Доктор /Ph.D/, профессор О.Балдангомбо /ШУТИС, МХТС/

2013 ОН

НЭГ. ХУУЛЬ ЭРХ ЗҮЙН ОРЧНЫ СУДАЛГАА

Монгол Улсын Шуудангийн тухай хуулийн 12-рзүйлд “Шуудангийн бүх нийтийн үйлчилгээндүйлчлэгч нь байршил, хүргэх боломжоос үлхамааран Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх нийтиргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад шуудангийнилгээмжийг энэ хуулийн 20-р зүйлд заасанхугацаанд хүргэх үйлчилгээ хамаарна” гэж заасан.Тэгвэл 20-р зүйлд шуудангийн илгээмжийг хүргэххугацаагаар нь ердийн, шуурхай, буухиа гэж 3зэрэглээд хүргэсэн байх хугацааг дарааххүснэгтэнд үзүүлснээр хуульчилж өгсөн.

Хүснэгт 1. Шуудангийн илгээмжийн зэрэглэл, хүргэх хугацаа

Зэрэглэл Ердийн Шуурхай

Хотын дотор 2 хоног 1 хоног

Аймаг, хотуудын хооронд

5 хоног 3 хоног

Бусад газарт /сум, баг / 12 хоног 10 хоног

Тайлбар: Буухай зэрэглэлийнх шуурхай зэрэглэлийнхээс богино байна гэж хуульчилсан.

ХХЗХ-ны 2010 оны 18-р тогтоолоор батлагданмөрдөж байгаа” Бүх нийтийн үүрэгт үйлчилгээнийчанар, үндсэн үзүүлэлт, техникийн нөхцөлдтавигдах шаардлага” баримт бичгийн 3.4.2-тШуудангийн үйлчилгээний хүртээмжийгтодорхойлсон.Тухайлбал:

3.4.2.1-д Шуудангийн үйлчилгээний нэг салбар/цэг/-т ногдох хэрэглэгчийн тоо нь улсын хэмжээнд6500 –гаас багагүй /ихгүй/

3.4.2.2-т Долоо хоногийн шуудан хүргэлтийн давтамжнь:

-УБ хотод 10 хүртэл /доошгүй/ удаа- Улс хооронд 2-6 удаа- Хот хооронд 5 хүртэл /доошгүй/ удаа- Сум, суурин газарт 1-2 удаа байна гэж заасан.

ХХЗХ-ноос баталсан “Бүх нийтийн үйлчилгээнийүүргийн шалгуур үзүүлэлтүүдэд :

Бүх нийтийн үйлчилгээний хүртээмжийг 3түвшингөөр зааглан тодорхойлж өгсөн. Үүнд:УБ хотын хувьд 25000 хүнд 1салбар, аймгийн төвд2 ба түүнээс дээш, сум суурин газарт 1 салбарбайхаар тогтоосон байна.

ХОЁР. ШУУДАН ХОЛБООНЫ БҮХ НИЙТИЙН ҮЙЛЧИГЭЭНИЙ

ХҮРТЭЭМЖИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛД ХИЙСЭН СУДАЛГАА, ДҮГНЭЛТ

1. Хүргэх хугацаа, давтамжА. Хот хооронд /УБ-аас аймгийн төв хүртэл/

Хүснэгт 2. Аймгийн төвд хүргэж байгаа давтамж, хугацаа

*- эх сурвалж [3], ** - жигнэсэн дундажШуудангийн илгээмжийг хот хооронд хүргэх хуулиар тогтоосонхугацаа улсын дунджаар авч үзвэл биелэгдэж байна. Гэхдээ 7хоногт 1 удаа хүргэж байгаа тохиолдолд хуулиар тогтоосонхугацаа биелэгдэхгүй учраас заавал 2 –оос доошгүй хүргэхшаарлагатай байна.

Тээврийн төрөл Аймгийн тоо * 7 хоногийн давтамж*

Хүргэж байгаа хугацаа, хоног

Агаарын тээвэр 9 2-5 1.4 – 3.5

Төмөр замын тээвэр 5 3-6 1.2 – 2.3

Авто тээвэр 7 1-6 1.2 – 7

Нийт дүн 21 1.9 – 5.6 ** 1.3<3 – 4.4<5 **

Б. Сум, багт хүргэж байгаа хугацаа, давтамж

Хүснэгт 3. Сумдын төвд хүргэж байгаа давтамж

Суманд шуудангийн илгээмж хүргэх давтамж 1-2 удаа, хугацаа 10-12 хоногбайх хуулийн заалт хэрэгжиж байгаа боловч, Монгол шуудан ТӨК нь 150суманд өөрийн автотээврийн хэрэгслээр, төмөр замын дагуух сумдадвагоноор, бусад сумдад байгууллага хувь хүнтэй гэрээлэх, дайж явуулахзэргээр хүргэж байна.Багийн хүргэлтийн байдал сайнгүй байна. Тухайлбал, 1567 багийн 656/41.8%/–д нь өөрийн автотээврийн хэрэгслээр, 412 /26.3%/-д нь гэрээ болондайвраар, үлдсэн 499 /31.9 %/-д тогтмол бус хүргэлттэй байна. Давтамж нь10-14 хоногт 1 удаа байна.

Давтамж 7 хоногт 1 удаа

7 хоногт 2 удаа

7 хоногт 3 ба дээш

Дундаж

Сумын тоо 195 76 58 1.58

В. Хүртээмжийн судалгааМУ-ын шуудан холбооны үндсэн сүлжээ эзэмшигч компани /Монгол шуудан/нь нийслэлд 42, аймгийн төвүүдэд 27, сумдын төвд 308, багуудад 20 , нийт397 суурин салбараар хэрэглэгчдэд үйлчилж байна. [3] Нэг салбар дунджаар3867,9 км кв нутаг дэвсгэрт үйлчилж байна. Шуудангийн 1 салбарт ногдоххүн амын дундаж тоог нийслэл болон бүсээр тооцож, дараахи хүснэгтэндүзүүлэв.

Хүснэгт 4. Шуудангийн нэг салбарт ноогдох хүн ам, бүсээр [3]

Бүсийн нэр

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

УБ 19422 20185 20985 21615 22417 23298 24180 25033

Баруун 4505 4474 4446 4457 4468 4447 4434 4377

Хангайн 5519 5525 5518 5538 5557 5606 5649 5671

Төвийн 4656 4621 4591 4595 4609 4659 4743 4833

Зүүн 4589 4580 4550 4550 4530 4534 4548 4555

Дундаж 7738.2 7877 8018 8151 8316.2 8508.8 8710.8 8893.8

“Бүх нийтийн үйлчилгээний үүргийн шалгуур үзүүлэлтүүд”-д заасанУБ хотын хувьд 25000 хүнд 1салбар, аймгийн төвд 2 ба түүнээс дээш, сумсуурин газарт 1 салбар байх шаардлагыг ерөнхийдөө хангаж байгааболовч, ” Бүх нийтийн үүрэгт үйлчилгээний чанар, үндсэн үзүүлэлт,техникийн нөхцөлд тавигдах шаардлага” баримт бичгийн 3.4.2.1-дШуудангийн үйлчилгээний нэг салбар /цэг/-т ногдох хэрэглэгчийн тоо ньулсын хэмжээнд 6500 –гаас багагүй /ихгүй/ байна гэсэн шаардлагахангагдахүй байна.

Ер нь суурин салбар нэмж байгуулах замаар үйлчилгээнийхүртээмжийг нэмэгдүүлэх боломж нэг талаас хөрөнгө оруулалт ихтэй,нөгөө талаас орон тоо, ашиглалтын зардалтай холбоотойгоор машхязгаарлагдмал юм. Ийм ч учраас сүүлийн 20 гаруй жилд 10 хүрэхгүйсуурин салбар нэмэгдсэн байна. Харин үйлчилгээний хүртээмжийгнэмэгдүүлэх манай орны өвөрмөц онцлогт нэн тохирох арга зам ньхөдөлгөөнт салбар ажиллуулах явдал гэсэн санааг дэвшүүлж, судлаачийнхувьд тал бүрээс нь судалж, төсөл боловсруулаад байна.

ГУРАВ. МЭДЭЭЛЭЛ ШУУДАН, ХАРИЛЦАА ХОЛБООНЫ ХӨДӨЛГӨӨНТ САЛБАР АЖИЛЛУУЛАХ НЬ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ

ХҮРТЭЭМЖИЙГ НЭМЭГДҮҮЛЭХҮНДСЭН АРГА ЗАМ МӨН

Хөдөлгөөнт салбар нь үйлчлүүлэгчдэд мэдээлэл,шуудан, харилцаа холбооны үйлчилгээг үзүүлэхэдзориулагдсан техник хэрэгслээр тусгайлантоноглогдсон бага оврын автомашин /микроавтобус/байх юм. Үйлчилгээний хэсэг нь энэхүү бага оврынавтотээврийн хэрэгслийн бүхээгийн хэсэгтбайрлана. [4]

Энд дараах үйлчилгээнүүдийг үзүүлнэ:

Шуудангийн үйлчилгээ /бичиг захидал, боодол, илгээлт хүлээнавах, хүргэх, гадаад, дотоод тогтмол хэвлэл, номын захиалгахүлээн авах, хүргэж гардуулах, борлуулах, марк, дугтуй, илзахидал, бичиг хэрэгслийн зүйл борлуулах, зар мэдээ хүлээнавах, директ шуудан г.м. бүх төрлийн үйлчилгээ/

Цахим худалдаа, банкны үйлчигээ, интернэтийн үйлчилгээ Үүрэн телефон холбооны 4 операторын нэгжийн картыг

борлуулах, утсаар яриулах, гар утас цэнэглэх г.м. Материал хувилах, хэвлэх, фотозураг авах, угаах, CD-нд бичиж

өгөх г.м.

Төрийн зарим үйлчилгээ.

Зураг 1. Хөдөлгөөнт салбарын үйлчилгээний хэсгийн ерөнхий байдал

Хөдөлгөөнт салбар нь Монгол улсын хот, аймгуудыналслагдсан дүүрэг, хороо, сум, багуудын айл өрх, албанбайгууллагуудад мэдээлэл, шуудан, харилцаа холбоо,электрон худалдаа болон банк, санхүүгийн үйлчилгээгцогцоор нь хүргэж, үйлчилгээний хамрах хүрээ,хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зориулалттай юм. [4]

Хүснэгт 5. Хөдөлгөөнт салбарын харьцуулалт№ Харьцуулалтын үзүүлэлт Суурин салбар Телетөв \ /МШХХТГ-

ын төсөл/Хөдөлгөөнт салбар

/бидний санал болгож буй/

1 Хөрөнгө оруулалтын зардал Их / хамгийн багадаа 80 сая ₮/

Маш их /төслийн тооцоогоор 186 сая ₮ /

Бага /тооцоогоор 19.5-38 сая ₮/

2 Ажилтны тоо 1 хүн 2 хүн 1 хүн

3 Ашиг Алдагдалтай Тодорхойгүй Ашигтай

4 Үйлчилгээний тогтолцоо Үйлчлүүлэгч ирэхийг хүлээдэг.

Үйлчлүүлэгч ирэхийг хүлээдэг.

Үйлчлүүлэгчид рүү очиж үйлчилнэ.

5 Үйлчилгээний нэр төрөл Төрөлжсөн /Шуудан холбоо, Цахилгаан

холбоо г.м. /

Олон төрөл. Гэвч шуудангийн үйлчилгээ

байхгүй.

Олон төрөл -цогц:/шуудан, интернэт, цахилгаан холбоо, электрон худалдаа

г.м./6 Салбарын тоо Хязгаарлагдмал Хязгаарлагдмал Хязгаарлагдмал

биш 7 Ашиглалтын зардал Дунд зэрэг Их /төслөөр 11 гаруй сая

₮ /Харьцангуй бага

/шатахуун, ажилтны цалин, сэлбэгийн

зардал/8 Байрлал Сумын төвд Сумын төвд Хаа сайгүй

9 Юунд байрлах Байшинд Байшинд Автомашины бүхээгт

Харьцуулалтаас харахад хөдөлгөөнт салбар ньсуурин салбараас олон талаар давуу талтайгаасгадна хамгийн гол ялгаа нь хүн амын нягтралбагатай өргөн уудам нутгийн төв суурингаасалслагдсан хүн ам, айл өрх, албан байгууллагадхүрч очиж, мэдээлэл, шуудан, харилцаа холбооныүйлчилгээг цогцоор нь хүргэхэд оршино.

ДӨРӨВ. ХӨДӨЛГӨӨНТ САЛБАРЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮР АШГИЙН

ТООЦОО

Хүснэгт 6. Хөдөлгөөнт салбарыг тоноглох техник хэрэгсэл, хөрөнгө оруулалтын тооцоо

№ Нэр(марк)Шаардлагатай

тоо хэмжээ

Үнэ/төг/Зураг

Нэг бүрийн Бүгд

1 Ширээ(Runtitan)

2 70 472 140 944

2 Компьютер(Dell Inspiron

Core I3)

4 848 600 3 394 400

№ Нэр(марк)Шаардлагатай

тоо хэмжээ

Үнэ/төг/Зураг

Нэг бүрийн Бүгд

3 Электрон жин(LBH 30)

1 249 800 249 800

4 Фото зургийн аппарат (Sony

HD752)

1 379 900 379 900

5Өнгөт

принтер (HP OfficeJet 7500A)

1 161900 161900

№ Нэр(марк)Шаардлагатай

тоо хэмжээ

Үнэ/төг/ЗурагНэг

бүрийнБүгд

6Олон үйлдэлт машин

(XB-A2)1 408 000 408 000

7Нарны зайн үүсгүүр ,

хувиргагчийн хамт1 1 100 000 1 100 000

8

Үүрэн телефоны интернэтийн

модем(улс нетийн модем SWU-3220

AN(2.5G),)

2 69 000 138 000

№ Нэр(марк)Шаардлагатай

тоо хэмжээ

Үнэ/төг/ЗурагНэг

бүрийнБүгд

9Сандал

(Эвхэгддэг сандал)

4 29 400 117 600

10Мөнгөний

сейф(SP16D)1 189 900 189 900

11Машин (Форд

Транзит)1

16 000 000

16 000 000

Нийт дүн 22 280 444 ₮

Хүснэгт 7. Ашгийн тооцоо, мян. ₮

Тайлангийнүзүүлэлтүүд

1 дэх жилд 2 дахь жилд 3 дахь жилд

Борлуулалтынорлого

34747.1 41696.5 52120.7

Үйл ажиллагааны зардал

23755.9 26131.5 28744.7

Нийт ашиг 10991.2 15565.0 23376.0

Татвар /10%/ 1099.1 1556.5 2337.6Татварын дараахашиг(цэвэр ашиг)

9892.0 14008.5 21038.0

Энэхүү инновацийн төслийн хөрөнгө оруулалтынүр ашгийг тооцож үзэхэд эхний жилд 9892.0 мянгантөгрөг, хоёр дахь жилд14008.5 мянган төгрөг, гуравдахь жилд 21038.0 мянган төгрөгийн цэвэр ашигтайбайна. Төслийн хөрөнгө оруулалтын эргэнтөлөгдөх хугацаа нь 2,3 жил, өгөөжийн дотоод хувь(IRR) 32.06%, төслийн цэвэр өнөөгийн үнэ цэнэ нь120736 мянган төгрөг, хөрөнгө оруулалтын өгөөж0,57 байгаа нь уг төсөл эдийн засгийн өндөр үрашиг болохыг харуулж байна.

1. “Шуудангийн явуулын салбар” гэсэн санааг хөгжүүлж,“мэдээлэл, шуудан, харилцаа холбооны хөдөлгөөнт салбар”гэдэг инновацийн бүтээгдэхүүн бий болгох нь манай орныөвөрмөц онцлогт тохирох, бүх нийтийн үйлчилгээнийхүртээмжийг нэмэгдүүлэх, “Өрх бүрт шуудан” хөтөлбөрийгхэрэгжүүлэх нэг үндсэн арга зам болно.

2. Хотын гэр хорооллын айл өрх, албан байгууллагуудадтөдийгүй, хөдөө орон нутагт хөдөлгөөнт салбарыг ашигланцогц үйлчилгээг хүргэх нь эдийн засгийн хувьд үрашигтайгаас илүү нийгэм, соёлын болоод шууданг “гараасгарт, хаалганаас хаалганд хүргэх” ДШХ-ны шаардлага, “хотхөдөөгийн тоон ялгааг арилгах” ОУЦХБ-ын шаардлагыгхэрэгжүүлэх үндсэн арга хэрэгсэл юм.

[1] МУ-ын Мэдээлэл, харилцаа холбоо технологийн талаар 2021 онхүртэл төрөөс баримтлах бодлогын судалгаа II (Хууль тогтоомж, эрхзүйн бусад актын эмхэтгэл), УБ., 2011 он

[2] Шуудангийн салбарын хууль эрх зүйн актууд, УБ., 2007 он[3] Ж.Баатархүү, Монгол Улсын шуудан холбооны системийн

шинэчлэлийн зарим асуудлууд // диссертаци, УБ.,2013 он[4] “Мэдээлэл, шуудан, харилцаа холбооны хөдөлгөөнт салбар”// Монгол

Улсын стандарт- MNS 6356 : 2012, Боловсруулсан: О.Балдангомбо,Д.Үүрцайх

[5] О.Балдангомбо, Шуудан холбооны менежмент// сурах бичиг, УБ.,2009 он.