:

orzeczenie dotyczyło kompetencji Komisji do wydania zalecenia w celu stwierdzenia, jakie

skutki prawne ewentualnie mogłoby ono wywołać.

środki o których mowa nie mogą być ....uważane

za nieposiadające skutku prawnego”. Skutek ten polega na tym, iż „sądy krajowe są

zobowiązane do wzięcia pod uwagę zaleceń w celu rozstrzygnięcia sporów im

przedstawionych, w szczególności gdy rzucają one światło na interpretację środków

krajowych przyjętych w celu implementowania ich lub gdy mają na celu uzupełnienie

wiążących postanowień Wspólnoty”.

Akty niewymienione w art. 288 TFUE

AKTY NIENAZWANE /soft law/ np. programy, kodeksy postępowania, obwieszczenia

POROZUMIENIA MIĘDZYINSTYTUCJONALNE


15

PE, R i KE ”konsultują się wzajemnie oraz za wspólnym

porozumieniem ustalają warunki współpracy. W tym celu mogą one, w poszanowaniu

Traktatów, zawierać porozumienia międzyinstytucjonalne, które mogą mieć charakter

wiążący.”

Problem komitologii po Traktacie z Lizbony (zostanie omówiony podczas zajęć).

Tworzenie prawa pochodnego: wydane przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne

UE, które w pracy legislacyjnej opierają się na kompetencjach udzielonych w prawie

pierwotnym!!! Wg. art. 288 TFUE są to: rozporządzenia/ dyrektywy/ decyzje oraz

niewiążące zalecenia i opinie

Dodatkowo:

- wewnętrzne prawo organizacyjne UE – regulaminy Parlamentu, Rady czy komisji

Europejskiej (akty pro foro interno)

- umowy międzynarodowe

- ogólne zasady prawa UE – np. zasada odpowiedzialności odszkodowawczej UE art. 340

TFUE, art. 6 TUE – prawa podstawowe

- zasady uznane w porządkach wew. państw członkowskich

- prawo sędziowskie: TSUE uprawniony jest do formułowania ostatecznie obowiązującej

wykładni prawa pierwotnego i pochodnego (pytania prejudycjalne)

(zob. interesujący wyrok (prejudycjalny) z kwietnia 2014 r w spr. połączonych C-293/12 i C-

594/12 Digital Rights Ireland).

II. Procedury prawodawcze w Unii Europejskiej:

1. Zwykła procedura ustawodawcza - art. 294 TFUE (pierwsze – drugie czytanie –

procedura pojednawcza – trzecie czytanie)

2. Specjalne procedury ustawodawcze Rada stanowi: po konsultacji z PE (por. np. art. 194 TFUE, 203 TFUE, 262 TFUE, 308

TFUE, 311 TFUE) albo za jego zgodą (np. art. 311 TFUE)

3. Specyfika w dziedzinie PWBiS i WPZiB (art. 31 TUE ; art. 82 TFUE ); okresy

przejściowe (Protokół 36) – zwłaszcza art. 9 i 10.

Obowiązek uzasadnienia aktu: Art. 296 TFUE: (…) Akty prawne są uzasadniane i odnoszą się do propozycji, inicjatyw,

zaleceń, wniosków lub opinii przewidzianych w Traktatach.

Zasada pomocniczości: art. 5 ust. 3 TUE : Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej

kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele

zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa

Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze

względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie

na poziomie Unii. (....)

C-376/98 Niemcy p. PE i Radzie (dyrektywa dot. reklamy wyrobów tytoniowych)


16

ZASADA PROPORCJONALNOŚCI - vide : sprawa C-491/01, tzw. sprawa drugiej

dyrektywy tytoniowej (British American Tobacco – m.in. zakaz stosowania pojęć

opisowych na opakowaniach - „o niskiej zawartości substancji smolistych”, „lekkie”,

„ultralekkie”, „łagodne”)

Proporcjonalność (nie utożsamiać z pomocniczością, różne zasady!); artykuł 5 ust. 4 TUE:

Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to,

co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów.

Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie

stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

– środek musi być odpowiedni i konieczny dla osiągnięcia celu i nie może nakładać

niepotrzebnych ciężarów na państwo członkowskie lub jednostki

(ww. kryteria te TS sformułował w sprawie 265/87 Schräder p. KE)

Wybór właściwej podstawy prawnej aktu prawnego

Art. 296 TFUE: Jeżeli Traktaty nie przewidują rodzaju przyjmowanego aktu,

instytucje dokonują wyboru, jakiego rodzaju akt ma w danym przypadku zostać

przyjęty, w poszanowaniu obowiązujących procedur oraz zasady

proporcjonalności.

(...) Rozpatrując projekt aktu prawodawczego, PE i Rada powstrzymują się od przyjmowania aktów

nieprzewidzianych przez procedurę prawodawczą obowiązującą w danej dziedzinie.

Wybór podstawy podlega kontroli TS. Jest to tzw. skarga na nieważność aktu prawa

UE. Niewłaściwa ze względu na cel i treść środka lub brak podstawy prawnej może

powodować nieważność aktu Akt może być oparty na kilku podstawach, o ile nie przewidują wykluczających się

procedur

Przykład -376/98 Niemcy p. PE i Radzie – tu dyrektywa dot. reklamy wyrobów

tytoniowych, która została przyjęta na podstawie kilku odrębnych podstaw.

Ogłaszanie aktów prawnych w Dz. U. UE (art. 297 TFUE): obowiązkowe i fakultatywne

1. Obowiązkowe:

o Akty ustawodawcze

o Akty o charakterze nieustawodawczym przyjęte w formie:

rozporządzeń, dyrektyw oraz decyzji, skierowane do wszystkich PCz,

decyzje, które nie wskazują adresata

Inne dyrektywy, jak również decyzje, które wskazują adresata, są notyfikowane adresatom i

stają się skuteczne wraz z tą notyfikacją.

2. Nieobowiązkowe - pozostałe akty

Wejście w życie aktów prawnych: z dniem w nich określonym a w jego braku,

dwudziestego dnia po ich publikacji.


17

Zasada pierwszeństwa

Zasada pierwszeństwa prawa UE (przed prawem krajowym) nie została przewidziana w

Traktatach, ale wywodzi się z orzecznictwa Trybunału. Po raz pierwszy została sformułowana

w wyroku w sprawie Costa p. Enel. Podstawą zasady pierwszeństwa jest zasada lojalnej

współpracy między państwami członkowskimi a Unią Europejską. Uzasadnia ją konieczność

jednolitego i efektywnego stosowania prawa UE, w związku z tym, iż państwa członkowskie

powierzyły Unii wykonywanie części swoich suwerennych uprawnień.

Zasada pierwszeństwa dotyczy wszystkich wiążących aktów prawa unijnego oraz wszystkich

norm prawa krajowego, także konstytucji – wyrok w sprawie Internationale

Handelsgesellschaft.

Kolejne orzeczenia TS wyznaczały zakres obowiązywania zasady. W szczególności w

sprawie Simmenthal Trybunał orzekł, że w razie konfliktu prawo krajowe ma być

niestosowane przez sądy krajowe (a tym samym potwierdził, że mamy do czynienia z zasadą

pierwszeństwa stosowania, a nie obowiązywania), niezależnie od tego, który akt był

późniejszy. W późniejszych orzeczeniach TSUE wyraził pogląd, że również organy

administracyjne państw członkowskich mają obowiązek odmowy zastosowania normy prawa

krajowego w razie stwierdzenia jej niezgodności z prawem UE.

ZASADA SKUTKU BEZPOŚREDNIEGO PRAWA UE

Zasada skutku bezpośredniego prawa UE jest podstawową zasadą o charakterze

systemowym. Podobnie jak zasada pierwszeństwa, nie pochodzi ona z Traktatu, ale została

sformułowana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, będąc jednym z bardziej

spektakularnych przykładów wykładni celowościowej stosowanej przez TS, której wyrazem

jest zwłaszcza odwołanie explicite do „ducha Traktatu”. …. cd – por. podręcznik

- sprawa 26/62 Van Gend en Loos p. Nederlandse Administratie der Belastingen

Zasada skutku bezpośredniego nie została ujęta wprost w pierwotnym albo wtórnym prawie

UE, lecz jest wynikiem celowościowej wykładni traktatów dokonanej przez TSUE - po raz

pierwszy w orzeczeniu 26/62 van Gend. Należy podać ewentualnie krótkie, wynikające z

wyroku van Gend uzasadnienie dla ustanowienia tej zasady przez TSUE.

Jednostki mogą być podmiotem praw i obowiązków przepisów wynikających z aktów

pierwotnego i wtórnego prawa UE (ewentualnie inaczej: że mogą powoływać jako źródło

swych uprawnień bezpośrednio przepis prawa UE, a organy krajowe powinny przyjąć ten

przepis jako bezpośrednią podstawę rozstrzygnięcia w sprawach dotyczących jednostek) +

ewentualnie orzeczenie, z którego to wynika (np. 26/62 van Gend); wystarczy wskazać jedną

z obowiązujących definicji.

▪ Warunki bezpośredniej skuteczności przepisów UE:

- przepis powinien być jasny

- precyzyjny

- bezwarunkowy


18

▪ Wyróżniamy skutek bezpośredni wertykalny, tj. możliwość powoływania się na dane

przepisy wobec państwa oraz skutek bezpośredni horyzontalny, tj. możliwość powoływania

się na dane przepisy wobec innych jednostek.

▪ Skutek bezpośredni norm traktatowych:

- wertykalny - sprawa 26/62 Van Gend en Loos

- horyzontalny – sprawa 43/75 Defrenne p. Sabena

(a także C-253/00 Munoz, 41/74 van Duyn, 9/70 Grad, 91/92 Faccini Dori)

▪ Skutek bezpośredni rozporządzeń Sprawa 34/73 Fratelli Variola p. Amministrazione Italiana delle Finanze

▪ Skutek bezpośredni dyrektyw

Sprawa 41/74 Van Duyn p. Home Office

Sprawa 152/84 Marshall p. Southampton and South West Hampshire Area Health Authority

Sprawa C-91/92 Faccini Dori p. Recreb Srl

sprawa C-188/89 Foster p. British Gas

Problem bezpośredniego skutku dyrektyw ….

jest od dawna przedmiotem kontrowersji. Początkowo negowano możliwość powoływania się

jednostek na dyrektywy, ponieważ są one zawsze skierowane do państw członkowskich i

wymagają implementacji do prawa krajowego. Jeśli więc państwo w wyznaczonym czasie

dokona implementacji, w krajowym porządku prawnym stosowane są przepisy krajowe

wydane w celu transpozycji dyrektyw. Problem powstaje wówczas, gdy dyrektywa nie jest

implementowana lub jest implementowana nieprawidłowo. W swoich rozważaniach ETS

podniósł przede wszystkim argument, iż państwo członkowskie nie może wyciągać korzyści z

własnego bezprawnego zachowania (ex injuria non oritur ius). …. cd – por. podręcznik.

Zależnie od tego, w jakiej fazie i w jakich warunkach – co do zasady nie wywiera skutku

bezpośredniego (w znaczeniu wąskim), ale może wywrzeć skutek pośredni, może również

spowodować odmowę zastosowania prawa krajowego (tj. zgodnie z zasadą pierwszeństwa).

Należy wyraźnie podkreślić, że wiąże co do rezultatu (urzeczywistnienie wszystkich

merytorycznych przepisów dyr. w kontekście ogólnego zamierzonego celu, wyrażonego w

tym akcie w określonym terminie), swoboda co do formy i sposobów jego osiągania.

Wiążą tylko państwa członkowskie i co do rezultatu (i terminu), co do zasady nie są

bezpośrednio skuteczne ale mogą być bezpośrednio skuteczne, jeżeli państwo uchybi

obowiązkowi transpozycji w terminie albo nieprawidłowa implementacja 41/74 Van Duyn

- tylko w relacji jednostka przeciwko państwu (wertykalnej), tylko od upływu terminu

implementacji 148/78 Tulio Ratti, ważna tu informacja, że przeciwko „emanacji państwa”

C-188/89 Foster v. British Gas; nigdy w relacjach horyzontalnych C-91/92 Faccini

Dori, z uwzględnieniem doktryny Adeneler C-212/04 Adeneler.

Ww. skuteczność jest możliwa gdy przepis dyr. jest jasny, precyzyjny i bezwarunkowy (ww.

zamyka się wiele dodatkowych i szczegółowych problemów, które mogą być wymienione przez

studenta, jak np. Incydentalny horyzontalny skutek bezpośredni; efekt blokującym przez

upływem terminu implementacji (zob. Adeneler) w kontekście prounijnej wykładni oraz

odmowy zastosowania prawa krajowego)

Wymaga implementacji - krótki opis procesu implementacji m.in.: podkreślenie znaczenia

transpozycji – jako czynności stanowienia prawa krajowego, pewności prawa, jasność,

precyzja, akt powszechnie obowiązujący, nie praktyka stosowania prawa, obowiązek


19

notyfikacji/sygnalizacji, etc) brak impl. w terminie – uprawnienia dla jednostek, które mogą

być dochodzone przed sądem krajowym w ramach koncepcji skutku bezpośredniego + prawo

do odszkodowania + wszczęcie przez KE postępowania z art. 258 TFUE (po TL brak

notyfikacji od razu może być wszczęcie art. 258 TFUE z jednoczesnym wnioskiem o karę

pieniężną!)

Konstrukcja d. od początku EWG była przedmiotem wzmożonego orzecznictwa TSUE należy

wskazać przede wszystkim wyrok TSUE z 14.06.2007 r. w spr. C422/05 Komisja p. Belgii

oraz wyrok TSUE z 04.07.2006 r. w spr. C-212/04 Adeneler i inni p. ELOG, Zb.Orz. 2006

lub spr. Mangold (i inne relewantne orzeczenia TSUE).

Podsumowanie skutku bezp. Dyrektyw „via orzecznictwo”: skutek bezpośredni nie

wprowadzonej w terminie dyrektywy (spr. 148/78 Ratti): pionowy – tak (pojedyncze

postanowienia mogą tworzyć dla obywateli prawa wobec państwa, jeżeli są: jasne,

bezwarunkowe; ale nie mogą tworzyć obowiązków – spr. 80/86 Kolpinghuis Nijmegen) –

effet utile oraz sankcja z tytułu niewypełnienia zobowiązań wynikających z prawa UE

(odpowiedzialność odszkodowawcza państwa – spr. C-6 i 9/90 Francovich – gdy dyrektywa

nie może być stosowana bezpośrednio), poziomy – nie (spr. 152/84 Marshall I), ale

obowiązek interpretacji obowiązujących przepisów zgodnie z brzmieniem i celem dyrektywy

(spr. 79/83 Harz) - pośredni skutek dyrektyw dla osób trzecich; odpowiedzialność

odszkodowawcza państwa, gdy osoba prywatna nie może się powołać na dyrektywę wobec

innej osoby – spr. 91/92 Faccini Dori).

▪ Skutek bezpośredni decyzji - sprawa 9/70 Franz Grad p. Finanzamt Traunstein

3. ZASADA SKUTKU POŚREDNIEGO PRAWA UE (OBOWIĄZEK PROUNIJNEJ

WYKŁADNI PRAWA KRAJOWEGO)

▪ Skutek pośredni przepisów UE

Sprawa 14/83 Von Colson p. Land Nordhein Westfalen

sprawa C-106/89 Marleasing

sprawa C-282/10 Dominguez (kompleksowo i podsumowująco odnosi się do skutku

dyrektyw)

Sformułowanie zasady skutku pośredniego było początkowo sposobem na wzmocnienie

ochrony prawnej jednostek, osłabionej z powodu braku bezpośredniej skuteczności dyrektyw

lub ich nieprawidłowej implementacji. …. cd – por. podręcznik

ZASADA SKUTKU POŚREDNIEGO PRAWA unijnego // OBOWIĄZEK PRO-unijnej

WYKŁADNI PRAWA KRAJOWEGO

Uzasadniając obowiązek pro-unijnej wykładni prawa krajowego, TS odwołał się do

zasady solidarności (lojalności) z art. 4 ust. 3 TUE, zgodnie z która państwa

członkowskie zobowiązane są solidarnie wykonywać zobowiązania wynikające z prawa

unijnego oraz do konieczności zapewnienia skuteczności tego prawa w krajowym

porządku prawnym - sprawa 14/83 Von Colson p. Land Nordhein Westfalen

Sądy krajowe i inne organy (administracyjne!!!!) mają obowiązek interpretować prawo

krajowe zgodnie z prawem unijnym. Zasada obejmuje nie tylko prawo wydane w celu


20

implementacji/wykonania prawa UE, ale całe prawo krajowe. Zasada dotyczy także aktów

niewiążących. Ma na celu zapewnienie wykonania celu dyrektywy (albo innych aktów prawa

UE, także prawa pierwotnego i innych aktów prawa wtórnego). Wyprowadzona przez TS z

zasady lojalnej współpracy/solidarności (art. 4 ust. 3 TUE), ale ostatnio również z ogólnej

efektywności prawa unijnego (coś na wzór van Gend i Costa oraz Francovich– jak przy

zasadzie pierwszeństwa, skutku bezpośredniego i odpowiedzialności odszkodowawczej – zob.

wyrok Adeneler - TS określa tę zasadę jako INHERENT in the TREATY). Zapewnia

możliwość powołania się na prawo UE nawet wówczas gdy nie jest możliwe powołanie się na

skutek bezpośredni ze względu na to, że przepis nie jest jasny lub gdy w stosunkach między

jednostkami.

Granicą wykładni prounijnej jest zakaz wykładni contra legem. Skutek pośredni „tak dalece

jak to możliwe” oraz ogólne zasady prawa UE (zasada pewności prawa, zasada niedziałania

prawa wstecz itp.)

Orzeczenia: Von Colson (koniecznie), Adeneler, Marleasing, Grimaldi

„Triangularny skutek” dyrektyw (nie ma tego tematu w podręczniku – przedstawię podczas

zajęć)

ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ PAŃSTWA

CZŁONKOWSKIEGO WOBEC JEDNOSTEK Z TYTUŁU NARUSZENIA PRAWA

Unii Europejskiej

TSUE wyposażył jednostkę w niezwykle ważny instrument prawny: możliwość dochodzenia

odszkodowania od państwa6, które w wyniku naruszenia prawa UE wyrządziło tej jednostce

szkodę.

TSUE wyprowadził z zasady ogólnej skuteczności traktatu (effet utile) (spr. Francovich),

zasady solidarności/lojalnej współpracy (art. 4 ust. 3 TUE), odpowiedzialności odszkod. UE

(art. 340 TFUE – zob. spr. Brasserie du Pecheur). Ma na celu ochronę uprawnień jednostek

jako podmiotów prawa UE, ale także zapewnienie skuteczności systemu prawa UE. Chroni

przed bezprawnym działaniem lub zaniechaniem państwa. Ustanowiona po raz pierwszy w

orzeczeniu w spr. Francovich.

Ważne - roszczeń tych dochodzi się w sądach krajowych zgodnie z procedurą

krajową

O przyznaniu odszkodowania decyduje sąd krajowy na podstawie krajowych przepisów

dotyczących odszkodowań, chyba że standard krajowy spada poniżej minimalnego standardu

wyznaczonego przez TUSE – wówczas jednostka ma PRAWO do odszkodowania na

zasadach określonych w prawie UE (jest to więc zasada, która ma skutek bezpośredni!).

Odszkodowanie obejmuje szkodę w pełnej wysokości. Dochodzone jest na podstawie

krajowych przepisów proceduralnych (zasada autonomii proceduralnej) z ograniczeniami

wynikającymi z zasady równoważności i zasady skuteczności.

6 Istotne jest tu rozumienie „państwa” – ogólnie rzecz ujmując są to organy administracji publicznej i

samorządowej, sądy czy parlament, ale także jednostki prywatne o ile realizują zadania zlecone przez władze

publiczną.


21

Państwo odpowiada za istotne naruszenie jakiegokolwiek wiążącego przepisu prawa UE (np.

brak wdrożenia dyrektywy, nieprawidłowe wdrożenie dyrektywy) oraz za naruszenie przez

jakikolwiek organ państwa członkowskiego ( naruszenie wynikające z działalności organów

samorządowych, naruszenie przez organy sądowe, w tym za działalność prawotwórczą

organów,

Zob. orzeczenia w spr. połącz. C-6/90 i C-9/90 Francovich & Bonifaci p. Włochy

sprawy poł. C-46/93 i C-48/93 Brasserie du Pecheur S.A. i inni p. Niemcy

sprawa C-224/01 Köbler p. Austria

Sprawa C-173/03 Traghetti del Mediterraneo SpA przeciwko Republice Włoskiej

Koebler i Tragetti – por. omówienie tych spraw na stronach NSA! Por.:

http://www.nsa.gov.pl/index.php/pol/NSA/Prawo-Europejskie/Omówienie-wybranych-

wyroków-sądów-europejskich/Omówienie-wyroków - TSUE

a także Haim, Konle, Dillenkofer

Przesłanki powołania się: przepis prawa UE przyznaje jednostce prawa, możliwe jest

ustalenie treści tych uprawnień, istotne naruszenie przez państwo tego prawa (istotne

naruszenie ustalane inaczej przy organach ustawodawczych i administracyjnych „poważne i

rażące przekroczenie granic uznania” oraz sądowych „oczywiste naruszenie prawa”; oprócz

tego brane są pod uwagę czynniki takie jak jasność przepisu/umyślność

naruszenia/usprawiedliwiony, nieusprawiedliwiony charakter naruszenia, stanowisko

instytucji UE, a w przypadku sadow jeszcze naruszenie art. 267 ust. 3 TFUE) , powstanie

szkody dla podmiotu indywidualnego, związek przyczynowo-skutkowy między naruszeniem i

szkodą

▪ Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej państwa wobec jednostki: - naruszenie przepisu prawa wspólnotowego nadającego uprawnienia jednostkom

- naruszenie jest wystarczająco poważne

- związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem a szkodą poniesioną przez jednostkę

W świetle dotychczasowego orzecznictwa TS odpowiedzialność dotyczy zarówno

działania władzy:

o ustawodawczej (Brasserie, Factortame oraz Francovich),

o wykonawczej

o sądowniczej (Koebler).

A sądy arbitrażowe? (Nordsee p. Reederei Mond, C-102/81).

TSUE stosuje interpretację funkcjonalną zasady odp., uznając, że mogą to być władze

regionalne w państwie federalnym (Konle), a także podmioty o odrębnej od państwa

podmiotowości publicznoprawnej, np. samorząd zawodowy (Haim). Szerokie rozumienie

państwa oznacza, że nieistotne jest, czy działa ono w sferze prywatnoprawnej czy

publicznoprawnej.

Odp. odszkodowawcza powstaje zarówno, gdy naruszenia dopuszcza się organ wydający

decyzje administracyjne, jak i działający jako pracodawca.

http://www.nsa.gov.pl/index.php/pol/NSA/Prawo-Europejskie/Omówienie-wybranych-wyroków-sądów-europejskich/Omówienie-wyroków

http://www.nsa.gov.pl/index.php/pol/NSA/Prawo-Europejskie/Omówienie-wybranych-wyroków-sądów-europejskich/Omówienie-wyroków


22

Problem „res iudicata” spr. Koebler ale także: wyrok TS z 22 maja 2008 r., 499/06, H.

Nerkowska p. ZUS, Oddział w Koszalinie - kwestionowanym przepisem był uchylony art. 5

ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin.

Wznowienie postępowania cywilnego wskutek sprzeczności wykładni przyjętej przez

sąd krajowy z wykładnią Trybunału Sprawiedliwości UE

ZASADY (zarys problematyki):

Autonomii proceduralnej państw członkowskich

Równoważności

Efektywności

Sprawa C-33-76 Rewe-Zentralfinan & Rewe-Zentral AG v. Landwirtschaftskammer

für das Saarland, Zb. Orz. 1976, s. 1989

Sprawa C-158/80 Rewe-Handelsgesellschaft Nord GmbH & Rewe-Markt Steffen v.

Hauptzollamt Kiel (“Butter-buying cruises”) , Zb. Orz. 1981, s. 1805

Sprawa C-312/93 Peterbroeck, Van Campenhout & Cie v. Belgia, Zb. Orz. 1995, s. I-

4599

Sprawa C-213/89 The Queen v. Secretary of State for Transport, ex parte:

Factortame Ltd and others II, Zb. Orz. 1990, s. I-2433

Sprawa C-432/05 Unibet (London) Ltd Unibet (International) Zb. Orz. 2007, s. I –

2271.

Polecane strony internetowe:

www.libr.sejm.gov.pl/oide

www.europa.eu

www.curia.europa.eu

www.eur-lex.europa.eu

http://eur-law.eu/PL/

Zajęcia odbywać się będą z prezentacją Power point

http://www.libr.sejm.gov.pl/oide

http://www.europa.eu/

http://www.curia.europa.eu/

http://www.eur-lex.europa.eu/

http://eur-law.eu/PL/

Źródła prawa i instytucje unii europejskiejpodyplomowe.wpae.uni.wroc.pl/userfiles/file/spea...

Documents