บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการวจยครงน ผวจยไดศกษาคนควาเอกสารและงานวจยทเกยวของ และนาเสนอในประเดนตาง ๆ ดงตอไปน หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม การจดการเรยนรแบบโยนโสมนสการ การคดอยางมวจารณญาณ และงานวจยทเกยวของ

หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม

หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 (กระทรวงศกษาธการ, 2551: 1-3) ไดกาหนดใหกลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม เปนกลมสาระการเรยนรทวาดวยการอยรวมกนในสงคม ทมความเชอมสมพนธกน และมความแตกตางกนอยางหลากหลาย เพอชวยใหสามารถปรบตนเองกบบรบทสภาพแวดลอม เปนพลเมองด มความรบผดชอบ มความร ทกษะ คณธรรม และคานยมทเหมาะสม โดยไดกาหนดไวดงน 1. สาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม 1.1 ศาสนา ศลธรมและจรยธรรม แนวคดพนฐานเกยวกบศาสนา ศลธรรม จรยธรรม หลกธรรมของพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนนบถอ การนาหลกธรรมคาสอนไปปฏบตในการพฒนาตนเอง และการอยรวมกนอยางสนตสข เปนผกระทาความด มคานยมทดงาม พฒนาตนเองอยเสมอ รวมทงบาเพญประโยชนตอสงคมและสวนรวม 1.2 หนาทพลเมอง วฒนธรรม และการดาเนนชวต ระบบการเมองการปกครองในสงคมปจจบนการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ลกษณะและความสาคญ การเปนพลเมองด ความแตกตางและความหลากหลายทางวฒนธรรม คานยม ความเชอ ปลกฝงคานยมดานประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข สทธ หนาท เสรภาพการดาเนนชวตอยางสนตสขในสงคมไทยและสงคมโลก 1.3 เศรษฐศาสตร การผลต การแจกจาย การบรโภคสนคาและบรการ การบรหารจดการทรพยากรทมอยอยางจากดอยางมประสทธภาพ การดารงชพอยางมดลยภาพ และการนาเศรษฐกจพอเพยงไปใชในชวตประจาวน

1.4 ประวตศาสตร เวลาและยคสมยทางประวตศาสตร วธการทางประวตศาสตร พฒนาการของมนษยชาตจากอดตถงปจจบน ความสมพนธและการเปลยนแปลงเหตการณตาง ๆ ผลกระทบทเกดจากเหตการณสาคญในอดต บคคลสาคญทมอทธพลตอการเปลยนแปลงเหตการณตาง ๆ ในอดต ความเปนมาของชาตไทย วฒนธรรมและภมปญญาไทย แหลงอารยธรรมทสาคญของโลก 1.5 ภมศาสตร ลกษณะของโลกทางกายภาพ ลกษณะทางกายภาพ แหลงทรพยากร ภมอากาศของประเทศไทย และภมภาคตาง ๆ ของโลก การใชแผนทและเครองมอทางภมศาสตร ความสมพนธกนของสงตาง ๆ ในระบบธรรมชาต ความสมพนธของมนษยกบสภาพแวดลอมทางธรรมชาต และสงทมนษยสรางขน การนาเสนอขอมลภมสารสนเทศ การอนรกษสงแวดลอมเพอพฒนาทย งยน 2. สาระและมาตรฐานการเรยนร 2.1 สาระท 1 ศาสนา ศลธรรม จรยธรรม มาตรฐาน ส 1.1 เขาใจประวตความสาคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนนบถอ และสามารถนาหลกธรรมทางศาสนามาเปนหลกปฏบตในการอยรวมกน

มาตรฐาน ส 1.2 ยดมนในศลธรรม การกระทาความด มคานยมทดงาม และศรทธาในพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนนบถอ มาตรฐาน ส 1.3 ประพฤตปฏบตตามหลกธรรม และศาสนพธของพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนนบถอ คานยมทดงาม และสามารถนาไปประยกตใชในการพฒนาตน บาเพญประโยชนตอสงคม สงแวดลอม เพอการอยรวมกนอยางสนตสข 2.2 สาระท 2 หนาทพลเมอง วฒนธรรม และการดาเนนชวตในสงคม มาตรฐาน ส 2.1 ปฏบตตามหนาทของการเปนพลเมองด ตามกฎหมายประเพณ และวฒนธรรมไทย ดารงชวตอยรวมกนในสงคมไทยและสงคมลกอยางสนตสข มาตรฐาน ส 2.2 เขาใจระบบการเมองการปกครองในสงคมปจจบน ยดมน ศรทธา และธารงไวซงการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนพระประมข 2.3 สาระท 3 เศรษฐศาสตร

มาตรฐาน ส 3.1 เขาใจและสามารถบรหารจดการทรพยากรในการผลต และการบรโภคการใชทรพยากรทมอยจากดไดอยางมประสทธภาพ และคมคา รวมทงเศรษฐกจพอเพยงในการดารงชวตอยางมดลภาพ มาตรฐาน ส 3.2 เขาใจระบบ และสถาบนทางเศรษฐกจตาง ๆ ความสมพนธของระบบเศรษฐกจและความจาเปนของการรวมมอกนทางเศรษฐกจในสงคมโลก 2.4 สาระท 4 ประวตศาสตร มาตรฐาน ส 4.1 เขาใจความหมาย ความสาคญของเวลาและยคสมยทางประวตศาสตร สามารถใชวธการทางประวตศาสตรบนพนฐานของความเปนเหตเปนผลมาวเคราะหเหตการณตาง ๆ อยางเปนระบบ มาตรฐาน ส 4.2 เขาใจพฒนาการมนษยชาตจากอดตจนถงปจจบนในแงความสมพนธและการเปลยนแปลงของเหตการณอยางตอเนอง ตระหนกถงความสาคญและสามารถวเคราะหผลกระทบทเกดขนได มาตรฐาน ส 4.3 เขาใจความเปนมาของชาตไทย วฒนธรรม ภมปญญาไทยมความภมใจ และธารงความเปนไทย 2.5 สาระท 5 ภมศาสตร มาตรฐาน ส 5.1 เขาใจลกษณะของโลกทางกายภาพ ตระหนกถงความสมพนธของสรรพสงทปรากฏในระวางทซงมผลตอกนและกนในระบบของธรรมชาตใชแผนท และเครองมอทางภมศาสตรในการคนหาขอมลภมสารสนเทศ ซงจะนาไปสการใชและการจดการอยางมประสทธภาพ มาตรฐาน ส 5.2 เขาใจปฏสมพนธระหวางมนษยกบสภาพแวดลอมทางกายภาพทกอใหเกดการสรางสรรคทางวฒนธรรม และมจตสานกในการอนรกษทรพยากรและสงแวดลอมเพอการพฒนาทย งยน 3. การจดการเรยนการสอนกลมสาระสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม การจดการเรยนการสอนกลมสาระสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม ตองจดใหมความเหมาะสมกบวยและวฒภาวะของผเรยน ใหผเรยนมสวนจดการเรยนรของตนเอง พฒนาและขยายความคดของตนเองจากความรทไดเรยน ผเรยนตองไดเรยนกลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม ในทกภาคเรยนและชนป หลกการจดการเรยนการสอนใหมประสทธภาพดงน

3.1 จดการเรยนการสอนทมความหมาย โดยเนนทความคดสาคญ ๆ ทผเรยนสามารถนามาใชทงในและนอกโรงเรยนได เปนแนวคด ความร ทคงทนยงยนมากกวาทจะศกษาในสงทเปนเนอหา หรอขอเทจจรงทมากมาย กระจดกระจายแตไมเปนแกนสารดวยการจดกจกรรมทมความหมายตอผเรยน และดวยการประเมนผลททาใหผเรยนตองใสใจสงทเรยนเพอแสดงใหเหนวาผเรยนไดเรยนร และสามารถทาอะไรไดบาง 3.2 จดการเรยนการสอนทบรณาการ การบรณาการตงแตหลกสตร หวขอทจะโยงโดยเชอมโยงเหตการณพฒนาการตาง ๆ ทงในอดตและปจจบนทเกดขนในโลกเขาดวยกนบรณาการความรทกษะ คานยม จรยธรรม ลงสการปฏบตจรงดวยการใชแหลงความรสอและเทคโนโลยตาง ๆ และสมพนธกบวชาตาง ๆ 3.3 การจดการเรยนการสอนทเนนการพฒนาทคานยม จรยธรรม จดหวขอหนวยการเรยนทสะทอนคานยม จรยธรรม การนาไปใชจรงในการดาเนนชวต ชวยใหผเรยนไดคดอยางมวจารณญาณ ตดสนแกปญหาตาง ๆ ยอมรบและเขาใจในความคดเหนทแตกตางไปจากตนและรบผดชอบตอบคคลและสวนรวม 3.4 จดการเรยนการสอนททาทาย คาดหวงใหผเรยนบรรลเปาหมายทวางไว ทงในสวนตนและการเปนสมาชกกลม ใหผเรยนไดวธสบเสาะ จดการกบการเรยนรของตนเองใสใจและเคารพในความคดของผเรยน 3.5 จดการเรยนการสอนทเนนปฏบตใหผเรยนไดพฒนาการคด ตดสนใจสรางสรรคความรดวยตนเอง จดการตวเองได มวนยในตนเองทงดานการเรยน และการดาเนนชวตเนนการจดกจกรรมทเปนจรง เพอใหผเรยนนาความรความสามารถไปใชในชวตจรง ครผสอนกลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม ตองมความเชอวา ผเรยนทกคนรได แมวาอาจจะไมใชเดกทกคนทจะประสบความสาเรจในการเรยนในระดบทเทากน ครจะตองมวธการสอนทหลากหลายผสมผสานกน เพราะเหตทวาไมใชวธสอนทดทสด การสอนทดคอการสอนทมประสทธภาพ เหมาะสมกบสถานการณ ในการวจยครงนไดใชสาระเศรษฐศาสตร ชนมธยมศกษาปท 3 ซงประกอบดวยเนอหาดงน เรองท 1 กลไกราคาในระบบเศรษฐกจ เรองท 2 การมสวนรวมในการแกปญหาและพฒนาทองถนตามปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เรองท 3 ความสมพนธระหวางแนวคดเศรษฐกจพอเพยงกบระบบสหกรณ เรองท 4 ปญหาเศรษฐกจในระดบประเทศ

เรองท 5 การรวมกลมทางเศรษฐกจและการกดกนระหวางประเทศ

วธสอนแบบโยนโสมนสการ 1. ความหมายของโยนโสมนสการ สมน อมรววฒน (2542 : 36) ไดสรปความหมายของโยนโสมนสการวา หมายถงการคดแบบแยบคาย คดถกวธ คดเปน คดตรงตามสภาวะของเหตปจจย คดอยางมเหตผล คดสบคน และทานายผลอยางมขนตอนเปนระบบ ทศนา แขมมณ และคณะ (2544 : 87) กลาววา โยนโสมนสการคอ การคดเปน เปนความสามารถทบคคลรจกมอง รจกพจารณาสงทงหลายตามสภาวะ โดยวธคดหาเหตปจจยสบคนจากตนเหตตลอดทางจนถงผลสดทายทเกด แยกแยะเรองออกใหเหนตามสภาวะทเปนจรง คดตามความสมพนธทสบทอดจากเหต โดยไมเอาความรสกอปาทานของตนเองเขาไปจบ หรอเคลอบคลมบคคลนนจะสามารถแกปญหาตาง ๆ ไดอยางเหมาะสมดวยวธการแหงปญญา พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (2546 : 615 – 671) ใหความหมายของโยนโสมนสการวา หมายถง ความรจกคดหรอคดเปน คดถกวธของบคคลนนเอง เปนการเรมตนจากปจจยภายในวาโดยรปศพท โยนโสมนสการประกอบดวย โยนโส กบ มนสการ โยนโสมาจากโยน แปลวา เหต ตนเคา แหลงเกด ปญญา อบาย วธ ทาง สวนมนสการ แปลวา การทาในใจ การคดคานง นกถง ใสใจพจารณา เมอรวมเขาเปนโยนโสมนสการ ทานแปลสบ ๆ กนมาวา การทาในใจโดยแยบคาย คมภรชนอรรถกถาและฏการไดไขความไวโดยแสดงไวพจนใหเหนความหมายแยกเปนแง ๆ ดงตอไปน 1. อบายมนสการ แปลวา คดหรอพจารณา โดยอบาย คอ คดอยางมวธ หรอคดถกวธ หมายถง คดถกวธทจะใหเขาถงความจรง สอดคลองเขาแนวกบสจจะ ทาใหหย งรสภาวะลกษณะและสามญลกษณะของสงทงหลาย 2. ปถมนสการ แปลวา คดเปนทางหรอคดถกทาง คอ คดไดตอเนองเปนลาดบ จดลาดบไดหรอมลาดบ มขนตอน แลนไปเปนแถวเปนแนว หมายถง ความคดเปนระเบยบตามแนวเหตผล เปนตน ไมยงเหยงสบสน ไมใชประเดยววกเวยนตดพนเรองน ทน เดยวเตลดออกไปเรองนนทโนน หรอกระโดดไปกระโดดมา ตอเปนชนเปนอนไมได ทงนรวมทงความสามารถทจะชกนาความนกคดเขาสแนวทางทถกตอง 3. การณมนสการ แปลวา คดตามเหต คดคนเหต คดตามเหตผล หรอคดอยางมเหตผล หมายถง การคดสบคนตามแนวความสมพนธสบทอดกนแหงเหตปจจย พจารณาสบสาวหาสาเหต ใหเขาถงตนเคา หรอแหลงทมาซงสงผลตอเนองมาตามลาดบ

4. อปปาทกมนสการ แปลวา คดใหเกดผล คอใชความคดใหเกดผลทพงประสงคเลงถงการคดอยางมเปาหมาย หมายถง การคดการพจารณาททาใหเกดกศลกรรม เชน ปลกเราใหเกดความเพยร การคดททาใหหายหวาดกลว ใหหายโกรธ การพจารณาททาใหมสต หรอทาใหจตใจเขมแขง มนคง ไขความทง 4 ขอน เปนเพยงการแสดงลกษณะดานตาง ๆ ของความคดทเรยกวา โยนโสมนสการ โยนโสมนสการทเกดขนครงหนง ๆ อาจมลกษณะครบทเดยวทง 4 ขอ หรอเกอบครบทงหมด หากจะเขยนลกษณะทง 4 ขอนนสน ๆ คงไดความวา คดถกวธ คดมระเบยบ คดมเหตผลและคดเรากศล แตถาจะสรปเปนคาจากดความ กเหนวาทายาก มกจบเอาไปไดบางแงบางดาน ไมครอบคลมทงหมด หรอไมกตองเขยนบรรยายยดยาว อยางไรกตามลกษณะเดนบางอยางของความคดแบบนทอาจถอเปนตวแทนของลกษณะอน ๆ ได ดงทเคยแปลโดยนยวา ความคดถกวธ ความรจกคด การคดเปน การคดตรงตามสภาวะและเหตปจจย การคดสบคนถงตนเคา เปนตน หรอแปลสบ ๆ กนมาวา การทาในใจโดยแยบคายกได วนช สธารตน (2547 : 122) กลาวถงโยนโสมนสการวา เปนกระบวนการคดทอาศยปญญา เพอทาใหความคดเปนความคดทบรสทธไมตกอยภายใตอานาจของอารมณ ความรสก ความตองการ หรอความอยากในรปแบบตางๆ ซงรจกกนในชอของอวชชา (ความโง) และตณหา (ความอยาก) โดยปกตสงตาง ๆ เหลานมอานาจหรออทธพลครอบงาความคดของของปถชนทว ๆ ไป และมอานาจชกจงใหความคดของบคคลคลอยตาม ทาใหบคคลตกอยภายใตอานาจของความคด หรอทาสของความคด โยนโสมนสการ เปนกระบวนการคดทอาศยสตสมปชญญะเขามารวมทางานกบปญญา ทาใหบคคลมสต สามารถรตวไดอยางรวดเรว และวองไว รเทาทนอวชชา และตณหาทเขามาครอบงาจตใจของตนอย ซงสงผลใหกระบวนการคดเกดขนดวยความบรสทธสามารถพจารณาสรรพสงตามสภาวะของเหตปจจย ทาใหเขาใจความจรงหรอเกดกศลธรรม สงผลใหบคคลวางทาทและการปฏบตตอสงนนไดอยางเหมาะสม จากความหมายของโยนโสมนสการสรปไดวา โยนโสมนสการ คอ การคดในใจอยางละเอยดถถวน ลกซง มระเบยน มเหตมผล และสรางสรรค ไมใชอารมณเขาใจโลกเขาใจชวต สามารถแกปญหาตาง ๆ ไดอยางเหมาะสมเกดประโยชนทงตอตนเองและสวนรวม 2. วธคดแบบโยนโสมนสการ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) (2546 : 675 – 727) กลาววา วธคดแบบโยนโสมนสการม 2 แบบ คอ โยนโสมนสการทมงสกดหรอกาจดอวชชาโดยตรง และโยนโสมนสการทมงเพอสกดหรอบรรเทาตณหา โยนโสมนสการทมงกาจดอวชชาโดยตรง ตามปกตเปนแบบทตองใชในการปฏบตธรรมจนถงทสด เพราะทาใหเกดความรความเขาใจตามความเปนจรง ซงเปน

สงจาเปนสาหรบการตรสร สวนโยนโสมนสการแบบสกดหรอบรรเทาตณหามกใชเปนขอปฏบตตน ๆ ซงมงเตรยมพนฐาน หรอพฒนาตนในดานคณธรรมใหเปนผพรอมสาหรบการปฏบตขนสงขนไปพระธรรมปฎก ไดประมวลวธคดแบบโยนโสมนสการได 10 แบบดงน 1. วธคดแบบสบสาวเหตปจจย คอ พจารณาปรากฎการณทเปนผลใหรจกสภาวะทเปนจรง หรอพจารณาปญหา หาหนทางแกไขดวยการคนหาสาเหตและปจจยตาง ๆ ทสมพนธสงผลสบทอดกนมา อาจเรยกวา วธคดตามหลกอทปปจจยตา หรอคดตามหลกปฏจจสมปบาท จดเปนวธโยนโสมนสการแบบพนฐาน มแนวปฏบตดงน 1.1 คดแบบปจจยสมพนธ สงทงหลายอาศยกนจงเกดขน “เมอสงนม สงนจงม เพราะสงนเกดขน สงนจงเกดขน เมอสงนไมม สงนจงไมม เพราะสงนดบ สงนจงดบ” 1.2 คดแบบสอบสวนหรอตงคาถาม เชน อปาทานมเพราะอะไรเปนปจจย อปาทานมเพราะตณหาเปนปจจย ตณหามเพราะอะไรเปนปจจย ตณหามเพราะเวทนาเปนปจจย เวทนามเพราะอะไรเปนปจจย 2. วธคดแบบแยกแยะสวนประกอบหรอกระจายเนอหา เปนการคดทมงใหมองและใหรจกสงทงหลายตามสภาวะของมนเอง ในทางธรรมมกใชพจารณาเพอใหเหนความไมมแกนสารหรอความไมเปนตวเปนตนทแทจรงของสงทงหลายใหหายยดตดถอมนในสมมตบญญต โดยเฉพาะการพจารณาเหนสตวบคคลเปนเพยงการประชมกนเขาขององคประกอบตาง ๆ ทเรยกวาขนธ 5 การพจารณาเชนนชวยมองเหนความเปนอนตตา วธคดแบบนมใชเพยงแตจาแนกแจกแจงแยกแยะไปอยางเดยวเทานน แตมการจดประเภทหมวดหมไปพรอมกน จดเปน “วภชชวธ” อยางหนง เปนการจาแนกอยางมหลกเกณฑ ถาจะเรยกอยางสมยใหมคงหมายถง “วธคดแบบวเคราะห” วธคดแบบนมตวอยางมากในพทธธรรม และรปธรรม มาแยกแยะสวนประกอบ และจดหมวดหมอยางชดเจน 3. วธคดแบบสามญลกษณ หรอวธคดแบบรเทาทนความเปนไปของธรรมชาตและความเปนปกตธรรมดาของสภาวะทงหลาย วธคดแบบนจะกระทาไดตอเมอไดมสาระความรในหลกการของธรรมชาต รความเปนไปของเหตผลและปจจยตาง ๆ อยางลกซงจงจะสามารถคดสรปความเปนไปของสภาวะเหลานน (Generalization) วามนมเหตใหเกดขนเปลยนแปลง และสลายไปตระหนกถงความจรงทเกดขนเปนธรรมดา วธคดแบบสามญลกษณนเปน 2 ขนตอน คอ ขนทหนงเปนการคดอยางรเทาทนความเปนไปของธรรมชาตและความเปนปกตของธรรมดา วธคดแบบสามญลกษณนเปน 2 ขนตอน คอ ขนทหนงเปนการคดอยางรเทาทนและยอมรบความจรง ขนทสอง เปนการปฏบตตอสงทงหลายโดยสอดคลองกบความเปนจรงของธรรมชาต เปนการ

ปฏบตดวยปญญา รเทาทนแกไขตรงเหตและปจจยดวยสตสมปชญญะ คอกาหนดร เมอคดเชนนได บคคลกจะมอสระไมถกบบคนหลงจมอยในความทกข 4. วธคดแบบอรยสจหรอคดแบบแกปญหา พระราชวรมนอธบายวา เปนวธคดทสามารถขยายใหครอบคลมวธคดแบบอน ๆ ไดทงหมด วธคดแบบอรยสจนมลกษณะทวไป 2 ประการ คอ 4.1 เปนวธคดตามเหตและผล หรอเปนไปตามเหตและผล สบสาวจากผลไปหาเหต แลวแกไขและทาการทตนเหต จดเปน 2 ค คท 1 : ทกขเปนผล เปนตวปญหา เปนสถานการณทประสบซงไมตองการ : สมทยเปนเหต เปนทมาของปญหา เปนจดทตองจากดหรอแกไข จงจะพนจากปญหาได คท 2 : นโรธเปนผล เปนภาวะสนปญหา เปนจดหมาย ซงตองการจะเขาถง : มรรคเปนเหต เปนวธการ เปนขอปฏบตทตองกระทาในการแกไขสาเหต เพอบรรลจดหมาย คอ ภาวะสนปญหาอนไดแก ความดบทกข 4.2 เปนวธคดทตรงจด ตรงเรอง ตรงไปตรงมา มงตรงตอสงทจะตองทา ตองปฏบต ตองเกยวของกบชวต ใชแกปญหา ไมเกยวกบการแกปญหา 5. วธคดแบบอรรถธรรมสมพนธ คอ การคดพจารณาใหเขาใจความสมพนธระหวางธรรม (หลกการ) กบอรรถ (ความมงหมาย) คาวาธรรมนนคอหลกความจรงหลกความดงาม หลกปฏบต หลกการนาไปใชปฏบตและหลกคาสอน สวนอรรถนนแปลวา ความมงหมายหรอจดหมายหรอสาระทพงประสงค พระราชวรมนไดอธบายวา ความร เขาใจ ตระหนกในจดหมายและขอบเขตแหงคณคาของหลกธรรมตาง ๆ เปนเครองกาหนดความถกตอง พอเหมาะพอดแหงการปฏบตหลกธรรมนน ๆ อนเปนธรรมมานธรรมปฏบต การฝกหดอบรมตนใหปฏบตในทางสายกลางกด การบาเพญศล สมาธ ปญญากด ยอมอาศยพนฐานการคดแบบอรรถธรรมสมพนธ และอาศยการชวยชแจงหลกการ จดหมายโดยผเปนกลยาณมตรดวย 6. วธคดแบบคณโทษและทางออก วธคดแบบนเปนวธคดทใชเปนหลกในการแกปญหาและการปฏบตไดอยางดวธหนง การคดแบบนตองไดมการมองสงทงหลายตามทเปนจรงทกแงทกดาน คอมองในแงเปนอสสาทะ (สวนด นาพงพอใจ) อาทนวะ (สวนเสย โทษขอบกพรอง) และนสสรณะ (ทางออกภาวะหลดรอดปลอดพน) พระราชวรมนเนนวา การคดแบบนมลกษณะทพงย า 2 ประการ คอ 6.1 การทจะเชอวามองเหนตามเปนจรงนน จะตองมองเหนทงดานด ดานเสย หรอทงคณแลโทษของสงนน

6.2 เมอจะแกปญหาหรอลงมอปฏบตตองมองเหนจดหมาย และทางออก นอกเหนอจากการรคณโทษของสงนน ดวยการคดหาทางออกทดทสดไปพรอม ๆ กบการพจารณาผลด ผลเสยจะทาใหบคคลสามารถปฏบตตนไดเหมาะสมกบสภาพเหตการณ และปญหาทเกดขน 7. วธคดแบบคณคาแท – คณคาเทยม เปนการคดถงคณคาหรอประโยชนทสนองความตองการของชวตโดยตรงหรอเปนเพยงประโยชนทพอกเสรม โดยมตณหาเปนเครองวด วธคดนเปนการพจารณาอยางใชปญญาไตรตรองใหมนษยรจกเลอกเสพคณคาทเปนประโยชนแกชวตทแทจรง และเกอกลความเจรญในกศลธรรม ซงตางจากคณคาเทยมอนนาไปสอกศลธรรม ความโลภ มวเมา รษยา มานะ ทฎฐ เบยดเบยน แกงแยงกน 8. วธคดแบบอบายปลกเราคณธรรม อาจเรยกงาย ๆ วา วธคดแบบเรากศล หรอคดแบบกศลภาวนา เปนวธคดในแนวสกดกนหรอบรรเทา และขดเกลาตณหาจงจดไดวาเปนขอปฏบตระดบตน ๆ สาหรบสงเสรมความเจรญงอกงามแหงกศลธรรม สรางเสรมสมมาทฎฐทเปนโลกยะหลกการทวไปของวธคดแบบนมอยวา ประสบการณคอ สงทไดประสบหรอไดรบรอยางเดยวกนบคคลผประสบหรอรบรตางกน อาจมองเหนหรอคดนกปรงแตงไปคนละอยางสดแตโครงสรางแนวทางความเคยชนตาง ๆ ทเปนเครองปรงของจต คอ สงขารทผนนไดสงสมไว หรอสดแตการทาใจในขณะนน ๆ และในแงทชวยใหแกไขนสยความเคยชนราย ๆ ของจตทไดสงสมมาแตเดมพรอมกบสรางนสยความเคยชนใหม ๆ ทดงามใหแกจตไปในเวลาเดยวกน ในทางตรงขามหากปราศจากอบายแกไขเชนน ความคดและการกระทาของบคคลทจะถกชกนาใหเดนไปตามแรงชกจงของความเคยชนเกา ๆ ทไดสงสมไวเดมเพยงอยางเดยว และชวยเสรมความเคยชนอยางนนใหมกาลงแรงมากยงขน 9. วธคดแบบเปนอยในขณะปจจบน หรอวธคดแบบมปจจบนธรรมเปนอารมณหมายถง การใชความคดและเนอหาของความคดทสตระลกรกาหนดอยและการคดในแนวทางของความรหรอคดดวยอานาจของปญญา สามารถฝกอบรมจตใหเกยวของรบรในภารกจทกาลงกระทาอยในปจจบนแมหากจตเกดหลดลอยไปยงเรองทเกดขนและผานไปแลว (อดต) หรอฟงซานไปยงสงทยงไมเกด (อนาคต) กสามารถใชสตเหนยวรง เพงและโยงสภาระหนาททกาลงกระทาอยในปจจบนได 10. วธคดแบบวภชชวาท เปนวธคดทเชอโยงกบการพด วภชชวาท มาจากคาวา วภชช (แยกแยะ จาแนก วเคราะห) วาท (การพด การแสดงคาตอบ) ในพระพทธศาสนานน วาทะเปนไวพจนของคาวาทฎฐ (ความคดเหน) ดวยลกษณะทสาคญของความคด และการพดแหงน คอ การมอง และแสดงความจรงโดยแยกแยะออกใหเหนแตละแง แตละดานครบทกแงทกดาน พระราชวรมนไดจาแนกแนววธคดแบบวภชชวาทในลกษณะตาง ๆ ดงน

10.1 จาแนกโดยแงความจรง คอ จาแนก และอธบายตามความจรงทละแงทละดาน ทงขอด และขอเสยจนครบทกแง ทกดานวาด และเสยอยางไรตามความเปนจรงแลวประมวลกนเขา โดยครบถวนสามารถสรปลกษณะ และองคประกอบได 10.2 จาแนกโดยสวนประกอบ คอ คดแยกแยะองคประกอบยอย ๆ ของสงนน 10.3 จาแนกโดยลาดบขณะ คอ แยกแยะวเคราะหปรากฏการณตามลาดบความสบทอดแหงเหตปจจยซอยออกไปเปนแตละขณะ ๆ ใหมองเหนดวยเหตปจจยทแทจรง ไมถกลวงไมจบเหตปจจยสบสน 10.4 จาแนกโดยความสมพนธแหงเหตปจจย คอ สบสาวสาเหตปจจยตาง ๆ ทสมพนธสบทอดกนมาของสงหรอปรากฎการณตาง ๆ วธคดจาแนกในแงนตรงกบวธคดแบบท 1 ทงนเพราะภาวะของสงทงหลายนนมความสมพนธกน ขนตอกนและสบทอดกน เนองดวยปจจยยอยตาง ๆ ความมหรอไมมไมใชภาวะเดดขาดลอยตว ภาวะทเปนจรงเปนเหมอนอยกลางระหวางความเหนเอยงสดทงสองนน ความคดแบบจาแนกโดยความสมพนธแหงเหตปจจยชวยใหมองเหนความจรงนน และตามแนวคดนพระพทธเจาจงทรงแสดงธรรมอยางทเรยกวา เปนกลาง ๆ คอ ไมกลาววาสงนม หรอวาสงนไมม แตกลาววาเพราะสงนม สงนจงม เพราะสงนไมมสงนจงไมมหรอวานมในเมอนนม นไมมเมอนนไมม 10.5 จาแนกโดยเงอนไข คอ มองหรอแสดงความจรงโดยพจารณาเงอนไข ประกอบดวย เชน ถามผถามวา “บคคลนควรคบหรอไม” พระภกษจะตอบตามเงอนไขวา “ถาคบแลวอกศลธรรมเจรญ กศลธรรมเสอม ไมควรคบ แตถาคบแลว อกศลธรรมเสอม กศลธรรมเจรญควรคบ ควรเกยวของ” 10.6 วภชชวาทในฐานะวธตอบปญหาอยางหนง เปนวธคดตอบปญหาอยางหนงใน 4 วธตอบปญหาของพระพทธเจาคอ 10.6.1 เอกงสพยากรณ การตอบแงเดยว คอตอบอยางเดยวเดดขาด 10.6.2 วภชชพยากรณ การแยกแยกตอบ 10.6.3 ปฎปจฉาพยากรณ การตอบโดยยอนถาม 10.6.4 ฐปนะ การย ง หรอหยด พบปญหาเสยไมตอบ วธคดแบบโยนโสมนสการทง 10 วธน ถาตรวจดขนตอนการทางานแลวจะเหนการคดเปนสองชวง คอ คดทงตอนรบรอารมณ หรอประสบการณจากภายนอก และคดคนพจารณาอารมณหรอเรองราวทเกบเขามาแลวภายใน ซงวธคดนตางกองอาศยกนและกน สมพนธกน วธการศกษาเผชญสถานการณ และแกปญหาของชวตตองบรณาการความคดเหลาน รจกเลอกรปแบบวธคดมาผสมกลมกลนกน เพอนาไปสการสรางแนวปฏบตอยางถกตอง ตรงกบความจรง

ในทางสายกลาง สรปไดวา ถาพดในเชงวชาการ และในแงของการทาหนาทของวธโยนโสมนสการทงหมดสามารถสรปได 2 ประเภท คอ 1. โยนโสมนสการแบบปลกปญญา มงใหรแจงตามสภาวะ เนนการทขจดอวชชาเปนฝายวปสสนา มลกษณะเปนหารสองสวาง ทาลายความมด หรอชาระลางสงสกปรก ไปสโลกตรสมมาทฎฐ 2. โยนโสมนสการแบบสรางเสรมคณภาพจต มงปลกเรากศลธรรมอน ๆ เนนทการสกดหรอขมตณหา เปนฝายสมถะ มลกษณะเปนการเสรมสรางพลงหรอปรมาณฝายดมากดขมทบหรอบงฝายชวไว สรปวาวธคดแบบโยนโสมนสการนนสามารถใชเพอการสกดกนตณหาและอวชชาซงมวธคดไดถง 10 วธ สาหรบการศกษาวจยในครงนผวจยเลอกใชวธคดแบบคณโทษและทางออก และแบบคณคาแท – คณคาเทยม 3. แนวคดทฤษฎเกยวกบวธสอนคดแบบโยนโสมนสการ 3.1 ทฤษฎสตปญญาสามศร (Triarchic Theory) ไดเสนอทฤษฎสตปญญา สามศร เพอพฒนาสตปญญา โดยมจดมงหมายเพอการแกปญหาการสรางความสาเรจในการดารงชวตและดาเนน การสรางความสาเรจใหเกดขนไดบคคลตองเขาใจความสมพนธระหวางตนเองกบโลกภายนอกของบคคล เพอเกดความสาเรจในการดารงชวต ดงนน บคคลจงตองจดกระทาขอมลขาวสารดวยวธการหลากหลายเพอเกดประสบการณอนสามารถสนองภารกจตาง ๆ ในสถานการณจรงของชวตเขาอธบายวา สตปญญาของมนษยประกอบดวยองคประกอบหลกทมการทางานรวมอย 3 องคประกอบยอย ดงน การคดอยางมวจารณญาณ 1. ความหมายของการคดอยางมวจารณญาณ การคดอยางมวจารณญาณ เปนรปแบบหนงของการคดในระดบสงทอยบนพนฐานของหลกการและเหตผล มการศกษาขอเทจจรง ถอวาเปนทกษะการคดทมความสาคญตอการเรยนรและการดาเนนชวต ซงมนกการศกษาไดใหความหมายของการคดอยางมวจารณญาณ ดงน ไบเออร ( Beyer. 1995 : unpaged) ใหความหมายของการคดอยางมวจารณญาณ คอ ความสามารถทจะตดสนสงตาง ๆ ไดอยางมเหตผล ไมใชการคาดเดา นบตงแตเรองเลกนอย เชน การปรงอาหารไปจนถงเรองใหญขน เชน การสรปงานวจยวามคณคาหรอไมอยางไร ผทใชความคดอยางมวจารณญาณจะสามารถประเมนขาวสารหรอขอถกเถยงไดอยางมหลกฐาน นาเชอถอ

เคอรแลนด ( Kurland. 1995 : unpaged) ใหความหมายของการคดอยางมวจารณญาณวา เกยวของกบการใชเหตผล ใชสตปญญาและมความคดทเปดกวาง ซงตรงขามกบการใชอารมณไมยอมใชสตปญญา ดงนนการคดอยางมวจารณญาณ จงยดหลกของเหตผลมากกวาอารมณ มความถกตองแมนยา พจารณาถงความเปนไปไดในแงมมตาง ๆ ตองการหาวาอะไรคอความจรงมากกวาอะไรคอความถกตอง และไมยอมใชอคตสวนตวมาทาใหการตดสนเบยงเบนไป รกจรโอ (Ruggierio. 1996 : unpaged) เสนอวา การคดอยางมวจารณญาณหมายถง การตรวจสอบความคดของเราเอง การคดตดสนใจวาวธแกปญหาทดทสดคออะไร ความเชอแบบใดทมเหตผลมากทสด จากนนตองมการประเมนขอสรปอกครงหนง แมคโคเวน (Mckowen. 1970 : unpaged) ใหความหมายของการคดอยางมวจารณญาณวา เปนความคดทแจมแจงผานการใครครวญมาแลวอยางรอบคอบ ใชทกอยางทเรามอยางดทสดเทาทเปนไปได ผคดจะตองไมใสใจอารมณของตวเองเขาไปดวย โดยเฉพาะการคดเกยวกบกฎหมายหรอตรรกวทยา แตเนองจากคนเราคดวยสมองทงหมด ไมใชคดดวยสมองซกซายเทานน เพราะฉะนนการคดทไมใชอารมณเลยจงเปนไปไมได ดงนนหนาทของการคดอยางมวจารณญาณคอตองคอยระมดระวงไมใหเกดความคดทเปนอคตหรอลาเอยงขน ผทมความคดอยางมวจารณญาณจะมความคดไตรตรองและมความเชอทมเหตผล ซงจะเปนตวชนาเขาไปตลอดชวตการทจะพฒนาใหเกดความเชอทถกตองจาเปนตองระวงไมใหมความลาเอยงเกดขนในใจ ตองตรวจสอบเหตการณหนง ๆ จากหลายแงหลายมมจนกวาจะหาเหตผลทหนกแนนพอมารองรบความเชอของตนได ทศนา แขมมณ และคณะ (2544 : 4) ไดสรปความหมายของกระบวนการคดอยางมวจารณญาณวา คอการเหนปญหา สามารถวเคราะหปญหาได ตอจากนนคอการพจารณาขอมลทเกยวของ และตดสนใจเลอกทางเลอกตาง ๆ อยางถกตองเหมาะสม สอดคลองกบ มลวลย สมศกด (2540 : 15) พรเพญ ศรวรตน (2546 : 13) และสวทย มลคา (2550 : 9) ไดใหความหมายของการคดอยางมวจารณญาณไวในทานองเดยวกนวา การคดอยางมวจารณญาณหมายถง การคดทมเหตผลโดยผานการพจารณาไตรตรองอยางรอบคอบ โดยใชความร ความคดและประสบการณ มหลกเกณฑ มหลกฐานทเชอถอได เพอนาไปสการสรปและตดสนใจทมประสทธภาพวาสงใดถกตอง สงใดควรเชอ สงใดควรเลอก หรอสงใดควรกระทา ซงสอดคลองกบ ปานชวา นาคสทธ (2543 : 31) ทใหความหมายในทานองเดยวกนวา การคดอยางมวจารณญาณหมายถง ความสามารถในการคดพจารณาไตรตรองอยางรอบคอบเกยวกบขอมล หรอสถานการณความสามารถในการสรางความคดรวบยอด ความสามารถในการวเคราะห สงเคราะห และประเมนผลในขอความหรอเหตการณทเปนปญหาหรอขอโตแยง โดยอาศยความร ความคด

และประสบการณของตน เพอนาไปสการตดสนใจ และเลอกปฏบตในสงทเหมาะสมดวยหลกการและเหตผล จากความหมายดงนกลาว สรปไดวา การคดอยางมวจารณญาณจาเปนตองใชทกษะตาง ๆ คอ การคดวเคราะห การสงเคราะห การโยงความสมพนธ และการประเมนคาโดยใชเหตผลตดสนใจ และแกปญหา โดยยดหลกการคดดวยเหตผลจากขอมลทเปนจรงมากกวาอารมณ และการคาดเดา พจารณาความเปนไปไดในแงมมตาง ๆ วาอะไรคอความจรง อะไรคอความถกตอง คดดวยความรอบคอบระมดระวง ใชสตปญญาและทกษะการคดไตรตรองอยางมวจารณญาณมากกวาการใชอารมณททาใหเกดความลาเอยง เกดอคตซงมผลเสยตอการตดสนใจ ดงนน การคดอยางมวจารณญาณจงเปนความคดทเปดกวางมเปาหมายแนนอน มเหตผล มความถกตอง แมนยาสามารถตรวจสอบความคด และประเมนความคดตนเองได 2. ทฤษฎและแนวคดทสงเสรมการคดอยางมวจารณญาณ ปจจบนเรองการคดอยางมวจารณญาณและการสอนคดเปนเรองทสาคญอยางยงในการจดการศกษาเพอใหไดคณภาพสง ประเทศตาง ๆ ทวโลกหนมาศกษาและเนนในเรองของการพฒนาผเรยนใหเตบโตขนอยางมคณภาพในทก ๆ ดาน มนกคด นกจตวทยา และนกวชาการจากตางประเทศจานวนมากทไดศกษาเกยวกบทฤษฎ หลกการ และแนวคดในเรองนทสาคญ ๆ ดงน เลวน (Lewin. 1935 : 25) นกทฤษฎกลมเกสตลท (Gestalt) เชอวาความคดของบคคลเกดจากการรบรสงเรา ซงบคคลมกรบรในลกษณะภาพรวมหรอสวนรวมมากกวาสวนยอย บลม (Bloom. 1981 : 20) ไดจาแนกการเรยนร (Cognition) ออกเปน 5 ขนไดแก การรขนความร การรขนเขาใจ การรขนวเคราะห การรขนสงเคราะห การรขนประเมน ทอเรนซ (Torrence. 2000 : unpaged) ไดเสนอแนวคดเกยวกบองคประกอบของความคดสรางสรรคทประกอบไปดวย ความคลองแคลวในการคด (Fluency) ความยดหยนในการคด ความคดรเรมในการคด (Originality) ออซเบล (Ausubel. 1969 : unpaged) ไดอธบายวา การเรยนรอยางมความหมาย (Meaningful Verbal Learning) จะเกดขนได หากการเรยนรนนสามารถเชอมโยงกบสงใดสงหนงทมมากอน ดงนน การใหกรอบความคดแกผเรยนกอนการสอนเนอหาสาระใด ๆ จะชวยเปนสะพานหรอโครงสรางทผเรยนสามารถนาเนอหา หรอสงทเรยนใหมไปเชอมโยงยดเกาะไดทาใหการเรยนรเปนไปอยางมความหมาย

เพยเจต (Piaget. 1964 : unpaged) ไดอธบายพฒนาการสตปญญาวาเปนผลเนองมาจากการปะทะสมพนธระหวางบคคลกบสงแวดลอม โดยบคคลพยายามปรบตวโดยใชกระบวนการดดซม (Assimilation) และกระบวนการปรบทเหมาะ (Accommodation) โดยการพยายามปรบความร ความคดเดมกบสงแวดลอมใหม ซงทาใหบคคลอยในภาวะสมดลสามารถปรบตวเขากบสงแวดลอมได กระบวนการดงกลาวเปนกระบวนการพฒนาโครงสรางทางสตปญญาของบคคล บรเนอร (Bruner. 1971 : 33) กลาววา เดกเรมตนเรยนรจากการกระทาตอไปจงสามารถจนตนาการ หรอสรางภาพในใจ หรอในความคดเกดขนได แลวจงดงขนการคดและเขาใจในสงทเปนนามธรรม กานเย (Gagne. 1977 : 34) ไดอธบายวาผลการเรยนรของมนษยม 5 ประเภทไดแก 1. ทกษะทางปญญา (Intellectual Skills) ซงประกอบดวยทกษะยอย 4 ระดบ คอ การจาแนกแยกแยะ การสรางความคดรวบยอด การสรางกฎ การสรางกระบวนการหรอกฎขนสง 2. สมรรถภาพทางภาษา (Verbal information) เปนสมรรถภาพทแสดงออกมาทางภาษาพด ภาษาเขยน การพมพ ซงตองอาศยกระบวนการคดทชดเจน เปนระบบ 3. ทกษะการใชยทธศาสตรการคดหรอยทธศาสตรทางปญญา (Cognitive Strategies) ซงชวยใหผเรยนสามารถเรยนรดวยตนเองอยางอสระ เรมจากการใสใจเลอกรบรการประมวลขอมล การจดจา การคนคด เพอนามาใชในการวเคราะหปญหา และการตความหมายหรอการทาความเขาใจปญหา ถอวาเปนยทธศาสตรทมความสาคญมาก 4. ทกษะดานการเคลอนไหว (Motor Skills) เปนทกษะในการใชอวยวะกลามเนอใหทางานอยางคลองแคลวตามทจตใจปรารถนา ใชสาหรบการเคลอนไหว การทางานซงอาศยการทางานรวมกนระหวางระบบประสาท ระบบอวยวะ และจตใจ 5. ทศนะคต (Attitude) ทศนคตทบคคลมตอสงใดสงหนงหรอเหตการณใดเหตการณหนงอาจเกดขนในทางบวกหรอลบกได โรเบรต เจ สเตรนเบรก (Sternberg) ไดเสนอทฤษฎพฒนาการทางปญญาตามแนวสามศร ซงถอเปนกระบวนการคดทสาคญ โดยมจดมงหมายเพอแกปญหา การสรางความสาเรจในการดารงชวต และการดาเนนชวต สเตรตเบรก อธบายวา สตปญญาของมนษยประกอบดวยองคประกอบหลกทมการทางานอยรวมกนอย 3 องคประกอบยอย (Subtheory) ดงน

1. องคประกอบดานปญญาวเคราะห (Componential Subtheory) เปนกระบวนการคดแกปญหาทเกดขนภายในจตใจของบคคล ประกอบดวยการวเคราะหขาวสารการปรบความรเปนความคดมงสการแกปญหา การนาความคดสการปฏบต การเขารหสเชอมโยงเปรยบเทยบ การเลอกจดกลมหาความสอดคลอง การจดสาระสรปประเดนไวเปนระบบ 2. องคประกอบดานประสบการณ (Experiential Subtheory) เปนวธการนาประสบการณมาแกปญหาทแปลกใหม ใชขอมลอยางคลองแคลว สามารถทจะเผชญปญหาสถานการณใหม ๆ และประมวลความรขอมลมาแกสถานการณไดอยางคลองแคลวและรวดเรวองคประกอบดานบรบทของสงคม (Contextual Subtheory) ไดแกปจจยภายนอก เปนความสามารถทางสตปญญาทเกยวของกบบรบททางสงคมและวฒนธรรมของบคคล ประกอบดวยความสามารถในการปรบตว การเลอกใชบรบทของสงคมและการสรางรปแบบวธการทสอดคลองกบบรบทเพอแกปญหาใหเกดความสาเรจ สรปเกยวกบทฤษฎ และแนวคดจากตางประเทศไดวา เดกเรยนรจากการกระทาตอไปจงสามารถจนตนาการ หรอสรางภาพในใจหรอในความคดขนได แลวจงเกดการคดและเขาใจสงทเปนนามธรรม ความคดของบคคลเกดจากการรบรสงเรา ซงบคคลมกรบรในลกษณะภาพรวมหรอสวนรวมมากกวาสวนยอย ซงมความเกยวของกบความสามารถทางสตปญญาการเรยนรซงเปนกระบวนการทเกดขนภายในบคคล บคคลเปนผสราง ความรจากความสมพนธสงทพบเหนและสามารถเชอมโยงกบความรความเขาใจทมอยเดม เกดเปนโครงสรางทางปญญา เกดการเรยนรซงการศกษาแบงการเรยนรออกเปน 5 ขน ไดแก การรขนความร การรขนเขาใจ การรขนวเคราะห การรขนสงเคราะห และการรขนประเมน ความสามารถทางสมองของมนษยประกอบดวยมตสามมตคอ มตดานเนอหา มตดานปฏบตการ มตดานผลผลต การคดเปนความสามารถของสมองมลกษณะการทางานเหมอนคอมพวเตอร คอ มขอมลเขาไป ผานการปฏบตการแลวจงสงผลออกมาซงมลกษณะคลายแนวความคดของไทย คอ การคดอยางมวจารณญาณ เปนกระบวนการคดพจารณาไตรตรองอยางรอบคอบ คดอยางมเหตผล จากขอมลหรอสถานการณ โดยอาศยความร ประสบการณ มหลกฐานเชอถอได นาไปสทางเลอกในการตดสนใจ สามารถสรางความคดรวบยอด คดวเคราะห คดสงเคราะห และประเมนในขอความหรอเหตการณ และตดสนเลอกทางเลอกได พระธรรมปฎก ไดนาเสนอแนวคดในการจดการศกษาและการสอนตามหลกพทธธรรมซงครอบคลมในเรองการพฒนาปญญา และการคดไวจานวนมาก และไดมนกการศกษาไทยนาแนวคดเหลานมาประยกตใชเปนรปแบบกระบวนการ และเทคนคในการสอน ทฤษฎหลกการ

และแนวคด ตามหลกพทธธรรมทนามาใชในการจดการศกษาและการสอนทพระธรรมปฎกไดเผยแพรทสาคญ ๆ มดงน (สานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต. 2540 : 5) ทฤษฎพนฐาน 1. ความสขของมนษยเกดจากการรจกดาเนนชวตใหถกตองทงตอตนเองและผอน 2. การรจกดาเนนชวตอยางถกตอง คอการรจกคดเปน พดเปน และทาเปน 3. การคดเปนหรอการคดอยางถกตองเปนศนยกลางทบรหารการดาเนนชวตทงหมด หนาทชนาและควบคมการกระทา ไดแสดงในภาพประกอบ 1 (สงปรงแตง)

ภาพประกอบ 1 ทฤษฎพนฐานตามหลกพทธรรม จากภาพประกอบ 1 การคดจะเรมเขามามบทบาทเมอมนษยไดรบขอมลจากสงแวดลอมซงมอยมากมาย การคดถาคดเปนหรอคดดกจะเกดการเลอกรบเปนหรอเลอกรบแตสงทด ๆ เมอรบมาแลวกจะเกดการคดแทรกเขามาไดแก อารมณชอบ ชง คตอคตตาง ๆ มผลตอการคดด ความเชอมโยงกบการกระทาดวย ถาคดเปนโดยรถงสงปรงแตงตาง ๆ นนกจะสามารถบรหารการกระทาอยางเหมาะสมได 4. กระบวนการคดเปน เปนสงทพฒนาได ฝกฝนได โดยกระบวนการทเรยกวาการศกษาหรอสกขา การพฒนานนเรยกวา การพฒนาสมมาทฐ ผลทไดคอมรรคหรอการกระทาทดงาม 5. แกนแทของการศกษา คอการพฒนาปญญาของตนเองไดเกดมสมมาทฐ คอ ความร ความเขาใจ ความคดเหน คานยมทถกตองดงาม เกอกลแกชวตและครอบครว 6. สมมาทฐ ทาใหเกดการพดและการกระทาทถกตองดงาม สามารถดบทกขและแกปญหาไดในระยะประมาณ 50 ป ทผานมา ไดมนกคดและนกการศกษาทไดใหความสนใจในเรองการพฒนาการคดมาเรอย ๆ โดยเฉพาะอยางยงในระยะหลง ๆ ไดมการนาหลกพทธธรรมมาประยกตใชในการสอน และศกษาวจยกนมากขน ควบคไปกบการประยกต ทฤษฎ หลกการของตางประเทศมาใช จงทาใหประเทศไทยไดรปแบบการสอน กระบวนการสอนและเทคนคตาง ๆ เพมขนมาก อาท การสอนให “คดเปน ทาเปน และแกปญหาเปน” โดย โกวท วรพพฒน การสอนโดยสรางศรทธาและโยนโสมนสการ โดยสมน อมรววฒน การสอนความคด โดยโกวท

สงแวดลอมหลากหลาย

(อายตนะภายนอกตางๆ) ป

ประสาททง ๕

ด,ฟง,ดม,ชม,สมผส

การกระท า/พด มนษย

การคด เลอกรบ

(ชอบ/ไมชอบ)

ประวาลพฤกษ และการสอนทกษะกระบวนการ โดยกรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ และกระบวนการคดเปนเพอการดารงชวตในสงคมไทย โดย หนวยศกษานเทศกกรมสามญศกษากระทรวงศกษาธการ เปนตน 3. องคประกอบของการคดอยางมวจารณญาณ ศรกาญจน โกสม และคนอน ๆ (2528 : 59 – 60) ซงไดกลาววา การคดอยางมวจารณญาณเปนกระบวนการทผคดตองคดกวาง คดลก คดถกทาง คดชดเจน คดถกตองอยางมเหตผล มความสมพนธกบการแกปญหา โดยการคดอยางมวจารณญาณเปนทกษะสาคญของการแกปญหา และการแกปญหาสวนใหญตองใชการคดอยางมวจารณญาณ การคดอยางมวจารณญาณเปนการคดอยางมเหตผล โดยมองคประกอบ 7 ประการ คอ 1. จดหมายคอ เปาหมายหรอวตถประสงคทางการคด คอคดเพอหาแนวทางแกปญหาหรอคดเพอหาความร 2. ประเดนคาถามคอ ปญหาหรอคาถามทตองการเรยนรคอ ผคดสามารถระบคาถามของปญหาตาง ๆ รวมทงระบปญหาสาคญทตองการแกไข หรอคาถามสาคญทตองการร 3. สารสนเทศคอ ขอมลความรตาง ๆ เพอใชประกอบการคด ขอมลทไดมาควรมความกวางลก ชดเจน ยดหยนไดและมความถกตอง 4. ขอมลเชงประจกษคอ ขอมลทไดมานนตองเชอถอไดมความชดเจน ถกตองและมความเพยงพอตอการใช เปนพนฐานของการคดอยางมเหตผล 5. แนวคดอยางมเหตผลคอ แนวคดทงหลายทมอาจรวมถง กฎ ทฤษฎ หลกการ ซงมความจาเปนสาหรบการคดอยางมเหตผล แนวคดทไดมาเกยวของกบปญหา คาถามทตองการหาคาตอบ เปนแนวคดทถกตอง 6. ขอสนนษฐาน เปนองคประกอบสาคญของทกษะการคดอยางมเหตผลเพราะผคดตองมความสามารถในการตงขอสนนษฐานใหมความชดเจน สามารถตดสนไดเพอประโยชนในการหาขอมลมาใชในการคดอยางมเหตผล 7. การนาไปใชและผลทตามมา เปนองคประกอบสาคญของการคดอยางมเหตผลซงผคดตองคานงถงผลกระทบ คอ ตองมความสามารถคดไกล คอมองถงผลทตามมารวมกบการนาไปใชไดเพยงใดหรอไม 4. กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ อนงค รงแจง (2541 : 13 – 30) ไดกลาวถงกระบวนการคดอยางมวจารณญาณประกอบดวย

1. จดมงหมายของการคด ผคดอยางมวจารณญาณมความสามารถดงน 1.1 สามารถกาหนดเปาหมายในการคดอยางถกทาง 1.2 สามารถระบประเดนในการคดไดอยางชดเจน 1.3 สามารถประมวลขอมลทงทางดานขอเทจจรงและขอคดเหนเกยวกบประเดนทคดทงทางกวาง ลก และไกล 1.4 สามารถวเคราะหขอมลและเลอกขอมลทจะใชในการคดได 1.5 สามารถประเมนขอมลได 1.6 สามารถใชหลกเหตผลในการพจารณาขอมล และเสนอคาตอบ/ทางเลอกทสมเหตสมผลได สามารถเลอกทางเลอก/ลงความเหนในประเดนทคดได 2. วธคด 2.1 ตงเปาหมายในการคด 2.2 ระบประเดนในการคด 2.3 ประมวลขอมล ทงทางดานขอเทจจรง ความคดเหนทเกยวของกบประเดนทคดทางกวาง ลก และไกล 2.4 วเคราะห จาแนกแยกแยะขอมล จดหมวดหมขอมล และเลอกขอมลทจานามาใช 2.5 ประเมนขอมลทจะใชในแงความถกตอง ความเพยงพอ และความเชอถอ 2.6 ใชหลกฐานในการพจารณาขอมลเพอแสวงหาทางเลอก/คาตอบทสมเหตสมผลตามขอมลทม 2.7 เลอกทางเลอกทเหมาะสมโดยพจารณาถงผลทตามมา และคณคาหรอความหมายทแทจรงของสงนน 2.8 ชงนาหนกผลไดผลเสย คณ – โทษ ในระยะสนและระยะยาว 2.9 ไตรตรองทบทวนกลบไปกลบมาใหรอบคอบ 2.10 ประเมนทางเลอกและลงความเหนเกยวกบประเดนทคด 5. ลกษณะของผทมการคดอยางมวจารณญาณ ความสามารถในการคดอยางมวจารณญาณ เปนความสามารถทางสมองของมนษยทแสดงออกมา โดยใชกระบวนการคดอยางมเหตผล ไตรตรองอยางรอบคอบ เพอนาไปใชในการตดสนความเชอหรอการกระทาสงตาง ๆ ทมนกการศกษาหลายทาน เชน เวด

(Wade) เบเยอร (Beyer) เฟอรเรท (Ferrett) ไดกลาวถงลกษณะของผทคดอยางมวจารณญาณ ไดหลากหลาย

ตาราง 1 ลกษณะของผทมการคดอยางมวจารณญาณ

ลกษณะของผทมการคดอยางมวจารณญาณ เวด เบเยอร เฟอรเรท

1. คดตงคาถาม 2. ทาใหคาถามมความชดเจน 3. ตรวจสอบหาขอมล 4. วเคราะหขอสนนษฐานและความลาเอยงทอาจมขน

5. หลกเลยงทจะใชอารมณมาเปนตวตดสน

6. หลกเลยงการคดแบบตนๆ งายๆ เกนไป

7. พจารณาถงการตความทอาจเปนไปไดหลายทาง

8. ยอมรบวา อาจมภาวะกากวม ไมตรงไปตรงมาเกดขนได

9. ตระหนกรเกยวกบความคดของตน รตววาคดอะไรอย

บคคลทมความสามารถในการคดอยางมวจารณญาณตามแนวคดของเอนนส (สวทย มลคา. 2550 : 19 – 21 ; อางองมาจาก Ennis. 1985 : unpaged) ประกอบดวย 12 ทกษะดงตอไปน 1. สามารถกาหนดหรอระบประเดนคาถามหรอปญหา 2. สามารถคดวเคราะหโตแยง 3. สามารถถามดวยคาถามททาทาย และตอบคาถามไดอยางชดเจน 4. สามารถพจารณาความเชอถอของแหลงขอมล 5. สามารถสงเกต และตดสนผลขอมลทไดจากการสงเกตดวยตนเอง 6. สามารถนรนย และตดสนผลการนรนย 7. สามารถอปนย และตดสนผลการอปนย 8. สามารถตดสนคณคา โดยพจารณาทางเลอก ชงนาหนกระหวางผลดและผลเสยกอนตดสนใจได 9. สามารถใหความหมาย และตดสนความหมายของคาตาง ๆ ได 10. สามารถระบขอสนนษฐานได 11. สามารถตดสนใจเพอนาไปปฏบตได 12. การปฏสมพนธกบผอน วตสน และเกลเซอร (สวทย มลคา. 2550 : 19 – 21 อางองมาจาก Watson and Glaser. 1964 : 10 – 15) กลาววาบคคลทมการคดอยางมวจารณญาณ ตองมลกษณะการแสดงออกดงน

1. จาแนกระดบความนาจะเปนของขอมลทคาดคะเนจากสถานการณทกาหนดใหได 2. จาแนกไดวาขอความใดเปนขอความตกลงเบองตนทตองยอมรบกอนมการโตแยงหรออธบายขอความอน 3. จาแนกไดวาขอสรปใดเปนผลจากความสมพนธของสถานการณทกาหนดให 4. จาแนกไดวาการอางเหตผลใดหนกแนนนาเชอถอ หรอไมหนกแนน เมอพจารณาตามความสาคญและความเกยวของกบประเดนปญหา ฮดจนส (Hudgins. 1977 : 173 – 206) ไดอธบายลกษณะของผทมการคดอยางมวจารณญาณไวดงน 1. เปนบคคลทมความเขาใจถงองคประกอบสาคญของขอโตแยง อธบายวา ความคดวจารณญาณจะไมเกดขน ถาไมตระหนกหรอเขาใจในสงทเปนขอโตแยง ดงนนจงตองมขอสงเขปและขอมลเพยงพอในการพจารณาความนาจะเปนจรงของขอโตแยง หรอทานายผลทนาจะเกดขน 2. สามารถแสวงหาหลกฐานเพอสนบสนนขอโตแยง หรอขอสรปไดลกษณะนมความสาคญมากตอการตดสนใจเรองราวใหถกตอง มเหตผล ซงสามารถตรวจสอบหลกฐานตามวธการตอไปน 2.1 พจารณาจากขอเทจจรง จากขอมลทสงเกตไดหรอขอมลอน ๆ 2.2 พจารณาถงความคลาดเคลอนของหลกฐานทจะนามาประกอบการลงสรป เชน ขอมลทไดจากการสงเกตอาจจะเชอถอไมได รายงานทขาดหลกฐานไมนาเชอถอ 3. เปนบคคลทสามารถชงนาหนก หรอประเมนหลกฐานทนามาใชกอนจะมการสรป พงหลกเลยงการสรปจนกวาจะมหลกฐานเพยงพอ เพอนาไปสการตดสนใจทมเหตผล 4. เปนบคคลทสนใจบนทก และเอาใจใสตอสงทไมไดกลาวในขอโตแยงหรอขอสรปเพอใชตรวจสอบขอตกลงและตความสงทยงคลมเครอ หรอการสรปลกษณะตาง ๆ ซงอาจจะไมไดกลาวชดเจนในขอตกลงเบองตน นดเลอร (Kneedler) ทศนา แขมมณ และคณะ (2544 : 150 – 151) ไดกลาวถงความสามารถในการคดอยางมวจารณญาณ ไวในทานองเดยวกนวาความสามารถในการคดอยางมวจารณญาณประกอบดวยความสามารถตาง ๆ 5 ดาน ดงน 1. ความสามารถในการนยามปญหา ประกอบดวย 1.1 การตระหนกถงความเปนไปของปญหา ไดแก การลวงรถงเงอนไขตาง ๆ ทมความสมพนธกนในสภาพการณ การรถงความขดแยงและเรองราวทสาคญใน

สภาพการณการระบจดเชอมตอทขาดหายไปของชดเหตการณ การรถงความขดแยงและเรองราวทสาคญในสภาพการณการระบจดเชอมตอทขาดหายไปของชดเหตการณหรอความคดและการรถงสภาพปญหาทยงไมมคาตอบ 1.2 การนยามปญหา ไดแก การระบถงธรรมชาตของปญหา ความเขาใจถงสงทเกยวของและจาเปนในการแกปญหา นยามองคประกอบของปญหาทมความซบซอน ออกเปนสวนประกอบทสามารถจดกระทาได ระบองคประกอบทสาคญของปญหา จดองคประกอบของปญหาใหเปนลาดบขนตอน 2. ความสามารถในเลอกขอมลทเกยวของกบการหาคาตอบของปญหา คอ การตดสนใจวาขอมลใดมความจาเปนตอการแกปญหา การจาแนกแหลงขอมลทเชอถอไดกบแหลงขอมลทเชอถอไมได ตลอดจนการจดระบบระเบยบของขอมล 3. ความสามารถในการระบขอตกลงเบองตน ประกอบดวย การระบขอตกลงเบองตนทผอางเหตผลไมไดกลาวไว การระบขอตกลงเบองตน การกาหนดสมมตฐานทเกยวของกบขอมลทยงไมทราบและเปนขอมลทจาเปน 5. ความสามารถในการสรปอยางสมเหตสมผล โดยอาศยขอตกลงเบองตน สมมตฐานขอมลทเกยวของ ไดแก การระบความสมพนธระหวางคาประพจน การระบถงเงอนไขทจาเปนและเงอนไขทเพยงพอ การระบความสมพนธเชงเหตผล การระบและกาหนดขอสรป 5.1 การลงสรปอยางสมเหตสมผล โดยอาศยขอตกลงเบองตน สมมตฐานขอมลทเกยวของ ไดแก การระบความสมพนธระหวางคาประพจน การระบถงเงอนไขทจาเปนและเงอนไขทเพยงพอ การระบความสมพนธเชงเหตผล การระบและกาหนดขอสรป 5.2 การพจารณาตดสนความสมเหตสมผลของกระบวนการทนาไปสขอสรปไดแก การจาแนกการสรปทสมเหตสมผลจากการสรปทอาศยคานยม ความพงพอใจและความลาเอยง การจาแนกระหวางการคดหาเหตผลจากการสรปทอาศยคานยม ความพงพอใจและความลาเอยง การจาแนกระหวางการคดหาเหตผลทมขอสรปไดแนนอนกบการคดหาเหตผลทไมสามารถหาขอสรปทเปนขอยตได 5.3 การประเมนขอสรปโดยอาศยเกณฑการประยกตใช ไดแก การระบถงเงอนไขทจาเปนตอการพสจนขอสรป การรถงเงอนไขททาใหขอสรปไมสามารถนาไปปฏบตไดและการตดสนความเพยงพอของขอสรปในลกษณะทเปนคาตอบของปญหา จากลกษณะของผทคดอยางมวจารณญาณทนกการศกษาตาง ๆ ไดกลาวไวสามารถสรปไดวา ผทคดอยางมวจารณญาณจะตองมคณลกษณะทสาคญคอ การคดตงคาถามทชดเจนมความสนใจใฝร และตองคดหาคาตอบทถกตอง โดยเสาะแสวงหาขอมล รวบรวม

ขอเทจจรงตรวจสอบขอมล วเคราะหขอสนนษฐานความเปนไปไดหลาย ๆ ทาง ตดสนหาขอสรปบนพนฐานของเหตผลและขอเทจจรงเพอใชในการตดสนใจ ไมใชอคตหรออารมณในการตดสน ยอมรบฟงความคดของผอนและเปลยนความคดเหนและจดยนได หากไดรบขอมลใหมเพมขนหรอเมอมเหตผลทดกวา 6. การพฒนาการคดอยางมวจารณญาณ การคดอยางมวจารณญาณเปนสงทสามารถพฒนาได หากไดรบการจดสภาพการณและกระบวนการทเหมาะสม เนองจากการคดอยางมวจารณญาณเปนการทางานของสมอง ใชโครงสรางทางปญญา (Cognitive Structure) และกจกรรมทางสมอง (Activities of the Mind) เปนกลไกทางปญญาของมนษยทเกยวของกบการแกปญหาและการตดสนใจ ซงสามารถพฒนาไดดวยการจดเนอหา และกลไกทเหมาะสม การคดทดสามารถนาไปสผลสาเรจในการเรยนรขณะเดยวกนการเรยนรทดกชวยพฒนาการคดโดยเฉพาะการคดอยางมวจารณญาณ ประพนธศร สเสารจ (2541 : 12) กลาววา เคอรฟสส (Kirfiss) ไดกลาวถงการพฒนาการคดอยางมวจารณญาณ โดยทวไปจะเนนทกจกรรมและการปฏบต เพอชวยใหเดกเขาใจถงสภาพการณทมความหมายตอตนเอง ขณะเดยวกนเดกจะแสวงหาสภาพการณ คาถามหรอปญหาทจะนาไปสขอสรปทมเหตผล ชวยใหตดสนใจได สวนบรเนอร (Bruner) ใหทศนะทสอดคลองเชนเดยวกนวา เดกจะเกดการคดไดตองเรมตนจากการไดลงมอทาเสยกอน การกระทานทาใหเดกคอย ๆ เกดความคด สรางจนตนาการและเขาใจสงทเปนนามธรรมในภายหลง ซงจะสงผลใหเดกสามารถเขาใจในเรองสญลกษณไดตอไป ทศนา แขมมณ และคณะ (2540 : 1) กลาวถงแนวของจอยซ (Joyce) ไววา เดกจะเกดการคดไดเมอมปฏสมพนธกบขอมลรอบ ๆ ตว โดยจะเรมจากการคดรวบรวมขอมลไดแก การเปรยบเทยบแยกแยะขอมล เพอสรางมโนทศนหลาย ๆ มโนทศน แลวเชอมความสมพนธของมโนทศนตาง ๆ เหลานมาสรปและใชขอสรปทไดไปอธบายและทานายเหตการณอน ๆ ทเกยวของจะเหนไดวาการคดอยางมวจารณญาณ สามารถพฒนาใหเกดขนไดจาก กจกรรมการเรยนการสอนทเหมาะสม ซงครจาเปนตองหาวธการเหมาะสมเพอชวยใหเดกพฒนาการการคดใหเกดขน ทงนปญหาหรอสถานการณทใชการฝกควรจะทาทายความสนใจของเดก และมความเกยวพนกบชวตประจาวนของเดก นอกจากนนกควรจะอยในระดบความสามารถของเดกทจะแสวงหาคาตอบไดอยางไมยากจนเกนไป ขณะเดยวกนเดกควรจะไดฝกคดจากสถานการณ หรอปญหาทงายและคอย ๆ นาไปสระดบทยากขน รวมทงครควรทาหนาทเปนผสรางบรรยากาศใหเดกเกดความกระตอรอรน อยากร อยากสบเสาะ และคนหาคาตอบจนเปนทนาพอใจ และพฒนาใหเดกคดอยางมวจารณญาณ ในการสรางสถานการณหรอปญหาจะตองเปนปญหาทไมมคาตอบท

ถกตอง ซงจะชวยใหเดกสามารถตดสนใจเลอกไดโดยอาศยหลกฐาน การอางอง การนรนย การแปลความ และการประมาณคาตามความคดของตนไดอยางเตมท ทงนเพราะการคดไมสามารถวดโดยตรงได การประเมนคาวามการคดเกดขนกโดยตองสงเกตการณตอบสนองของเดกวามการคดเกดขนตอเมอมการกระตนดวยขอมลทเปนคาถาม ซงลกษณะการถามจะมลาดบความยากงายโดยเรมตงแตระดบความร ความจา จนกระทงถงการประมาณคา นอกจากกระตนดวยใหคดดวยการใชคาถามแลว การใหสภาพการทไมคนเคยกเปนวธหนงทจะทาใหเกดการคดขนได เพราะในสถานการณดงกลาวเดกตองมการเชอมโยงขอมล หรอนาขอมลประสบการณทเคยไดรบมาแลวมาใชในการประเมนสถานการณ เพอนาไปสการเขาใจในสถานการณนน ๆ ขณะเดยวกนการแกไขปญหาหรอสถานการณตาง ๆ ในชวตประจาวนของเดกเปนกระบวนการทแสดงใหเหนถงการเกดกระบวนการคดในเดก ดงนนการทจะทาใหเดกเกดการคดอยางมจดมงหมาย หรอมระบบนนเดกจะตองอยในสงแวดลอมหรอไดรบการกระตนทมเปาหมายตามทไดกาหนดไวอยางตอเนองจากทนกการศกษาและนกจตวทยาการศกษาหลายทาน อาท โบโน (Bono) เนฟฟลแคมป (Knefelkamp) และเดอรกส (Dirkes) มความเหนสอดคลองกนวา การปลกฝงหรอพฒนาการคดอยางมวจารณญาณนน ควรทจะเรมทาตงแตกาวแรกทเดกยางเขาสโรงเรยน เพราะวาเดกมธรรมชาตของการอยากร อยากเหนสงอยแลว ถาเดกไดรบการสงเสรมตงแตเรมตนกจะเปนการชวยพฒนาศกยภาพทางการคดทเดกมอยภายในตนใหกาวขนสขดสงสด (พรเพญ ศรวรตน. 2546 : 21 ; อางองมาจาก เชงศกด โมวาสนธ. 2533 : 27) ซงเดกนนจะมความกระตอรอรนอยากร อยากเหน อยากชางชก ชางถาม ฉะนนสนทนากบเดกในทกโอกาสทอยใกลชดเดก และเมอเดกซกถามเกยวกบสงตาง ๆ รอบตวเดก พดทบทวนความจา ความเขาใจหรอทางดานการคด ผใหญไมควรดหรอแสดงความไมพอใจ เพราะเปนการสกดกนการคดของเดกนอกจากการคดจะชะงกหรอไมพฒนาแลว ความสามารถในการคดอาจลดลง ถาถกรดรอนความคดบอยครงเดกจะไมกลาซกถามอกตอไป ในทางตรงกนขาม ผใหญควรตอบคาถามของเดกดวยความเตมใจ และแสดงความกระตอรอรนในการใหคาตอบแกเดก เดกบางคนอาจถามเพอเรยกรองความสนใจ ผใหญควรเขาใจธรรมชาตของเดก และถามใหเดกใหเดกหาคาตอบเองบาง เพอใหเดกไดแสดงออก และเปนการฝกใหเดกคดหาคาตอบดวยตนเอง อกทงธรรมชาตของเดกจะชอบสงเกต และสารวจสงตาง ๆ ใหอยในสงแวดลอมรอบตวเดก การจดอปกรณหรอสงเราใหเดก ไดพฒนาการสงเกต โดยใชประสาทสมผสทกดาน เชน สงเกตสงทเหนไดโดยเดนชด เปรยบเทยบหาความแตกตางของสงของ หรอใหหารายละเอยดบางอยางในภาพ เปนการฝกใหเดกเปนเปนคนชางสงเกตมากยงขน นอกจากนยงเปนการฝกใหเดกชางซกถาม เปนการฝกการคดใหกบเดกอกดวยการตงคาถามหรอการชแนะโดยผใหญจะชวยใหเดกเกดความสนใจใฝรและหา

ความจรงจากการสงเกตรวมทงการเปดโอกาสใหเดกเสนอความคดเหน จะชวยใหเดกไดแสดงออก มความเชอมนในตนเองและจะชวยใหเดกเรยนรการยอมรบฟงเหตผลของผอน และแสดงเหตผลเพอหาขอยตจากทกลาวมาสรปไดวา การพฒนาการคดอยางมวจารณญาณนน สามารถพฒนาไดกบเดกทกวยและทกระดบการศกษา โดยการจดสภาพแวดลอม ประสอบการณ กจกรรม ตลอดจนกระบวนการและกจกรรมทเหมาะสม จะสอดคลองกบธรรมชาตการเรยนรและสงแวดลอมทเดกประสบในชวตประจาวนทกษะสาคญทใชในการคดอยางมวจารณญาณ จะตองใชทกษะสาคญ 3 ประการคอ 1) ทกษะการคดวเคราะห 2) ทกษะการหาเหตผลทถกตอง 3) ทกษะสบคนความจรง ทกษะทง 3 ประการ ชวยใหเรารวาอะไรคอความจรง และรดวยวาสงทคนอนบอกเปนความจรงหรอไม การใชการคดอยางมวจารณญาณจงควรฝกฝนทาอยเปนประจา เพอประเมนขอมล ขอมลขาวสารทงหลายในชวตประจาวน เพอใชในการอภปรายถกเถยงปญหา หรอใชในการตดสนใจอยางมหลกการและเหตผล สวนทกษะตว ทเปนการสนบการคดอยางมวจารณญาณไดแก จาความสามารถทจะแกปญหาเฉพาะหนา ความสามารถในการตดสนใจ ความสามารถทจะจบประเดนสาคญขณะมการถกเถยงอภปรายกน ความสามารถทจะใชเทคนคการพดจงใจผอนใหคลอยตามเมอเกดความขดแยงกนขน ความสามารถทจะหาความจรงในการถกเถยง ความสามารถในการใชเหตผลตามหลกตรรกวทยา ความสามารถในการเขาใจเรองความเปนไปได ความสามารถทจะชใหเหน ถงอคตทเกดขน ความสามารถในการสรางหรอคดสงใหม ๆ เจนน ฮอท (ศนสนย ฉตรคปต และคณะ. 2544 : 41 ; อางองมาจาก nanube Git. 1998 : unpaged) กลาววาทกษะการคดมผลตอความสาเรจในการเรยนรของผเรยนแตละคนผทสาเรจการศกษาควรมความสามารถ หรอมทกษะสาคญทเกยวของกบการใชการคดอยางมวจารณญาณทจะทาใหเกดความสาเรจใน การเรยนร คอ 1. ความสามารถทจะประเมนและตดสนขอมลขออางหรอขอถกเถยงจาเปนจะตองใชการวเคราะห ขอสนนษฐาน และสรปหาเหตผลวาขอมลหรอขอถกเถยงนนมหลกฐานถกตองเพยงพอทจะเชอถอหรอรบฟงไดหรอไม อยางไร ดงนนลกษณะทจาเปนตองมในกรณนคอความสามารถทจะใชการคดอยางมวจารณญาณ เนองจาก 1.1 การประเมนหาขอยตของการถกเถยง การแกปญหา การตดสนใจ การประเมนความนาเชอถอของสมมตฐาน เปนทกษะหนงของการใชการคดอยางมวจารณญาณ 1.2 การแกปญหาในเหตการณบางอยางอาจจาเปนตองใชการคดอยางมวจารณญาณและใชทกษะอนหลาย ๆ แบบรวมกน

2. ความสามารถรวบรวม วเคราะห และจดระเบยบขอมล จาเปนตองไดขอมลมาจากหลาย ๆ ทางดวยกน ทกษะนแบงออกเปน 3 สวนคอ 2.1 การรวบรวมขอมล เปนทกษะของการใชความรโดยตรง 2.2 การวเคราะหขอมล เปนแกนของการคดอยางมวจารณญาณโดยผเรยนตองแยกใหออกวาขอมลใดจาเปนและมความนาเชอถอ 2.3 การจดระเบยบขอมล ใชหลกการเปรยบเทยบความเหมอนหรอความตางการจดหมวดหม การจดลาดบ 3. ความสามารถทจะประเมนและตรวจสอบความคดของตนเองระหวางทจะแกปญหาและตดสนปญหาอยางมขนตอน เพอคดวเคราะหขอมลวามอะไรบางทเรารและไมรเกยวกบปญหานน มวธการแกปญหาอยางไร ประสบความสาเรจหรอไมอยางไร และขนตอนตอไปควรทาอยางไรและยงสามารถควบคมความคดของตนไดอกดวยจาเปนตองฝกฝนใหรตวอยตลอดเวลาวากาลงทาอะไร คดอะไรอย จากนนจงจะสามารถสรางความคดของตนเองได 4. ความสามารถสรางสรรคยทธวธใหม ๆ หรอสงประดษฐใหม ๆ ไดตามทตองการเปนทกษะทเกยวกบความคดสรางสรรคและการใชการคดอยางมวจารณญาณ ซงแตกตางจากการดาเนนแกปญหาธรรมดา โดยจะเกยวของกบการคดอยางมวจารณญาณในชวงแรกทตองใชเปนพนฐาน คอประเมนสมมตฐานวา สถานการณนนมความตองการสงประดษฐใหมมากนอยเพยงใดหากสรปวามความตองการจรง กจะเรมในชวงตอไป คอคดสรางสรรคสงใหมกตองใชการคดอยางมวจารณญาณ สามารถใชยทธวธ สรปไดวาการคดอยางมวจารณญาณ มสวนสมพนธกบการใชทกษะสาคญทเกยวของกบการคดของสมองหลาย ๆ รปแบบมาผสมผสานเขาดวยกน และเปนทกษะการคดทสาคญทชวยใหเกดผลสาเรจในการเรยนร 7. การวดความสามารถในการคดอยางมวจารณญาณ การวดความสามารถการคดอยางมวจารณญาณ เปนการวดความสามารถของสมอของนกจตวทยากลมจตมตทวา ความสามารถทางสมองของมนษยมลกษณะเปนองคประกอบและมในระดบทแตกตางกนทในแตละคน ซงสามารถวดไดโดยการใชแบบทดสอบมาตรฐาน และแบบทดสอบมาตรฐานทใชในการวดความสามารถการคดอยางมวจารณญาณทใชอยในปจจบน เชน แบบทดสอบมาตรฐานท วตสน และเกลเซอร (ปานชวา นาคสทธ. 2543 : 35 – 36 ; อางองมาจาก Watson and Glaser. 1964 : unpaged) ไดสรางเพอวดความสามารถในการคดอยางมวจารณญาณโดยใชเวลาศกษาเอง และใชหลกการและเหตผล สรปจากรายการการคดอยางมวจารณญาณของเดรสเซล โดยมแนวคดวา การวดการคดอยางมวจารณญาณตองวดจาก

ความสามารถทงหลายทประกอบกนเปนการคดอยางมวจารณญาณโดยทความสามารถเหลานอาจคาบเกยวกนบาง ซงไดแก ความสามารถ 5 ดาน ดงน 1. สามารถในการอนมาน (Inference) เปนความสามารถของบคคลในการจาแนกระดบความนาจะเปนของขอสรปทคาดคะเนจากสถานการณวาเปนไปไดจรงหรอเทจ 2. ความสามารถในการยอมรบ ขอตกลงเบองตน (Recognition of Assumption) เปนความสามารถของบคคลในการจาแนกแยกแยะขอมล โดยอาศยแนวคดทไดทาความตกลงเบองตนไวกอนแลว 3. ความสามารถในการนรนย (Dcduction) เปนการสรปโดยใชเหตผล อางองจากหลกการ ไปสขอมลหรอสถานการณทปรากฏ 4. ความสามารถในการตความ (Interpretation) เปนความสามารถในการแปลความหมายของขอมลและเหตการณทปรากฎ 5. ความสามารถในการประเมนขอโตแยง (Evaluation of Argument) เปนความสามารถในการอางองเหตผลทเปนระบบ เพอนาไปสขอสรปทมเหตผล นอกจากน เอนนส (Ennis) กเปนอกผหนงทมชอเสยงในดานแบบทดสอบมาตรฐานการคดอยางมวจารณญาณ เขาไดรวบรวมชอแบบทดสอบการคดอยางมวจารณญาณทใชกนอยท วไปม 2 ลกษณะ คอ 1. แบบทดสอบการคดอยางมวจารณญาณทวไป (Critical Thinking Test) เปนการวดทพยายามใหครอบคลมการคดวจารณญาณทงหมด แบบทดสอบชนดนจะมทงชนดทเปนแบบเลอกตอบ (Multiple – choice Test) และแบบทดสอบทเปนความเรยง (Essay Test) 2. แบบทดสอบการคดอยางมวจารณญาณเฉพาะดาน (Aspect – specific Critical Thinking Test) เปนแบบทดสอบทมงวดการคดอยางมวจารณญาณเฉพาะดาน ซงเปนแบบทดสอบชนดเลอกตอบ (Multiple – choice Test) สาหรบงานวจยสวนมากไดแกแบบทดสอบการคดอยางมวจารณญาณทวไปท เอนนส ไดพฒนารวมกลปมลลแมน และจดพมพในป ค.ศ. 1985 ไดแก Cornell Cornell Critical Thinking Test, Lever X และ Cornell Critical Thinking Test, Lever Z ซงเปนแบบทดสอบทกาหนดการคดอยางมวจารณญาณ เปน 3 องคประกอบ (นนทธญา สรรเสรญ. 2541 : 27 – 29) คอ 2.1 การนยามและการทาใหกระจางชด ซงประกอบดวย 2.1.1 ความสามารถระบประเดนปญหา 2.1.2 ระบเหตผลทงทปรากฏและไมปรากฏ 2.1.3 การตงคาถามใหเหมาะสมในแตละสถานการณ

2.1.4 ระบขอตกลงเบองตน 2.2 การพจารณาตดสนขอมล ซงประกอบดวย 2.2.1 การตดสนความนาเชอถอของแหลงขอมลและการสงเกต