พุทธธรรม ฉบับปรับขยาย โดย...
DESCRIPTION
ÂTRANSCRIPT
พทธธรรม ฉบบปรบขยาย
พระพรหมคณาภรณ (ป . อ . ปยตโต)
มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๕๗
พทธธรรม ฉบบปรบขยาย © พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ISBN 978-616-7585-10-9
๑. ฉบบเดม (แรกเรมม ๒๐๖ หนา, รวมในหนงสอชด “วรรณไวทยากร”) พมพครงท ๑ พ.ศ. ๒๕๑๔ โครงการตาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร จดพมพถวาย ๒๕ สงหาคม ๒๕๑๔ ในโอกาสทพระเจาวรวงศเธอ กรมหมนนราธปพงศประพนธ พระชนมครบ ๘๐ พรรษา พมพครงท ๑๐ พ.ศ. ๒๕๔๔ ในมงคลวารอายครบ ๗๖ ป ของ คณประยร พรหมสทธ (เพมเตม-จดขอมลใหม=๓๗๕ หนา) ๑๓ สงหาคม ๒๕๔๔
๒. ฉบบปรบปรงและขยายความ (๑,๑๔๕ หนา) พมพครงท ๑-๒ พ.ศ. ๒๕๒๕-๒๖ คณะระดมธรรม และธรรมสถานจฬาลงกรณมหาวทยาลย พมพครงท ๓ พ.ศ. ๒๕๒๙ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ (แทรกเพม ๖๗ หนา) พมพครงท ๓๑ พ.ศ. ๒๕๕๓ มลนธบรรจงสนท และสานกสหปฏบต พรอมทงคณะผศรทธา
๓. ฉบบปรบขยาย (๑,๓๖๐ หนา) พมพครงท ๓๒ (ฉบบขอมลคอมพวเตอร ครงท ๑) ก.พ. ๒๕๕๕ พมพครงท ๓๗ (ฉบบขอมลคอมพวเตอร ครงท ๖ – แยกสวนเลางานเปนสเทา และแกคาผดเลกนอย) ม.ค. ๒๕๕๖
พมพครงท ๓๙ (ฉบบขอมลคอมพวเตอร ครงท ๘) พ.ค. ๒๕๕๗ - พมพรวม-เลมเดยวจบ ๑๕,๐๐๐ เลม มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย
ทพมพ:
อนโมทนา
มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เปนสถาบนหลกทไดตพมพหนงสอพทธธรรมเผยแพรมาตงแตระยะแรก เรมดวยพมพ พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ ใน พ.ศ. ๒๕๒๙ อนเปนครงท ๓ จนถงวาระลาสดใน พ.ศ. ๒๕๕๑ อนเปนครงท ๑๑
บดน หนงสอพทธธรรมนนไดพฒนาขนมาเปนฉบบทใชขอมลคอมพวเตอร และตพมพในชอทตดสนลงใหเรยกงายขนวา พทธธรรม ฉบบปรบขยาย
ณ โอกาสน มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยแจงวา หนงสอพทธธรรมทพมพเผยแพรในครงกอนนน หมดไปแลว จงประสงคจะตพมพขนใหม เพอมอบเปนธรรมบรรณาการแกผมอปการคณของมหาวทยาลย และเพอจดจาหนายตอไป
ขออนโมทนากลยาณฉนทะของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ในการสงเสรมการศกษา ชวยกนแผขยายความรเขาใจธรรม อนจะมผลเปนการดารงรกษาสบตออายพระพทธศาสนา พรอมทงเปนปจจยเสรมสรางประโยชนสขแหงมหาชน ใหแพรหลายเพมพน เพอสมฤทธความไพบลย ทงอามสไพบลย และธรรมไพบลย ยงยนนานสบไป
พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑ พฤษภาคม ๒๕๕๗
!
! " " #"
" ! ! " " ! ! "
" " ""
" "
" " $ $" " " " " " "
" " "
" " " "
" " "
""
" " " " !
" " " "
" " " " " "
" " " "
" ! "%&'()*"+)"
" $ $" " ""
" " " " " "
" $ " $ " " " " "
! #" " " " !
" " " "
" " "
" $ " $ " " " " " " "
" " " !
" ""
" " " "
" "
" " " "
"!,-./01#" "
! ! ! " " "
" " "
" " ""
! ! !
!
" "2 3" " "
" " " " " "! ! "! !"! #" " " " " " """
" " ! " " " "
" " " " "
" " " " "
" " " ! !
" " ! !!
" " !
! " " " " " " " "
" " " " ""
" " "
" " " " "
" " " " " "
"
" " " " " "
"
" " "
" " " " "
" "
" " "
" $ $" " " " "
" " "
" ! " "
" $ $" " " " $" $" "
" " " " "
$ $" " " " "
" ""!" " "
" "
"""
!! $" $" # ! " "! !#! ! " "! !
!!
!! ! !!
!! "! !
!!!
!!!
! ! " "! !!!!
!
!"
!!
" ! ! #!
!# #! ! !$ %!$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !# #! ! !$ %!$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! !!! !# #! ! !$ %!# #& # #! ! !$ %!$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $% $ $! ! !$ $! ! !$ $!! ! !
# #! ! !$ %!# #! ! !$ %!
# #! !# #! ! !$ %!# #! ! !$ %!# #! ! !$ %!$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !# #! !# #! ! !$ %!# #! ! !$ %!# #! ! !$ %!# #! ! !$ %!# #! ! !$ %!
# #! ! !$ %!$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !
#! !#! !$! !# #! ! !$ %!# ! ! !$ %!# #! ! !$ %!# #! ! !$ %!#! !# ! ! !$ %!! #! ! !$ %!#! !# ! ! !$ %!
# #! ! !$ %!$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !$ $! ! !# #! ! !$ %!
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&
'! ! ! ! $ $! ! ! !! 4!! !! !! !! !
2 3! !2 $3! ! ! $ ! ! $ $! ! !! $! ! $ $%! $ $%! $ $! !
!
!
5! !
! ! ! !! "! ! #!! ! ! !! !! ! ! !! !! "! ! #!! ! !! !! "! ! #!! ! !! !! ! !! !! "! ! #!! ! ! ! ! ! !! !! ! ! !! !! ! ! !! !
! ! ! !! !! ! ! !! !
! ! !! !! "! ! #!! ! ! !! !! ! ! $! !"! !! !
! ! ! $! !! !! ! ! $! !! !! ! ! $! !! !! ! ! $! !! !
! ! "! ! !! !
! ! !
!
! ! !! !! "! ! #!! ! ! "!! !! !
! ! ! "!! !! !! ! ! "!! #! !"! !! !! ! ! "!! !! !! ! ! "!! ! "! !! !! ! ! "!! ! "! !! !
"""""""""""""""""""""""""""""!!! !
!! !! ! " " !! !
" "!" #" "
! !
!
!
! !
5""
! !!!! !
! !
!! !
! "! ! #!! ! ! !! !!! !!%! !#! !! !!%! !#! !! !
!! !
! ! ! ! ! !! !
!! #!! ! ! ! !!
! ! ! !! !!! !
!! !# ! !! !# !! !# !& '!! !# !! !
!! !# ! ! !! !# ! ! !! !
! ! !
!
!! !
!! !
!! "!! ! ! !! !
! "! ! #!
! ! !! !! !! !
!! !$! !! !$! ! ! !! !$! ! ! ! !! !
$! !! !
$! !! !
" ! !! !" ! !! !
"! ! ! !! !! " !# #
! !! !! " ! ! ! !# #! " ! !# #! ! ! !! !! ! ! !! !! ! ! !! !
"! ! !! !!" !" "!" !" "!" !" "!" !" "
"! !#! ! ! !#! !! !! ! !! !
! ! ! !
!
!! !#! ! #! ! !! !#! ! #! ! !! !#! ! ! !! !#! ! !! !#! !! !
" !!! !" !! !" !! !
!! !# !! !# !& ! '!! !$! ! !! !$! ! !! !
! "! ! #!
! ! !! !!
$! !! !$!! ! !! !$!! !! !$!! ! !! !$!! !! !#! !! !#! ! ! !! !#! !! !
$!! !! !!" "
!" "!" "
!" "!! !
! ! !
!
! !! !! !! !
"! !! !
!! "! ! ! ! ! !! !! "! ! !!! ! !! !! "! !! !! #! !! !! #! !$ %!! !! #! ! ! ! !! #! ! ! ! !
! ! !! !"" "
!! !$! ! !! !$! !! !$! !! !
! % !! !%! & !! !%! !! !%! !! !& ! !! !& ! ! !! !
%! !%! !! !%! !! !
!! !%! !! !%! !! !%! !! !%! !! !%! &! !! !%! !! !
สารบญ ฎ
ขอควรศกษายงขนไป เพอความเขาใจหลกกรรมใหชดเจน ๒๘๕ ๑) สขทกข ใครทาให? ๒๘๕ ๒) เชออยางไร ผดหลกกรรม? ๒๘๖ ๓) กรรม ชาระลางไดอยางไร? ๒๘๘ ๔) แกกรรม ดวยปฏกรรม ๒๙๐ ๕) กรรม ททาใหสนกรรม ๒๙๒ ๖) กรรม ในระดบสงคม หรอกรรมของสงคม มหรอไม? ๒๙๙ ๗) กรรม ตามสมมตนยาม หรอ กรรม ในกฎมนษย ๓๐๓ ๘) กรรม กบอนตตา ขดกนหรอไม? ๓๑๑
คณคาทางจรยธรรม ๓๑๖ ความหมายทวไป ๓๑๖ ความเปนคนมเหตผล ไมเชอถองมงาย ๓๑๗ การลงมอทา ไมรอคอยความหวงจากการออนวอนปรารถนา ๓๑๘ การไมถอชาตชนวรรณะ ถอความประพฤตเปนประมาณ ๓๑๙ การพงตนเอง ๓๒๐ ขอเตอนใจเพออนาคต ๓๒๐
บนทกพเศษทายบท บนทกท ๑: กรรม ๑๒ ๓๒๑
ตอน ๔: ชวต ควรใหเปนอยางไร?
บทท ๖ วชชา วมตต วสทธ สนต นพพาน ๓๒๕ ความสขทไมตองหา ๓๒๕ กระบวนธรรมดบทกข หรอ ปฏจจสมปบาทนโรธวาร ๓๒๘
ก. วงจรยาว ๓๒๘ ข. วงจรสน ๓๒๙
ภาวะแหงนพพาน ๓๓๒ คาแสดงคณลกษณะของนพพาน ๓๓๖ ขอความบรรยายภาวะของนพพาน ๓๓๘
ภาวะของผบรรลนพพาน ๓๔๓ ๑. ภาวตกาย: มกายทไดพฒนาแลว ๓๕๕ ๒. ภาวตศล: มศลทไดพฒนาแลว ๓๖๒ ๓. ภาวตจต: มจตทไดพฒนาแลว ๓๗๑ ๔. ภาวตปญญา: มปญญาทไดพฒนาแลว ๓๗๗
! ! !
!
!! "! # ! ! # ## #
! ! ! !! !#! !! !
!! !& !! !& !! !& ! !! !& ! ! ! ! !! !
!! !
"!! !! !
" !! ! ! ! ! !! !" !! ! ! ! ! !! !
#! ! ! !! !$!! ! ! !! !
!! !
!! #! ! ! ! ## #! #! ! ! ! ## #! #! !! !
! #! ! !! !
! #! ! ## #
! ! ! !! !
"! !%! !! !
"! !#! !! !
!! #! ! !! !
! ! ! !
!
! ! ! !! !
"" "$! !! !
$! !! !
$! !! !$! ! !# #$! # !# #!! !
!! !! !! !
#! ! ! !! !#! ! ! !! !#! ! ! !! !#! ! ! !! !#! ! ! !! !#! ! ! !! !
$!! !! !
!! !
$! !! " #!! !$! !! " #!! !$! !!" #!! !'! ! ! !# #'! ! ! ! !# #'! ! ! ! !# #
!! #! !$ %!! !! #! ! ! ! '!! !! #! ! '!! !! #! !! !
! ! !
!
! ! ! !! !!! !
"! ! !! !"! ! ! !! !"! ! !! !
! !! !"! ! !! !"! ! !! !"! ! !! !
!! !"! ! !! !"! ! '!! !
! !
!! !
! "! ! #!
! ! ! !! !! ! !! !
!#! !! !!#! !! !
!#! !! !!#! !! !! !#! ( !! !( ( ! ! ! !! !! !
!! !!! !
! !! !! !)! ! !! !
! ! !! !!! !
! ! ! !
!
!! !
! !! !! ! ! !! !! !! !! !! !! ! !! !! ! !! !! ! !! !
! ! !! !&! ! !! !! ! !! !
! ! ! ! ! !! !! ! ! !! !
! !! !! ! ! !! !
! ! !! !
!! #! !! !! #! ! ! ! !! !! #! !! !! #! ! !! !
! ! ! $! !"! !! !
! " !! !! !! !
! "! !%! !" #!! !!! !
!! !!! !
!! !!! !
! ! !
!
!! #! ! !! !! #! !! !
! ! ! $! !! !##
! !! !! ! !! !
&! ! !! !&! !! !&! ! !! !&! ! !! !
! "! !" #!! !!! !!! !!! !
#! !! !#! !! !#! !! !#! ' !! !#! !! !#! !! !#! & !! !#! !! !#! !! !#! !! !"!! !! !!"! !!! !"! !!! !"! !! !"! !!! !#!! ! !! !"! !!! !
! !! !
! ! ! !
!
!! !! !! !
!! "! $! ! ! !# #
! ! ! $! !! !"! !! !
!! !!! !
!! !! !! !
"! !! !
! ! ! $! !! !"! !!!! "! !!!! "! !! !! ! !!! !
! ! ! !! !
!! !!! !
# !! ! !# !! !
!! !! !! !
( %!! !# ! !! !# !! !# !! !# ! ! !! !# ! ! !! !
!! !
! ! !
!
! ! ! $! !! !
"!! !! !
"! !! !
!! !!! !!! !
! !! !
!! !!! !
$ !# #$ !# #
! '!! !! !! !
"!! !! !!! !
#! !! !#! !! !#! !! !#! !! !#! "! !! !#! "! !! !#! "! !! !
!! !&! !! !&! !! !&! ! !! !&! !! !
! #!! ! !! !! #!! !!! !! #!! ' !! !
)! !!! !! #!! !! !! #!! "! !! !
! ! ! !
!
! #!! "! ! !! !" !# !" !# !'!# !# !
! !! !&! !! !&! ! ! ! !! !$ %! ! ! !! !$ %! !! ! !$ %! !! ! !$ %! !! ! !$ %! !! ! !
!! "! ! !! !
! ! "! ! !! !!! !
!! !! !! !!! !
!! !" ! ! !# #" ! !# !#" ! # !# #" # ! !# #" ! ! !!# #" # # !# #
!! !!! !
!' (! !! !
!)! !! !
# ## ##! ! ! !! !#! ! ! !! !
ท พทธธรรม ภาค ๓ อารยธรรมวถ ๘๗๙ ตอน ๖: ชวตทด เปนอยางไร?
บทท ๑๘ บทความประกอบท ๑: ชวตและคณธรรมพนฐานของอารยชน ๘๘๑
คณสมบตของบคคลโสดาบน ๘๘๒ ก. คณสมบตฝายม ๘๘๒ ข. คณสมบตฝายหมด หรอฝายละ ๘๘๔
บคคลโสดาบนตามนยพทธพจน ๘๘๙ ก) คาเรยก คาแสดงคณลกษณะ และไวพจนตางๆ ของบคคลโสดาบน ๘๘๙ ข) คณสมบตทวไป ๘๙๐ ค) คณสมบตในแงละได และทเปนผล ๘๙๖ ง) คณสมบตและขอปฏบตกอนเปนโสดาบน ๙๐๐
คณสมบตหลกของบคคลโสดาบน ๙๐๒ ความเขาใจเพมเตมเกยวกบคณสมบตสาคญของบคคลโสดาบน ๙๐๒ คณสมบตเดนของบคคลโสดาบน ทเปนคตสาคญแกคนยคปจจบน ๙๑๑
บนทกพเศษทายบท บนทกท ๑: ความหมายของ สตวา อรยสาวก และอรยธรรม เปนตน ๙๑๓ บนทกท ๒: เหตทคนใหทาน ๙๑๓
บทท ๑๙ บทความประกอบท ๒: ศลกบเจตนารมณทางสงคม ๙๑๔ สามคาสาคญในชดของศล: ศล วนย สกขาบท ๙๑๔ ศลระดบธรรมอยทตวคน ศลระดบวนยขยายผลเพอสงคม ๙๑๗ ตวอยางหลกปฏบตทมงเพอเชดชธรรมความดงามและประโยชนสขของสงฆะและสงคม ๙๒๒
ก) การกราบไหวตามแกออนพรรษา ๙๒๒ ข) พทธบญญตหามภกษอวดอตรมนสสธรรม ๙๒๕ ค) ทาไมจงทรงยกยองสงฆทานวามผลมากทสด ๙๒๘
หวใจของวนย: เคารพสงฆ ถอสงฆและกจสงฆเปนใหญ มนในสามคค ชธรรม ถอหลกการ มประโยชนสขของประชาชนเปนจดหมาย ๙๒๙ วนยในความหมายทกวางใหญเลยจากศล ๙๓๔
! ! ! !
!
!! "! ! !! !! #! ! ! !! !! #! !* +!! !! #! !! !! #! ! !! !
! #! !! !
! ! ! "! #! !"! ! !!! !! '! '!! !
! ! ! ! !! !! !! !
! ! !! !! !! !
! !! !
!! !! ! ! !! !
! ! ! !! !! ! !! !
! !! !! !! !
!! !! ! !! !
! !! !! !! !
! ! ! !! !
!! #! !! !! "! ! ! !! !! #! ! ! !! !! #! ! ! !! !
! ! !!
! ! ! !" !! !!! !
! ! !! !! "! ! !! !! "! ! !! !
! !! !# $! ! ! !! !# $! ! !! !! "! ! ! ! !!! !! "! ! !! !
# $! !! !"! ! !! !
!! !!! !!! !
!! !!! !
! !! !"! ! !! !! !! !
!! !! ! !! !
! !! !!%%%! !! !
! !! !! !!! !
! !! !! ! &!! !
! ! ! !!! !! ! !!!! !! !!! !! ! !!! !
! ! ! !
!
!! !! ! !! !
! ! !$$$!! !! ! !! !! !! !
!! !! !! !
! ! ! "! ! "! !! !! ! !! !
! !! !! ! !! !
! !! !! !! !
! ! !$$$!! !! ! !! !! ! !$$$!! !
! ! !! !!!! !
!! !! ! !! !
! ! ! !! !!! !
!! !! !! !
! !! !! !! !
# !! !# !! !
!! #! ! !! !! $! ! ! ! !& '!! !
! ! !
!
! ! ! "! ! "! !! !!! ! !! !
! !! !!! !
! !! !! ! !! !
! ! ! !! !! !! !
! !! !!! !
! !! !! !! !
! !! !! ! ! !! !
! !! !! !! !! !! !! !! !"! !! !!! !
! ! ! !! ! ! !! !! ! !! !
! !! !! !! !
! !! !! ! !! !
! !! !! ! ! ! !! !! ! ! !! !! ! !! !! ! !! !
! ! !! !
สารบญ ผ
บทลงทาย ๑๑๓๒
ความสขทสมบรณ ดอยางไร ๑๑๓๒ เมอสขของบคคล คอสขเพอมวลชนทงโลก ๑๑๓๔
.............................
บรรณานกรม ๑๑๓๗ ก. พระไตรปฎก ๑๑๓๗ ข. คมภรรนกอนอรรถกถา ๑๑๓๙ ค. คมภรรนอรรถกถา ฎกา และตอๆ มา ๑๑๔๐ พเศษ: ปกรณพเศษ และคมภรทเนอง ๑๑๔๐ ๑. สายพระวนย ๑๑๔๐ ๒. สายพระสตร ๑๑๔๐ ๓. สายพระอภธรรม ๑๑๔๒ ๔. สททศาสตร ๑๑๔๒
บนทกของผเขยน ๑๑๔๓ บนทกการจดทาขอมล โดย นายแพทย ณรงค เลาหวรภาพ ๑๑๕๑ บนทกไวระลก ๑๑๕๓ บนทก (เรองทนพมพ) ๑๑๘๔
ดชน ๑๑๙๑
! !!
!
!
!!
! !
"
!
! ! ! ! !
()*+,-,./&! !(01,+.2.013&! !(4! 543! .6! +,6*&!
! ! ! !
! ! !!
! 7! !
! ! ! !
!
! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
!
!
! ! ! !
!!
! !
! ! !!
7!! ! !
! ! !
!
! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! 8 ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! !
! !(
%! ! !
! ! ! !!
! ! !
! !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! !
! !
! ! !
! !
! !!
! ! !
! ! ! !
!
! !!
!
! ! ! !9!
9!! ! 8! $ $ ' ' ! ! 8! $ $ ' ' ! !
! ! ! !
!
! ! ! ! !
! !
!!
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! !' ! (! : ! %!
! !
!
! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
!
! ! !
! ! !
! !!
! !
! ! ;! ! ! ! ! <!
! ! ! ! ! !
!
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
!
! ! !
! ! ! ! ! !!
;!! ! ! ! ! ! ! !! $ $ ' & ' & %!<!! ! !=#!>#!?4/@*8!*+,-./0! .1! +2/!34.5.10! 67!8,--2.09! !A/@,4"!B/,C*)2,D3!.6!E++414F4@8! 7GHI&8! 00#!;7J$;KL! !
! ! !
!
! ! ! !
! ! !
! !
! ! !
! ! ! ! !!
! !
! ! !
! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
!
! ! !
! !
! ! !
!!
! !
! !
! ! H!
! ! !' (! : ! %!
! ! !' (!
! !
! !
! !
! !
!
!
! ! ! ! !
! ! !
! !
! !
! !
! !! H! ! ! 8! $ $ ' & ' & ! !
! ! ! !
!
! ! ! !
! ! ! !
!!
! ! ! !
!
!
!
! !
( ! ! !! )K!
!
! !
!( %! ! !
! ! ! ! !
#! ! ! ! ! !
#! ! ! ! ! !
! ! !( !
%! ! !
! !
#! ! ! ! ! !
#! ! ! !
!
#! ! ! !
!
! !I!
! ! ! ! !
!
K!! $ ' ' !I!! ! ! $ $ ' ' !( !* +! %!
! ! !
!
!
! ! ! ! !
#! ! !' (! !' (!
!
!
! ! !!
#! ! !' (! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
!!( !! %!!
!( %L! ! !!
! !
! ! ! !
! !
! !
!G!!
! ! !
! !
! !
! !
! ! ! ! !
! !
!
!
! ! !
! !!
L!! ! $ $ ' ' !G!! ! $ $ ' ' !
! ! ! !
!
! !
! !
! ! !
! ! ! ! !
!!
! !
!!
! 7J! !
!
! ! 8 ! ! 8 ! 77!!!
!
! ! !
! ! !
! ! !
!
! ! !
! ! !
!
!
! ! 79!!
!
! ! !
!7;! ! ! ! !
!!
! ! ! ! !
! ! ! !
! !
!
7J!! ! $ $ ' ' ! ! $ $ ' ' ! !77!! !?#!M#!N404D8!:;<<!=/>40!67!8,--2.09?!!7GHG&8!0#;HH! !O#!PQDD8!8,--2.0+!@61A0!>1-!@61>0+/4./0!67!B1-.>?!!7GK9&8!0#97J! !
79!! ! $ ' ' $!7;!! ! $ $ ' & ' & R! $ $ ' & ' & ! !
! ! !
!
! !
! !
! !
!
! ! ! !
! !
! ! !!
!
! ! ! !' (!
! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! ! !
! ! !
! !!
! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! 7<! !!
! !
! !
! !
! ! ! !
! !
! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
!!
7<!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! !
! ! ! !
!
! !
! !
!
! !
! !!
! !' (!
! ! !
! !
! !
! ! !
!!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! !
!
! ! !
! ! !!
! !
! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
!!
!
!!
! ! !
! ! !
!
! !
! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
! !
! !
! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
! ! !!
! ! ! !
! ! !
!!
! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !
! !7H!
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! !
! !
! !
7H!! ! ! ! $ $ ' !! ! $ $ ' & ' & %!
!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! !
!!
!
!
!
!
! !
! !!
!
' ! ! ! ! ! !
! ! ! "!!
! 8!
! ! (!
!# $" "
%""" &"" " '"
& " " ( ( '!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! $! #!!
$!! !
! !!
! !
!
! ! 7K! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! ! !' (! !
!! !' (7I! !
! ! ! ! !
! !' (!
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
!
! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! !7L! ! ! ! !
! !(S1*!T,C*!E--)*-4D*2&!!' (!' (! ! ! ! ! ! ! ! !
! 7G!
7K !* +! !* +! ! , , ! ! !7I!! $ $ ' ' !7L!! ! ! ! ! R! ! ! ! ! ! !
! ! ! !"! 8! !"! ! ! 8! !U! !7G!! ! ! ! ! ! !
!
! ! !
!
#! !!(>.)0.)*4+,D3&! ! !
! ! ! ! !
#! !(T**+,/-! !O*/24D,./&! ! ! !
! ! !
#! !(?*)V*0D,./&! ! ! !
! 9J!(.FW*VD&! ! !
#! !(X*/D4+! T.)Y4D,./2! !!M.+,D,./4+! EVD,C,D,*2&!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !97! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
#! !(>./2V,.Q2/*22&! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !99! !
$%! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!
! ! !
! ! !
! ! ! ! $! ! ! ! $!
! ! ! !( ! !' (! !' (&!!
9J!! !' (! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !! %! ! !97!! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!99!! ! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' #&!
! ' 8! R! $ $ ' ' R! $ $ ' !9;!! #&! ! !! 8! %R!
!! %! !' (! ! !
R! ! ! !
!! %R! ! ! !
!! ! ' %R! ! !0*)V*0D,./8! V./V*0D,./! !
)*V.-/,D,./!! !Y*Y.)3! %$!
! ! ! ! ! ! !
!
!
! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !( %! ! !
! !
! ! ! ! ! !
!( %!
! ! ! ! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
!!
! ! !
! !
!
! ! ! ! ! ! !
! !
! ! !' (!
! ! !
! !
! !
!! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
!!
! ! ! ! !( %! !
!( %! !( %! !
( %! ! !( %! !( %! ! ! ! ! !
! !( %! ! ! !
! ! ! !( %R!!
! ! ! !( %! !( R!
! ! ! %! !( %! !( %!
! !( %! ! !( %!
! ! !
!
! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
!( %! ! !( %! R!!
! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !9<!!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! !%! ! !
! ! !
! !
!
!! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
!!
9<!! ! $!
! ! ! ! ! ! !
!
! ! !
! 9H!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
$!! ! !!!!!!!!!! ! !! !( %!
! : !,! !!!!!! %!!!!!!!!!!!!!!( %! !!!!!!!!!!!!!!( #&!! %!
!
$! ! ! ! !!! !( %!! : !,! !!!!!! !%!! !( %! ! !!!( !#&!! %!
! ! ! !( %!
!( %! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! !
!! ! ! !
! !
! ! ! ! !!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !!
! ! !
!( ! %! !(
! %! !(
! %! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !
9H!! ! ! !! ! %!
! ! !
!
! ! !
! !
!
!' ! ! !( %!
! ! ! ! ! ! ! ! (!!
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
!!
! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! 9K!!
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !( %!
! !
!#! !#! !! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !'
(9I!
! ! !
! ! ! !!
! ! ! !
! ! !
! ! !! 9K!! ! ! ! %! ! ! ! ! R! ! !
! !! &!#!
9I!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! !
!
!! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !( ! %! !
!( %! ! !
! ! ! !
! ! !9L!! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !
!( %! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! !
!( %! ! !
!( ! ! ! !
! %! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! $! ! $! ! ! $! !
! ! $! ! ! $! ! ! ! $!
! !
! !
! !
! !
! ! ! !
! ! !
!( %! ! ! ! !
! !
! !
9L!! ! !)*V4++8!)*V.++*VD,./! !Y,/@6Q+/*22!
! ! !
!
!#! !#! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!$&!! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! !( ! ! %!
! !
! ! !
! ! !
! ! !
!
! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! !( %!
! !
! ! ! !
! !
! ! ! !("!
8! %! ! ! ! ! !("! %!
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ;J!
9G!! ! !5,[email protected]! !Q/@*)2D4/@,/-!;J!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ;7! ! ! !
! ! ! ! !( %!
! ! ! R! ! ! ! ! !
! ! ! !( %! !
( ! %R! ! !
!!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !!
! ! ! !
! !
! !
! ! !
! ! ! !
! !
!
! ! ! !
! !
! ! !
! !
! ! !
!
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! $! !
;7!! ! ' !
! ! !
!
!! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !!
! !
! ! ! !
! !
! ! !
! !
( !$ ! ! !!*! ! ! !*! %! !!$ %! +! ! !$ %&!! !$ %#####),-!
#&! ! $! !( !,! !,! %! !( %!
! ! !( %! 8!
8! 8! 8! 8! ! !( %!
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
!!
! !
! !
! ! !;;!
! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
;9!! $ $ ' ' R!! ! %!;;!! ! ! ! ! ! !
! R! ! ! ! !
! !! ! ' R! $ ! %!
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! !!
! ! !
! ! ! ! !
( %! ! ! ! ! !
! !( %! !( %! 8!!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !;<! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !
! R!!
! !( %! ! !
( %! ! !( %! !(
!,! %! !( %8!
!( !,! %! ! !
!( %R!!
! ! !
! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! !' ! !
! (;H!' (;K! !
;<!! ! !;H!! $ $ ' ' !;K!! $ $ ' ' !
! ! !
!
! ! ! ! ! !! !
! ! ! ! ! ! !!
! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! !!
( ! ! ".! ! !! ! !
! ! ! ! );I!
! ! ! ! ! !
!' (! ! ! ! ! ! ! !
! !' (! !
! !' (! !' (! ! !
( ! ! ! ! ! )!( ! ! '! ### ### ### ### ! !! ! ! ! ! ! !
! ! ### ! ! ! )!( ! ! '! ### ### ### ### ! !
! ! ! ! ! !! ! ! ! !$ %!
!$ %###! ! ! ! ),/!
( ! ! !)!
( ### ### ### ### ! ! !$ ! %! ### ### ### ###
! ! !$ %! (;G!
! ! ! !
! !
;I!! $ ' ' R! !;L!! $ $ ' & ' & !;G!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! !
!
! !
! <J! !
! ! ! ! ! !
!' (! ' (! ' (! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!!
! ! ! !
! ! ! ! ! !<7! !
! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !
! !
! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! ! !
(.FW*VD,C*&! ! !' (! !
! ! !(2QFW*VD,C*&! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
<J!! !' ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! & & !
! & & & & ! ! ! ! ! ! ! ! ! (!! $ $ ' ' %!
<7!! ! $ $ ' & 8! & 8! & 8! '! & 8! & 8! & !
! ! !
!
!!
!
! #!! ! ! !
! ! ! !
#! !! ! ! ! !
&! ! !!( ! ! ! ! %! ! !( %! !(
%! !( %! !( %!
&! !( %! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
( ! ! ! ! %! ! ! ! ! ! ! !( ! ! ! R! !
! ! ! ! %! !( %! !( %!
!( %!! !( %!! !
( %! ! !( %! !( !! %! !( !!
%! !( ! %! !( !! %!
!( ! %! !( %! !( %! !( !
%R! ! !' (! ! !
! !
#! ! ! ! ! !( %! !( %! !( ! !
! ! %R! ! ! ! ! !( %! !( %! !( %! !
( %! !( %R! ! ! ! ! ! ! !
! !
#! ! ! ! ! !
#! !!!! ! ! ! ! ! ! !
#! !!! ! ! ! ! ! ! !
#! !!! ! ! ! ! !
#! ! ! ! ! ! ! ! !
#! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! !
#! ! ! ! ! ! ! ! !
#! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
!
&! !( %! !( ! !
! ! %! !
: &! !( %! ! ! ! ! !( %!
! !( ! ! ! %!
: &! !( ! ! ! %! ! ! ! ! !
( %! ! ! !
&! !( %! ! !
: &! !( %! ! ! ! ! ! !
: &! !( %! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
&! !( ! ! %! ! ! !
: &! !( %! ! ! ! ! ! ! !! !("
%! !( %! !( %!
!! !! !! !! !! !! !!!
!( %! ! !(
%! !
: &! !( ! %! ! ! ! !
!( ! ! %! ! !( ! ! %!
!
!( ! $ $ ' ' %! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
#! !! ! ! ! ! ! ! ! !
!( ! ! ! ! ! ! %R!!
!!!!!!!!!! ! !' (! ! ! ! ! ! !
#! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
( ! %!
#! ! ! ! ! !( ! %! ! !( ! %!
! ! ! ! ! !
!
!
!
! $! #!!
$!! ! ! !
! !
!
! !! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! !
!!
! !
! !
! ! !
! !
! ! ! ! !!! ! ! !
! !$ (!: 8! %! !#! ! !
<9!( %! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! !#! ! !
<;!( %! ! ! ! !( ! &
! %! ! ! ! !( ! !
%!! ! ! !' (!: ! %! !
! !!' (! !
! ! ! ! !$ %! !' (!! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! !!
<9!!2*/2*$@..)2!<;!!V14//*+2!.6!4VD,./!
!
! ! ! ! ! ! !
!
! !
! ! ! ! ! ! ! &
! ! ! ! ! !
!
$!! ! "!! ! !! ! !( ! "!! !( %! ! !! ! %!
$!! ! "!! ! !! ! !( !! "!! !( %! !!!! ! %!
$!! ! "!! ! !! ! !( ! "!! !( %! ! !! ! %!
! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! !( %! !
!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! <<!
! ! ! ! ! Z! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !!
<<!! !' (! ! ! ! !
8! 8!8! 8! 8! ! !! ! $ ' R! $ ! %!
! !! ! ! ! ! ! !2.Y*2D1*2,4!
! ! !
!
! ! ! !
! ! ! !
! !' (!: %!
!' (!: %!!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
$ %! ! ! ! ! ! !
!
!( %! ! <H!( %! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !' (! ! !
!!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !!
! ! ! ! ! ! <K! ! ! !
$!! !!%!! ! !!! !! &!!! ! ! !! &!!! !
$!! !%! ! !!!!!!!(! ! &!!! ! !!!!!!(! ! &!!! !
$!! !%! !!!! !(!!!!!!!!!! ! &!!! ! !!!!!!(! ! &!!! !
$!! !%! ! !! !(!!!!!!!!!! ! &!!! ! !!!!!!(! ! &!!! !
$!! !!%!! !!!! !(!!!!!!!!!! !&!! !!!!!! (! ! &!!! !
$!! !!%!! ! !!! !(!!!!!!!!!! <I! &!! ! !!!!!!!(! ! &!!! !
! <L! !
! ! !
! ! ! <G! ! ! !
<H!! ! 8! ! ! ! !
! ! ! !<K! $ $ ' & ' $!!!! ! !!2*/2*$F42*2&"!*3*8!*4)8!/.2*8!D./-Q*8!F.@38!Y,/@!!!! ! !!2*/2*$.FW*VD2&"!6.)Y8!2.Q/@8!2Y*++8!D42D*8!D.QV18!Y,/@$.FW*VD2! !C,2,F+*!.FW*VD28!4Q@,F+*!.FW*VD28!!! .@.).Q2!.FW*VD28!240,@!.FW*VD28!D4/-,F+*!.FW*VD28!V.-/,\4F+*!.FW*VD2#!!!! ! !!V./2V,.Q2/*22&"!*3*$V./2V,.Q2/*228!*4)$V./2V,.Q2/*228!/.2*$V./2V,.Q2/*228!D./-Q*$V./2V,.Q2/*228!!! F.@3$V./2V,.Q2/*228!Y,/@$V./2V,.Q2/*22!<I! ! ! ! ! ! !<L! $ $ ' & ' & !<G! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! !
! !!
! ! ! ! !
!$ %! !$ %;<! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !!
! ! ! !
! !$ %! !
! ! ! ! ! ! !
!!
! ! ! ! ! ! !
! H7!! ! ! !!
$! ! ! ! ! !!
$! ! ! ! !!
$! ! ! ! ! ! ! H9!!
! ! ! ! !!
$! ! ! !!
$! ! ! ! !!
$! ! ! ! !!
$! ! ! ! ! !
$! ! ! ! !
HJ!!' (! !' (! !V./D4VD&! ! R! ! ! ! ! !
!H7!! ! !!6**+,/-&"!! $! ! !%! !! $! ! !$! !
$! ! !%! ! $! ! !%! !! $! !
!%! ! $! ! !%! !! $ $ ' ' %!H9!! ! ! !! ! ! ! $%!
! ! !
!
! ! !
! ,! ! ,! ! "! ! !! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! !!
! !
! ! ! ! !
! ! !!
! !
! !
!
! ! ! !!
!
! !
! ! ! !
!
!!
! ! ! ! !
!( % %! !( %! ! !
( %! ! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! ! ! !!
! ! ! ! !( % %! !
! ! ! !( %! ! ! !( %!
! ! ! ! ! ! !
! !
! ! !
! ! !
! !!
! ! !( %!
! ! ! !
! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
!
#! ! ! !
!!
! !
!!
!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
!
!
! !
! ! ! !
! ! ! !
!!
! ! !'
Z(! !' Z(! !
#! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! !
! !!
! ! ! ! ! ! ! !
#! ! ! !
! ! !
!
#! ! !
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! !
! ! !!
! ! !
!
! !
! ! !
! !
! ! !
! !
!
! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
!!!
!
! ! ! ! !!
! ! !( %! ! !! H;!
! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! !
! !
! ! !
! ! H<!
( ! &! ! &!! &! ! !
$ %&! ! !$ %&! !!$ %&! !
! 00!$ %! !! ! ! ! )!!
: ! ! ! ! ! ! %!
H;!! ! !! %! ! !( ! ! ! ! ! ! %! !!
#! ! ! !! $ ! $ ! $ ! $ ! $ &! !
#! ! ! ! ! ! !
#! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! %! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! %! ! !! %!&!! " $ $ ' ' %!H<!! $ $ ' ' $!HH!! ! #!
! ! ! ! ! ! !
!
! !
! ! ! ! !( %! ! ! ( !%! !! !%! %!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! !,! !,! !,! !!!!!!! !!!!!!!! !!!!!! !!!!! !!!!!! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! !
! !( %! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! HK!
$!
#! !' (! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !! !
! !
#! ! ! ! ! !
! ! !' (! !
! !
#! ! ! ! !
#! ! ! ! !
! !(
%! ! ! ! !
#! ! ! !
! R! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
#! ! ! !
! ! !
! !
#! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
HK!! ! $ $ ' & ' $!
! ! !
!
! ! ! !
! !!
! ! ! !
! !
!!,!! !!,!! !"! !! ! !!!!!!! !
! ! ! !
! ! !
$! ! ! ! !$ ! %! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !! ! !! !! !!! !!! !!!
!! !! ! R!!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! 8!!
! !$ %! !
! !
$! ! ! ! !$ %! : 8! %! !$ %! :
8! %R!!
! ! ! !
! ! !' (!: 8!
%! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! !
! ! ! ! ! ! !
!
!
! ! !
!
! ! ! !
"!! ! !
! ! ! ! ! !
!( ! %! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
#! !! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !(
%! !( %! !( %! !(
%! !( %! !(
%HI!
! ! ! ! ! !
&! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! HL!
! ! ! ! ! !
&! ! ! HG!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
$! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
HI!! ! ! !HL!! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! $ $ '
%! ! ! !HG!! !' !! %! !
! ! ! 8! ! !
!! !! !! (! ! ! $ $ ' ' %!! !
"!! !
! ! !
!
( %KJ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! !
$! ! ! ! ! !
!( %! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! K7!
! !
! ! ! !
!
$! ! ! !
! ! ! ! ! !!
#! !! ! !
! ! K9! ! !
! !
! ! ! ! !K;!
$! ! ! ! ! ! !
! ! !
!
! !
! !
! ! !
! ! ! ! K<!
KJ!! ! $ $ ' R! $ $ ' !K7!! ! $ $ ' ' !K9!! ! ! $ ' & R! ! !
! ! ! $!K;!! ! ! ! ! ! ! ! ! $ !! ! ! %!K<!! ! ! ! ! $!
! ! ! ! ! ! !
!
$! ! ! ! KH!
! ! !
! ! ! !
! ! !
! !( %! !
!( %! !
!KK!!!
! !
! ! ! ! ! ! !
! KI
! ! ! !
! ! !
! !
!
$! ! ! ! ! !' (! !
! ! ! ! !
! ! ! !
!!
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
$! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
KH!! ! ! !! ! !
%!KK!! ! ! ! ! ! !! %! ! $ $ ' ' $!KI!! ! $ $ ' ' R! ' $!
! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! KL!
! ! ! KG!
! ! ! ! ! !IJ!
! ! ! ! ! ! !I7!
"!! !! ! ! I9!
! ! !( %! ! ! ! !( %!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
#! !& '! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !( %! ! ! ! !( ! ! &
! & ! & ! %!
KL!! ! ! $ $ ' ' $!KG ! $ $ ' ' R! ! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' & ' R!
' R! R! !! !! !! %! ! $ $ '
' ! ! ! !! %! ! $ $ ' ! ! ! !
! !! %! ! $ ! IJ ! % I7 ! ! ! $ $ ' ' !I9 ! R!
! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' & ' & R! & ' & R! $ $ ' ' R!
$ $ '! ' & R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! $!
! ! ! ! ! ! !
!
#! !& '! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! I;! ! ! !
! !
#! !( ! ! %!
#! !
#! !
#! !( ! %! !
! ! ! ! ! ! !( ! %!
!( %! !( %! !( %! !
!( %! !( %! !(
%! !( %! ! ! ! !( %! !
( %! !( %! ! ! ! !(
%! !( %! !( %! !( %!
#! ! ! !
I<! ! ! !
! ! ! ! ! !
&! ! ! ! ! ! ! ! ! !
&! ! !!( ! %! !
&! !
&! !( ! ! %!&! !
&! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !
! ! !( %!! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! I;!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ ' !I<!! $ R! $ ! !
! ! !
!
! ! !
! ! ! !
! !( ! ! ! %! ! !
! ! ! ! !
! !( ! ! %! !
! ! ! ! ! !!
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
&! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
&! ! ! ! ! ! ! !
&! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
&! !
! !
! !
&! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
&! ! !
! ! ! ! !
!( %! ! !( %! !( %!IH!
! ! ! ! ! ! IK! IH!! ! ! $! !IK!! ! ! $ $ ' '! R! $ ' ' R! $ $ ' ' R! ! $ $ ' ' !"! $
$ ' ' R! ' !"! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ &
$ ' ' !"! & ' & R! ' R! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ '!
' R! ' R! ' R! ' R! ' R! ' R! ' R! ' R! ' R! ' & R! $ $ '
' R! ! ! ! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' & R! $ $ ' ' R!
' R! ' R! ' R! $ $ ' ' ! !
! ! ! ! ! ! !
!
#! !!! ! ! ! !#! !!! ! ! ! !#! !!! ! ! ! ! ! ! ! !#! !! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
!( ! ! %II!
! !
! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
"!! !% &!! ! !
!( %! !( %!
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! #! !! ! ! ! !
! ! ! ! !
! $!
! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! II!! ! ! ! %! ! ! ?! ! ! ! &
!! %! ! ! ! ! $ R! $ ! R! $ ! ' !
! ! !
!
#! !! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
#! !! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! !
! !
! !
! ! !IL!
! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! !
!
! !! ! ! !
! !
! !
( ! ! ! !! ! ! &! ! !
! ! ! !! ! ! ! ######)12!
IL!! $ ! ! #&! ! 8!
! ! !IG!! $ $ ' ' !! ! $ $ ' ' & %R!! ! $ $ ! !' !! %!
(!
! ! ! ! ! ! !
!
( ! ! ! !$ !%)/3!
! !
( 4! ! &! !)/5!
!
( !6 7! !! ! !
! ! ! ! ! !)/-!
! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! !L;! ! !
! ! !
! !
! !
! ! !
! ! !
! !
! !
LJ!! $ $ ' ' !L7!! $ $ ' ' !L9!! $ $ ' ' !! $ $ ' ' %$!L;!! ! $ $ ' ' & ' !
! ! !
!
! ! ! ! !
! !
! ! !L<!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! LH!
#! !!! !
#! !!! !
#! !! !
!
! ! ! ! ! ! ! !( ! %! !
! !( %! ! ! !( ! %! !
( ! ! %! !( %! ! ! ! !
! !( ! %! ! ! ! !( ! ! %LK!
! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! !
! !
!
! ! !
L<!! #&! ! ! ! ! !! %!
!! $ $ ' ' %!LH!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ! ! ! !
! ! ! &!! ! ! !$ ! !%! ! ! %!
! ! !! $ $ R! $ ! ' %! !! ! ! !&! ! !
LK! ! ! ! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! !
!
"!! !! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! LI!!
#! ! ! !! ! ! ! ! !
&! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! !LL! ! !
! ! ! !(
! ! %!
&! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
#! !! ! ! ! ! !
! !
! ! !
! ! !
! ! ! !
!( ! %! ! ! !
( 8! %! !( 8! %! ! !( 8!
! ! %LG! !
#! !! ! ! ! !
! ! !! !
! ! ! ! !! ! ! ! ! !
LI!! ! $ $ ' ' R! ' ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' ! ! !
! ! ! ! ! ! ! $!LL!! ! ! ! ! !LG!! ! $ $ ' ' R ' R ' R ' R ' R! ! ! ! ! !
$ ' ' R! ! ! ! 8! ! ! $ $ '
' R! $ $ ' ' R ' R! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !(
! %! ! $ $ ' ' R ' R! $ $ ' ' R ' R! $ $ ' ' $!
๔๘ พทธธรรม
นอกจากน ยงมวธจาแนกความรอยางอนอก ซงอาจถอวาเปนวธเบดเตลด เอาความรในชดตางๆ ท
กลาวแลวขางตนมาคลกเคลาเขาหมวดกน เชนแหงหนงทานกลาวไว สรปไดเปนความรตางชนด ดงน
๑. อตหะ (+ อนสสวะ) อตกรา ปรมปรา ความรทไดจากการบอกกลาว เลาลอ ตรบฟง เลาเรยน
ถายทอด นาสบกนมา ๒. ปฏกสมปทา ความรตามแบบแผนตารา ๓. ตกกะ นยะ อาการปรวตก ความรทไดจากการคดหาเหตผล คอ ตรรก อนมาน การตรตรอง
ตามแนวเหตผล ๔. ทฏฐนชฌานกขนต ความรทพจารณาเหนสมกบหรอยอมรบเขาเปนทฏฐหรอทฤษฎของตน ๕. สยมภญญา หรอสกขธรรม ความรทไดดวยรแจงชดประจกษกบตว (เปนอตตประจกษ) ขยาย
ความวา ความรทไดเหนจรง ไดรจรง ไดชงเหตผล ไดไตรตรอง ไดทาใหแจมชด ปรากฏชดแลว
ความถกตองและผดพลาดของความร เรองราวทควรทราบเกยวกบความร ยงมอกหลายอยาง ไมอาจแสดงไวในทนทงหมด จงจะกลาวอก
เพยงเรองเดยว คอ ความถกตองผดพลาดของความร และแมในหวขอน กจะกลาวถงหลกทควรทราบเพยง ๒
อยาง เทานน
ก. สจจะ ๒ ระดบ ผสดบคาสอนในพระพทธศาสนาบางคน เกดความสบสน เมอไดอานไดฟงขอความบางอยาง เชน บาง
แหงวา ไมควรคบคนพาล ควรคบบณฑต คนพาลมลกษณะอยางนๆ บณฑตมลกษณะอยางนๆ ควรยนดแต
ของของตน ไมควรอยากไดของของผอน ตนเปนทพงของตน คนควรชวยเหลอกน ดงน เปนตน แตบางแหงวา
พงพจารณาเหนตามความเปนจรงวา กายกแคกาย ไมใชสตว บคคล ตวตน เราเขา พงรเทาทนตามเปนจรงวา
ไมใชของเรา ไมใชตวตนของเรา สงทงหลายเปนอนตตา ดงนเปนตน แลวมองไปวา คาสอนในทางพระศาสนา
ขดแยงกนเอง หรอไมกงง แลวไมเขาใจ หรอบางคนเขาใจบางแตไมชดเจนพอ ทาใหเกดการปฏบตสบสน
ผดพลาด ดาเนนชวตไมสอดคลองกบสภาพความเปนจรง ในเวลาทควรพดควรปฏบตตามความรใน
ชวตประจาวนของชาวบาน กลบพดหรอปฏบตดวยความยดถอในความรตามสภาวะ เปนตน ทาใหเกดความ
วนวายและเสยหาย ทงแกตนและผอน คมภรฝายอภธรรม หวงจะชวยปองกนความสบสนผดพลาดเชนน จงสอนใหรจกแยกสจจะหรอความ
จรง เปน ๒ ระดบ กลาวคอ90
๑. สมมตสจจะ ความจรงโดยสมมต (เรยกอกอยางหนงวา โวหารสจจะ ความจรงโดยโวหารหรอโดย
สานวนพด) คอ จรงตามมตรวมกน ตามทไดตกลงกนไว หรอหมายรรวมกน เปนเครองมอสอสาร พอใหสาเรจ
ประโยชนในชวตประจาวน เชน คน สตว คนด คนชว โตะ เกาอ หนงสอ เปนตน (conventional truth) ตวอยางท
พอเทยบใหเหนเคา เชน ภาษาสามญพดวา นา วา เกลอ เปนตน
90 ความคดเกยวกบสจจะ ๒ น เรมแสดงออกเปนคาบญญตในคมภรกถาวตถ แตยงไมระบแบงเปนถอยคาชดเจน คอ กลาวถง สมมต
สจจะ ใน อภ.ก.๓๗/๑๐๖๒/๓๓๘ และกลาวถง สจฉกตถปรมตถ และ ปรมตถ ใน อภ.ก.๓๗/๑-๑๙๐/๑-๘๓; การระบชดปรากฏใน
ปจ.อ.๑๕๓,๒๔๑ นอกจากนมกลาวถงและใชอธบายธรรมในทอนหลายแหง เชน ม.อ.๑/๒๙๙ = ส.อ.๒/๑๖; ธ.อ.๗/๕๖; สงคณ
มลฏกา ๑๖๕, ๒๘๐, ๒๙๗; สงคณ อนฏกา ๓๒๘; วสทธ.ฏกา ๒/๑๔๐; อ.อ.๕๐๑; อต.อ.๒๑๓; สงคห.ฏกา ๒๕๕.
! ! ! ! ! ! !
!
#! !! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !(Q+D,Y4D*! D)QD1&! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! !]3@).-*/! ^_,@*! :]-^&! !O.@,QY! >1+.),@*! :`4>+&! ! !(
! ! ! !
%!
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !
( 4! &!! ! &! !
! ! ! ! ! ! ! ! )25!
! ! ! ! ! !
! !
! !
( ### ! ! ! ! !! ! )
2-!
( ! ! ! !! )
2,!
! !( %! ! !
! ! ! ! !
! ! G<! !
G7!! $ $ ' ' ! ! $ $ ' ' $!G9!! $ $ ' ' !G;!! $ $ ' ' !G<!! $ $ ' R! $ $ ' R! ! $ 8! R! $ $ ' !"! $ $ ' $!
! ! !
!
"!! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
#! !!! ! !
#! !!! ! !
#! !!! ! !
!! ! ! !
! ! ! !
! !
!! ! ! !
! !
! !
!! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !!
! !
! !
! !
! ! ! !
! !
' ! ! ! ! ! ! +! '!$ %!
#! !! ! !! ! !
#! !! ! !! ! !
#! !! ! !! ! !
#! !! ! !! ! (GH!
GH!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! !! !"! %! ! ! ! ! $ $ ' ' R!
! $ $ ' ' R! ! $ $ ' R! $ $ ' R! ! $ %! $ ! ' ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
!
! !
! !
! ! !
! GK!
$$!! ( ! !( )! $ &! &!
%&! +! ! "! ! ! ! !! !.! ! )GI!
! ' ! !( ! )! &! ! !
'(!( ! ! ! ! &!! &! ### ### ### ### ! ! !
! )GL!
! ( ! ! ! ! ! ! &!! ! )!
!: #%!' !! #!
! ! !( )! #)!( ! ! '! ### ######## #### #### ! ! )GG!
! ( ! ! &! #!!( '! ! ! &!
! ! &! ! &! !&! ! &! ! &!! &! ! ! ! ! ! ! !!
+! )!!( ### ### ### ### ! !! ! )!!
GK!! ! ! ! $!$$! !2 3! ! ! ! !( ! ! !
! ! ! %! ! !!! ! !)! ! ! !
GI!! $ $ ' ' !GL!! $ $ ' ' !GG!! $ $ ' ' !
! ! !
!( '! ! &!
! &! ! &! ! &!! &! ! &!
! &!! ! ! ! ! ! !! &! ! +! )!
### ### ### ### ! !! ! (
7JJ!
! ' ! !( ! )!### !( ! )!### !( ! )!&! ! $$$ $$$
'(!( ! ! ! ! ! ! !
! ! &!### ### )
535!( ! &! !
&! ### ### ### ### !! ! ! ! )
53-!
! ( ! ### ### ### ### ### ### ### ### &!! ! ! ! ! ! ! ! ! &! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !)!
( ### ### ### ### ### ! ### ### &!! ! ! ! ! ! ! ! !
&! ! ! ! ! ! !! ! !! ! ! )
53,!
! ( ! ! &! !! ! &! !
! ! ! ! ! ! )538
!! ( ! ! ! ! ! ! ! !
### ! ! ! ! ! ! !###)530!
7JJ!! $ $ ' & ' & !7J7!! $ $ ' & ' & !7J9!! $ $ ' ' !7J;!! $ $ ' & ' & !! %!7J<!! $ $ ' ' !7JH!! $ $ ' & ' !
! ! ! ! ! ! !
!
! ( &! +! . +! . +! . +! .+! &! ! ')!
($ %! &! +! !$%! !
! ! &! +! !!
(!
( ! &!! ! +!!!
( &! &!! ! !
! ! )!!( &! &!$ %!
&! +!### ### ### ### ###!$ %! &!
)7JK!
! ' .! ! !! !
!(!
( 4! '! !! ! ! &! !
! ! ! ')!!% #$ ! %&!( ### ### ### ### ! ! !! ! &! ! !
! ')!! % #$ ! %&!!( 4! ! ! ! !
! ! !$ %! ! +!!( !$ %! ! !$
! ! ! %&! ! !$ !%&! ! ! ! !
$ ! ! %&! )!& ! $'!
' ! ! ! !! &!!
7JK!! $ $ ' & ' & !
! ! !
!( ! ! !! ! ! (!
' $$$ $$$ $$$ $$$ !
! ! (!
' ! &! ! !
+! ! ! ! ! +!(!
' $$$ $$$ $$$ $$$ ! !
! ! (7JI!
! ( ! '! !! ! ! &!
! !! ! +! ###
### ### ! !### ! ### ! )!!
( ! '! !! ! !
! ! ! !! !
&! ! ! ! ###! ### ! )
53/!
! ( ! '!! &! ! &!
! &! ! &! ! &! !&! ! &! !
)!: ! ! ! ! ! %7JG!
! ! ! !$ %!'! ### ### ###
### ### ! !! ! +!!
( ! ! ! !! ! ! &!
7JI!! $ $ ' & ' & !7JL!! $ $ ' & ' & R! ! !! %! Z! !! %! Z!
!! $ $ ' & ' & %!7JG!! $ $ ' ' ! !
! ! ! ! ! ! !
!
! !$ %&! $ %! ! !! ! (!
( ! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! ###)553!
! ( ! ! ! !"! '! !$ %! '! !$%! '! ### ### ###! ### ### ### ')!( "! ! ! ! &!
! ! ! &!! ! )! $ ! !
! ! ! %!!( ! ! ! ! &!
&! &!###)!
( ! ! ! ! %777!
! ( ! ! !! ! ! !
! ! ! !! ! ! !
! !!!( ! ! ! !
! ! &! ! !! ! &!! ! !
! ! ! +!!
( ! &! !! &! !
&! ! &! !&! ! &! ! !
! +! !)!: ! ! ! ! ! %779!
77J!! $ $ ' ' !777!! $ $ ' & ' & !779!! $ $ ' ' !
! ! !
!
!
#! ! !
! ! ! !
! !!
!
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
!!
! !
! !
! ! !!
!
! ! !
! ! !
!
#! !
! ! !!
! ! !
! ! ! !
!!!
!
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !!
! !
! ! !!
! ! ! ! ! ! !
!
! !
! ! !
! ! !
! ! !
!
#! !
! ! !
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !
#! ! ! !
! ! !
!!
! ! !
! ! !!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !
!! ! ! !
! !
! ! ! ! ! !77;! ! ! ! ! !
! !
! ! ! !
!!
! ! !
! ! !
! ! !( %!!
77;!! ! !
! ! !
!
! ! !77<! !
! ! !
! !
! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! !
! $! !
77<!! ! ! ! ! ! !
! ! $!
! ! ! ! ! ! !
!
!!
! "!! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! !!
! ! ! ! ! ! ! &
! ! ! ! !
! ! ! !( ! ! %! ! !(
%! ! !( %!
! ! ! ! !
! ! !!!
! ! ! ! ! ! !
!" # # $ $ %! !" # # $ $ %! ! !
! !( ! !
%! !( ! ! ! %!
! & ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
$!! !! !( %!!
$!! !! !( %!!
$!! !! !(
%!
! ! ! !
!!
! ! ! !
!( %! ! !
! ! ! !
! ! !( %!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
!( ! ! !&! ! !
! ! /! $H;%! ! ! !
!
! ! !
!! ! ! !
!! ! ! ! ! !! !!
!!
! ! ! !' ! ! (!
!* +! !* +!( ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
%! !" # # %! !* 8! ! ! ! !
! +!( ! ! %!
! ! ! ! ! !
!!
! ! !
! ! !* ! !
! +!" # $ %! ! !
! ! ! !( %!
! ! ! !
! ! ! !
! !" #&%! ! ! ! ! ! !
! ! !( ! %! ! ! !
! ! ! ! !( %!
! ! !( %! ! ! ! ! &
! ! !( %! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! !!
! !
!( %!
! ! ! !
! ! ! ! !
!
! !
!!
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! !
! !
$! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !!
$! ! ! ! ! !
! !
! !
$! ! ! ! !
! !
! !( %! !
!
! ! !
! ! ! ! ! !
! !( ! !
%!!
! ! ! !
! ! ! !
( %! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
!!
! ! ! ! !
! ! !!
! !!
&! ! ! !!
&! ! !!
&! ! ! !
&! ! ! ! ! !
! !
!
!
! #! %!!
! ! !
! !
!
! ! !
! !
! ! ! !
! !!
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !
! ! !
! ! !
! !
! !
! ! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! ! !
!
!
! !
! ! ! ! ! !
! ! CC;! ! !
77H!! ! ! ! ! ! ! !
#! ! !0132,V4+! +452&! ! ! !
! ! !
#! !!-*/*D,V!+452&! ! !
!
! ! ! ! ! !
!
! !
! !
! ! !
( !$ %! ! ! !$ %! !! !!
#! !! !###!#! 559! !###!#! ! !###!
! ! ! ! ! ! !! !( ! ! ### ! ! ###
! )551
!
! !& '! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !(S1*! S1)**! >14)4VD*),2D,V2! .6! a_,2D*/V*&!
! !
#! !(AY0*)Y4/*/V*&! ! ! ! !
!
#! !(OD)*22! 4/@! >./6+,VD&! ! !
! ! !
! !
! !
!
! !:O.Q++*22/*22! !`./$O*+6&! ! !
! !
#! !!023V1,V!+45&! !!
#! !
! ! !!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !!! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
!" ! ! ! !
! ! ! ! #! !! ! ! !
! " ### ### ### ### " " ### ###### ### " "$ %" " "
" " "! ### ### ### ###" &" " "
" " " " " " " "" " " " "! ### ### ###
### " &"
! " '&"! " '&"$ " " %"! " &"! " " '&"! " &"! " " " "
" " '&"! " &"! " " ### ### ### ### "
" " " " " "" " " ""! " " &""#!
""#!! $ $ % & % & !
! ! ! ! ! !
!
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! !( !
! ! %!
! ! !
!
! !
!( ! %! ! ! !
! ! ! !!
! !
! ! ! ! ! !
!! ! ! ! !
! ! !
#! !! !!! !
#! !! !!! !
#! !! """ !
! ! ! ! 8!
! ! ! ! ! 8!
! ! !
! ! ! 8! !
! ! ! ! 8!
! ! !
8! ! ! !
! 8! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !
๖๖ พทธธรรม ๑. ความเขาใจเกยวกบศพททเกยวของ
๑. สงขารทงปวง กบ ธรรมทงปวง
ผศกษาจะสงเกตเหนวา ในขอ ๑ และขอ ๒ ทานกลาวถงสงขารทงปวงวา ไมเทยง และเปนทกข แตใน
ขอ ๓ ทานกลาวถงธรรมทงปวงวา เปนอนตตา คอ ไรตว หรอมใชตน การใชคาทตางกนเชนน แสดงวามความ
แตกตางกนบางอยางระหวางหลกท ๑ และท ๒ คอ อนจจตา และทกขตา กบหลกท ๓ คอ อนตตตา และความ
แตกตางกนนจะเหนไดชด ตอเมอเขาใจความหมายของคาวา “สงขาร” และคาวา “ธรรม”
“ธรรม” เปนคาทมความหมายกวางทสด กนความครอบคลมทกสงทกอยางบรรดาม ทงทมไดและไดม
ตลอดกระทงความไมม ทเปนคกบความมนน ทกสงทกอยางทใครกตามกลาวถง คดถง หรอรถง ทงเรองทาง
วตถและทางจตใจ ทงทดและทชว ทงทเปนสามญวสยและเหนอสามญวสย รวมอยในคาวาธรรมทงสน
ถาจะให “ธรรม” มความหมายแคบเขา หรอจาเพาะอยางใดอยางหนง กเตมคาขยายประกอบลงไปเพอ
จากดความใหอยในขอบเขตทตองการ หรอจาแนกแยกธรรมนนแบงประเภทออกไป แลวเลอกเอาสวนหรอแง
ดานแหงความหมายทตองการ หรอมฉะนนกใชคาวาธรรมคาเดยวเดยวโดดเตมรปของมนตามเดมนนแหละ แต
ตกลงหรอหมายรรวมกนไววา เมอใชในลกษณะนนๆ ในกรณนน หรอในความแวดลอมอยางนนๆ จะใหม
ความหมายเฉพาะในแนวความ หรอในขอบเขตวาอยางนนๆ เชน เมอมาคกบอธรรม หรอใชเกยวกบความ
ประพฤตทด ทชวของบคคล หมายถง บญ หรอคณธรรมคอความด เมอมากบคาวา อตถะ หรออรรถ หมายถง
ตวหลก หลกการ หรอเหต เมอใชสาหรบการเลาเรยน หมายถง ปรยต พทธพจน หรอคาสงสอน ดงนเปนตน
“ธรรม” ทกลาวถงในหลกอนตตตา แหงไตรลกษณน ทานใชในความหมายทกวางทสดเตมท สด
ขอบเขตของศพท คอ หมายถง สภาวะหรอสภาพทกอยาง ไมมขดขนจากด ธรรมในความหมายเชนน จะเขาใจ
ชดเจนยงขน เมอแยกแยะแจกแจงแบงประเภทออกไป เชน จาแนกเปนรปธรรม และนามธรรม บาง โลกยธรรม
และโลกตรธรรม บาง สงขตธรรม และอสงขตธรรม บาง กศลธรรม อกศลธรรม และอพยากฤตธรรม (สภาวะท
เปนกลางๆ) บาง ธรรมทจาแนกเปนชดเหลาน แตละชดครอบคลมความหมายของธรรมไดหมดสนทงนน แตชด
ทตรงกบแงทควรศกษาในทนคอ ชด สงขตธรรม และอสงขตธรรม
ธรรมทงหลายทงปวง แยกประเภทไดเปน ๒ อยาง คอ119
๑. สงขตธรรม ธรรมทถกปรงแตง ไดแก ธรรมทมปจจย สภาวะทเกดจากปจจยปรงแตงขน สภาวะท
ปจจยทงหลายมารวมกนแตงสรรคขน สงทปจจยประกอบเขา หรอสงทปรากฏและเปนไปตาม
เงอนไขของปจจย เรยกอกอยางหนงวา สงขาร ซงมรากศพทและคาแปลเหมอนกน หมายถง สภาวะ
ทกอยาง ทงทางวตถและทางจตใจ ทงรปธรรมและนามธรรม ทงทเปนโลกยะและโลกตระ ทงทด ท
ชว และทเปนกลางๆ ทงหมด เวนแตนพพาน
๒. อสงขตธรรม ธรรมทไมถกปรงแตง ไดแก ธรรมทไมมปจจย หรอสภาวะทไมเกดจากปจจยปรงแตง
ไมเปนไปตามเงอนไขของปจจย เรยกอกอยางหนงวา วสงขาร ซงแปลวา สภาวะปลอดสงขาร หรอ
สภาวะทไมมปจจยปรงแตง หมายถง นพพาน 119 ด สงคณ อ.๓๔/๓/๒; ๗๐๒/ ๒๗๗; ๙๐๗/๓๕๔; ธ.อ.๕/๑๑๒; ฯลฯ (สงขตธรรม มคาจากดความแบบอภธรรมนยหนง ตามทมาท
อางไวขางตนนนวา ไดแก กศลในภม ๔, อกศล, วบากในภม ๔, กรยาอพยากฤตในภม ๓, และรปทงปวง)
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !(
! %! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! !
! !
! ! ! ! 79J!
! ! ! !(
%! ! ! ! ! !
#! ! !!
#! ! !
#! ! ! !
! ! ! ! !(
%! ! ! ! ! !
#! !
#! !
#! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !!
' ! ! !
(797!
! !
79J!! $ $ ' & ' $!797!! $ ' ' R! ! !' ! ! &! (! ! 8! $ '
%!' ! (!! ! ! ! 8! $ $ ' %!
๖๘ พทธธรรม
๒. สงขารในขนธ ๕ กบ สงขารในไตรลกษณ
ในภาษาไทย มตวอยางมากมายทคาพดหรอคาศพทเดยวกน แตมความหมายตางกนหลายอยาง ท
ตางกนเลกนอย ยงมเคาความหรอลกษณะบางอยางคลายคลงหรอพอเทยบเคยงกนได กม ทตางกนหางไกลจน
ไมมอะไรเทยบหรอโยงถงกนเลย กม เชน “กลอน” หมายถงคาประพนธประเภทหนงกได หมายถง ไมขดหรอ
ลกสลกประตหนาตาง กได หมายถง ลกตมทใชเปนอาวธ กได
“เขา” ทหมายถงเนนอนสงขนไปบนพนดน และ “เขา” ทหมายถงสวนของกายมลกษณะแขง ทงอก
ออกมาจากหวสตวบางพวก กลาวไดวามลกษณะคลายกนอยบาง แต “เขา” ทเปนสรรพนามบรษทสาม กบ “เขา”
ทเปนชอนกพวกหนง คงพดไดยากวามอะไรใกลเคยงหรอเทยบคลายกนได
อยางไรกตาม สาหรบผทเขาใจความหมายนยตางๆ ของถอยคาดแลว และไดยนไดฟงไดใชอยจนเคย
ชน เมอพบคาเชนนน ทมผใชพดใชเขยนในขอความตางๆ ตามปกตจะแยกไดไมยากวา คานน ทใชในขอความ
นน มความหมายอยางไร โดยมากจะเขาใจไดทนท ตวอยางเชน “จะเยบผาได กตองใชเขม จะสรางบานใหญ
ทานใหลงเขม” “เขาขนเขาตามลากวางเพอเอาเขา” “หญงชราไปในเรอเดนทะเล พอไดยนวาจะพบลมใหญ กจะ
เปนลม” “เขาหกพวงมาลยหลบเดกขายพวงมาลย” “อยาทาลอเลน รถนมแคสองลอ” “พอหนงจบ เขากรบควา
กระเปาหนงรดไปททางาน” “ตายงตาด แตฟนไมด” “กานานนหากนในนา กานานคนขายกาแฟใชหากน” “เพราะ
เสยดส จงเสยส” “รวงโรจไมรวงโรย” ดงน เปนตน
ในภาษาบาลกเชนเดยวกน มศพทมากมายทมความหมายหลายนย ผไดเลาเรยนดแลว แมพบศพท
เหลานนทใชในความหมายหลายอยางปะปนกนอย กสามารถจบแยกและเขาใจไดทนท แตผไมคนเคยหรอผแรก
ศกษาอาจสบสนงนงงหรอถงกบเขาใจผดได
ตวอยางคาจาพวกน ทมาจากภาษาบาล เชน “นาค” อาจหมายถงสตวคลายงแตตวใหญมาก กได
หมายถงชางใหญเจนศก กได หมายถงบคคลผประเสรฐ กได “นมต” ในทางพระวนย หมายถง วตถทเปน
เครองหมายเขตทประชมสงฆบาง หมายถงอาการแสวงหาลาภในทางทผดดวยวธขอเขาแบบเชญชวนโดยนย บาง
แตในทางธรรมปฏบต หมายถงภาพทเหนในใจในการเจรญกรรมฐาน “นกาย” หมายถง หมวดตอนใน
พระไตรปฎกสวนพระสตร กได หมายถง คณะนกบวชหรอกลมศาสนกทแบงกนเปนพวกๆ กได “ปจจย” ในทาง
พระวนย หมายถงเครองอาศยของชวต เชน อาหาร แตในทางธรรม หมายถง เหต หรอเครองสนบสนนใหธรรม
อนเกดขน
ขอใหพจารณาความหมายของคาศพทเดยวกน ทตางนยกนออกไป เมอใชในขอความตางๆ ดงตวอยาง
ตอไปน “ภกษรรสดวยลน อรอยกตาม ไมอรอยกตาม เธอไมปลอยใหความตดใจหรอความขดใจเขาครอบงาจต
ภกษนชอวาสารวมอนทรย คอลน” “อนทรยคอศรทธา มการยงธรรมทงหลายทประกอบอยดวยใหเขาถงภาวะ
ผองใสเปนรส ประดจดงสารสม หรอมการวงแลนไปหาอารมณเปนรส ภกษพงเจรญอนทรยคอศรทธานน” คาวา
รส กด อนทรย กด ในขอความ ๒ ทอนน มความหมายตางกน ในขอความแรก รส หมายถงสงทรดวยลน หรอ
สงทเปนอารมณของชวหาวญญาณ อนทรย หมายถงสงทเปนเจาการในการรบรอารมณ กลาวคออายตนะภายใน
สวนในขอความหลง รส หมายถงกจหรอหนาท อนทรยหมายถงกศลธรรมทเปนเจาการในการการาบอกศลธรรม
ทเปนปฎปกษ
! ! ! ! ! !
!
' ! (! !
! ! !
!!
' ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! (! !
! !
!
!' (! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
!' (! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !
#! ! ! #! ! ! ! ! !
#! ! #!! ! ! !
! ! ! ! !
$! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !( ! ! ! ! ! !
! %! ! ! ! ! !
!
$! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
!
!' (! ! ! !' (! !
! ! !( %!
!
! ! !
!
# #!!' (! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !' (!
! ! ! ! ! !
! !!
! !
! ! ! !( ! %! ! !
! ! !
! ! !( %! !
! !' (! ! ! !
! !' (! !
# #! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !' (! ! !
! ! !' (! !
! ! ! ! !
!!
! ! ! ! !( %!
! ! ! ! !( ! %! !( %!
! !!
! ! ! !
!( %! ! ! !( ! %!
!( %! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !'
(! ! !' ! ! ! !
(!
! !' (! ! !
! ! ! !' (! !' (! !
! ! ! !
! ! !' (! !'
(! ! !' (! !' ! (!
! !
บทท ๓ ไตรลกษณ ๗๑
๒. สงทปดบงไตรลกษณ
ทงทความเปนอนจจง ทกข และอนตตา น เปนลกษณะสามญของสงทงหลาย เปนความจรงทแสดงตว
ของมนเองอยตามธรรมดาตลอดทกเวลา แตคนทวไปกมองไมเหน ทงนเพราะเปนเหมอนมสงปดบงคอยซอน
คลมไว ถาไมมนสการ คอไมใสใจพจารณาอยางถกตอง กมองไมเหน สงทเปนเหมอนเครองปดบงซอนคลม
เหลาน คอ122
๑. สนตต บงอนจจลกษณะ
๒. อรยาบถ บงทกขลกษณะ
๓. ฆนะ บงอนตตลกษณะ
๑. ทานกลาววา เพราะมไดมนสการความเกดและความดบ หรอความเกดขนและความเสอมสนไป ก
ถก สนตต คอ ความสบตอหรอความเปนไปอยางตอเนอง ปดบงไว อนจจลกษณะจงไมปรากฏ, สงทงหลายทเรา
รเราเหนนน ลวนแตมความเกดขนและความแตกสลายอยภายในตลอดเวลา แตความเกดดบนนเปนไปอยาง
หนนเนองตดตอกนรวดเรวมาก คอ เกด-ดบ-เกด-ดบ-เกด-ดบ ฯลฯ ความเปนไปตอเนองอยางรวดเรวยงนน ทา
ใหเรามองเหนเปนวา สงนนคงทถาวร เปนอยางหนงอยางเดม ไมมความเปลยนแปลง เหมอนอยางตวเราเองหรอ
คนใกลเคยงอยดวยกน มองเหนกนเสมอนวาเปนอยางเดมไมเปลยนแปลง แตเมอเวลาผานไปนาน สงเกตด
หรอไมเหนกนนานๆ เมอพบกนอกจงรวาไดมความเปลยนแปลงไปแลวจากเดม แตตามความเปนจรง ความ
เปลยนแปลงนนเกดขนอยตลอดเวลาทละนอยและตอเนองจนไมเหนชองวาง
ตวอยางเปรยบเทยบพอใหเหนงายขน เชน ใบพดทกาลงหมนอยอยางเรวยง มองเหนเปนแผนกลมแผน
เดยวนง เมอทาใหหมนชาลง กเหนเปนใบพดกาลงเคลอนไหวแยกเปนใบๆ เมอจบหยดมองด กเหนชดวาเปน
ใบพดตางหากกน ๒ ใบ ๓ ใบ หรอ ๔ ใบ หรอเหมอนคนเอามอจบกานธปทจดไฟตดอยแลวแกวงหมนอยาง
รวดเรว เปนรปวงกลม มองดเหมอนเปนไฟรปวงกลม แตความจรงเปนเพยงธปกานเดยวททาใหเกดรปตอเนอง
ตดเปนพดไป หรอเหมอนหลอดไฟฟาทตดไฟอยสวางจา มองเหนเปนดวงไฟทสวางคงท แตความจรงเปน
กระแสไฟฟาทเกดดบไหลเนองผานไปอยางรวดเรว หรอเหมอนมวลนาในแมนาทมองดเปนผนหนงผนเดยว แต
ความจรงเปนกระแสนาทไหลผานไปๆ เกดจากนาหยดนอยๆ มากมายมารวมกนและไหลเนอง สงทงหลายเชน
ดงตวอยางเหลาน เมอใชเครองมอหรอวธการทถกตองมากาหนดแยกมนสการเหนความเกดขน และความดบไป
จงจะประจกษความไมเทยงแท ไมคงท เปนอนจจง
๒. ทานกลาววา เพราะมไดมนสการความบบคนกดดนทมอยตลอดเวลา กถก อรยาบถ คอความยก
ยายเคลอนไหว ปดบงไว ทกขลกษณะจงไมปรากฏ, ภาวะททนอยมได หรอภาวะทคงสภาพเดมอยมได หรอ
ภาวะทไมอาจคงอยในสภาพเดมได ดวยมแรงบบคนกดดนขดแยงเราอยภายในสวนประกอบตางๆ นน จะถง
ระดบทปรากฏแกสายตาหรอความรสกของมนษย มกจะตองกนเวลาระยะหนง แตในระหวางนน ถามการคบ
เคลอนยกยายหรอทาใหแปรรปเปนอยางอนไปเสยกอน กด สงทถกสงเกตเคลอนยายพนจากผสงเกตไป
เสยกอน หรอผสงเกตแยกพรากจากสงทถกสงเกตไปเสยกอน กด ภาวะทบบคนกดดนขดแยงนน กไมทน
ปรากฏใหเหน ปรากฏการณสวนใหญมกเปนไปเชนน ทกขลกษณะจงไมปรากฏ 122 วสทธ.๓/๒๗๕; วภงค.อ.๖๕; วสทธ.ฏกา ๓/๕๒๒
๗๒ พทธธรรม
ตวอยางงายๆ กคอ ในรางกายของมนษยนแหละไมตองรอให ถงขนช วตแตกดบดอก แมใน
ชวตประจาวนนเอง ความบบคนกดดนขดแยงกมอยตลอดเวลาทวองคาพยพ จนทาใหมนษยไมอาจอยนงเฉยใน
ทาเดยวได ถาเราอยหรอตองอยในทาเดยวนานมาก ๆ เชน ยนอยางเดยว นงอยางเดยว เดนอยางเดยว นอน
อยางเดยว ความบบคนกดดน ตามสภาวะจะคอย ๆ เพมมากขน ๆ จนถงระดบทเกดเปนความรสกบบคน
กดดนทคนทวไปเรยกวาเปนทกข เชน เจบปวดเมอย จนในทสดกจะทนไมไหว และตองยกยายเปลยนไปสทา
อนทเรยกวาอรยาบถอน เมอความบบคนกดดนอนเปนทกขตามสภาวะนนสนสดลง ความรสกบบคนกดดนท
เรยกวา ความรสกทกข (ทกขเวทนา) กหายไปดวย (ในตอนทความรสกทกขหายไปน มกจะมความรสกสบายท
เรยกวาความสขเกดขนมาแทนดวย แตอนนเปนเพยงความรสกเทานน วาโดยสภาวะแลว มแตความทกขหมดไป
อยางเดยว เขาสภาวะปราศจากทกข)
ในความเปนอยประจาวนนน เมอเราอยในทาหนงหรออรยาบถหนงนานๆ พอจะรสกปวดเมอยเปนทกข
เรากชงเคลอนไหวเปลยนไปสทาอนหรออรยาบถอนเสย หรอเรามกจะเคลอนไหวเปลยนทาเปลยนอรยาบถอย
เสมอ จงหนรอดจากความรสกทกขไปได เมอไมรสกทกข กเลยพลอยมองขามไมเหนความทกขทเปนความจรง
ตามสภาวะไปเสยดวย ทานจงวา อรยาบถบงทกขลกษณะ
๓. ทานกลาววา เพราะมไดมนสการความแยกยอยออกเปนธาตตางๆ กถก ฆนะ คอความเปนแทงเปน
กอนเปนชนเปนอนเปนมวลหรอเปนหนวยรวม ปดบงไว อนตตลกษณะจงไมปรากฏ
สงทงหลายทเรยกชอวาอยางนนอยางน ลวนเกดจากเอาสวนประกอบทงหลายมารวบรวมปรงแตงขน
เมอแยกยอยสวนประกอบเหลานนออกไปแลว สงทเปนหนวยรวมซงเรยกชอวาอยางนนๆ กไมม โดยทวไป
มนษยมองไมเหนความจรงน เพราะถกฆนสญญาคอความจาหมายหรอความสาคญหมายเปนหนวยรวมคอย
ปดบงไว เขากบคากลาวอยางชาวบานวา เหนเสอ แตไมเหนผา เหนแตตกตา มองไมเหนเนอยาง คอคนทไมได
คดไมไดพจารณา บางทกถกภาพตวตนของเสอปดบงตาหลอกไว ไมไดมองเหนเนอผาทปรงแตงขนเปนรปเสอ
นน ซงวาทจรง ผานนเองกไมม มแตเสนดายมากมายทมาเรยงกนเขาตามระเบยบ ถาแยกดายทงหมดออกจาก
กน ผานนเองกไมม หรอเดกทมองเหนแตรปตกตา เพราะถกภาพตวตนของตกตาปดบงหลอกตาไว ไมไดมองถง
เนอยางซงเปนสาระทแทจรงของตวตกตานน เมอจบเอาแตตวจรง กมแตเนอยาง หามตกตาไม แมเนอยาง
นนเองกเกดจากสวนผสมตางๆ มาปรงแตงขนตอๆ กนมา
ฆนสญญา ยอมบงอนตตลกษณะไวในทานองแหงตวอยางงายๆ ทไดยกมากลาวไวน เมอใชอปกรณ
หรอวธการทถกตองมาวเคราะหมนสการเหนความแยกยอยออกเปนสวนประกอบตางๆ จงจะประจกษในความ
มใชตวตน มองเหนวาเปนอนตตา
๓. วเคราะหความหมายของไตรลกษณ
พงสงเกตวา หลกขนธ ๕ (เบญจขนธ) ในบทท ๑ กด หลกอายตนะ ๖ (สฬายตนะ) ในบทท ๒ กด
แสดงเนอหาของชวต เนนการศกษาพจารณาเกยวกบชวต คอ วาดวยขนธ ๕ ทเปนภายใน และอายตนะภายใน
เปนสาคญ สวนหลกไตรลกษณในบทท ๓ น ขยายขอบเขตการพจารณาออกไปอยางกวางขวางครอบคลมทง
ขนธ ๕ ทเปนภายใน และขนธ ๕ ทเปนภายนอก ทงอายตนะภายในและอายตนะภายนอก เปนการมองทงชวต
และสงทงปวงทชวตเกยวของ คอวาดวยชวตและโลกทวไปทงหมดทงสน
บทท ๓ ไตรลกษณ ๗๓
ความหมายของไตรลกษณแตละขอ ไดแสดงไวพอเหนเคาในเบองตนแลว ในทนจะวเคราะหความหมาย
ของไตรลกษณเหลานนใหละเอยดลกซงลงไปอก ตามหลกวชาโดยหลกฐานในคมภร
๑. อนจจตา และอนจจลกษณะ
คมภรปฏสมภทามคคแสดงอรรถ (ความหมาย) ของอนจจตาไวอยางเดยววา “ชอวาเปนอนจจง โดย
ความหมายวา เปนของสนไปๆ (ขยฏเน)”123 หมายความวา เกดขนทไหนเมอใด กดบไปทนน เมอนน เชน
รปธรรมในอดต กดบไปในอดต ไมมาถงขณะน รปในขณะน กดบไปทน ไมไปถงขางหนา รปในอนาคตจะเกด
ถดตอไป กจะดบ ณ ทนนเอง ไมยนอยถงเวลาตอไปอก ดงนเปนตน
ตอมาในคมภรชนอรรถกถา ทานตองการใหผศกษาเขาใจงายขน จงไดขยายความหมายออกไปโดยนย
ตาง ๆ ยกยายคาอธบายออกไปใหเหนความหมายในหลายๆ แง และหลายๆ ระดบ ตงแตระดบคราวๆ หยาบๆ
ลงมาจนถงความเปนไปในแตละขณะๆ เชน เมอมองชวตของคน เบองตนกมองอยางงายๆ ดชวงชวตทงหมด ก
จะเหนวาชวตมการเกดและการแตกดบ เรมตนดวยการเกดและสนสดลงดวยความตาย เมอซอยลงไปอก กยง
เหนความเกดและความดบ หรอการเรมตนและการแตกสลายกระชนถเขามา เปนชวงวยหนงๆ ชวงระยะสบป
หนงๆ ชวงปหนงๆ ชวงฤดหนงๆ ชวงเดอนหนงๆ ฯลฯ ชวงยามหนงๆ ตลอดถงชวเวลาขยบเขยอนเคลอนไหว
แตละครงแตละหน จนกระทงมองเหนความเกดดบทเปนไปในทกๆ ขณะ ซงเปนของมองเหนไดยากสาหรบคน
ทวไป
อยางไรกตาม ในสมยปจจบนน ทวทยาศาสตรเจรญกาวหนามากแลว อนจจตาหรอความไมเทยง
โดยเฉพาะในดานรปธรรม เปนสงทเขาใจไดงายขนมาก จนเกอบจะกลายเปนของสามญไปแลว ทฤษฎตางๆ
ตงแตทฤษฎวาดวยการเกดดบของดาว ลงมาจนถงทฤษฎวาดวยการสลายตวของปรมาณ ลวนใชชวยอธบาย
หลกอนจจตาไดทงสน
ทวาคมภรชนอรรถกถายกเยองคาอธบายออกไปหลายๆ แง ขยายความหมายออกไปโดยนยตางๆ นน
เชน บางแหงทานอธบายวา “ทชอวาเปนอนจจง กเพราะเปนสงทไมเทยงแทยงยนคงอยตลอดไป (อนจจน-
ตกตาย) และเพราะเปนสงทมความเรมตนและความสนสด (มจดเรมและมจดจบ, อาทอนตวนตตาย)”124
แตคาอธบายอยางงายๆ ทใชบอย กคอขอความวา “ชอวาเปนอนจจง โดยความหมายวาเปนสงทมแลว
กไมม (คอมหรอปรากฏขนแลว กหมดหรอหายไป, หตวา อภาวฏเน)”125 บางแหงกนาขอความอนมาอธบาย
เสรมเขากบขอความนอก เชนวา “ชอวาเปนอนจจง เพราะเกดขน เสอมสลาย และกลายเปนอยางอน หรอเพราะ
มแลว กไมม (อปปาทวยถตตภาวา หตวา อภาวโต วา)”126
แตทถอวาทานประมวลความหมายตางๆ มาแสดงไวโดยครบถวน กคอ การแสดงอรรถแหงอนจจตา
เปน ๔ นย หมายความวา เปนอนจจงดวยเหตผล ๔ อยาง คอ127
123 ข.ปฏ.๓๑/๗๙/๕๓; อางใน วสทธ.๓/๒๓๕. 124 วสทธ.๓/๒๓๗. 125 เชน วสทธ.๓/๒๖๐ 126 วสทธ.๓/๒๗๕ 127 วสทธ.๓/๒๔๖; ม.อ.๒/๑๕๐; วภงค.อ.๖๒; วสทธ.ฏกา ๓/๔๗๙ วา เหตผล ๔ อยางนเปนวธพจารณาทใชสาหรบสงขารฝายรปธรรม
แตความในอรรถกถาวภงคแสดงใหเหนวา ใชไดสาหรบสงขารทกอยาง. ด วนย.ฏกา ๓/๘๐ ดวย
๗๔ พทธธรรม
๑. อปปาทวยปปวตตโต เพราะเปนไปโดยการเกดและการสลาย คอ เกดดบๆ มแลวกไมม
๒. วปรณามโต เพราะเปนของแปรปรวน คอ เปลยนแปลง แปรสภาพไปเรอยๆ
๓. ตาวกาลกโต เพราะเปนของชวคราว อยไดชวขณะ ๆ
๔. นจจปฏกเขปโต เพราะแยงตอความเทยง คอ สภาวะของมนทเปนสงไมเทยงนน ขดกนอยเอง
ในตวกบความเทยง หรอโดยสภาวะของมนเองกปฏเสธความเทยงอยในตว เมอมองดรเหนตรง
ตามสภาวะของมนแลว กจะหาไมพบความเทยงเลย ถงคนจะพยายามมองใหเหนเปนเทยง มนกไม
ยอมเทยงตามทคนอยาก จงเรยกวามนปฏเสธความเทยง
๒. ทกขตา และทกขลกษณะ
คมภรปฏสมภทามคค แสดงอรรถของทกขตาไวอยางเดยววา “ชอวาเปนทกข โดยความหมายวาเปน
ของมภย (ภยฏเน)”128 ทวา “มภย” นน จะแปลวา เปนภย หรอ นากลว กได ทงนโดยเหตผลวา สงขารทงปวง
เปนสภาพทผพงแตกสลายได จะตองยอยยบมลายสนไป จงไมมความปลอดภย ไมใหความปลอดโปรงโลงใจ
หรอความเบาใจอยางเตมทแทจรง หมายความวา ตวมนเองกมภยทจะตองเสอมโทรมสนสลายไป มนจง
กอใหเกดภย คอความกลวและความนากลวแกใครกตามทเขาไปยดถอเกยวของ
สวนคมภรชนอรรถกถาขยายความหมายออกไปโดยนยตางๆ คาอธบายททานใชบอยม ๒ นย คอ “ชอ
วาเปนทกขโดยความหมายวา มความบบคนอยตลอดเวลา ดวยความเกดขนและความเสอมสลาย (อปปาท-
วยปฏปฬนฏเน129
หรอ อปปาทวยปฏปฬนตาย130
)” ทงบบคนขดแยงตอประดาสงทประกอบอยกบมน และทง
มนเองกถกสงทประกอบอยดวยนนบบคนขดแยง131 “และ (ชอวาเปนทกข) เพราะเปนทตงแหงทกข (ทกข-
วตถตาย132
หรอ ทกขวตถโต133
)” คอ เปนทรองรบของความทกข หรอทาใหเกดทกข เชน กอใหเกดความรสก
ทกข พดใหงายเขาวา ทเรยกวาเปนทกข กเพราะทาใหเกดความรสกทกข เปนตน หรอทเรยกวาบบคน กเพราะ
ทาใหเกดความรสกบบคน เปนตน
ความหมายททานประมวลไวครบถวนทสดม ๔ นย คอ เปนทกขดวยอรรถ ๔ อยาง ดงน134
๑. อภณหสมปตปฬนโต เพราะมความบบคนอยตลอดเวลา คอ ถกบบคนอยตลอดเวลา ดวยความ
เกดขน ความเสอมโทรม และความแตกสลาย และบบคนขดแยงอยตลอดเวลา กบสงทประกอบ
อยดวย หรอปจจยทเกยวของ ดวยตางกเกดขน ตางกโทรมไป ตางกแตกสลาย
๒. ทกขมโต เพราะเปนสภาพททนไดยาก คอคงทนอยไมไหว หมายความวา คงอยในสภาพเดมไมได
จะตองเปลยน จะตองกลาย จะตองหมดสภาพไป เพราะความเกดขนและความโทรมสลายนน135
128 ข.ปฏ.๓๑/๗๙/๕๓; อางใน วสทธ.๓/๒๓๕ 129 วสทธ.๓/๒๖๐ 130 วสทธ.๓/๒๓๗ 131 วสทธ.ฏกา ๓/๔๖๒ 132 วสทธ.๓/๒๓๗ 133 เชน วสทธ.๓/๘๗ 134 วสทธ.๓/๒๔๖; ม.อ.๒/๑๕๑ (ขอแรกเปน สนตาป); วภงค.อ.๖๒
บทท ๓ ไตรลกษณ ๗๕
๓. ทกขวตถโต เพราะเปนทตงแหงทกข คอเปนทรองรบสภาวะแหงทกข ซงกหมายความดวยวา เมอ
โยงมาถงคน หรอในแงทคนเกยวของ กเปนทกอใหเกดทกข เชน ทกขเวทนา หรอความรสกบบคน
เปนตน (อรรถกถาและฎกา อธบายวา เปนทตงแหงทกขตาทง ๓ และแหงสงสารทกข136
)
๔. สขปฎกเขปโต เพราะแยงตอความสข คอ โดยสภาวะของมนเอง ทถกปจจยทงหลายบบคนขดแยง
และคงสภาพอยไมได มนกปฏเสธหรอกดกนภาวะราบรนคลองสะดวกอยในตว (เปนเรองทคน
จะตองดนรนจดสรรปจจยทงหลายเอา โดยทความสขทเปนตวสภาวะจรง กมแตเพยงความรสก)
อธบายวา สภาวะทมเปนพน ไดแก ทกข คอ ความบบคนกดดนขดแยง ทเปนลกษณะอยาง
หนงของสงขารทงหลาย ทจรงกเพยงเปนสภาวะตามปกตธรรมดาของธรรมชาต แตในสภาพท
เกยวของกบคน กกอใหเกดความรสกบบคนกดดนขดแยง ทเรยกวา ความรสกทกข (ทกขเวทนา)
ดวย เมอใดทกขคอความบบคนกดดนนนผอนคลายไป หรอคนปลอดพนจากทกขนน กเรยกวาม
ความสขหรอรสกสข ยงทาใหเกดทกขคอบบคนกดดน ทาใหรสก ขาด พรอง กระหาย หว มาก
เทาใด ในเวลาททาใหผอนหายปลอดพนจากทกขหรอความบบกดนน กยงรสกสขมากขนเทานน
เหมอนคนทถกทาใหรอนมาก เชน เดนมาในกลางแดด พอเขามาในทรอนนอยลงหรออนลง ก
รสกเยน ยงไดเขาไปในททเยนตามปกต กจะรสกเยนสบายมาก ในทางตรงขาม ถาทาใหไดรบ
ความรสกสข (สขเวทนา) แรงมาก พอเกดความทกข กจะรสกทกข (ทกขเวทนา) รนแรงมากดวย
เชนกน แมแตทกขเพยงเลกนอยทตามปกตจะไมรสกทกข เขากอาจจะรสกทกขไดมาก เหมอนคน
อยในททเยนสบายมาก พอออกไปสทรอน กรสกรอนมาก แมแตสภาวะทคนอนๆ หรอตวเขาเอง
เคยรสกเฉยๆ เขากอาจจะกลบรสกเปนรอนไป
พดลกลงไปอก ใหตรงความจรงแทวา ทวาเปนสขหรอรสกสข (สขเวทนา) นน ตามทแทจรงก
ไมใชปลอดพนหรอหายทกข แตเปนเพยงระดบหนงหรอขดขนหนงของทกขเทานน กลาวคอ ความ
บบคนกดดนขดแยงทผอนหรอเพมถงระดบหนงหรอในอตราหนง เราเรยกวาเปนสข เพราะทาให
เกดความรสกสข แตถาเกนกวานนไป กกลายเปนตองทนหรอเหลอทน เรยกวา เปนทกข คอรสก
ทกข (ทกขเวทนา) วาทแทจรงกมแตทกข คอแรงบบคนกดดนขดแยงเทานน ทเพมขนหรอลดลง
เหมอนกบเรองความรอน และความเยน วาทจรง ความเยนไมม มแตความรสกเยน สภาวะท
เปนพนกคอ ความรอนทเพมขนหรอลดลง จนถงไมมความรอน ทคนเราพดวาเยนสบายนน กเปน
เพยงความรสก ซงทแทแลวเปนความรอนในระดบหนงเทานน ถารอนนอยหรอมากเกนกวาระดบ
นนแลว กหารสกสบายไม
โดยนยน ความสข หรอพดใหเตมวา ความรสกสขคอสขเวทนา กเปนทกข ทงในความหมายวา
เปนทกขระดบหนง มสภาวะเพยงความรสก และในความหมายวา เปนสงทขนตอความบบคน
กดดน ขดแยง จะตองกลาย จะตองผนแปร จะตองหมดไป เหมอนกบวาทกขทเปนตวสภาวะนน
ไมยอมใหสขยนยงคงอยไดตลอดไป 135 ความหมายในภาษาไทยทแปลตามตวอกษรวา ทนไดยาก อาจใหรสกวาเขากนดกบทกขเวทนา เชน ความเจบปวด ซงอาจอธบายได
วาเปนสงทคนทนไดยาก แตนนเปนเพยงถอยคาแสดงความหมายทพอดมาตรงกบความรสก ความจรง ความหมายนนเปนสานวน
ในภาษาบาล ซงหมายถงคงทนอยไมได หรอคงสภาพอยไมได ซงเปนลกษณะของสงขารทงหมดทกอยางดงไดอธบายขางบนนน 136 เชน วนย.ฏกา ๓/๘๑; วสทธ.ฏกา ๓/๔๖๒, ๔๘๐
๗๖ พทธธรรม
อนง ในคมภรปฏสมภทามคคทอางถงขางตนวา ทานแสดงอรรถคอความหมายของ “ทกข” ซงเปนขอท
๒ ในไตรลกษณไวอยางเดยววา เปนสงมภย (ภยฏเน) นน เมอถงตอนทอธบายเรองอรยสจ ทานไดแสดงอรรถ
ของทกข ซงเปนขอท ๑ ในอรยสจวาม ๔ อยาง คอ มความหมายวาบบคน (ปฬนฏ) มความหมายวาเปน
สงขตะ (สงขตฏ) มความหมายวาแผดเผา (สนตาปฏ) และมความหมายวาผนแปร (วปรณามฏ)137
เหนวา ความหมาย ๔ นยนใชกบทกขในไตรลกษณไดดวย จงขอนามาเพมไว ณ ทน โดยตดขอซา คอ
ขอท ๑ และขอท ๔ (ปฬนฏ และ วปรณามฏ) ออกไป คงไดเพมอก ๒ ขอ คอ
๕. สงขตฏ โดยความหมายวาเปนของปรงแตง คอ ถกปจจยตางๆ รมกนหรอมาชมนมกนปรงแตงเอา
มสภาพทขนตอปจจย ไมเปนของคงตว
๖. สนตาปฏ โดยความหมายวาแผดเผา คอ ในตวของมนเองกมสภาพทแผดเผาใหกรอนโทรมยอย
ยบสลายไป และทงแผดเผาผมกเลสทเขาไปยดตดถอมนมนใหเรารอนกระวนกระวายไปดวย138
พเศษ: ทกขในอรยสจ แยกใหชด จากทกขในไตรลกษณ
(ก) หมวดใหญของทกข บทบรรยายตอนน ความจรงเปนเรองของไตรลกษณ คอ อนจจตา ทกขตา และอนตตตา ทงหมด แต
เมอพดมาถงทกขตา คอเรองทกข กมการพดโยงไปเกยวพนกบเรองทกขทมอยในหลกธรรมหมวดอนดวย
โดยเฉพาะทกขในอรยสจ ๔ เพราะเนองกน ถงกนอย แตเมออธบายโยงถงกนหรอพนกน บางทกทาใหสบสนได
พดงายๆ วา ทกขในไตรลกษณ ซงเปนเรองธรรมดาของธรรมชาต บางทกไปเกดเปนทกขในอรยสจ คอเมอคนไมรเขาใจทากบมนไมถก ทกขในธรรมชาต กเกดเปนปญหาขนแกตวคน
พดในทางกลบกนวา เพราะทกขในไตรลกษณ ซงเปนเรองธรรมดาของธรรมชาตมอย มนมภาวะกดอด
ขดแยงบบคนคงสภาพอยไมไดตามธรรมดาของมนกจรง แตเมอคนมปญญาไมถงมน ไมไดอยางใจตว กมาเกด
เปนความกดดนอดอดขดแยงบบคนขนในชวตจตใจของคน ทกขในอรยสจกเลยเกดมเกดเปนขนมา
พดอกอยางหนงวา ทกขในไตรลกษณ กเปนธรรมชาตไปตามธรรมดาของมน เราไปยกเลกมนไมได ก
ตองฝกเจรญปญญาขนมาใหรเทาทน แลวกปฏบตไปตามเหตปจจย
แตทกขในอรยสจ ทเปนเรองของคนน เรายกเลกไป ทาใหหมดสนได และกทาอยางนนได ดวยการม
ปญญารเทาทน และปฏบตตอทกขในไตรลกษณคอสรรพสงขารนนแหละใหถก
นอกจากนน และเหนงายกวานน ยงมทกขอกอยางหนง เรยกวาทกขเวทนา คอความรสกไมสบาย เจบปวด เปนตน ทมชดของเขา คอมสขเวทนา รสกสบาย ชนกายชนใจ และอทกขมสขแวทนา เฉยๆ (อเบกขา)
ขอนกเกยวของอาศยสภาวะของสงทงหลายทเปนทกขในไตรลกษณนดวยเชนกน แตเมอมนเปนความรสกของ
คน รบรไดทนท กเลยเขาใจงาย แทบไมตองใชปญญาอะไร แคกงไมไมเทยงเปนทกขคงทนอยไมได หกหลนลง
มาถกศรษะ คนโดนทกขของธรรมชาตนมากระทบตวเขา กเจบปวดศรษะ เกดทกขเวทนา บางทกแทบทนไมไหว
ทกขเวทนาอยางทวานงาย กแกไข ไปหาหมอ หรอทาแผล ใสยา รอเวลาแผลหาย ตรงไปตรงมา กจบ
137 ข.ปฏ.๓๑/๔๕/๒๘; ๕๔๕/๔๔๙; อางใน วสทธ.๓/๗๖; วภงค.อ.๑๐๗; อนง ม.อ.๒/๑๕๑ จด สนตาป เปนขอท ๑ ในอรรถ ๔ ขางตน
138 คาอธบายในทน หนกขางอตโนมต ผตองการคาอธบายในอรรถกถาและฎกา พงด ปฏส.อ.๑๑๙,๑๒๓; วสทธ.ฏกา ๓/๑๗๑
! ! ! ! ! !
!
! !
! ! !!
! ! ! ! !
! ! !
! !
! !
! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !!!
! ! ! !!
' (! ! ! ! ! !!
: &! !( ! ! ! ! ! ! 8! ! ! ! ! ! ! !
%! ! !!
: &! !( ! ! %! ! !
: &! ! !( ! ! ! %! ! !!
! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !( ! !
%! ! ! ! !( ! ! %!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! 7;G!!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
!( ! %! ! !
!
7;G!! ! ! $! !
! ! !
!
! ! ! ! ! !
! !!!
! ! ! !
!( %! !
! !( !
! ! %!!
! ! ! ! ! !
! ! ! !(
%! ! !!
( ! ! ! ! ! !
! %!!
! ! !
&! !! ! ! !! ! ! ! ! !
! !' !( ! ! %(!
!' ! !( ! ! %(! !
!
&! ! ! ! !
( ! ! ! 8! !
' ! ! (%!
&! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
!
&! ! !( %!
!( $
%! 7<J!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !()(! ! ! ! ! &
! ! !
! !( %! !
!( ! ! ! %!
7<J!! ! $ $ ' ' R! $ $ & R! $ ' R! $ ! ' !7<7!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ ' R! $ $ R! $ ! ' R! $ ! ' !
บทท ๓ ไตรลกษณ ๗๙
ทกขตา ๓ หรอ ทกข ๓ เปนหลกธรรมทแสดงความหมายของทกขในไตรลกษณ โดยคลมความเปนทกข
ของเวทนาทง ๓ และโยงเขาสความเขาใจทกขในอรยสจ มดงน
๑) ทกขทกขตา หรอ ทกขทกข ทกขทเปนความรสกทกข ไดแก ความทกขทางกายและความทกขทาง
ใจ อยางทเขาใจกนโดยสามญ ตรงตามชอและตามสภาพ เชน ความเจบปวด ไมสบาย เมอยขบ
เปนตน หมายถง ทกขเวทนานนเอง
๒) วปรณามทกขตา หรอ วปรณามทกข ทกขเนองดวยความผนแปร หรอทกขทแฝงอยในความ
แปรปรวน ไดแก ความรสกสขหรอสขเวทนา ซงเมอวาโดยสภาวะทแทจรง กเปนเพยงทกขในระดบหนง
หรอในอตราสวนหนง สขเวทนานน จงเทากบเปนทกขแฝง หรอมทกขตามแฝงอยดวยตลอดเวลา
ซงจะกลายเปนความรสกทกข หรอกอใหเกดทกขขนไดในทนททเมอใดกตามสขเวทนานน
แปรปรวนไป พดอกอยางหนงวา สขเวทนานน กอใหเกดทกขเพราะความไมจรงจงไมคงเสนคงวาของ
มนเอง (อธบายอกนยหนงวา สขเวทนา กคอ ทกขทผนแปรไปในระดบหนง หรออตราสวนหนง)
๓) สงขารทกขตา หรอ สงขารทกข ทกขตามสภาพสงขาร คอสภาวะของสงขารทกสงทกอยาง หรอสง
ทงหลายทงปวงทเกดจากเหตปจจย ไดแก ขนธ ๕ ทงหมด เปนทกข คอ เปนสภาพทถกบบคน
กดดนดวยการเกดขน และการเสอมสลายของปจจยตางๆ ทขดแยง ทาใหคงอยในสภาพเดมมได
ไมคงตว ทกขขอทสามนคลมความของทกขในไตรลกษณ
(ข) ไตรลกษณม ๓ ไมใชแคทกข และทงสามเปนฐานของทกขในอรยสจ ไดบอกแลววา ทกขในไตรลกษณ คอลกษณะหรออาการทปจจยตางๆ ขดแยงกนกดอดบบคน ทาให
คงทนอยไมไดนน เปนสภาพของสงขารคอทกสงทกอยางทมนษยปถชนคนทวไปจะรจกเขาใจได หรอพดอก
สานวนหนงโดยใชคาทแทนกนไดวา เปนสภาวะตามธรรมดาแหงธรรมชาตของขนธทง ๕
ถงแมวาทกข คอภาวะกดดนขดแยงบบคนทวาน จะมอยเปนเรองธรรมดาของธรรมชาต แตตวคนเอง
หมดทงชวต และสงทคนเกยวของในการเปนอยทกอยาง กคอสงขารหรอขนธ ๕ ทงนน ถาคนไมรเขาใจ ปฏบต
ตอมนไมแยบคาย กจะกลายเปนวา คนนนแหละจะเกดภาวะกดดนบบคนทนไมไดขนมากบตวเอง ซงกคอทกข
แตเปนทกขของคน เปนทกขในอรยสจ เปนของจรงขนมาในตวคน ทงทไมมจรงในธรรมดาของธรรมชาต
ทน ทวาขนธทง ๕ หรอประดาสงขารเปนทกขในไตรลกษณน ความจรงกเปนวธพดใหสะดวกเทานน ถา
จะพดใหถกจรง กควรจะวาเปนทกข ซงเปนลกษณะหนงในลกษณะ ๓ ทเรยกวาไตรลกษณ และลกษณะ ๓ นน
กคอ เปนอนจจา ไมเทยง เกดขนมาแลวกสลายหายไป เปนทกขา มปจจยทกอทเกยวขดแยงบบคนคงสภาพอยไมได และเปนอนตตา มสภาวะของมนทปรากฏตามความเปนไปของเหตปจจย ไมเปนไมมตวตนหรอตวการ
พเศษทไหนจะมาแทรกแซงครอบครองเปนเจาของควบคมบงคบบญชาใหเปนอยางอนไปได
จะพดใหจางายกได วา ไมคงท ไมคงทน และไมคงตว
นกหมายความวา ทวาเปนทกขนน ยงพดแคลกษณะเดยว ทจรง ขนธ ๕ หรอเบญจขนธ หรอสรรพ
สงขารนน ไมใชแคเปนทกขเทานน แตเปนอนจจา เปนทกขา และเปนอนตตา แลวทจากไตรลกษณ ไปเกดเปน
ทกขในอรยสจ กไมใชแคจากทกขในไตรลกษณ ไปเปนทกขในอรยสจ แตทจรงคอ จากไตรลกษณครบ ๓ ทง
อนจจา ทกขา และอนตตา ไปเปนตวตงใหคนทรไมทนมน กอเปนทกขในอรยสจขนมา
! ! !
!! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !( ' ! %!
! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! 0! ! ! ! ! !
* ! +! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! !( ! %! ! !
( ! ! ! ! ! )!( ! ! '! ### ### ### ### ! !! ! ! ! ! ! !
! ! ### ! ! ! )!( ! ! '! ### ### ### ### ! !
! ! ! ! ! !! ! ! ! !$ %!
!$ %###! ! ! ! )58-!! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !!!
( ! !$ %! ! !! +###!!( ! ! !$ %! ### ###
### ! +###!( ! ! !$ %! ### ### ### !
+! ! ! ### ###### ### &! !$ %! !$ %&!
! +! ! ! +! !! !$ %! ! )58,!
7<9! $ $ ' & ' & !7<;! ! $ $ ' & ' !
บทท ๓ ไตรลกษณ ๘๑
พอรเขาใจเบญจขนธ หรอบรรดาสงขาร ตามหลกไตรลกษณอยางน เหนความจรงชดแลว กไมเกดเปน
อปาทานขนธขนมา หรอเลกเปนอปาทานขนธ แตตรงกนขาม กลายเปนหลดพนอสระ หมดปญหา สวางสดใส
เบกบาน ไมเกดมทกขอกตอไป
ผทเคยสวดหรอฟงพระสตรหมนธรรมจกร ททรงแสดงอรยสจ ๔ แกเบญจวคคย คงจาไดหรอนกออก
วา พระพทธเจาตรสความหมายของอรยสจขอท ๑ คอทกข คอนขางยาว และเรากถอกนเปนหลกทานองคา
จากดความของทกขอรยสจนนวา
ภกษทงหลาย กนแลคอทกขอรยสจ: ความเกด กเปนทกข ความแก กเปนทกข ความเจบ กเปนทกข ความตาย กเปนทกข ความประจวบกบสงอนไมเปนทรก กเปนทกข ความพลดพรากจากสงอนเปนทรก กเปนทกข ปรารถนาสงใดไมได แมขอนน กเปนทกข, โดยยอ อปาทานขนธ ๕ เปนทกข144
ขอพงสงเกตใหชดกคอ คาสรปความหมายตอนลงทายทวา “โดยยอ อปาทานขนธ ๕ เปนทกข” (สงขตเตน ป จปาทานกขนธา ทกขา) ตรงนเปนสาระสาคญ คอ ทวานนกทกข นกทกขนน รวมความแลว กอย
แคทวา อปาทานขนธ ๕ เปนทกข แลวกใหสงเกตตอไปอกวา พระธรรมจกรททรงแสดงแกเบญจวคคยน เปนปฐมเทศนา ไมเคยมใครได
ฟงมากอน พดงายๆ วา ผฟงไมมพนมาเลยทจะรจกแมแตคาวาทกขในความหมายของพระพทธศาสนา ทน จะ
ขอใหเทยบกบพระสตรททรงแสดงอรยสจในเวลาตอมา
ครงหนง เมอประทบทเมองสาวตถ (แสดงวานานหลงจากปฐมเทศนา) พระพทธเจาตรสอรยสจครบ
ทงหมดแกพระภกษสงฆ (แสดงวาผฟงมพน) จะยกมาใหดวา พระองคตรสความหมายของทกข ตรงไปท
อปาทานขนธ ๕ อยางเดยว ไมมอยางอนเลย ดงน
ภกษทงหลาย เราจกแสดงทกข ทกขสมทย ทกขนโรธ และทกขนโรธคามนปฏปทา แกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง.
ภกษทงหลาย กทกขเปนไฉน? ทกขนน พงกลาววา คออปาทานขนธ ๕. อปาทานขนธ ๕ เปนไฉน? คอ รปอปาทานขนธ ๑ เวทนาอปาทานขนธ ๑ สญญาอปาทานขนธ ๑ สงขารอปาทานขนธ ๑ วญญาณอปาทานขนธ ๑, ภกษทงหลาย นเรยกวา ทกข.
ภกษทงหลาย กทกขสมทยเปนไฉน? คอ ตณหา อนนาใหมภพใหม ประกอบดวยนนทราคะ ครนใครใฝหาในอารมณนนๆ ไดแก กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา ภกษทงหลาย นเรยกวา ทกขสมทย.
ภกษทงหลาย กทกขนโรธเปนไฉน? คอ ความจางคลายดบไปไมเหลอ แหงตณหานนแล ความสละ ความไถถอนเสยได ความหลดพน ความไมตดคาง ภกษท งหลาย นเรยกวา ทกขนโรธ.
144 ส.ม.๑๙/๑๖๖๕/๕๒๘
! ! !
!! '! ! ! ! ! !
! ! ! #! ! ! 7<H!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !!
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !!
! !
( ! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! !!! ! !
! !!( ! ! ! !! ! )7<K!
! ! ! !
! ! ! ! !
! !
! ! !
!
! !!
( ! ! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! ! !! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !! ! !! ! ! !
7<H ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !( ! %R! $ $ ' ' ! ! ! !
! ! !7<K ! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
( ! !$ ! %! '!! ! ! ! ! '! ! ! !! ! ! ! &! !###! !###!
!###! ! ! ! ! ! !+! ! ! ! ! &! ! !! ! ! !!!( ! !$ ! %! '!
! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! !! !!!
( ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! !! ! !###!
!!!( ! ! ! ! !
! !! ! ! !! ! !!
( ! !! ! ! ! !
! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! !###! !!!!( ! ! ! !! ! !
! !! ! ! !
! !! ! !
! !! ! ! !
! ! ! !###!!
๘๔ พทธธรรม
“ดกรมหานาม อกประการหนง เพราะกามเปนเหต ... เพราะเหตแหงกามทงหลายนนแล ฝงชนตางถอดาบและโล ผกสอดแลงธน วงเขาสสงคราม ทง ๒ ฝาย เขาโรมรนพนต เมอลกศรทงหลายถกยงไปบาง เมอหอกทงหลายถกพงไปบาง เมอดาบทงหลายถกกวดแกวงอยบาง ฝงชนเหลานน บางถกลกศรเสยบ บางถกหอกแทง บางถกดาบตดศรษะ พากนถงตายไปตรงนนบาง ถงทกขปางตายบาง ดกรมหานาม แมน กเปนโทษของกามทงหลาย เปนกองทกขทเหนชดกบตว ... เกดเพราะเหตแหงกามทงหลายนนเอง
“ดกรมหานาม อกประการหนง เพราะกามเปนเหต ... เพราะเหตแหงกามทงหลายนนแล ฝงชนถอดาบและโล ผกสอดแลงธน ตรกนเขาไปสเชงกาแพงทฉาบดวยเปอกตมรอน เมอลกศรถกยงไปบาง เมอหอกถกพงไปบาง เมอดาบถกกวดแกวงบาง ชนเหลานน บางถกลกศรเสยบ บางถกหอกแทง บางถกรดดวยโคมยรอน บางถกสบดวยคราด บางถกตดศรษะดวยดาบ พากนถงตายไปตรงนนบาง ถงทกขปางตายบาง ดกรมหานาม แมน กเปนโทษของกามทงหลาย เปนกองทกขทเหนชดกบตว ... เกดเพราะเหตแหงกามทงหลายนนเอง”147
(ค) ปญหาของมนษย ทมาในชอของทกขมากมาย เทาทไดบรรยายมา ถาเขาใจความหมายของทกขในอรยสจ และแยกออกไดชดจากทกขในไตรลกษณ
พรอมทงมองเหนความเกยวโยงกนระหวางทกขในหมวดธรรม ๒ ชดนแลว กถอเปนอนสมวตถประสงค
ระหวางทบรรยายนน ไดยกทกขชอตางๆ หรอทกขในลกษณะอาการตางๆ มาใหดเปนตวอยาง และได
ขอใหเขาใจวา ทกขตางๆ มากมายนน ไมพงถอเปนเรองเครงครดนก แตมองไดวาเปนการททานยกขนมากลาว
เพอนาความเขาใจ ใหงายและชด เปนเรองทตางกนไปไดตามถนฐานกาลสมย พดงายๆ กคอแสดงตวอยาง
เรองราวทเปนปญหาของมนษย (ใครในสมยน ถาสนใจ กอาจจะรวบรวมปญหาหรอทกขของมนษยในสมย
ปจจบนมาทาเปนบญชไว) ดงททายสด พระพทธเจากทรงสรปไวใหแลว ทวา “โดยยอ อปาทานขนธ ๕ คอทกข”
เมอไดความเขาใจอยางนแลว จะแสดงชอทกขททานจาแนกแจกแจงไวในทตางๆ ใหเหนตวอยางตอไป ทกขททานจาแนกไว สวนใหญเปนทกขในอรยสจ เพราะเปนเรองเกยวของกบคน เปนปญหาทจะตอง
แกไข เปนสงควรคานงเพอปลดเปลองเสยดวยการปฏบต สวนทกขทครอบคลมความทงหมดอยางในไตรลกษณ
ทานแสดงไวแตพอเปนหลก เพอใหเกดความรความเขาใจเทาทนตามความเปนจรง
ในทน จะยกมาแสดงเฉพาะชดสาคญๆ หรอททานกลาวถงกนบอยๆ ดงน
ชดท ๑ ทกข ๑๒148
เปนชดไขความสาหรบแสดงความหมายของทกขในอรยสจ ๔ มดงน
๑) ชาต ความเกดเปนทกข เพราะเปนทตงแหงความทกขตางๆ อเนกประการ ทานแบงซอยออกเปน
ก. คพโภกกนตมลกทกข ทกขเกดจากการเกดอยในครรภ อยในทอนแสนจะคบแคบอดอด มด
ตอ แออดดวยสงทนารงเกยจ ดจหนอนในของเนาหรอในนาครา
ข. คพภปรหรณมลกทกข ทกขเกดจากการบรหารครรภ มารดาจะขยบเขยอนเคลอนไหว ลกนง
เดนวงแรงหรอเบา กนดมของรอนเยนเปรยวเผด เปนตน มผลกระทบตอเดกในครรภทงสน
147 ม.ม.๑๒/๒๑๑/๑๘๐ 148 เชน ท.ม.๑๐/๒๙๔/๓๔๐; ส.ม.๑๙/๑๖๖๕/๕๒๘; วสทธ.๓/๘๒-๙๓; วสทธ.ฏกา ๓/๑๗๙-๑๘๗ (ขอยอยของชาตทกข คอ ๑) ก.-ช.
มาในอรรถกถา)
! ! ! ! ! !
!
#! ! ! ! ! !
! !
#! ! ! !
! !
#! ! !
! !
#! ! ! ! !
! ! ! !
#! ! ! ! ! ! ! !
&! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
!
&! ! ! ! ! !
! ! !
!
&! ! ! ! ! ! !
&! ! ! ! ! ! ! !
&! ! ! ! ! ! ! ! ! 7<G!
&! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
&! ! ! ! ! ! ! !
&! ! ! !
! !
&! ! ! ! ! ! !!
&! ! ! !
&! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
7<G! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !! $ ! ' %!
! ! ! ! $ ! ' $!!!
! ! !
!! ! !
(*+! ! ! !
&! ! ! ! ! ! ! !! !
&! ! ! ! ! ! ! !
! ! !(*(! ! ! !
&! ! ! ! ! !!
&! ! ! ! ! ! !! !
! ! 7H9!
! ! ! ! !
&! ! ! ! ! & & & & !
&! ! ! ! !( !
! ! %!
&! !( %! !(
%! !( %! !(
%! !( %!
!( %! !( %!
&! ! ! !
&! ! ! ! ! ! ! ! !
&! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
&! ! ! ! ! ! !
!
&! ! ! !
! ! !
&! ! ! ! !
!
7HJ!! $ ' & R! $ $ R! $ $ R! $ ! ' R! $ ! ' !7H7!! $ ' & R! $ $ R! $ $ R! $ ! ' R! $ ! ' !
7H9!! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! ' R! ' !!!
! ! ! ! ! !
!
! 7H;! ! !
! ! ! ! ! !
&! ! ! !
&! ! ! !
&! ! ! !
&! ! ! ! ! ! !!
&! ! ! ! ! !
! ! ! !
&! ! ! ! !
!
&! ! !
! !
&! ! ! ! ! !
! ! !
&! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
!( ! %!
! ! ! 7H<! ! &
! 7HH! 7HK!!
7H;!! $ $ ' ' R! ' !7H<!! ! $ ' R! $ $ 8 R! ! ! ' ' ! ! ! !
! !7HH!! ! ! ! ! !! ! %! ! !! ! $ ' R!
$ $ ' R! $ $ ' R! $ $ ' R! %R! !! ! %!
! %! ! ! ! !7HK!! ! ! !! 8! ! !
$ $ %! ! & ! ! ! ! ! !
! ! $! ! ! ! ! ! $! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! &! $! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! $! ! ! $! ! ! !
! $! ! ! ! ! ! $! .! !! !! ! !! $!
! ! ! ! ! ! $! !
! ! ! ! ! $! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
!
! ! !
! !
! ! ! !
!!
! ! ! !(
%! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !
บทท ๓ ไตรลกษณ ๘๙
๓. อนตตตา และอนตตลกษณะ
ก) ขอบเขตความหมาย
ขอทวนความกอนวา อนตตตา คอความเปนอนตตา มขอบเขตกวางขวางครอบคลมมากกวา
ความไมเทยงและความเปนทกข ขอบเขตนนกวางแคบกวากนแคไหน เหนไดชดเจนทนทในพทธพจนท
แสดงหลกนนเอง คอ ๑. สพเพ สงขารา อนจจา - สงขาร ทงปวง ไมเทยง ๒. สพเพ สงขารา ทกขา - สงขาร ทงปวง เปนทกข ๓. สพเพ ธมมา อนตตา - ธรรม ทงปวง เปนอนตตา พทธพจนแสดงหลกธรรมนยาม อนบงบอกถงไตรลกษณน ชชดวา เฉพาะสงขารเทานนทเปนอนจจง
และเปนทกขทงหมดทงสน คอ ยงมธรรมบางอยางทไมเปนอนจจงและไมเปนทกขง ไดแกธรรมทไมเปนสงขาร แตธรรมทกอยาง รวมทงธรรมทไมเปนสงขารนนดวย เปนอนตตา คอลวนมใชอตตา ไมมอตตา ไมเปน
อตตา หมดทงสน ไมยกเวนสงใดทงนน ไมมอะไรมอตตา ไมมอะไรเปนอตตาเลย คาวา “ธรรม” ครอบคลมทกสงทกอยาง ไมมอะไรอยนอกเหนอคาวา “ธรรม” ไมวาสงใดๆ ใชคาวา
ธรรมเรยกไดทงหมด เมอธรรม ครอบคลมทกสงทกอยาง ธรรม จงจาแนกออกไปไดไมมทสนสด แตอาจจดประมวลไดเปน
กลมเปนประเภท การจดกลมหรอประเภททเขากบเรองในทน คอ ธรรม ทงปวงจาแนกเปน ๒ จาพวก ไดแก สงขตธรรม
และอสงขตธรรม สงขตธรรม คอ ธรรมทปจจยปรงแตง หรอสภาวะทเกดจากปจจยหนนเนองกนขนมา เรยกงายๆ วา
“สงขาร” ไดแก รปธรรมและนามธรรมทวไป ทจดเขาในขนธ ๕ อสงขตธรรม คอ ธรรมทปจจยไมปรงแตง หรอสภาวะทมใชเกดจากปจจยหนนเนองกนขนมา เรยกอก
อยางหนงวา “วสงขาร” ไดแก สภาวะอนพนจากขนธทง ๕ คอนพพาน โดยนยน จงแสดงหลกธรรมนยามแบบขยายความได ดงน ๑. สงขาร คอ สงขตธรรม (ขนธ ๕) ทงปวง ไมเทยง ๒. สงขาร คอ สงขตธรรม (ขนธ ๕) ทงปวง เปนทกข ๓. ธรรม คอ สงขตธรรม และอสงขตธรรม ทงปวง ไมมไมเปนอตตา พงสงเกตไวใหตระหนกชดวา พระพทธเจาตรสมาตามลาดบใน ๒ ขอแรก ทงขอไมเทยง และขอเปน
ทกข เหมอนกนวา “สงขาร ทงปวง” แตพอถงขอ ๓ ทเปนอนตตา ทรงเปลยนเปน “ธรรม ทงปวง” เมอมองตรงตามพทธพจนน พทธประสงค หรอพทธาธบายเกยวกบขอบเขตแหงความหมายของ
อนจจตา ทกขตา และอนตตตา กชดแจงอยในตวแลว วาขอไหนแคใด ไมจาเปนตองอธบายเพมเตม
! ! !
!
!" "! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !! ! !
! !( ! %! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !
! !
! ! ! ! ! !
! !
( % ! ( % !
! ! ! ( %
! ! !
! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
' ' ! !
!* + !* + !* + %! !( ! !
%! ! !
!( ! % ! !
!" "! !
! ! ! !
! ! ( ! ! ! ! !
! ! ! !! 'C;E!! ! !
! ! ! !( %! !
( ! $ ! %!! ! '7HL!
! ! !
! ! ' 7HG! !* + ! !
! ! !! ! !! 7KJ! ! !
!!!!
! 7HI
$ $ ' ' 4 $ $ ' ' !7HL
$ $ ' ' !7HG
$ $ ' ' !7KJ
$ $ ' ' !
! ! !
!( ! ! ! !! ! )7K7!! ! !
! !
! ! ! !!
! !
! ! !
! ! ! ! ! ! ! & !
! !
' ! ! !
#! ! ! ! ! !"#! ! ! ! ! ! ! !
" ! ! ! !
! ! "! !( %! "
#! !
! ! ! "#! ! ! ! ! ! !
! ! !
!"
! " ""
" " "" " "
"" " " "
" " " # ! ! !
! ! !! 7K7
$ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
!" "! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
( ! ! ! ! ! ! !
: ! ! ! !! !$ %! ".!
( ! ! ! ###! !! ! !
! ###! ! ###! ! ###! ! $ %!! ! !( : )7K9!!!( % ! ! ! ! ! !
( ! ! ! ! !&! &! : !###!
( ! !###! !###! !###! !###!! !$ !###! !###! !###! !###%! ! !$ !###!!###! !…! !…%! ! ! &! &!
: )7K;!
! ! ! ! !!
! ! !
!' ! ! !
( %(7K<!!
! ! ! ! ! !
! !' ! !( !"!
! %! !( !"! %!
!( %! !( %! !( %! !( %!
7K9 $ $ ' ' !7K; $ $ ' ' !7K<!! $ $ ' ' R! ' R! ' R! ! $ ' !
! ! !
!
! ! !( %! !
! ! ! !
! ! ! ! !
!( %! (7KH!!
! ! !!
! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !!!
! !' ! !
!!( ! ! !"! %(7KK!
! !( %! ! !
! ! ! ! !7KI! !' !( %! !(
%! ! ! (7KL!
! ! ! !
! !( %!
! !( %!
! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! !
#! !
#! ! ! !
#! ! !
!
#! ! ! !
!
7KH!! $ ' & !7KK!! $ ' 8 !7KI!! $ ' & R! $ ! ' !7KL!! $ $ & R! $ ! ' ! 8! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
! !
! ! !
! !
! ! !
! !
! !
!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! $! ! $!
! !
! ! !
! !
! ! ! !!
! ! ! !
! ! !
!( %! !
!
! ! ! !
! ! !!
! !
! !
! !
! !!!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! !
! !
! ! !
!
! !
! ! ! ! !
! !
! ! !
!
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
( ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !!$ %! )
592!
!
( !$ %! ! ! ! ')!
!
( ! !$ %! !$ %!'! ! !
! ! ! !$ %!! ! ! !$ %! !
! !$ %! !! )7IJ!
!
( ! ! &! &!&! !
! ! ! ! ! !! ! ! ! ! )7I7!
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! 7I9!
7KG!! $ $ ' ' !7IJ!! $ $ ' ' !7I7!! $ $ ' ' !7I9!! ! $ ' & !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! 7I;!
#! !! ! ! ! !
!( !"! ! ! %!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !
#! !! ! !
! ! !
!!
#! !! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! !!
! !(
%! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! !!
#! !! ! ! !
! ! !
! !
!!
! ! !( %! !
!
! !
! ! !
! !!!
7I;!! $ ' R! $ $ ' R! $ $ R! ! $ ! ' & R! $ ! ' !
! ! !
!
! !
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
#! !! !! !! !
!( ' %! ! ! !
! !
! ! !
!( ! $! %!
#! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! !( !
! ! ! ! $! ! $%!
! ! ! !
!( %! !( %! !( %! ! !(
%! ! ! !( %!
!
! !
! !!
! ! ! !
("! %! ! ! ! !
! ! !!
! ! !
! ! !
! ! ! !
' ! ! (7I<!!
! ! !
!! !
! !!
7I<!! '>.-,D.8!*)-.!2QY(!! !b*/c!P*2V4)D*28!1234&1425%!
! ! ! ! ! !
!
! !' !(
%Z! Z! Z! Z(! ! !
! ! ! ! !
Z! Z! ! Z7IH!!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !
! !( ! %!
! !!
! ! ! ! !
! !( %! ! !
! !!
! !! ! !
! ! ! !
!!
! ! !
! ! ! ( % ! !
( %! !
! !!( %!
! ! ! !
( ! ! ! !! ! ! !$ %! ! &###!
&###! &###! &###!&! ! !
! ! ! ! )7IK!
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
!!
! ! !
! ! ! ! 7IH!! $ $ ' & ' & !! ! ! ! %!7IK!! $ $ ' ' !
! ! !
!
! ! ! !
!!
! ! ! !
! !!
! ! !
! ! !
! !
! ! !
! !!
! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !
!
!!
! !
! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! !
! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !(2.Q+&! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! !
! !( %! ! &
! ! ! ! ! !!
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !!!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !! #
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! &
! !!
! !
! ! !
! !!
!
! ! ! !
! !( ! ! !
! !
%! !(
! %! !
! ! !
! !
! !! !
! ! !
( !$ %! !$ %! !! ! ! ! !$ %! !
! !$ %! )511! 7II!! $ ' !
! ! !
!
( ! &! ! &! !&! ! )51/!
( ! ! ! !$ %&!! !$ %! !
! ! ! ! !! ! ! !$%)!
( ! !$ !;! !! %! !$
%! ! ! !$ %! !!$ %! ! ! ! ! &!
! &! !! ! ! !
$ %! !
( ! ! &!! ! ! ! !$ %!
!$ %! !! &! ! !
! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! ! !)512!
( ! ! ! ! ! !! #! ! ! &!
! !$ %! !
( ! &!#! ! !
$ %! ! &! !$ %!#! ! ! )5/3!
7IL!! $ ' !7IG!! $ ' & !7LJ!! $ ! ' !
! ! ! ! ! !
!
! !
! !
#! !( %! !( %!
#! ! !( &
%!
#! !
! !( %! !!!( ! !
%! ! !( ! %!
! ! !( %!
!( %!
#! !( ! %! !
!( ! ! ! %!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
' ! 8! ! !( ! ! 8! ! ! %(!
!' 8! ! !'
8! 8! (7L7! !' ! !
! Z(! ! !' ! !
Z(! ! ! !' ! !
8! ! 8! 8! Zd7L9!
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
#! ! ! ! !
,! !
#! !
! ! !,! !
#! ! !
! !,! !
7L7!! ! $ $ ' ' !7L9!! ! $ $ ' ' !
! ! !
!
!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! $
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !( ! %! !
!!
! !
! !!! !!! !!!
! !
" !,! ! ! !,! !! ! !
! ! ! ! ! ! 7L;! ! !
! ! !!
!!' (! ! !!' (! ! !! ! !! !!
! !!( %!! !! !!' (! ! !!' (! !
!!! ! !( %! ! !' (! !' (! !
! !' (! !' (! ! !!
! ! ! !
!( %! !
!!
! ! !
! ! 7L<!!
!
!
7L;!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! $ $ ' ' R! '
R! ' R! ! ' ' R! ' R! ' %! ! ! ! ! ! !7L<!! ! $ $ ' ' R! ' R! ' ! ! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !!
!
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
!
! !
! !
! !
! !
! ! ! ! !
! !
! !
'! !(V./V*0D&! ! !
! !
! ! !
! !
! ! ! !
'! !& '! ! !
! !
! !
!
! ! !
!
! ! !
! ! ! !
! !
! !!!
! !
! !
! !!
!
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !' (! !' (! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !!
! ! !' (! !' (! !' (!
!' (! ! ! ! !
! ! ! ! !( %! !
!( %! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
' ! !( ! ! ! ! %(7LH!
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !( %! ! ! !
! ! !( %! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !! !!
!! ! ! ! !
! !
7LH!! $ $ ' ' R! ! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
! !(V./V*0D&! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! !!
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !
!
! !
!!
! !
! !
! !
!( ! !
%! ! !
! ! ! !!
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
!
!!
! ! !
! !
!! ! ! !!
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
!!
! ! !
!
! ! ! !
!! !! !!
!& '! !& '! !
(V./V*0D&! !!!
! ! !
! ! ! ! !
!
!( ! ! !=.@! !
! !=.@! %7LK!
! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! !!
! ! !
! !
!! !
! !
! !
! !!
! ! !
! !
! !
!! !
! ! !7LI!
7LK!! ! ! !=.@! ! !
!! ! %! ! !! !=.@! !
! !=.@! !! !=.@! ! !
!! %R!]4/2!ef/-!g !F6/0!G6-!HI.0+'!J1!J10K/4!764!L6->M?! +4>10#!!a@54)@! hQ,//! !i./@./"! >.++,/28! 7GLJ&8! 00#HG<$KJ9j! !=.@! ! !
!7LI!! $ $ & R! ! $ $ ' & R! $ ! ' !
! ! ! ! ! !
!
( ! ! !! ! !!
( ! ! ! !! ! !$ %! &!
!$ %! !$ %! ! &!! ! &!
! !$ %! ! #! !$%! ! 5//!
( ! ! !! #! &! !$
; %! ! !$ %! ! &!#! ! ! !$; %!
!$ %! ! &! 5/2!( ! !
! ! ! &! ! &!! &! ! !! &! &! )523!
( ! '!!$ %! ! ! ! ! !
! !( ! )! ! !&! ! !
!( ! )! ! ! .! ! ! ! ! !
( ! ! !&! ! ! &!
!!( ! ! ! !! !! ! ! ! ! ! !!
! !&! ! ! ! !$%! ! ! &!
#! )! 7LL!! $ $ ' ' !7LG!! $ $ ' ' !7GJ!! ! $ $ ' ' !
! ! !
!
! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !' (! ! !' (! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !!! ! !
! ! !!! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !!! !! ! !! ! !!( !! !!
!!! %! !' (! ! !
! ! ! !' (! !
! ! !!! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !' (! !' (! ! ! ! !
! !( ! ! %! ! !
! !! ' !! ( %(7G7#7! ! !' !( !
%! !( ! %(7L<#9! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !!
! !' (!! ! ! ! ! ! !!
7G7#7! $ $ ' ' !! ! $ $ ' ' %!! 7L<#9! $ $ ' ' !! ! $ $ ' ' %!
! ! ! ! ! !
!
! !' (! ! ! !
!' (! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! !! ! ! ! !
! ! !! ! ! ! !
! ! ! ! ! $!
!' (! !' (! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! !
! !' (! ! !! !
! ! ! !! ! !
! ! ! !!!! ! ! ! !
! ! !! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! !!
! ! ! !( %!! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! !
! ! !!! ! ! ! !
! ! ! R! !! !& '! !
! ! ! ! ! !!" %!!
!< !!$ %! <7G9!
7G9 ! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' '
! ! !
!
!! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !
!
! !
! ! ! ! !
#!( ! !&! ! )52,!
#!( &!!$ %)528!
! ! ! ! !
! ! !
! !
!( !' ! ! !$$$(&! !
!
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! !
7G;!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' !7G<!! ! ! ! $ $ ' ' R! ' R! $ $ '
' R! ! ! $ $ ' ' R! ' !
! ! ! ! ! !
!
! ! !
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! !
! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! !
! !
!
! $!( ! !$ %!! &! !$ %!
! &!!$ %! ! )7GH!
! $!( ! !$ %! ! !
!$ " %! !$" %! ! ! ! ! !$ %!
! ! ! !
&! !$ %! ! !$ %)7GK!
! $! %!( ! ! ! !! )7GI!!
! %! ( ! !$ %! &!! ! !
!$ %! )7GL!
! ! !
! ! !
7GH!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !7GK!! $ $ ' & ' & R! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !7GI!! $ $ ' ' R! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! !
! ! !7GL!! $ $ ' ' !
๑๑๔ พทธธรรม ก. คณคาท ๑: คณคาดานการทาจต หรอคณคาเพอความหลดพนเปนอสระ
คณคาดานน พรอมทงหลกปฏบตเพอเขาถงคณคานน เปนเรองเกยวดวยจดหมายสงสดของพทธธรรม
ซงเปนเรองใหญ สาคญ เปนสวนคลมยอดของระบบทงหมดของพระพทธศาสนา มขอบเขตกวางขวาง อกทงม
รายละเอยดในการปฏบตทพงทาความเขาใจโดยเฉพาะ คมภรทงหลายจงกลาวถงบอยและมาก บางคมภรกนามา
ประมวลแสดงเปนขนตอนตามลาดบโดยตลอด ดงเชนคมภรวสทธมคค เปนตน แมในหนงสอนเอง กได
บรรยายไวทวๆ ไปแลว จงจะไมนามากลาวรวมไวในทน แตจะพดไวพอเปนแนวสาหรบความเขาใจอยางกวางๆ ตามปกต ผเจรญปญญาดวยการพจารณาไตรลกษณ จะพฒนาความเขาใจตอโลกและชวตใหเขมคม
ชดเจนยงขน พรอมกบมความเปลยนแปลงทางดานสภาพจตเปนขนตอนสาคญ ๒ ขนตอน คอ
ขนตอนท ๑ เมอเกดความรเทาทนสงขาร มองเหนความไมเทยง ความเปนทกข และความไมเปน
ตวตนชดเจนขนในระดบปานกลาง จะมความรสกทานองเปนปฏกรยาเกดขน คอรสกในทางตรงกนขามกบ
ความรสกทเคยมมาแตเดม กอนนนเคยยดตดหลงใหลในรปรสกลนเสยง เปนตน มวเมาเพลดเพลนอยกบสง
เหลานน คราวน พอมองเหนไตรลกษณเขาแลว ความรสกเปลยนไป กลายเปนรสกเบอหนาย รงเกยจ อยากจะ
หนไปเสยใหพน บางทถงกบรสกเกลยดกลว หรอขยะแขยง นบวาเปนขนทความรสกแรงกวาความร (เรยกอยาง
ภาษาไทยวา อารมณเหนอปญญา) ขนตอนแรกน แมวาจะเปนขนตอนทปญญายงไมสมบรณ และความรสกยงเอนเอยง แตกเปนขนตอนท
สาคญ หรอบางทถงกบจาเปน ในการทจะถอนตนใหหลดออกไปไดจากความหลงใหลยดตด ซงเปนภาวะทมพลง
แรงมาก เพอจะสามารถกาวตอไปสภาวะทสมบรณในขนตอนท ๒ ตอไป ในทางตรงขาม ถาหยดอยเพยงขนน
ผลเสยจากความรสกทเอนเอยงกจะเกดขนได
ขนตอนท ๒ เมอความรเทาทนนนพฒนาตอไป จนกลายเปนความรเหนตามความเปนจรง ปญญา
เจรญเขาสภาวะสมบรณ เรยกวารเทาทนธรรมดาอยางแทจรง ความรสกเบอหนายรงเกยจและอยากจะหนใหพน
ไปเสยนน กจะหายไป กลบรสกเปนกลาง ทงไมหลงใหล ทงไมหนายแสยง ไมตดใจ แตกไมรงเกยจ ไมพวพน
แตกไมเหมนเบอ มแตความรชดตามทมนเปน และความรสกโปรงโลงเปนอสระ พรอมดวยทาทของการทจะ
ปฏบตตอสงนนๆ ไปตามความสมควรแกเหตผล และตามเหตปจจย พฒนาการทางจตปญญาในขนตอนทสองน ในระบบการปฏบตของวปสสนา ทานเรยกวา สงขารเปกขา-
ญาณ (ญาณอนเปนไปโดยความเปนกลางตอสงขาร) เปนขนตอนทสาคญและจาเปน ในการทจะเขาถงความร
ประจกษแจงสจจะ และความเปนอสระของจตโดยสมบรณ
คณคาดานความเปนอสระหลดพนของจตน โดยเฉพาะในระดบทพฒนาสมบรณแลว (ถงขนตอนท ๒)
จะมลกษณะและผลขางเคยงทสาคญ ๒ ประการ คอ
๑) ความปลอดทกข คอ เปนอสระหลดพนจากความรสกบบคนทเกดจากความยดตดถอมนตางๆ ม
ความสขทไมองอาศยอามส หรอไมขนตอสงลอ ปลอดโปรง ผองใส สดชน เบกบาน ไรกงวล ไมหวนไหว ไม
เศราโศก ไมเหยวแหงไปตามความผนผวนปรวนแปรขนๆ ลงๆ ทเรยกวาโลกธรรม ไมถกกระทบกระแทก
เนองจากความสญเสยเสอมสลายพลดพราก เปนตน
บทท ๓ ไตรลกษณ ๑๑๕
ลกษณะขอนมผลไปถงจรยธรรมดวย ในแงทจะไมกอปญหาเนองจากการระบายทกขของตนแกผอน
หรอแกสงคม ซงเปนสาเหตสาคญอยางหนงของปญหาจรยธรรม และในแงทมสภาพจตใจซงงายตอการเกดขน
ของคณธรรม โดยเฉพาะเมตตากรณา ความมไมตรจตมตรภาพ ซงเปนสงทเกอกลแกจรยธรรมเปนอนมาก
๒) ความปลอดกเลส คอ เปนอสระหลดพนจากอานาจบบคนครอบงาและบงการของกเลสทงหลาย
เชน ความโลภ ความโกรธ ความตดใคร ชอบชง ความหลง ความรษยา และความถอตวถออานาจ เปนตน โปรง
โลง เปนอสระ สงบ และบรสทธ ลกษณะขอนมผลโดยตรงตอจรยธรรม ทงดานภายในทจะคดการหรอใชปญญา
อยางบรสทธเปนอสระ ไมเอนเอยงไปดวยชอบชงรงเกยจและความปรารถนาผลประโยชนสวนตว เปนตน และ
ดานภายนอก ทจะไมทาความผดความชวตางๆ ตามอานาจบงคบบญชาของกเลสทกอยาง ตลอดจนสามารถทา
การตางๆ ทดงามตามเหตผลไดอยางจรงจงเตมท เพราะไมมกเลส เชน ความเกยจคราน ความหวงผลประโยชน
เปนตน มาคอยยดถวงหรอดงใหพะวกพะวน อยางไรกด คณคาขอท ๑ น ในขนทอยระหวางกาลงพฒนา ยงไมสมบรณสนเชง ถามแตลาพงอยาง
เดยว กมชองทางเสย คอ อาจกอใหเกดโทษได ตามหลกทวา กศลเปนปจจยแกอกศลได199
กลาวคอ เมอทาจต
ไดแลว ใจสบาย มความสขแลว กตดใจเพลดเพลนอยกบความสขทางจตใจเสย หรอพอใจในผลสาเรจทางจต
นน แลวหยดความเพยรพยายามเสย หรอปลอยปละละเลยไมเรงทากจทควรทา ไมจดการแกไขปญหาภายนอก
ทคางคาอย เรยกวาตกอยในความประมาท ดงตวอยางในพทธพจนทวา “นนทยะ อยางไรอรยสาวกจะชอวาเปนผอยดวยความประมาท? อรยสาวกในธรรมวนย
น ประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหว ในพระพทธเจา... ในพระธรรม... ในพระสงฆ... ประกอบดวยศลทงหลายทพระอรยะยอมรบ...อรยสาวกนน พอใจ (หรออมพอ=สนโดษ) ดวยความเลอมใส... ดวยศลทงหลายทพระอรยะยอมรบเหลานน ยอมไมพยายามใหยงขนไป ฯลฯ อยางนแล นนทยะ อรยสาวกชอวาเปนอยดวยความประมาท”200
ทางออกทจะปองกนไมใหเกดผลเสยทกลาวถงน กคอ จะตองปฏบตตามหลกการทจะใหเกดคณคาขอท
๒ ควบคกนไปดวย
ข. คณคาท ๒: คณคาดานการทากจ หรอคณคาเพอความไมประมาท
ในดานการทากจ คอ ปฏบตหนาทการงานหรอทาสงทควรทานน เปนธรรมดาทวา ปถชนทงหลายมกม
ความโนมเอยงดงตอไปน ก. เมอถกทกขบบคนเขาแลว มภยมาถงตว เกดความจาเปนขนเฉพาะหนา จงหนมาเอาใจใสปญหาหรอ
กจทจะตองทา แลวดนรนหรอบางทถงกบตะลตะลานทจะพยายามแกไขปญหา หรอทาการนนๆ ซงบางคราวก
แกไขหรอทาไดสาเรจ แตบางทกไมทนการ ตองประสบความสญเสย หรอถงกบพนาศยอยยบ แมถงจะแกไข
หรอทาไดเสรจ กตองเดอดรอนกระวนกระวายมาก และยากทจะสาเรจอยางเรยบรอยดวยด อาจเปนอยางท
เรยกวา สาเรจอยางยบเยน
199 กสโล ธมโม อกสลสส ธมมสส อารมมณปจจเยน ปจจโย (อภ.ป.๔๐/๔๘๘/๑๕๕); อธปตปจจเยน (๔๐/๔๙๘/๑๖๐); อปนสสย-
ปจจเยน (๔๐/๕๔๕/๑๗๖) 200 ส.ม.๑๙/๑๖๐๑/๕๐๐
! ! !
!
#! ! ! !
! ! !
! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! !
! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! ! ! !
&! ! ! !
! !
&! ! ! ! ! !
! ! !
&! ! ! !
! !( !
%!
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! !
!
! ! !( %!
! ! ! !
! ! ! !
!
! ! !
! ! ! !
#! !! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
#! !! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
!
#! !! ! !
! ! !
!
! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! $! ! ! ! $! ! $!
! ! ! $! !
! ! $! !
! ! !
! ! !( ! $%!
! !( ! $%! !
! $! ! !
! ! ! ! !
!
! !!
! ! !
!
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! !
!!
! ! $! !
!( %! ! ! ! !
! ! $! ! !
! !
! !'
(! ! !
! !
! ! !
!!
! !
! ! !
! !
! ! !!!
! !
! ! 9J7!
! !
! ! !
! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! !
&! ! ! ! !
! !
&! ! ! ! ! !
&! ! ! ! ! !
! ! ! !
9J7!! ! ! ! ! !
! ! !! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! !
!
&! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! %! !
!
! ! ! !
!
#! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
#! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
&! ! ! ! !
! !
&! ! ! ! ! !
!
&! ! ! !
! !
!
!
! ! ! ! !
! !
!
! ! ! ! ! !
! ! !
! !
๑๒๐ พทธธรรม ค. ความสาคญและความสมพนธของคณคาทางจรยธรรม ๒ ดาน
ยงมขอควรทราบอกบางประการเกยวกบความสาคญของคณคาทางจรยธรรมทงสองอยางของไตร
ลกษณ พรอมทงความสมพนธระหวางคณคาทงสองนน ซงจะนามากลาวไว ณ ทน ดงน
๑. คณคาดานการทาจต กบคณคาดานการทากจ ชวยปดชองเสยของกนและกน และชวยเสรมกนให
เกดคณประโยชนโดยสมบรณ
ก. คณคาดานการทาจต หรอคณคาเพอความหลดพนเปนอสระ ชวยเสรมคณคาดานการทากจ
หรอคณคาเพอความไมประมาท ดงน ๑) ชวยใหการทากจเปนไปโดยบรสทธ คอ ทาการดวยจตใจทบรสทธ ไมมเงอนปมของกเลสท
แอบแฝงคอยชกพาไป ปฏบตตรงไปตรงมาตามเหตปจจย เพอจดมงหมายทดงามอยางแทจรง ๒) ชวยใหการทากจดาเนนไปดวยความสข คอ ปดชองเสยสาคญของนกทากจ ทเมอกระตอรอรน
เรงรดทางาน กมกทาดวยความเรารอนกระวนกระวาย มความเครยดกงวลมาก เพราะทาดวย
ถกแรงกเลสบบคน เชน ทาดวยความกลว ดวยความคดแขงขนชงดชงเดนกน เปนตน
เปลยนเปนทางานดวยจตใจทสงบสข เบกบาน ผองใส ดวยความรเทาทน ทชวยใหทาใจเปน
อสระไดเสมอ นอกจากนน ในเมอผทากจเหนคณคาของความบรสทธหลดพนและความสงบสขของจตแลว การทางาน
สรางสรรคพฒนาตางๆ ภายนอก กจะเปนไปโดยมความมงหมายเพอสงเสรมความมชวตทบรสทธและสขสงบไป
ดวย พดสนๆ วา การพฒนาวตถจะดาเนนไปพรอมกบการพฒนาจตใจ
ข. คณคาดานการทากจ หรอคณคาเพอความไมประมาท ชวยเสรมคณคาดานการทาจตหรอ
คณคาเพอความหลดพนเปนอสระ คอ ตามหลกสามญทวา คนทวไปเมอสขสบายแลว กมกประมาท โดยหยด
นงเฉยเสย คอไมกระตอรอรนทจะทากจตอไป ไมเฉพาะคนผสรางสรรคพฒนาวตถหรอแกไขปญหาภายนอก
เทานน ทเมอเจรญสขสบายแกไขปญหาสาเรจแลว มกจะประมาท แมแตคนทปลงอนจจง ทกขง อนตตาไดแลว
จตใจหายทกข โลงสบาย กมกตดเพลนในความสงบสบายใจนน แลวหยดนงเฉย ไมแกไขปญหาภายนอกทคาง
คาอย ไมเรงรดตนเองใหทากจทควรทา ทงเพอพฒนาตนเองและพฒนาภายนอกตอไป คณคาดานการทากจของ
ไตรลกษณ จะปดชองเสยน และเรงเราผนนใหกระตอรอรนทากจตอไป
กลาวโดยยอ ในการปฏบตทถกตอง คณคาทงสองดานนจะตองประสานและหนนเสรมซงกนและกน
การทาจตจะตองชวยการทากจใหไดผลดยงขน โดยใหทาอยางบรสทธและมความสข ไมใชมาหยดหรอถวงการ
ทากจ การทากจกจะตองเสรมการทาจตไมใหกลายเปนความตดเพลน แตใหเรงรดกาวหนาตอไป การปฏบตทถกตองนน จะแกไขปญหาเรองทาการดวยใจมทกข และสบายแลวหยด ใหกลายเปนทากจ
ดวยจตสบาย และถงแมสบายกยงทากจ หรอ เมอสรางความเจรญอย กไมมทกข เมอเจรญสบายแลว กไมนง
หยด สามารถเอาการทาจตมาคมการทากจ และเอาการทากจไปสนบสนนการทาจต ใหไดผลสมบรณดวยกน
และพรอมกนทงสองดาน
! ! ! ! ! !
!
$! !
#! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
#! ! ! !
! ! !
! ! !
! !
! ! !
!
#! !
! !
#! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
!
#! ! !
! $! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! !
#! ! ! !!
! ! !
! ! !
! ! !!!
! ! ! ! !
! ! !
! ! 9J9!
! !
!!
9J9!! !' !! %! (! ! $ $ ' & '
R! $ $ ' ' %! ! ! !
! ! !
!
! !
! !
! 9J;!
#! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
&! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!
&! ! ! !
! !
! ! %! ! !
! ! ! %!
!
! ! ! ! !
! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !
!!
! ! !
! ! ! ! ! !9J<! ! !
! ! ! !
!!
! ! ! %! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! %! ! ! ! ! !
!
9J;!! ! ! ! ! !
! !9J<!! ! ! ! $ $ ' ' R! ' R! ' !
! ! ! ! ! !
!
! !
! ! ! !
! ! 9JH! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !!
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
!( ! ! %! ! !( ! ! ! !
%! ! ! ! !
! !
! !
! ! ! !
$! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
$! ! ! ! ! !
! ! !
!
$! ! ! !
! ! ! ! ! !
!( ! ! %!
$! ! ! !
! ! ! ! ! !
$! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
!
9JH!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !
! ! !
!
$! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
!
!( ! %!
$! ! ! ! !
!
! !
! ! !!
! !
! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
#! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! !!
!
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! !!
! ! !
! !
! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! !
!
! ! !
! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
!
! ! !
! ! ! !
! ! !
!!
! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
$! ! ! !
! !
$! ! ! !
!( %!
!
$! ! ! ! !
! !
!
$! ! ! ! !
! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
๑๒๖ พทธธรรม ง. คณคาเนองดวยความหลดพน หรอคณคาเพอความบรสทธบรบรณแหงความดงาม
คณคาขอน วาทจรงกรวมอยในคณคาขอแรก คอคณคาดานการทาจต ในแงความปลอดกเลส แตม
ความสาคญเดนเฉพาะ จงยกมากลาวเนนไวตางหาก คณคาสองขอแรกนนทงค ทานมกกลาวถงโดยอางองหลกอนจจตา เพราะความเปนอนจจงเปนภาวะท
มองเหนไดงาย ผปฏบตธรรมแมแตในระดบเบองตน กจะไดรบประโยชนจากไตรลกษณโดยเขาถงคณคาสองขอ
แรกนนตามสมควรแกปญญาของตน แตคณคาขอทสามนมกจะมาพรอมกบการมนสการความเปนอนตตา206
เชนวา
“ภกษมองเหนดวยสมมาปญญา ตามทมนเปนวา รป...เวทนา...สญญา...สงขาร...วญญาณ อยางหนงอยางใด เปนอดต ปจจบน อนาคต กตาม ฯลฯ ทงหมดนนไมใชของเรา มใชเราเปนนน นนไมใชตวตนของเรา, เมอรอยอยางน เหนอยอยางนแล จงจะไมมอหงการ มมงการ และมานานสย ทงในกายอนพรอมดวยวญญาณน และในนมตหมายทงปวงภายนอก”207
อหงการ ไดแกกเลสทเรยกชอวาทฏฐ มมงการ ไดแกกเลสทเรยกชอวาตณหา มานานสย ไดแกกเลสท
เรยกชอสนๆ วา มานะ นยมเรยกเปนชดวา ตณหา มานะ ทฏฐ พทธพจนนมสาระสาคญวา ผทมองเหนความเปนอนตตาชดแจงแลว กจะไมมหรอจะชาระลางเสยได
ซงกเลสทเกยวเนองผกพนกบตวตน หรอกเลสทเอาตนเปนศนยกลาง ทงสามอยาง คอ ความเหนแกตว ความ
แสหาแตสงบารงบาเรอปรนเปรอตน มงไดมงเอาผลประโยชนสวนตว ทเรยกวา ตณหา ความถอตว ความทะนง
ตน สาคญตนเปนนนเปนน อยากยงใหญใฝเดน ขมขครอบงาผอน แสวงหาอานาจมายกชตน ทเรยกวา มานะ
และความยดตดในความเหนของตน ความถอมน งมงาย ตลอดจนคลงไคลในความเชอถอ ทฤษฎ ลทธนยม
และอดมการณตางๆ ทเรยกวา ทฏฐ กเลส ๓ อยางน มชอเรยกรวมกนเปนชดวา ปปญจะ หรอ ปปญจธรรม แปลกนมาวา ธรรมเครองเนน
ชา ถาจะแปลใหงายกวา กเลสตวปน คอ ปนแตงเรองราว ปนใจใหทกข ปนหวใหเรองมาก ทาใหยดเยอ เยนเยอ
ยงเหยง ยดยาว ฟามเฟอ ฟนเฝอ ลาชา วกวน วนวาย นงนง สบสน สลบซบซอน ทาใหเขวหางหรอไถลเชอนเฉ
ออกไปจากความเปนจรงทงายๆ เปดเผย ปญหาทยงไมม กทาใหเกดมขน ปญหาทมอยแลวกไมอาจแกไขอยาง
ตรงไปตรงมาตามเหต แตกลบทาใหยงยากซบซอนนงนงยงขน เปนตวบงการพฤตกรรมททาใหมนษยพลานไป
มา ขดแยง แขงขน แยงชงกน ตลอดจนกอสงครามระหวางพวกระหวางฝาย ไมเฉพาะแตจะเปนเหตใหทาความชวรายนานปการเทานน แมเมอจะทาสงทดงาม ถามกเลสตวปน
เหลานอยเบองหลง การทาความดนนกมเงอนงา มปมแอบแฝง ไมบรสทธ และทาไดไมบรบรณ ไมเตมท กเลส
เหลานจะคอยขดถวงหรอชกใหเขว
206 ความจรง การพจารณา อนจจง ทกขง อนตตา ยอมใหผลเนองถงกนหมด ดงนน การพจารณาลกษณะทงสาม จงมคณคาสงถง
ความหลดพนไดทงสน แตกระนนตวเดนในการตดสนชขาดจะอยทความรความเขาใจอนตตา ดงจะเหนไดจากพทธพจนทวา “พงเจรญอนจจสญญา เพอถอนอสมมานะ, ดกรเมฆยะ แทจรงเมอมอนจจสญญา อนตตสญญาจงปรากฏ ผมอนตตสญญา (หมายรในสงทงหลายวาเปนอนตตา) จะลถงภาวะทถอนเสยไดซงอสมมานะ (ความถอพองวาเปนตวก) เปนนพพานในปจจบนนแหละ” (ข.อ.๒๕/๘๙/๑๒๘; และด อง.นวก.๒๓/๒๐๕/๓๖๕; ๒๐๗/๓๗๑
207 ม.อ.๑๔/๑๒๘/๑๐๕-๖
บทท ๓ ไตรลกษณ ๑๒๗
ความรเขาใจมองเหนไตรลกษณ โดยเฉพาะความเปนอนตตา จะบรรเทากเลสทเกยวเนองผกพนกบ
ตวตนเหลานใหเบาบางลง ตลอดจนขจดทาลายลางใหหมดสนไป สดแตกาลงปญญาจะเหนประจกษแจงทาจตให
เปนอสระหลดพนไดเพยงไหน เมอไมมกเลสตวปนเหลานเปนเงอนปมแอบแฝง และเปนตวกดกนจากดใหคบ
แคบหรอเปนแรงพดพาใหเชอนเฉแลว หนทางแหงการทาความดงามกเปดโลงกวาง ไมจากดขอบเขต จะบาเพญ
คณธรรมหรอสรางสรรคกรรมทดงามใดๆ เชน ไมตร กรณา ทาน ศล อตถจรยา (การบาเพญประโยชน) กทาได
อยางบรบรณเตมท และสะอาดบรสทธ รวมความวา การเหนไตรลกษณดวยมนสการอยางถกวธ จะนาใหเกดคณคาทางจรยธรรมทงความด
งาม และความงอกงาม ทมาพรอมดวยความสข กลาวคอ ดงามดวยกศลธรรมทแลนโลงไป ไมมอกศลคอยขด
ถวงหรอบบเบยน งอกงามดวยความไมประมาทในการทากจ และเปนสขดวยปญญารเทาทนธรรมดาของโลกและ
ชวต ททาใหจตปลอดโปรง ผองใส เบกบาน เปนอสระ
ความสขไมเปนจรยธรรมโดยตวของมนเอง แตเปนคณคาสาคญทางจรยธรรม เปนพนทองอาศยของ
จรยธรรม ทาใหจรยธรรมดารงอยไดมนคง ความสขในทนมงเอานรามสสข คอสขทไมอาศยอามสเปนสาคญ
เพราะเปนสขทไมเจอดวยความหมกหมม ทมกบดเนาหรออดเฟอ และกอโทษขนไดในภายหลง ผทมองเหนไตรลกษณ รเทาทนธรรมดา และมนรามสสขเปนหลกประกน แมจะยงเสพกามสข กจะไม
มดมวถงกบหมกมนหลงใหลหรอถลาลกจนเกดโทษรนแรง โดยเฉพาะจะไมเกนเลยจนกลายเปนเหตแหงการ
เบยดเบยนตนและผอน และแมเมอความสขนนผนแปรไป กจะไมถกความทกขใหญทวมทบเอา ยงคงดารงสต
อยได มความกระทบใจแตนอย เปนผพรอมทจะเสวยความสขในทกระดบไดอยางสมบรณเตมอมเตมรสและ
คลองใจ เพราะไมมความกงวลขนของเปนเงอนปมหรอเปนเครองกดขวางทคอยรบกวนอยภายใน และยงกวานน
ทงทสามารถเสวยสขทงหลายไดอยางสมบรณทสด แตกไมตดในสขเหลานน ไมวาจะประณตหรอดวเศษเพยงใด
จ. คณคาทางจรยธรรมของไตรลกษณตามลาดบขอ
เทาทบรรยายมาน เปนการกลาวถงคณคาทางจรยธรรมของไตรลกษณอยางรวมๆ กนไป ตอไปน เปน
การพจารณาคณคาทางจรยธรรมของไตรลกษณนน โดยจาแนกตามลาดบขอ
๑. อนจจตา หลกอนจจตาแสดงความไมเทยง ความเกดขน ตงอย และดบไป ของสงทงหลาย จนถงสวนยอยท
ละเอยดทสด ทงฝายรปธรรม และนามธรรม ความไมเทยงของสวนยอยตางๆ เมอปรากฏเปนผลรวมออกมาแก
สวนใหญทมนษยพอสงเกตเหนได กเรยกกนวาความเปลยนแปลง ซงทาใหเกดความเขาใจหรอรสกเหมอนกบวา
สงตางๆ เหลานนมตวมตนของมน ซงเดมมสภาพเปนอยางหนง และบดนตวตนอนนนเองไดเปลยนแปลงแปร
รปไปเปนอกอยางหนง ความเขาใจหรอรสกเชนน เปนความหลงผดอยางหนง เปนเหตใหเกดความยดมนถอมน นาตนเขาไป
ผกพนอยกบภาพความนกคดอยางหนงของตนเอง ซงไมตรงกบความเปนจรง เมอดารงชวตอยอยางผไมรเทาทน
สภาวะ ยอมถกฉดลากใหกระเสอกกระสนกระวนกระวายไปตามภาพทสรางขนลวงตนเองนน เรยกวา อยอยาง
เปนทาส แตผรเทาทนสภาวะ ยอมอยอยางเปนอสระ และสามารถถอเอาประโยชนจากกฎธรรมดาเหลานได
! ! !
!! ! !
& ! ! ! !
! !
! ! ! ! !!
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !9JL ! !!
! !
! ! 9JG!
! !
! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !
!
! ! !
! ! ! !
! !
! ! !!
! ! !
! ! !
! !
! !!
!
! ! !
! !
9JL!!' (! ! ! ! !9JG!! ! !' (! ! !
! ! ! ! ! !
!
& ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
!
! ! ! !
! ! !
! !
! !
! !
! ! !
! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
!!
!
! ! !
! !
!
! ! ! ! ! ! !!
! ! !
! ! !!
! ! !
! ! ! !!
! ! ! ! !
! ! ! !
!' !
(97J!
97J!! $ $ ' ' R! !' !
(! ! ! !'( %! (!
๑๓๐ พทธธรรม
๒. ทกขตา ในหลกทกขตา มเกณฑสาคญสาหรบกาหนดคณคาทางจรยธรรมอย ๒ อยาง คอ ก. ในเมอสงทงหลายเกดจากการประชมกนเขาขององคประกอบตางๆ ทเปนสวนยอยๆ ลงไป และ
องคประกอบเหลานน แตละอยางลวนไมเทยง กาลงตกอยในอาการเกดขน แปรไป และสลายตวตามหลกอนจจ
ตา อยดวยกนทงสน สงทเปนหนวยรวมนน จงเทากบเปนทรวมของความปรวนแปร และความขดแยงตางๆ และ
แฝงเอาภาวะทพรอมจะแตกแยกและเสอมสลายเขาไวในตวดวยอยางเตมท เมอเปนเชนน การทจะควบคมองคประกอบตางๆ ทกาลงเปลยนแปลงอยนนใหคมรปเปนหนวยรวม
ตามรปแบบทประสงคกด การทจะควบคมการเปลยนแปลงนนใหดาเนนไปในทศทางทตองการกด จะตองใช
พลงงานและวธการจดระเบยบเขามารวมเปนองคประกอบชวยเปนเหตปจจยเพมขนอกดวย ยงองคประกอบ
สวนยอยๆ ตางๆ นน มมากและสลบซบซอนยงขนเทาใด กตองใชพลงงานมากขน และมการจดระเบยบท
ละเอยดรดกมยงขนเทานน การปฏบตตอสงทงหลาย เพอใหเปนอยางนนอยางน จะตองทาทตวเหตปจจยของ
มน และรชดถงความสาเรจผล หรอความผดพลาด พรอมทงทางแกไขตอไป ตามความพรอมของเหตปจจย
เหลานน นคอวธปฏบตตอสงทงหลายอยางอสระ ไมผกมดตว และไมเปนเหตใหเกดความทกข สวนวธทตรงขามจากน กคอการกระทาตามความยดอยากดวยตณหาอปาทาน โดยเอาตวเขาไปผกมด
ใหสงเหลานนบบคน ซงนอกจากจะทาใหเกดความทกขแกตนเองแลว กไมชวยใหเกดผลดอยางใดๆ ขนมา ข. ตามหลกกจในอรยสจ หนาททจะตองปฏบตตอทกข ไดแก “ปรญญา” คอการกาหนดร หรอทา
ความเขาใจ หมายความวา เรองทกขน บคคลมหนาทเกยวของเพยงแคกาหนดร หรอทาความเขาใจเทานน การปฏบตตอทกขโดยถกตองตามหลกกจในอรยสจน เปนเรองสาคญอยางยง แตเปนเรองทมกถก
มองขามไป พทธธรรมสอนใหปฏบตตอทกขดวยการศกษาใหรวาอะไรเปนอะไร ใหรจกทกข คอใหรจกปญหา
ของตนเอง มใชเพอเปนทกข แตเพอปฏบตตอมนไดถกตอง แลวจะไดไมมทกข หรอพดอยางงายๆ วา เพอจะได
มความสขทแทจรงนนเอง พดอกนยหนงกคอ หลกกจในอรยสจสอนวา สงใดกตามทเปนปญหาแกตน มนษยจะตองศกษาสงนน
ใหรใหเขาใจอยางชดเจนทสด กอนทจะลงมอจดการแกไขปญหานน การศกษาปญหา มไดหมายความวาเปนการ
สรางปญหาหรอหาปญหามาใสตน แตเปนวธการทจะทาใหปญหาหมดไปตางหาก ผทไมทราบหลกกจในอรยสจ อาจปฏบตตอทกขอยางผดพลาด ไรจดหมาย เขวออกนอกทาง และอาจ
กลายเปนการเพมทกขแกตนดวยการมองโลกในแงรายไปกได
เมอทราบหลกเกณฑใหญๆ ๒ ขอนแลว จงควรกาหนดคณคาตางๆ ในทางจรยธรรมของหลกทกขตา
ดงตอไปน ๑) การทสงทงหลายถกบบคนดวยการเกดขน การเจรญ และการสลายตว ทาใหเกดความกดดน
ขดแยง และการทจะทนอยในสภาพเดมตลอดไปไมได ภาวะเชนนแสดงวา สงทงหลายมความบกพรอง มความ
ไมสมบรณอยในตว ความบกพรองหรอความไมสมบรณน ยงมมากขนโดยสมพนธกบกาลเวลาทผานไป และ
ความเปลยนแปลงทเกดขนทงภายในและภายนอก เมอเปนเชนน สงทงหลายทจะรกษาสภาพของตนไว หรอ
ขยายตวเขาสความสมบรณ จงตองตอสดนรนอยตลอดเวลา การดารงสภาพชวตทดไว การนาชวตเขาสความ
เจรญ และความสมบรณ จงตองมการแกไขปรบปรงตวอยตลอดเวลา
! ! ! ! ! !
!
&! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !
&! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
!
! !
! ! !
! ! !
!!
! !
! ! !
! ! ! !
!
&! ! ! ! ! ! !
! ! !
!
! ! ! ! !
! !( %!
!( %!!
!
! !
! !
!! ! !
! !
! ! ! !
! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
!
! !
! ! !
! ! !! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !!
! ! !
! ! ! !
! !!
! !
! !! !
! !( %! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! 977! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! !
977
! !* +! ! ! ! ! !( %! !( %!
!( %! ! ! !
!( ! ! ! $ $ ' ' %!
! ! ! ! ! !
!
! !
! !
! ! ! !
! ! ! !
&! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !
! !
! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !
!
!
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !
! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !!
! !
! !
! ! !!
! ! !
!! ! ! ! !
$! ! ! ! ! ! ! !$! ! ! ! !$! ! ! !
! !
!$! ! ! ! ! ! !
!$! ! !
! ! ! !
!
! ! !( %! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! !!
! ! !
! ! ! !
!
! ! !
! ! & ! & ! &
! &
! ! ! !
! ! ! ! !
!!
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! !' ! ! ! (979!
979!! $ $ ' ' !
บทท ๓ ไตรลกษณ ๑๓๕
๓. อนตตตา
ความเขาใจใน อนตตตา มคณคาสาคญทางจรยธรรม คอ
๑) ในขนตน ทางดานตณหา ชวยลดทอนความเหนแกตน มใหทาการตางๆ โดยยดถอแตประโยชนตน
เปนประมาณ ทาใหมองเหนประโยชนในวงกวาง ทไมมตวตนมาเปนเครองกดกนจากด อนง ภาวะทสงทงหลายไมมตวตนของมนเอง เกดจากสวนประกอบ และเปนไปตามเหตปจจยนน สอน
วา สงทงหลายจะปรากฏรปเปนอยางไร ยอมแลวแตการปรงแตง ดวยการทาเหตปจจย และชกโยงเชอม
ความสมพนธใหเปนไปตามความมงหมายและขอบเขตวสยความสามารถ โดยนยน จงเปนการยาขอทวาบคคล
ควรปฏบตตอสงทงหลายตรงตวเหตปจจย ดวยทาททเปนอสระ ซงเปนวธทดทสดทจะใหไดทงผลสาเรจตาม
ความมงหมาย และไมเกดทกขเพราะตณหาอปาทาน
๒) ในขนกลาง ทางดานทฏฐ ทาใหจตใจกวางขวางขน สามารถเขาไปเกยวของ พจารณา และจดการกบ
ปญหาและเรองราวตางๆ โดยไมเอาตวตน ความอยากของตน ตลอดจนความเหน ความยดมนถอมนของตนเขา
ไปขด แตพจารณาจดการไปตามตวธรรม ตามตวเหตตวผล ตามทมนเปนของมนหรอควรจะเปนแทๆ คอ
สามารถตงอเบกขา วางจตเปนกลาง เขาไปเพงตามทเปนจรง งดเวนอตตาธปไตย ปฏบตตามหลกธรรมาธปไตย
๓) ในขนสง การรหลกอนตตตา กคอ การรสงทงหลายตามทมนเปนอยางแทจรง คอ รหลกความจรงของธรรมชาตถงทสด ความรสมบรณถงขนน ทาใหสลดความยดมนถอมนเสยได ถงความหลดพน บรรล
อสรภาพโดยสมบรณ อนเปนจดหมายของพทธธรรม อยางไรกด ความรแจมแจงในหลกอนตตตา ตองอาศย
ความเขาใจตามแนวปฏจจสมปบาท และการปฏบตตามแนวมรรค ซงจะกลาวตอไป
๔) กลาวโดยทวไป หลกอนตตตา พรอมทงหลกอนจจตา และหลกทกขตา เปนเครองยนยนความ
ถกตองแทจรง ของหลกจรยธรรมอนๆ โดยเฉพาะหลกกรรม และหลกการปฏบตเพอความหลดพน เชน เพราะ
สงทงหลายไมมตวตน ความเปนไปในรปกระแสแหงเหตปจจย ทสมพนธสบตอเนองอาศยกนจงเปนไปได กรรม
จงมได และเพราะสงทงหลายไมมตวตน ความหลดพนจงมได ดงนเปนตน อยางไรกด คาอธบายในเรองน
จะตองพจารณาตามแนวปฏจจสมปบาททจะกลาวตอไป
๑๓๖ พทธธรรม พทธพจนเกยวกบไตรลกษณ
ก. ความรเทาทนสภาวะของไตรลกษณ
“ภกษทงหลาย เมออะไรมอย เพราะอาศยอะไร เพราะยดถออะไร จงเกดทฏฐขนวา นนของเรา, เราเปนนน, นนเปนอตตา/ตวตนของเรา...
“ภกษทงหลาย เมอรป...เมอเวทนา...เมอสญญา...เมอสงขาร...เมอวญญาณมอย เพราะอาศย (รป...เวทนา...สญญา...สงขาร...) วญญาณ เพราะยดมน (รป...เวทนา...สญญา...สงขาร...) วญญาณ จงเกดทฏฐขนวา นนของเรา, เราเปนนน, นนเปนอตตา/ตวตนของเรา”213
“ภกษทงหลาย สมณะทงหลาย กด พราหมณทงหลาย กด เหลาหนงเหลาใด กตาม ทมองเหนอตตา/ตวตน แบบตางๆ หลากหลายเปนอเนก ยอมมองเหนอปาทานขนธเหลานนทงหมด หรอไมกมองเหนขนธใดขนธหนง ในบรรดาอปาทานขนธเหลานน (วาเปนอตตา) กลาวคอ:-
“ภกษทงหลาย ปถชนในโลกน ผมไดเรยนสดบ...ยอมมองเหนรปวาเปนอตตาบาง ยอมมองเหนอตตามรปบาง ยอมมองเหนรปในอตตาบาง ยอมมองเหนอตตาในรปบาง ยอมมองเหนเวทนา...สญญา...สงขารทงหลาย...วญญาณ (ทานองเดยวกน) โดยนยดงกลาวนน การมองเหนนแล กกลายเปนความปกใจยดถอของเขาวา “ตวเราม/ตวเราเปน”214
“ภกษทงหลาย รป...เวทนา...สญญา...สงขาร...วญญาณ ไมเทยง, สงใดไมเทยง สงนนเปนทกข, สงใดเปนทกข สงนนเปนอนตตา, สงใดเปนอนตตา สงนนพงเหนดวยสมมาปญญา ตามทมนเปนวา นนไมใชของเรา มใชเราเปนนน นนไมใชตวตนของเรา”215
“ภกษทงหลาย รป...เวทนา...สญญา...สงขาร...วญญาณ ไมเทยง...เปนทกข...เปนอนตตา, แมสภาวะทเปนเหตเปนปจจยใหรป ฯลฯ วญญาณเกดขน กไมเทยง...เปนทกข...เปนอนตตา, รป ฯลฯ วญญาณ ซงเกดจากสภาวะทไมเทยง...เปนทกข...เปนอนตตา จกเปนของเทยง...เปนสข...เปนอตตา ไดจากทไหน”216
“ทานเอย อรยสาวกผไดเรยนสดบแลว ไดพบเหนอรยชนทงหลาย ฉลาดในอรยธรรม ฝกอบรมดแลวในอรยธรรม ไดพบเหนสตบรษทงหลาย ฉลาดในสปปรสธรรม ฝกอบรมดแลวในสปปรสธรรม ยอมไมมองเหน รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ เปนอตตา, ไมมองเหนอตตามรป มเวทนา มสญญา มสงขาร มวญญาณ, ไมมองเหนรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ในอตตา, ไมมองเหนอตตา ในรป ในเวทนา ในสญญา ในสงขาร ในวญญาณ
“อรยสาวกนน รชดรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ทไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา เปนสงปรงแตง บนรอนกนเอง, ตามทมนเปนวา ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา เปนสงปรงแตง บนรอนกนเอง,
213
ส.ข.๑๗/๔๑๙/๒๕๐ 214
ส.ข.๑๗/๙๔/๕๗ 215 เชน ส.ข.๑๗/๔๒/๒๘ 216 ส.ข.๑๗/๔๕-๔๗/๒๙-๓๐ (แปลรวบความ ในบาลทานแยกพดทละอยาง)
! ! ! ! ! !
!
( ! ! ! ! ! ! ! !! &! ! ! ! ! !
! ! )-51!( ! ! ! '! ! !! ! ! ###
! ! ! ! ! ! !$ %&! ! !! ! ! &! ! ! ! ! ! !
&! ! ! ! ! ! &! !! &! ! &! ! &!
! &! ! #!!% ! ! ! ! !
&! ! ! ! ! ! ! &!! ! ! ! !
! ! ! ! !( ! ! ! ! '! !
### ! ! ! ! ! ! !$ %&!! ! ! ! ! &! ! ! !
! ! &! ! !! ! ! ! &!! ! &! ! &!
! &! ! &! ! #!!% ! ! ! ! !! &! ! ! ! ! ! ! !&! ! ! ! !! ! ! ! ! )-5/!
( ! '!###! &! &!
&! ! ! ! !!
&! !$ %!! &!!
97I!! $ $ ' ' !! 8! %R! ! ! ! !
! ! ! ! ! !! %! ! !! %! ! !!%! ! !! %! ! $ ' R! ! !
!! !! ! ! ! ! ! ! ! !!! %! ! ! ! !! $ ' & %!
97L!! $ $ ' & ' & !! 8! %!
! ! !
!
% ! ! !
! ! )-52!$ ! ! ! ! %!
( ! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! &! ! !
! &! ! &! ! !!$ %)--3!$ ! ! ! ! %!
!( ! !$ %! "!! &### &### &###
&### &! !&### &### &### &###
+! ! ! &!&! &! &! &! !
! '!
( ! ! ! ! !! ! !$ %! ! &### &###
&### &###&! ! ! !
! ! ! ! ! !! ! ! !! ! ! ! ! !
&! ! ! ! !! ! ! ! ! ! &! ! !( ! ! ! ! !
&! !!
( ! ! '! !! ! ! ! ! !
! &! ! !( ! ! '! !
! ! ! ! ! ! !&! ! !!
97G!! $ $ ' ' !99J!! $ $ ' ' !
บทท ๓ ไตรลกษณ ๑๓๙
“เพราะอรยสาวกนน ไมมนสการธรรมทไมควรมนสการ และมนสการธรรมทควรมนสการ อาสวะทงหลายทยงไมเกด กจะไมเกดขน และทเกดขนแลว กจะถกละเสยได
“อรยสาวกนน ยอมมนสการโดยแยบคาย (โยนโสมนสการ) วา นทกข...นเหตใหเกดทกข...นความดบทกข...นปฏปทาใหถงความดบทกข; เมออรยสาวกนนมนสการโดยแยบคายอยางน สงโยชน ๓ ยอมถกละเสยได กลาวคอ สกกายทฏฐ วจกจฉา สลพพตปรามาส”221
ข. คณคาทางจรยธรรมของไตรลกษณ (ดานทาจตเปนอสระ และดานทากจโดยไมประมาท)
- อนจจตาแหงชวต และการเหนคณคาของกาลเวลา “พระอาทตยพนธ (พระพทธเจา) ไดตรสแสดงไววา รปอปมาเหมอนฟมฟอง
แมนา เวทนาอปมาเหมอนฟองนาฝน สญญาอปมาเหมอนพยบแดด สงขารอปมาเหมอนตนกลวย วญญาณอปมาเหมอนมายากล ภกษพนจด พจารณาโดยแยบคาย ซงเบญจขนธนนดวยประการใดๆ กมแตสภาวะทวางเปลา พระผทรงปญญาดงผนแผนดน ทรงปรารภรางกายนแลว ทรงแสดงการละธรรม ๓ อยาง (โลภะ โทสะ โมหะ หรอตณหา มานะ ทฏฐ) ไว
“ทานทงหลาย จงดรปทเขาทงแลว เมอใด อาย ไออน และวญญาณ ละกายน เมอนน รางกายกถกทง นอน ไรจตใจ กลายเปนอาหารของสตวอน นแหละการสบตอ (ชวต) กอยางน มนเปนมายากลหลอกคนโงใหเพอ ไดบอกแลววา เบญจขนธนเปนผลาสงหารอยในตว, จะหาแกนสารในเบญจขนธนยอมไมม
“ภกษระดมเพยรแลว พงพจารณาขนธทงหลายอยางน โดยมสมปชญญะ มสตมน ทงวนทงคน พงละเครองผกมดเสยใหหมด พงสรางทพงใหแกตน เมอปรารถนาอจจตบท (นพพาน) กพงประพฤตเหมอนดงคนทศรษะถกไฟไหม”222
“ภกษทงหลาย อายของมนษยทงหลายนนอย, จะตองไปสภพหนา, พงวนจฉยการดวยความรคด, พงกระทาการดงาม (กศล), พงครองชวตประเสรฐ (พรหมจรรย), ผทเกดมาแลว ทจะไมตายเปนไมม ผใดอยไดนาน ผนนกอยไดแครอยป จะเกนไปบางกเพยงเลกนอย
“อายของมนษยทงหลายนอย สตบรษพงดหมนอายทนอยนน, พงประพฤตเหมอนดงถกไฟไหมศรษะ, การทมจจราชจะไมมาหานน เปนอนไมม, วนคนยอมลวงไป ชวตกหดสนเขา, อายของสตวทงหลายยอมหมดสนไป เหมอนดงนาในธารนานอย”223
“ชวตของสตวทงหลายในโลกน ไมมเครองหมาย ไมมใครร ทงยาก ทงนอย และระคนดวยทกข ความเพยรพยายามทจะชวยใหสตวทเกดมาแลว ไมตองตายไดนน ไมมเลย, แมอยไดถงชรา กตองตาย, เพราะสตวทงหลายมธรรมดาอยางนเอง
221 ม.ม.๑๒/๑๒/๑๔; พระบาลน เฉพาะตอนวาดวยทฏฐ ๖ มคลายกนใน อภ.ว.๓๕/๑๐๐๔/๕๑๖ แตในทนน มขอความมากกวาเลกนอย 222 ส.ข.๑๗/๒๔๗/๑๗๔ 223 ข.ม.๒๙/๔๙/๕๑; ๑๘๒/๑๔๓ (บางสวนมใน ท.ม.๑๐/๒๓๔/๒๘๐; ส.ส.๑๕/๔๔๐-๒/๑๕๘; ข.เถร.๒๖/๒๗๐/๒๙๑)
! ! !
!( ! ! &!
! ! #!! ! &!
! !!% ! ! ! ! !
!( ! ! &!! #! ! !
! !#!
( &!! #!
( ! &! !#! !
&! #!( ! ! &!! ! !
! &! !! &! #!
! ! !#!
( ! ! #! !! #!
( ! #!#! ! &!
! ! !#!
( ! ! !#! ! ! !
! #! ! ! ! !! !
!( ! ! !
&! #! ! !#! ! ! #)--8!
99<!! $ $ ' ' !! ! $ $ ' & ' & R! $ $ ' ' %!
! ! ! ! ! !!
! " " "" " #" "
" " $"$" " " #""
! " " "% " " "&" " ###""! " " " " "
" ### "" " " " " "
" ""! " " " " "
" " " "" " "
" "###""
! " " " " " "
" " " "
" "! " #" "$" #" " #"
" " $" $"'(()"
! " " " "" " " "
" $" " " " "" " #" " "
" " #" "" #"
! " "% &" "% &" "" " #"
" " " $" "'((*"
""#!! ! ! " # " # $! %$""$!! ! ! " " $
! ! !
!( ! !! #!!
( ! ! !! #!!
( ! ! ! ! ! &!! ! !
($ %! !! ! #!! ! ! &!
#)--1!
( ! ! !
! ! #!! ! ! !! #!!
( ! ! ! &!! #! ! !
#! #! !! #! ###!!
( ! ! !! ! ! #! !
! ! ! !#! ! ! !
! #! !!% ! ! ! !
! ! #!( ! ! ! &! !
! ! #! &!! ! #)--/!
( ! !! ###! ! !
! ! ! !! ###! ! &!
&! !###!!
99I!! $ $ ' ' !! %!99L!! $ $ ' & ' & !! %!
! ! ! ! ! !
!
( ! !#! ! #! !
! #)--2!
( ! !! #!!( ! ! ! ! ! #!
! ! #!!( ! ! ! #!
! &!#)-,3!
( ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! '! !
! &! ! &!! &! ! &!! !
( ! ! &!! &! ! &! !&! ! +!!
( ###!$ %! !###$ %! ! ! ! !
! ! ! ! !### ! &!! ### ! ! !! ! ! ! !! ! ! !
+###!!($ %! ! ! ! ! !
+! ! ! !! #!
( ! ! ###! +!!!
99G!! $ $ ' & ' & !9;J!! $ $ ' & ' & !
! ! !
!( ###$ %! !
###$ %! ! ! ! !! ! ! ! ! !
### ! &!! ### ! ! !! ! ! ! !! ! ! !
+###!!($ %! ! ! ! !! ! +! ! &! !
! ! ! !+! ! ! !
! #!
( ! ! ! #!! ! ! ! !! #!
! !#!
( ! ! !! ! ! !
! ! ! #!!!% ! ! ! ! !
&! ! )-,5!( ! #! !
#! ! !! ! ! !! #!!( ! ! ! !
#! #)-,-!( ! ! ! ! ! !
#! !! !
! #!!
9;7!! $ $ ' ' R! ! $ $ ' & ' ! !9;9!! $ $ ' & ' !
! ! ! ! ! !
!
( ! ! ! !! &! ! #!!
( ! !#)-,,!
( #! ! &!! ! #!
( ! ! !#! !
! #! ! !#! !
! #!( ! ! ! !
#! ! ! ! &!! ! #!! #!
! ! ! #!( !$ %!
! !$! ! %! #!
( ! ! ! ! #!! #!!
( ! ! ! ! !
! #!!( !$ %! ! !
! &! !$ %! !$ %#)-,8!
( ! &! ! #!! ! &!
! ! !( ! ! #! ! !
#! ! &! !! #)-,0!!
9;;!! $ $ ' ' !9;<!! $ $ ' ' !9;H!! $ $ ' & ' R! $ $ ' ' !
! ! !
!( ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !#!!% ! ! !&! ! ! !
#! ! ! ! ! ! ! #!! ! ! #)-,9!
( ! )-,1!( ! )-,/!( ! )-,2!( ! ! #!
! ! )-83!( ! ! ! ! !
)-85!( ! )-8-!
( ### ! #! !! ! #! !
! #! ! ### ! !! ! ! !!
( ! ! !! ! #! !! ! ! #! !
! ! ! ! !!( ! ! ! ! ! #!
! &! ! &! !#! ! !
! ! #! !( ! &!
! ! ! #)-8,!
9;K!! $ $ ' & ' & !9;I!! $ $ ' ' !9;L!! $ $ ' ' !9;G!! $ $ ' ' R! ' !9<J!! $ $ ' ' !9<7!! $ $ ' ' !9<9!! $ $ ' ' !9<;!! $ $ ' & ' & $!
! ! ! ! ! !
!
( #! ! ! #!! ! #! ! ! &!
! ! ! ! ! ! #!#! ! &! #!!
( ! ! ! &!! ! #! !
#!!( ! ! ! !
! #! !&!
#!!( ! ! ! !#! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
#)-88!
( ! ! ! ! ! !! #! ! !
! ! ! !! #!!
( &! &! &!#! ! ! !
! ! #! !&! ! #)-80!
( ! ! ! ! !
! ! ! &! !
!$ %! !$ %&! ! ! #!!( ! ! #!
! ! ! ! ### ! ! ! ! & ! ###! & ! ! ! & ! ### ! & ! ! !& ! ### ! & ! ! ! & ! ! !
! & ! ! ! & ! ! ! & ! ! !
! !$ %! #!!
9<<!! $ $ ' ' !9<H!! $ $ ' ' !
! ! !
!
% ! ! ! !! ! ! ! !
! ! #!!( ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! #!!( ! ! !
&! #!!% ! ! &! ! ! !
&! ! #)-89!
( ! !$ %! !! &! !$ %!
! ! &!!$ %! ! !#)-81!
$! ! !( ! &! #!
&! ! ! !! #)-8/!( ! ! !#)-82!
( ! ! ! #)-03!( ### !
! #)-05!( !$ %! ! )-0-!( ! #! !
! ! ! !#)-0,!
9<K!! $ $ ' ' !9<I!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !! %!9<L!! $ $ ' ' !9<G!! $ $ ' ' !9HJ!! $ $ ' ' !9H7!! $ $ ' ' !9H9!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
( !$ %! ! #! !$ %! #)-08!
( ! ! !$%! ! ! #)!( ! ! !$ %!
! !$ %#)-00!( ! ! ! ! ! !
#)-09!( ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! #)-01!( ! &! #!
&! #!!( ! &! ! &!
! &! ! #!!( ! ! ! &!
! ! &! !#! ! &! !
! #!!( ! #! !
#! &!#! ! #!
! ! !&! ! ! ! ! ! !
#!!
( ! ! ! ! !#! ! !
! ! ! #!!( !&! ! #)-0/!
9H;!! $ $ ' ' !9H<!! $ $ ' ' !9HH!! $ $ ' ' !9HK!! $ $ ' ' !! ! ! ! ! ! %!9HI!! $ $ ' ' !
! ! !
!( ! #! !
! #)-02!
( ! !$ %! ! ! ! !! ! !
&! !$ %! !#)-93!
( ! ! ! !! ! ! !
$ %! ! )-95!
( &!#)-9-!
( &! &!! #)-9,!
( ! !$ %! ! !$ !! ! ! ! !%! ! ! ! !
! !#)-98!
( ! ! ! !$ ! !! ! ! ! ! !!!
! ! %!! #! &!
! #)-90!( ! ! ! !$ ! !
! ! ! ! !! %! ! #!
&! ! #)-99!
9HL!! $ $ ' ' !! ! $ $ ' ' ! %!9HG!! $ $ ' ' R! ' R! ' ' ! !9KJ!! $ $ ' ' !9K7!! $ $ ' ' !! ! ! %!9K9!! $ $ ' ' !9K;!! $ $ ' ' R! ' !9K<!! $ $ ' ' !! ! ! %!9KH!! $ $ ' ' !! ! ! %!9KK!! $ $ ' ' !! ! ! %!
! ! ! ! ! !
!
( ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !! ! &! ! &!! #! ! !
! ! ! ! ! ! !&!!
( ! ! !! ! ###!
! ! !! #)-91!!
( ! ! ! ! !! ! !
! ! &! !! ! !$ %! !
! ! ! !#)-9/!
( ! ! ! ! !! ! !
! &! ! ! !! #)-92!
( ! ! ###! !! !
&!$ %! ! ###!( ! ! ###!
! ! !&!$ %! ! ###!
( ! ! ###! ###! ###!!$ %###! ###! ###! &!
$ %! ! )-13!
9KI!! $ ' ' !9KL!! $ $ ' ' !9KG!! $ ' ' !9IJ!! $ $ ' 8 8 ' & R! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! !! !
!
! $! #!!
! !
! !
!" !
! !
! ! ! !
! ! !
! !
!
( ! ! !$ %! ! ! !! ! -15
!! ! ! ! ! ! !
! ! !( )!( ! ! )!( ! !$ %! !$
%! !$ %! ! ! !)-1-
!
! !
( ! ! ! ! ! )-1,!
( ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! !! !! ! !! ! !!
! ! ! ! ! !! ! ! )
-18!
9I7 ! ! ! ! ! R!
! ! ! ! !!Y.@*!.6!V./@,D,./4+,D3& 9I9!! $ $ ' ' R! R! !"!.FW*VD,C,D38! !"!/*V*22,D38! ! !"!,/C4),4F,+,D38! !"!V./@,D,./4+,D38! !"!@*0*/@*/D!.),-,/4D,./!
9I;!! $ $ ' ' !9I<!! $ $ ' & ' & ! !
!
! ! ! ! ! !
!
( ! ! !! ! !
! !! ! !
! ! )-10
!
! ! ! !
! ! !
( ! ! ! ! !! ! )!
( ! ! ! ! !! ! ! !
! !! ! ! ! ! ! ! )
-19!
! ! !
! ! !
( ! !6 ! !! ! ! ! ! ! !
7)!
( ! ! -11! ! !! !$ %! !
! ! !!( ! ! ! !
! ! ! ! !!( ! !
! )-1/
!
! ! ! ! ! ! !
! ! !
! !
9IH!! $ $ ' 8 & 8! & '! 8! 8! !9IK!! $ $ ' & ' & !9II! !"! ! ! ! ! !9IL!! $ ' ' R! $ $ ' ' !
! ! !
!
" ! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
'! !
#! ! !! ! ! !! !
! !! ! ! !! !
#! ! !! ! ! ! !! !
! ! ! ! 9IG! !! !( %!
! ! ! 9LJ!
'! ! ! !
$! !! ! !! !
!!! !! ! !! !
!!! !! ! !! !
!!! !! ! !! !
!!! ! ! ! !
!!! !! ! !! !
!!! !! !! !! !
!!! !! ! !! !
9IG!! $ $ ' 8! ' 8! 8! !9LJ $ ! ' ! ! ! ! !( ! $ $ ' ' %! !
! %!
! ! ! ! ! !
!
!! !! ! !! !
!! !! ! !! !
!! !! ! !! !
! ! $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$!
!! !! !!! ! ! ! ! ! !
!! ! ! ! ! !!! ! ! !
$!! ! ! ! !
!!! ! !
!!! !! ! !! !
!!! ! ! !! !
!!! !! ! !! !
!!! ! ! !! !
!!! !! ! !! !
!!! !! ! !! !
!!! !! ! !! !
!!! !! ! !! !
!!! !! ! !! !
!!! !! ! !! !( %!
! ! $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$!
!! ! !!! ! ! ! ! ! !
!! ! ! ! ! -/5!
!! ! !
! ! ! !
! !!
! ! ! !' ! ! !! !%! ! ! (! ' ! ! ! ! !%! !
! (9L9!!! !!' ! ! !!%!!
(!!!' !! !!! !!%!!! (9L;!!
9L7!! $ ' & ' & R! $ $ ' & 8! ' 8! 8! !9L9!! $ $ ' & ' & !9L;!! $ $ ' & ' & !
! ! !
!
! ! ! ! !
! !
! ! !
!' (!( ! %! ! & !
!!
! ! ! ! !
! ! ! !( ! !
S1*! T,)2D! >4Q2*&! ! ! !
! !
! ! ! ! !!
! !'
! ! ! !%! ! ! ! (9L<!
! ! ! ! ! !( ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! %! ! ! ! ! ! !( %! !
! !
! ! !( !
%! ! ! !
! !( ! %! ! ! !
! ! ! ! ! !! ! ! ! !9LH!
! !
! ! 9LK! 9LI! 9LL!
! !( %!
!( %! ! ! ! ! !9LG!!
! ! ! ! !
!
9L< ! $ $ ' ' !9LH!! ! $ $ ' & 8! ' & 8! ! !9LK!! ! $ # ' ' !9LI!! ! $ $ ' ' !9LL!! ! $ $ ' ' !9LG!! ! $ $ ' 8! ' 8! 8! !
! ! ! ! ! !
!
! ! !
!' (! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! 9GJ!
" !! ! !
!
#! ! !
! ! 9G7! !
#! !%! ! ! ! !
!
&! ! ! !
! !
! !
! !
&! !
! %! !
!( %!
! ! !9G9! 9G;! 9G<! ! !
!9GH!
! !
! !(S1*! T,)2D! >4Q2*&9GK!
! ! !! 9GJ ! ! ! ! !( ! ! ! ! & %!9G7!! ! $ $ ' ' !9G9!! $ $ ' ' !9G;!! $ $ ' ' !9G< ! $ $ ' ' !9GH!! 8! $ $ ' & ' & !9GK!! ! !' (! ! ! ! !
!' (! ! ! ! !=.@! ! !' (!
! !
! ! !
!
!
! ! ! ! !
! ! !
! !( %!
!!
! ! !
!!!( %!!! !
! ! ! !
! ! !
!!
! !
! ! ! !
! !
! !
! !
!!
!
! ! ! !
! !
! ! !!
! !
!( %! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
$! ! ! !
! !
! ! !!
$! ! !
! ! !
!!
! ! ! ! ! !
!
$! ! !
!
! !
!!!
! !
! ! ! ! !
( ! %! !
!
! ! ! ! ! !
!
! ! !!
! ! ! !
!
!
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! !9GI! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! ! ! !
!
! !
9GI!! ! # ' & R! $ $ & !! ! & ! %!
๑๖๐ พทธธรรม ๔. ความหมายโดยสรป เพอความเขาใจเบองตน
เพอความเขาใจอยางงายๆ กวางๆ ในเบองตน เหนวา ควรแสดงความหมายของปฏจจสมปบาทไวโดย
สรปครงหนงกอน คาสรปของปฏจจสมปบาท แสดงใหเหนวาหลกปฏจจสมปบาททงหมด เปนกระบวนการเกดดบของ
ทกข หรอหลกปฏจจสมปบาททงหมด มความมงหมายเพอแสดงความเกด-ดบของทกขเทานนเอง คาวาทกข มความสาคญและมบทบาทมากในพทธธรรม แมในหลกธรรมสาคญอนๆ เชน ไตรลกษณ
และอรยสจ กมคาวาทกขเปนองคประกอบสาคญ จงควรเขาใจคาวาทกขกนใหชดเจนกอน ในตอนตน เมอพดถง
ไตรลกษณ ไดแสดงความหมายของทกขไวสนๆ ครงหนงแลว แตในทนควรอธบายเพมเตมอกครงหนง เมอศกษาคาวา “ทกข” ในพทธธรรม ใหสลดความเขาใจแคบๆ ในภาษาไทยทงเสยกอน และพจารณา
ใหมตามความหมายในพทธพจน ทแบงทกขตา (ภาวะแหงทกข) เปน ๓ อยาง298
(ในพระไตรปฎก แสดงไวเพยง
ชอขอธรรม ไมไดแสดงความหมาย) พรอมดวยคาอธบาย299
ดงน
๑. ทกขทกขตา ทกขทเปนความรสกทกข คอ ความทกขกายทกขใจ ไมสบาย เจบปวด เมอยขบ
โศกเศรา เปนตน อยางทเขาใจกนโดยสามญ ตรงตามชอ ตามสภาพ ทเรยกกนวา ทกขเวทนา
(ความทกขอยางปกตทเกดขน เมอประสบอนฏฐารมณ หรอสงกระทบกระทงบบคน) ๒. วปรณามทกขตา ทกขเนองดวยความผนแปร หรอทกขทแฝงอยในความผนแปรของสข คอ
ความสขทกลายเปนความทกข หรอทาใหเกดทกข เพราะความแปรปรวนกลบกลายของมนเอง
(ภาวะทตามปกต กสบายดเฉยอย ไมรสกทกขอยางใดเลย แตครนไดเสวยความสขบางอยาง พอ
สขนนจางลงหรอหายไป ภาวะเดมทเคยรสกสบายเปนปกตนน กลบกลายเปนทกขไป เสมอนเปน
ทกขแฝง ซงจะแสดงตวออกมาในทนททความสขนนจดจางหรอเลอนลางไป ยงสขมากขนเทาใด ก
กลบกลายเปนทกขรนแรงมากขนเทานน เสมอนวาทกขทแฝงขยายตวตามขนไป ถาความสขนนไม
เกดขน ทกขเพราะสขนนกไมม แมเมอยงเสวยความสขอย พอนกวาสขนนอาจจะตองสนสดไป ก
ทกขดวยหวาดกงวล ใจหายไหวหวน ครนกาลเวลาแหงความสขผานไปแลว กหวนระลกดวยความ
ละหอยหาวา เราเคยมสขอยางนๆ บดน สขนนไมมเสยแลวหนอ) ๓. สงขารทกขตา ทกขตามสภาพสงขาร คอ สภาวะของตวสงขารเอง หรอสงทงหลายทงปวงทเกดจาก
เหตปจจยไดแก ขนธ ๕ (รวมถง มรรค ผล ซงเปนโลกตรธรรม) เปนทกข คอ เปนสภาพทถกบบ
คนดวยปจจยทขดแยง มการเกดขน และการสลายหรอดบไป ไมมความสมบรณในตวของมนเอง
อยในกระแสแหงเหตปจจย จงเปนสภาพซงพรอมทจะกอใหเกดทกข (ความรสกทกขหรอ
ทกขเวทนา) แกผไมรเทาทนตอสภาพและกระแสของมน และเขาไปฝนกระแสอยางทอๆ ดวยความ
อยากความยด (ตณหาอปาทาน) อยางโงๆ (อวชชา) ไมเขาไปเกยวของและปฏบตตอมนดวยปญญา
ทกขขอสาคญ คอขอท ๓ แสดงถงสภาพของสงขารทงหลายตามทมนเปนของมนเอง300.๑
แตสภาพนจะ
กอใหเกดความหมายเปนภาวะในทางจตวทยาขนได ในแงทวา มนไมอาจใหความพงพอใจโดยสมบรณ300.๒
และ
สามารถกอใหเกดทกขไดเสมอ300.๓
แกผเขาไปเกยวของดวยอวชชาตณหาอปาทาน
298 ท.ปา.๑๑/๒๒๘/๒๒๙; ส.สฬ.๑๘/๕๑๐/๓๑๘; ส.ม.๑๙/๓๑๙/๘๕ (๒ ทมาแรก เปนภาษตของพระสารบตร ท ๓ เปนพทธพจน) 299 วสทธ.๓/๘๓; วภงค.อ.๑๒๑ (เรยงตามพระบาล = ๑. ทกขทกขตา ๒. สงขารทกขตา ๓. วปรณามทกขตา, ทนเรยงตามทอรรถกถาอธบาย) 300.๑-.๒-.๓
ทกขในขอสงขารทกขน ถาเทยบความหมายในภาษาองกฤษ บางทานอาจชดขน; ทอนท ๑ = stress, conflict, oppression, unrest, imperfection; ทอนท ๒ = unsatisfactoriness; และทอนท ๓ = state of being liable to suffering
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
!( %! !
! ! ! ! ! ! !
! !( ! ! %! & ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !: &
! ! ! ! &!
! ! ! ! ! ! ! !!
! ! !
! ! ! !
!
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
! !
!
! !
! ! ! ! !
! ! !!
! ! !
! ! ! !
! ! !
!!!
! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
!! ! !!!
! ! !! ! !!
! ! !
!
! ! ! !
! ! !
! & ! & ! &
! & ! & !
! !
! ! ! ! !
! ! ! !( %!
!( %! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !!!
! !
! !
! ! ! ! !
! !
!
! ! ! !
! ! !
! !
! ! !
!!
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! Z!
! ! ! ! ! !
!
! !
!! ! ! ! ! !
!
! ! !
!!
! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! !!
! !
! ! ! !
! Z!
! !
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !!
! ! !
! ! !
! ! !
! !
! !
! ! !
! ! !!
! ! !
! !
! ! ! ! !
! !
! !
! !
! ! ! !
! !
! ! ! !
! !
!
! ! !
!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! !
! !
!
! ! ! !
! !
!!
! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !!
! !
! ! ! ! !
! ! !
! !( %! !( ! !
%! !( %!
! ! !
! !
! ! !
! ! ! ! ! ! !
#! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
#! !
! ! !
! ! ! ! ! !
!
! ! !
! !
! ! !
!! ! !
!
! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
!
! ! ! !
! ! ! ! !!
! !
! !
! ! !
!
! ! !
! ! ! !
! ! !;J7!!
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! !
! ! !
! ;J9!!
! ! ! ! ! ! !
!! ! ! ! ! !
! !
! !
!!
;J7!! !;J9!! !
! ! !
!
! !
! ! ! !
! ! !;J;!!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ;J<!!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !
! ! !(
%! ! !!
! !
!( %! ! !
! ! ! !
!
! ! !
! !
! ! !
! ! ! !
!
! !
! ! !
! !
! ! !
! !!
;J;!! !;J<!! !
! ! ! ! ! !
!
! ! !
! !
! ! ! !
! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
!!
!
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! ! ! ! !
! !!
!
! ! !
! ! !
! ! !
!
! ! ! !
! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
!
! !
! !!
( ! ! ! ! .!$ ! %! !!
( ! ! !!!( ! ! ! ! !
! ')!
( ! ! !! ! ! ! ! ! ! !
! ! !( ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !! ! ! ###! ! ! ! !
! !
( ! ! ! !! !
! ,30! '! !! ! !
! ! ! !!! ### !!
!$; %! !!( ! ! !! ! !!
( ! ! ! ! ,39! ! !! ! ! ! ! ! )!
;JH!! !"! ! R! ! ! ! !
!;JK!! !"! ! ! !! !%! $ $ ' %!
! ! ! ! ! !
!
( ! ! !! ! ! ! ! !
! !( ! ! ! ! !
! ! ! !###! ! !
( ! !! ! !
! ! '! !! ! !
! ! ! ! !!! ### ! !
! !!( ! ! !
! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! )!!
( ! ! ! ! .! ),31!
! ! ! !
! !!
! ! ! !
!
! !
;JI!! $ $ ' & ' & !
!!
"!
! G!
;JL!! !
#
!! !!7!!
! !!7J!
!
!
!
!
!!
;JL!
!!
!!!9! !
!!!77! 7
!
$ $ ' &
!
!!!;!
!*!79!
!
!
' & R
!
!
!<! !!
! !
!
! # ' &
!
!
!!H!
!
!
!
& R! $ $
!
!
!
!!K! !!I!
! !;
!
! !
& R!
!
!! L!
;! !
!
!
$ & !
!
!
!
!!!
!
!
! ! ! ! ! !
!
$! ! !-+.!! ! !
! !"! !! ! ! ! !!"! !! ! !
"! !! ! ! & & & ""! !! ! !"! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ""! !! ! , ( %, !"! !! ! ! ! !"! !! ! ! ! ! !"! !! ! ! ""! !! ! ! ""! !! ! !
"! ! & ! ! & !!
! ! ! ! ! !!#! ! "! !=! !=! !=! !( ! %! !( %!!!
! !! ! !=! !=! ;7J!%! !
#! ! "! ! ! ;77!!!!! !! ! !!( %! ! ! ;79
!
#! ! "!! !!! !!! !!! !!! !!! !!( ! %;7;!
#! ! "!! !( ! ! ! ! %! !( !!!!! !! ! ! %!,! !( ! ! ! %;7<!
#! ! "!! !%! !!! !%! !!! !%! !!! !%! !!! !%! !!! !&! !
;JG!! ! ! $ $ ' & ' & R! $ $ ' & ' & R! ! ! #!
! $ $! !;7J!! !%! !%! !!U! !%! !%! %! ! $ $ ' ' !;77!! !"! ! ! %!"! ! ! !! ! ! ! %! !"! &
!! %!"! ! ! !! ! ! ! %! !"! !!%!"! ! ! ! !
;79!! !! %!"! ! !! ! ! ! %!! !! %!"! ! !! !! %!"! ! !;7;!! !!"! ! !! ! ! ! !"! !,! ! %! !!!!!! ! "! ! !! ! ! !,! ! ! ! %!!! ! !!! !! ! %! ! ! ! ! !;7<!! ! ! ! ! !
! ! !
!#! !! "!! !!! !!! !!! !!! !!! !( ! %;7H!
#! !! "!! ! !! !! !! !! !!! !! ! ( ! %;7K!!
#! !! "!! !( %! !( %! !( %! !( %!!! !! ! !( %! !( %!( ! %;7I!
#! ! "! !( ! ! ! ! ! ! ! %!! !!! ! !( ! ! ! ! ! ! %!! !! ! !( ! %!! !! ! !( ! %!
#! ! "! ! ! ! !
! !! ;!! !( ! ! %!!!! !! ! ! !( !!!! !!!! 8!!!! !!!! !
! !! ! 8!!! !! !! %!
#! ! "! ! !!! !! ! ! ! ;7L
!
#! ! "! !( ! %! !
! ! ! !$ ! %! !
! ! ! ! !
$!! !! ! !
( ! %!! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! !! ! !
!( %! ! ! !( %! ! !( !
%! ! ! !
! ! ! !! !
! ! !
;7H!! !"! ! ! !;7K!! ! ! !6 ! ! j! ! !g !! %! !! %! !! %! !! %! j!;7I!! ! ! ! ! ! ! ! %! ! ! %! !! %R! !! %! !! &! ! !
&R! ! ! !_! ! ! !"! !_! !"! !_! ! !"! !! $ $ ' ' %!;7L!! ! ! ! $ $ ' & ' R! ' R ' !
! ! ! ! ! !
!
! ! !
! ! ! !
!! !! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
!! !! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !( ! ! ! ! ! %! ! !( !
! ! ! ! %! !( ! ! ! $
! ! %! !!
! ! !! ! ! ! ! !( $
%! ! ! !( %! !( ! ! %!
! ! !
! ! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
!! !! ! ! ! !
! ! ! ! !
!( %! ! ! ! ! !( $
%! !( %!
!( %! ! ! !
!! !! ! ! !
!( %! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
!( &!!
! ! !
( %! ! !!
! ! !
!
! ! !! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!! !! ! ! ! !
! ! !( %! ! ! !
!
$$$$$! ! ! ! ! ! !
!' ! (!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !( %! !
( %! ! !( %! !( %!
! ! !!
! ! ! ! !( %!
! ! ! ! ! !( %!
! ! !
! !( %! !( %!!
! ! ! !
!! !! ! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !!
! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! ! !!!
!!' ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! (
;7G#7! !' ! ! ! (
;7G#9! !'! ! ! (!
;7G#;!!! !' ! (
;9J! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
;7G#7! $ ' !! ;7G#9!! $ ' R!! ;7G#;! $ ' !;9J!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
! ! !
#! ! !$ %! ! !
$ %! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !( ! ! %! !
! ! ! ! ! ! ! ! !( %! !
! ! ! !
&! ! "!! ! !
&! ! "!! ! ! ! ! ! ! ! !
&! ! "!! ! !(,! ! %!
#! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
!("! ! ! %! !
!(" ! ! %!!
! ! ! ! ! ! ! !
( ! ! ! ! %! !
&! ! "!! ! !
&! ! "!! ! ! ! ! !
&! ! "!! ! ! !
&! ! "!! ! !(,! ! %!
#! !
! !
&! ! ! ! !
$! ! ! !( %! !( %!
! ! !
! ! ! !' !(! ! ! ! ! ! !
! !
$! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! !
!! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
&! ! ! !
$!! ! ! !
! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !! ! ! ! ! !
&! ! ! ! ! ! !(,! ! %!
$! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
$! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !
$! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! $! ! ! ! !
&! ! ! "!! ! ! ! ! !
&! ! ! "!! ! ! ! ! !("! ! %!
&! ! !! "!! ! ! ! ! !
&! ! ! "!! ! ! ! ! !("! ! %!
! ! ! ! ! !
#! ! $! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !( ! %! !
&! ! ! ! ! ! ! !
! !
&! !( % ! ! ! ! ! !
! ! !
&! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ;97!
!
#! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
&! ! ! ! !
&! ! ! ! !
! ! ! $! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !;99!
! !
! ! !
$!! !! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
$!! !! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !!
;97!! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! R! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !;99!! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! $ ' !
! ! !
!
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
! !
( ! !6 ! !7! ! !6 ! ! 7###);9;!
! ! ;9<! !
( ! !6 ! !! 7! ! !6 ! ! 7###)!
! ! ! !
( ! ! ! ### !! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ### !! ! );9H!
#! ! ! !
! ! ! ! !
! ;9K!
! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
!
!
;9;!! $ $ ' ' R! $ ' R! ! ! ! !;9<!! $ $ ' ' R! $ ' R! ! ! !;9H!! $ $ ' ' !;9K!! ! !! $ $%! ! & R! $ & !
! !
!
!
!
!
!
!
&!!
!!
(!
&!!!
!
!
#!
!
! !"!
!
!
!
!'
! !
!!!!
!'
(!
! !!
! !"!
!
!
!
(!
! !'
!!!!
(! ! !
! !"!
! !
!
!
!
!
!
!' (!
! !'
! !
' &
!
! ! !
!
"! !! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
! !
! !
! !
! ! !
!!
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !
! ! !
! ! ! !!
! ! !
! !
! ! !
( ! ! ###!$ %,-1! !
!! ! ! ###
!$ %,-/! !
)!
( ! ! ! ! ! !".!!6 ! ! ! ! ! !
! 7),-2
!
;9I!! !;9L!! !;9G!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
( ! ! ! ! ! ! !(!
)!
( "! !! !!6 ! 7!
! ! !!6 ! 7! ! !
! ! ! !! ! ! )
,,3!
( ! ! ### ###### ### ###
### ### ! ###!$ %! ! !
! ! ! ! !(! ! ! !
),,5! !
! ! !),,-
!
( ! ! ! !! ! ! !! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !! )
,,,!
! !
! ! !
! ! !
! !
;;J!! $ $ ' ' !;;7!! !;;9!! $ $ ' ' !;;;!! $ $ ' ' !
! ! !
!
!
#! !!789:;/9<1=" >/<?" :@" ?9:A>1.81#! U! ! ! !! ! ! !
! !
#! !!B:>707:9/>" /<07B7071C#! U! ! ! ! !
R! ! !! ! ! ! ! ! !
R! ! ! ! ! ! !!
#! !!<:9C<7:,C91CC#!U! ! ! ! ! ! ! !
! !
#! !!/97D/01." :;8/97CD#! U! ! !
! ! !
#! !!0E1" C7F" C19C1GH/C1C#! U!!
#! !!<:90/<0#""U! ! !
#! !!@11>798#!U! ! ! ! ! ! ! !
#! !!<;/B798#! U! ! ! ! 8!
! ! ! ! ! ! ! !
#! !!/00/<ED190=" <>798798#! U! ! !
R! !! !
#! !!-;:<1CC" :@" H1<:D798#! U! ! ! !( ! %! 0E1" /<07B1" -;:<1CC#4! ! !( !%! 0E1"-/CC7B1"-;:<1CC#! ;;<
!
#! !!H7;0E#! U! ! !
R! ! !! !
#! !!.1</I"/9.".1/0E#!U! ! ! !
! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
;;<!! ! !! ! $ $ ' ' %! !' (!! ! $ $ ' ' R ' %!
! ! ! ! ! !
!
!#! !! $! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
#! ! $!! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
#! ! $! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !
#! ! $! ! ! !
! !
! ! !
#! ! $! ! ! !
! ! ! !
#! ! $! ! !
! ! ! ! !
#! ! $! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! !
!
#! ! $! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
!!
! ! !
! !
!( %! !( %!
! !( %!
!( %!
#! ! $! ! ! !
! !
!( %! !
!( %! ! &
! ! ! ! ! ! !
#! ! $! !
!
! ! ! ! ! ! !
! ! !
#! ! $! !
! !
! !
! ! ! ! ! !
!
!
#! ! (! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! !
!!
! ! ! ! ! !
!
! ! !
! ! ! ! ! !
! !!
#! ! (#! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! R! !
R! ! ! !
! ! !
! !
! ! !
! ! !!
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !
! !
! ! ! !
! !
! ! !
! ! !
!( ! %!
#! ! (#! ! !!
( ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! ! ! )
,,0!!! ! ! !
! !
! ! !! ! ! !
;;H!! $ $ ' ' !
! ! !
!
&! ! ! ! !
!( ! ! ! ! %! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
!<:9<1-0#! ! ! ! ! !
! ! ! !
&! ! !
! !( %! !
! ! !
! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
!!
!( %! !( %!
!( %! ! ! !( %!
! ! !
! !
! ! !
! ! ! !
!
! !!
! ! !
!
!( %!!
!
! !( #! !! ! ! !! #! !! ! ! !! !
#! %! !
! ! ! ! !
#! ! (#! ! ! !
! !
! ! !
! !!!
! ! ! ! ! !
!
! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
#! ! (#! ! ! ! ! !
! ! !( ! ! ! ! ! ! %! ! !( ! ! ! !
! ! %! !( ! ! ! !! ! !
%! !
#! ! (#! ! !
! ! ! ! ! ! !( %! ! ! ! ! !( %!
! ! !( ! ! %!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !N! !N! !& ! ! '! ! !
! ! !
#! ! (#! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
&! !!<;/B798" @:;" C19C1G->1/C,;1&!! !
&! !!<;/B798"@:;"C1>@!1F7C019<1#! !! ! ! !
! !
&! !!<;/B798" @:;"9:9!1F7C019<1":;"C1>@!/997E7>/07:9#" !! ! !
! ! ! ! ! ! !! ! ! ;;K
!
;;K!! ! ! ! ! ! ! !! ! %! ! !&! !
!! ! $ $ ' ' R! $ ' ! %! ! !"!+,6*$,/2D,/VD! !+,6*$5,21! !!"!@*4D1$,/2D,/VD! !@*4D1$5,21! !O,-YQ/@!T)*Q@! ! !X#^l>#!m4+21*8!8,--2.09! 764!
L6->M?!=*.)-*!E++*/! 4/@!B/5,/8!i./@./8! 7GK98!00#! ;I&<J%R! ! ! ! !! $ $ ' ' !
! ! !
!
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
#! ! (#! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! !
#! ! (#! !
! ! !
! ! !
! ! !
! !
! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! !!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! ! ! !
!
&! !
! !!
&! ! ! ! !
! ! ! ! !( %!
! !
! ' ! !
#! ! (#! ! ! ! ! ! & !
! & ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! & & ! !!
( ! ! ! ! ! !6 ! ! ! ! 7! ! !
! ! ! ),,1!
! ! & ! ! !
! !' (;;L! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !!!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!( ! ! %! ! !
! ! ! ! ! !!
#! ! (#! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !! !
! ! !
! ! !
!!
;;I $ $ ;;L ! ! ! ! 8! ! ! !
! ! !
!
!
! ! !
! ! ! !
! !
!
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !;;G!
! ! ! !
! !( %! !
!( %! ! !
! ! !
!"! !( %!
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !!
! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
!
! ! !( %! !
( %! ! !( %!!
! ! ! ! !
!( %! ! !
! ! !
;;G!! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
! ! !( %! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
!
$!! ! $! ! ! !
! $! ! $! ! ! ! $! ! ! ! $! ! !
$! ! ! !
#! $!! ! $! ! ! ! $! !
! $! ! !
#! $! $! ! ! !
! $! ! ! !! ! !
!
#! $!! ! $! !
! $! ! !
! ! ! ! $! ! $!
!
#! $! ! ! ! ! ! ! ! $!
! ! ! ! !
!( %! !
#! $! ! ! ! ! $! ! !
!
#! $! ! ! $! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
#! $! ! ! ! !
#! $! ! ! ! ! ! !
!
! ! !
!
#! $! ! $! ! !
! !
#! $! ! $! !
! ! $!( %R!
! ! ! ! $!( %!
#! $! $! ! ! $!
! & ! ! $!
#! $! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! $! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! !
! !
! ! !
!!
! !
! ! ! !
! ! ! ! $! !
! !
! ! !
! $! ! ! ! $! ! $! ! !
! ! $! ! ! ! !
! ! ! !
! ! $! ! ! !
! !!
! ! ! !
! $! ! $! ! ! $! !
! ! !
! $! ! $! !
! ! ! $! !!
! ! ! ! ! !
!
! ! ! !
! !
! ! !
! !!
!! !! &!
$! ! !! ! !
! ! ! ! !! ! !! !
$! ! ! ! ! !! ! ! !( %!!
$! !! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
!
!
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
#! ! !& '!
#! ! !!& '!
#! ! ! ! ! ! ! !& '!
#! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !
! !!
! ! ! ! !& '!
! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!
! ! !%! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! !!
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! !
! ! ! !( ! %! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
!
! ! !
!!!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! !
! ! !;<J!
;<J!! ! !"! ! ! $! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' 8! !! ! !"! ! ! ! $! ! $ $ ' ' 8! !
! !,/6+.5,/-!,Y0Q+2*2! !,/6+Q_*2! !F,42*2! !V4/[*)2! ! !!2*/2*$-)4D,6,V4D,./8!F*V.Y,/-! !2*+6$V*/D*)*@!0Q)2Q,D28!C,*52! !,-/.)4/V*! !$ $ ' ! ! ! ! !
R! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' R! $ $ ' !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! !
!( ! %! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !!
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
!
! !
! ! ! !
! ! !
! ;<7!!
! ! !
! ! ! !
! ! !!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !!
;<7!! ! ! ! ! ! ! !
๑๙๖ พทธธรรม
ในกรณท ๒ ไมไดสงทอยาก หรอกรณท ๓ ไดไมเตมขดทอยาก ไดไมสมอยาก หรอกรณท ๔ ไดแลว
อยากไดอนตอไป กระบวนการกดาเนนไปในแนวเดยวกน แตกรณทนบวาเปนพนฐานทสดและครอบคลมกรณ
อนๆ ทงหมด กคออยากยงๆ ขนไป เมอกาหนดจบลงทขณะหนงขณะใดกตาม จะปรากฏวา มนษยกาลงแสหาภาวะทเปนสขกวาขณะท
กาหนดนนเสมอไป ปถชนจงปดหรอผละทงจากขณะปจจบนทกขณะ ขณะปจจบนแตละขณะ เปนภาวะชวตททน
อยไมได อยากใหดบสญหมดไปเสย อยากใหตนพนไป ไปหาภาวะทสนองความอยากไดตอไป ความอยากได
อยากอย อยากไมอย จงหมนเวยนอยตลอดเวลาในชวตประจาวนของมนษยปถชน แตเปนวงจรทละเอยดชนด
ทกขณะจต อยางทแตละคนไมรตวเลยวา ชวตทเปนอยแตละขณะของตน กคอ การดนรนใหพนไปจากภาวะชวตในขณะเกา และแสหาสงสนองความตองการในภาวะชวตใหมอยทกขณะนนเอง
เมอสบสาวลงไป ยอมเหนไดวา ตณหาเหลาน สบเนองมาจากอวชชานนเอง กลาวคอ เพราะไมรสงทงหลาย
ตามทมนเปน ไมรจกมนในฐานะกระบวนการแหงเหตปจจยทสมพนธตอเนองกน จงเกดความเหนผดพนฐาน
เกยวกบเรองตวตนขนมาในรปใดรปหนง คอ เหนวาสงทงหลายมตวมตน เปนชนเปนอน เปนแนนอนตายตว ซงจะ
ยงยนอยได342.1
หรอไมกเหนวาสงทงหลายแตกดบสญสนสลายตวหมดไปไดเปนสงๆ เปนชนๆ เปนอนๆ ไป342.2
มนษยปถชนทกคนมความเหนผดในรปละเอยดอยในตวทงสองอยาง จงมตณหา ๓ อยางนน คอ
เพราะเขาใจมดมวอยในจตสวนลกวา สงทงหลายมตวตนยงยนแนนอนเปนชนเปนอน จงเกดความอยาก ใน
ความเปนอย หรอภวตณหาได และในอกดานหนง ดวยความไมรไมแนใจ กเขาใจไปไดอกแนวหนงวา สง
ทงหลายเปนตวเปนตน เปนชนเปนอนแตละสวนละสวนไป มนสญสนหมดไป ขาดหายไปได จงเกดความอยาก
ในความไมเปนอย หรอวภวตณหาได ความเหนผดทงสองน สมพนธกบตณหาในรปของการเปดโอกาสหรอชองทางให ถารเขาใจเหนเสยแลว
วา สงทงหลายเปนกระแส เปนกระบวนการแหงเหตปจจยทสมพนธตอเนองกน กยอมไมมตวตนทจะยงยน
ตายตวเปนชนเปนอนได และกยอมไมมตวตนเปนชนเปนอนทจะหายจะขาดสญไปได ภวตณหาและวภวตณหาก
ไมมฐานทกอตวได สวนกามตณหานน กยอมสบเนองมาจากความเหนผดทงสองนนดวย เพราะกลววาตวตน
หรอสขเวทนากตามจะขาดสญ สนหายหมดไปเสย จงเรารอนแสหาสขเวทนาแกตน และเพราะเหนวาสงทงหลาย
เปนตวเปนตนเปนชนเปนอนแนนอนคงตวอยได จงดนรนไขวควา กระทายาใหหนกแนนใหมนคงอยใหได
ในรปทหยาบ ตณหาแสดงอาการออกมาเปนการดนรนแสหาสงสนองความตองการตางๆ การแสหา
ภาวะชวตทใหสงสนองความตองการเหลานน ความเบอหนายสงทมแลว ไดแลว เปนแลว ความหมดอาลยตาย
อยาก ทนอยไมไดโดยไมมสงสนองความตองการใหมๆ เรอยๆ ไป
ภาพทเหนไดชดกคอ มนษยทเปนตวของตวเองไมได ถาปราศจากสงสนองความตองการทางประสาททง
๕ แลว กมแตความเบอหนายวาเหวทนไมไหว ตองเทยวดนรนไขวควาสงสนองความตองการใหมๆ อย
ตลอดเวลา เพอหนจากภาวะเบอหนายตวเอง ถาขาดสงสนองความตองการ หรอไมไดตามทตองการเมอใด ก
ผดหวง หมดอาลยตายอยาก เบอตวเอง ชงตวเอง ความสขความทกขจงขนตอปจจยภายนอกอยางเดยว เวลา
วางจงกลบเปนโทษเปนภยแกมนษยไดทงสวนบคคลและสงคม
342.1 สสสตทฏฐ = ความเหนวาเทยง วายงยนตายตว 342.2
อจเฉททฏฐ = ความเหนวาขาดสญ ตดขาดลอยตว ทงสองอยางน เปนความเหนผดวามตวตนในรปใดรปหนงทงสน อยางแรกชดอยแลว แตอยางหลงอธบายสนๆ ไดวา เพราะเหน
วาสงทงหลายมตวมตน เปนชนเปนอนเปนสวนๆ จงเหนวาสงเหลาน หรอตวตนเหลาน สญสนดบหาย ขาดหวนหมดไปได
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !!
! ! !
!( %! !
! ! !
! ! !
! ! !( %! ! ! ! !
#! ! ;<;!!<>798798" 0:" C19C,/>70I#"! ! !
! ! ! !
!! ! !
! ! !
! !
!
! ! ! !
#! ! !!<>798798" 0:" B71AC#"!
! ! !
! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! !;<<!
#! ! !!<>798798" 0:"D1;1" ;,>1" /9." ;70,/>#" !
! ! !
! ! ! !
! ! !!
;<;!! !"! ! ! !;<<!! ! ! ! ! ! !
! ! !
!! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! !
' ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !!
! !
$$$ ! ! !
! ! (;<H!
#! ! !!<>798798" 0:" 0E1" 18:GH1>71@#"!! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
! ! !
! !!
! ! !
! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! !!
! !
! !
! ! !
! !
! !
;<H!! 8! !! 8! %! ! !
! ! ! ! ! !
!
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! )
! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
!!
! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !;<K!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !!
;<K!! ! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! 8! ! ! !
! ! ! !' $$$ ! !! ! $$$ $$$ !! %! !
! ! (!
! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! !
!
! ! #&!
( ! ! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! ! ! !! ! ! )
,81!
! !
! ! ! ! !
! ! !
;<I!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
! !
! ! !
! !
! ! !' (;<L!!
! !
! ! ! !
! ! #!
! #! $!-).! !!JF0;1D1";1/>7CD#!
! ! $! ! !!K7E7>7CD#!
( ! !( ! )! ! ! ')!( ! ! !$ %! ! ! ! !$ %!!$ %! ! !
! !!!$>?>@AB>%! !$CDEBF>%! . !
! ! ! ! ! !()! !( ! ! ! ! ! !
! ! ! )!( ! !( )! ! !( )!
! ! !( ! !! ! ! ! !
! ! );HJ!
!' ! Z(!
!( !6 7! )!
!! ' Z(!
! ( !6 7! )!
#! ' !( !%!,970I#! Z(!
#! ( !6 7! )!
#! ' ! !( !%!->,;/>70I#! !Z(!#! ( !6 7! )!
;<L!! !' ! ! (!! #! ! $ $ ' ! !
!! %R! $ ' ! ! R! ! !;<G!! ! !' (! !' (! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !;HJ!! $ $ ' & ' & R! ' R! $ $ ' ' !
! ! !
!
! ! ! ( ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ),05
!
! #! $! ! !!J01;9/>7CD#!! !! ! $! ! !!L997E7>/07:97CD#!! #! $! !! ! ! ! ! " "
" """"""""""""""""""""""" !(1>@G8191;/07:97CD" !M/;D7<"/,0:8191C7C7CD#!! !! ! $! ! ! ! !!! ! ! ! ! !N0E1;G8191;/07:97CD" !M/;D7<"E101;:8191C7C7CD#!
! ! ! ! ! ! !
! !
#! ' ! Z(!#!( )!#! ' ! Z(!#! ( )!#! ' ! ! Z(!#! ( )!#! ' ! ! ! !( %! Z(!#! ( )!#! ' ! Z(!#! ( ! )!#! ' ! ! ! Z(!#! ( ! ! )!#! '### ! ! ! (!#!( !( )! ! !( ! !$ %)! !
! !( )! ! !(! !$ %! !!
! ! !( !! ! ! ! ! !
! ! );H9!
;H7!! $ $ ' ' !;H9!! $ $ ' & ' & !
! ! ! ! ! !
!
#! ' ! ! Z!#! ( )!#! ' ! Z(!#! ( )!#! ' ! ! Z(!#! ( )!#! ' ! ! ! !( %! Z(!#! ( )!#! ': %! ! Z(!#! ( ! )!#! ' ! ! ! Z(!#! ( ! ! ! )!#! '### ! ! ! (!#! ( ! ! ! ! !
!$ %! ! ! ! !! ! ! !$ %! !!
! ! !( !! ! ! ! );H;!
( ! !$%! '! )!( ! ! !
! ! ! ! .! )!
( ! !! !$ ! %!
! ! ! !! ! !
! ### ### ### ###! ! ! !
$ %),08!
;H;!! $ $ ' & ' & !;H<!! $ $ ' & ' & 8! R! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R!
$ $ ' ' R! $ $! ' ' R! ' R! $ $ ' ' !
! ! !
!! #! $!
-**! ! !!OE1"1F0;1D7C0"B71A":@"/"C1>@G7.1907</>"C:,>" "OE1"D:97C07<"B71A":@"C,HP1<0G:HP1<0",970I#!
! !! ! $! !! ! !!OE1"1F0;1D7C0" B71A" :@" 79.7B7.,/>" .7C<:9079,70I" "OE1" .,/>7C07<" B71A" :@" C,HP1<0G:HP1<0".7C079<07:9#"
#! ' ! !( %! Z(!
#! ( ! ! !$ %! ! )!
#! ' ! !( %! Z(!
#! ( ! ! !$ %! ! !! ! !( ! ! !
! ! );HK!
#! ' ! ! !Z! Z(!
#! ( ! !( '! ')! !(! )! !
! !( ! )! !$ %! ! !( ! )! !$ %! ! ! ! !(
! )!
#! ' ! $$$ $$$ $$$ $$$ $$$ $$$ $$$ $$$ $$$ !Z! Z(!
#! ( !$ %!! ! ! ! !( '! ')!
!( ! )! !( ! )! !( !)! ! ! ! ! ! !
);HI!
#! ' !( %Z(!#! ( ! !( )! !( )!
!( ')! ! !!( ')! ! ! !
( ! ! ! )!
#! ' Z! !( %Z! !( %Z(!!#! ( #### !( ! '! !
'! ! '! ! !!( ! ! ! ! );HL!
;HH!! ! ! ! !;HK!! $ $ ' ' !;HI!! $ $ ' & ' & !;HL!! $ $! ' & ' & !
! ! ! ! ! !
!
( ! ! ! ! !! !$ ! %!
)!
( ! ! ! !$ .%! ! !$ %! !
( ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ),02
!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! !
! ! !!Q7;C0" R/,C1#!
!!0E1" (,-1;9/0,;/>#! ! !
! !
( ! ! !$%! ! ! !
! !( ! '!! '! ! '! !
')! !( ! '!! '! ! '! !
')! ! ! !('! '! '! ! ! !
')! !! !! '!! ! .! ! ! )
,93!
! ! ! ! !
!! !! !! !!
! ! !
! !!
;HG!! $ $ ' ' & !;KJ!! $ $ ' ' !
! ! !
!! !!
#! ' ! ! !
#! !( %! Z!
#! Z!
#! Z!
#! Z!!
#! ! Z!
#! ! Z!
#! ;K7! ! Z!
#! ! Z!
#! ! ! Z!
#! ! ! ! Z!
!( %! !' (! !' (! ! !' ! !
(! Z! : %! ! !
!( %! !' (! !' ! Z(!
#! ( ! ! ! !! ! ! ### ### ### ! ! !
! ! ! !! ! ! !( )!
! !
! ( ! ! !! ! ! ! !
! ! ! !! !( )! !( ! );K9!
;K7!! ! ! ! ! !! $ $ ' %R! ! $ $ '
! 8! ! $ $ ! ! ! ! #!;K9!! $ $ ' ' R! ! ! ! #! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !!
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
บทท ๔ ปฏจจสมปบาท ๒๐๗
ทฤษฎหรอลทธทผด ซงขดแยงตอหลกปฏจจสมปบาทน ยงมอกบางขอทเกยวของเปนพเศษ ในแงของ
กรรม แตจะงดไวไมพดถง ณ ทนกอน เพราะไดยกเรองกรรมไปอธบายตางหากอกสวนหนงแลว จงจะไดนาไป
รวมแสดงไว ณ ทนน
ปฏจจสมปบาท ในฐานะปจจยาการทางสงคม ในมหานทานสตร
363 ซงเปนพระสตรทสาคญมากสตรหนง และเปนสตรใหญทสดทแสดงปฏจจสมปบาท
พระพทธเจาทรงแสดงหลกปจจยาการ ทงทเปนไปภายในจตใจของบคคล และทเปนไปในความสมพนธระหวาง
มนษย หรอในทางสงคม แตเทาทกลาวมาแลวในหนงสอน ไดอธบายเฉพาะปจจยาการภายในจตใจของบคคล
หรอปจจยาการแหงชวตอยางเดยว กอนจะผานเรองนไป เหนควรกลาวถงปฏจจสมปบาทในฐานะปจจยาการทาง
สงคมไวสกเลกนอย พอเปนเคาเปนแนว แมวาในทนจะยงไมมโอกาสบรรยายเรองนโดยพสดาร ปฏจจสมปบาทแหงทกข หรอความชวรายทางสงคม กดาเนนมาตามวถเดยวกนกบปฏจจสมปปบาทแหง
ทกขของชวตนนเอง แตเรมแยกออกแสดงอาการทเปนไปภายนอกตอแตตณหาเปนตนไป แสดงพทธพจน
เฉพาะชวงตอนน ดงน
“อานนท! ดวยประการดงนแล อาศยเวทนา จงมตณหา อาศยตณหา จงมปรเยสนา (การแสวงหา) อาศยปรเยสนา จงมลาภะ (การได) อาศยลาภะ จงมวนจฉย (การกะการ) อาศยวนจฉย จงมฉนทราคะ (ความตดใครใฝกระสน) อาศยฉนทราคะ จงมอชโฌสาน (ความฝงใจพะวง) อาศยอชโฌสาน จงมปรคคหะ (การยดถอครอบครอง) อาศยปรคคหะ จงมมจฉรยะ (ความหวงแหนตระหน) อาศยมจฉรยะ จงมอารกขะ (ความเกบกนปองกน) อาศยอารกขะ สบเนองจากอารกขะ จงมการถอไม ถอมด การทะเลาะ แกงแยง ววาท ขนเสยงดาวา มง! มง! การสอเสยด มสาวาท บาปอกศลธรรม (ปญหาความชวราย) ทงหลาย เปนอเนก ยอมเกดมพรงพรอมดวยอาการอยางน...”364
บคคลสามารถเขาถงไดจรง พระองคทรงบอกใหผนนลงมอทาหรอปฏบตตามวธการทจะใหเขาถงความจรงนนเสยทเดยว ไมใหมวมา
ถกเถยงเปนตาบอดคลาชางอย ประการสดทาย พระพทธเจาทรงอบตในสมยทคนกาลงสนใจกนนกหนาในปญหาเหลาน เจาลทธทสนใจคดถกเถยงตอบ
ปญหาเหลานกนกมทวไป คนถามกนยมถามปญหาเหลานจนกลาวไดวาเปนลกษณะความคดของคนยคนน ซงหลงวนวายในเรองน
กนจนเหนหางจากความจรงของชวต การทจะไปรวมวงตอบกบเขาอก กไมทาใหเกดอะไรดขน พระพทธเจาจงทรงนงไมตอบเสยเลย
ซงนอกจากเปนการไมสงเสรมการถกเถยงในเรองนแลว ยงเปนการกระตกอยางแรง ใหหนมาหาสงทพระองคทรงมงสงสอน คอ
ความจรงทเกยวกบชวตจรง อนเปนวธการทไดผลทางจตวทยาอยางหนง สาหรบเหตผลในทางปฏบตสาหรบการไมตอบปญหาเหลาน พงดในตอนวาดวยอรยสจ สวนในดานคมภร พงดประกอบใน ม.ม.๑๓/๑๔๗-๑๕๒/๑๔๓-๑๕๓; ๒๔๕-๒๔๗/๒๔๐-๒๔๔; ส.น.๑๖/๕๒๙/๒๖๒; ส.สฬ.
๑๘/๗๕๒-๘๐๓/๔๕๕-๔๘๙; อง.สตตก.๒๓/๕๑/๖๙; อง.ทสก.๒๔/๙๕-๙๖/๒๐๖-๒๑๒; ฯลฯ 363 ท.ม.๑๐/๕๗-๖๖/๖๕-๘๔ (พงสงเกตวา ในสตรน ตอนแสดงปจจยาการทางจตใจ ทานอธบายวา ตณหา ไดแกตณหา ๖ คอ ตณหา
ในรป เสยง กลน รส เปนตน สวนในตอนปจจยาการทางสงคม ทานอธบายตณหาวา ไดแก กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา) 364 ท.ม.๑๐/๕๙/๖๙; ธรรมหมวดน ทแสดงตงแตตณหาเปนตนไป มทมาอกหลายแหง แตเรยกชอวา ตณหามลกธรรม (ธรรมมตณหา
เปนมล) ๙ เชน ท.ปา.๑๑/๔๕๘/๓๓๐; อง.นวก.๒๓/๒๒๗/๔๑๓; อภ.ว.๓๕/๑๐๒๓/๕๒๗; อนง ท ข.ปฏ.๓๑/๒๘๕/๑๘๙ ทานกลาว
วา โลกสนนวาสยอมกลดอยดวยตณหามลกธรรม ๙ เหลาน
! ! !
!! ! !
! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
' ! !!! !! ! !! !
!!! !! ! !! !
!!! ! ! !! !
!!! !! ! !! !
!!! ! ! !! !
!!! !! ! !! !
!!! !! !! !! !
' ! !!!! !! !!! ! !! !!
!!! !! !! ! ! !( %!!!! ! !! ! ! !( %!
!!! !!! !!! ! ! !( %!
!!! !! !! ! ! !( %!
!!! ! !! ! ! !( %!
!!! ! !! ! ! !( %!
!!! !! !! ! ! !( %!
!!! !! !! ! ! !( %!
!!! !! ! ! ! $$$!!! ! $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$!
!! . . . . . . ! . !!! ! ! ! ! ! ! .! .! ! !
!! !! !! !! !! !!!!! !( %! ! ! !
! ! ! !! ! !! ! ! !
! ! ! ! ! !! ! !!
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
!! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! !! ! !!!!! !
! !!! !!! !!! !!! !!! !!! ! ! ! !!"! !
!!!!!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !! !! !! ! ! ! ! ! !!"! !
! ! !
! ;KH!
! !
! ! ! !( %!
! !
#& ! ! ' ! !& !
'! !! !& ! '! !! !& ! '! !!
!& ! '! !! !& !
'! !! !& ! '! ! ! !& !
'! !! !& ! 'OPP!
! ! ! ! !
! ! ! !
!& ' ! !& ' ! !& '!
! !& '! !! !& '! ! !& '!
! !& '! ! !& '! !! !
& 'OPE!!! ! !
! ! !
! ! ! ! !!
!
! ! ;KL! ;KG! ;IJ! ! ! !
!!
;KH!! $ $ ' ' !;KK!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ! ! ! ! ! ! ! ! ! $!;KI!! $ $ ' ' R! ! ' & ' & $!;KL!! $ $ ' & ' & $!;KG!! $ $ ' & ' & $!
! ! !
!! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
!!
! !
! !* ! ! +! ! !
! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
!( %! !
! ! ! !
! ! ! !
!
! ! !!
!
! !
! !
! ! !
! ! !!
! !!!
! !( %!!
! ! ! ! ! !!!
! ! ! ! !' (!!! ! ! !
! ! !' (! !!!
! ! ! !' (!!! ! ! !' (!!
! ! ! ! !' (!
;IJ!! $ $ ' & ' & R! $ $ ' & ' & $!
! ! ! ! ! !
!
! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ( %! !!!
!! !!
!! !!
!! !!
!! !( %! !!
!! !n! !n! ! ! n! ! n!
!n! ! n! ! ! ! n!
! ! !!
! !!
! ! !
"! !! ! ! " ! ! %! !
!( %! ! % !
!!
! ! ! !
!
! !
! ! ! !!
! ! !
! ! !
!
! ! ! !
! ! ! !
!
! !
! ! ! ! $ $ ! !
! ! ! ! !!
! ! !
!
! ! !
!! !!
! !
!! !! !
! &
! !' ! (;I7!!
!! !! !! &
!!' ! (!! ' ! !
! ! ! ! &
! ! !
! ! (;I9!!
! ! ! ! !
! !
! !;I;!!
! ! !!
!! !! !! &
!
! !!
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !
! ! !!
! ! !* +!
( !* +/! ! %! ! !
! ! !( %! !(
%!!
;I7!! $ $ $!;I9!! $ ' 8! $ $ $!;I;!! ! ! !! ' & %! ! ! ! ! & %$!
บทท ๔ ปฏจจสมปบาท ๒๑๓
คมภรสมโมหวโนทน ซงเปนอรรถกถา กแบงอธบายเปน ๒ ตอนตามนดวย คมภรสมโมหวโนทนได
แสดงความแตกตางแหงคาอธบาย ๒ ตอนนไววา
“พระศาสดา ครนทรงแสดงปจจยาการ...แบบจตตางๆ ดวงในสตตนตภาชนยแลว, เนองดวยปจจยาการนจะมเฉพาะในจตตางๆ ดวงอยางเดยวกหาไม ยอมมแมในจตขณะเดยวนแหละ ฉะนน ในบดน ทรงประสงคจะแสดงปจจยาการทเปนไปในขณะจตเดยวโดยประการตางๆ แบบอภธรรมภาชนย”374
อกแหงหนง ใกลกนนน ทานกลาววา
“ในสตตนตภาชนยนน ทรงจาแนกปจจยาการเปนไปในขณะจตตางๆ กน, ในอภธรรมภาชนยน ทรงปรารภปจจยาการเปนไปในขณะจตเดยว”375
มตวอยางคาอธบายแบบเปนไปในขณะจตเดยวในชวตประจาวน เชน
“เพราะชาต เปนตน (ความเกด แก ตาย) เหลาน ไดแก ความเกด (แก ตาย) ของอรปธรรมทงหลาย ฉะนน จงมไดตรสวาภาวะทฟนหก ภาวะทผมหงอก ภาวะทหนงเหยวยน การจต กรยาทเคลอน (จากภพ) ดงน”376
มขอนาสงเกตวา ในคมภรวภงค คอในพระไตรปฎก ภาคสตตนตภาชนยทวาดวยปจจยาการในจตตางๆ
ดวง (แบบเนนการขามภพขามชาต) มเพยง ๕ หนา ภาคอภธรรมภาชนยทวาดวยปจจยาการในจตดวงเดยวมถง
๗๒ หนา377
แตคาอธบายในสมโมหวโนทนกลบตรงขาม คอ ตอนอธบายสตตนตภาชนยยาวถง ๙๒ หนา สวน
คาอธบายอภธรรมภาชนยมเพยง ๑๙ หนา378
การทคาอธบายในอภธรรมภาชนยสนนก อาจเปนเพราะพระอรรถกถาจารย คอพระพทธโฆสาจารย ไมม
อะไรจะพดมากนกเกยวกบเรองนน หรอเปนเพราะทานเหนวา ในพระไตรปฎกแสดงไวยดยาวละเอยดดแลว ไม
ตองอธบายมาก
จะอยางไรกตาม เปนอนใหเหนวา ความหมายปฏจจสมปบาททเปนฐานของการอธบายแบบ
ชวตประจาวน เปนของมมาแตเดมตงแตในพระไตรปฎก และมรองรอยอยในอรรถกถา เปนแตวาไดคอยๆ เลอน
ราง ละเลย หรอถกปลอยลมกนไปในเวลาตอๆ มา
374 วภงค.อ.๒๖๐.
375 วภงค.อ.๒๖๒.
376 วภงค.อ.๒๗๒ 377 อภ.ว.สตตนตภาชนย ๓๕/๒๕๕/๑๖๑-๒๗๓/๑๘๕; อภธรรมภาชนย ๓๕/๒๗๔/๑๘๕-๔๓๐/๒๕๗
378 วภงค.อ.สตตนตภาชนย ๑๖๘-๒๖๐; อภธรรมภาชนย ๒๖๐-๒๗๘.
! ! !
!
!!
! "! ! ! ! ! !! ! ! !' (!
!' (! !' (!' (! !'
(! ! ! !
( ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !( ! ! $
! %!
! ! ! ! ! ! !$ %!
! ! ! ! %!
! ! !' ! ! (! !' ! &
(! !' (!
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!! !! !! !! ! !! ! ! !!( %!! !
! !( ! ! %!!
!( %! ! ! ! ! ! ! !
( ! %! ! ! ! ! !
#!S ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!S
#! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !
#! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !
#! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !
!
! #!(S" ! ! !$ %! ! ! ! !! S)!
! #!( ! ! ! !$ %! ! ! !! ! ! )!
! ! ! ! ! !
!
! #!( ! ! ! !$ %! ! ! !! ! ! )!
! #!( ! ! ! !$ %! ! ! !! ! ! )!
! ! !
! !! !! ( %!
! !! !! ( ! %!
! !! !! ( ! %!
! !! !! ( ! %!
! ! ! !( %! ! !
! ! !
!!
! !&! ! ! ! ! ! ! !
! ! !' ! (! ! ! ! ! !
!!!
! ! ! ! ! !
! ! ! !( %! ! !' ! (! ! ! !
! ! ! !( %! !!!
! ! ! !( %! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ( ! ! !!
! 8! ! ! %!!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !' !
! (!!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !' !
! (! ! ! ! ! !!
! ! !
!! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !( %!
! ! ! ! !!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !( ! !
! ! ! %! ! ! ! ! ! & & ! ! !
! ! ! !
! ! ! !!
! !! ! !( ! %!
! % !! 8! ! !( ! 8! ! ! %!
! !! ! ! !( ! ! %!
!#! !!! #! ! ! ! ! !
! ! ! !' ! ! (! !
! ! ! ! ! !' ! ! ! (! &
!
"!!!( ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! )!!
"!!
' ! ! !! k ! #! !
! k #! ! ! !! k
#!! ! ! ! ! (!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !' (!
! ! !
!
! ! !" # # $ $ (! # # $ $ %!
( ! ! ! ! !! ! #! !!
#! !! #! ! ! '!! ! ! …!! …! ! …! ! o!!
( ! ! ! !!…! !…! !…! )!
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !' (! ! ! !
!' (! !' (!! !' (! #!!
! ! ! ! ! ! ! !
! !" # # $ $ %! !!
( ! !$ ! %! '! !! ! ! !$ ! %! !$
%! !$ %! ! ! ! !! ! ! ! ! !…!( ! ! '! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !!$ : %! ! ! ! !
!…!( ! ! '! ! ! ! !! ! ! ! !$ %! !
!$ %! ! ! ! ! !…!( ! ! '! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !…)!
! ! !" # # $ $ %! ! !
( ! ! ! '! ! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !!( ! ! ! ! ! !
! ! ! !! ! !…)!
! !! U! #! ! ! ! ! !
! !!
! !
! ! ! !
!' (! ! ! ! !' (! !!
! ! !! #! ! !! #!
! ! ! !!$ #! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! !!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! #!
! ! ! ! ! !!
! ! !
!! ! !! ! ! ! ! !! !!
!! ! !
! ! ! ! !' (!
! #! ! ! ! ! ! !
!!
! !! ! !' (#"! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
$! !) *!!!'$ (! ! ! !
!
!' (! ! !' (#! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !" # # $
) $ %!!
( ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !###! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !###! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! )!!!
! ! ! ! ! !' ! (!
! ! ! !! !! !!6 ! ! ! ! $
!$! # # $ $ j! ! #!!
!' (! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
' (! ! ! ' (! !
! ! ! ! !! #!
!: &! !! #!
! !
! !' (! ! !
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! (!! #! ! ! ! !' (!
! #!
! ! !' (! ! !
! !' (! 8! ! ! ! ! #!!
! !' (! !
!' (! !' (!!
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !!
#!!
! ! ! ! ! !
! !!
! !
!! ! ! #! !
! ! !! ! ! #! !
!!
! ! ! !
! !' (! !' (! ! !' (! ' (!!
' (!' (! ' (! ! !
! !
$! !) *!!! ! !
! !! !
#! ! !
! !' (!!
!' (! ! !
! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! ! ! ! !
! !' (! !! !' (#!
! ! ! !
! ! ! !
!! ! ! !! ! !!!!!!!!!!
' (!!
! !' (! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !' (! !' (#!
! !' (! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !! 8! # # $ $ ! ! 8! # # $ $ #!!
! !
! !
! ! !
!!! !! !! ! ! $
!! ! ! #! ! !' (! !!
!' (! ! !' $(! !' $
$(#! !! #! ! !
! ! ! ! ! ! !!
! ! !' (! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!
! ! ! 8! # # $ $ #!
! !' (! !' (! !' (! !
!
! ! !' ! ! (! !
! !' (!! !' ! ! 8! ! ! (!!'
! (! !' ! (8! *! # # $ $ #"!
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
!
' (! ! ! !
! ! ! ! !
! !
!
! !
! ! ! !" # # $ $ %!
!! #!!
! ! !
! ! ! !! !
!+ # # $ $ ,! !' (#! !
!! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !' ! (!! !" ! # #! $ $ (! # # $ $ (! $
(! # # $ $ (!! # # $ (! # $ (! # # $ $ %!!
! ! !!! ! ! ! ! !
!! ! !
! ! ! ! #! ! ! ! !
! ! ! !" # $ $ %!!
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !!
! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !' ! .! (8! ! ! #! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! "! ( !,12
! !! ! )!! !U! !Q!
#!!
! "! ( ! ! ! !!! !! )!!! !
!U! ! ! #!
! "! ( ! ! ! !
! )!!
! ! ! ! ! ! #! $
! ! ! !!
! ! ! ! ! ! ! #! ! $
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !! &
! #!
! ! ! !
! ! ! !
!! #! ! ! ! ! ! ! !
! !!
! !
! !! ! $ $ #! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! ! 8! # # (
( #!
;IG
!“ ” ! ! !“ ” ! !
!
! ! !
!( ! !###! ! !! #
(# "&! ! ! ! ! &!! ! ! ! &! !
! !…)!
! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! ! ! $ ! ! $ ! &
! !" # $ $ %! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! !
! ! ! $ ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
!' (! ! ! ! ! ! ! ! !#!! !! ! !!
#!! !! !
#!! !!! !!
#!! !! !
#!! !! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !! # # $ (! ! #! (! !
! ! ! ! 8!
! 8! ! !
#!! ! ! ! !! ! ! #! !' (!
!' (! ! ! !
!
! ! ! !
! !
! ! ! ! ! !
!
! "! ! !!! ! !
!! ! ! ! ! ! !
! ! !
!! !! !!
!! !! ! !
! ! ! !! !
! !! !
! !! ! ! !
! ! #! ! &!! &!! ! ! . !! ! ( ! 8!! 8!! ! %!
! ! #! ! ! ! ! ! !! ! ( ! !! !! %!
! ! #! !! !! !! ! ( !! !! %!
! ! $! !! ! ! !! ! ( !! !! %!
! ! #!! !! !!(,! %!! ! ( !! %!
! ! $!! !! !! !
! ! ! !! !! !!
! ! ! ! ! ! ! ! !
!( ! ! 8!! 8!! ! ! ! & %!! ! ! $ ' ' R! $ $ ' ' R
' R! $ $ ' ' R! ' R! ' R! ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R!
' R! ' R! $ $ ' & ' & R! ' R! $ $ ' & ' & R! ' R! ' R! & ' & R!!
' R! ' R! ' R! ' R! & ' & R! ' R! $ $ ' ' R ' R! & '
& R! & ' & R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' R! '
R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !
!! ! ! ! ! ! !!
! !( %!! "! ! ! 8!!! !( %!! "! !! 8!!!! !( ! %!!"! !!!
! ! ! $ $ ' & ' & R! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! !! !!
! ! "!! ! ! 8!!! ! "!! ! 8!!!! ! "!! !!!
! ! !
!! !' ( ! %! ! ! !( %!
! (! ! ! $ $ ' & ' & R ' R! $ '
' R! $ $ ' ' R! ' R! & ' & R! ' R ' R! & ' & R! $ $ ' '
R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !
! ! !! !! !' (! ! !' (!!
! ! !( ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R ' R ' R ' R! ' R '
R! $ $ ' R! $ $ ' R! $ $ ' %!!!
! ! ! ! !(" ! 8! ! ! ! ! "
%! ! $ $ ' R! $ $ ' R R! $ $ ' R! $ $ ' R!!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! $ $ ' ' R ' R ' R! $ $ ' ' R! ! ! ! $ $ ' '
R ' R ' R ' R ' R ' R $ $ ' ' R!!
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !( $ $ ' ' ! ! $ $ ' '
R & ' & %! ! !( ! $ $ '
& ' & R! $ $ ' ' %! ! !
! ! ! ! ! !!
! ! ! !( ! $ $ ' ' R! $ $ '
' R! $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' & ' & R! $ $ ' ' R! $ $
' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $
$ ' ' R ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' R! $ $ '
' R! ! $ $ ' ' !!
! ! ! ! ! ! !( %!
! ! !! !( %!! !! ! ! !(
%! ! ! ! !!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !! ! ! !(
%! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! !! !' (! !
! ! ! ! ! !!!
! ! ! !! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' & ' & R!
' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! ' R! ' R! ' R!
$ $ ' ' R! ' & R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' !
!! ! !! ! ! !! ! ! ! !
!( 8! 8! %! ! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' R! $ $ '
R! ! ! ! !
! !!
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ,! ! ! "! ! "! !! "! ! "! !
! !! "! ! "! ! "! ! "! ! "!( %!
! !! "! ! ! ! "! ! "! !!!!!!!!"! !!!! "! !
!! ! ! $ $ ' R! ' 8 8 R! $ $ ' R ' R! $ $ ' 8 R!!!!!!!!!!
$ ! ' & R! $ $ ' R! $ $ ' R ' 8 !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!( %! !( %! ! !( %! ! ! ! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !' ! (! ! ! !
! ! ! ! ! ! !!
! ! ! !( ! ! %! !( ! ! ! !"! !
%!
! ! ! ! !( ! !"! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! $ $ ' R! $ $ ' R! ' R! ' !R $ $ ' R $ $ R! $ $ R! $ $ %!
! ! ! ! ! ! ! ! !!
! ! ! ! !!
! ! ! ! ! !!
! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ! ! $ $ ! !
! R!!
! ! ! ! ! $ $
' ' !
!
! !
! ! !
!
! "! !
! ! ! ! !
! !
! 'p ! ! ! !( !
! ! ! %8! ! !
l!!!
! ' ! Z! ! %! !
! ! ! ! ! !
! ! R! ! !
! ! 8! !( %! !
R!!
! ' ! ! ! ! ! ! 8!
! 8! ! 8! ! 8! !
8! ! R!!
! 'p ! ! ! 8!
! l! !
R! ! ! ! ! ! (!
! ! $ $ ' ' R! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' '
R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !( " %R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' ! !
! #! !
! ! ! !
! !( ! %! ! ! ! ! !( $
$ ' & ' & %!
! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! !!
! !( %!
!( ! ! ! !
! %! !!
! ! !
! ! ! ! ! !
!
# ! !!!! ! ! !
! ! ! !
!! ! ! !!!
!! !!! ! !
!! ! ! !!
!! !! ! !
! ! ! !!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !! ! ! !
! ! !! ! ! !
! ! !! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! "! !-! !! "! ! ! !! R!!!! !
! !! ! "! ! !
! !!! "! 8! !
# !' ! ! (!! ! ! ! !
!! ! ! ! !
!! ! ! ! !
!! ! ! ! !
!! ! ! ! !!
!! ! ! ! !
! ! !! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !!! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! "! !-! !"! 8! !
! ! !
!# ! !!' ! ! (!!! ! ( ! ! %!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
!!!!!!!!!! ! ! ! !
! ! ! ! !
!!!!!!!!!! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! "! !
-! !"! ! & & 8! ! & 8! ! !
!!!!!!!!!!!!! !"! ! ! ! 8! ! ! ! !
!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
# !' ! (!! $! ! ! ! !
! ! ! ! !
$! ! ( ! ! %!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !! ! ! ! ! "! !
-!! ! ! ! ! ! ! !!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
! #! !$ %!
!!! ' (! !' (! ! !
! ! !' (! ! !
( %! ! ! ! ! ! !
!
! !' (! ! ! !
!' (! !( %! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ' (!! ! !
! ! !( %!! ! ! ! ! !! ! !' ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! (!!! !
! ! ! ! ! ! ! %!%! $ $ '
' !( %! ! !
! ! ! !
! ! !
! !' (! !(" %! !
! ! ! !( $ ' & %! ! !(" !
" %!!,!! !(" !" ! !! ! ! ! %! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! $ ! ' ! ! !( %! ! !( ! %!
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! !' !! ! (!!
' ! ! (!!' ! ! (! !'
! ! (! !!
! !! !
! ! !! ! ! ! !'
! 8! ! 8! ! 8! !!
8! ! 8! ! 8! ! 8!
! 8! ! 8! ! 8! ! ! (!
!
! !
! ! !
!
! #! ! !
!! ! ! ! !
! ! !
#! ! ! ! !
#! ! ! ! ! !
#! ! ! ! !
#! ! ! ! !
#! ! ! ! ! ! ! ! ! !
#! ! ! ! !
#! ! ! ! ! ! !
#! ! ! ! ! ! ! ! ! !
#! ! ! ! ! ! !
#! ! ! ! ! !
#! ! ! !
#! ! ! !! ! !
! !
!! !! !! !! !,! ! ! ! ! ! ! !
! !! ! ! !
! ! ! !
! #! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !! ! !
!( $ ' ' R! $ $ ' ' %! ! !( $ $ ' ' R!
' %! ! !
! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !( $ $ ' ' %! ! ! ! !
! ! ! !
!!!
! ! !
!
! ! ! ! ! !
!
( ! ! ! &! ! '! ! ! !#! ! ! ! ! ###!
( ! !$ %#!! ! ! # !
! !!$ %! &! !#)!
! ! ! !( $ $ ' ' %! ! ! ! !
! ! ! !
( ! ! ! ! ! ! !! !
( ! '!$ %! !!$ %! !$ %! !$ %&!
!$ %! ! ! ! !&! #!
( ! ! '! $ %! ! !! !( !"! ! 8!! ! ! !"!
! ! $ $ ! !"! ! ! %! ! ! !! ! &! &!
&! &! #!( ! ! '! $ %! !!( ! ! "! ! %! !$ %&!
! !$ %! !$ %!&! ####!
( ! &!! &! !
! !$ %&! !##)!
! ! ! ! ! ! ! !
#! ! ! ! ! ! ! !
!( 8! !"! %!! ! !
!! !!( %!! !! !! !!!
( !"! %! ! !( !,! %!!!
#! ! ! ! ! !( ! ! !
%! ! ! !( %!! !!
! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! !! !!
! ! !!
! ! !
!!! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !( $ $ ' ' %! ! !
! ! !
!( !$ %&! ! !$%&! ! ! !$ # # # #;!! %&! ! )!
! ! ! ! ! ! ! ! !( !
%! ! ! !!( ! %!!
! ! ! ! ! ! $
! ! ! !( $ $ ' ' %!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !
!( ! ! %! ! ! ! ! !(
%! !( %! ! !( % ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !( %! !( ! %! !
! ! ! ! !( $ $ ' ' R! $ $ ' '
%! ! ! !' ! ! ! Z!!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! (!!
!( $ $ ' ' %! ! ! !' ! ! ! ! Z!
! ! ! ! ! ! !
8! ! $! ! Z! ! ! ! !
! ! ! 8! ! 8!
! ! !( %! ! ! ! ! Z! ! ! !
! 8! 8! ! ! ! !
8! ! 8! ! ! ! ! 8!
! $(!
! ! ! !( $ $ %! ! !
!( %! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
!( $ $ %! ! ! ! ! ! $!
! !( $ $ %! ! ! ! ( %" ! ( %" ! ( %"
! ( %" !
! ! ! ! ! !
!
! !( $ $ ' %! !( $ $ ' %!
! !' ! ! ! ! ! $(! !( %!
! ! ! ! !(
! ! ! %!
! ! ! !
! ! ! !
! !( $ $ %! ! ! !' ! ! !
! ! !( $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! %!
! ! ! !( $ $ ' ' R!
%! !' ! ! ! 8! !
! ! ! 8!
! ! (! ! !( $ $ ' %! !
! !( $ $ %! ! ! !' ! ! ! ( ! %8! ! !
! ! ! $! ! !& ! '8! ! !
! !
$! ! ! !( 8! 8! R! ! '8!
! $(! !
!( $ $ ! ! ! ! $ $%!
! !! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !( $ ' ! ! $ $ %#!!
' ! !( ! ! ! ! ! ! ! ! %! !
! ! ! ! ! ! $ ! !
! ! ! $! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! $!
! ! ! ! ! ! !
! ! (!( ! !
&! $ ! ' 8 %R! ! ! !( $ $ ' R! $ $ ' %! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
#! ! ! ! ! ! !!#! ! ! ! ! !( %! !
! !#! ! ! ! ! !
! !
!! ( ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !%!
!
! $! %!!
!
! !
!! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !
! !
!
!! !
! ! !
! ! ! !
!* ! +;LJ!!
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
!!!
! ! ! !
! ! ! !
! !!
! ! ! !
!!
! !!
! ! !( /! %! ! ! ! !!
! !! !
! !! ! !
! ! !
;LJ $ $ ' ' !
!
! ! ! ! ! !
!
! !! !
! ! !
! ! !
! !
!! ! !! !
! ! !!
! !! !* +;L7!
! ! !! !
! !! !! !
!! ! !! !! !
!!
! ! ! ! ! !!
!! !
! !! !!!
! ! ! ! !
!
!! $! ! !! ! ! !
! ! ;L9!
! ! ! !
! ! ' (! ! ! !
! ! ! ! !
!
! ! ! !
! !
! ! ! $
! ! ! ! ! ;L;! !
;L7!! ! !' !
! $$$(!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' %!;L9!! ! ! !;L;!! ! ! $ $ ' R! ! $ #4! !.)@*)+,/*22!.6!/4DQ)*R!D1*!6,C*!
420*VD2!.6!/4DQ)4+!+45R! ! ! ! ! !&! ! !
! ! !
!
#! -/)! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! !
#! ;LH! ! ! !
! ! ! !
#! -/0! ! ! !( %! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !
#! -/1!! !
! !! !
! ! ! ! !! ! ! !
#! -//!!
! ! ! ! ! !
! !! !! !
! ! !
! !
!! ! ! ! ! ! ! ! !!
! !! ! ! !!
! ! !! !
! ! ! !!
! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ' (! !! !
! ! ! ! !
! !
! ! !!
;L<!! !+45!.6!*/*)-3R!+45!.6!0132,V4+!01*/.Y*/4R!0132,V4+!,/.)-4/,V!.)@*)! !0132,V4+!+452!;LH!! !-*/*D,V!+452R!+45!.6!1*)*@,D3R!0132,V4+!.)-4/,V!.)@*)R!F,.+.-,V4+!+452!;LK!! !023V1,V!+45R!023V1.+.-,V4+!+452!;LI!! !!+45!.6
! ! ! ! ! !
!
! !
! ! !
!!
! ! !!!! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
!
!( %!!
!! !! !! !
! ! ! !
! !
!! !
! ! !!!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !( !
! ! ! ! ! !
! ! %!
! ! ! ! !
! !! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !!
! ! !
!
! ! !
! !!!
! ! !
! ! ! !
!!
! !
! ! ! !
!!
! ! ! ! &
! !( %!
! ! !
! ! !!
! !
! !
! !
! ! ! !
! !
! ! ! !
!!
! ! !
! ! ! !
!!!
! ! !
! !
! ! !
! ! ! !
! !( ! ! );LG! !
! ! !
!! ! ! ! !
! !
! ! ! !
;LG!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
! ;GJ!
! ! ! ! !
! ! !!! !
!
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !!! ! !
! ! !
! ! ! ! -.(! ! !! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !! !* +! ! !
! ! !
! ! !
! !
! !!! ! ! ! !
! !!
! ! ! ! !
! ! !
! !
! ! !
! ! !!! ! !
! ! !
;GJ!! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! !;G7!! ' (! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! !
! ! !
!
! $! !! * +! ! ! ! !
! ! ;G9!
! !
! ! ! ! ! !
!! !
! !
#! ! ! !
!* +! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
!' !! !! ! (! ! ! ! ! !!
! ! ! ;G;!
#! !
! !!
! !* +! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !;G<!
#! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! !!
! ! !
! !
! ! !
;G9!! $ $ ' ' !;G;!! $ $ ' ' !;G<!! ! $ $ ' ' R! $ ' 8 !
! ! ! ! ! !
!
( ! ! ! ! ! ! '!!! ! !! ! ! &!
! ! ! ! ###),20!!! !! ! !
!
#! ! ! ! !
! ! ! ! !!
!! !! ! ! !
! !
( ! ! ! !! ### ! ### !
### ! ### !### ! ###
! ! ### ! !
### ! ! ! ###!
( ! !! !$ ! ! ! %!
! ! ! ! ! ! !! ! !
! ! ###),29!
! ! !
! ( ! ! ! !!
! ! ! !! !$ %! !
! ! !! !!
( ! ! ! !! ! ! ! !
;GH!! ! $ $ ' & ' & !;GK!! $ $ $ ' & R! $ $ ' ' & !
๒๔๒ พทธธรรม
กลาวผทควรวากลาวไดโดยชอบ จงตาหนผทควรตาหนไดโดยชอบ จงขบไลผทควรขบไลไดโดยชอบเถด พวกขาพเจาจกแบงสวนขาวสาลใหแกทาน สตวผนนไดรบคาของสตวเหลานนแลว....เพราะเหตทเปนผซงมหาชนเลอกตงดงนแล จงเกดถอยคาวา ‘มหาสมมต’ ขนเปนประถม...”397
หรอในจกกวตตสตร เชนวา
“ภกษท งหลาย โดยนยดงนแล เมอผครองแผนดนไมจดเสรมเพมทรพยใหแกชนทงหลายผไรทรพย ความยากจนกไดถงความแพรหลาย เมอความยากจนถงความแพรหลาย การลกทรพยกถงความแพรหลาย เมอการลกทรพยถงความแพรหลาย ศสตรากไดถงความแพรหลาย เมอศสตราถงความแพรหลาย การฆาฟนสงหารกน (ปาณาตบาต) กไดถงความแพรหลาย เมอการฆาฟนสงหารกนถงความแพรหลาย การพดเทจกไดถงความแพรหลาย...การพดสอเสยด...กาเมสมจฉาจาร...ธรรมสองอยาง คอ ผรสวาท และการพดเพอเจอ...อภชฌาและพยาบาท...มจฉาทฏฐ กไดถงความแพรหลาย..”398
อยางไรกตาม แมจะใหมองความหมายของกรรมครบทง ๔ ระดบอยางน เพอไดความหมายทสมบรณ
แตกขอสรปยาไววา จะตองถอเอาความหมายในแงของเจตนาเปนแกนยนเสมอไป เพราะเจตนาเปนตวการทนา
มนษยเขาไปเกยวของกบสงทงหลาย และกาหนดแนวทางวาจะเกยวของแบบไหน อยางไร จะเลอกรบอะไร
หรอไม จะมปฏกรยาตอสงเหลานนอยางไร จะปรงแปร ดดแปลงแตงเสรมโลกอยางไร จะทาตวเปนชองทาง
แสดงออกของอกศลธรรมในรปของตณหา หรอในรปของโลภะ โทสะ และโมหะ หรอจะนาหนาพากศลธรรมออก
ปฏบตงานสงเสรมประโยชนสข ทงหมดนนยอมเปนอานาจอสระของเจตนาทจะทา การกระทาใดไรเจตนา กยอมไมมผลตามกรรมนยาม คอ ไมเปนกรรม ไมเปนไปตามกฎแหงกรรม
กลายเปนเรองของนยามอนทาหนาทไป โดยเฉพาะอยางยง อตนยาม คอมคาเหมอนกบการทดนถลม กอนหนผ
กรอนรวงหลนจากภเขา หรอกงไมแหงหกลงมา เปนตน
ค. ประเภทของกรรม กรรมนน เมอจาแนกตามคณภาพ หรอตามธรรมทเปนมลเหต แบงไดเปน ๒ อยาง คอ399
๑. อกศลกรรม กรรมทเปนอกศล การกระทาทไมด กรรมชว หมายถงการกระทาทเกดจากอกศลมลคอ
โลภะ โทสะ หรอโมหะ ๒. กศลกรรม กรรมทเปนกศล การกระทาทด หรอกรรมด หมายถง การกระทาทเกดจากกศลมล คอ
อโลภะ อโทสะ หรออโมหะ
397 ท.ปา.๑๑/๖๒-๓/๑๐๑-๒ (คาวาสตวในภาษาบาล ปกตหมายถงคนเปนหลก เชน เรยกพระพทธเจาเมอกอนตรสรวา โพธสตวบาง
มหาสตวบาง และเรยกแมภายหลงตรสรแลววาสตวผไมมทางหลงไดเลยบาง เชน ม.ม.๑๒/๔๖/๓๗; ๑๙๒/๑๖๕) 398 ท.ปา.๑๑/๔๕/๗๗ (จดเสรมเพมให แปลจาก อนปทาน ซงหมายถงคอยจดเพมให หรอเอาใจใส คอยจดแบงปนให จะแปลวา ปน
เฉลย กได) 399 ด. อง.ตก.๒๐/๔๔๕/๑๓๑, ๕๕๑/๓๓๘; ข.อต.๒๕/๒๐๘-๙ ๒๔๘-๙; ๒๔๒-๓/๒๗๒; อกศลมล และกศลมล ด ท.ปา.๑๑/๓๙๔/
๒๙๒; อง.ตก.๒๐/๕๐๙/๒๕๘; อภ.ส.๓๔/๖๖๓/๒๕๙; อนง ในกศลมล ๓ นน พงทราบวา อโลภะ ไมโลภ หมายถงธรรมทเปน
ปฏปกษกบความโลภ รวมถงจาคะ, อโทสะ ไมคดประทษราย หมายถงธรรมทเปนปฏปกษกบโทสะ โดยเฉพาะเมตตา, อโมหะ ไมหลง หมายถงธรรมทเปนปฏปกษกบความหลง โดยเฉพาะปญญา (ด อภ.ส.๓๔/๖๙๐/๒๗๑, ม.ฏ.ฉบบพมา ๑/๕๖)
! ! ! ! ! !
!
!! ! ! ! ! ! <JJ!
#! ! ! !#! !! ! !#! !! !! !
!! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !<J7!
!! ! ! ! ! ! ! <J9!
#! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !#! ! !! ! ! ! ! !
! ! !#! ! !! ! ! ! !
! ! ! ! !#! !! !! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
!! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! <J;!
!! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
( ! ! ! ! !! ! !
! ! )838!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !!
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
<JJ!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !<J7!! $ $ ' ' R! ' !<J9!! ! ! ! ! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ '
& ' & !<J;!! ! ! !<J<!! $ $ ' ' !
! ! !!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! "#$! !
! !
! ! !
! ! ! !
! !! ! ! ! !
! " "" " "
" ###$%&'"! " "
" " "" ###$ "
! " " "" "
" " " " "
" " " " "
(" )" " "" " "
" " " (" ..."! " " "
" "" " " " "
" " " " "(" )" " " "
" "" " " (" ##$%&*"! " " " "
" " "" (" " " )"" " ###$"
"#$!! ! ! ! ! ! " " # $ # $ ! !"#%!! " " # $ # $ !"#&!! " " # $ # $ '! ! " " # # ! !
! ! ! ! ! !
!
( ! ! ! !! ! !
! '! ! ! &!! ! ###)!
( ! !&! ! ! )83/!
( ! ! &!! ! ! !
&## ! ! ! !)832!
! " !! &! # !! ! !
! !
! ! ! !
! !! ! !!
! ! !
! ! !
! ! ' (! ! ' (!! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! !
! !!
! ! ! !
!! ! !
! ! ! ! !
! ! !!
<JL!! $ $ ' & ' R! ! ! $ $ ' & ' R! & ' !<JG!! $ $ ' ' !
! ! !
!! ! !' (! ! ' (! !
! ! !!! ! ! ! !
! !
! !! !
#! ! ! ! ! ! ' (!!' (! ! ! !
#! ! ! $! ! <7J!
!
!#! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !!
! !
! &! !! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! !!! ! ! ! ! !
! !!
! ' (! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!!! ' (! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
# !! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
# ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !
<7J!! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
# ! ! ! !
! ! ! !
! !
! !# ! ! ! ! !
! ! !
!( %! !
!( %! !( %!
! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! <77!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !
!! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
!! !! !N! ! ! ! !&! !! !&! ! !
! !&! ! !! !&! !! !&! !<79!
! ! !&! ! !! !&! ! !! !&! ! !!
!&! ! ! !&! !! !&! ! !! !&!! !! !&! ! ! !&! !
! !&! ! <7;!
<77!! ! ! ! $ 8! R! $ $ 8 R! $ ! ' & R! ! ! R! $ $ ' R! ' R! $ $!' R! ! ! !
8! ! ! ! !! R! ! !51.+*2.Y*R!2[,+6Q+R!2[,++*@R!Y*),D.),.Q2#!
<79!! ! $ $ ' & ' & R! ! !<7;!! ! ! $ $ ' & ' & !
! ! !
!
! ! ! &! ! ! ! &! ! ! ! &!! ! ! &! ! ! ! &! ! ! &!
! ! ! &! ! ! &! ! ! ! !
! ! <7<!
! ! !
! ! !&! ! ! !&! ! ! !&! ! !&!
!! !&! !! ! ! !! !&! ! ! !&! ! !!
!&! !! !&! ! ! !&! !
! !&! ! <7H!
! ! !
! ! !&! ! !! !&! !! !&! !
!! !&! ! ! !&! !! !&! !! !&!
! <7K!!
! ! ! !
#! !! ! ! ! ! ! ! ! !
#! !! ! ! ! ! !! ! !
!! !
#! ! ! ! ! ! !
! ! !
#! !! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
#! !! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
!!! ! ! !
! ! ! !
!! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
<7<!! ! ! ! $ $ ' ' !<7H!! ! !<7K!! ! ! ! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $!
' ' R! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R!! ! ! ! ! !$ $ ' ' R! ' 8! ' R! ' R! !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! & ! ! !!
& ! ! ! & ! !
!! & !! ! !! &
!! !! ! !! & !!
! !! & ! !
! !
!! ! ! & <7I!! & !! !
!! & ! ! ! ! !! & !!
! ! ! ! !! & ! ! & !
& ! ! & ! ! ! !
!! ! ! !! !
! ! !! !
! ! !
! !
!! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
!! ! ! !
! ! !!
! ! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
<7I!! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !
!! !
! ! !
!
! &! !& ! !
!!! ! ! ! ! !
! ! ! !! !
! ! !!
! !
! ! !! !
! ! ! ! ! !!
! !
! ! ! !
! ! !
!! ! !
! ! !
! !<7L! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !
!! ! ! !
! ! ! !
! !& '!
!& '!
!! ! ! ! !
! ! !
!!
! ! !
!!
& ! ! !
!! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !
<7L!! !* +! ! ! ! ! !
! $ $ ' ' R! ' R! %! ! !
! ! ! ! ! !
!
!! 2 3! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !( %! !
!! !2 3! ! ! !("
%! ! ! !( ! %! ! ! !
! !( %! <7G!!! ! ! !
! !!! ! !
! ! !! ! ! !! !
! ! ! !
!! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! <9J!!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !2 3! !( !
! %<97!!! ! !!
! ! ! ! ! ! &
! ! <99!!
! ! ! !
! ! !( %! ! !( %!
! !
( ! ! ! ! ! !! ! !G H! !
! )<9;!!!
<7G!! ! ! $ $ 8! & R! $ $ ' R! ' R! $ $ R! $ $ ' R! $ $ R! $ !' 8 R! ! ! ' 8 !
<9J!! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' ! R! ! ! $ $ ' R! $ $ '8 !
<97!! $ $ ' !<99!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' !
! ! !
!
! ! ! !* +! !
! ! !* +! ! !
! ! ! ! &
! ! ! ! &
! <9<!!
! !
! <9H! !' %!! ! ! ! !
#! ! ! ! !
! <9K!!
#! ! ! !
!("! %<9I!
#! ! ! <9L!
#! ! ! <9G!( %!
#! ! !* ! +<;J!
!
!! ! ! ! ! !!!
( !$ ! ! %! !+! ! ! !$ %)<9H!!
! ! ! ! !( ! !! ! ! 8! ! ! R!! ! ! ! 8! ! %<9<!!
! ! ! ! !<;7!!
!! ! ! ! ! !!!
! ! ! ! !
!! !
<9; ! $ $ ' ' !<9<!! ! $ $ !<9H!! $ $ !<9K!! $ $ ' ' !! ! ! $ $ ' ! !"! %!<9I!! ! $ $ ' ' !<9L ! $ $ ' ' <9G!! $ $ ' ' !<;J!! $ $ ' ' R! !* +! ! ! !* +!<;7!! $ $ ' ' ! ! $ $ ' ' ! ! ! $ $ ' R! ! $ $ ' ' R! ' R! ' ! !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! !
! ! <;9!
! ! ! !
!
!! ! ! ! ! !<;;! <;<!
! ! ! ! ! ! ! !<;H! ! ! ! <;K!
! ! !<;I! !( %!
<;L!!
!' (! ! !
! <;G!
!! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! !
$! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !( ! ! %! ! !
! ! ! ! !
$! ! ! !
! !
! ! !!
$! ! !* +! ! ! !
! ! !
<;9!! ! ! ! ! ! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' '
R! ! $ $ ' ' %R! ' ! ! ! (! ! $ $!' ' %8! ! ! ! ! ! $ $! ' ' ! !
<;;!! ! $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !<;<!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !<;H!! ! $ $ ' R! $ $ ' ! !<;K!! $ $ ' ' !<;I!! $ $ ' ' R! $ $ !<;L!! ! $ ' !<;G!! ! $ $ !
! ! !
!
!! ! ! ! !
$! ! !
!!
! ! ! ! ! ! ! !
! !
!
$! ! ! !
! <<J!
! &! !+! !! !! !
! !
! !
!! !
! ! !
! ! !
! !
!!
!
! ! !
! ! !
! !
! ! !
!
! !!
! ! !!
!
!
!! ! !
! ! ! !
! !!
<<J!! ! ! ! !
! ! ! ! !
!! ! $ %!
! ! ! ! ! !
!
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !
! !
! ! !
!
! !
! !!
!
! !
! !!
! !
! ! !
! ! !
! !
!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
&! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
!
! ! ! ! !!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
!!
! ! !
!
! !
! ! !
! ! ! !
! ! <<7!
!!
! ! !
! !
! ! !
!!
! !
!
! !
!!
! !! !
! !(
%! !
!
! !!
! !
! !
!! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! !!
! !
! !
! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! !! <<7!! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
! ! !
! !
! ! ! !
!
!! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! $ ! $!
! ! ! ! !
! !!
! !
! ! ! !
! $ ! $! ! ! !
! ! !
!
! !
!!
! !
! ! ! !
! ! !
!
&! ! ! !
! ! !
! !
! ! !!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
!!
! ! ! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! !
!
!
! ! ! !!
! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !!
! ! !
! ! !
! !
!!!
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! !
! !
! ! !
! ! !
!! ! !* +! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !
! !!
! ! ! !
! ! ! ! !
! !
! !!
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! ! ! !
!
! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! !!!
! ! !
! !! ! !
! ! !!
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ( ! ! ! ! &! ! !! )<<9! !
! ( ! ! ! )<<;!
! ! ! !! ! ! !
$! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! !
! !
! !!! ! !! ! !! ! !
! ! !
$! ! ! !! ! ! !
!!!
<<9!! $ $ ' ' !! %!<<;!! $ $ ' ' !
! ! !
!! ! !
! !
!! ! ! !! !!
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! ! !
! !
!!! ! !
! !!! !!
!! ! ! !
!!! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! !
!! ! ! ! !
! ! !
!
! ! ! !!! ! ! !
! !
! ! !
! ! !! !!
! ! ! ! !
! !
! !
! !
! !
! ! ! !
! !
บทท ๕ กรรม ๒๖๑
พงสรางสรรคความเจรญกาวหนาทางวตถ ชนดทไมเปนพษเปนภยแกชวตดานกาย ฉนใด กพง
สรางสรรคความเจรญกาวหนาทางสงคม ชนดทไมเปนพษเปนภยแกชวตดานจตปญญา ฉนนน ในการวนจฉยวาอะไรเปนความด อะไรเปนความชวน เมอพดในทางปฏบต เพอใหคนทวไปใชประโยชน
ไดทกระดบ พระพทธเจาตรสสอนใหถอขอพจารณาเกยวกบกศลและอกศลเปนหลกแกนกลาง จากนนทรงผอนขยายออกไป ใหใชสานกเกยวกบความดความชวของตนเอง อยางทเรยกกนวามโนธรรม และใหถอมตของผร
เปนหลกประกอบหรออางอง (สองอยางนเปนฐานของหรโอตตปปะ) นอกจากนน ใหพจารณาทผลของการกระทาอนจะเกดแกตนเองและแกผอน หรอแกบคคลและสงคม
การทตรสเชนน คงจะเปนดวยวา คนบางคนยงมปญญาไมกวางขวางลกซงเพยงพอ อาจมองเหนภาวะท
เปนกศลและอกศลไมชดเจน จงใหถอเอามตของทานผรเปนหลกประกอบดวย และถายงไมชดพอ กมองดงายๆ
จากผลของการกระทา แมแตทเปนไปตามบญญตของสงคม สาหรบคนทวไป การพจารณาดวยหลกทงสามน ถอ
ไดวาเปนวธการตรวจสอบหลายๆ ชน เพอใหการวนจฉยเปนไปอยางรอบคอบ โดยสรป เกณฑวนจฉยกรรมดและกรรมชวมวา ในแงของกรรม ใหถอเอาเจตนาเปนหลกตดสนวาเปน
กรรมหรอไม และในแงทวากรรมนนดหรอชว ใหพจารณาตามหลกเกณฑ ดงน
ก. เกณฑหลก ๑. ตดสนดวยความเปนกศล หรอเปนอกศล โดย
- พจารณามลเหตวา เปนเจตนาทเกดจากกศลมล คอ อโลภะ อโทสะ อโมหะ หรอเกดจาก
อกศลมล คอ โลภะ โทสะ โมหะ - พจารณาตามสภาวะวา เปนสภาพเกอกลแกชวตจตใจหรอไม ทาใหจตสบาย ไรโรค ปลอด
โปรง ผองใส สมบรณ หรอไม สงเสรมหรอบนรอนคณภาพและสมรรถภาพของจต ชวยให
กศลธรรม (สภาพเกอกล) ทงหลายเจรญงอกงามขน อกศลธรรมทงหลายลดนอยลง หรอทา
ใหกศลธรรมลดนอยลง อกศลธรรมเจรญงอกงามขน ตลอดจนมผลตอบคลกภาพอยางไร
ข. เกณฑรวม ๒. ใชมโนธรรม คอ ความรสกผดชอบชวดของตนเองพจารณาวา การทกระทานน ตนเองตเตยน
ตนเองไดหรอไม เสยความเคารพตนหรอไม ๓. พจารณาความยอมรบของวญ หรอนกปราชญ หรอบณฑตชน วาเปนสงทวญยอมรบหรอไม
ชนชมสรรเสรญ หรอตาหนตเตยน ๔. พจารณาลกษณะ และผล ของการกระทา
- ตอตนเอง - ตอผอน ก) เปนการเบยดเบยนตน เบยดเบยนผอน ทาตนเองหรอผอนใหเดอดรอนหรอไม ข) เปนไปเพอประโยชนสข หรอเปนไปเพอโทษทกข ทงแกตน และแกผอน
หลกเกณฑนอาจสรปไดอกแนวหนง ดวยสานวนแสดงการจดประเภทของเกณฑทใชตดสน แตมขอท
ตองทาความเขาใจกนไวกอนบางอยาง กลาวคอ
! ! !
!
! ! ! ! ! !
! !!
! ! !
! ! !
! ! ! !
! !
! !
! ! !
! ! !' !
(!<<<! ! ! %! ! !
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
#! ! ! ! !
! !
! ! !
#! ! ! ! !<<H!
#! ! ! ! !
! !
#! ! ! !
! ! !
#! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
!
<<<!! ! $ $ ' ' & ' R ' R! $ $ ' ' R ' !"! $ $ ' ' R! ' R! $ $ '
' R! ' & ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !<<H!! ! $! ! $! ! !
!! ! %!
! ! ! ! ! !
!
!! &! !! !
! ! !
( ! '! ! ! ! ! ! ! &! !! ! ! &! ! !
! ! )!( ! '! ! ! ! ! ! ! !
&! ! ! !! &! ! ! !! )889!
( ! ! ! ! ! )!( ! '! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! )!
( ! '! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !
! ! !$ ! %! !
! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! !)!
( ! ! '! ###### ###)!
( ! ! '! ! ! !! ! ! ! ! ###)!
( ! ! '! !! ! )!
( ! ! '! !! ! ! ! ! !
! ! ! ! )!
<<K!! $ $ ' ' !! ! ! %!
! ! !
!( "! ! !
881! ! +!!$ ! ! ! !'! ! ### ### ### ##
## ! ! ! !! ! !
! ! +! !! ! ###)!
( "! ! ! ! !! ! ! ! &!
'! ! ! ! ! )!( ! ! ! !
! ! !+! ! ! ! ! ! !$ %)!
( "! ! ! ! !! ! ! &!
'! ! ! ! ! )!( ! ! ! ! !
! ###)88/!
( ! ! ! ! !! ! &! ! '! ! ! !! )882!
( ! ! ! &! ! '! ! !!! )!
( &! ! ! ! ! !&! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! +!! ! ! ! !!
! ! )! <<I!! ! ! ! !<<L!! $ $ ' ' & R! ' & R! ' & R! $ $ ' ' & R! !
! $ $ ' ' R! ! ! $ $ ' ' R! ! ! ! ! $ $ ' '
R! ! $ $ ' ' ! !<<G!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
( &! ! ! ! ! !&! ## ## &!
### ! ! )!( ! &! ! ! ! ! !
! &! ## ### &!### ! ! )!
( ! ## ## ! !! ! ! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !
! ###)!
( ! ! ! ! &! ! '! ! !!! ! )803!
( ! ! ! &! !'! ! ! ! )!
( ### ### ! ### ### ! ### ### !! ! ! ! !
!$ %! !$ %)!
( ! ! ! &!'! ! ! ! )!
( ### ### !! ### ### !### ### ! ! ! ! !
! !$ %!!$ %###)!805!
( ! ! ! !! ! !
! ! ! )!
( ! '! ### ### !!!! ! )!
$ #! ! %!
<HJ!! $ ' ' & !! ! %!<H7!! $ $ ' ' !
! ! !
!
( ### ### ! ### ### !! ! ! ! !
! ! !$ #! ! %!
( ! '! !'!
$ #! ! %!
( ! '!$ #! ! %!
( ! '!$ #! ! %!
( ! ! ! ! &!'!
$ #! ! ! &!%!
( ! ! "! ! !! ! ! &!
! ! ! !! ! )80-!
! ! ! ! !! ! ! ! !!
%!!!! !! ! ! ! ! !
! 8!! ! ! ! ! ! !
! !! ! !$$ $$
! ! Z!#! ! ### ### ! ! !
%!!!! ### ### !! ! Z!#! ! ### ### ! !
<H9!! $ $ ' ' !! ! %R! !
! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
%!!!! ### ### ! ! Z!#! ! ### ### ! <H;!
%!!!! $$$ $$$ ! ! Z!#! ! ### ### ! !
%!!!!! $$$ $$$ ! ! Z!#! ! ### ### ! ! !
! ! ! ! !&! ! ### ### ! !! (!
! ! ! !!
( ### ### ! ! ! ###! ! !
! &! ! ###### ! ! ! )808!
( ### ### ### ### ### !! ! !! ! &!### ### ! !
! ! )!( ### ### ### ###### &! ## ## ! ###
### )!!( ### ### ### ###! ### ### &! ###### ! ! ### ###
! )800!( ! ! ! ! !
&! ! ! ! !)809!
<H;!! ' (! ! ! ! !
! 8! ! !! ! ! %! ! $ $!' 8! 8! 8! ! !
<H<!! $ $ ' & ' & !<HH!! $ $ ' ' & 8! ! ! $ $ ' & ' & !<HK!! $ $ ' ' !
! ! !
!( ! )801!( ! ! &!
! )80/!( !$ %! &!! )802!( ! )893!( 4! ! ! ! !
! ! ! 895!! ! !
! ! ! ! ###)!( 4! ! ! ! !! ! ! !
! ! !! ###)89-!
( ! ! !! ### ! ###!
! ! ! ! !! ! ! !
! ! ! ! ! )!
( ! ! !! ### !
### ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! !
! )89,!
( ! ! ! ! !! ! ! ! ! )!( ! ! '! ! !
! ! <HI!! $ $ ' ' !<HL!! $ $ ' ' !<HG!! $ $ ' ' !<KJ!! $ $ ' ' !<K7!! ! !' (! ! ! ! !<K9!! $ $ ' ' !<K;!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
"! !
! &!! ! ! ! ! )!
( ! ! '! ! !
! !"! ! !
! !! ! ! ! ! )!
( ! ! ! ! '!!! ### ### ### ### ### ### ###
! ! ! ###)898!
!! #! !! ! ! ! !'
! (! ! !
! ! ! !!
! !
! ! !
!' ! (! ! ! !2+! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !! ! !
! ! ! !! ! ! !
! "! ! ! !! ! ! ! !
! ! !
! "! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! ! !! !
<K<!! $ $ ' ' !
! ! !
!! "! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !! ! !
! &!! ! !! &!! !
! "! ! ! !
! ! ! !! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
!! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !! ! !
! ! ! ! !
!!! ! !
!
! !
! !!
! ! ! ! ! !
!
!!
! ! &! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! ! !! ! !
! !! ! !
! !!! ! !
! ! !* ! +!
! ! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! ! !! ! !!! ! ! !
! ! !!! !
! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !!
! !! ! ! ! ! <KH!
! ! ! ! ! !! ! ! ! !
! $! ! !!( %! ! !!( %! ! !!!!
<KH!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' ! ! $ $ ' R! ' ! !
! ! 8! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!
! ! !
!
! !( %! !
! !
!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! #! !! ! !
! ! ! !
!! ! ! ! ! ! ! ! <KK!! * +!! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! $! ! ! ! ! ! ! ! ! !!
! ! ! ! !
! $! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! $! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
<KK!! $ $ ' ' & ! ! $ $ ' & R! $ $ & !
บทท ๕ กรรม ๒๗๓
๔. ปโยคสมบต สมบตแหงการประกอบ ถงพรอมดวยการประกอบกจ หรอกจการให เชน ทาเรองตรง
กบทเขาตองการ ทากจตรงกบความถนดความสามารถของตน ทาการถงขนาดถกหลกครบถวนตามเกณฑหรอ
เตมอตรา ไมใชทาครงๆ กลางๆ หรอเหยาะแหยะ หรอไมถกเรองกน รจกจดทา รจกดาเนนการ
สวน “วบต” แปลงายๆ วาขอเสย หรอจดออน หมายถงความบกพรองแหงองคประกอบตางๆ ซงไม
อานวยแกการทกรรมดจะปรากฏผล แตกลบเปดชองใหกรรมชวแสดงผล พดสนๆ วา องคประกอบบกพรอง
เปดชองใหกรรมชว วบต ม ๔ อยาง คอ ๑. คตวบต วบตแหงคต หรอคตเสย คอ เกดอยในภพ ภม ถน ประเทศ สภาพแวดลอมทไมเจรญ ไม
เหมาะ ไมเกอกล ทางดาเนนชวตไมเออ ถนทไปไมอานวย ๒. อปธวบต วบตแหงรางกาย หรอรปกายเสย เชน รางกายพกลพการ ออนแอ ไมสวยงาม กรยาทาทาง
นาเกลยด ไมชวนชม ตลอดจนสขภาพไมด เจบปวย มโรคมาก ๓. กาลวบต วบตแหงกาล หรอกาลเสย คอ เกดอยในยคสมยทบานเมองมภยพบต ไมสงบเรยบรอย
ผปกครองไมด สงคมเสอมจากศลธรรม มากดวยการเบยดเบยน ยกยองคนชว บบคนคนด ตลอดจนทาอะไรไม
ถกกาลเวลา ไมถกจงหวะ ๔. ปโยควบต วบตแหงการประกอบ หรอกจการเสย เชน ฝกใฝในกจการหรอเรองราวทผด ทาการไม
ตรงความถนด ความสามารถ ใชความเพยรในเรองไมถกตอง ทาการครงๆ กลางๆ เปนตน
คท ๑ คตสมบต เชน เกดอยในถนเจรญ มบรการการศกษาด ทงทสตปญญาและความขยนไมเทาไร
แตกยงไดศกษามากกวา เขาถงสถานะทางสงคมสงกวาอกคนหนง ซงมสตปญญาและความขยนหมนเพยรดกวา
แตไปเกดอยในถนปาดง หรอเชน ไปเกดเปนเทวดา ถงจะแยอยางไร กยงสขสบาย ไมเดอดรอน ไมอดอยาก คตวบต เชน มพระพทธเจาอบตตรสสอนธรรม แตตวไปเกดอยเสยในปาดง หรอในนรก ก
หมดโอกาสไดฟงธรรม หรอมสตปญญาด แตไปเกดเปนคนปาอยในกาฬทวป กไมมโอกาสไดเปนนกปราชญใน
วงการศลปและศาสตรทงหลาย มความรความสามารถด แตไปอยในถนหรอในชมชนทเขาไมเหนคณคาของ
ความรความสามารถนน เขากบเขาไมได ถกเหยยดหยามบบคน อยอยางเดอดรอน คนหนงเปนทรจกกนวาเปน
คนด แตไปอยในตาแหนงฐานะหนาททไมเขากบสวนดทตวม กลายเปนตวขดถวงกจการของสวนรวมนน และ
ตนเองกไมเปนสข (กรณหลงน อาจมปโยควบตซาดวย) ดงนเปนตน467
คท ๒ อปธสมบต เชน รปรางสวยงาม นาชนชม แมไปเกดในตระกลยากไร หรอถนหางไกล รปกาย
ชวยใหขนมาสฐานะและถนทมเกยรตยศและความสข อปธวบต เชน เกดในถนด หรอในตระกลมงคงสมบรณ แตพกลพการงอยใบ ไมอาจไดรบ
เกยรตยศและความสขความรนรมยทพงได คนสองคน มคณสมบตอยางอนเสมอกน คนหนงรปรางสงา สวยงาม อกคนหนงขเหร หรอขโรค ใน
กรณทถอรางกายเปนสวนประกอบดวย คนมกายดกไดรบผลไป แมในกรณทไมถอกายเปนคณสมบต กเปน
ธรรมดาของคนทวไปทจะเอนเอยงเขาหาคนทมรปสมบต คนทรปวบตจะตองยอมรบความจรงทเปนธรรมดาของ
ชาวโลกขอน และตระหนกวา ผทมจตเทยงตรงไมเอนเอยงเพราะเหตแหงรปสมบตรปวบตน กมเฉพาะแตทานท
ประกอบดวยคณธรรมพเศษยงกวาคนทวไป 467 คตสมบต คตวบต อรรถกถาอธบายเฉพาะในแงของภพภมทไปเกด
๒๗๔ พทธธรรม
คนทมรปวบตนน เมอรเชนนแลว ไมพงเสยใจ จากนนจะไดเรงขวนขวายสรางเสรมคณสมบตสวนอนๆ
ใหมพเศษยงกวาปกต ถาคนรปกายดใชความพยายามหนงสวน คนมอปธวบตอาจตองพยายามสองหรอสาม
สวน เปนตน ขอสาคญ อยาทอแท ปจจยทหยอน กร ทเสรมได กเรงทา ความรกรรมจงจะเกดประโยชน
คท ๓ กาลสมบต เชน เปนคนซอสตยสจรต ทาสงทดงาม มาเกดอยในยคทผปกครองด สงคมด
ยกยองเชดชคนด คนผนนกมเกยรต มความเจรญ หรอบานเมองสงบสข ผมสตปญญาเปนนกปราชญ กม
โอกาสแสดงความรความสามารถใหปรากฏและใหเปนประโยชน หรอในยคสมยหนง คนนยมกาพยกลอนกน
มาก คนเกงกาพยกลอนกรงเรองเฟองฟ กาลวบต กตรงขาม เชน ในยามสงคมเสอมจากศลธรรม ผปกครองไมประกอบดวยธรรม
คนทาดไมไดรบยกยอง หรออาจถกเบยดเบยนกดข ประสบความเดอดรอน หรอยามบานเมองปนปวนวนวาย มศกสงคราม ไมมใครสนใจคนทาความดทางสนต แมมสตปญญาความสามารถ กไมมโอกาสสรางสรรคงานทเปนประโยชน หรอในยคทสงคมนยมดนตรหยาบรอน ตนแมเชยวชาญในดนตรทสงบเยอกเยน แตไมไดรบความ
สนใจยกยอง เปนตน
คท ๔ ปโยคสมบต เชน ตนไมใชคนดมความสามารถจรง แตรจกเขาหาคนควรเขาหา รจกเลยงเรอง
ควรหลบ อะไรควรเสยยอมเสย ทาใหตนเจรญกาวหนาไปได และความเสยหายบกพรองของตนไมปรากฏ หรอ
มความสามารถในการปลอมแปลงเอกสาร เอาความสามารถนนมาใชทางด เชนในงานพสจนหลกฐาน ปโยควบต เชน มความรความสามารถและคณสมบตอนดหมด แตตดการพนน จงไมไดรบ
การคดเลอกไปทางาน หรอมฝเทารวดเรวมาก พอจะเปนนกกรฑาชนเลศ แตเอาความสามารถนนไปใชในการวง
ฉกชงทรพยเขา หรอตนมฝมอดในทางชาง แตไปนงทางานเสมยนทไมถนด เปนตน
ผลในระดบท ๓ น สวนมากเปนเรองของโลกธรรม ซงมความผนผวนปรวนแปรไมแนนอน แตกเปน
เรองชนเปลอกผวภายนอก มใชแกนในของชวต จะกระทบกระทงหนกเบา กอยทวาจะมความยดตดถอมนมาก
นอยเพยงใด ถาไมยดตด สามารถวางใจ กมความสขไดเสมอ หรออยางนอยกทกขไมมาก และผานเหตการณไป
ไดดวยด ดวยเหตน ทานจงสอนใหมปญญารเทาทนธรรมดา ประกอบดวยสต มใหหลงใหลประมาทมวเมา
คราวสขคราวได กไมเหลงลาพองเคลมไป คราวทกขคราวเสย กไมขนมวคลมคลงปลอยตวถลาลงในทางชวทางเสย คอยผอนผนแกไขเหตการณดวยสตปญญา
เมอยงตองการโลกธรรมฝายด คอทชนชอบ เปนอฏฐารมณ กกาหนดสมบตวบต ทเปนกาลง หรอเปนจดออนของตน และจดสรรเลอกองคประกอบฝายสมบตทจดเลอกได หลกเวนวบตเสย แลวพยายามเขาถงผลด
ทมงหมายดวยกรรมทเปนกศล ซงมผลมนคงและลกซงถงชวตทกระดบของตน ไมสรางผลดวยอกศลกรรม
และไมถอโอกาสยามสมบตอานวยไปประกอบการอกศล เพราะสมบตและวบตสประการนนเปนของไมแนนอน
เมอกาลโอกาสทเอออานวยผานไป กรรมรายกแสดงผล พงถอโอกาสยามสมบตชวย เรงประกอบกศลกรรม
เทานน คอถอเอาแตสวนทดงามไรโทษของหลกการทกลาวมาน โดยนยน กสรปไดวา ถาจะทาการใด ในเมอมองคประกอบของนยามหลายฝายเขามาเกยวของ อยาง
นอยกพงทาองคประกอบฝายกรรมนยามใหด เปนสวนทยดเอาไวไดอยางแนนอนมนใจแลวอยางหนงกอน สวน
องคประกอบฝายนยามอยางอน กพงใชปญญาศกษาพจารณาเอามาใชเสรม เทาทไมเปนโทษในแงของกรรม
นยามตอไป หากปฏบตไดเชนน กเรยกวา เปนผรจกถอเอาประโยชนจากกศลกรรม และสมบตวบตทงส หรอ
รจกใชทงกรรมนยามและสมมตนยามในทางทเปนคณ
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! !
! !
!( ! ! ! %! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !<KL!
! #! !! ! !
! ! !
! ! !
! !
!
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! !!
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !!
! !
! ! ! !
!
!!
<KL!! ! ! !
! ! !
!! !
! ! !
! !
! !
! ! ! ! !!! !
! !
! ! !! ! ! !
! ! !! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! <KG!
! ! !
! ! !
! ! !
! !! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !
! !
! !!! !
! ! !
! ! !
! !
!!! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !!
<KG!! ! ! ! ! ! ! ! ! !!
%! $! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
! !
! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! !!
! !
!
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! !
! <IJ!!
! !
! ! !(
! %! !
! ! ! !
! #! !! ! ! !
! ! ! ! !
! !!
! !
! ! !>/A" :@" <:9C1;B/07:9" :@"
191;8I! ! ! !
! <I7! <I9!
! !!! <IJ!! ! ! !<I7!! !" J81;0:9"R"%/-07C0="J!GR.9S0/!.1+6!+2/!*,S4/9/!*T./1T/!67!+2/!8,--2>!!R:>:DH:5"0E1"R:>:DH:"L-:0E1</;71CT"R:$="U0.$="VWXY#="--$"ZZ@@$"
! ! !
!
! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
!
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !!
! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
!!
! !
! ! !
! !
! ! ! !
! !
!
! !!
! ! !
! ! !
! ! !
! !!
! ! !
! !
" M$K$[/I/07>>1?1="*,4U.U>R!>1-!V>49>!.1!8,--2.0+!W/40S/T+.U/"!M/9.I5"%,..E7C0"\,H>7</07:9"(:<710I="VW]W#"--$"^XGW^"<I9!! ! !" )/9"(01B19C:9="LK/1+M!X>0/0!*,55/0+.U/!67!Y/.1T>41>+.61"!K1A"_:;?="VW]]#="-/CC7D""" L$*$"`/;079="Y/0/>4T2/0!.1!Y/.1T>41>+.61!>1-!8/M61-!!\199CI>B/97/="VWZa#="-/CC7D"" R$[$"',</CC1="J!X4.+.T>R!HI>9.1>+.61!67!+2/!8/R./7!.1!J!Z.7/!J7+/4!F/>+2!!(-;798@71>.=")>>79:7C="VW]V#="-/CC7D"
! ! ! ! ! !
!
! ! !
! !
! ! !
!
! ! ! !
! ! !
! ! ! !' (!
! ! ! !
! ! !
! !!
! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! ! !(
! ! ! !
%! !
!
! #! &! !! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !
#! ! ! ! !
!
#! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !
! ! !
!
#! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! !
! !
&! ! ! ! !
! ! !
&! ! ! ! ! ! !
! !
&! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
#! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !!
! ! ! ! !
$! ! ! ! ! ! ! <I;!
!
! ! ! ! ! !!
$! ! !
! ! ! & & ! ! !
' ! ! ! ! ! (!! !!' ! (<I<!!
<I;!! ! ! ! ! ! ! ! ! !! $ $!
' & ' & ! ! & ' & %8! ! ! !! $ $ ' ' %R! !
!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' 8! R! $ $ ' & ' & R! ' 8 R! & '
& R! $ $ ' & ' & %! ! ! ! ! ! ! ! ! $ $ ' ' R! '
R! ' R ' R! $ $ ' ' R! ' %!<I<!! ! $ $ ' & ' & R! ' R! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
$! ! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
$! !
%!! ! ! !
! ! !
! !!
! !
! !
! ! ! !
! !
%! !
! ! !
! !
! ! !
! !
!
&!! ! !
! ! ! ! !
! ! !
%! ! ! ! ! ! !
! <IH!
%! !
! ! !
! ! ! ! !
! !
! <IK! <IH!! ! ! !<IK !! ! ! !
! ! !
!
%! ! ! !
! ! !
! !
! !
!!
! !
!!
! !
! ! !
! !<II!
! ! ! ! %!
! ! %! ! %! !
! !
! !
! !
! !
!
! ! !
! ! ! !
!!!
! #! !!
! ! ! <IL!
( ! ! ! !! ! )!
#! #! ! ! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !! !
<II!! ! ! ! !
! ! !! ! ! ! ! ! ! ! !
<IL!! ! 8! $ $ ' & ' & !
! ! ! ! ! !
!
!! #! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !#! #! ! ! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !$ %!!!!#! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! ! ! !$ %!
#! #! ! ! ! ! !! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !$ %!!! #! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !! !$ ! ! %!#! #! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !!$ %!
!! #! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !
! !$ ! %!#! #! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !
!! #! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! ! ! !#! #! ! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
!
!! #! ! ! ! !! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! !#! #! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !! #! ! ! ! !
! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
!
! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! !<IG!!
! ! !
! !
! ! !
!
! ! ! !
! !!
! !
! ! ! ! !
<IG!! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !! ! ! !
! ! ! ! ! !!
! !
! ! ! ! ! !
!
! !! !
! ! !
&! ! #!! !2 ! <LJ$$$ <L7$$$
<L9! $$$ $$$ $$$ <L;3! !
! ! ! <L<!
! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !
! !!
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !2 3!
!!
! ! !
! ! ! !
! !
! ! !!
! ! ! !
! !
! ! !
<LJ!! !!C.+,D,./4+!4VD2!.6!D1*!F.@3&!<L7!! !!C.+,D,./4+!4VD2!.6!20**V1&!<L9!! !!C.+,D,./4+!4VD2!.6!Y,/@&!<L;!! $ $ ' ' !<L<!! ! ! ! ! !' (! !
! ! !
!
&! '!!
! ! ! ! !
! !!
! $! ! ! !!-/C0G/<07:9".101;D797CD#"! ! !
! $! ! ! !!0E17C07<".101;D797CD#! ! ! ! ! !
! $! ! ! ! ! !
!79.101;D797CD! !/<<7.190/>7CD#! ! ! !
! ! !
( ! ! ! ! ! !! ! !$ %! !
#! ! ! ! ! ! !! ! !
$ %!#! ! ! ! ! ! !
! !!$ %!!
#! ! ! ! ! ! !! ! !$ %)!
( ! ! ! ! !$ ! %! !6 ! ! ### '7! !
! ! !6 ! !! !
! ### ### ! !7!
( ! ! !!6 ! 7! !
! ! ! !! !
! ! )!( ! ! !$ ! %### !
6 ! !### ### ### ! !
7!
! ! ! ! ! !
!
( ! ! !!6 ! 7! ! )!
( ! ! !$ ! %### !6 ! ! ! ### !
### ### ! ! 7!( ! ! !
!6 ! 7! ! )8/0!
! ! ! ! ! ! !
( ! ! !6 ! !! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! ! ! !
7! ! )8/9!
! ! ! !
( ! ! ! !### ### ### !
! ! ! !6 !! ! ! 7! !
! )8/1!
! ! !
! ! !
! ! !!
! ! !
!
! ! !
! ! !
! ! !
! !
<LH!! $ $ ' ' R! ! $ $ ' ' R! $ $ ' & ' & !<LK!! $ $ ' ' !<LI!! $ $ ' ' !
! ! !
!
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
!
! ! ! !
! ! !
! !
&! ! #!"!!
( ! !6 !7! ! !$ %! !$%! !
( !6 !7! ! !$ %!
!$ %! )!
( ! ! ! !! ! !
! ! !!( ! ! '! ! !
! ! ! ! !! ! ! !! !$ %!
! ! ! ! ! !
!
( ! ! !
! ! '! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! !! ! !$ %)8//!!
( ! ! ! ! !! ! ! !
! ! ! ! ! !!6 ! ! ! ! 7!
!6 ! ! 7! !! ! ###)!
( ! ###### ### ### ! ! !6
## ### ### 7!! !6
! ! ! ! !7! ! ! !! ! !
7! ! !! ! ###)!
( ! ! ! ### ## ###### ### ## ! ! !
!$ %! !$ %! !! ! ! ### ! ### ! ### ! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !! ! ! !
###)8/2!
! ! ! !
! !
! ! !
<LL!! $ $ ' ' R! !' ! ! (! ! ! ! &
! !' ! (! ! !'! (!! ! $ $ ' %!
<LG!! $ $ ' & ' & !
! ! !
!
&! ! !! ! ! 2 3! !
2 3! ! ! !' (! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
!
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!: ! &! !: &!!
! !! ! !! !!
#! ! ! ! ! !: &!
! ! ! ! ! !
! !!
! ! ! ! !
! !" ! # $ $ %!2 ! ! ! !
8! ! ! 8!! ! ! ! 3!: ! !
! ! 4! ! !2 q3! !2 3!! !2 3! &!!
#! ! ! ! ! :
&! ! ! !2 3! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !!
!" # $ $ %!2 ! ! ! ! ! ! ! !
8! ! ! ! ! 8! ! 3!: ! ! !
! !! ! ! ! &!!
! ! ! ! ! !
!
#! ! !: &!
! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! !
! !!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
!
! !
! ! " # $ $ %! 2 ! ! ! ! !
! ! ! ! 8! ! ! 8! ! ! ! ! 8! ! !
! ! ! 8! ! ! 3!! ! !
! ! ! !
! ! #!
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!! !!
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
( ! ! ! $ %! ! !! !!
( ! ! ! ! !)<GJ!!! !
<GJ ! $ $ ' ' R! /! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !
! ! !
!
&! ! !! ! ! ! !
! <G7!!
$! ! !$! ! !$! ! !$! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !!
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!
! ! & ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !!
! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
<G7 ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' & ' & !
! ! ! ! ! !
!
! ! !
! ! ! !
! !!
! ! ! ! !
! ! !!
! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !!
!!
!( %! !( %!
!( /! %! !!
! !
! !
! !!
!!
( ! ! ! ! !! !! ! !
! ! ! !! ! ! ! !
! ! )<G9!! ! ! ! !
! ! !!
! !
! ! ! !
! ! !!
! ! ! !
! !
! !
!
! ! ! !
! !
<G9 $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !
! ! !
!
$!! ! !( %! !
!
$!! ! ! ! !
$!! ! ! ! ! ! !
! !
$!! ! ! !
! ! ! !!
$!! ! ! !
! !
! ! !
$!! ! ! !( !
%! ! !
! !
$!! ! ! ! ! !
( %! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! $! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !!
! ! !
! ! ! !!
! ! ! !
! ! ! !
! !
!!
!! !
! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
! !!
! ! !
!
!
! ! ! ! ! !
!
! !
! ! !
!( %!
! !!
! ! ! !( ! !
%! !
!!
! ! ! !
! ! ! !
!!
! !
! ! !
! ! !
! !!
! ! ! !
! ! !
!
! ! !
! ! ! !( ! %! !
! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! ! !
!! !! !!
! ! !
! ! ! ! !
!
( ! ! !! ! !
###!( ! ! ! ! ! ! !#!!( '! ! #!!( ! '! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! ! #!!
! ! !
!
( ! '! ! ! ! !! ! ! &! #!!
( '! ! #! ! !! ! ! ! ! #!
< ! ! ! ! ! !! ! ! ! !
!$ %! ! )<G;!
< ! ! ! ! !###!
( '! ### ### ### ### ### ! !! ! &! ! !
( ! '! ! ! !! ! !( ! '! !
! ! ! ! !( ! '! ! ! ! !
! ! ! ! &! !)<G<!
( ! ! ! !! ! )<GH!!
< ! ! ! ! ! ### ### !#! ! ! !
! ! !! ! ! ! ! !
### ###$ %! !( ! ! ! ! ! ### ### !
#! ! ! !! ! ! !
! ! ! ! !### ###$ %! )<GK!
<G; $ $ ' ' !<G< $ $ ' & ' !<GH $ $ ' ' !<GK $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
( ! ! ! ! ! ! ### ### !#! ! ! !
&! ### ### +! !! #! ### ###
$ %!< ! ! ! ! ! ### ### !
#! ! ! !&! ! ### ### +! !
! #! ### ###$%)<GI!
< ! ! ! ! ! ! !! #! ### ### ### ###
### ### ### ### ! ! ! ! !! ! #!!( ! ! !
&! ! ! ! !! )<GL!
< ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
( ! ! ! '! !### ### ! ! ! !
!! ! ! ! !
+!!( ! ! &! !
&! ! &! ! !+! ! ! !
< ! ! ! '! !### ### ! ! ! !
! !! ! !+!!
<GI $ $ ' ' /! ! ! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !<GL $ $ ' ' !
! ! !
!( ! ! &! !
&! ! &! ! !+! ! ! !
( ! ! ! '! !### ### ! ! !
! ! !! ! ! !
! ! ! !! ! ! !
! ! +!!( ! ! &! !
&! ! &! ! !+! ! ! !
( ! ! ! ! '!! ! ! !
! ! &! ! !! )<GG!
( ! ! ! ###! ! ! '!! ! ! ! !
&! ! ! !( ! ! ! '! !
### ### ### ###&! ! ! !
( ! ! ! '!! ### ### ! !! &! ! ! !( ! ! ! !'! ! $ %&! !! ! )HJJ!
< ! ! ! ###! ! ! '###!!! ! '###!!
! ! '###!! ! ! '! !
! ! ###)HJ7! <GG $ $ ' ' R! ! $ $ ' & ' & R! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !HJJ $ $ ' ' R! ! ' ' !
! ! ! ! ! !
!
( ! ! ! ###! ! ! '###!!! ! '###!
! ! '###!! ! ! '! !
! ! ! ! !! ###)HJ9!
( ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! &!
! ! ### &! !&! ! +! ! !
&! ! )HJ;!
&!! ! ! ! #!!! ! ! ! ! Z!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
Z! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !
HJ7 $ $ ' ' !HJ9 $ $ ' ' !HJ; $ $ ' ' !
! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! ! !!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !!!
! ! ! ! !
! ! !
!
! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! !
!' ! ! (! ! !
! ! ! ! ! !
! !!
! !!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
!: !' (! ! ! &!!
! ! !
! ! ! !
! ! !!!
! ! ! ! ! !
!
! ! !
! ! ! ! !
( ! ! ! !! ### ! ### !
## ! ### !### ! ###
! ! ### ! !
### ! ! ! ###!( ! !
! !$ ! ! ! %!! ! ! ! ! ! !! ! !
! ! ###)038!
! ! !
! !
!
! ! !
!
! !
!!
! ! ! !
! ! !
! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! !
! !!
! !
!!
HJ<!! $ $ $ ' & R! $ $ ' ' & !
! ! !
!! ! ! !
! ! ! ! !! ! !
! ! ! ! !! ! !
! ! !!! ! ! !! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! !
! )HJH!!!
! ! !!* ! !
! ! ! )HJK!! ! ( ! ! )!
! ! ! !!
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !!!* +! ! ! ! !
! ! !! !
! ! !! !
! ! ! !! ! ! !
! ! ! ! !!!
! ! !! !! ! !
!
HJH $ $ ' & ' !HJK $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
! ! !! !
!! ! !* +! ! !
!* +! !!
! ! !! ! !
! !! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! !!!
&!! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! !!
! ! ! ! ! !' (! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !!
! ! !! ! ! ! !!
! ! !! !
! ! ! ! !! ! !
! ! ! !!!!!
! ! ! !
! !!
! ! !
!
! ! ! !
! ! !
! ! !2 3! ! ! !
! ! !
! ! ! !
!
! !
! !
! !
!
! !
!: &!
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
!
! ! ! ! !
! ! !' (!
! ! ! ! :
! &! ! ! !
! !
! ! !
! ! !
! !
! !
! ! !
! ! !
!
! ! ! !
! ! ! ! !
!!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !!
บทท ๕ กรรม ๓๐๕
แคตามตวอยางน กมสมมตทสอไปถงของจรงในธรรมชาต และวนยทจดระบบใหมนษยไดประโยชน ทงจากสมมตและจากระบบปจจยสมพนธทโยงลงไปถงกฎแหงธรรมดามากมาย ยงคนทเกยวของมปญญาเขาถงธรรมชาตและธรรมดามากเทาใด กยงเหนชาแรกเขาไปในระบบสมพนธทโยงตอไปกวางลกมากขนเทานน
ดงนน ถาเปนมนษยทมปญญา ทาการดวยความตระหนกร มองเหนความเปนไปของปจจยสมพนธชดเจน กยงทาการไดสมฤทธผลอยางด
ถงตรงน กมองเหนไดวา ม ๒ ระบบโยงกนอย คอ ๑. ระบบของธรรมชาตทเปนไปตามธรรมดาหรอตามกฎธรรมชาต มนษยจะมอยหรอไม และจะรถงมน
หรอไม มนกมของมนอยอยางนน กเปนของมนอยเชนนน ระบบน เรยกสนๆ วา “ธรรม” ๒. ระบบของสมมตทมนษยผฉลาดจดตงวางขน ใหเปนไปโดยสอดคลองทจะใหหมมนษยทเรยกวา
สงคม ไดสมประโยชนของตน จากธรรมชาตและจากกฎธรรมดานน เรยกสนๆ วา “วนย” เปนอนวา ม ๒ ระบบ คอ ธรรม กบ วนย และเหนไดชดวา ระบบสมมตแหงวนยของมนษย ตองตงอย
บนฐานของธรรมทเปนระบบแหงธรรมดาของธรรมชาต จงจะสมจรงและไดผล แลวพดอกดานหนงวา ระบบสมมตแหงวนยนน มนษยจดตงขน กเพอใหตนไดประโยชนจากธรรมชาตทเปนไปตามธรรมดาในระบบของธรรมนนเอง
พดสนๆ วา วนยตงอยบนฐานของธรรม และวนยกเพอธรรม โดยธรรมเปนทงฐาน และเปนวตถประสงคของวนย
ถาพดใหแคบลง และงายเขา กบอกวา กฎมนษยตองอยบนฐานของกฎธรรมชาต ตองสอดคลองกบกฎธรรมชาต จงจะไดผลทตองการจากกฎธรรมชาต
เมอมความเขาใจพนฐานอยางนแลว เหนควรพดถงเรองสาคญบนพนฐานของความเขาใจนไวสก ๒ อยาง เรองแรก ดงไดพดแตตนวา สงคมมนษยเปนไปไดดวยสมมต หรอมตรวม คอ การรบรยอมรบตกลง
กน อนทาใหการตดตอสอสารดาเนนไปได และวนยคอการจดตงวางระบบการทงหลายของสงคมกเปนไปได นคอการบอกชดเจนอยในตววา สมมตทตกลงยอมรบรวมกนนน ตองอาศยความพรอมใจรวมกนลงตว
เปนอยางหนงอยางเดยวกน ทเรยกวาความ “สามคค” พดงายๆ วา ในเรองของสงคมน สมมตตงอยไดดวยสามคค ตงแตตกลงแลว กยอมรบ รวมร แลวกรวมปฏบตตาม
โดยนยน สามคคจงเปนฐานรองรบสมมตไว ถาไมมสามคค สมมตกอยไมได อารยธรรมกสนคลอน เพราะสงคมมนษยดาเนนไปไดดวยสมมต และสามคคกรองรบสมมตไว โดยทาใหคนยอมรบตามสมมตนน
ถาคนไมสามคคกน กจะเกดการไมยอมรบตามสมมต เชน ไมยอมรบกรรมสทธของผอนหรอของคกรณทขดแยงกน ไมยอมรบสทธตางๆ ของคนพวกอนฝายอน ไมยอมรบกฎเกณฑกตกา ตลอดจนกฎหมาย จงทาใหเกดความสบสนวนวายระสาระสาย จนถงอาจจะทาใหสงคมดารงอยไมได
ในแงน สามคคจงเปนพนฐานของวนย เปนหลกประกนของสมมต เปนเครองรองรบและผนกสงคมไว แตยงกวานนอก เหนอขนไปกวานน สามคคทาใหสงคมเกดมคณประโยชนตามความหมายของมน โดยทาใหบคคลทงหลายในสงคมนนๆ เปนปจจยเกอกลหนนกน และเปนสภาพเอออานวยโอกาสแกทกคนทจะดารงชวตของตนอยดวยด สามารถพฒนาชวตของตนใหเขาถงประโยชนสขยงขนไป
! ! !
!
! !
! ! ! ! !
! ! !
!
! !
! ! !!
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
!
! !
! ! !
! ! ! !
!!
! !
! !
!
! !
! ! ! !
! ! !
! !
! ! !
! ! ! HJI!!
! !
! !
! !!!
HJI $ $ ' ' !
บทท ๕ กรรม ๓๐๗
ถาสงฆะไมเจรญมนคง กจะไมเออใหบคคลเจรญพฒนา เพราะฉะนน จงใหถอหลกการเรองเคารพสงฆถอสงฆเปนใหญ คอสงฆคารวตา และหลกการเรองความสามคคเปนสาคญ ตามหลกทเรยกวา “สงฆสามคค” แปลวา ความพรอมเพรยงของสงฆ
ถาสงฆไมมความสามคคแลว สภาพชวตและระบบความเปนอยกจะไมเออตอการพฒนาของบคคล เพราะฉะนนจงตองมความสามคค
เรองสมมตพงพาความสามคค ขอวาไวเทานกอน และจะโยงกบเรองทจะพดตอไป
เรองทสอง ดงไดกลาวแลววา วนยตงอยบนฐานของธรรม และเพอธรรม แตแยกออกเปนคนละระบบ เหมอนเปนเรองตางหากกน ธรรม เปนเรองของความจรงแทในธรรมชาต สวนวนย เปนเรองสมมตของมนษย
พอถงตอนน พดตอไปอกวา วนยใชสมมตมาจดการหมนธรรมได ถาพดเปนสานวนภาษามนษยตามสมมตนน กบอกวา เราเอาวนยมาบงคบธรรม หรอไมจาเปนตองรอธรรม กได
ขอใหดตวอยางขอพจารณานวา คนทากรรมชว ฝายธรรมวามกฎธรรมชาตเปนกฎแหงกรรม เขาจะไดรบผลตามกรรมของเขา แตวนยไมรอ วนยทเปนกฎมนษย จงตงกรรมสมมตขนมา และนาผกระทาความผดเขามาในกลางทประชมและลงโทษ วนยไมรอธรรม จงไมรอกรรมตามธรรมชาต วนยจดการทนท ดวยกรรมสมมต โดยใชกฎมนษย
พรอมกนน กมคาทกทวงตงเตอนชาวพทธอกดวยวา ในเรองอยางน ยงมชาวพทธทวางทาทไมถกตอง บางคนถงกบพดวา ใครทากรรมชว เราไมตองทาอะไร เดยวเขากตองรบผลกรรมของเขาเอง คนทมองอยางนแสดงวาพลาดแลว ยงมองไมถงความจรง หรอมองไมตลอดสาย ยงไมเขาถงวนย ยงไมทวถงธรรม
ทาไมจงพดอยางนน ขอใหมองดความเปนจรง พจารณาเหตผลใหชดเจน ทบอกวา มระบบธรรมชาตของธรรม กบระบบสมมตของวนย แยกเปน ๒ ระบบนน พอพดกนไปๆ บาง
ทกชกเพลนเหนไปวาม ๒ ระบบแยกตางหากกนจรงๆ เหมอนอยางทแยกวาเปนโลกของธรรมชาต กบโลกของมนษย (คอสงคม) แตความจรง ทแยกอยางนนกเพอความสะดวกในการพจารณาเรองราวตางๆ เทานน จงตองเตอนกนวา ระวงอยาหลงเหนเปนความจรงจบไปชนเดยวแคนน
เมอมองกวางออกไป มองใหครอบคลมทกสงทกอยางจรงๆ กเหนอยชดๆ วา มนษยนเอง ตวคนนเอง กเปนธรรมชาตอยางหนง หรอเปนสวนหนงของธรรมชาต เพราะฉะนน เรองอะไรๆ ของมนษย และไมวามนษยจะทาอะไรๆ ในทสดกถงกบธรรมชาต ไปเปนธรรมชาตอยด
อยางททานแยกใหวา การกระทาของมนษย เรองทคนทาอะไรๆ เปนไปตามกฎแหงกรรม เรยกวากรรมนยาม เหมอนเปนกฎอนตางหากไป แตทจรง กรรมนยามนนกคอกฎธรรมชาตอยางหนง เปนสวนหนงของกฎธรรมชาต เปนสวนหนงของปฏจจสมปบาท ดงทวามาแลว เพยงแตแยกออกมาพดตางหากเพอใหชดเจนเปนดานๆ กนไป
ดงนน ทวา ธรรม กบวนย เปน ๒ ระบบนน แทจรง กแยกเพอความสะดวกในการพจารณาเรองราวใหเปนขนเปนตอน พอมองกวางออกไปใหคลมทงหมดทงสน ระบบของวนยกเชอมกลนเขาไปในธรรมทเปนระบบใหญอนเดยว
ถงตอนน กตองถามวา แยกทไหนอยางไร และเชอมทไหนอยางไร
! ! !
!
! ! !!
! ! ! ! ! !
! ! !
!
!
! !
! ! ! ! !!
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !' (! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !
! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! !
! !
! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! !
!!
! ! !
! !!
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! !
!
! ! ! !
! ! !
!
! ! !
! !!
! ! !
!
! !!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! :
&! ! !!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! !
! ! ! !: !
! &!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !' (!
! ! !
! ! !!
! !!
! ! !
!
! ! ! ! !
! !
! !
! ! ! !
! !
! !
!
! ! ! ! ! ! !! ! !!
! ! ! ! !
! !! ! !
! !! k !
!! !! ! !
! ! ! !
! !
!
! ! ! ! ! !!#! ! !!#! ! !!
! ! ! !! !!! ! ! !
!! ! ! ! !
! ! !! ! ! !
! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !! & ! & !
! ! ! ! ! !
!
&!! ! #!!!
! ! ! Z! !
! Z! Z! Z!!
! ! ! !
!
( ! ! ! ! ! ! &! !! ')!
! ! ! !
( ! ! !! ! !6 !
! ! ! ! ! &! ! !'7+!!
( ! ! !! "! ')! ( ! )!!( !
! ! ! ')! ( ! )! ( &!! ')! ( ! )! ( ! !&! !6 &! &! '7)!(
! )!!!( ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! &! ! !! ! +! !
! ! ! ! ! ! ! !! ! )03/!
! ! !
!!
! ! !
! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !!
HJL!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !
! ! !
!
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
!!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !!
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! !!
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! !!
! ! !
! ! !
!
! !
! ! ! ! !
! !!
! ! ! ! ! !
!
! ! ! !! !
! ! !!
! ! ! !! ! $! ! $! ! ! ! !! ! !
! ! ! !!!
! ! ! !! ! ! !
! $! ! $! ! ! ! ! ! ! !!! !
! ! ! ! $!
! $! ! ! ! ! ! ! !! ! !
! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! !( %! !
!! ! ! ! ! !! ! ! !
! ! ! ! !!! !
! ! ! !!' ! Z(! ! !! ! !!
! !!
&! ! ! ! !!! ! !
! ! !! ! ! ! ! !! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! ! !
! ! !
!
! &!! ! ! !
! !
! ! ! !
! !
! ! !
! !!
!
! ! ! ! $! ! $! ! $! !
$! ! ! ! !
! ! ! $! ! $! !!
! ! ! ! !
! $! ! $! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! HJG!
! &! !
! ! !
! 8! !
! ! ! ! !' !
! 8! ! ! ! !
(! ! !
! ! !' 8!
! ! ! ! (!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! &!! ! !
! ! ! ! $! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! R!
! !
! ! ZH7J!
HJG!! !' ! ! ! ! (!! $ ' %!H7J!! ! ! ! !!V./V*0DR!/4Y*R!@*2,-/4D,./&! !! 8! %!
! R! ! !! ! $ R! $ ! %!
! ! ! ! ! !
!
! $! ! !! ! !!
! ! $! !! ! !! !!
! ! ! !! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! $! ! !! ! ! !
! !! !!!
! !! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! ! !!
! ! ! $! !! ! ! !
! !!! ! !
! ! ! !
!!! ! ! !!
! !!* .! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !! ! +!
! !
! ! ! !! ! !* .! Z+! ! !* .! Z+! !!* ! +! ! !
! ! !
!* ! ! ! ! ! !! +!!
! ! ! !* !! R! ! ! R!! ! ! !
+!! ! !!
!! ! ! !!
%!! ! ! !
! ! ! ! ! !
%!! ! ! !! &!! ! !! &!! ! !
%!! ! !!
%!! ! ! !! ! !! !
%!! ! ! !! !
%!! ! ! !
! ! !!
%!! !
! ! !
! #!( ! ! ! ! ! !
! )055!( ! ! ! !! ! )05-!
H77!! $ $ ' ' !H79!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
( ! ! ! ! ! )05,!( ! ! !
! ! ! ! !! ! )058!
( ! ! !! ! ! !
! )!( ! ! !! ! !)050!
! ! #!( ! !$ ! %! ! !
! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! !$ %! !$ %!! ! !
! ! !!( ! !! ! ! ! !
! ! ! )059!
( ! !$ %! ! ! ! !! ###! )051!
( !$ %! ! !! ! )05/!
( ! ! ! !! ! !
)052!
H7;!! $ $ ' ' !H7<!! $ $ ' ' !H7H!! $ $ ' ' !H7K!! $ $ ' ' !H7I!! $ $ ' ' !H7L!! $ $ ' ' !
! ! !
!
( ! !)0-3!
( ! ! ! ! ! ! !!!!!!!!! ! !!
( ! ! ! !! !)0-5!
! ! #!( ! ! !
! ! ! !! ! ! !!!
( ! ! !! ! !!
( ! ! ! ! !! )0--!
( ! ! ! ! ! ! !! ! ### ### ### ### ! ! ! ###
! ! ! ! ! !! ! ! !!
( ! !$ %! !! ! !
! !! ! ### ### ### ###
! ### ### ### ###)0-,!
( ! !!6 7! ! !
### ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
H7G!! $ $ ' ' !H9J!! $ $ ' ' !H97!! $ $ ' ' !H99!! $ $ ' ' R! !H9;!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
! !6 !7! ! ! !
! )0-8!
! ! #!( ! ! ! !! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! !( ! ! !!!!$ !( )%! !
! !( ! !
!! ! !$ %!
! ! ! !! !$ 0-0%! !! ! ! !! ! !!
( ! ! !! ! !
! ! )0-9!
( ! ! !!
!! !
!!( ! ! ! !! ! ! ! ! ! !
)0-1!! H9<!! $ $ ' ' !H9H!! ! ! ! ! ! !H9K!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !
! ! !
!( ! !$ %!
! !$ ! %)0-/!( ! ! ! ! ! ! ! !
! ! )0-2!( ! ! ! !
! ! ! !! ! )0,3!
! #!( ! ! )0,5!( ! ! ! !
)0,-!( ! ! ! )0,,!( ! ! !! )0,8!
!( ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !! ! )0,0!
( ! ! ! ! !! ! )0,9!
( ! ! ! ! !! ! ! ! !
( ! ! ! ! !! ! ! !
( ! ! !)0,1! !
H9I!! $ $ ' ' !H9L!! $ $ ' ' !H9G!! $ $ ' ' !H;J!! $ $ ' ' !H;7!! $ $ ' ' !H;9!! $ $ ' ' !H;;!! $ $ ' ' !H;<!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !H;H!! $ $ ' ' !H;K!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! !
!
!!
! "! ! !! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !("" ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
("" ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! !
("" ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! & ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
("" ! ! ! ! ! !
! !( ! !' (! !
!' ! (! ! $ ' ! ! $ $ ' ' !
! ! ! %!
! ! ! ! !("" ! ! ! ! ! ! !
! ! !( %!!
("" ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
("" ! ! ! ! $
! ! ! !
("" ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! H;I!! $ $ ' ' !
! ! !
!! ! ! ! ! !
("" ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
(" ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
(" " ! ! ! ! !
! ! ! !( ! ! %!
! ! ! ! !
(" " ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!( $ ! ! $ ! & %! !
! ! !
! ! ! !(" ! ! ! ! !
!
(" ! ! ! ! ! !
!( ! ! ! %!
(" ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
(" ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! !!!"!! ! !!"!! ! !!!"!! ! !!"!! ! !
!( $ ' %! !!!"!! ! !!!"!! ! !!!"!! ! !
! !( $ $ ' & 8! %! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
!!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! & ! ! !
! !( $ $ ' %! ! !(! $ $ ' %!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !
( ! '! ! ! ! !! !$ ! %! !$ ! %! ! !$ ! ! %)!
& " " ( ( '!
( ! ! ! ! ! ! '!! ### ### !! !( ! ! ! ### ###
! ! ! !&! ! ! ! ! ! ! !$ ! %!
!$ ! %! ! !$ ! ! %)!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!" " " ( ( '!
! ! ! ! !
!( $ $ ' %!!
! !( $ $ ' & ' & %! ! !! !
! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
8! ! ! ! ! !( ! %!
!( %! ! !( ! ! %!
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
8! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
8! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
8! ! ! ! ! !
! ! !
! !( $ $ ' %! ! ! ! ! $
! ! !( %! !
! ! !
!! ! ! !( $ $ '
' R! ' ' R! ' R! ' %!! ! ! !
! ! ! ! !
! !( ! ! ! %! ! !
! ! ! ! !
!
! !( %! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !
!( %! ! ! ! ! ! ! ! !( !
%!! !( %!! !( ! %!!!
!( %! !( %! !( %!
!( %! !( %!
! !! ! ! ! !
!( $ $ ' ' R! ' %! !
! ! ! $ $! ! ! ! ! !( $ $ ' ' %! !
! ! ! !
$!! !!!! !$!! !!!! !$!! !!!! !$!! !!!! !$!! !!!! !$!! !!!! !$! !!!!!!!!! !$!! !!!!!!!!!! !$!! !!!!!!!!!! !$! !!!!!!!!!! !$! ! !$! !!!!!!!!!! !
! ! ! ! ! ! !( $ $ ' & %!
! ! ! ! ! ! ! !
' (!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
!
!
!
!
! $! ! #!! ! ! ! !
!!
! !
!
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
% ! ! % ! % ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !!!!!!!
! ! !
! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
!
! ! !
! ! ! !
!!
!
! ! !!
! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !! ! !
! ! ! ! !
!
! ! !
! !!! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! !!! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !!!! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
!!! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! !
!! ! ! !" #!
! ! !
!! ! ! ! !
!
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! !
! !
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !!
! !
! ! !
! ! ! !
! !!
! ! !
!
! ! !
! ! !
! ! ! !!
! ! ! ! !
! !
! ! ! ! !
!!
! !
! &
! !
! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! !
! ! !
!!
!
! !
!
! !
๓๒๘ พทธธรรม กระบวนธรรมดบทกข หรอ ปฏจจสมปบาทนโรธวาร ก. วงจรยาว
การแกปญหาตางๆ ไมวาจะเปนเรองใหญโต หรอเลกนอยเพยงใดกตาม ตองมความรจรงหรอความ
เขาใจเปนจดเรมตน จงจะแกปญหาไดสาเรจ มฉะนน ปญหาอาจยงเหยงสบสนหรอขยายตวรายแรงยงขน การ
แกปญหาทวๆ ไปของชวตแตละเรองๆ กตองรเขาใจตวปญหาและกระบวนการกอเกดของมนเปนเรองๆ ไป จง
จะแกไขอยางไดผล ยงเมอตองการแกปญหาขนพนฐานของชวต หรอปญหาของตวชวตเอง โดยจะทาชวตใหเปนชวตทไมม
ปญหา หรอใหเปนอยอยางไรทกขกนทเดยว กตองรเขาใจสภาพของชวตทมทกข และเหตปจจยททาใหชวตเกดเปนทกขขน พดอกอยางหนงวา ตองรเขาใจสภาพความจรงทจะชวยใหทาลายกระบวนการกอเกดทกขของชวตลงได
โดยนยน ความไมร หรอความหลงผดเพราะไมรจรง จงเปนตวการกอปญหา และทาใหการดาเนนชวตของมนษย ซงมงเพอแกปญหาหรอหลดรอดจากทกข กลายเปนการเพมพนปญหา สะสมทกขยงขน ในทางตรง
ขาม ความร หรอความเขาใจตามเปนจรง จงเปนแกนนาของการแกปญหาหรอดบทกขทกอยาง ในกระบวนธรรมปฏจจสมปบาทสมทยวาร วาดวยการกอเกดทกข ทแสดงมาแลว เรมตนดวยอวชชา
ดงทเขยนใหเหนงาย ตอไปน
อวชชา→ สงขาร→ วญญาณ→ นามรป→ สฬายตนะ→ ผสสะ→ เวทนา→ ตณหา→
อปาทาน→ ภพ→ ชาต→ ชรามรณะ + โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส = ทกขสมทย
ในกระบวนธรรมตรงขาม คอ ปฏจจสมปบาทนโรธวาร วาดวยการดบทกข เรมตนดวย ดบอวชชา
หรอไมมอวชชา หรอ ปราศจากความไมร คอมความร ดงน
อวชชาดบ→ สงขารดบ→ วญญาณดบ→ นามรปดบ→ สฬายตนะดบ→ ผสสะดบ→ เวทนาดบ→
ตณหาดบ→ อปาทานดบ→ ภพดบ→ ชาตดบ→ ชรามรณะ + โสกะ ฯลฯ อปายาสดบ = ทกขนโรธ
มขอทควรทาความเขาใจเปนพเศษ คอคาวา “นโรธ” ซงแปลวา ดบ มใชหมายความเพยงวา สงใดสงหนงเกดขนมาแลว จงทาใหมนดบไปหมดไปเทานน แตหมายความกวางขวางรวมไปถงการทสงนนๆ ไมเกดขน
ไมทาหนาท ไมปรากฏขนมา ถกปดกน ระงบเสย หรอทาใหสงบเยน ใหหมดพษสง กได ดงนน คาวา
ปฏจจสมปบาทนโรธวาร จงไมไดหมายถงเพยงกระบวนการทจะดบทกข ซงเกดขนแลวเทานน แตหมายถง
กระบวนธรรมทปดกนทกข กระบวนธรรมทไมมทกขเกดขน หรอกระบวนธรรมททาใหไมมปญหาเกดขนเลย ก
ได และคาวา อวชชาดบ กมใชหมายเพยงดบความไมร ทเกดขนแลว แตหมายถงอวชชาไมเกดขน ภาวะ
ปราศจากอวชชา หรอปราศจากความไมร ไดแกมความร หรอมวชชานนเอง รายละเอยดอยางอนทงหมด พงทราบตามแนวทไดบรรยายแลวในเรองปฏจจสมปบาท คอบทวาดวย
“ชวตเปนไปอยางไร ?” กระบวนธรรมทงฝายกอเกดทกข และฝายดบทกข อยางทเขยนแสดงไวน เปนวงจรแบบเตมรป หรอ
วงจรยาว คอมองคธรรมทเปนปจจยครบทง ๑๒ หวขอ และทาหนาทสมพนธสบทอดตอเนองเรยงกนไป
ตามลาดบจนครบทกหวขอ
บทท ๖ วชชา วมตต วสทธ สนต นพพาน ๓๒๙
แตความจรง การแสดงปฏจจสมปบาทสมทยวาร หรอกระบวนธรรมกอเกดทกข ไมจาเปนตองแสดง
ตลอดสายครบทกหวขอตามลาดบอยางนเสมอไป ในบาลปรากฏวา พระพทธเจาทรงแสดงยกเยองเปนแบบอนก
ม สดแตวาจดของปญหาจะตงตนทไหน หรอทรงมงยาเนนขอใดแงใด538
อยางไรกตาม กลาวโดยสรป ไมวาจะทรงแสดงกระบวนธรรมฝายกอเกดทกขเปนแบบใดกตาม ในฝาย
ดบทกข กระบวนธรรมมหลกทวไปแบบเดยวกน คอ ตงตนแตดบอวชชา ไปตามลาดบ
ข. วงจรสน ในทางปฏบต บางครงพระพทธเจาทรงแสดงกระบวนธรรมตามสภาพความเปนไปในชวตประจาวน
ชนดทจะมองเหนและเขาใจกนไดงายๆ ในกรณเชนน กระบวนธรรมฝายกอเกดทกข หรอปฏจจสมปบาท
สมทยวาร จะเรมตนทการรบรทางอายตนะทง ๖ แลวแลนตอไปทางขางปลายตลอดสาย จนถงชรามรณะ โสกะ
ฯลฯ อปายาส ละชวงตนของกระบวนธรรมตงแตอวชชาเปนตนมา ไวในฐานใหเขาใจวามแฝงอยดวยพรอมในตว
สวนกระบวนธรรมฝายดบทกข หรอปฏจจสมปบาทนโรธวาร กจะตงตนทดบตณหาเปนตนไป คอตงตนหลงจาก
รบรและเกดเวทนาแลว ไมยอนไปพดถงการดบอวชชาเปนตนในชวงแรกเลย ดงจะเหนไดจากบาลทยกมาเปน
ตวอยาง ดงน แสดงสมทยวารกอน แหงหนงวา:
“ภกษทงหลาย เดกนนเตบโตขน อนทรยแกกลา เอบอมพรงพรอมดวยกามคณ ๕ ใหเขาปรนเปรอดวยรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ (สงสมผสกาย) ทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ ทมลกษณะนารก เยายวน ชวนกาหนด ชวนรกใคร; เดกนน เหนรปดวยตา...ฟงเสยงดวยห...รกลนดวยจมก...ลมรสดวยลน...ถกตองโผฏฐพพะดวยกาย...รธรรมารมณดวยใจแลว ยอมตดใจในรป ฯลฯ ในธรรมารมณ ทมลกษณะนารก ยอมขดใจในรป ฯลฯ ในธรรมารมณ ทมลกษณะไมนารก เดกนนอยโดยปราศจากสตกากบตว และมจตดอย (จตใจไมเจรญเตบโต) ไมรชดตามเปนจรงซงเจโตวมตต (ภาวะเปนอสระปลอดพนของจตใจ) ปญญาวมตต (ภาวะเปนอสระปลอดพนดวยปญญา) อนเปนทบาปอกศลธรรมทงหลายดบไปไมเหลอ.
538 ตามทศกษาสบกนมา สรปการแสดงปฏจจสมปบาทสมทยวาร เปน ๔ แบบ คอ
๑) ชกตนไปหาปลาย (แบบธรรมดา): อวชชา → สงขาร → วญญาณ → นามรป → สฬายตนะ → ผสสะ → เวทนา →
ตณหา → อปาทาน → ภพ → ชาต → ชรามรณะ + โสกะ ฯลฯ อปายาส (เชน ส.น.๑๖/๒-๓/๑-๒) ๒) ชกปลายมาหาตน: ชรามรณะ (ทกข) ← ชาต ← ภพ ← อปาทาน ← ตณหา ← เวทนา ← ผสสะ ← สฬายตนะ ← นาม
รป ← วญญาณ ← สงขาร ← อวชชา (ม.ม.๑๒/๔๔๗/๔๘๐) ๓) ชกจากกลางยอนมาตน: อาหาร ๔ ← ตณหา ← เวทนา ← ผสสะ ← สฬายตนะ ← นามรป ← วญญาณ ← สงขาร ←
อวชชา (ส.น.๑๖/๒๘/๑๔) ๔) ชกจากกลางไปหาปลาย: (สฬายตะ → ผสสะ → ) เวทนา → (ตณหา) → อปาทาน → ภพ → ชาต → ชรามรณะ + โสกะ
ฯลฯ อปายาส (ม.ม.๑๒/๔๕๓/๔๘๘) สาหรบ ๓ แบบแรก เวลาแสดงฝายนโรธวาร จะแสดงแบบวงจรยาวเตมรป ถงอวชชา แตสาหรบแบบท ๔ แสดงนโรธวาร
แบบวงจรสน เหมอนทกลาวในเนอเรอง ขอ ข. ทจะกลาวตอไป
! ! !
!$ ! ! ! !
! &! ! ! +!! ! ! !$ %! ! &!
! ! &! ! &!! &! ! ! ! ! ! ! !
+! ! )0,2!
#!!
( ! '! ! &!! &! ! &!
! +! ! )083! $ !!!!! ! ! ! ! %!
! ! ! !
$!!! ( ! ! ! %!! ! !! ! !! ! !! ! !! ! !!
!,! ! ! ! ! !"! !
$!!! ( ! %!! ! !! ! ! !!"!! !
! ! ! ! !
! ! !
! !( ! ! !
! %#!!
( ! ! ! ! !! ! ! ! ! !!! !! !!
! ! #!! ! ! !
&! ! ! +!! ! &! ! ! +!
! &! ! &! !&! ! !*! ! ! ! ! ! +!
! )085!
H;G!! $ $ ' ' $!H<J!! $ $ ' ' R! $ $$ ' ' $!H<7!! $ $ ' ' $!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
#!!
( ! '! ! &!! &! ! &!
! +! ! !! &! ! &! ! ! ! ! !
! ! +! ! &!! )08-!$ ! ! ! %!
! ! !
$!!! ( ! ! ! %!! ! !! ! !! ! !! ! !!! !! !,! ! ! ! ! !"! !
$!!! ( ! %!! ! !! ! ! R! : %! ! !! ! !!!! !!! ! !!! !,! ! ! !!"!! !
! ! !
! ! !
!!
! ! !
! ! !
! ! !!
! !* +! ! ! ! !
! $!!
! ! ! ! !
! ! ! !
!' ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! (!
! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! H<;! !
!!
H<9!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' $!H<;!! ! $ $ ' ' R! ' $!
๓๓๒ พทธธรรม
สวนในฝายดบทกข เมอเสวยเวทนาแลว ไมเกดตณหา กเพราะมความรเทาทนสภาวะสงขารของสงท
เสพเสวย คอมวชชารองเปนพนอย จงทาการรบรชนดทไมประกอบดวยอวชชา เมอไมมอวชชาสมผส เวทนาท
เกดขนกไมนาไปสตณหา ดงนน ทวาตณหาดบ จงบงถงอวชชาดบอยแลวในตว พดอกนยหนงวา เปนการดบ
อวชชาทแสดงอยางออม โดยยกการดบตณหาขนชเปนตวเดน (เหมอนอยางทพระพทธเจาแสดงในคาจากดความ
อยางสนของอรยสจขอท ๒ และ ๓ วา ตณหาเปนเหตเกดแหงทกข และดบทกขไดดวยการดบตณหา) การททรง
แสดงแบบน กเพอใหเหนภาพในทางปฏบตงายขน และเหนทางทจะนาเอาไปใชประโยชนชดเจนยงขน เทาทกลาวมาถงปฏจจสมปบาทนโรธวาร ทงแบบวงจรยาวและวงจรสน สรปวา หลกการสาคญของการ
ดบทกข คอการตดวงจรใหขาด วงจรนตามปกตตดไดทหวเงอน หรอขว ๒ แหง ไดแก ทขวใหญ คออวชชา และทขวรอง คอตณหา แตไมวาจะตดทขวใด กตองใหขาดถงอวชชาดวย การตดวงจรจงม ๒ อยาง คอ ตดโดยตรงทอวชชา และตดโดยออมทตณหา
เมอวงจรขาด กระบวนธรรมสงสารวฏฏสนสดลง เขาสววฏฏ กจะบรรลภาวะแหงความดบทกข เปนผมชยตอปญหาชวต เปนอยอยางไรโสกะ ปรเทวะ เปนตน มความสขทแทจรง เรยกวา เขาถงวชชา วมตต วสทธ
สนต หรอนพพาน อนเปนประโยชนสงสดทมนษยควรจะได คมคากบการทไดเกดมามชวต
ภาวะแหงนพพาน
เมอสงสารวฏฏ544
หายไป กกลายเปนววฏฏ544
ขนเองทนท เปนของเสรจพรอมอยในตว ไมตองเดนทาง
ออกจากสงสารวฏฏทแหงหนง ไปสววฏฏอกแหงหนง เวนแตจะเปนการพดในเชงภาพพจน หรออปมา เมอ
อวชชา ตณหา อปาทานดบไป นพพานกปรากฏแทนทพรอมกน จะพดใหมนเขาอกกวา การดบอวชชา ตณหา
อปาทานนนแหละ คอนพพาน ตามปกตของปถชน อวชชา ตณหา อปาทาน ยอมคอยครอบงาเคลอบแฝงจตใจ กาบงปญญา และเปน
ตวชกใยนาเอากเลสตางๆ ใหไหลเขามาสจตใจ ทาใจใหไหว ใหวน ใหขน ใหมว ใหฝาหมอง ทาใหมองเหนสง
ตางๆ ไมชดบาง ใหบดเบอนไปเสยบาง ตลอดจนถวงดงเหนยวรงไว ใหวนเวยนตดตงของขดและคบแคบอยกบเครองผกมดหนวงเหนยวชนดตางๆ
เมออวชชา ตณหา อปาทานนน ดบหายไปแลว กเกดปญญา เปนวชชาสวางแจงขน มองเหนสงทงหลาย กลาวคอโลกและชวต ถกตองชดเจน ตามทมนเปนของมน ไมใชตามทอยากใหมนเปน หรอตามอทธพลของสง
เคลอบแฝงกาบง การมองเหน การรบรตอโลกและชวต กจะเปลยนไป ความรสกและทาทตอสงตางๆ กจะ
เปลยนไป ยงผลใหบคลกภาพเปลยนไปดวย สงทปรากฏอย แตไมเคยร ไมเคยเหน หรอแมแตนกถง เพราะถกปดกนคลมบงเงาไว หรอเพราะมว
สาละวนเพลนอยกบสงอน กไดรไดเหนขน เกดเปนความรเหนใหมๆ จตใจเปดเผย กวางขวาง ไมมประมาณ
544 คาวา สงสารวฏฏ และววฏฏ นามาใช ณ ทน ตามนยมแหงววฒนาการของภาษา ไมใชคาจาเพาะทใชมาแตเดม; สงสารวฏฏ ในบาล
นยมใชเพยงสงสาร (เชน ส.น.๑๖/๔๒๑/๒๑๒; อง.จตกก.๒๑/๑๐/๑๖; เปนตน) หรอ วฏฏะ (เชน ส.ข.๑๗/๑๒๒/๗๙; ส.สฬ.๑๘/๑๐๐/๖๕; ข.อ.๒๕/๑๔๘/๑๙๙; เปนตน) คาใดคาหนง ตอมา ในบาลรนรองจงใชควบกน เชน ข.ม.๒๙/๗๐๑/๔๑๔; ข.จ.๓๐/๑๗๓/๘๙ เปนตน; สวนววฏฏ ในบาลทวไปไมนยมใชในความหมายน เวนแตในปฏสมภทามคค (เชน ๓๑/๑/๓; ๒๔๖-๒๕๒/ ๑๕๘-๑๖๒) ตอมาในคมภรรน
อรรถกถาและฎกา จงนยมใชกนดนขน (เชน วสทธ.๓/๓๕๑; วนย.อ.๒/๒๙๒; อง.อ.๓/๔๒๕; วสทธ.ฏกา ๑/๑๑๙ เปนตน)
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! #!
( ! ! ! ! !)080!
! ! !
! ! !
! ! ! !
! !' (! !
! ! !
! ! !
! ! !!
!' (! ! !
! !' ! (! !
! ! ! !
! !' ! (! ! !' !
+! !!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
! !
!!
! !' (! !' (! !' (! ' (! ! !
! ! !
! !!
! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! !! H<H!! $ $ ' ' R! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !! #! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! #! !!! $ ' %$!
! ! !
!! ! !
! !!
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! !
! ! ! ! !!! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !! !!
! ! ! !
! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! !
! !!! ! ! ! !
! !! ! ! ! !! ! !
! !!
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
!! ! !!
( ! ! ! ! ! ! !$ %! ! )H<K!!
H<K!! $ ' ' R! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
!!
( ! ! ! &! !! &! ! !$ %! !
! ! ! ! )H<I!!!
!* +! ! ! ! ! !( ! ! %!
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !!
! ! ! !(
! ! %! !' ! (!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! ! ! !
#! ! ! ! ! ! !
! ! ! !' ! !
(H<L! ' (H<G! ' (HHJ! ' (HH7! !
! ! ! !' (HH9! ! : %!!!
' (!! %!' (!! %! !
#! !! ! ! !
! ! !
! ! !' (! : %!' (! : %!' (! : %!' (! :
%! !
H<I $ ' ' R! $ $ ' ' !H<L $ $ ' ' R! ' !H<G $ $ ' ' !HHJ! $ $ ' ' HH7! ! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' '
! !HH9! ! !
! ! !
!
#! ! ! !
! ! ! HH;!
! ! HH<! !
! ! HHH!!
! ! !HHK! HHI! HHL!
! ! ! !' (! : 8! %!'
(!: 8! %!' (!: 8! %! ! ! ! !
! !' (HHG! !' (HKJ!
! ! ! ! !
! !
#! ! ! ! !
! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!( %HK7!
!!
!!!!!
%! !!!
!( 8!
%!
!
8! !
!
8! !
!
8! !
!
8! !
!!
!!
!!!
!!!
!
8! !
8! !
!
!
!
!
8! !
!
!
HH;! $ $ ' ' !HH<! $ $ ' ' R! ' !HHH! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !HHK! $ $ ' ' !!HHI! $ $ ' ' !!HHL! $ $ ' ' HHG! $ $ ' ' !! %!HKJ! $ ! !HK7! ! ! ! $ $ ' & ' & R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ '
' R! $ $ ' ' $!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
!!!!!!
!!!&' (!
!!
!!
!
!
8! 8! !
8! !
!
!
!
8! !
8! !
!
!
/! !
8! !
!!
!!!!!
!!!
!!!
!
8! !
!
!
8! !
8! !
8! !
8! !
8! !
!
/! !
8! !
8! !
!!
!!!
!!!!!
!
!
/! !
!
!
8! !
!
!
!
8! !
8! !
8! !
!!!!!!!!
!!
!
!
!
!
8! !
!
8! !
!
8! !
!
8! !
$!
!( ! 8! 8! 8! 8!%! ! ! !
! !
!!
!!!
!!
!!!
8! !
!
!
!
!
8! !
!!
8! !
!
8! !
09-!!
!!
!!
!!!!
8! 8 !
8! !
!
8! !
8! !
8! !
8! !
!
!
8! !
HK9!! !! ! #! ! !! ! #8! !
! !' (! !' (! ! ! ! $ $ '
' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' ! !
! ! !
!
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! !!
! !
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
!
! ! !
#! ! ! ! !
! !
( ! !! !! !! !! !! !! ! ! .
! ! ! !! ! ! ! &! ! !
$ %! ! &! )09,!
#! ! ! !
!
( ! !$ ! ! %!&! +! &! !$ %!
!$ %)098!
#! ! ! ! !
( ! ! !$ %! !$ %! !$ %!!$ %+! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! +!! ! ! ! ! ! ! !! ! )HKH!
HK;!! $ $ ' ' !HK<!! $ $ ' ' HKH $ $ ' '
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
#! ! ! !
!
( ! &! ! +! &! +!! +! ! +! !
+! ! ! !+! )HKK!
#! ! !(
%! ! ! ! ! !'
! ! ! ! 8! ! ! ! !
! 8! ! (!!
! !'
! ! ! ! !
! ! ! ! !
(!!
! ! !' ! !
! ! ! ! !
! ( %! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! (!!! !'
! ! ! ! (!!!' ! ! ! !
! ! (!! ! ! ! ! #!
( !$ %! !$ %091! !!$ %09/! ! ###!###! ! ###!###!! ###!! ###!!
###! ###!!
! )!
HKK ! $ $ ' ' !HKI!! ! !! %!HKL!! ! ! ! ! !
! ! !
!! !' ! ! (!
! ! ! !
! !!
( ! ! !!$ %)092!
#! ! ! !
! ! ! ! !!
! !' ! ! ! ! ! !
! ! ! Z(! ! ! $
! ! ! ! !
!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
8! !
! ! !
! ! ! !
' ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! (!!
! !' ! ! ! !
! ! ! ! ! ! (! ! !
! ! ! !!
! !' !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
(!!
! ! !' !
' ! ! ! ! ! ! ! ! ! Z(! !' ! !
! ! ! ! 8! ! ! ! ! ! ! ! ! 8!
! ! Z(! !
HKG!! $ $ ' & ' & $!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
( !$ %! !$ %013! ! !$ %8HI7! ! ! ! ! ! &! ! ! ! ! ! !
! &! ! &! ! (HI9!
! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !!
! ! !
! !
! ! !!
! ! ! !
! ! ! ! !' (! !
!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! HI;! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
!
! !
! !
! !
! ! !
! !
!
! ! !$ %!!
! ! ! !!
! ! !
!
HIJ!! ! !! %!HI7!! ! !HI9!! $ $ ' & ' & !HI;!! $ $ ' 8! $ $ ' !
! ! !
!
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! HI<!
! ! ! !
! ! !
! ! !
( 4! ! ! ! !! ! ! ! ! ! &! $ %!! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! &! ! ! !! ! ! +! !
')! !6 7! !6 !! ! ! ! !
! ! ! ! 7)010!
!
! ! ! !
! ! !
!
!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! 8! ! R!
! !
! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!!
HI<!! ! !! ! $ %!HIH!! $ $ ' ' $!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! !' Z(!
!' ! (!
!' ! Z(!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! 8! !
! ! $!
! ! !!
( ! ! !+! ! ! )019!
!
! !
! ! HII!
!
!!
! ! !
! ! ! !
! !
! !
! ! !!!
! ! ! !
! ! #( ! %! !( %! !(
8! %!! !( %!! !!
!! !( %! !( %! !(
%! !( %! !( %! !
( 8! %! !( /! !
%! !( %! !( %!!
HIK!! $ $ ' ' !HII!! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !
! ! !
!
! !
! ! & !(
/! U %! !( /! U
%! !( /! !
! /! U
%! !( /! U
%! !( 8! /! U %! ! ! !( 8! /!
U %! ! !( /! /!
8! U ! %HIL!!
! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !!
! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !
! !
! !* +! !* +! !* +HIG!
! ! ! !
! ! !* +! !
HIL!! ! ! ! ! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! '
R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! & ' R! $ $ ' ' ! 8! ! !! ! !' (! !
! ! !! !
HIG !2 3 !2 3= !2 3"b ! ! ! ! !(* +!! ! ! %/! $ $ ' !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
( ###! ! ! ! ! !! ! ###!
! ! !! ! ! !
)HLJ!
! !!!
( ! !! !$
%! !$ %! !! ! ')0/5!
! ! ! !
! !
( ! ! !! ! !
! ! ! !$ %! !! ! !
! ! ! )HL9!!
!( ! %! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !! ! ! ! !! ! ! ! ! '!!
! ! ! !! ! ! !
! ! ! &!! ! ! ! !
! ! !!! ! ! ! ! !
! ! ! ! !!!!!!!!!
HLJ $ $ ' ' $!HL7 $ $ ' ' !( %!HL9 $ $ ' ' !
! ! !
!! ! !###!
&! ! ! ! ! !! ! !!! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !! !!!!!!!!
! ! ! !! &! ! ! ! !
! ! ! !!! ! ! ! ! !
! ! ! ! !! ###!
! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
!! ! ! ! !! ! !
! ! !! ! !
! HL;!
! !* +! ! ! !
! ! ! ! ! !!
!* +! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
!* +!
! ! ! !
! !( %! ! !
! ! !* +!
!( ! %! ! !( !
%!
( ! ! ! ! ! ! ! ! ! !!!! !! !! !! !! !! !! !
! ! )! HL; $ $ ' ' !( ! ! ! ! ! ! ! !* +%!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! !( ! ! !
! %!
( ! !( )!$ %! '!$ %! ! "!!( )!$ : %!( )!$ : %!( )!$ : %!( )!$ : %!!
! ! ! ! ! ! ! : ! !! )HL<!!
! ! ! !* +! !
!* +! ! !
( ! !$ %! ! ! !! ! ! !
+! ! ! '!!( ! ! ! !$ %! .!
!$ %! !$ %! !$ %#!! ! ! ! ! !
$ %! ! !!$ %! !$ %! !$ %+! !
!$ %! !$ %! !$ %!!$ %#!!
( ! ! ! !! !$ %! !
! !$ %! !$ %! !$ %+!! ! ! ! #!!
( ! ! ! !! #!
( ! ! ! ! ! !! ! ! !
( ! ! ! !$ %!!$ %! !$ %! !$
%#! ! ! ! !! !$ %! !!$ %! ! !$ %! !$ %! !$ %+!!$ %! ! ! ! ! #!
HL< $ $ ' '
! ! !
!( ! ! ! !
! !$ %! !! !$ %! !$ %! !$ %+!! ! ! ! #!
( ! ! ! !! #!!
( ! ! ! ! ! !! ! ! )HLH!
! ! !
!! ! ! ! !* +HLK!!
! ! ! !( )!(%!( )!( %!( )!( %! !( )!(
%! ! ! ! ! !( %!!( %! !( %! ! !( %!!!!!
! ! ! !( I)!! !( )! ! ! !
!( I)! ! !( )! ! !( )! !!!( )! !( )! ! !( )!
!!!
! ! ! ! ! ! ! !! ! !
! ! ! ! ! !( ! $! !
! $! ! %! !!
$! ! ! ! !
!( %! ! !( ! ! ! ! %! !
! ! ! !$! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
HLH $ $ ' ' !HLK ! !* +!( %! !!
! !! ! ###! 2 ! ! !! ! !! #!#!#!#!#!#!#!#!#! ! 3! ! ! ! $ $ ' ' #!!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
$! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !$! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
!
! ! !* +! ! ! ! !* +!
! ! ! ! !
$! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! !$! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
!$! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !$! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! ! .! !( & & & %! !
! ! ! !( ! ! %!!! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !( ! ! ! %!!! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !* +! !
! ! ! !! ! ! ! !
! !* ! +! ! !* ! +!!! ! ! ! !
! !! !! !!* ! +!
! !* ! +! ! ! !!! ! ! ! !
! !
! !
! !!! ! ! !
! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !
( %! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! 0! !!#! ! ! ! ! !
! !( /! %! ! ! !'! !( %! ! ! ! ! ! !( ! ! ! %HLI!'! !( %! ! ! !( ! ! ! %%!! ! ! ! ! !* +!
#! ! ! ! !
! ! ! ! ! & !
! & ! & ! ! !
& ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !( )! !* +!
HLI ! ! ! ! ! !* ! +! ! !
* ! +!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
#! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !( )!!
! ! ! ! ! !
! ! !
!( ! %!
! ! ! ! !( ! %! !
! ! ! !( ! %!! !( ! %!
!( ! %! ! ! ! !
! !( ! %!!( ! %! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !( ! %!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !( ! %!! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! ! !
!! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
!! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !!! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !( %! ! ! !! ! ! ! !! ! ! !
! ! ! !
! ! !
!
! ! ! !
!
!!! ! ! ! !
! ! !( %!,! ! ! ! !
! ! ! !( %!,! ! !
! ! !( %! !!! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !!! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !) !!! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !) !!! ! !
! ! !) !!! !
! !( ! !
%!!! ! !
! ! ! !
!! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! !* ! +! ! !! !!
* ! +!!! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! !! ! ! !* +! ! ! !
! ! !!! ! !( %! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !( ! ! %!
! !!! ! ! !(
%! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !( %!
! ! ! !! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !'!! !( /! !* +%! ! ! ! ! ! !( ! ! !
%! ! ' ! ' ! ' ! ' ! !( ! %!'!! !( %! ! ! !( ! ! ! %! ! !(
! %!! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !* +!( !
! %! ! !
! ! !
!
! ! ! ! !
! ! !!! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !(
%! ! ! ! ! !!!!
! ! !( %!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
!!
! ! ! ! !
! ! ! !( %! !
! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
! ! !( %! ! !!
$!! ! ! !!
$! ! ! ! ! ! ! ! !
! !!!!
$! ! ! !!
$! !( %! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! HLL!!
!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
HLL ! ! !
บทท ๖ วชชา วมตต วสทธ สนต นพพาน ๓๕๕
๑. ภาวตกาย: มกายทไดพฒนาแลว
ดงไดกลาวแลววา ถงแมในพระไตรปฎกจะมพทธพจนทตรสถงภาวตกาย เปนตน หลายแหง แตไมม
คาอธบาย เหมอนวาผฟงรเขาใจอยแลว แตบางครง มคนภายนอก โดยเฉพาะพวกเดยรถยนครนถยกเรองน
ขนมาพดตามความเขาใจของเขา จงเปนเหตใหพระพทธเจาตรสอธบาย ในพระสตรชอวามหาสจจกสตร มเรองทเปนเหตปรารภทานองน จงขอยกมาเลาเปนตวอยาง และใน
พระสตรน มเฉพาะภาวตกาย มากบภาวตจต (เพราะฝายทยกเรองขนมา พดเฉพาะ ๒ ภาวตน) เรองมวา เชาวนหนง สจจกะ นครนถบตร ผมชอเสยงเดนดงมาก (เปนอาจารยสอนบตรหลานของเจา
ลจฉว แหงแควนวชช อรรถกถานยมเรยกวาสจจกนครนถ) เดนมาทพระพทธเจาประทบอย ไดพบและสนทนา
กบพระพทธเจา เขาเรมตนโดยยกเอาเรองกายภาวนา (การพฒนากาย) และจตตภาวนา (การพฒนาจต) ขนมา
พด และกราบทลพระพทธเจาวา ตามความคดเหนของเขา เหลาสาวกของพระองคเอาแตขะมกเขมนประกอบ
จตตภาวนา แตไมประกอบกายภาวนา (เอาแตพฒนาจต ไมพฒนากาย) การทสจจกนครนถแสดงทศนะขนมาอยางน อรรถกถาบอกภมหลงวา เพราะเขาเหนพระภกษพากน
หลกเรนอยในทสงบ ไมมการทรมานรางกาย เมอเขาแสดงความเหนออกมาอยางน พระพทธเจากตรสถามวา
แลวตามทเขาเรยนรมา กายภาวนา (การพฒนากาย) คออยางไร สจจกนครนถกยกตวอยางการบาเพญตบะถอ
พรตตางๆ ในการทรมานรางกาย (อตตกลมถานโยค) วานนแหละคอ กายภาวนา พระพทธเจาตรสถามตอไปวา แลวจตตภาวนาละ เขาเรยนรมาวาเปนอยางไร ตรงน สจจกนครนถไม
สามารถอธบายได พระพทธเจาจงตรสวา แมแตกายภาวนาทเขาบอกมากอนนน กไมใชกายภาวนาหรอการ
พฒนากายในแบบแผนของอารยชน (อรยวนย) นแมแตกายภาวนาเขายงไมร แลวเขาจะรจกจตตภาวนาไดจากท
ไหน จากนน จงตรสบอกใหสจจกนครนถฟงคาทจะทรงอธบายวา อยางไรไมเปนภาวตกาย ไมเปนภาวตจต และ
อยางไรจงจะเปนภาวตกาย อยางไรจงจะเปนภาวตจต ดงจะยกความตอนทเปนสาระสาคญมาด
“แนะอคคเวสสนะ (ชอโคตร/นามสกลของสจจกนครนถ) อยางไรจงจะเปนภาวตกาย และเปนภาวตจต? อรยสาวกในธรรมวนยน ผไดเรยนสดบ มสขเวทนาเกดขน ถงจะไดสมผสกบสขเวทนา เขากไมตดใครใฝกระสนในสข ไมถงความเปนผตดใครใฝกระสนในสขเวทนา (ครน) สขเวทนานนดบไป เพราะสขเวทนาดบไป มทกขเวทนาเกดขน เขาสมผสกบทกขเวทนาเขาแลว กไมเศราโศก ไมฟมฟาย ไมราพน ไมคราครวญ ไมตอก ไมถงความฟนเฟอนเลอนหลง
“อยางนแหละ อคคเวสสนะ เพราะเหตทไดพฒนากายแลว สขเวทนานน ถงแมเกดขน กหาไดครอบงาจตตงอยไม, เพราะเหตทไดพฒนาจตแลว ทกขเวทนา ถงแมเกดขน กหาไดครอบงาจตตงอยไม.
“นแนะอคคเวสสนะ สาหรบอรยสาวกผหนงผใด สขเวทนาถงแมเกดขน กไมครอบงาจตตงอย เพราะเหตทไดพฒนากายแลว, ทกขเวทนาถงแมเกดขน กไมครอบงาจตตงอย เพราะเหตทไดพฒนาจตแลว, ครบทงสองขาง อยางนแล อคคเวสสนะ บคคลจงเปนภาวตกาย และเปนภาวตจต.”589
589 ม.ม.๑๒/๔๐๕/๔๓๗; อรรถกถาอธบายวา ในทน กายภาวนา เปนวปสสนา, จตตภาวนา เปนสมาธ คอสมถะ (ม.อ.๒/๑๙๒)
! ! !
!
! !( %! ! &
! ! ! ! !( ! ! ! ! %! !
! ! !
!
! ! !(
! %! ! !
! ! '!! ! ! !$ %! .!$ %! ! !
! ! !$ %! !$ %!! ! +! ###!
###! ###! ###! ###!& '#!! ! ! !$
%! ! ! ! #)HGJ!
! ! ! !* +!(
! %! !! ! !( !
! ! ! /! ! ! ! ! ! ! /!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! %!!! ! ! ! !
( ! ! ! ! ! !'! ! ! ! !
! ! ! ! ! !&! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! #!!! ###! ###! ###!
###! ###!& '!### ! !! ! ! ! ! #)HG7!
! ! !
! ! ! !+ +!
! !* +! ! ! !!
HGJ $ $ ' ' !HG7 $ $ ' ' 4! ! ! ! ! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !( %! !!
! ! ! !
! !( %!
! ! !( ! %!
"! "!' ! ! ! !'! ! ! !! ! &! !$
%! ! ! ! !! ! ! !
! ! ! ! !! !$ %&! !
! ! ! !#! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! +!!
( ! ! ###! ###!###! ###! !&
'!### ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! !! !$ %!
! ! ! ! !! ! +!
( ! ! ! ! #!!
"! #! !$ #"!' ! ! ! '!! ! ! !
! &! ! !! ! ! !&! ###! ###! ###!
###! ###! ! ! !
! ! !
!! ! ! +!
! ! ! #!!
"! #! !$ #"!' ! ! !(%! '! ! !
! ! !&! ! ! ! !
! &! !! ! &! !
! ! !&! ! !
! ! &! !! ! !
! +!!( ! ! ###! ###!
###! ###! ###!! ! !
&! ###! ! ! !! ! +!!!!!!!!!!!!!
( ! ! ! !( %#)HG9!
!
! ! !
! ! ! !
! !
!( %!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! !
!
! ! !
! ! ! !
! ! !
HG9!! $ $ ' ' 4! !* +! ! ! !! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! !( ! $ $ ' ' %!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
( ! ! !$%! &!
! &! ! !! +!!
( ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! +!!( ! ! ! !
! ! $ %! !$ %! ! !
! ! !+!!
( ! ! ! !! ! ! ! ! ! !
! +!!( ! !! ! ! !! ! )HG;!!
! ! ! ! ! !( !* ! +%! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
( ! ! ! ! !! ! ! ! !
! )HG<!! ! !
! !* +!( %! !
! ! !
! ! !( ! %! ! !
! !(* ! ! +! !* ! ! +%HGH!
HG; ! $ $ ' ' 4 ! ! !* !
+! ! !*! !( %! ! ! !! $$$+!( ! %/! ! $ $ ' ' !
HG< ! $ $ ' ' !HGH ! ! ! !* ! ! +/! $ ' ' !
! ! !
!! !
!(* +%! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! !* +! !* +!
! ! ! !( %!
!( ! ! ! %! ! !
! !
! !!
! ! !
! ! !
! ! ! !( %! !(
%! ! !( %! !(
%HGK!!
! !
! ! !
!* +! !
!
!( ! %! !* +! !
! !
! !
! !
! ! ! !* +! ! !
! !
! ! ! ! !! HGK ! ! ! !( %! !( %! !(
%! ! !( ! %! ! ! !( !%! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
(6 ! !$ ! %! ! !! ! ! ! !
! 7! !
! ! ! ! 7 !6 ! 7)HGI!! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !!
(###! ! ! ! !! ! !
! .3HGL!! ! !
! !!
( ! ! ! !! ! !
! ! ! !! !
! ! !! ! 3HGG!
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !!
( ! ! ! !$ %! ! !! ! 3KJJ!
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
HGI ! $ $ ' ' 4 ! ! ! ! ! ! !( %!HGL ! $ $ ' ' !HGG ! $ $ ' ' !KJJ ! $ $ ' ' !
๓๖๒ พทธธรรม
๒. ภาวตศล: มศลทไดพฒนาแลว
ในดานความประพฤตทวไป ทเรยกวา “ศล” มคากลาวแสดงลกษณะของผบรรลนพพานแลว ไมส
บอยครงนก ทงน เพราะตามหลก ศลเปนสกขา หรอการศกษาขนตน พระอรยบคคลยอมเปนผมศลสมบรณ
แลวตงแตชนโสดาบน601
และเจโตวมตต ปญญาวมตต ทผเขาถงนพพานบรรล กเปนภาวะททาใหความทศล
หรอความประพฤตเสยหาย ไมมเหลอตอไป602
โดยนยดงกลาวมา ขอทควรพจารณา ณ ทน จงเหลอจากดเพยงขอทวา พระอรหนตดาเนนชวตอยางไร
ทากจกรรมหรอประกอบกจการงานอะไร ในรปลกษณะอยางไร ประการแรก พระอรหนตเปนผดบกรรม
603 หรอสนกรรม
604 การกระทาของทานไมเปนกรรมอกตอไป
ในคมภรฝายอภธรรม มคาเรยกการกระทาของทานวาเปน “กรยา”605
ทวา “ดบกรรม” นน หมายถงไมกระทาการตางๆ โดยมอวชชา ตณหา อปาทาน ครอบงา หรอชกจงใจ
แตทาดวยจตใจทเปนอสระ มปญญารแจงชดตามเหตผล เลกทาการอยางปถชน เปลยนเปนทาอยางอรยชน คอ
ไมทาการดวยความยดมนในความดความชวทเกยวกบตวฉนของฉน ผลประโยชนของฉน ทจะใหฉนไดเปน
อยางนนอยางน ไมมความปรารถนาเพอตวตนเคลอบแฝงอย ไมวาในรปทหยาบหรอละเอยด แมแตความภม
พองอยภายในวานนเปนความดของฉน หรอวาฉนไดทาความด เปนตน ทาไปตามวตถประสงคของกจนนๆ ตาม
เหตผลของเรองนนๆ ตามทมนควรจะเปนของมนลวนๆ จงเปนการกระทาขนทลอยพนเหนอกรรมดขนไปอก
สวนกรรมชวเปนอนไมตองพดถง เพราะหมดโลภะ โทสะ โมหะ ทจะเปนเหตปจจยใหทาความชวเสยแลว606
อยางไรกด บางคราวมผตงขอสงสยวา ตามปกต คนเราจะทาอะไรได จะตองมแรงจงใจในการกระทา
และแกนสาคญของแรงจงใจทงหลายกคอ ความปรารถนา ความตองการ ซงควรจะรวมอยในคาวา “ตณหา” เมอ
ผบรรลนพพานละตณหาเสยแลว กหมดแรงจงใจ จะทาการตางๆ ไดอยางไร คงจะกลายเปนคนอยนงเฉย ไมทา
อะไรเลย แมจะไมทาความชวกจรง แตกไมทาความดอะไรดวย กคงไมมประโยชนอะไร ในทน คาตอบขนตนอยางงายๆ มวา มใชแตความอยากความปรารถนาเทานนทเปนแรงจงใจ แมความ
คานงเหตผลกเปนแรงจงใจไดเชนกน ดงจะเหนไดในปถชน เมอจะทาการบางอยาง บางคราวมการตอสกน
ภายในจตใจระหวางพลงสองฝาย คอ ระหวางความปรารถนาผลประโยชนสวนตว กบความรเหตรผลรดรชว
บางคราวเขากทาตามความอยากได บางคราวเขากทาตามเหตผล พจารณาลกลงไปอกชนหนง ชวตเปนอยไดดวยอาศยพลงททาใหมนเปนชวต คอ มความเคลอนไหว
ขยบขยายตว ถาไมมองคประกอบอยางอนเขามาเกยวของ ชวตจะเคลอนไหวไปตามทางทความรบอกให แต
เพราะขาดความร หรอความรไมเพยงพอ ตณหาจะไดโอกาสเขามาบดเบอนหรอบงการความเคลอนไหวของชวต
ไมเฉพาะบงการใหทาเทานน บางครงเมอความรบอกใหแลววา ควรกระทา แตตณหาในรปของความเกยจคราน
601 เชน อง.นวก.๒๓/๒๑๖/๓๙๔; อภ.ป.๓๖/๑๐๑/๑๗๘
602 อง.ทสก.๒๔/๗๕/๑๔๙
603 นย ส.สฬ.๑๘/๒๒๙/๑๖๖ (เทยบ อง.ตก.๒๐/๕๕๑/๓๓๙; อง.ฉกก.๒๒/๓๓๔/๔๖๕)
604 นย ท.ปา.๑๑/๒๕๖/๒๔๒; อง.จตกก.๒๑/๒๓๓/๓๑๔ 605 เชน อภ.ส.๓๔/๖๖๕/๒๖๐
606 ด ตอนวาดวยมชฌมาปฏปทา ประกอบ.
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
!!
! ! ! ! !
! ! ! !
! !!
! ! ! !
! !
! !
! ! !!
! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
!!!
! ! ! ! !* +!
!* +! ! ! !
! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !* +!
* +! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
!
! !
! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
!!
! !* +! !
! !* +! ! !* +!
! ! !* +!
! !* +! ! !
!!
! ! ! !
! ! !
! !
!!!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
!
!!
! ! ! !
! !
! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! !!
! ! !
! ! !
!
!!
! !
! !
!!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! !
! ! ! ! ! ! !!
( ! %! !( %! ! !
( ! %!!
! ! !( !
%! !( !
! %! ! !(
! %!!!
! ! ! ! !
!!
! ! ! !
! ! !
! ! !
!
! !( %! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! KJI!
! ! ! !
! ! ! !!!
!( %! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
( 8! %! ! !( %!
! ! !( 8!
%! ! !( %! KJL!!
! !(
%! !( %! !( %KJG! !
KJI!! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' !KJL!! $ ' ' R! $ $ ' ' !KJG!! $ $ ' ' !
! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
( ! ! ! !
%! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! !
! ! ! ! !
! !!!
! ! ! !
! ! !!
! !K7J! ! !( &
! %!! !( %!! !
!( !! ! ! %!
! K77! K79!K7;! !
!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !K7<!
! ! !
! ! !
! ! !! ! !
! ! ! ! ! !
!( %!
K7J!! $ ' ' R! $ $ ' ' !K77!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !K79!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !K7;!! )! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R!
# # )! $ $ ' ' R! )! $ $ ' ' R!# )! $ $ ' ' $!
K7<!! ! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
!( %! ! K7H!K7K! !!
! ! !K7I! ! ! !
! ! ! ! !
! !K7L!
! ! ! !
!! !! !
! ! ! !!
! !
! ! !
! !
! ! !
! ! !
! ! ! !!!K7G! K9J!
! !
!
! !
! ! ! !( %! !
!( %! !( %! !(
%! ! !!
!
! ! !!
! !
!!!
K7H!! $ $ ' ' !K7K!! $ $ ' ' !K7I!! )! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' '
R! ' R! ' R! $ ' ' R! )! $ $ ' ' R! ' R! ' R!
$ $ ' ' R! $ $ ' ' !K7L!! $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ ' ' !K7G!!! $ $ ' ' 4! ! ! !K9J!! $ $ ' !
! ! !
!
! K97! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !!
! ! !
! ! !
! ! ! ! K99!!
! ! !
! !
! ! K9;!
! ! K9<!!!
! ! K9H! !
!! ! ! K9K!
K97!! !* +! !! ! ! ! %! #&!!
!! ! !! %!!"!! R!!!"! R!! !"! R!! !U! R!!!"! R!! !"! R!! !"! R!!!U! R! !U! R!! !"! R!!!U! R!! !U! R! U! R!!
!U! R!! !"! R!! !U! ! R!!!U! R!! !U! R!! !"! R!!!U! R!! !U! R!! !U! R!!
!U! R!! !U! R!! !U! R!!!"! R!! !U! R!! !"! R!!!U! R!! !U! R!! !U! R!!
!!U!! R!! !!!U!! R!! !U! R!! !U! R!! !U! R!!!"! R!! !U! R!! !"! R!! !!"! R!! !U! R!! !U! R!! !!"! R!! !U! R!! !U! R!! !
!"! R!! !U! $!K99!! ! /! $ $ ' ' R! /! $ $ ' ' R! /! $ $ ' ' !K9;!! $ ' ' !K9<!! ! ! ! ! /! $ $ ' ' R! ' R! ' R! $ $ '
8 R! ' !K9H!! $ $ ' !K9K!! $ $ ' !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! !
! ! !K9I!
! ! ! ! !
! !
! ! !
! ! !
! ! !
! !
!
! ! ! K9L! K9G!
! K;J!!
! !
! ! !
! ! !
! ! !
!' !( %! ! !
(K;7!!!
! ! !' ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
Z(! !' ! (!
! !
! !( %! !(
%K;9!!!
!
! !
K9I!! ! $ $ ' ' !K9L!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !K9G!! $ $ ' & ' & R! $ $ ' ' !K;J!! ! ! ! & !K;7!! $ ' ' !K;9!! $ ' & ' & !
! ! !
!
! ! ! K;;! &
! ! ! ! K;<! !!!
! ! !
! !
!
! K;H!!!
! ! ! ! !
! ! ! K;K!!
! !
! ! !
! ! !
! ! ! !K;I!!!
! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
! K;L!!
! ! !
! !
! !!
!( %! !
! !' !( %! ! ! !
(K;G!!
! !
K;;!! $ ' ' !K;<!! $ ' & ' & !K;H!! $ ' ' !K;K!! $ $ ' R! !!X1C#!M#!7J7R! %!K;I!! !!X,+/#!I&LR! !"! %!K;L!! ! ! ! ! !K;G!! ! $ $ ' ' !
บทท ๖ วชชา วมตต วสทธ สนต นพพาน ๓๗๑
๓. ภาวตจต: มจตทไดพฒนาแลว
ภาวะทางจตทสาคญเปนพนฐาน คอ ความเปนอสระ หรอเรยกตามคาพระวาความหลดพน ภาวะนเปน
ผลสบเนองจากปญญา คอ เมอเหนตามเปนจรง รเทาทนสงขารแลว จตจงพนจากอานาจครอบงาของกเลส ทาน
มกกลาวบรรยายการเขาถงภาวะนวา
“จตทปญญาบมงอมแลว ยอมหลดพน จากอาสวะทงหลาย”640 หรอ “เมอเธอรอยางน เหนอยางน จตยอมหลดพน แมจากกามาสวะ จตยอมหลดพน แม
จากภวาสวะ จตยอมหลดพน แมจากอวชชาสวะ”641
ลกษณะดานหนงของความเปนอสระ ในเมอไมถกกเลสครอบงา กคอ การไมตกเปนทาสของอารมณท
เยายวนหรอยวย อยางททานเรยกวา อารมณเปนทตงของราคะหรอโลภะ โทสะ และโมหะ642 เพราะจตปราศจาก
ราคะ โทสะ โมหะแลว ยงกวานน ยงมผลสบเนองจากความปราศจากราคะ โทสะ โมหะตอไปอก คอ ทาใหไมมความ
หวาดเสยว สะดง สะทาน หวนไหว643
นอกจากไมมเหตทจะใหทาความชวเสยหายทรายแรงแลว ยงมหลกประกนความสจรตใจในการทางาน
ดวย644สามารถเปนนายของอารมณ ถงขนทเรยกวา เปนผอบรมเจรญอนทรยแลว (มอนทรยภาวนา) คอ เมอ
รบรอารมณ เชน รป เสยง กลน รส เปนตน เกดความรตามปกตขนมาวา ของนาชอบใจ ไมนาชอบใจ หรอเปน
กลางๆ กตาม กสามารถบงคบสญญาของตนได ใหเหนของปฏกล เปนไมปฏกล เหนของไมปฏกล เปนปฏกล
เปนตน ตลอดจนจะสลดทงปฏกลและไมปฏกล วางใจเฉยเปนกลาง อยอยางมสตสมปชญญะ กทาไดตาม
ตองการ645
ดงทกลาวแลวในหลกเกยวกบภาวตนทรย ในดานของภาวตกาย เปนผมสตควบคมตนได เรยกวา
เปนคนทฝกแลว646
หรอผชนะตนเอง ซงเปนยอดของผชนะสงคราม647
พรอมกนนนกมจตหนกแนน มนคง ไมหวนไหวโยกคลอนไปตามอฏฐารมณอนฏฐารมณ เหมอนภเขา
หนใหญ ไมหวนไหวดวยแรงลม648
หรอเหมอนผนแผนดนเปนตน ทรองรบทกสง ไมขดเคองผกใจเจบตอใคร
ไมวาจะทงของดของเสยของสะอาดไมสะอาดหรอไมวาอะไรลงไป649
อกดานหนงของความหลดพนเปนอสระ คอ ความไมตดในสงตางๆ ซงทานมกเปรยบกบใบบวทไมตด
ไมเปยกนา และดอกบวทเกดในเปอกตม แตสะอาดงามบรสทธ ไมเปอนโคลน650
เรมตนแตไมตดในกาม ไมตด
ในบญบาป ไมตดในอารมณตางๆ อนจะเปนเหตใหตองราพงหลงหวงอนาคต ดงบาลวา 640 ท.ม.๑๐/๗๖/๙๖; ๘๘/๑๐๘; ๑๑๑/๑๔๓ 641 วนย.๑/๓/๙; ท.ส.๙/๑๓๘/๑๑๑; ม.ม.๑๒/๕๐/๔๐; ๓๓๘/๓๔๗; อง.ตก.๒๐/๔๙๘/๒๑๑; อง.อฏก.๒๓/๑๐๑/๑๘๑; ฯลฯ ฯลฯ 642 อง.จตกก.๒๑/๑๑๗/๑๖๑; ข.อต.๒๕/๒๖๘/๒๙๕ 643 อง.จตกก.๒๑/๑๑๗/๑๖๑; ข.อต.๒๕/๒๖๘/๒๙๕ 644
ม.ม.๑๓/๖๕๗/๖๐๓ 645
ม.อ.๑๔/๘๖๓/๕๔๖ 646
ข.ส.๒๕/๓๓๑/๓๙๘; ๓๖๖/๔๒๙; ข.ธ.๒๕/๓๓/๕๗ 647
ข.ธ.๒๕/๑๘/๒๘ 648
อง.ฉกก.๒๒/๓๒๖/๔๒๓ 649
ข.ธ.๒๕/๑๗/๒๗; อง.นวก.๒๓/๒๑๕/๓๘๘ (ขนฝก ม.ม.๑๒/๒๖๘/๒๕๖; ม.ม.๑๓/๑๔๐/๑๓๘)
! ! !
!( ! ! !! ! +! !! ! ! !
)905!!! ! ! !!
( ! ! !)90-!!
! ! ! ! ! !
! ! !
!1D:07:9" ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! KH;!
! !! ! !
! ! ! ! !
! !$ %! !$ %KH<! ! ! ! !!!! ! !
!!!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !!! ! !
! ! ! ! !
* +! ! ! !
! ! !!!
KHJ!! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !KH7!! $ $ ' ' !KH9 $ $ ' ' !KH;!! $ $ ' 8 ' !KH< $ $ ' ' R! ' R! ' R! $ $ ' ' R! ' R!' (! ! ! !
! !' (! ! %! R! ! !' (!! ! !! $ $ ' ' %!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ( %
! ! ! !!!
! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! !(
!' (! ! %!
! ! ! !
! !( %! ! ! ! !
! ! ! ! !( %! ! !( %!
!!( %!! !!( %!! ! !!( ! %!! ! !!
( %! !( %KHH! ! ! ! ! ! KHK! !
! ! ! !
! ! ! !KHI! KHL! ! KHG! KKJ!!
KK7! ! KK9! KK;! !
! KK<! KKH!!!
! ! ! !
( ! !!$ %! +!
KHH!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' !!!!!!KHK!! $ $ ' ' $!KHI $ $ ' ' R! $ $ ' ' !KHL! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' $!KHG! $ $ ' ' $!KKJ! $ $ ' ' !KK7! $ $ ' ' !KK9! $ $ ' ' !KK;!! $ $ ' ' $!KK<!! $ $ ' ' !KKH!! $ ' ' R! $ $ ' ' !
! ! !
!! !$
%! +! !! ! ! ! )!
( ! !! +!
! ! +! !! ! ! ! )999!
! ! !! KKI!!!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
!!!
! !
! ! ! ! ! !
! ! KKL!
! !
! ! ! ! !
!( ! %KKG!!!
! !
! ! ! !
! KIJ! ! ! ! KI7!!! ! !
! ! !KI9!!
KKK!! $ $ ' ' 8! ! !' ! (! ! 8! !
! ! ! $ $ ' ' R! ' R! ' R! $ $' ' R! ' R! ! $ $ ! ! ! ! $ $ ! ! ! !
R! ! ! %!KKI!! $ $ ' & ' & !KKL!! $ $ ' ' R! $ $ ' & ' & R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !KKG!! $ $ ' & ' !KIJ!! $ $ ' ' ! !KI7!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
!
! !$ %! ! ! ! ! ! !
!!
$ %! ! KI;! !
! ! !!
( ! "! !)918!!! ! ! ! ! ! !!
( ! ! !)910!!
! !
! ! ! !
! ! !
! ! !!!
! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! !
! !! ! ! !
! ! !
! !
! ! !
! ! ! !
! !
! !
!!!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
!!!
KI9!! $ $ ' & ' & !KI;!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !KI<!! $ $ ' ' !KIH!! $ $ ' ' !
! ! !
!! !
! ! !( %! !( %! !( %!
!( %! !( %!!!! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !!!!
! ! !
! ! ! !
! !
!!!! !
! KIK!! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !
! ! !!! ! !
! ! !!!! !
! ! !
! !
! ! !
! ! !
!! ! !! ! !!!
! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! KII!
KIK!! ! $ $ ' & ' & !KII!! ! $ $ ' ' !
บทท ๖ วชชา วมตต วสทธ สนต นพพาน ๓๗๗
๔. ภาวตปญญา: มปญญาทไดพฒนาแลว
ลกษณะสาคญทเปนพนฐานทางปญญาของผบรรลนพพาน คอ การมองสงทงหลายตามทมนเปนหรอ
เหนตามเปนจรง เรมตนตงแตการรบรอารมณทางอายตนะ ดวยจตใจทมทาทเปนกลางและมสตไมหวนไหว ไมถกชกจงไปตามความชอบใจ ไมชอบใจ สามารถตามดรเหนอารมณนนๆ ไปตามสภาวะของมน ตงแตตนจน
ตลอดสาย ไมถกความตดพน ความของขดขนมว หรอความกระทบกระแทกทเนองจากอารมณนนฉดรงหรอ
สะดดเอาไวใหเขวออกไปเสยกอน ทงน ตางจากปถชนท เมอรบรอารมณใด กมกไปสะดดอยตรงจดหรอแงทกระทบความชอบใจไมชอบใจ
แลวเกาะเกยวพวพนอยตรงนน สรางความตรตรกคดปรงแตงผนพสดารขนตรงนน แลวไถลหรอเขวออกไปจาก
ทางแหงความเปนจรง เกดความร ความเขาใจทคลาดเคลอน คอรเหนไปตามอานาจกเลสทปรงแตง ไมรเหนตาม
ความเปนไปของสงนนๆ เรองนนๆ เชน เรองราวมสาระอยางเดยวกน คนหนงมาพดโดยเสรมคาเยรยอผฟง
ประกอบเขาดวย ผฟงนนเหนคลอยไปตาม แตอกคนหนงมาพดโดยไมเสรมแตงเลย ผฟงเดยวกนนนกลบไม
เหนชอบดวย หรอขอความอยางเดยวกน คนทผฟงรกใครชอบใจนามาพด ผฟงชมวาถกตองเหนดเหนงามไป
ตาม แตคนทผฟงเกลยดชงนามาพด ผฟงเหนเปนสงผดพลาดเสยหาย ไมอาจยอมรบได ดงนเปนตน678
ลกซงลงไปอก คอปญญาทรเทาทนสงขาร รสามญลกษณะทเปนอนจจง ทกขง อนตตา รเทาทนสมมต
บญญต ไมถกหลอกใหหลงไปตามรปลกษณภายนอกของสงทงหลาย และยอมรบความจรงทกดาน มใชตดอย
เพยงแงใดแงหนง ความร เหนตามทมนเปน หรอร เ หนตามความเปนจร ง ขน น จะชวยแกความเข าใจผด ทว า
พระพทธศาสนาเปนลทธมองแงรายไดโดยสนเชง เชน ผเขาถงพทธธรรมรวาขนธ ๕ มใชเปนทกขหรอเปนสข
เพยงอยางใดอยางหนง โดยสวนเดยว679
รวา
“ความอยากยอมใจทเกดจากความนกคดของคน (ตางหาก) เปนกาม, อารมณอนวจตรทงหลายในโลก หาชอวากามไม... อารมณอนวจตรทงหลายในโลก ยอมตงอยตามสภาพของมนอยางนนเอง ดงนน ธรชนทงหลายจงเปลองออกไป (เพยง) ความตดใครในอารมณเหลานน”680
ผทจะตรสรได ตองเขาใจทงสวนดหรอสวนทนาชนชม (อสสาทะ) สวนเสยหรอสวนทเปนโทษ (อาทนพ)
และทางปลอดพน (นสสรณะ) ของกาม ของโลก ของขนธ ๕ มองเหนสวนดวาเปนสวนด มองเหนสวนเสยวาเปน
สวนเสย มองเหนทางปลอดพนวาเปนทางปลอดพน แตทละกาม หายตดใจในโลก เลกยดขนธ ๕ เสย กเพราะ
มองเหนทางปลอดพนเปนอสระ (นสสรณะ) ซงจะทาใหอยดมสขไดโดยไมตองขนตอสวนดและสวนเสยเหลานน
อกทงเปนการอยดมสขทประเสรฐกวา ประณตกวา อกดวย681
678 แงน ด ส.สฬ.๑๘/๒๑๓/๑๕๗; ๒๐๘/๑๕๑; ม.อ.๑๔/๘๕๖-๘๖๑/๕๔๒-๕๔๕. 679 ส.ข.๑๗/๑๓๑/๘๕ 680 อง.ฉกก.๒๒/๓๓๔/๔๖๐ 681 ด ม.ม.๑๒/๑๙๖-๒๐๘/๑๖๘-๑๗๘; ส.ข.๑๗/๕๙-๖๓/๓๔-๓๙; อง.ตก.๒๐/๕๔๓-๕/๓๓๒.
! ! !
!
! ! !
! ! !!
( ! ! &!! ! )9/-!!
( ### ! ! ! ! !! ! )9/,!!
( ! ! +! !$&! %! &! !
&! ! )9/8!!! ! ! ! !
)9/0!
! !
! ! ! !
! ! !(
%! ! ! ! ! ! !!
( ! ! !! ! ! !
&! ! &! !! &! ! ###)9/9!!
!' ! !
Z(! !!!
( ! ! !###! ! ! !! ! !! ! ! ! ! ! )9/1!
! ! ( % ! ( % !
! ! !$ %!!!
KL9!! $ $ ' ' !KL;!! $ $ ' ' !KL<!! $ $ ' ' !KLH!! $ $ ' ' !KLK!! $ $ ' ' !KLI!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!( ! ! ! %!!
! ! !
! ! ! !!!
( ! !$ %! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! )9//!!
!!
( ! ###! !! ! ! ! !
! )9/2!
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !( ! !! ! )! !( ! !
! &! ! )KGJ!! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
!!!
! ! !
! ! !
! ! !
KLL!! $ $ ' ' R!! ! $ $ ' ' ! ! $ $ ' ' ! %!KLG!! $ $ ' ' !KGJ $ $ ' ' !
! ! !
!
! ! ! !
!!! !* +! ! ! !
! ! !
! !! !
!! ! ! ! &
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! /! !
/! ! /!
! ! !! ! !
! !! ! ! !! !' (! ! ! ! ! !!
#! ! ! !! ! ! !
#! ! ! ! !! ! ! !
! ! !!#! ! ! ! ! !
! !#! ! ! ! .
!$ %! !$ %! !)925!!
! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
KG7 ! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
!
!! ! ! !!( ! !)! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! KG9!!
! !
! ! !( %! ! !( %!
!!!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! !!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !!
! ! ! ! ! !
! # KG;!!
! ! ! !
!!!!
KG9!! ! ! $ $ ' R! ' R! $ $ ' R! ' R! $ $ ' R! ' 8 8 R! ' R! ! ! $ $ ' R! '
R! $ $ ' 8 R! ' 8 8 R! $ $ R! ! ! $ $ ' R! $ $ ' 8 R! ' 8 R! 'R! $ ! ' ' !! %!
KG;!! $ ! ' ' !
! ! !
!
! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
!!!
! ! !
!!
! ! !
! ! ! !!
! ! !
! ! !!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !!!
!! !! !! ! ! ! ! ! !
! ! ! $!
!
!
!
!!
! "! # ! ! # !
! ! !! ! ! ! !
* +! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! !
! !( !
! ! %!
!* +! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !* ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! &
!( !./0*! ! ! %!!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
* ! ! ! ! ! $! ! ! ! ! !! +!" # #
$ $ %! ! !( ! %! !* +! !
! !( ! ! ! !
! ! ! ! ! ! %!!
! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! !( ! ! %!
! !( %! !
! ! ! !* ! ! !
! /! ! /!
! /! ! R!
! ! ! ! ! ! ! ! +!( ! ! ! %!
! !( %! ! !
! ! ! ! !
! !* ! ! ! ! /! ! R$$$!
! ! ! ! "$! ! ! ! ! ! !
/! ! ! ! ! ! ! /! ! ! !
! ! ! /! ! ! ! ! ! !
+!" !12%! ! !!
! ! !
!( ! ! !* +! ! ! ! ! ! !
! ' !
! !* ! $+/! # # R!* !! ! +/! # # $ %!!
! ! ! !
!* ! /!
! /! ! ! ( % /! !
! +!" ' !345%! !" # # $ %! !
!* ! ! $$$!! ! ! !
/! ! /! ! ! ! +!( ! !
! ! ! ! %! & !
! ! !" # # $ %! !* ! ! ! !
+! ! ! !
! & ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !" # # $ %! !* !! +!( !
%!
! ! ! ! ! !
! !!
!
ตอน ๔: ชวต ควรใหเปนอยางไร?
ประเภทและระดบ แหงนพพานและผบรรลนพพาน
บทท ๗
เทาทกลาวมาเกยวกบภาวะแหงนพพาน กด ภาวะแหงผเขาถงนพพาน กด เปนการแสดงในระดบสงสด
คอพดถงตวภาวะแทจรงทสมบรณ และบคคลผเขาถงภาวะนนอยางเสรจสนบรบรณ แตถาพดผอนลงมา นพพานนนยงอาจแยกประเภทได และบคคลผดาเนนในวถทางเพอเขาถงนพพานก
ยงแบงออกไดเปนหลายขนหลายระดบ ดงจะเหนไดตามหลกฐานวา คนจานวนมากผเขาถงกระแสสนพพานหรอ
ผเรมมองเหนนพพานแลว ยงอยครองเรอน มครอบครว มบตรภรรยาและสาม ดาเนนชวตทดงามอยในสงคม
ของชาวโลก อยางไรกตาม การชแจงเกยวกบประเภทและระดบน เปนเรองเกยวของกบการปฏบตหรอภาควธการซง
จะกลาวตอไปขางหนา การยกมาพดในตอนนจงยากทจะเขาใจชด จงจะแสดงพอใหเหนหลกทวไป สวนการ
อธบายขยายความ ถามโอกาส กจะกลาวในภาคปฏบตขางหนา
๑. ประเภทและระดบของนพพาน
ควรเขาใจไวกอนวา ตามภาวะทแทจรง นพพานมอยางเดยวเทานน แตทแยกประเภทออกไป กเพอ
แสดงอาการของบคคลทเกยวของกบนพพานบาง พดถงนพพานโดยปรยาย คอความหมายบางแงบางดานบาง694
โดยพยญชนะ หรอตามตวอกษร นพพาน มากจาก น อปสรรค (แปลวา ออกไป หมดไป ไมม เลก) +
วาน (แปลวา พด ไป หรอ เปนไปบาง เครองรอยรดบาง) ใชเปนกรยาของไฟ หรอการดบไฟหรอของทรอนเพราะไฟ แปลวา ไฟดบ ดบไฟ หรอดบรอน หมายถงหายรอน เยนลง หรอเยนสนท (แตไมใชดบสญ) แสดงภาวะทาง
จตใจ หมายถง เยนใจ สดชน ชมชนใจ ดบความรอนใจ หายรอนรน ไมมความกระวนกระวาย695
หรอแปลวา
เปนเครองดบกเลส คอทาใหราคะ โทสะ โมหะหมดสนไป ในคมภรรนรองและอรรถกถาฎกาสวนมาก นยม
แปลวา ไมมตณหาเครองรอยรด หรอออกไปแลวจากตณหาทเปนเครองรอยตดไวกบภพ696
694
อต.อ.๒๑๕ วา: โดยปรมตถ (ความหมายสงสดหรอความหมายทแทจรง) นพพานไมมการแบงประเภท แตทแบงเปน ๒ นน เปนการ
แบงโดยปรยายเทานน 695 ทแสดงความหมายน มกใชในรปกรยาศพทหรอคณนาม เปน “นพพต” เชน อง.ตก.๒๐/๔๙๗/๒๐๗; ๕๐๖/๒๕๓; อง.จตกก.๒๑/
๑๙๘/๒๘๘; ข.ส.๒๕/๔๑๐/๔๘๗; อง.อ.๒/๑๘๕,๒๔๒,๔๘๒; นท.อ.๑/๒๔๗; เฉพาะอยางยง ธ.อ.๑/๗๖; ชา.อ.๑/๙๖; พทธ.อ.๕๐๗ 696 ขอความแสดงวเคราะหศพทนพพาน มาในคมภรมากมายหลายแหง โดยเฉพาะ ข.จ.๓๐/๓๘๑/๑๘๔; วนย.อ.๑/๒๕๕; ท.อ.๒/๗๘;
อง.อ.๒/๒๑๓; ขททก.อ.๑๖๗, ๑๖๘; อต.อ.๒๑๕, ๓๗๓; สตต.อ.๑/๓๔๒; ๒/๑๒๑; นท.อ.๑/๙๘, ๑๒๕; สงคณ อ.๕๗๓; วสทธ.๒/
๘๘; วนย.ฏกา ๑/๖๘๘; วสทธ.ฏกา ๒/๒๔๖; สงคห.ฏกา ๖๘ แตสวนมากซากนหรอคลายกน นอกจากความหมายทกลาวแลว
ขางตน ยงอาจแปลวา “ปราศจากปา” คอไมมปากเลส ไมมดงกเลส, อง.ฉกก.๒๒/๓๑๔/๓๘๖; อง.อ.๓/๑๓๗; ข.ธ.๒๕/๓๐/๕๒; ธ.อ.๖/๗๑); หรอแปลวา ดบทกขทง ๓ ชนดคอ ทกขทกข วปรณามทกข และสงขารทกข (วสทธ.ฏกา ๒/๒๔๖); สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรงแสดงพระมตวา นยหนง ควรแปลวา หาของเสยบแทงมได (ธรรมวจารณ, หนา ๕๐,๕๗)
๑
๓๘๖ พทธธรรม ประเภทของนพพาน
การแบงประเภทนพพานทรจกกนทวไป คอทแบงเปน นพพานธาต ๒ ตามคมภรอตวตตกะ697
ไดแก ๑. สอปาทเสสนพพานธาต นพพานธาตมอปาทเหลอ หรอนพพานยงมเชอเหลอ ๒. อนปาทเสสนพพานธาต นพพานธาตไมมอปาทเหลอ หรอนพพานไมมเชอเหลอ
สงทเปนเกณฑแบงประเภทในทนคอ “อปาท” ซงอรรถกถาอธบายวา ไดแกสภาพทถกกรรมกเลสถอ
ครอง หรอสภาพทถกอปาทานยดไวมน หมายถงเบญจขนธ (ขนธ ๕)698
เมอถอความตามคาอธบายน จงได
ความหมายวา ๑. สอปาทเสสนพพานธาต ไดแก นพพานยงมเบญจขนธเหลอ หรอ นพพานทยงเกยวของกบเบญจขนธ ๒. อนปาทเสสนพพานธาต ไดแก นพพานไมมเบญจขนธเหลอ หรอ นพพานทไมเกยวของกบเบญจขนธ699
นพพานอยางแรกแปลความหมายกนตอไปอกวา หมายถงดบกเลส แตยงมเบญจขนธเหลอ ไดแก
นพพานของพระอรหนตผยงมชวตอย ตรงกบคาทคดขนใชในรนอรรถกถาวา กเลสปรนพพาน (ดบกเลสสนเชง) สวนนพพานอยางทสอง กแปลกนตอไปวา ดบกเลสไมมเบญจขนธเหลอ ไดแก นพพานของพระ
อรหนตเมอสนชวต ตรงกบคาทคดขนใชในรนอรรถกถาวา ขนธปรนพพาน (ดบขนธ ๕ สนเชง)700
เพอความแจมชด และใหผศกษาพจารณาดวยตนเอง ขอคดขอความตามพระบาลเรองนมาลงไวดงน “แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคองคอรหนตไดตรสไว ขาพเจาไดสดบมาดงน ภกษ
ทงหลาย นพพานธาต ๒ อยางเหลาน กลาวคอ สอปาทเสสนพพานธาต และอนปาทเสส-นพพานธาต”
“ภกษทงหลาย สอปาทเสสนพพานธาต เปนไฉน? ภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยนเปนอรหนต สนอาสวะแลว อยจบพรหมจรรยแลว ทากจทควรทาเสรจแลว ปลงภาระลงไดแลว บรรลประโยชนตนแลว มสงโยชนเครองผกมดไวกบภพหมดสนไปแลว หลดพนแลวเพราะรชอบ, อนทรย ๕ ของเธอยงดารงอยเทยว เพราะอนทรยทงหลายยงไมเสยหาย เธอยอมไดเสวยอารมณทงทพงใจและไมพงใจ ยอมเสวยทงสขและทกข; อนใดเปนความสนราคะ ความสนโทสะ ความสนโมหะ ของเธอ, อนนเรยกวาสอปาทเสสนพพานธาต”
“ภกษทงหลาย อนปาทเสสนพพานธาต เปนไฉน? ภกษในธรรมวนยน เปนอรหนต สนอาสวะแลว...หลดพนแลวเพราะรชอบ, อารมณทไดเสวย (เวทยต) ทงปวง ในอตภาพนแหละของเธอ ซงเธอไมตดใจพวพนแลว (อนภนนทต) จกเปนของเยน, ขอนเรยกวา อนปาท-เสสนพพานธาต”
697 ข.อต.๒๕/๒๒๒/๒๕๘; คมภรอภธมมตถสงคหะ เรยกการแบงอยางนวาเปนการแบงตามปรยายแหงเหต (การณปรยาย) แลวแสดง
วธแบงอกอยางหนงตามประเภทแหงอาการ เปนนพพาน ๓ คอ สญญตนพพาน อนมตตนพพาน และอปปณหตนพพาน (สงคห.๓๙) 698 เชน อต.อ.๒๑๕; สตต.อ.๒/๒๖๘; นท.อ.๒/๒๑๕; ปฏส.อ.๓๘๒; วนย.ฏกา ๑/๔๓; วสทธ.ฏกา ๓/๒๑๔; สงคห.ฏกา ๒๑๔ 699 ด บนทกพเศษทายบท 700 กเลสปรนพพาน เชน ท.อ.๒/๒๑๖; ๓/๓๔,๗๓,๓๑๐; ม.อ.๒/๓๘๐; ส.อ.๑/๒๔,๓๖๙:- ๓/๔๕; อง.อ.๒/๔๔,๙๓,๓๒๖; ๓/
๑๓๙,๒๒๔,๒๘๑,๓๒๐,๓๖๐; สตต.อ.๒/๒๑๐,๓๙๒; ขนธปรนพพาน เชน ส.อ.๑/๒๖๓; สตต.อ.๑/๒๐๙; ทมาดวยกนทงสองอยาง เชน อ.อ.๕๑๔; ท.อ.๓/๑๑๒; ม.อ.๓/๕๒๕; วภงค.อ.๕๖๒; วนย.ฏกา ๑/๒๖๖
! ! ! ! ! ! !
!
! !
( ! ! ! ! ! !!!$ %! !! !$ ! %!! !
! +! ! !$ ! %! ! ###)135!
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !!
! ! ! !
! !!
! ! ! !
!( ! %! ! !IJ9! ! ! ! ! !!!
&! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
&! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !( %! !
' (! ! ! ! ! !
!( %! ! ! ! !
! ! !
! ! !
&! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! IJ;! IJ7!! $ $ ' ' !IJ9!! $ $ !! %!IJ;!! ! ! !
! ! !
!
! ! !
!
#! !! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !IJ<!!
! !
! ! ! !
! IJH! ! !!!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! !( &
! & ! & %! ! !( %!!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !!!
! !
! ! ! !( ! ! !
%!!!
! !
! ! ! ! !
#! !! ! !
! ! ! ! !
! ! !!
! ! !
! ! ! !
! ! !( ! ! ! %!!
! ! ! !
! !
IJ<!! ! ! ! ! ! ! ! !IJH!! ! ! ! !! $ $ ' ' R! ' %! !
! ! !! $ $ ' ' %!
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !( %! ! !
! !( %!
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !IJK!!!
! !
! !
! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! ! ! ! !IJI!!!!
! !
! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! !!!
! ! !
! ! !
! ! ! !
! !
!!!
! !
! ! !!
IJK!! ! !' ### ! (! ! $ $ ' ' %R! !'! %!
! ! ! ! (! ! $ $ ' ' R! ' R!
' R! ! $ ' ' R! ' ' R! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $ '
' R! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' %!IJI!! ! ! ! ! ! ! !! !
! ! !$ %! ! ! ! ! ! !
$ $ ! ! $ R! $ ! ! R! ! ! $ ! ! ! !
%!
! ! !
!
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! !
! !
! ! ! ! ! !
! ! $!
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! R!!
! ! ! !( ! %!
! ! !!
! ! ! !
! ! ! ! !!
! ! ! ! ! $
! ! ! ! !' (!
!( !! !! ! ! ! ! !!###)IJL!!! ! ! ! ! $
! ! E<[! !
! !
IJL!! $ $ ' ' !! ! %! ! # $ R! $ $ !IJG!! $ $ ' ! ! !"! !! %! ! $ ! ! $ ' ! !
!"! ! ! !"! !
! ! ! ! R! $ $ ' R!
$ $ ! ! $ $ ! !' (! ! !
! ! ' (! ! ! ! ! !
! !' .! !! $ $' ' %! ! !! $ $ ' ' R! $ $ ' '
R! ! ! $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' %!!
! ! ! ! ! ! ! ! !
!! $ $ ' R! $ $ ' R! ' 8! R! $ $ ' R! $ $ %!
8! ! ! ! ! !
! !! ! $ $ ' %!
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! !
! ! ! !
!! ! ! !! ! !
! ! !
!!!
!
! ! ! ! !
!!
! ! ! !(
%! ! ! I7J!
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !
!I77! ! ! !( !
! ! %I79!!!
! !
! !
!! !! !! !I7;! ! ! ! !
! ! !I7<!!!
! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! %!
R! ! $!I7J!! ! ! ! !
! !( %! &
! ! !! %!!! ! ! !! ! %! !' (!
! !' (! !
! ! ! !!! !! $ ! ' %!! ! !
! ! ! ! !! !
! ! $ $ ' & ' & R! ' R! ' R! $ ' & %!!I77!! $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !I79!! $ $ ' ' !I7;!! $ $ ' ' !I7<!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !
๓๙๒ พทธธรรม
ตวอยางอนอก เชน สถานทพระตถาคตปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต เปนสงเวชนยสถานหนง
ในสแหง715
การทพระตถาคตปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต เปนเหตปจจยอยางหนงแหงแผนดนไหว
ครงใหญ716
และอกแหงหนงตรสแสดงเหตทพระองคไดพระนาม “ตถาคต” วา เพราะพระดารสทงปวง ทตรสในเวลาระหวางตงแตตรสรอนตรสมมาสมโพธญาณ จนถงราตรททรงปรนพพานดวยอนปาทเสส-นพพานธาต ลวน
คงตวอยางนน ไมผนแปรเปนอยางอน717
ความจรง พทธพจนทานองเดยวกบทตรสแสดงนพพาน ๒ อยางน ยงมอกหลายแหง ขอความคลายกน
มาก และลาดบความกอยางเดยวกน มเนอความมากกวาดวยซา อกทงกลาวพาดพงถงการสนชวตของพระ
อรหนตดวย ตางแตพทธพจนเหลานน กลาวความตอเนองกนไปตลอด ไมแบงแยกประเภท และไมระบชอ
นพพานอยางใดๆ ทงสน ขอยกมาเพอชวยกนพจารณาเปนตวอยาง บางทจะเปนเครองเทยบใหไดความเขาใจ
เพมขนบาง ดงน
๑. ก. “ภกษทงหลาย เมอใดภกษละอวชชาได วชชาเกดขนแลว, เพราะสารอกอวชชาได เพราะวชชาเกดขน เธอยอมไมปรงแตงปญญาภสงขาร ไมปรงแตงอปญญาภสงขาร ไมปรงแตง อเนญชาภสงขาร, เมอไมคดปรง ไมคดเสรมแตง ยอมไมถอมนสงใดในโลก, เมอไมถอมน ยอมไมกระวนกระวาย718, เมอไมกระวนกระวาย ยอมปรนพพานประจกษเองทเดยว, เธอยอมรชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยไดอยแลว กรณยะไดทาแลว กจอนเพอความเปนอยางนไมมอก”
ข. “หากเธอเสวยเวทนาทเปนสข กรชด (รเทาทน) วา สขเวทนานน ไมเทยง รชดวา สขเวทนานนตนมไดสยบ รชดวา สขเวทนานนตนมไดตดใจพวพน (อนภนนทต); หากเธอเสวยเวทนาทเปนทกข...หากเธอเสวยเวทนาทไมทกขไมสข กรชดวา เวทนานนไมเทยง...ตนมไดสยบ..ตนมไดตดใจพวพน, หากเธอเสวยสขเวทนา กเสวยสขเวทนานนอยางไมถกมดตว, หากเธอเสวยทกขเวทนา...หากเธอเสวยอทกขมสขเวทนา กเสวยเวทนานนอยางไมถกมดตว, เธอนน เมอเสวยเวทนาทสดเพยงกาย (เวทนาทางทวาร ๕ คอ ตา ห จมก ลน กาย) กรชดวา เราเสวยเวทนาทสดเพยงกาย เมอเสวยเวทนาทสดเพยงชวต (เวทนาทางใจ) กรชดวา เราเสวยเวทนาทสดเพยงชวต; เธอรชดวา ตอจากจบชวตเพราะกายแตกทาลาย อารมณทไดเสวย (เวทยตาน) ทงหมด ซงมไดตดใจพวพน (อนภนนทต) จกเปนของเยนอยท น เอง เหลอไวแคเรอนราง”
ค. “ภกษทงหลาย เปรยบเหมอนวา บรษยกหมอรอนออกจากเตาเผาหมอ วางไวทพนดนเรยบ สวนทเปนไอรอนพงสงบหายทหมอนนเอง ดนเผา (ตวหมอ) คงเหลออย ฉนใด ภกษกฉนนน เมอเสวยเวทนาทสดเพยงกาย กรชดวา เราเสวยเวทนาทสดเพยงกาย, เมอเสวยเวทนาทสดเพยงชวต กรชดวา เราเสวยเวทนาทสดเพยงชวต, เธอยอมรชดวา ตอจากจบ
715 ท.ม.๑๐/๑๓๑/๑๖๓; อง.จตกก.๒๑/๑๑๘/๑๖๒
716 ท.ม.๑๐/๙๘/๑๒๗; อง.อฏก.๒๓/๑๖๗/๓๒๓
717 ท.ปา.๑๑/๑๒๐/๑๔๘; ข.อต.๒๕/๒๙๓/๓๒๑; ข.จ.๓๐/๔๕๐/๒๒๙ 718 ปรตสสต (คานามเปน ปรตสสนา) กนความถง ความสะดงสะทาน ความหวาดเสยว ความกระสบกระสาย ความกระวนกระวาย
ความหวนใจกงวล ความพะวง ความรอนรนวนวายใจ (ใกลเคยงกบ anxiety)
บทท ๗ ประเภทและระดบ แหงนพพาน และผบรรลนพพาน ๓๙๓
ชวตเพราะกายแตกทาลาย อารมณทไดเสวยทงหมด ซงมไดตดใจพวพน จกเปนของเยนอยทนเอง เหลอไวแคเรอนราง”719
ง. “ภกษทงหลาย เปรยบเหมอนวา ประทปนามน อาศยนามนและไส จงโพลงอยได, เพราะสนนามนสนไสนน (และไมเตมนามน ไมใสไสอน) หมดเชอ ยอมดบไป ฉนใด, ภกษกฉนนนเหมอนกน เมอเสวยเวทนาทสดเพยงกาย กรชดวา เราเสวยเวทนาทสดเพยงกาย, เมอเสวยเวทนาทสดเพยงชวต กรชดวาเราเสวยเวทนาทสดเพยงชวต, เธอรชดวา ตอจากจบชวตเพราะกายแตกทาลาย อารมณทไดเสวยแลวทงหมด ซงมไดตดใจพวพน จกเปนของเยนอยทนเอง”720
แตในบาลอกแหงหนง มความตางมากกวาแหงอนคอ มคาบรรยายและอปมาแปลกออกไปดงน721
๒. ก. “ภกษผมจตหลดพนโดยชอบอยางนแลว ยอมบรรลธรรมเครองอยประจา ๖ ประการ คอ เธอเหนรปดวยจกษแลว ไมดใจ ไมเสยใจ มอเบกขา มสต มสมปชญญะ722, ฟงเสยงดวยห...ดมกลนดวยจมก...ลมรสดวยลน...ถกตองโผฏฐพพะดวยกาย...รธรรมารมณดวยใจ แลวไมดใจ ไมเสยใจ มอเบกขา มสต มสมปชญญะ, เธอนน เมอเสวยเวทนาทสดเพยงกาย กรชดวา เราเสวยเวทนาทสดเพยงกาย เมอเสวยเวทนาทสดเพยงชวต กรชดวา เราเสวยเวทนาทสดเพยงชวต, เธอรชดวา ตอจากจบชวตเพราะกายแตกทาลาย อารมณทไดเสวยแลวทงหมด ซงมไดตดใจพวพน จกเปนของเยนอยทนเอง”
ข. “เปรยบเหมอนวา มเงาปรากฏเพราะอาศยตนไม คราวนน บรษถอจอบและตะกรามา เขาตดตนไมนนทโคน ครนแลว ขดคยเอารากขน โดยทสดแมเทาตนแฝกกไมใหเหลอ เขาตดผาตนไมนนใหเปนชนเลกชนนอย ทาใหเปนซกๆ ผงลมและแดดใหแหง แลวเผาไฟ ทาใหเปนขเถา โปรยไปในลมแรง หรอในแมนากระแสเชยว เมอทาอยางน เงาทปรากฏเพราะอาศยตนไมนน ยอมเปนอนถกถอนราก เปนดจตาลยอดดวน ถกทาใหไมม หมดทางเกดขนไดอกตอไป แมฉนใด, ภกษผมจตหลดพนโดยชอบอยางนแลว กฉนนน ยอมบรรลธรรมเครองอยประจา ๖ ประการ...อารมณทไดเสวยแลวทงหมด ซงมไดตดใจพวพน จกเปนของเยนอยทนเอง”
เพอความเขาใจรอบดานในเรองนพพาน ๒ น ขอยอนไปกลาวถงความคลคลายของความหมายในรน
อรรถกถา และมตของพระอรรถกถาจารยอกเลกนอย
719 ก.-ข.-ค. มาใน ส.น.๑๖/๑๙๒/๙๙ 720
ข. และ ง. มาใน ม.อ.๑๔/๖๙๑/๔๔๓; ส.ข.๑๗/๒๒๓/๑๕๓; ส.สฬ.๑๘/๓๘๐/๒๖๓; ส.ม.๑๙/๑๓๔๖/๔๐๔, (แตทอน ข. ไมม
ขอความวา “สรรธาต (ซากกาย) จกคงเหลออย”; สวนทอน ก. ตางกนหมดทกแหง เพราะแสดงวธปฏบตแบบตางๆ กน ขอความตอนทายวา “จกเปนของเยนอยท (อายตนะ ๑๒) นเอง” หมายความวา หมดพษสง หมดอทธพลอยเพยงแคท
อายตนะ ๑๒ เทานน อยางนแปลตามนย ม.อ.๓/๗๐๐ แตถาแปลตาม อต.อ.๒๑๘; ส.อ.๒/๑๐๒; อง.อ.๒/๔๗๘ ตองวา “จกเปนของเยนอยในอตภาพนเอง” คอไมเลยตอไปเกดปฏสนธใหมอก)
721 อง.จตกก.๒๑/๑๙๕/๒๖๙; ความทอนแรก (ก.) ของบาลแหงน แสดงปฏปทาเผากเลสทเหนผลเสรจสนตงแตในชาตน เปนการยอน
คาสอนของนครนถซงถอวา บาปกรรมเกาทยงใหผลไมเสรจ ยอมสงผลตดตามไปในภพหนา.
722 พงสงเกตความหมายของการมอเบกขา วามสตสมปชญญะกากบ ไมใชเฉยทอๆ ซมๆ หรอเฉยเซอเซอะ ไมรเรอง ไมรราว
! ! !
!
! !( %! !
! ! ! ! $
! !
! ! ! ! !
"!( ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! !
! ! .)I9;!
"!( ! !! ! .
)I9<!
! !
! ! ! ! !
! I9H!!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! I9K!!! ! I9I!
!!!
! !
! ! !! ! ! ! !
I9;!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !I9<!! $ $ ' R! # $ R! ! $ $ ' R! ' 8 R! $ $ ' R! $ $ ' !! ! $ $ ' ' %!I9H!! ! $ $ R! $ $ ' 8 R! ! ! !
! ! ! ! ! !! 8! ! !
! ! !!'! %!$$$ ! !!"! %!
! ! ! ! $ ! '%!'! %! ! ! $$$
$$$ ! ! !! $ $ %!I9K!! !I9I!! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
!
( ! !$ %!+! ! ! )1-/!
! ! ! ! $I9G! ! ! !
! !
! ! !! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !!
! ! I;J!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! !
$!
!
! ! !
! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! !! I9L!! $ $ ' ' !I9G!! # $ R! ! ! ! ! $ $ ! !
' ! !U %! ! ! R! $ $ ' ! ! !"!
! 8! !"! ! R! $ ! ' ! ! $!"! !! %! !"! !
I;J!! ! ! ! ! !
! ! !
! ! %! ! ! !
! !! !
! ! !
!! ! !
! ! !
! ! !
! !!!! ! ! !
! ! !!
' !!
! ! ! !! !!
! ! !
( ! ! !! &! ! ! ! !
! ! ! !1,5&! ! ! !
###+!!( ! ! !
! ! ! !$ ! !%! 1,-! !$ !
! ! %! !! ###&!!
$ !$ %! ! !(! !)1,,!
( ! ! ! ! ! ### !! ! ! ! ! ! !)1,8!
( ! !! &! !! )1,0!
I;7!! !' (!I;9!! !' (!!! &!I;;!! $ $ ' ' !I;<!! $ ' ' !I;H!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! !
!
' !(### ! ! ! !
&! ! ! &! !
&! ! ! ! !! &! !
&! )1,9!( ! ! &!
! &! !! ! )1,1!
( ! !! ! ! ! )1,/!
( ! ! !! ! )1,2!
' ! !( ! ! !
! ! ! !! ! &!
!$ %! )183!
' ! ! ! ! !( ! ! &! ! !
! )185!( ! ! ! !+! ! ! !! )18-!
I;K!! $ $ ' ' !I;I!! $ $ ' ' !I;L!! $ $ ' ' !I;G!! $ $ ' ' !I<J!! $ $ ' ' !! ! ! ! !
! ! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' 8 %R! ! !I<7!! $ $ ' ' !I<9!! $ $ ' ' #&! ! ' ' R! ' ! !
! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !I<;!
! !
! ! !!!!
( ! ! ! ! ! !! ! ! ! !
! !! ! ###)188!
! ! ! !
! ! !
( ! ! ! ! ! !! ! ! !
')!
( ! ! &! !### ! ###!
( ! ! !&! ! ! ! !### ! ! !
! +!!( ! ! ! !
! &!!$ ! ! ! !
! ! +! !! ! ! !! ! ! !
)!
! ! !
! I<H!
I<;!! $ $ ' ' R! $ $ ' !I<<!! $ $ ' ' !I<H!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! !
!
( ! !$ %! !! ! )189!
( ### !! )181!
( ! ! ###! ! ! !
! )18/!( ! ! !
! ! ! !! ! ! ! ! ! !! ! )182!($ ! ! ! ! %!
! !! ! ! )103!
! !
! ! ! !!
!
! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
! !' (!
! !( ! %!
!
! ! ! ! !
!!
I<K!! $ $ ' ' !I<I!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' 8! ' R! $ $ ' ' !I<L!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !! ! ! $ $ ' ' ! ! !
%!I<G!! $ $ ' ' !IHJ!! $ $ ' ' !! ! ! !' (!
! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' %!
! ! !
!
! ! ! ! !IH7! ! ! ! !
!!
! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
! !!
! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! IH9!
! ! ! ! !!
! !
! ! !
! ! ! ! !
! !
! !
!
! !
! ! ! !
! ! ! ! !( %IH;! ! $
!( ! ! %! ! !( %! !
!( %! IH<! ! !!
( ! ! ! ! !! ! !$ %+! !!
IH7!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !IH9!! $ ' R! ! $ !IH;!! ! ! ! ! ! ! ! ! $
! ! ! !IH<!! ! !! $ $ ' ' R! ' R! ! $ $ ' '
R! $ $ ' ' %!
! ! ! ! ! ! !
!
$ ! &!! &! !
! ! !$ %)100!!
!( %! ! ! ! ! !! ! ! IHK!!
! ! ! ! !
! ! !
8! ! ! ! !
! ! 8! R!
! ! !( ! !
%8! ! !( %! !( %! !
( %! !( %! ! ! !( !
%IHI!!
! ! ! ! ! ! ! ! IHL! !
#! ! ! !( ! ! ! !! ! ! ! !
! ! R! ! !! ! ! ! %!
#! !! IHG! !
!( ! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! %!
#! !! ! ! !!( ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !%!
IHH!! ! $ $ ' 8! 8! ' 8! 8! !IHK!! $ $ ' ' R! ! ! ! !IHI!! $ $ $ ' !IHL!! $ $ ' ' !! ! $ $ ! ! ! ! ! &
#!IHG!! ! U! ! ! ! ! R! &
! ! ! ! R! ! $ ' R! $ !' R! ' %!
! ! !!
! ! ! ! !" !
! ! ! ! ! ! ! !
#!! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! ! !" #!
! ! ! ! ! ! "#$!!! ! ! !
! ! "#%!!! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! !!! ! ! !
!!! ! !
!!! &!!! ! !' (! ) #!
!!! ! ! ! ! !
!' (!) #! "#*!!!! !
"#$!! $ $ % % +! & % & !"#%!! ! $ % +! $ $ % +! $ $ % +! $ $ % +! $ $ % +! % +! $ $ +! ! $ % !
! $ ! % ! !"#*!! $ $ % +! ! $ +! $ % +! $ ! % !
! ! ! ! ! ! !
!
$! !! !
! !
! ! !' !
! (! !!!! ! !! !' (! !' (! ! !
! ! !!! ! ! ! ! ! !
IK;! !!* +! ! !!
! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! !!!$ %! ! !' (!! ! ! !
! !( ! ! ! %! !
! ! ! ! ! ! !!!! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! IK<! !
! ! !!!! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !!!!
! ! ! !
! !
! !* +IKH!!
IK;!! ! ! !! ! $ $ ' 8! ' R! ' R!
' R! ! $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' ! %!IK<!! !' (! !O,)! X./,*)! X./,*)$m,++,4Y28! J! *>10A4.+! )! H15R.02! F.T+.61>4M! !i./@./"! ^_6.)@! B/,C*)2,D3! ?)*228!7GK<%8!0#!7H9! !
IKH!! $ $ ' ' !! $ ' ! ! !' 3! R! ! ! $ $ R! $ $ ! %R!! $ $ ' ' !
! ! !
!! ! ! !' (!
! ! ! ! !
! IKK!!!
! ! ! !IKI! ! ! IKL! ! ! ! IKG!
! ! ! !( $
%! ! ! !!!! !' (! !
! ! IIJ!!!!
! !' (! ! !! !!!II7!! II9!!
! ! ! ! ' (! !
! !!
! !( %II;! !
!!!! !' (! ! ! ! !
!' (! ! ! !!!!
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! $
! !
! ! ! !
! !!
IKK!! $ $ ' ' R! $ $ ' !IKI!! ! $ $ ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ! !IKL!! $ $ ' ' !IKG!! $ $ ' ' R! $ $ ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' !IIJ!! ! $ $ ' R! $ $ ' R! $ $ ' 8! R! $ ' R! ! ! ! !
! !%! $ $ ' ' %!II7!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' R! $ $ ' !II9!! ! ! $ $ ' R! ' !II;!! ! ! $ $ ' ' R! ' R! ' R! ' R! ' R!
! ! ! ! ! ! $! ! ! !$! ! !! $! ! !
! $! ! ! ! ! ! ! ! $ $ ' R! ' R!' R! ' ! !
! ! ! ! ! ! !
!
! !! !
! !
! ! II<! !' (! !' (!! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !! !!!
! ! ! !! !
!!$ (! ! ! ! !
!!!! !
!' (! !' (! !!! !!! ! ! ! IIH!
! ! !
! ! ! !! ! ! ! !!!
! !! ! ! !
! !!!
! ! !! ! !!!!
! ! ! !! ! !
! ! ! !! IIK! !
! III!!!
II<!! ! !,! ! !U! ! ! ! $!IIH!! ! ! ! !
! !! ! $ $ %R! ! !! ! $ ' R! $ $ R! $ !' ! %!
IIK!! ! ! !III!! ! $ $ ' R! $ $ ' R! $ ! ' ! !
! ! !
!
! !
!!!
! ! !(
! ! %IIL!
!
! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !!!
! ! !
! !!!
! ! !
! ! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! ! !IIG! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !!!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
!( ! ! %!!!
IIL!! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !IIG!! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! !( ! ! %!
! ! ! ! ! !
! ! !!!! ! ! ! !
! ! !
! ! ILJ!!!
! ! !
! !( %!
! ! !
! ! ! !
! !!!
! !
! ! !
! !(
! ! ! %! !
! ! !
!
! IL7! ! !
!!!
! !* +!( %! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !!!
! IL9! ! !
! ! ! !
!!!
! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! ! # !(! ! %! ! # !( !
! ! ! %!
ILJ!! $ $ ' R! $ $ ' R! $ $ ' R! $ $ ' R! $ ' R! $ ! ' !IL7!! ! $ $ ' ' !IL9!! ! 8! $ $ ' ' !
! ! !
!
! ! ! ! ! ! !! !
! ! ! ! ! !!
2 3! ! ! ! !
! ! ! ! ! IL;!
# !( ! %! ! ! !
#! !! ! ! !
! ! ! !
! IL<!
#! !! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
#! !! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! ! ILH!
#! !! ! ! ! ! ! ! !
#! !! ! ! !
# !( ! %! ! ! !
$!! !! ! ! ! !
! ! !
$! ! ! ! ! ! !
$! !! ! ! ! ! ! ! !
$!!! !! ! ! ! ! !
$! ! ! ! ! !
IL;!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' $!! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! $ $ ' ' ! ! ! ! ! !
! ! ! ! $ $ ' ' R!! $ ' R! $ ! %!IL<!! ! ! ! ! ! ! 8! ! ! ! ! !
8! ! ! ! ! ! 8! ! ! ! ! !
!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' %!ILH!! ! ! !
บทท ๗ ประเภทและระดบ แหงนพพาน และผบรรลนพพาน ๔๐๙
ทกขไณยบคคล หรอพระอรยบคคล ๘ นน วาโดยระดบหรอขนตอนใหญแลว กมเพยง ๔ และสมพนธ
กบการละสงโยชน ดงน786
ก. พระเสขะ (ผยงตองศกษา) หรอ สอปาทเสสบคคล (ผยงมเชอคออปาทานเหลออย) คอ ๑. พระโสดาบน ผถงกระแสคอเขาสมรรค เดนทางถกตองอยางแทจรง หรอปฏบตถกตองตามอรยมรรค
อยางแทจรงแลว787
เปนผทาไดบรบรณในขนศล ทาไดพอประมาณในสมาธ และทาไดพอประมาณใน
ปญญา ละสงโยชนได ๓ คอ สกกายทฏฐ วจกจฉา และสลพพตปรามาส788
๒. พระสกทาคาม ผกลบมาสโลกนอกครงเดยวกจะกาจดทกขไดสน เปนผทาไดบรบรณในขนศล ทาได
พอประมาณในสมาธ และทาไดพอประมาณในปญญา นอกจากละสงโยชน ๓ ขอตนไดแลว ยงทาราคะ
โทสะ และโมหะ ใหเบาบางลงไปอกตอจากขนของพระโสดาบน789
๓. พระอนาคาม ผจะปรนพพานในทผดเกดขน ไมเวยนกลบมาอก เปนผทาไดบรบรณในศล ทาได
บรบรณในสมาธ แตทาไดพอประมาณในปญญา ละสงโยชนไดอก ๒ ขอ คอ กามราคะ และปฏฆะ
(รวมเปนละสงโยชนเบองตาไดครบ ๕ ขอ) ข. พระอเสขะ (ผไมตองศกษา) หรอ อนปาทเสสบคคล (ผไมมเชอคออปาทานเหลออยเลย) คอ
๔. พระอรหนต ผควร (แกทกขณาหรอการบชาพเศษ) หรอผหกกาแหงสงสารจกรไดแลว เปนผสนอาสวะ
เปนผทาไดบรบรณในสกขาทงสาม คอ ศล สมาธ และปญญา ละสงโยชนเบองสงไดอกทง ๕ ขอ (รวม
เปนละสงโยชนหมดทง ๑๐)
พระเสขะ แปลวา ผยงตองศกษา คอยงมกจเกยวกบการฝกฝนอบรมตนทจะตองทาตอไปอก จงไดแก
ทกขไณยบคคล ๓ ระดบตน ซงจะตองปฏบตในสกขา เพอละสงโยชน และบรรลธรรมสงขนตอไป จนถงเปน
พระอรหนต สวนพระอเสขะ แปลวา ผไมตองศกษา คอทากจเกยวกบการฝกฝนอบรมตนเสรจสนแลว บรรล
ประโยชนตนแลว ไมตองปฏบตในสกขาตอไป ไมมกเลสทตองพยายามละตอไป และไมมภมธรรมสงกวานนท
จะตองขวนขวายบรรลอก จงไดแกพระอรหนต สอปาทเสสบคคล คอผยงมอปาทเหลออย คอยงมอปาทานเหลออย ซงกหมายถงยงมกเลสเหลออย
บางนนเอง จงไดแกทกขไณยบคคล ๓ ระดบตน สวนอนปาทเสสบคคล คอผไมมอปาทเหลออย คอไมม
อปาทานเหลอ ซงกหมายถงวาไมมกเลสเหลออยเลยนนเอง จงไดแกพระอรหนต พงสงเกตวา ในทน แปลคาอปาท วาอปาทาน คอความยดมนทเปนตวกเลสเอง
790 ใหตางจากอปาทในส
อปาทเสสนพพาน และอนปาทเสสนพพาน ซงแปลวาสงทถกยดมน อนหมายถงเบญจขนธ ความจงไมขดแยงกน
786 ทกขไณย ๒ คอ พระเสขะ และพระอเสขะ มาใน อง.ทก.๒๐/๒๘๐/๘๐; อง.ตก.๒๐/๕๒๖/๒๙๗; ทกขไณย หรออรยบคคล ๔
(เรยกอยางอนบาง ไมระบคาเรยกบาง) เชน ท.ส.๙/๒๕๐/๑๙๙; ท.ม.๑๐/๒๓๔/๒๘๕; ท.ปา.๑๑/๘๕/๑๑๗; ๑๑๖/๑๔๕; ม.อ.๑๔/
๒๘๕/๑๙๒; อภ.ป.๓๖/๑๔๐/๒๑๙; ใน อง.นวก.๒๓/๒๑๖/๓๙๓ จาแนกพระโสดาบนออกอกเปน ๓ ประเภท และพระอนาคามเปน
๕ ประเภท รวมกบพระสกทาคามอก ๑ เปน สอปาทเสสบคคล ๙ ประเภท 787 ด ส.ม.๑๙/๑๔๓๐-๒/๔๓๔-๕ 788 อง.ฉกก.๒๒/๓๖๑/๔๘๘ วา ละราคะ โทสะ โมหะ (อยางแรง) ทจะทาใหไปอบายไดดวย 789 ข.ปฏ.๓๑/๕๓๕/๔๓๖ วา พระสกทาคาม ละสงโยชน (อก) ๒ คอ กามราคะ และปฏฆะ อยางหยาบ (และวา พระอนาคาม ละกาม-
ราคะ และปฏฆะ อยางละเอยด); คมภรวสทธมคค (วสทธ.๓/๓๒๖) วา พระสกทาคาม ทากามราคะ และพยาบาท ใหเบาบาง แต
ทงหมดนไดความเทากน. 790 เปนการแปลตามแนวอรรถกถา เชน อง.อ.๓/๒๑๔, ๓๓๓
! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !' ! ! 8! ! ! ! (!
: 8! ! %IG7! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! IG9!
#! !( ! %!#! !#! !( %!#! !#! !( %!#! !#! !( %!#! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
!( ! ! &! ! &! ! ! )IG;! : ! !
! ! $$$%! ! ! !!!! ! 2 +! ! ! &
IG<! ! ! !
!IGH!!!! ! ! ! ! !( ! !
! ! ! ! ! %! !
( ! 8! ! %!!!! ! ! ! !
! ! !
IG7!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' R! ' R! $ $
' ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' R!! !
! $ $ R! $ $ ' %!IG9!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ! ! ! ! ! ! !
! ! !! $ $ ' ' %!IG;!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !IG<!! $ $ ' ' !IGH!! $ ' R! $ ! ' ! !
! !
!
!!
!!!
!
(
(
!
IGK!!
IGI!!
!
!
!
!
!
!
!!!
!
%! !(
%!!!
%!
!
!
!
!
!
! !
!! ! !!
! !
!
!
!!
!(
!
!
IGI!! ! ! ! !!
!
!
!
!
!
!IGK!
!
!
!
!!!
! !
!
!
!!!
%!
%! !
!
!
!
!
! !! !
!(
!!
!(
!
%!
!
!
!
! !
%!
! !
%
!
!
!
!(
!(
!! ! !
!!
!
!
!
! !
!
!
!
%! !
!
!
!
! ! !
!
! ! ! IGL!
#! ! !( ! ! IGG!
! ! ! ! %!
#! ! !( ! !
! %!
#! !' (!: ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
%!
#! ! ! $
!( %! ! ! !
( %! !
#! ! !
! !
#! ! !
! !
#! ! !
#! ! !
! ! ! ! !( ! %!
! ! !
! ! !
! ! !!!!!!!!!!!!!!
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! U!! !
! ! !!!
! ! ! ! ! !!
IGL!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !! ! $ $ ' & ' & R! $ $ ' R! $ $ '
R! $ $ ' %!IGG ! ! !
! !
( %! ! !
! !
!& (! !
บทท ๗ ประเภทและระดบ แหงนพพาน และผบรรลนพพาน ๔๑๓
ถาผนนไปบาเพญสมถะจนไดวโมกข กจะเปลยนไปเปนสมาธนทรยเปนตวนา ทวาไดวโมกขในทน
หมายถงวโมกขท ๔ ขนไป (คอไดถงอรปฌาน) สวนผทยงคงมสทธนทรยหรอปญญนทรยเปนตวนา กอาจไดถง
รปฌานท ๔ แตไมสามารถไดอรปฌาน พดคลมๆ วาไมอาจไดวโมกข (อยางไรกด ถงหากจะมสมาธนทรยเปน
ตวนา แตเมอถงตอนทายสด สมาธนทรยนนกตองกลายเปนฐานใหแกปญญนทรยอยด ตางแตวา กวาจะถงตอน
นน สมาธนทรยกไดชวยใหเกดวโมกขเสยกอนแลว)
ทกขไณย หรออรยบคคล ๗ สมพนธกบอนทรยและวโมกข ดงจะเหนไดตอไปน อยางไรกด ตามปกต ทกขไณย ๗ นน ทานแสดงตามลาดบจากขนสงลงมาตา แตในทน เพอใหเขากบ
แบบท ๑ จงจะแสดงจากขนตาขนไปหาขนสง ดงน ก. พระเสขะ หรอ สอปาทเสสบคคล
๑. สทธานสาร (ผแลนไปตามศรทธา หรอผแลนตามไปดวยศรทธา) ไดแก ผปฏบตเพอบรรลโสดา-ปตตผล ทมสทธนทรยแรงกลา อบรมอรยมรรคโดยมศรทธาเปนตวนา (ทานผน ถาบรรลผลแลวกลายเปนสทธาวมต)
๒. ธมมานสาร (ผแลนไปตามธรรม หรอผแลนตามไปดวยธรรม) ไดแก ผปฏบตเพอบรรลโสดาปตต-ผล ทมปญญนทรยแรงกลา อบรมอรยมรรคโดยมปญญาเปนตวนา (ทานผน ถาบรรลผลแลว กลายเปนทฏฐปปตตะ)
๓. สทธาวมต (ผหลดพนดวยศรทธา) ไดแก ผทเขาใจอรยสจธรรมถกตองแลว เหนธรรมทพระ
ตถาคตประกาศโดยแจมชด ประพฤตปฏบตถกตองด และอาสวะบางสวนกสนไป เพราะเหน
(อรยสจ) ดวยปญญา แตมศรทธาเปนตวนาหนา (หมายถงผบรรลโสดาปตตผลแลวขนไป จนถงผปฏบตเพอบรรลอรหตตผล ทมสทธนทรยแรงกลา; ทานผน ถาบรรลอรหตผล กลายเปนปญญาวมต)
๔. ทฏฐปปตตะ (ผบรรลสมมาทฏฐ) ไดแก ผทเขาใจอรยสจธรรมถกตองแลว เหนธรรมทพระตถาคตประกาศโดยแจมชด ประพฤตปฏบตถกตองด และอาสวะบางสวนกสนไป เพราะเหน (อรยสจ)
ดวยปญญา (หมายถงผบรรลโสดาปตตผลแลวขนไป จนถงผปฏบตเพอบรรลอรหตผล ทม
ปญญนทรยแรงกลา; ทานผน ถาบรรลอรหตผล กลายเปนปญญาวมต) ๕. กายสกข (ผเปนพยานดวยนามกาย หรอผประจกษกบตว) ไดแก ผทไดสมผสวโมกข ๘ ดวยกาย
และอาสวะบางสวนกสนไป เพราะเหน (อรยสจ) ดวยปญญา (หมายถง ผบรรลโสดาปตตผลแลวขนไป จนถงผปฏบตเพอบรรลอรหตผล ทมสมาธนทรยแรงกลา; ทานผน ถาบรรลอรหตผล กลายเปนอภโตภาควมต)
ข. พระอเสขะ หรอ อนปาทเสสบคคล ๖. ปญญาวมต (ผหลดพนดวยปญญา) ไดแก ทานผมไดสมผสวโมกข ๘ ดวยกาย แตอาสวะทงหลาย
สนไปแลว เพราะเหน (อรยสจ) ดวยปญญา (หมายถงพระอรหนตผบาเพญวปสสนาเปนตวนามา
โดยตลอด จนสาเรจ) ๗. อภโตภาควมต (ผหลดพนทงสองสวน) ไดแกทานผไดสมผสวโมกข ๘ ดวยกาย และอาสวะ
ทงหลายกสนไปแลว เพราะเหน (อรยสจ) ดวยปญญา (หมายถงพระอรหนตผบาเพญสมถะมาเปน
อยางมากกอนแลว จงใชสมถะนนเปนฐานบาเพญวปสสนาตอ จนสาเรจ)
!!
!
!
LJJ !
#!
#!
#!
#!
#!
#!
#!
LJ7!!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! !!
!!
! !!!
!!
!!
!!!
!
!
!
$ $ ' '
!*& +
!
! $ $
!(
! !!(!
!! !!(!
!!( %!
! !!(
!!!( %!
! !! !(! !! !(
! R! !
+! !
' ' R!
!(!
!%! !! !
!%! !!!!!
%! !
!!!
%!!
%!
!
!! $ $ 'R! ! $
! !*&
!
!
!
' R! $!( $
! $ $ '!
!!
! !
!
!
& ' %!
$ ' R! $
+$ !*
! !
!
$ ' '$ ' '' %!
%!
!
!!
!!
!
!
!
!
$ ! ' &
*& +! !
LJJ!LJ7!
R! ' R!%!
!
!
!! !
!
!
!
!
%R!
$ $ ' '!
!!
!
!!!!!
!
!
!
!!! $ $
!
!
R!
!
!!
!
!
' ' !
!
! !
!
!
$!
$!
$!
!/
$!
(
R!
$!!!
!
!
!
!
!
"!!! !%!
!!!
/ %!! !
!
!!! !
!(
!
!
$ $ '
!
!!
!(!%!
!! $ $ ' &!
!
$
!
!
!' & !
!
!!
! !(!
!
' &!
!
!
! !
!
!
!! $ $ '
!
! ! ! !
! %!! !!
! !%!
!j!
! ! !
%!
!
'
' %!
! !
! !!
!( !%!
! !
!
!
! ! $ $
!!
!
!
!( $ $ '
( !
$ $ ' R!!!
!
! !(!
' & '
( !
' ' %R!
!
$ ' R!!
!!!!
!!%!
!(& $!
! !
! !
!
!
!%!
$ $ '! !(
!!!! !
!! !!
!g! %!
!!
$!!!
LJ9!!
! !$ $ '
!
!
%!!
! ! !! !' R $ $
!
!
!!
/+2!!!
! ! !! $ $ '
! !
!
!& '
! !!
!! !
& R! $$ ' '
!' R!R! ' '
!
!!
$ !!R! $ $ '! $ $ '
!
!
%!R! ' R!
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
!( ! ! ! ! !
%! !( ! ! !
%!!
! ! ! ! ! ! !
R! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !!
! !!
! ! ! ! !
! !( %!
!!!
! ! !
! ! !!( ! !
%! ! ! ! &
! ! LJ;!!!
! ! ! ! !(
%! LJ<! LJH! !
! ! !!!
! ! !
!!
! ! ! ! ! !LJK! ! ! ! !( %!
!( %! ! !
! ! ! !
! ! !
!!!
LJ;!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' !LJ<!! $ $ ' ' !LJH!! $ $ ' & ' !! ! $ $ ' & ' & R! !
! ! ! $ $ ' ' %! ! !! $ ' %!LJK!! ! $ $ ' ' ! !
! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! !LJI! ! ! !' ! ! !
(! ! ! ! !
! ! ! !!!
! ! ! !
! ! LJL!
!!!
! ! !LJG!
!! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! !
! !
#! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
#! ! ! ! !
#! ! ! ! ! !
#! ! ! ! ! ! ! L7J!
&! !!! ! !
&! !!! ! !
&! !!! ! !
&! !! ! !
LJI!! ! $ $ ' ' !LJL!! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !LJG!! ! ! ! ! ! %!
!! %! !! $ $ ' ' %!L7J!! ! ! ! ! $ ' R! ' R! ! $ ! ! ! ! ! $ $ '
' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' ! !
!
! ! ! ! ! ! !
!
#! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !(
%! ! !( %! ! ! L77!
#! !! ! !
!
#! !! ! ! ! ! ! ! ! !&! ! ! ! !
!&! ! !
! !&! ! ! !
#! ! ! ! ! ! ! ! ! !&! ! ! ! !&! ! !&! ! ! !&! ! !&! ! !&! ! !
#! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
#! !! !#! !!! !( %!#! !!! !#! !!! ! !#! !! ! !#! !!! ! L79!
! ! !
$!! ! L77!! ! !! !! !! $ $ ' R! ' R!! $ ' R!!
$ ! ' 8! !! ! $ $ ' & ' & ! ! $ $ ' & ' & ! %R! ! ! ! $ $ '
' R! ' R! $ $ ' ' R! ! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' ! !L79!! ! ! ! ! ! ! R! $ ' !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! !
! ! ! ! $ $
' ' ! ! ! $ ' ! %!
! ! !
!
!!
! #! ! ! ! !
! !( $ $ ' ' R! $ $ ' ' %!
! ! ! ! !( !
! ! ! ! ! %! ! !(
! ! ! ! ! %! !' (! ! !
! ! ! !&! !! !! !
! ! ! ! !&! !! ! ! !
! !
! ! !( ! %! !
!( ! %! ! ! ! !
! ! ! !!!
! ! ! ! ! ! ! !
! !( %! ! !
! !' (! ! ! !' (! !
! !( ! ! ! !
! ! !&! ! $ $ %!
! #! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!( ! ! ! ! ! !
! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! %! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !(
! %! ! ! ! ! !!! ! ! ! ! ! ! ! ! !( ! $
' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' '
R! $ $ ' ' %! ! ! !
! !!!! ! ! ! ! !
( ! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' %! ! ! ! ! !
! ! ! !( $ $ ' ' R! ' %! ! !
! ! ! ! ! !!' (! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
!
! !' !
! !( %! !( %! ! !( %!
! !( %! ! (!! $ $ ' ' %!!!
!' (! ! ! !( $ $ ' &
' & %! ! !
! ! ! !
! ! ! !
!( $ $ ' ' R! ' %! !' ! ! !( %!
! ! ! R! Z! !
! 8! ! ! ! !
! ! ! ! ! R! ! Z!
! ! ! $#$ ! ! ! !
! ! ! ! ! ! $$$ (!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !( ! $ $ ' R! $ $ %!
! ! ! ! ! ! ! ! 8! !
! ! !( $ $ %!
! #! !
! ! ! ! ! ! !
!( ! %! ! !
! ! ! !( ! $ ! ' R! $
! ! ' R! ' 8! ! ! %!
!' (! ! ! !'
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! (!! $ $ ' ' ! ! $ $ ' ' ! ! ! $! %!!!
! ! ! !
! ! !
!( ! $ $ ' R! $ $ R! $ $ ' R! ! ! $ $ ' R! $ $ ' R! $ $ ' !" $ $
' !" $ $ ' !" $ $ ' !" # $ !" $ $ !" $ ! ' R! $ $ ' R! ' R! $ $ ' !" # $ !
" $ $ ' !" $ $ ' !" $ ! ' R! $ $ ' R! $ $ !" $ $ ' R! $ $ R! $ ' R! $ $ '
R! $ $ ' R! $ $ ' R! # $ R! $ ' !( ! ! ! ! %!!
! ! ! ! ! ! !(
%! !( ! $ $ ' ' R! $ $ ' R! $ $ ! %! ! !
' (! ( ! ! ! 8! ! !
! ! ! ! %!!
! #! ! !
! ! !
!
! ! !
!! ! ! !
! !( ! $ $ ' ' R! ' R! ' R! ' %! !
! ! ! !( ! $ $ ' ' R! ' %!!!
! !' (! ! ! ! !( ! $
$ ' ' R! ' R! $ $ ' ' %! !
! ! ! !' !( %! #! ! ! !
! (!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R!
$ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' %!!
! ! !
!' ! ! ! ! ! ! &
! ! !( %! !( %!
$$$ $$$R! ! !( %! ! !
( %! ! !( %! ! ! ! ! !( %!
$$$( $ $ ' ' R! ! $ $ ' ' R! ' R! ' R! $ $ ' ' R! ' R! '
R! ! $ $ ' %!!!
!* +! !' $$$ $$$
! !( %! ! #! ! !
! (! ! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R!
' %! !' (! ! !
! ! ! ! !
!' (! ! !(
! ! $ $ ' ' ! ! ! ! $ ! !
!' (! ! ! %!
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
!
! ! ! !( %!,! !( %!,! !( %!
! !( $ $ ' ' %!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!( ! ! %! !( %! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !( ! $ $ ' ' R! ' %!!
! ! ! ! !
! ! !( ! $ $ ' %! !
! ! !( $ $ ' %! ! ! ! !
! !( $ $ ' R! ! $ $ ' ! %!!!
' (! ! ! ! ! ! !( !
!%! $ ' ' R! $ $ ' R! !%! $ ' '
R! !%! $ $ ' ' R! $ $ ' R! !%! $ $
! ! ! ! ! ! !
!
' ' R! !%! $ $ ' ' R! ! !
! ! !( $ $ ' R! ' R! ' %! !
! ! !( ! ! $ ! ! $ $ ' ! %!
! $ ' ' ! !' (! ! ! ! ! ! ! ! !!!
! ' (! ! !' ! !
! ! (! ! ! ! ! !
! !( $ $ ' R! ' R! ! $ $ ' 8 R! ! $ ! %! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !( ! $ $ ' %! ! &!
! ! ! !
! ! ! !( ! $ $ %!
! !' (! !' ! (!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
!! ! !! !!!!
' (! ! ! ! !
! !( ! $ $ ' ' R! ! R! !
$ $ ' R! $ $ ' R! ' R! $ $ ' R! $ $ ' R $ ' R! ! $ $ ' ! R! !
! ! ! ! ! %!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !( !
$ $ ' ' R! ' %!
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
บทท � ๗ ประเภทและระดบ แหงนพพาน และผบรรลนพพาน ๔๒๓
๒๒/๑๗๙/๒๓๘; การจบฉวยทอนไมและศสตราเพ"อทารายกน – ข.ม.๒๙/๓๘๔/๒๕๘; ท"แปลกนวาลบคลา คงจะมาจากชาดก วาดวยกาเนดของสวรรณสาม กสราช และมณฑพยกมาร (ชา.อ.๗/๖; ๘/๑๓๕; ๙/๑๒๔) วาฤาษปรามาสนาภของภรรยา เปนตน ซ"งนาจะเปนการเอาน<วแตะ จ<หรอจดลงท"สะดอมากกวา (ด สงคณ อ.๓๖๙ และ ม.อ.๒/๔๑๘ ประกอบ) หรอเทยบเคยงจาก วนย.๑/๓๗๘/๒๕๔ ซ"งอธบาย “ปรามสนา” โดยไขความวา อโต จโต จ สAโจปนา แปลไดวา ลบ หรอสไปมา
อยางไรกตาม ความหมายของ“ปรามาส” ในดานหลกธรรม มคาอธบายเฉพาะชดเจนอยแลววา “สภาว อตกกมตวา ปรโต อามสตต ปรามาโส” แปลวา จบฉวยเอาเกนเลยสภาวะเปนอยางอ"นไป จงแปลวา ถอเลยเถด คอเกนเลย หรอคลาดจากความเปนจรง กลายเปนอยางอ"นไปเสย (นท.อ.๑/๓๓๙; ๒/๔๗; ด นท.อ.๑/๒๐๐,๓๐๑; สงคณ อ.๑๑๗ ดวย) เชน ตามสภาวะท"จรงไมเท"ยง จบฉวยหรอยดถอพลาดไปเปนวาเท"ยง ศลพรตมไวฝกหดขดเกลา เปนบาทฐานของภาวนา กลบถอเลยเถดไปเปนอยางอ"น คอ เหนไปวาบาเพญแตศลพรต กจะบรสทธHหลดพนได
สลพพตปรามาสน< กเปนทฏฐ คอความเหนหรอการยดถออยางหน"ง (เชน ข.ส.๒๕/๔๑๒/๔๙๐; อภ.ส.๓๔/๖๗๓/๒๖๓; ม.ม.๑๓/๘๕/๘๐; นท.อ.๑/๑๒๒) จงมปญหาวา เหตใดตองแยกตางหากจากสงโยชนขอท" ๑ คอสกกายทฏฐ ซ"งเปนทฏฐเหมอนกน อรรถกถาอธบายวา สกกายทฏฐ ความเหนยดถอตวตนน<น เปนทฏฐพ<นฐานอยกบตนเองตามปกต โดยไมตองอาศยตรรกและการอางองถอตอจากผอ"น สวนสลพพตปรามาส เปนทฏฐช <นนอก เก"ยวกบปฏปทา คอทางแหงการปฏบตวาถกหรอผด เปนอกเร"องหน"งตางหาก คนละข <นตอนกนทเดยว (ด นท.อ.๑/๓๓๙) จงตองแยกเปนคนละขอ และเพราะสลพพต- ปรามาสเปนเร"องของปฏปทาน"แหละ ทานจงอธบายเช"อมโยงใหเหนวา สลพพตปรามาส เปนอตตกลมถานโยค อนเปนอยางหน"งในท"สดสองดาน ซ"งชาวพทธพงหลกเวนเสย เพ"อดาเนนในมรรคาท"ถกตอง คอมชฌมาปฏปทา (ด อ.อ.๔๔๖)
ปรามาส ใชมากอกอยางหน"งในรปท"เปนคณนามวา “ปรามฏฐ” แปลวา “ซ"งถกจบตองแลว หรอจบตองบอยๆ”
หมายความวา แปดเป< อน หรอเสยความบรสทธHไปแลว ทานอธบายวา ถกตณหาและทฏฐจบตอง คอ เปรอะเป< อน หรอไมบรสทธH เพราะถกตณหาและทฏฐเขามาเกลอกกล <วพวพน คอ รกษาศลบาเพญพรต เพราะอยากไดผลตอบแทนเปนลาภยศสรรเสรญสขสวรรค หรอเพราะเขาใจวาจะไดเปนน "นเปนน" ตามลทธหรอทฤษฎท"ยดถอเอาไว ศลท"บรสทธHจงเรยกวาเปน “อปรามฏฐ” ไมถกตณหาและทฏฐแตะตองใหเปรอะเป< อน ประพฤตดวยปญญา ถกตองตามหลกการและความมงหมาย เปนไท คอไมเปนทาสของตณหาและทฏฐน <น เปนศลระดบพระโสดาบน (เชน ส.ม.๑๙/๑๔๑๒/๔๒๙; ฯลฯ ฯลฯ; อรรถกถาอธบายใน วนย.อ.๓/๔๘๖; ท.อ.๑/๑๓๙; ๒/๑๗๗; ส.อ.๓/๓๘๗; อง.อ.๓/๑๑๔;วสทธ.๑/๑๖; ด ส.อ.๒/๑๒๕ ดวย; แปลอกอยางหน"งวา ไมถกปรามาส คอใครๆ ทวง ตาหน ดหม"น หรอหาเร"องไมได)
ลกษณะสดทายของการถอศลพรตท"พลาดหลก กคอ การถอท"เปนเหตใหมาทะเลาะววาทเก"ยงแยงกนวา ใครด ใครเลว ทานผด ฉนถก หรอเปนเหตใหยกตนขมผอ"นวา เราทาไดเครงครดถกตอง คนอ"นเลวกวาเรา ทาไมไดอยางเรา เปนตน (ด ข.ส.๒๕/๔๑๒/๔๙๑; ๔๑๙/๕๐๕)
เทาท"กลาวมา พอจะสรปลกษณะการถอศลพรตท"เปนสลพพตปรามาสไดวา เปนการถอดวยโมหะ หรอดวยตณหาและทฏฐ ซ"งแสดงออกในรปของการถอโดยงมงาย ไมเขาใจความมงหมาย สกวาทาตามๆ กนไปอยางเถรสองบาตรบาง ถอโดยหลงผดวาศลพรตเทาน<นกพอใหถงความบรสทธHหลดพน หรอถออยางเปนพธรตองศกดHสทธH วาทาไปตามน<นแลว กจะบนดาลผลสาเรจใหเกดเองบาง ถอโดยรสกวาเปนขอบงคบลอยๆ เปนเคร"องบบค<นขนใจ ไมรวาจะทาไปเพ"ออะไร เพราะไมเหนโทษของส"งท"พงงดเวน ไมทราบซ<งในคณของการละเวนส"งท"ช "วเลวและการท"จะทาตามขอปฏบตน <นๆ จาใจทาไป ไมเหนประโยชนบาง ถอเพราะอยากไดเหย"อลอ เชน โชคลาภ กามสข เปนตนบาง ถอเพราะมความเหนผดในจดหมายวา ศลพรตจะทาใหไดเปนน "นเปนน"บาง ถอแลวเกดความหลงตวเอง มอาการยกตนขมผอ"นบาง
ลกษณะการรกษาศลบาเพญพรตท"ถกตอง ไมเปนสลพพตปรามาส กคออาการท"พนจากความผดพลาดท"กลาวแลวขางตน ซ"งแสดงออกดวยการปฏบตท"เกดจากความรตระหนกวา กระทาเพ"อฝกหดขดเกลาตนเอง เพ"อเปนบาทของสมาธ เพ"อความสงบเรยบรอย เพ"อความดงามของประชมชน ปฏบตดวยมองเหนโทษของการเบยดเบยน ทราบซ<งวาความสงบเรยบรอย ไมเบยดเบยนกน เปนตน เปนส"งท"ด เหนคณเหนโทษแลว ละอายบาป มฉนทะท"จะเวนช "วทาความด โดยพรอมใจตน ตลอดจนถงข <นสดทายคอ ไมกระทาช "วและประพฤตดอยางเปนไปเอง มศลและพรตเกดข<นในตวเปนปกตธรรมดา ไมตองฝก ไมตองฝน เพราะไมมกเลสท"จะเปนเหตใหทาความช "ว เขาลกษณะของฐานหน"งใน ๖ ท"พระอรหนตนอมใจไป คอ ขอท"วา พระอรหนต
! ! !
!! ! ! ! !( $ '
' R! $ $ ' ' %!!
! ! ! !
! ! ! !!
! ! ! !' (! !
! !( $ $ ' ' R! $ $ ' ' %! !' (! !
!( $ $ ' ' %! !!!
! ! ! !( $ $ ' ' %!
! ! ! ! !
! ! !(
8! ! $ $ ' ' & ' %!!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!( ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' %!!
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !( ! $ $ '
' ! %! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! #! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
R! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !( ! ! !
! ! ! ! ! %!!
! ! ! ! ! !
!!
* +! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !( %! !
( %! !( %! ! !( %! !(
! %!!!
!( %! ! ! ! ! !#! ! ( ! %!!! ! !! !! ! ! ! ! !#! ! ( ! %!!! ! !! !!! !! ! !#! ! ( ! %!!! ! !! !!! ! !#! ! ( ! %!!! ! !! !!! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
( ! ! ! %! $!
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !( ! %!
! ! ! !( $ $ ' ' %! !
! ! ! ! !( ! ! $ $ ' ' %!!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !( ! %!
! ! ! ! !( ! !
! ! %! ! $ $ ' R! $ $ R! !
$ !( ! $ $ ' ' ! %!!
!
!
!
! #! ! #!!
!%! 8! !&! !
!
! !
! ! !! ! !
$! !,! !!! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !! !!!
! ! !( !* +%!!( ! ! %!
!* +!!! !) )! !
! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !( %!!!
! ! !
! !
!( ! ! ! &
! ! ! ! %!! !
! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! !!
! ! !L7;! ! ! !
! ! ! ! !
L7;!! ! ! $ $ ' ' R! ' R! ' ! R! ! ! $ $ ' ' ! !
$ $ ' !! %R! ! $ $ ' ' ! ! ! ! ! ! !
!
! !! !#! -! !%! ! ! !
!
! ! ! ! ! !
! !
!( ! ! !
! %! ! ! ! !
! ! ! ! !!! ! ! ! ! !! ! !
!!!
! ! !
! ! ! ! !
! !! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !( ! !
! ! ! ! %!! ! ! ! ! !
L7<! !!!!( ! ! %! !! ! ! ! ! !
! !!! ! ! !
! !( ! %! !
! ! ! ! L7H#7!!
!( %LJG#9! !
! ! !
! ! !
! ! LJG#;!( %! !
! !( %! !( ! ! ! ! %LJG#<!! !
L7K#7! ! ! ! ! L7J#9! L7J#;!!! ! ! L7J#<!!!!
! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
%!L7<! ! ! ! ! !
! ! !! ! %!
!! ! ! ! $ ! ' & %!L7H#7$9$;$<! ! !!
! ! !
!! ! ! ! ! ! &
! ! !! ! ! ! L7I#7! !L77#9! ! !
! ! !
! ! L77#;!!!! L7L!
! !
! ! !
! ! !
! ! ! !! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
!!! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! !L7G!
! ! !
L7K#7 ! $ ' /! !!!!
L7J#9! $ ' /! ' /! R! $ $ ' !!!!L7J#;! $ $ ' ' !!!!
L7J#<! ! $ ' R! $ $ ' R! $ $ ' ' !L7I#7 $ $ ' & ' & R! & ' & !!!!!!
L77#9! $ $ ' !!!!L77#;! $ $ ' ' !
L7L ! ! ! ! ! !! !( %! ! ! !( ! !
! ! ! ! %! ! ! ! !! ! !( $ $ ' ' 4! $ $ ' ' %! !
! !( $ $ 4! $ $ ' %! !! ! ! ! $ $ ' ' 4! $ $ ' & ' & 4! $ $ ' ' 4! ' 4! $ $ '4! $ $ ' 4! $ $ 4! $ ! ' 4! $ $ !( 4! %!
L7G!! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ! $' R! $ ! ' R! ! ! ! !! $R! $ ! ! ! !
%! ! ! !! $ $ ' ' R! $ %!! ! ! $ ' ! ! $ ! '! ! ! ! !'
! ! ! !(! !! $ ! %! ! ! ! $ $ ' ' R! ' ! !
! ! ! ! ! ! ! $!! $ $ ' %! ! ! $!
! !! !#! -! !%! ! ! !
!
$! !&! /2+!! ! !
! !! ! ! ! ! ! ! !!! ! ! !
! ! !!! ! !
! ! !!!
! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! L97!!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
( ! ! %!!! ! !
! ! ! !!!! ! L99!!
! ! ! ! ! ! ! ! !
!!!
! ! ! !
! ! ! ! !
!( ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! %!!
L9J!! ! ! ! ! ! !
!! ! ! ! %! !L97!! ! ! !! %! !
$ $ ' !L99!! ! #! ! ! $ $ ' R! $ $ ' R! $ $ '
R! ' R! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' R! $ $ R! $ $ R! ! !
! ! $ $ ' R! $ $ ' R! $ $ ' R! ' R! $ $ ' R! $ ! ' R!! $ ! ' R! R!
! ! ! $ $ ' R! $ ! ' R! ! ! !
$ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! !
!' ! (! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! R! ! $ $ '
' ! R! ! ! $ $ ' ! !
! ! !
!! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !' ! 8! ! (L9;!!! ! ! ! ! L9<!(
! %! ! ! ! ! !! !( %!!
! ! ! !! ! !' !
! ! ! ! (L9H!!!! L9K! !
! ! ! ! L9I!(
! ! ! !
%! !
( ! ! ! ! !$ !! %! ! ! ! )/-/!
( ! ! '!$ %! &! !'!$ %! )!!
( ! ! '! $ %! &!! '!$ %! )!
( ! ! !! &! ! ! &!
! )/-2!
L9;!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !L9<!! ! $ $ ' R! $ $ ' R! ' 8 R! $ $ ' 8 R! ' 8 8 R! $ $ R! $ $ R! $ $ ' R! $ $
8 R! !' (!!! %! ! !L9H!! ! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' '
R! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! !L9K!! $ $ !L9I!! $ $ !L9L!! ! ! ! ! ! %! ! ! !! %! !! $ $ ' %!
L9G! $ $ ' & ' & R! ! !!! ! $ $ ' ' %! ! ! !
! ! ! ! ! ! %R! !! !! ! ! ! !
! $ $ ' ' ! ! ! ! ! !!%!
! !! !#! -! !%! ! ! !
!
! ! ! ! !
! !!!
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
!!!
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !!
! ! ! ! !!
# ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
! !( ! !"! 8! !"!
! %! ! ! ! &
! !
# ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! !
! ! !
!!!
! ! !
! ! ! ! !
!
!( ! ! %!
! ! ! !
! ! !
! ! ! !
!!!
! ! !
!
! ! ! L;J!(
! ! !
%!!!
! ! ! !
!! !! !! !! !!!!!
! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! !!!
! ! ! ! ! ! ! !
&! ! ! ! \OC!(
! %! !( %! \O:!(
! ! %! \OO!( %!
! ! L;<!
! !
!! !' (! ! ! ! !!
! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !!
L;J!! ! ! ! !
!! ! $ $ ' & ' & ! ! ' & ' & %R! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !! $ $ ' & ' & %!L;7!! ! ! ! ! ! ! ! !
! %! ! ! ! $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $
' ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ! ! ! $ $ '
' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' '
R! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' !L;9!! $ $ ' ' !! ! ! ! %R! ! ! !
$ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' !L;;!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !L;<!! ! $ $ ' R! $ $ ' 8! R! ! $ $ ' ! ! ! ! ! ! ! !
! !! !#! -! !%! ! ! !
!
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
( 8! ! %! !( !
%! ! ! !
! ! ! !( %!
! !( %L;H!
&! ! ! !
! ! ! ! ! ! !( ! !%! L;K! ! ! !
! !' (! L;I!
! ! ! !
! ! ! ! !! !( %! ! ! ! !!!!!!
! ! L;L! ! !
! ! ! !' (!: ! ! %! ! \O[!!!( %! ! !( %! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !!( ! ! %!!!
L;H!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' & ' & R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' R! $ $ ' R!!!!!!!
$ ' R! $ ! ' R!! $ $ ' ! 8! ! $ $ ' ! ! %!L;K!! ! $ $ ' ' ! ! ! ! ! !! ! $ $ ' R!
$ $ ' ! ! $ $ ' ' %! ! !! $ $ '' %! ! ! ! ! !
!! ! $ $ ' ' ! ! $ $ %!L;I!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' 8 R! $ $ ' 8 R! $ $ ' 8 R! $ $ ' R! $ $ ' R! $ $
!! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R!
$ $ ' ' R! $ $ ' R! $ $ ' 8! $ $ %R! !! $ $ ' ' %!! ! ! ! !! %! R! !! ! $ %! !! ! ! ! R! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! %R! ! ! ! $ $ ' & ' ! !
L;L!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R $ $ ' R! $ $ ' R! $ $ ' R!! ! $ $ ' ' !
L;G!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' 8 !
! ! !
!
! ! ! !
! ! !( ! ! ! !
! ! %! ! !
!! !! !!
!
! L<J!
! L<7! ! !( %! !
! L<9!
( %! ! !
! ! ! !
! L<;! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
( %! ! ! ! !!
! ! L<<!(
!
%! !( ! %! L<H!(
%!
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! L<K!
! ! ! !( !
%! ! !!
L<J!! !' ! (!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' %!L<7!! $ $ ' ' R! $ $ ' !L<9!! $ $ ' ' R! $ $ ' !! ! ! ! ! ! $ $ '
' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' %!L<;!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' '
R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ R!
$ $ R! ! !L<< !! $ $ ' ' R! ! $ $ ' & %!L<H !! $ $ ' ' R! ! $ $ ' %!L<K ! ! ! !
! !! !#! -! !%! ! ! !
!
! ! ! !
!( !
! ! !
! !
%L<I!!
! ! ! !L<L! L<G! LHJ! ! !
! !!
! ! !
! ! ! ! ! !
!LH7!!
! ! ! !
!!!
L<I
! $ $ ' & ' & R! ' R! $ $ ' ' & R! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R!
$ $ ' ' & R! ! ! ! !
R! $ ' !
! !' ! ! !! %! !
(! $ ! ' ! !' (!! !
! &! !
! ! ! !
! ! R!
! ! $ $ ' ' ! !' $$$ !! %!
8! $$$ ! ! (! !
! ! ! $ $ ' ! &! $
R! ! $ $ ' ' ! ! $ $ ' ' ! ! ! !! %!!
!! $ $ ' R! $ $ ' ! &! !! %!!
R! ! $ $ ' ' ! ! ! !! %!! ! %! ! ! ! R! ! ! ! $ $ ' '
R! $ $ ' ' %! ! ! ! $
! ! ! ! !
! ! ! ! ! $!L<L!! ! !! %! ! ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R!
$ $ ' ' !L<G!! ! ! ! ! ! ! ! ! !! $ $ ' ' R! $ $ ' %!LHJ!! ! ! ! ! ! ! $ $ ' ' 8! ' R! $ $
' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' & R! $ $ ' ' R! ' !LH7!! $ ' !
! ! !
!
! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
!( %! LH9!
! ! !!!
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
!' ! ! ! ! ! ! !( ! %!
! !( ! %! ! ! (LH;! :U! ! %!
! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! LH<! ! !
! ! ! ! !
! !( !
! !
! ! !
%!!!
! ! !( .! ! !$ %! ! )LHH!!
LH9!! $ $ ' ' !! ! ! ! ! !
! 8! ! $ $ ' %R! ! !! $ $ ' & ' & %!
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!! ! $ $ ' ' ! ! ! ! !
! ! %!LH;!! $ $ ' ' !LH<!! ! ! !LHH!! $ $ ' 8! ' 8! R! $ $ ' ' R! ' R! ' R! ' R! $ $ ' ' R! !
$ $ ' ' ! ! !' ! ! ! ### ### ### ### !! (! ! ! ! !
! !! !#! -! !%! ! ! !
!
!( %! ! !! ! !!!
(### ! ! ! !$ ! %!
( ! ! !$ %! ! !! !$ %! ! !
$ %! ! ! ! ! !! ! ! )/09!
!( %! ! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !!!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! !!!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !LHI! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !!
LHK!! $ $ ' & ' !! ! ! ! ! !
! ! %R! ! $ $ ' & ' & ! !
!LHI!! $ $ ' ' R! $ $ ' !
! ! !
!
! ! !
! !( ! !
! ! ! %!
! ! ! !
! ! ! !!LHL! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !
!
! !
! ! !
! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!!
! ! !
! ! ! ! ! ! !!
! ! ! LHG!!
&! !! !( %! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
&! !! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! ! !
LHL!! $ $ ' ' R! $ $ ' !LHG!! ! $ $ R! $ $ ' R! $ $ ' R! $ $ ' R! $ $ ' R! ' R! $ ' R! ! $ $ !
! ! $ $ ' ' R! ' R! $ ' R!! # $ ! !! &! !
! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' ! ! $ $ ' ' !
! ! ! ! ! %!
! !! !"! #! !$! ! ! !!
" !! ! ! !! ! ! !
" !! !
! ! ! !
! !" !! ! ! !
! ! !
! ! ! !! ! !" # # $! ! "
%!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!!!!!!!!!!!
!! !
! ! !
!
!!
! #! ! !! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
!!
! ! 2 +! ! ! !
! !!!
! ! ! !
! ! !
! ! !
$! ! ! ! ! ! ! !
! !
! !
!
$! ! ! !
! ! ! !
!
! ! !
! ! ! !!
! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !!!
! !( %! ! ! ! !
! ! !!
! ! ! !
! ! !
! ! !
!!
! !' ! ! !
! ! ! ! (!
! !!
! !! !#! -! !%! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! !
! !!!
! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! ! !!!
! ! ! ! !
! ! !
! ! !!!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! !!!
! ! !
! ! ! ! !
! ! !!!
! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! !O;/9<1!!
! ! ! !' 3! ! (! !
! ! ! ! !' ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !( %! $$$(!
: ! $ $ ' ' ! 8! ! ! $ $ ' ' R! $ ' %!
! ! ! ! !
! !
! ! !
! ! ! !
! ! !
! ! !
! !
!
!
! $! ! #!!
LKJ!
!
! !
""! ! !
$! ! ! ! !
'!$! ! '!$! ! ! ! ! !&
'! '!$! !& '! ! !
& '! !&
'! '!$! ! ! ! '!$! ! ! '!
! !
! ! !! ! ! !!! !
! ! !!
(! !!( ! ! !
! ! ! !! ! !$ %)/95!
! ! ! LK9!! !( %!
! LKJ!! ! ! ! ! !LK7!! ! ! $ $ ' ' R! ! ! ! !
!
!
! !! ! ! ! !
!
( ! ! !! ! '! $ %! ### &!
! ! /9,! ! !! ! ! !
### ! &! !$ !! %! ! !
! ! ### ! !$ %! /98!!!
( &! !$ %! ### !! !$ %###)!
! ! ! ! !! ! !
! ! ! !! ! !!!
! ! ! !!!
( ### &! ! ! !&! !$ %! ! !
! ! &! !$ %! !###)!!!
! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! &!
! ! ! !!
( ! ! !$ %!! !$ ! %! )/90!
LK9!! ! ! ! ! !! !! $ $ ' ' %R! ! !! $ $ ' ' %R! ! ! $
$ ' ' %R! ! ! !LK;!! ! ! ! !' (! ! !
! !! ! ! ! %!LK<!! ' !! %! (! !' ! ! (! !' (! $ $ ' ! !' !! ! ! ! %!
! (! !' (8! $ $ ' !! ! $ $ ' ! ! $ $ ' ! !' ! (!
! ! ! ! Z! !LKH!! $ $ ' ' !
! ! !
!! ! ! ! !( ! %!
! ! !
!( ! %! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !! ! !
! ! ! !! ! ! !
( ! ! !! !
! ! ! ! !! ! ! ! ! ! )/99!! ! ! ! ! !
! !!( ! %! !
! LKI! ! !! ! ! !
! ! ! ! !LKL! ! !
! !
! ! ! ! ! ! !( %!! LKG!
LKK!! $ $ ' ' R! ! !!
! ! %! !' ! !!! %! ! ! ! ! $
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !! (!
! ! ! ! !' ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ### ###!! %$$$(! ! $ $ ' ' %! !! $ $ ' ' %! ! !
! ! ! !! $ $ ' R!$ $ ' %! !! ! !
! ! ! %!LKI!! ! $ $ ' R! !LKL!! ! ! ! !
!! ! ! ! ! %!LKG!! ! Z! ! !
! !! ! ! ! !
!
! !$ %!
! ! ! !
! ! ! ! !
#! !! !( ! !
%!#! ! ! !( ! !
%!#! !! !( ! !
%!#! !! ! !
!( %LIJ!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
( ! !! !$ %! ! ! ! ! !
! ! "!( #! ! &!
! &! ! ! ! &! !! ! ! ! ! !( #! ! &!
! &! ! ! ! &! !! ! ! ! !( #! ! &!
! &! ! ! ! &!! ! ! ! ! !( #! ! &! $ %!
! ! ! &! !! ! &! ! ! ! !
! )/15!
! ! ! LI9! !( %!
! ! ! !( ! ! %!
! !( %! !( ! %! !( LIJ!! ! ! ! ! ! ! !! $ $ ' R! $ ' %R! !' (!
! ! ! $ ! ' !LI7!! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !! ! $ ! ' %!LI9!! $ $ ' & ' & !! ! ' ' R! ' %!!
! ! !
!
! %! !( ! %! !( %! !
( %! LI;! ! ! ! ! $
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! LI<!
!( %! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !(
%! ! !
! ! LIH!
! ! ! LIK! !( %!
! ! ! !( %!
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
!("! %! ! !
! ! LII!
LI;!! ! ! ! ! ! !
!! $ $ 8! ! ! ! ! %!LI<!! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !! !
$ $ & %!LIH!! ! $ $ ' R! $ $ ' !LIK!! $ $ ' ' !LII!! ! $ $ ' R! $ $ ' R! $ $ ' R! ! $ $ R! ! $ $ ' & ' & ! !
! ! !! ! ! ! $ $ ' !
! ! ! %! ! !
!! ! ! !
&! ! ! !
! !! ! ! $ $
' ' R! $ $ ' ' R! ! ! $ $ ' ' R! ' ! ! !
! ! ! ! ! $ $ ! !
! ! 8! ! 8!
! ! 8! ! &!
! !! ! ! ! !
!
! ! !
! !LIL! ! !
! ! ! ! ! ! !LIG!
! ! !! LLJ! !
! ! ! ! ! ! !(
%! ! ! ! !( %!
! ! ! !! ! ! !
! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! !
!LL7! ! &
! ! LL9!!
! ! !! LL;!
! ! ! ! !( %! ! !
!( %! ! !( %! !( %! !
( %! !( %! !( %! !
! !( ! %! !!
LIL!! $ $ ' R! $ ' R! $ $ ! ! !
! 8! $ $ ! ! ! R! ! $ $
' ' R! $ $ R! $ $ R! $ $ !LIG!! ! ! ! $ $ R! $ $ R! $ ! ' R! !
! ! ! ! ! ! ! &!
! $ $ R! $ $ R! $ ' R! $ $ ' R! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
R! ! ! !
! ! ! $ $ R! $ $ R! $ ' R! $ $ ' R! $ ! %!LLJ!! $ $ ' & ' & !LL7!! $ $ ' !!!!LL9 $ $ ' & ! 8! $ $ ' & ' & LL; ! $ $ ' & ' & !
! ! !
!
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
!!!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! LL<!
!( %!!!
! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !!!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !!
! ! ! ! ! !
! !
! LLH!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! !
LL<!! ! ! ! "! ! ! ! "! !
! ! "! ! ! ! "! !!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! "! ! !
"! ! ! ! "! !
! ! ! ! "! ! ! ! ! !
! !! "! ! ! ! !! "!
! ! ! ! !
!! ! $ ' & R! $ ! ' & %!LLH!! ! ! $ ' & R! $ $ ' R! $ $ ' R! $ ! ' & R! $ ! '
& R! ! $ $ ! ! ! !! ! %! !
! !! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! !! ! ! ! ! !! !!!! ! ! ! !
! ! !
! LLK! ! !LLI! ! !(
! ! ! ! %! !! ! ! ! &
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! !!!! ! ! !
! !' ! (LLL!!: ! ! ! !
! ! ! ! !! ! ! ! !
! %!!! ! !
!( ! %! LLG! !! LGJ! !( ! !
! %LG7! ! !! !!
LLK!! ! $ ! ' !LLI!! ! $ ' !LLL!! $ ! ' 8! !! ! $ $ ' R! $ ' R! $ ! ' %!LLG!! $ ! ' ! ! ! ! R! &
! ! ! $ $ ' !"! $ $ ' !"!
$ $ ! ! $ $ ' !"! $ $ ' R! ! ! $ $ ' R! $ $ R! $ $ ' R! $ ' R! 'R! $ ! ' 8! R! ! ! !
! $ $ ' ' !! ! ' ' %!LGJ!! ! ! ! ! ! ! !! ! ! $ $ ' R!
$ $ R! ! $ R! $ ' %! ! ! ! ! !! $ ' 8! R!' %! ! !! ! $ $ ' R! ! $ R! $! ! ' 8! R! ' %R!!' (! ! ! !! $ $ ' ' R! ' R!' R! $ $ ' ' R! ' R! ' %R! ! ! ! !
LG7!! $ $ R! ! $ 8! 8! R! $ ' 8! !! !! ! ! !%! $ ' & %!
! ! ! ! !
! ! !
!LG9! ! ! ! ! !
! ! ! ! $
! ! ! !!!\LK! ! !
! \LK! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
LG;!( ! % ! ! ! ! ! %!
# \[]!
#! ! !
#! ! !
#! ! !
#! ! !
#! ! !
# \\\ !
$!!! ! !
$! ! !
$! ! !
$! ! !( %!
$! ! !( %!
! ! ! !
!
LG9!! ! ! ! ! !! ! !
%! R! ! ! ! $ $ ' R! $ $ ' R!
$ $ ' R! $ $ R! $ ' 8 R! $ ! ' & R! ! ! ! $ $ ' R!!!
$ $ 8! R! $ $ 8! 8! R! $ $ ' R! ! ! $ ! ' R! ! ! $ $
' R! $ $ R! ! $ R! $ ' R! $! ! ' R! $ ! 8 8 !LG;!! $ $ ' & R! ' R! $ $ ' R! $ $ !LG< ! ! !! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !%! ! $ ' & R! $ $ %!
! !! ! ! ! !
!
(! !! ! !
! ! !!!! ! ! !
! ! !
! ! !!! ! ! ! ! !
! !!
! !! ! ! ! ! ! !
( ! !$ ! %! !! ### ### ### .
### !( ! ! ! ! ! !! ! ! ! !
$ !=! %###$ ! ! !! ! ! !
###%!( ! ### ! !$
%###$ ! ! ! .! ### ###%!
( ! ### ! !$!;! %&! ! ! ! ! !
&! ! ! ! !&! ! ! ! !
! !!( ! &! ! !
! ! +!$ ! ! !! ### ###%)/20!
! ! !! LGK!!
LGH!! $ $ ' & ' ! ! ! ! $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' R! $ $
' ' R! !' ! (! !' ! !! ! ! ! ! (!
LGK!! ! $ $ ' ' R! ' R! $ $ ' ' R! ' R! ' R! ' R! ' R! $ $ ' '!! ! %R! $ $ ' ' R! ' !
! ! !
!
! ! ! LGI! ! ! !
! ! LGL!!
! ! ! ! ! ! $
! ! ! ! ! !
( ! ! ! !### ! ! !
!$ %! ###+! ! !! ! !( !$;! %### ### ###+!! ! ! ###+!
! ### ! !( ### ### ###+! !
! ! ###+! !### ! !( ### ### ###+! !
! ! ###+! !
! ### ! !( ### ### ###+! !
! ! ###+!! ! ###
! !( ### ### ###+! !
! ! ###+!! ! ###
! !( ### ### ###+! !
! ! ###+!! ! ! .
! !
LGI!! $ $ ' & ' & 8! ! ! ! $!! ! ! $ $ ' ! !"! &! $!! ! !U!
! ! %! $!! !! ! %! $!! !! %! $!! !! %! $!!
! $!! ! $!! !LGL!! $ $ ' ' R! ' !
! !! ! ! ! !
!
( ### ### ###+! !!! !
###+! ! ! ! .! !!
( ! ! ### .&! ! !
( ! ! ! ! ! ! !! ! ! !
! ! ! ! !+! ! ! ! ! !
! ! ! ###! +!!
( ! ! !$ &!%! ! ! ! )/22!
! !
! ! ! !
( ! ! ! ### ! !### ### ### ###
### ### ### ###&! ! )233!
!
! ! ! !
! ! !
! !
! ! !
! ! !!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! &
! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
LGG!! $ $ ' ' & !! ! %!GJJ!! ! $ $ ' ' !! ! ' & ' & %R! $ $ ' ' R! ' 8! ' R!
' R! $ $ ' ' R! ! $ $ ' ' !
! ! !
!! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!! ! ! !
! GJ7!
! !
! ! ! ! ! !( !
%! ! !
! !&! ! ! ! ! ! ! !
! !GJ9! ! !
&! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! GJ;!&! ! !( ! ! %! !
! ! ! ! !
! !! !
($ %! ! .!$ %! !
! ! !$ %! +! ! ### ######&! ### ### ###&! ### ### ###&!### ### ###&! ### ### ###&! ###### ! ! )238!
GJ7!! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !e4+Q0414/4! ! ! !
! ! ! !! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !! ! ! ! ! ! %! !
! P4C,@!!r#!e4+Q0414/48!X>,0>R.+M"!L2/!X/1+4>R!W2.R606S2M!67!8,--2.09!!]./.+Q+Q"!S1*!B/,C*)2,D3!?)*22!.6!]454,,8!7GIH%8!00#!7L7&7L9!
GJ9!! $ $ ' ' R! ' !! %R! $ $ ' ' R! ! $ $ ' ' !GJ;!! $ $ ' & ' & !GJ<!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! ' R! ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' !
! !! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
!
! !! ! ! ! ! !
! ! GJH! ! ! !
! !GJK! ! ! !
! ! ! GJI!!!
! ! ! !
! ! GJL!
! GJG!!
! ! ! !
! ! G7J! !
! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! G77! !!!
! !
! ! ! ! ! ! !
! !( %G79! ! ! !
! G7;! ! !
! !G7<!
GJH!! $ $ ' ' R! $ $ ' R! ' R! $ ! ' !! %!GJK!! ! $ ' 8 R! $ ! ' !GJI!! ! $ $ ' !GJL!! $ $ ' R! $ ! ' !! %!GJG!! ! $ ' R! $ ! ' !G7J!! ! $ $ ' & ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' R! ' R! $ $ ' R! $ $ R! ! $ $ ' !! %!
G77!! ! ! ! ! ! !! ! ! %! !! !$ $ ' ' R! $ ! ' %!
G79!! $ ! ' ! ! ! ! !! ! ! !! ! $! ! ! ! ! ! $ ' %!
G7;!! $ ' 8! & R! $ ! ' !G7<!! ! $ ' 8! 8! 8! 8! R! $ ! ' !
! ! !
!
! ! ! ! ! $
!! ! ! ! !
! ! !
! ! ! !
! !( ! %! !
! ! G7H!
! ! !(
%! ! ! ! ! ! !
! !
! G7K!
! ! ! ! !
! ! !!$! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! G7I!!$! ! ! !
!
! !! ! ! !! ! !
! !
(### ! &!! )25/!
! ! !
! ! !!
! !
! ! !!
( ### ! !&! ! ! !$ %!
! +! ! ! !$! %! !
G7H!! $ ' !! ! ! ! ! ! ! ! %!G7K!! $ ' R! $ ! ' !G7I!! ! $ $ ' ' R! ' !! %!G7L!! $ $ ' ' !! %!
! !! ! ! ! !
!
( ! !$ %!! !
! ! !$ %! ### ###### ### ### ###! ! ### ###
! ! )252!! !' $$$(!!
!' ! (! ! !
' $$$(! ! !
!' ! (! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
!
! ! ! !
! !!!! ! ! ! !
! !
! !! ! ! ! ! !!!
! ! ! ! ! !! ! ! ! ! ! !
G9J!!!! ! ! !
! !
! ! !! ! ! !
G97! !
!!
G7G!! $ $ ' ' R! ! $ $ ' ' !G9J!! !! ' & %! ! R!
! !! ! $ $ ' ' R! $ $ ' %! ! # '! ! ! !
G97!! ! !! ! ! !!
! ! ! ! ! ! ! !%!
! ! !
!
! ! ! !G99! ! ! ! $
! ! !
! ! !!!
! ! !
! !
! G9;! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
'!!!!
! ! ! !
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! !
! !
! G9<!!!! ! !
! !
! ! !!!
G99!! $ $ ' ' !G9;!! $ $ ' ' !! ! $ $ ' & ! !$ !
! ! ! %! !
! ! ! !
! ! ! $ $ ' ! %!G9<!! $ ! ! ! ! R!
$ $ ' ! !! ! $ $ ' ' %! !
R! $ $ ! ! ! 8!!
! ! ! ! !! $ $ ' ' %! ! !
! ! ! !!"! &! ! ! ! ! ! !
! !U! %! ! !
! ! ! !
! ! !
! !! ! ! ! !
!
!! ! !G9H!
! ! G9K!
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !
! !!!
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! G9I! !!
! ! ! !
! ! !
!!!
! ! !
! ! !!
! ! !
! ! ! ! !
!!
! ! !
! ! ! ! !
!!
! !
G9H!!! $ ' & !! ! $ $ ' & ' & %! ! $ ' !
!' ! 8! ! R! !
! ! ! R! ! ! !
! ! R! ! ! ! !
! R! ! ! ! ! R!
! ! ! ! (!G9K!! ! $ $ ' ' R! $ $ ' !G9I!! $ $ ' ' !
! ! !
!
(! !! ! !
! !
!! !! ! !! ! &
! ! ! !
! ! !
!!!
!
! ! !$ !
%! !!!
! ! !
!!!
! !
! ! ! !
!!!
! ! ! !
! !
! ( ! ! ! ! ! ! !! ! ! ! &! !
### ! ! ! ! .! ! ! ! )2-/!
! ( ! ! ! !$ &! %! !! ! ! !$ &! %! !
!$ &! &! %! &! !### ! ### ! ! )2-2!
! ( ! ! ! ! ! !! ! &!
! ### ! ### !! )2,3!
G9L!! $ ' ' R! $ $ ' ' !G9G!! $ $ ' ' !!G;J!! $ $ ' ' !
! !! ! ! ! !
!
! ( ! ! ! ! ! ! !! ! !$ ! ! ! ! %! &! !
### ! ### ! ! )2,5!! ( ! ! ! ! ! !
! ! ! !$ ! ! ! ! ! %! &! !### ! ### ! ! )2,-!
! ( ! ! ! ! !### ! ! ! ! ! !
! ! !! ! )2,,!
! ( ! ! ### ### ### ### !!( ! ### ! ###
! ### ! ###! ### ! ### ! ###! )2,8!
! ( ! ! ### ### ### ! !!( ! ! ### ! ! .
! ### ! ! ### ! .! ### ! ! ### ! !
### ! ! ### ! ! ###! ! ### ! ! ### ! .
! ### ! ! )2,0!! ( ! ! ### ### ### ! !
!( !$ ! %! ### !$ !%! ! ### !$ ! %! ! ### !$ . .%! ### !$ ! . . %! ! ### !$ ! . . %!! )2,9!
G;7!! $ $ ' ' !G;9!! $ $ ' ' !G;;!! $ $ ' & ' & !G;<!! $ $ ' ' !G;H!! $ $ ' & ' & !! ! %!G;K!! $ $ ' & ' & R! ! ! ! 8! ! ! !
8! ! ! 8! ! !
$!
! ! !
!! ( ! ! ! ! !(
! ! ! ! ! ! !!$ &! &! &! %!
! ! ! ! ')!( !( ! &! !
')! ! !$ %! !( ! &! ! ### !### ! ### ### ### ### ###### ### '! !!( ! &! ! )#!!( !( !$ %! +!
! ! ! ! ! ! ! !
&! ! &! ! &!! ## ### ### ## ### ### ! !
! ! ! +! ! +!!!( ! ## ## ### ! !
!6 ! 7! !( ! !( ! &!
! )'! ! !$ %!!( ! &! ! ### !### ! ### ### ### ###### ### ### ! !
! ! &! !)#!!!
( ! ! ! !&! ! &! ! ### ###
### ### ### ### ### ! ! ! ! ! &!! +!!
( ! ### ### ### ! !!6 ! 7! !!
( ### ! !### ! ! ! ! ! !
! ### ! ! !! !
### ! ! ! !! !$ ! ! ! ! ! ! ! %!
! !! ! ! ! !
!
! ! !+!!!
( ! ! ! ! &! !$; ; %! ! ! !
! )2,1!
! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! !
! ! G;L!!! ! !
! ! !
! ! !( !! ! %G;G!
$! ! !! ( ! ! ! ! !
+! ! ! ###### ### ### &! !$ %! !$ %&! ! +! ! ! +!
! ! !$ %! ! !!( ! ! !$ %! ### ### ### !
+### ! ! !!( ! ! !$ %! ### ### ### !
+### ! ! )283!! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !! G<7!
G;I!! $ $ ' & ' & !! ! ' ' ! %R! ! ! $ $ '
' ! !G;L!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !G;G!! ! $ $ ' !G<J!! ! $ $ ' & ' R! #! !"! 8! !"! R!' ! $$(!U!
! ! ! ! ! !G<7!! ! $ $ ' ' R! ' 8! & ' & !
! ! !
!! ( ### ### ### ### ! &! !
!$ %&! ! !$ %&! ! .! ! ! !( )! !( )! !
( )+! ! ! )28-!! ( ! !$ ! ! ! ! %&!
!$ ! ! %! ! ! ! !!$ %! !$ %! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! +! ! !! ! ! ! ! !$ %!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !( ! "! !$ ! ! ! %!')! $ ###%!( ! !$ %! !
$ %')! $ ###%!( ! ! !! ! ! ')!$ ###%!!
( ! ! !$ ! ! %! !! ! ### ! ! ! !
( )&! !( )&! !( )+! !! )28,!
! ( !$ ! ! ! %! ! ! !! ! !$ ! ! %! ! !
&! ! ! ! !&! !$ ! ! %! +!
! ! )288!! ( ! !$ ! ! ! %!! &! &! ! &!
! &! ! &! ! !)280!
! ( ! !$ ! ! ! %&!! !$ ! ! %+! ###
! !$ ! ! %+! ! &!! &! ! ! )289!
G<9!! ! $ $ ' ' R! ' R! ! !' (! ! ! ! ! !G<;!! $ $ ' & ' & !G<<!! $ $ ' & ' & !G<H!! $ $ ' ' !G<K!! $ $ ' ' !
! !! ! ! ! !
!
$! ! !
! ( ! ### ### ### ### ### ! +! ! !! ### ### ### ### ### ! +! ! ! !
### ### ### ### ### ! +! ! ! ! ### ###### ### ### ! ### ### +! !
! )281!! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !G<L!
! ( ! ### ### ### ### ### ! &! ! &!&! +! ! !
! !( )! !( )! !( +!! ! !( ! ### ### ### ### ### ! &! !
&! ! +! !! ! !( )! !( )! !(
+! ! ! )282!! ( ! "! !$ ! ! ! ! &! ! !
! ! ! &! ! ! &!### ! !
203! ')!$ ###%!( !!$ %! !$ %')! $ ###%! ( !! ! ! !
! ')!$ ###%! ! ! )205!! ( ! !$ ! ! ! ! %! &!!$ ! ! ! ! %! ! &! !$ ! ! ! ! %!
! #!! G<I!! $ $ ' & ' & !G<L!! ! $ $ ' & ' & R! & ' & !G<G!! $ $ ' & ' & R! ! ! ! ! !$ $ ' & ' & R! ! $ $ ' ' ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !GHJ!! ! !' $$$ (! !' ! !
! ! ! ! ! (8! $ $ ' ' !GH7!! $ $ ' ' R! ! ! $ $ ' ' R! ' R! ' R! ' R! ' R! ' R!
' !
! ! !
!
( !$ ! ! ! ! %! ### &!!$ ! ! ! ! %! ! ### &!
!$ ! ! ! ! %! ### !### +! ! ! !!( ### ### ### ### ### !$ %+!! ! )20-!
! ( ! !$ ! ! ! ! &! ! ! ! ! !%! ! &! ! &!
! &! ! &! ! &!! ! )20,!
! ( ! ! !$ ! ! %!! ! !$ ! ! %+! !
! !$ ! ! %+! ! &!! &! ! ! )208!
! $ ! ! ! !&! %! ! ! !$ ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! %!! ! )200!
! $ ! ! ! !&! %! !$ %! !( )!
$ ! ! ! %! ! ! !$ %! !+! !$ %! &! ! !
$ %! &! ! !$%! ! !$;
%! ! ! ! !$ ! !! ! ! ! ! ! %! +! !
! ! )209!! !
GH9!! $ $ ' & ' & !GH;!! $ $ ' ' !GH<!! $ $ ' ' !GHH!! $ $ ' ' R! ! ! $ $ ' & ' & !GHK!! $ $ ' ' 8! !"! 8! 8! 8! R! !"! 8!
8! ! $!
! !! ! ! ! !
!
!! ( ! ! ! '###! ! +! ## ### ### ! !
### ### ### ! !( ! ! "! !$ ! ! ! %!
')! $ ###%!( ! ! ')!$ ###%!( ! ! &!
! ')!$ ###%+! !! )201!
! ! ! !! ! ! ! GHL!
! ( ! ! ! ! ! ### !### ! ### ! ### ! ### ! ### ! ! ###
! ! ! !+###!
( ! !$ %### ### ### ### ###! &! ! +!
! ! ! '!!!( ! !$ %!
!$ %! +! !! !$ %! !$ %&! ###### !$ %! ### ! ! ! &!
! ! )202!! ( ! !$ ! %! !$
! ! ! ! ! ! ! ! %! ! !! ! !( !
&! ! ! &! !&! ! ! ! &! !
! ! !+! ! ! ! !! ! &! ###$ %!
! ! ! GHI!! $ $ ' & ' 8!GHL!! $ $ ' & ' & !GHG!! $ $ ' ' R! !' $$$ (! ! ! $ $ '
& ' & !
! ! !
!( !! ### !! !! ###!
! ! !( ! ### ! ! ###
! ! )293!
!
! *! ! ! '!#! ! ! ! !! !$ %! ! $ %! !
! ! ! !! ! ! ### !
! ! ! ! ! !!
*! ! '!#! ! ! ! !
! ! ! ###$ %!!
*! ! '!#! ! ! ! !
! ! ! ###$ %!!
*! ! '!#! ! ! ! !
! ! ! ###$ %!!
*! ! '!#! ! ! !
! &! !!$ %! ! ! ! .
!$ %! )295!
GKJ!! $ $ ' ' !GK7!! $ $ ' & ' & R! ! $ $ ' & ' & ! ! !' (!
! !' (R! ! $ $ ' & ' ! ! ! ! ! R!
!! %!
! ! !! ! $ $ ' ' ! ! $ $ ' ' R! $ $ ' ' R! $ $ ' ' %!
!! ! $ $ ' ' %!
บทท ๙ หลกการสาคญของการบรรลนพพาน ๔๖๙
สานวนแนววปสสนา แสดงความแตกตางระหวางพระอรยบคคลหลายระดบ962
ก. พระเสขะ กบ พระอรหนต • พระสารบตร: ทานอนรทธ เรยกกนวา พระเสขะ พระเสขะ, ดวยเหตผลเพยงไหน จงเปนพระเสขะ? พระอนรทธ: เพราะเจรญสตปฏฐาน ๔ ไดแลวบางสวน จงเปนพระเสขะ พระสารบตร: ทานอนรทธ เรยกกนวา พระอเสขะ พระอเสขะ, ดวยเหตผลเพยงไหน จงเปนพระอเสขะ? พระอนรทธ: เพราะเจรญสตปฏฐาน ๔ ไดเตมบรบรณ จงเปนพระอเสขะ”963
• “ภกษทงหลาย เราไมกลาววา ภกษทงหมดทกรป มกจทตองกระทาดวยความไมประมาทในผสสายตนะ (อายตนะสาหรบรบร) ทง ๖ และเรากมไดกลาววา ภกษทงหมดทกรป ไมมกจทจะตองทาดวยความไมประมาท ในผสสายตนะทง ๖
“ภกษทงหลาย ภกษเหลาใดเปนอรหนต สนอาสวะแลว...หลดพนแลวเพราะรถกถวน, สาหรบภกษเหลานน เรากลาววา ไมมกจทจะตองทาดวยความไมประมาทในผสสายตนะทง ๖;
“ขอนนเพราะเหตไร? เพราะกจทตองทาดวยความไมประมาท อนภกษเหลานนทาเสรจแลว, ภกษเหลานน เปนผไมอาจเปนไปไดทจะประมาท
“สวนภกษเหลาใด เปนเสขะ ยงไมบรรลอรหตตผล ยงปรารถนาอยซงธรรมอนเปนโยค-เกษม964 ทยอดเยยม, สาหรบภกษเหลานน เรากลาววา มกจทจะตองทาดวยความไมประมาทในผสสายตนะทง ๖;
“ขอนนเพราะเหตไร? เพราะวา รปทงหลาย ทพงรแจงดวยจกษ...เสยง...กลน...รส...โผฏฐพพะ...ธรรมารมณทงหลาย ทพงรแจงดวยใจ ยอมมทงทรนรมยใจบาง ไมรนรมยใจบาง, รป ฯลฯ ธรรมารมณทงหลายเหลานน ถกตอง (รบรเขามา) แลวๆ ยอมครอบงาจตของภกษ (ผไมประมาท) ไมได; เพราะการทจตไมถกครอบงา กเปนอนไดเรมระดมความเพยรไมยอหยอน สตกกากบอย ไมเผลอ กายกผอนคลายสงบ ไมกระสบกระสาย จตกตงมนมอารมณเดยว; เราเลงเหนผลแหงความไมประมาทดงนแล จงกลาวสาหรบภกษเหลานนวา มกจทตองกระทาดวยความไมประมาท ในผสสายตนะทง ๖”965
• มอยนะ ภกษทงหลาย ปรยาย966 ทเมอไดอาศยแลว ภกษเสขะ ดารงอยแลวในเสขภม กรชดไดวา “เราเปนเสขะ”, ภกษอเสขะ ดารงอยแลวในอเสขภม กรชดไดวา “เราเปนอเสขะ”...
“ในขอน ภกษเสขะ ดารงอยแลวในเสขภม ยอมรชดวา ทกขคอดงน...ทกขสมทยคอดงน...ทกขนโรธคอดงน...ปฏปทาใหถงทกขนโรธคอดงน; นกเปนปรยายหนงทเมอไดอาศยแลว ภกษเสขะ ดารงอยแลวในเสขภม ยอมรชดวา “เราเปนเสขะ”
962 ดตอนวาดวยประเภทและระดบของผบรรลนพพาน ทผานมาแลวดวย 963 ส.ม.๑๙/๗๘๒-๔/๒๓๓-๔ 964 ภาวะปลอดภยจากกเลสซงผกเทยมสตวไวกบภพ หรอภาวะปลดแอก หมายถงอรหตตภาวะ คอความเปนพระอรหนต ใชในภาษา
สามญ หมายถงความปลอดโปรงโลงใจ หรอความหลดรอดปลอดภย 965 ส.สฬ.๑๘/๒๑๓/๑๕๗ 966 ปรยาย = แนววธ ชองทาง นยออม แงแหงเหตผล
! ! !
!( ! ! !( !
! ! ! ! ! !$ %!')+! !( ! !! ! ! ! ! )+! ###!( ! ! ! ! ! ! !!!!
! ! +! ! ! ! !! ! $ % !
+! ### !( )###!( ! ! ! ! ! ! ! !
! &! ! ! ! ! !! $ % ! +!
! ! ! ! !( )!( ! ! ! ! ! ! !!!
! ! ! &! !( ! ! !! ! ! ! ! ! ! !
! )+! ! ### !( )291!! ( ! ! ! 29/&! !
$ %! ! ! ! ! +!! ! ! ! +!
!$ %! ! ! ! !&! ! !
! ! ! +! !$ %! !! ! ! !
+! !( ! ! 292'! !
! +! !$ %! ! ! !! ! +! ! ! !
! &! !$ %! ! ! !! ! +! ! !
! ! ! &! !$ %! ! ! ! ! !
&! )213! GKI!! $ $ ' ' !GKL!! !' (! ! R! ! !
! ! ! ! ! ! !! $ $ ' %!GKG!! !"! ! ! !! $ $ ' R! $ $ R! $ $ ' R! ' %!GIJ!! $ $ ' & ' & !