, 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. dispasio mampos i...

20
TRIAL IN N/"/01 ,_, 0 r A ' 'V Of i,'\J cl\ 11 '",\".'YU UNIVERSITY OF HAWAII 15Z1 ,_1638

Upload: others

Post on 27-Oct-2019

3 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

TRIAL IN N/"/01 VfRs101~'

,_, 0 r A ' 'V Of i,'\J cl\ 11 '",\".'YU

UNIVERSITY OF HAWAII LIBR'AAl~------

15Z1 ,_1638

Page 2: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

By Maria P. Mafnas-Rosario Illustrated by Calvin A. Fujioka

Based on the book THE MARIANA ISLANDS 1521-1638 by Donna O' Connor Villagomez

Northern Marianas Department of Education, Sept. 1977

These pilot materials were produced pursuant to a Grant f rom the U.S. Office of Education, Department of Health, education and Welfare. However, the opinions expressed herein do not necessarily reflect the positions or policy of the U.S . Office of Education, and no official endorsement by the U.S . Office of Education should be inferred .

This preliminary publication was produced with funds provided by the Bilingual Education Act , Title VII of the Elementary and Secondary Education Act of 1965, as amended by Public Law 93 . 380 .

Produced By PACIFIC AREA LANGUAGES MATERIALS DEVELOPMENT CENTER SOCIAL SCIENCE RESEARCH INSTITUTE 2424 Maile Way,Porteus 713,University of Hawaii at Manoa Honolulu , Hawaii 96822

Page 3: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

Matutuhon matuge ' este na estoria sigun gi man­masodda-niha i Kosas a ntigu yan i tinige' antigu siha .

Gi Matso di a 6, 1521, anai manhalom tres na batkon Espaaot gi is la n Marianas. Este na tiempo si Ferdinand Magellan Kumuma manda este siha na batko.

1

Taya ' ling guahi mapo'lo gi rekot ni taimanu kuentos ­niniha i Chamorro guatu gi Espanot. Hinasson-niha buente i Chamorro na man suette siha annai manhalom i Espanot , lao i Espanot ay u ha mas interes-niha i sinedda~niha tano '. I na'an - niha i tre s batko ni manhalom gi tasen Pasifiku, siha este i Tri ni dad, Concepcion, yan Victoria.

Sigun i mas angan-na na si Magellan sumodda' Guam ya tumunok gi s en gsong Umatac, ti pumisible esta sa ' didide' ha na i bi densia ma sodda' sigun gi ma'estudia -

na. Na'chuk a manma ' a'nao didide' i taotao tano'. Anai

ma li'e' i bat ko siha, ma usuni ha' umuriyayi i batko si­ha ni manmatto. Man gahulo' i taotao natibu gi hilo' ba tk o ni para u ma li ' e' hafa siha guinaha-na.

Bumula taot ao g i hilo' batko. ·Ha tag.a' si Magellan i taotao- na siha na para u ma na' ' fa~uha i Chamorro siha. Lao ti manmalago' i Chamorro manunok . I marineron i bat ko siha sigi di ma yute' i Chamorro gi tasi. Nina'fanl alalo ' i Chamorro ya ma hassuyi na pa ra u fanhalom gi t ano' ya u ma chule' i atmas-niha sa' para

u fanmumu yan i Esp anot . Si Magell an yan i manggachong-na ma dingu i lugat

gi matso dia 9, ya manhanao para Philippine. I Esapanot sih a ma tuge' na i Chamorro yan-niha

manmanakke kosas ya ay u na humuyong ma fa ' na 'an este na lugat "Islas de l os Ladrones" kumeke ilek-na Tana '

Sakke."

Page 4: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

-~----------

Page 5: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

..

3

Sinko anos maloffan gi Septembre dia 4> 1526,

hum a l om ta ' l o u n b a t k o n E s pa no t ya i n a ' a n - n a S a n ta Ma r i a de la Victoria. I kuma.pitatani este na batko si Torikio Alonsor do Salazar.

I mangga'chong-na si De Vigo manmapuno' desp.ues di ma dingu i batko. Si De Vigo ha tungo' kumuentos Chamorro ya ayu muna insigidas ha dalalaki i batko ni na'an-na Victoria. Ma'usa gue' komu intetpiti guatu gi Espanot.

Gi kuatro anos na sumaga-na si de Vigo giya Marianas, ha tungo' esta i kustombre yan maneran-niha i Chamorro.

Esta i Chamorro ti manma'a'nao ni Espanot ya ma tutuhon ma na'atulaika i produkton-niha yan i kosas

Espanot siha. Gi Febreru dia 3 bula na taotao batko manafanhanao

para i tano' ni pot para u fanmanLJle' hanom. Unu na taotao batko ti ha bira gue' tatte gi batko. Maiga' gi

" papa' tronko ya manmaleffa i pumalu siha na manggachong-na. Annai ma ripara ni pumalon mangga'chong na taigue unu, ma bira si .ha tatte para u ma espiha. Ti sina ma sodda' este na taotao. Sigi di ma buska. Anai ma sod­da1, esta matai. Sen lalalo' si Lega~pi ya ha na'fan­hanao sento na taotao para u fanmakastiga i Chamorro. Anai manhalom i sento na gurupon Espanot para u fanggera, taya' Chamorro ma sodda' gi tano'. Manhanao i Espanot ya ma songge i galaide' Chamorro despues manattok gi fina' halom tano' ni pot para u ma nangga i Chamorro na u fanmalaknos. I Chamorro hinasson-niha na esta manhanao todu i Espanot guatu gi batko ya manmalagu para i kanton tasi para u ma puno' i guafi. Anai manlini 'e' ni Espa­not manhuyong insigidas ya manmapuno' hula na Chamorro yan mana'fandanu palu lokkue' manmangonne' palu Chamorro ya manmapresu.

Page 6: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

+

Gi 1638 na sakkan mayamak un batko na na'an-na-La Senora de la Conception gi lichan Saipan. I rnanlibre

ni taotao gi batko manmatrata maolek ni Chamorro sa' ginen as Taga. Si Taga gof metgot na Chamorron Tinian ya ginen guiya nai manmatrata rnaolek i Espanot.

Ilek-i'liha i Espai'lot na manli 'e' si Taga un button Santi Maria. Tinakpangi si Taga as Pedro Marcos Herman­dez mas matungo-na komu as "Pale Kilisyanu. 11

Na'chuka matai taftaf si Pale gi despues di matak­pangen-i'la si Taga, Si Taga ha garenti 'a ha' na para u na'fanlibre i taotao Espanot gi batko mientras ha' manggagaige giya Marianas. Ha na'sufisientemuna'inen­

kanno' si Ramos para i taotao-i'la gi batko. Estague' na biahi nai matutuhon mangilisyanu i Chamorro.

Sigun gi fine'ne'na na ripot ma sangan na i Chamorro ni toataogue manmetgot, manlokka, yan mambrabu. Guaha humongge na i manantigu na Chamorro manhigante lao este ti sii'ia ma preba sa' taya' gi rekot ibidensia na ma sodda' tolanq hiqante.

Bula na taotao tumuge' na mansen metgdt i manantigu na Chamorro. Este sina ha magahet sa' sigun gi manma­sodda' siha na guma' ni manmahatsa ni Chamorron antigu mansen dankolo ya taya' muna'sina humatsa ayu siha na klasen guma' sin i mifuetsa na taotao.

Gi masangan-na na i Chamorro manmurena i ku1ot­i'liha ya i gaputulon-niha mafatto ha' papa 1 gi dedegon­i'liha. Parehu ha' yan i lalahi ma sosotta ha'lokkue' i gaptulon-niha. Yan manmibatbas.

Meggai-na Chamorro mansin magagaqu. Guaha palu na famalao'an ma u'usa hagon tinanom ya ma godde gi sinturan-niha. I hagon niyok na tuhong guana nai ma na setbe pot para u fanprinektehi i ilon-niha gi maipan somnak. Ma u'usa i lanan niyok gi gaputulon-niha yan gi lassas-rtiha para u fanprinitehi ni semnak yan i ma asin

Page 7: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko
Page 8: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

G

Manmamama' i chamorro ayu na manu'ugam i pachot­niha lao ti pot para u mana'fan gatbo siha.

Ay u s i ha n a n en k an no 1 i ma k aka n no 1 n i Ch am or r o - i pigas, guihan, aga, manha, tupu, sionga', dagu yan palu fruta siha. Taya' makakanno' katne ginen i ga'ga' sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha.

Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko.

Trabiha guini na biahi i Chamorro ti ma tungo' pot ramentan lulok esta i finatton Magellan gi 1521. Taya' ga'ga' ni para u faninayuda gi fanggualu'an ya

ayu ha' i fuetsan-niha mana'fanesetbe. I gima-niha manggaige gi fi 'on i sengsong yan palu

manggaige gi kanton tasi. Guaha tres na klasen guma' hinatsan-niniha. Siha este i gima' familia guma' ga-l aide 1

, yan guma' mun a 1 1 agon nen kanno'. Guaha na guma 1

siha manmahatsa gi hilo' i acho' latte'. Mandifirensi'ao i gima' siha ni manmahatsa. I hagon niyok ma u'usa para atof-niha ya guaha na biahi nai mantinaka' tres pat sinko anos na tiempo. I halom kuatton-niha yanggen para u fanmaigo' ma u'usa i tinifok ~uafak.

Sina' ha' buente ayu na ma kahat i gima'-niha gi hilo' acho' latte' potno i cha'ka u fanhalom gi gima' yan lokkue' maolek na proteksion yanggen guaha dankolo

na manglo' matto. I gima' galaide' ma u'usa para guma' kuminidat~

Yan lokkue' mana'guahayi unu na guma' galaide gi kada songsong. Este lokkue' na guma' i gima' galaide' ma hatsa gi hilo' acho' latte' lao dankolonna ki i gima familia. Gi 1565 giya Guam gi bandan Umatac Bay mana'tachuyi un guma' boti.

Page 9: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

7

I kapitan. as Estaben Rodrigues mangge' ya ilek-n.a na i Chamorro ma saluluda i batko yanggen ma li'e' ya ilek-niniha ni "Chamorro, chamurre. 11 Si Esteban Rodrigues trumanslada este na palabra. Ya sigun gi translada-na kumeke ilek-na 11 .A.migu, amigu. 11 Este buente muna'manma fa'an'an este na taotaogue "Chamorro."

Sina ha' buente ti bumali i fina'cho'cho' Pale Urdaneta para ayu na taotao umestudiayi lingguahi lao sen impottante sa' guiya i fine'ne'na na taotao ha atotga kumuentusi i Chamorro ni lingguahen-niha. Tiap­mam manhahalom i misinanu ni pot para u fanmama'na'gue

~ gi bandan rilihon yan manmafa'na'gue manmacho'cho' gi : 11ngguahen-niha. I misinaru ma tungo' i lingguahen Chamorro. Esta i lingguahi yan i kutturan Chamorro

.pa'go na tiempo manma'estudiadiayi.

Page 10: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

co

A. Direksion: Tuge' i ineppe siha gi halorni lepblo-mu.

Munga mangge' gi halom este na lepblo.

1. Ma tuge' este na hestoria sigun gi rnalago'-

iii ha. 2. Gi Eneru dia 6' 1521, nai rnanhalorn i batkon

Espaiiot. 3. I kumumamanda i batkon Espanot guini na

sakkan si Ferdinand Magellan. 4. Guaha ha' esta lingguahi ma po'lo gi rekot. 5. Esta manlisto ha' i Chamorro manguentos gi

fino' Espanot anai manhalom i Espanot siha. 6. I Espanot siha mansen magof anai manmanodda'

siha Chamorro gi isla. 7. I na 1 an i tres na batkon Espaiiot ni manmatto

guini na biahi siha este i Trinidad, Con­cepcion, yan Victoria.

8. Si Magellan sumodda' i islan Guam sigun gi masangan-na.

9. Ti tumuok si Magellan Guam. Ayu ha' i a'atan guatu i sengsong Umatac.

10. Manggof agofli'e' i Chamorro na taotagui yan i Espanot.

· 11. Manma'a'iiac i Chamorro ma fi'oni i batkon Espanot.

12. Si Magellan Kumonbida i Chamorro para u fampasehu guatu qi batko.

13. Taya' ma cho'gue ni Chamorro gi hilo' batko na manmanatan ha'.

14. Si Magellan ha tago' i Chamorro siha para u fanuok gi batko.

15. I manineru siha sigi di ma yute' i Chamorro papa 1 gi tasi.

B. Direksion: Oppe i sigente siha na kuestion sigun gi tinigo'-mu.

Page 11: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

1. Kao guaha atmas-niha i Chamorro anai para u fanmumu yan i Espanot?

9

2. Ngai 'an nai manhanao si Magellan yan i mangga'­chong-na para Philippines?

3. Hafa tinige'-~iha . i Espa~ot pot i Chamorro sesso ma cho'gue?

4. Hafa manfina'na'an i Chamorro ni Espanot?

5. Ngai'an nai humalom i batkon Santa Maria de la Victoria giya Marianas?

6. Hayi Kumumamanda este na batko i Santa Maria de la Victoria?

7. Hafa este na taotao i Kumumamanda i batbon Santa Maria de la Victoria ha chocho'gue guatu gi Espanot?

8. Hafa che'cho'-niniha i Espanot yan i Chamorro gi desde anai esta ti manma'a'nao i Chamorro ni Espanot siha?

9. Hafa bidan-niha i manineru siha gi Febreru dia 3?

Page 12: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

10

10. Hafa masusedi guini na biahi gi Febreru dia 3 anai manhalom i manineru gi halom isla?

11. Hafa na batko ayu i mayamak gi sanlichan na banda giya Saipan?

12. Hayi este na Chamorro i sen metgot ya ginen guiya na manmatrata i Espanot maolek ni Chamorro?

13. Hayi na pale' tumakpangi este na taotao i metgot yan muna'matratan maolek i Espanot siha?

14. Hafa finene'na masangan gi ripot pot i Chamorro na taotagui?

15. Hafa na ibidensia muna' masangan na i manantigu na Chamorro manhigante?

C. Direksion: Tuge' papa' hafa kumeke ilek-niha este na palabra siha. 1. antigu

2. higante

3. sufisiente

4. sakke

5. kustombre

Page 13: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

11

6. produkto

7. a tmas

8. kumanda

9. us uni

10. natibu

11. lalalo'

1 2 . fa'na'an

13. intetpiti

14. kastiga

15. gera

D. Direksion: Tuge' i atlibes-niha este siha na palabra. 1. ripara 2. papa' 3. tatte 4. saga 5. ha lorn 6. di di de' 7. dingu 8. attilong 9. fine'ne'na

10. sot ta 11. metgot 12. higante 13. bra bu 14. la hi 15. magahet

Page 14: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

12

E. Direksion: Fa'tinasi sentensia i sigente siha na palabra. 1. manlokka'

2. rekot

3. klasi

--4. kulot

5. manggi 1 isyanu --

6. sufis .1ente

7. mandaiiu

-8. manlibre

9. manaok

10. makastiga

11. ripara

12. galaide'

13. matai

14. songge

15. nangga

F. Direksion: Tuge' ayu na lettra i masa-ngan gi kaaa paragraph guini na hestoria. 1. Paragraph numeru unu:

Page 15: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

a. I manma~odda'-niha i kosas ant1gu siha. b. I manmalate' Chamorro siha. c. I manmetgot Chamorro siha. d. I atmas Chamorro ni ma na'guahahay1 g1

presente. 2. Paragragh numeru dos:

a. I hinalom Chamorro giya Guam. b. I hinalom Espanot giya Marianas. c. I mansakken Chamorro. d. I tiningo' i Chamorro na taotagui.

3. · Paragraph n-umeru tres: a. I minagof Espanot ana1 manmanodda' siha

Chamorro gi isla. b. I minagof Espanot pot 1 sinedda'-n1ha na

is 1 a . c. I minagof Chamorro anai manmanli'e' siha

manapaka' na taotagui. d. I manachakli'e'en-niha i Chamorro yan i

Espanot siha. 4. Paragraph numeru kuatro:

a. I sinedda' Magellan na i~la.

b. I sinedda' i Chamorro na isla. c. I sinedda' Espanot na atmas siha.

13

d. I sinedda'-niha i Espaiiot yan i Chamorro na isl a.

5. Paragraph numeru sinko: a. Este na biahi nai i Chamorro ma gopte i

Espaiiot gi hilo' ta no'. b. Este na biahi nai manmana'atulaika i

Kosas-niha i Espanot yan i Chamorro. c. Este na biahi anai manhalom i Chamorro g1

halom batkon Espanot. d. Este na biahi anai i Chamorro ma despid1 1

·Espaiiot siha sa' esta para u fanhanao para Philippines.

Page 16: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

14

6. Paragraph numeru sais:

a. Manhanao i Chamorro para otro bandan isla. b. Mana'chahanao i Chamorro yan i Espanot para

otro bandan isla.

c. Manhanao si Magellan yan i mangga'chong-na na Espanot para Philippines.

d. Manhanao i Espanot para Guam. 7. Paragraph numeru siete:

a. I Chamorro ma tuge' na mambaba i Espanot na taotagui siha.

b. I Chamorro ma sangan na para u ma na'i i Espanot ni tano'-niha.

c. I Chamorro ma aksepta na para u fanasagua yan i Espanot siha.

d. I Espanot ma na'i i Chamorro na'an-niha sa' potde mansakke ya ma fa'na'an i lugat "Islas de 1 os Ladrones. 11

8. Paragraph numeru ocho:

a. Gi Septembre dia 4, 1526 anai humalom ta'lo un batkon Espanot. I na'an-na este na batko Santa Maria de la Victoria.

b. Gi Agosto dia 4, 1626 anai humanao este na batko i batkon Santa Mar~a de la Victoria.

c . G i Se p te m b re d i a 4 , 1 5 2 6 a n a i ma n ma ma ' t i n a s i Chamorro batkon-niha.

d. Gi Septembre dia 14, 1526 anai i Chamorro yan i Espanot ma gopte i batkon-niha siha.

9. Paragraph numeru nuebi:

a. Si Magellan ha tungo' kumuentos Chamorro ya guiya ma usa komu intetpeti guatu gi Espanot siha.

b. Si De Vigo ha tungo' i lingguahen Chamorro ya guiya intetpeti guatu gi Espanot.

c. Todu i Chamorro yan i Espanot ma tun go' i lingguahen Chamorro yan lingguahen Espanot.

d. Si Magellan ha' tumungo' i kustombren Chamorro.

Page 17: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

10. Paragraph numeru dies: a. I Espanot ma na'i i Chamorro kosas-iiiha sa'

mampos yan-niha i Chamorro na taotagui.

15

b. I Chamorro ma na'i i Espaiiot ni guinahan-iiiha sa' ma fa'yu'os-niha i Espanot siha.

c. I Chamorro yan i Espanot mana'fan atulaika i produkton-niha.

d. I Chamorro manlalalo' ni Espaiiot sa' ti mannina'i ni kosas siha ni chinile'-niniha.

lL· Paragraph numeru onse: a. Este na biahi nai manhalom i Chamorro gi

batk~ para u fanmanule' nenkanno'. b. Este na biahi nai manapinitiyi i Chamorro

yan i Espanot sa' pot para u fanadingu. c. Este na biahi nai manmalago' i Chamorro para

u ma dalalaki i Espanot gi batkon-niha. d. Este na biahi nai manhalom i Espanot gi

ta no' para u fanmaiiul e' hanom. Ya humuyong lokkue' unu na Espanot ma konne' ni Chamorro ya ma puno'. Uttemon-n~ manmumu i Chamorro yan i Espanot.

12. Paragraph numeru dosse: a. Mayamak este na batko i La Senora de la

Concepcion gi sanlichan na banda giya Saipan. b. Ma gopte este na batko i La Senora de la

Concepcion giya Saipan. c. I Chamorro yan i Espanot ma nangga este na

batko i Senora de la Concepcion na para u halom Saipan.

d. Parehu ha' i Chamorro yan i Espanot hokkok pasensian-niha anai ma tungo' na mayamak i batko.

13. Paragraph numeru tresse: a. ·Magof si Taga anai ha tungo' na matai si

pale' ni tumakpangi gue'.

Page 18: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

1~

b. Manmagof i Chamorro siha anai manmatakpangi siha todos.

e. Matto i trjnisten-na si Taga anai ha tungo' na matai si pale' ni tumakpangi gue'. Esta i minaolek-na si Taga, ha na'i bula na nen­kanno' i Espanot antes di u fanhanao para . Philippines.

d. Ti manmalago' i Espanot ma aksepta i nen­kanno' siha ni manmanana'i siha sa' ti yan-niha i Chamorro.

14. Paragraph numeru katotse: a. Sigun gi ripot ma sangan na i Chamorro na

taotagui mansen metgot. b. Sigun gi ripot, manmalate'-na i Chamorro ki

; Espanot. c. Sigun gi ripot ma sangan na kalang ha' mohon

manume'lu i Chamorro yan i Espanot. d. Sigun gi ripot ma sangan na sesso i Chamorro

yan i Espanot manggera ni para u ma tungo' gi entre siha hayi gi m~gahet mas metgot ni para u minanda i isla~ Marianas.

15. Paragraph numeru kinse: a. I Chamorro manattilong k~lot lassas-niha. b. I Chamorro yan i Espa~ot mampare~u kulot

lassas-niha. c. I Chamorro na lalahi mansesen bunitu magagon­

niniha. d. I Chamorro manmurena i kulot lassas-niha

yan manattilong kulot gaputulon-niha. G. Oireksion: Chagi muna'fonhayan i sigente estoria

sigun gi tiningo'-mu. Este na hestoria pot i Espanot anai ma diskrube

i isl an Marianas. Gi fine'ne'na anai manmanli 'e' i Chamorro nu este na klasen taotagui kalang manma'­a'nao sa' ti ma hongge na para u fanmatto este siha na taotao yan i batkon-niha gi lugat-niha. I

Page 19: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko

17

Chamorro ma hatme guatu i batkon Espanot ya manma· nule 1 kosas siha. Gi fine 1 ne 1 na anai ma cho'gue ni Chamorro este manmaolek ha' i Espanot. Anai esta ha ripara si Magellan i kapitan este na esta kalang mantai areklo i Chamorro siha, ha tago• i taotao-na para u fanmadulalak i Chamorro siha gi hilo 1 batk~.

Page 20: , 1638 · sa' taya' guini na lugat ga'ga' trabiha. Dispasio mampos i fanggualu'an sa' guini na biahi trabiha atmas-niha na solu ha' acho', karakot, tolong (ga'ga' tasi) yan agon tronko