1

BN C TH HIU C KINH THNH

-SAI:

V TIN TRI V THI I CA NG

ON 1-39

BOB UTLEY

GIO S CHUYN NGNH GII KINH

(GII NGHA KINH THNH)

B TI LIU GII KINH HNG DN NGHIN CU

KINH THNH CU C, TP 11A

NHNG BI HC NGHIN CU KINH THNH QUC T: MARSHALL, TEXAS 2010

2

MC LC

Nhng gii thch vn tt v cc ti liu chuyn mn dng trong b gii kinh Cu c ny ...................... i

Nhng nh ngha vn tt v nhng dng ng t ting H-b-r tc ng n vic gii kinh ................ iii

Nhng ch vit tt c dng trong tp gii kinh ny .............................................................................. ix

Li chia s ca Tc gi: Tp ti liu gii kinh ny c th gip ch g cho bn? ......................................... xi

Hng dn thi quen c Kinh thnh hiu qu : S nghin cu C nhn cho L tht

c kim chng ................................................................................................................................... xiii

Phn Gii Kinh

Dn nhp vo sch -sai .................................................................................................................... 1

-sai on 1 ...................................................................................................................................... 10

-sai on 2 ...................................................................................................................................... 37

-sai on 3 ...................................................................................................................................... 53

-sai on 4 ...................................................................................................................................... 63

-sai on 5 ...................................................................................................................................... 69

-sai on 6 ...................................................................................................................................... 86

-sai on 7 ...................................................................................................................................... 98

-sai on 8 .................................................................................................................................... 108

-sai on 9 .................................................................................................................................... 119

-sai on 10 .................................................................................................................................. 127

-sai on 11 .................................................................................................................................. 137

-sai on 12 .................................................................................................................................. 146

-sai on 13 .................................................................................................................................. 150

-sai on 14 .................................................................................................................................. 158

-sai on 15 .................................................................................................................................. 171

-sai on 16 .................................................................................................................................. 176

-sai on 17 .................................................................................................................................. 182

-sai on 18 .................................................................................................................................. 188

-sai on 19 .................................................................................................................................. 193

-sai on 20 .................................................................................................................................. 203

-sai on 21 .................................................................................................................................. 206

-sai on 22 .................................................................................................................................. 213

-sai on 23 .................................................................................................................................. 223

-sai on 24 .................................................................................................................................. 230

-sai on 25 .................................................................................................................................. 241

-sai on 26 .................................................................................................................................. 249

-sai on 27 .................................................................................................................................. 260

-sai on 28 .................................................................................................................................. 267

-sai on 29 .................................................................................................................................. 277

-sai on 30 .................................................................................................................................. 287

-sai on 31 .................................................................................................................................. 299

-sai on 32 .................................................................................................................................. 305

-sai on 33 .................................................................................................................................. 315

-sai on 34 .................................................................................................................................. 325

-sai on 35 .................................................................................................................................. 333

-sai on 36 .................................................................................................................................. 338

-sai on 37 .................................................................................................................................. 345

-sai on 38 .................................................................................................................................. 358

-sai on 39 .................................................................................................................................. 366

Ph Lc Mt: Gii Thiu v Vn Hc H-b-r ..................................................................................... 369

Ph Lc Hai: Gii thiu v Cc sch Tin Tri Cu c ......................................................................... 372

Ph Lc Ba: Lc kho vn tt lch s ................................................................................................... 377

3

Ph Lc Bn: Cc Biu

1. Biu Thi Gian Cu c .................................................................................................. 385

2. Cc Vua v Nhng S Kin ca Cc Ch Ba-by-ln, Ba T, v Hy Lp ......................... 386

3. Cc Vua Trong Thi K Vng Quc Phn i .................................................................... 391

Ph Lc Nm: Lp Trng v Tn L .................................................................................................... 394

4

MC LC CC CH C BIT

Nhng Danh Xng ca ng Thnh, 1:1 ....................................................................................... 12

Nhng Thin Kin Thun Ty Tin Lnh ca Bob, 1:3 .................................................................. 16

S Tuyn La/S Tin nh v Nhu Cu ca Mt S Qun Bnh Thn Hc, 1:3 ......................... 16

S Cng Bnh, 1:4 ......................................................................................................................... 18

S Nn Thnh, 1:4 ......................................................................................................................... 21

c Gi-h-va Vn Qun, 1:9 ........................................................................................................ 23

Ba Ngha caDn Cn St Li , 1:9 ....................................................................................... 24

Vn Hc Phng ng, 1:16 ......................................................................................................... 27

Giao c, 1:19 .............................................................................................................................. 29

Nhng Thi Theo Nguyn Tc Kinh Thnh i Vi Ru v S Nghin Ru, 1:22 ........... 31

La, 1:31 ........................................................................................................................................ 35

K Hin Ti v K S n, 2:2 ..................................................................................................... 40

V sao Nhng S Kin v Thi K Cui Cng Li Qu Gy Tranh Ci, 2:2 ................................ 41

Quan n, S Phn Xt, v S Cng Chnh trong Sch -sai, 3:1 .................................................. 55

S Vinh Hin, 3:8 .......................................................................................................................... 57

S Th Phng Mt Trng, 3:18 ................................................................................................... 61

c Cha Gi-xu Na-xa-rt, 4:2 ................................................................................................. 65

Hai Quyn Sch ca c Cha Tri, 4:3 ....................................................................................... 66

o Trng Lng v Dung Tch Vng Cn ng, 5:10.............................................................. 75

Nhng Ngi Cht Ti u?, 5:14 ............................................................................................. 78

Nhng Tp Tc Chn Ct, 5:25 ..................................................................................................... 83

Ngn Ng Hnh Nhn c S Dng cho c Cha Tri, 6:1 .................................................... 88

S-ra-phim, 6:1 .............................................................................................................................. 89

S Thnh Khit, 6:3 . ..................................................................................................................... 90

Ba Ngi c Cha Tri, 6:8 .......................................................................................................... 93

S n Nn trong Cu c, 6:10 .................................................................................................... 95

Ph N trong Kinh Thnh, 8:3 ..................................................................................................... 110

Gc Nh, 8:14-15 ................................................................................................................... 115

Nhng Con S Biu Tng trong Kinh Thnh, 11:12 .................................................................. 143

Sa-tan, Nhng Tng theo Vn Mch trong on 14 .............................................................. 159

Nhng Ngi Khng L, 14:9 ..................................................................................................... 165

Nhng Tp Tc Than Khc, 15:1 ................................................................................................ 174

S Nhn T (Hesed), 16:5 ........................................................................................................... 179

Tp Tc Th Phng Phn Thc (Tnh Dc v S Mu M ca t ai) Khu Vc

Cn ng C i, 17:8 ............................................................................................................. 185

S Nhn Bit, 19:21 ..................................................................................................................... 201

Tin, Tin cy, c tin v s Thnh tn trong Cu c, 22:25 ..................................................... 219

Vn Chng Lai Th Hc, Nhng Tng Theo Vn Mch trong on 24 .............................. 231

Vng t, Quc Gia, Mt t (233 .................................................................................. 24:1 ,(

Trng Lo, II Ging 1 ............................................................................................................... 239

Nhng iu K Diu (!-5), 25:1 ............................................................................................. 243

Nhng Thut Ng cho S Mc Khi ca c Cha Tri, 26:8 .................................................. 254

Cc Sng c S Dng bi Y-s-ra-n, 27:13 ......................................................................... 266

Gi Chuc/S Cu Chuc, 29:22 ................................................................................................ 284

Bng Che c Dng Nh L n D ch v s Bo v v Chm Sc, 30:2 ............................. 289

Tin Tri (Nhng Thut Ng H-b-r khc nhau), 30:10 ........................................................... 293

i i, Mi Mi (Olam), 32:14 ............................................................................................... 310

Thn v (Ngi) ca c Thnh Linh, 32:15-20 ........................................................................... 312

5

S Bnh An (Shalom), 32:17 ....................................................................................................... 313

S Cu Ri, 33:2 ........................................................................................................................ 318

Ma Qu, iu c, 34:11-15 ........................................................................................................ 330

Li Cu Nguyn Cu Thay, 37:21-24 ......................................................................................... 351

Thin S ca c Cha Tri, 37:36 ........................................................................................... 356

Nhng Li ca S Tha Th, 38:17 ............................................................................................. 364

i

GII THCH VN TT V CC TI LIU CHUYN MN

C DNG TRONG B GII KINH CU C NY. I. T vng

C vi quyn t in chuyn su v ting H-b-r c rt hu ch.

A. Hebrew and English Lexicon of Old Testament ca Francis Brown, S. R. Driver, v Charles A. Briggs. Quyn ny da theo quyn t in bng ting c ca William Gesenius v c vit tt l BDB.

B. Hebrew and Aramaic Lexicon of Old Testament ca Ludwig Koehler v Walter Baumgartner, do M. E. J. Richardson dch. Ch vit tt ca n l KB.

C. A Concise Hebrew and Aramaic Lexicon of Old Testament ca William L. Holladay da theo quyn t in bng ting c cp trn.

D. Mt b mi nm quyn nghin cu t vng thn hc c t tn New International Dictionary of Old Testament Theology and Exegesis, do Willem A. Van Gemeren bin tp. Ch vit tt ca n l

NIDOTTE.

Nhng ch no c khc bit quan trng v t vng th ti trng ra mt s bn dch ting Anh

(NASB, NKJV, NRSV, TEV, NJB) theo cch dch tng ch v cch dch tng ng trong cch

dng (chc nng) (xem Gordon Fee & Douglas Stuart, How to Read the Bible For All Its Worth, trang

28-44).

II. V ng php Mun hiu c ng php th thng da vo b Analytical Key to Old Testament vi bn quyn

ca John Gi-sp Owens. Ti liu trn c i chiu vi quyn Analytical Hebrew and Chaldee Lexicon

of Old Testament ca Benjamin Davidson.

Ti liu hu ch khc v nhng c im ng php v c php c dng trong hu ht nhng tp

gii kinh Cu c ca b Bn c th hiu Kinh Thnh l b Nhng tr gip cho dch gi ca Thnh

Kinh Hi Quc T (United Kinh Thnh Societies). Chng c t tn l Cm nang cho_________.

III. Bn vn Ti cng nhn s linh cm ca bn vn ph m ting H-b-r (khng c nhng du nguyn m v

ch thch ca Masoretic). Cng ging nh mi bn vn c chp tay u c mt vi on vn cn trong vng

nghi vn. y l iu thng thng l do nhng iu nh sau:

A. hapax legomenon (l ch c dng ch c mt ln trong ting H-b-r ca Cu c) B. Nhng cm t thnh ng (nhng ch v cm t mt ngha en nguyn thy) C. Khng c chc chn v lch s (chng ta thiu thng tin v th gii c i) D. Ng ngha ca nhng nhm khc trong ngn ng semitic li c trong s t vng gii hn ca ting H-

b-r

E. Cc nan lin h ti cc nh chp kinh v sau, chp tay nhng bn vn ting H-b-r c F. Cc nh chp kinh Do thi c o to (hc) ti Ai-cp cm thy c php cp nht ha bn vn nn

khi chp h b sung cho chng c y ngi sng trong thi i ca h c th hiu c

(NIDOTTE trang 52-54).

C vi ti liu gm t ng v bn vn ting H-b-r bn ngoi Bn vn truyn thng

Masoretic.

1. B Ng Kinh ca ngi Sa-ma-ri 2. Cc cun Bin Cht 3. Mt vi ng xu sau ny, nhng l th, v ostraca (nhng mnh v ca gm cha nung dng

vit).

Nhng hu nh Cu c khng c nhng dng h (trng phi) bn chp tay ging nh trong cc

bn chp tay Tn c ting Hy lp. tm mt bi vit hay v tnh ng tin cy v vn mch ca bn vn

Masoretic (c khong nm 900 sau Cha) xem bi vit The Reliability of the Old Testament Text ca

Bruce K. Waltke trong NIDOTTE, quyn 1, trang 51-67.

Bn vn H-b-r c dng l t Biblia Hebraica Stuttgartensia t Hi Kinh Thnh c, 1997,

ii

c da trn Leningrad Codex (nm 1009 sau Cha). Thnh thong, nhng phin bn c xa (Septuagint

ting Hy lp, bn Targums ting A-ram, Syriac Peshitta, v Latin Vulgate) c tham kho nu ting H-

b-r ti ngha hay l c lm ln cch r rng.

iii

NHNG NH NGHA VN TT CA NHNG DNG NG

T TING H-B-R TC NG N VIC GII KINH

I. Tm tt lch s pht trin ca ting H-b-r Ting H-b-r l thnh phn trong nhm ngn ng Shemitic (Semitic) ty nam Chu . Tn gi

ny (do nhng hc gi hin i t) theo tn Sem, con ca N- (xem Sng th K 5:32; 6:10). Nhng con

chu ca Sem c lit k trong Sng th K 10:21-31 nh -rp, H-b-r, Sy-ri, A-ram, v A-sy-ri.

Trong thc t mt vi ngn ng Semitic c cc quc gia thuc dng di ca Cham s dng (xem Sng

th K 10:6-14) nh Ca-na-an, Ph-ni-xi, v -thi--pi.

H-b-r thuc trong nhm ty bc ca ngn ng Semitic. Nhng hc gi hin i c nhng mu

tiu biu ca nhm ngn ng c ny t:

A. Dn A-m-rt (nhng bng Mari Tablets t th k 18 trc Cha trong ting Akkadian) B. Dn Ca-na-an (nhng bng Ras Shamra Tablets t th k 15 trong ting Ugaritic) C. Dn Ca-na-an (nhng l th Amarna Letters t th k 14 trong ting Ca-na-an Akkadian) D. Dn Ph-ni-xi (ting H-b-r s dng mu t ting Ph-ni-xi) E. Dn M-p (bng Mesha, nm 840 trc Cha) F. Ting A-ram (ngn ng chnh thc ca quc Ba-t dng trong Sng th K 31:47 [2 ch]; Gi-r-mi

10:11; a-ni-n 2:4-6; 7:28; -x-ra 4:8-6:18; 7:12-26 v ngi Do thi trong th k th nht x

Palestine s dng)

Ngn ng H-b-r c gi l ci mi ca Ca-na-an trong -sai 19:18. N c gi trc

tin l H-b-r trong phn m u ca sch ngy kinh Ecclesiasticus (S khn ngoan ca Ben Sira)

khong nm 180 trc Cha (v mt vi ch khc sm hn, xem Anchor Bible Dictionary, quyn 4,

trang 205ff). N c lin h gn nht vi ting M-p v ngn ng dng trong x U-ga-rt. Nhng dn

chng ca ting H-b-r c tm thy bn ngoi Kinh Thnh l:

1. Lch Gezer, nm 925 trc Cha (mt hc sinh vit) 2. Bia Siloam, nm 705 trc Cha (nhng ghi chp trong ng hm) 3. Nhng ming gm ting Sa-ma-ri (Samaritan Ostrada), nm 770 trc Cha (nhng h s thu ghi

trn nhng mnh v bng gm)

4. Nhng l th Lachish, nm 587 trc Cha (truyn tin chin cuc) 5. Nhng ng xu v nhng con du Maccabean 6. Mt vi bn vn trong cc Cun Bin Cht 7. Nhiu bia khc (xem Cc ngn ng [ting H-b-r], ABD 4:203ff)

Cng ging nh tt c cc ngn ng Semitic, n c c im l ch ca n c to nn do ba

ph m (ba ph m gc). N l mt ngn ng linh ng (khng c nh). Ba ph m gc cha ng

ngha c bn ca t, trong khi tin t, hu t, hay l nhng chi tit b sung bn trong trnh by v

chc nng c php (sau l nhng nguyn m, xem Linguistic Analysis of Biblical Hebrew, ca Sue

Green, trang 46-49).

T vng ting H-b-r biu l ra s khc bit gia vn xui v th. Nhng ngha ca ch

c gn kt vi nhng t nguyn trong dn gian (khng c ngun gc ngn ng hc). Nhng cch

chi ch v cch dng m rt thng dng (paronomasia).

II. Nhng kha cnh ca v ng

A. NHNG NG T Th t t ng thng thng l NG T, I T, CH NG (vi nhng ch b ngha), B NG

(vi nhng ch b ngha). NG T c bn khng du l Qal, dng HON THNH (PERFECT),

GING C (MASCULINE), S T (SINGULAR). l cch sp xp ca nhng t in ting H-

b-r v ting A-ram.

Nhng NG T (VERB) bin cch cho thy:

1. Ss t, s nhiu, c hai

iv

2. Gingging c v ging ci (khng c trung tnh) 3. Cchch nh, cu khn, mnh lnh (mi lin h vi hnh ng thc t) 4. Th (aspect)

a. HON THNH (PERFECT), c ngha hon tt, theo ngha c khi u, tip din, v kt thc ca mt hnh ng. Dng ny thng c dng cho hnh ng qu kh, s vic xy

ra. J. Wash Watts trong A Survey of Syntax in Hebrew Old Testament ni:

Tng ci ton th c din t bi th hon thnh cng c xem nh chc chn. Th

cha hon thnh c th din t mt tnh trng nh l c th hay l c mong hoc l trng ch,

cn th hon thnh th xem n nh l thc s, c tht v chc chn (p. 36).

S. R. Driver trong quyn A Treatise on the Use of the Tenses in Hebrew m t n nh sau:

Th hon thnh c s dng ch hnh ng hon tt tng lai, nhng v c coi

l ph thuc vo quyt nh khng di i ca ch nn n c th c ni n nh th vic c

tht ang xy ra: do mt quyt ngh, li ha, chiu ch (sc lnh) c bit l ca thn linh

thng c cng b bng th hon thnh (trang 17, v d v th hon thnh ca th loi tin

tri).

Robert B. Chisholm, Jr. trong quyn From Exegesis to Exposition, nh ngha dng ng t ny

nh sau:

nhn xem mt tnh hung t bn ngoi, nh mt ton th. Nh vy n trnh by mt s

vic n gin, cho d l mt hnh ng hoc trng thi (bao gm c tnh trng tm tr). Khi

c dng ch cc hnh ng, n thng xem hnh ng l hon thnh t quan im thuyt

phc ca ngi ni hoc ngi k (cho d trong thc t c hon thnh hay khng th khng

phi l iu quan trng). Th hon thnh c th gn lin vi nhng hnh ng, trng thi trong

qu kh, hin ti hoc trong tng lai. Nh ni trn, c cu thi gian nh hng n vic

mt ngi dch th hon thnh sang nhng ngn ng ch trng vo cc th ging nh Anh ng

v c cu cn phi c xc nh da vo bi cnh (trang 86).

b. TH CHA HON THNH, din t mt hnh ng ang din tin (cha chm dt, lp i

lp li, tip tc hoc khng chc chn), thng hng ti mt mc tiu. Thng thng hnh

thc ny c s dng cho mt hnh ng trong hin ti v tng lai.

J. Wash Watts trong quyn A Survey of Syntax in the Hebrew Old Testament ni

Tt c cc th CHA HON THNH din t cc tnh trng khng hon tt. Chng

thng lp i lp li, tip tc khai trin hoc c bt ng (khng chc chn). Ni cch khc, c

phn tip tc pht trin hoc c phn c xc nh. Trong mi trng hp, theo mt s ngha

th chng ch l tng thnh phn, tc l vn cha y (trang 55).

Robert B. Chisholm, Jr. trong quyn From Exegesis to Exposition ni

Tht l kh tm gn bn cht ca th cha hon thnh vo mt khi nim n gin,

v n gm cha c th (aspect) v cch (mood). i khi th cha hon thnh c s dng theo

cch thc ch nh v thc hin mt tuyn b khch quan. Trong nhng trng hp khc, n

nhn xem mt hnh ng theo cch ch quan hn, cng nh gi thuyt, bt ng, c th v vn

vn... (trang 89).

c. Ch waw c thm vo lin kt NG T vi hnh ng ca NG T trc .

d. MNH LNH, cn c theo mun ca ngi ni v hnh ng c th thc hin ca ngi

nghe.

e. Trong ting H-b-r c, ch c nhng bi cnh tng qut mi c th xc nh c vic nh

hng thi gian theo nh ca tc gi.

B. By hnh thc bin cch chnh v ngha c bn ca chng. Trong thc t nhng hnh thc ny to

s kt ni ln nhau trong mch vn v khng th b tch bit.

1. Qal (Kal) l ph bin nht v c bn ca tt c cc dng thc. N biu th mt hnh ng n gin

v

hoc mt tnh trng hin c. N khng ni n lin h nhn qu hoc vic xc nh cho r.

2. Niphal, hnh thc ph bin th hai. N thng l TH NG, nhng hnh thc ny cng c chc nng phn thn (reflexive) v h tng vi nhau (reciprocal) . N cng khng ni n lin h nhn

qu hoc vic xc nh cho r.

3. Piel, hnh thc ny l ch ng v trnh by v vic to ra mt hnh ng dn ti tnh trng hin c. ngha c bn l ca gc (stem) Qal v c pht trin hoc m rng thnh mt tnh trng hin c.

4. Pual, y l dng TH NG i ng li vi dng Piel. N thng c th hin bng mt NG TNH T.

5. Hithpael l loi (stem, gc) phn thn hoc h tng vi nhau. N din t hnh ng lp li hay ko di thuc gc Piel. Dng TH NG him gp ny c gi l Hothpael.

6. Hiphil, hnh thc ch ng ca loi (stem) gy ra nguyn nhn v i lp vi Piel. N c th c kha cnh cho php, nhng thng cp n nguyn nhn gy ra ca mt s kin. Ernst Jenni,

mt nh ng php ting H-b-r, tin rng Piel chng t mt iu g tin n tnh trng hin c,

trong khi Hiphil cho thy n xy ra nh th no.

7. Hophal, dng TH NG i ng vi Hiphil. Hai dng t gc cui cng t c s dng nht trong by loi t gc.

Phn ln thng tin ny n t quyn An Introduction to Biblical Hebrew Syntax ca Bruce K. Waltke v

M. O'Connor, trang 343-452.

Biu tc ng v h qu. Mt im quan trng hiu bit h thng NG T ting H-b-r

l xem n nh l mt m hnh ca cc mi lin h theo cc TH (VOICE). Mt s t gc th i lp vi

nhng t gc khc (v d, Qal - Niphal; Piel - Hiphil)

Biu di y c gng hnh dung cc chc nng c bn ca cc gc NG T theo h qu.

(*** ch thch ngi dch: v khng c ch ting Vit tng ng nn khng th dch mt vi thut

ng/khi nim ng php trong bn di y ***)

CCH/TH hay

CH NG

No Secondary

Agency

An Active Secondary

Agency

A Passive Secondary

Agency

CH NG Qal Hiphil Piel

TH NG

TRUNG CP

Niphal Hophal Pual

PHN THN/

H TNG

Niphal Hiphil Hithpael

Biu ny c ly t bi phn tch xut sc h thng NG T da theo kt qu nghin cu mi v

ting Akkadian (xem quyn An Introduction to Biblical Hebrew Syntax ca Bruce K. Waltke, M. O'Conner,

trang 354-359.

R. H. Kennett, trong quyn A Short Account of the Hebrew Tenses, cung cp mt cnh bo cn thit.

Trong khi dy hc ti thng thy kh khn chnh ca sinh vin vi cc ng t ting H-b-r l

nm bt cho c nhng ngha m ng t truyn ti n tm t suy ngh ca chnh ngi Do Thi.

iu cho thy l c xu hng xem mi th (tense) ca ting H-b-r tng ng vi mt s no

ca cc dng thc (ng php) trong ting Latin hoc ting Anh, bi m loi th c th (particular

Tense) li c dch theo cch thng thng. Kt qu l tht bi trong vic thu hiu rt nhiu nhng

sc thi tinh t ca ngha m n em li s sng v sinh lc cho ngn ng ca Cu c.

Khi s dng cc ng t ting H-b-r th iu kh khn duy nht l nm trong quan im t

ngi H-b-r xem xt mt hnh ng v vy n hon ton khc vi quan im ca chng ta. i

vi chng ta thi im l iu xem xt u tin c by t qua ch tense (thi im cng thng) ,

nhng i vi h (ngi Do Thi) l mt vic th yu. Do iu cn thit l mt sinh vin khng

c s dng qu nhiu cc hnh thc trong ting Latin hoc ting Anh dch cc th trong ting H-

b-r, nhng tt hn l nn nm bt r rng kha cnh ca mi hnh ng m n t ph by trong tm

tr ca ngi Do Thi.

Ch th(tense) p dng cho cc ng t ting H-b-r khin hiu nhm. Ci gi l th trong

vi

ting H-b-r khng din t thi gian nhng ch l trng thi ca mt hnh ng. Tht vy khng

b nhm ln nn nu ln s p dng thut ng trng thi cho c danh t v ng t, ch cc trng

thi s xc nh r hn nhiu hn so vi ch cc th. Cn phi lun lun ghi nh rng khng th dch

mt ng t ting H-b-r sang ting Anh m khng cn s dng mt gii hn (xc nh thi gian)

y l iu hon ton khng c trong ting H-b-r. Ngi Do Thi c i khng bao gi ngh v mt

hnh ng theo ( ngha) qu kh, hin ti hay tng lai, m ch n gin l HON THNH, tc l

chm dt, hoc KHNG HON THNH, ngha l ang cn tip din. Khi chng ta ni rng mt s th

trong ting H-b-r tng ng vi th HON THNH, QU KH HON THNH hoc TNG

LAI trong ting Anh, chng ta khng c ni rng ngi Do Thi ngh v n nh l HON THNH,

QU KH HON THNH hoc TNG LAI, nhng ch n gin l chng phi c dch sang

ting Anh nh vy. Thi gian ca mt hnh ng trong ting H-b-r khng din t bng bt k mt

dng thc ng t no (trong li m u v trang 1).

Mt cnh bo th hai ca Sue Groom trong quyn Linguistic Analysis of Biblical Hebrew nhc chng ta

rng:

Khng c cch no phn bit c gia (1) Qu trnh thit lp li lnh vc ng ngha v cc lin

h ngha ca mt ngn ng cht c i ca cc hc gi hin i ch l s phn nh trc gic ca chnh

ring h hoc ca ngn ng m ca h vi (2) Cc lnh vc hin hu (ng y nh) trong ting

H-b-r c (trang 128).

C. CCH (Moods, Modes)

1. N xy ra, ang xy ra (CH NH CCH), thng s dng th HON THNH hoc NG TNH T (PARTICIPLE) (tt c cc NG TNH T u l dng CH NH).

2. N s xy ra, c th xy ra (BNG THI CCH, (subjunctive) GI NH, CU KHN) a. s dng TH CHA HON THNH c nh du

(1) DNG KHCH L (thm h), TH CHA HON THNH ngi th nht, thng by t mt mong mun, yu cu hoc t khuyn khch (hnh ng theo mun ca ngi ni)

(2) DNG MNH LNH (thay i bn trong), TH CHA HON THNH ngi th ba (c th l ngi th hai trong cu ph nh) thng trnh by mt yu cu, s cho php, mt li

nhc nh, hoc mt li khuyn

b. s dng TH HON THNH vi lu hoc lule Nhng cu trc ny tng t vi cc cu IU KIN BC HAI trong ting Hy Lp Koine.

Mt pht biu sai (protasis) dn n mt kt lun sai (apodosis).

c. s dng TH CHA HON THNH v lu Mch vn v lu, cng nh hng v tng lai, to nn cch dng c bit cch CU KHN,

GI NH ny. Mt s v d t quyn A Survey of Syntax in the Hebrew Old Testament ca J.

Wash Watts l Sng th K 13:16; Phc truyn Lut l K 1:12; I Cc vua 13:8; Thi thin 24:3;

-sai 1:18 (xem trang 76-77).

D. Waw - chuyn i, lin tc, lin kt. c tnh c php c nht ny ca ting H-b-r (ngn ng

ca ngi vng Ca-na-an) gy ra s nhm ln ln trong nhng nm qua. N c s dng theo nhiu

cch thng l da theo th loi. L do ca s nhm ln l cc hc gi u tin l ngi Chu u v h

c gng gii thch theo ngn ng m ca h. Khi phng cch trn gp tr ngi, th h li rng

ting H-b-r l mt ngn ng c gi nh. Nhng ngn ng Chu u l nhng NG T c cn

c theo TH (tense). Mt s cc hm cha a dng v ng php c xc nh bi ch WAW c

thm vo gc NG T TH HON THNH V CHA HON THNH. iu ny lm thay i

cch xem xt hnh ng.

1. Trong th loi tng thut truyn tch lch s, nhng NG T c lin kt vi nhau trong mt chui theo mt khun mu tiu chun.

2. Tin t waw cho thy mt mi quan h c th vi nhng NG T trc . 3. Mch vn rng hn lun lun l cha kha hiu c chui NG T. Cc NG T ca

ngn ng Semitic khng th phn tch cch ring r, c lp.

J. Wash Watts trong quyn A Survey of Syntax in the Hebrew Old Testament c nhn xt v s khc bit

ca ting H-b-r trong cch dng ch waw trc TH HON THNH V TH CHA HON THNH

vii

(trang 52-53). Khi tng c bn ca TH HON THNH l qu kh m thm ch waw vo th n y

ngha theo hng thi gian trong tng lai. Cng xy ra y nh th vi TH CHA HON THNH c

tng c bn l hin ti hoc tng lai, nhng khi thm ch waw vo th t tng vo qu kh. S

thay i thi gian l thng ny gii thch vic thm vo ch waw, ch khng gii thch s thay i theo

ngha c bn ca TH NG T. TH HON THNH km theo ch waw thch hp vi th loi tin tri,

trong khi cc TH CHA HON THNH kt hp vi ch waw thch hp vi th loi truyn k, tng

thut (trang 54, 68).

Watts tip tc nh ngha ca ng

V s khc bit gia ch waw lin t v ch waw tip ni, th c nhng gii thch nh sau:

1. Waw lin t lun lun xut hin ch ra ci tng ng, song song. 2. Waw tip ni lun lun xut hin ch ra mt trnh t. Ch c mt hnh thc duy nht ch waw

c dng vi nhng TH CHA HON THNH tip ni. S quan h gia cc TH CHA

HON THNH c lin kt bi ch waw c th l theo trnh t thi gian, kt qu l lun, nguyn

nhn thuc l lun hoc s tng phn trong l lun. Trong tt c cc trng hp th u theo mt

trnh t (trang 103).

E. NGUYN MU - C hai loi NGUYN MU

1. NGUYN MU TUYT I (INFINITIVE ABSOLUTE), l nhng din t mnh m, c lp, ni bt c s dng t c hiu qu n tng...ging nh mt ch ng, n thng khng c

ng t, d nhin ng t 'th,l' c hiu ngm, nhng ch ng ring r mt mnh cch n

tng J. Wash Watts, A Survey of Syntax in the Hebrew Old Testament (trang 92) .

2. NGUYN MU DNG T GHP (INFINITIVE CONSTRUCT). V mt ng php n lin kt vi cu pht biu bng nhng gii t, i t s hu v mi lin h t ghp (trang 91).

J. Weingreen trong quyn A Practical Grammar for Classical Hebrew, m t cu trc t ghp l:

Khi hai ch (hoc nhiu hn) kt hp vi nhau rt cht ch, chng to thnh mt tng hn

hp th nhng ch ph c gi l trong cu trc t ghp (trang 44).

F. NHNG T NGHI VN (INTERROGATIVES) 1. Chng lun lun xut hin u cu. 2. ngha dnh cho gii thch

a. ha - khng mong i mt s tr li b. halo' - tc gi mong i mt cu tr li "c"

NHNG T PH NH (NEGATIVES)

1. Chng lun lun xut hin trc nhng ch m chng ph nhn. 2. T ph nh thng thng nht l lo'. 3. Ch 'al c mt hm bt ng v c s dng vi DNG KHCH L (COHORTATIVE) v

DNG MNH LNH (JUSSIVE).

4. Ch lebhilit, c ngha l v nn...khng c s dng vi DNG NGUYN MU (INFINITIVE).

5. Ch 'en c s dng vi cc NG TNH T (PARTICIPLE). G. CU IU KIN (CONDITIONAL SENTENCE)

1. C bn loi cu iu kin v c bn chng tng t vi ting Hy Lp Koine. a. Mt ci g c gi nh l sp xy ra hoc c ngh n nh th hon tt (cu iu kin

loi mt trong ting Hy lp)

b. Mt iu g tri vi thc t m s hon tt l khng th (cu iu kin loi hai) c. Mt ci g c th, c l ng (cu iu kin loi ba) d. Mt ci g t khi xy ra, do s hon thnh l ng nghi ng (cu iu kin loi bn)

2. NHNG GHI CH V NG PHP a. Cc gi nh tr thnh tnh trng ng vi s tht, c tht th lun lun s dng TH HON

THNH ca CH NH CCH (INDICATIVE PERFECT) hoc NG TNH T

(PARTICIPLE) v mnh iu kin (protasis) thng c khi u bng:

viii

(1) 'im (2) ki (hoc 'asher) (3) hin hoc hinneh

b. Trng hp tri vi tnh trng c tht th lun lun s dng mt NG T (VERB) theo kha cnh (th) HON THNH (PERFECT) hoc mt NG TNH T vi cc tin t m u

(introductory PARTICLES) lu hoc lule

c. Tnh trng c th xy ra nhiu hn th lun lun s dng NG T CHA HON THNH (IMPERFECT VERB) hoc NG TNH T (PARTICIPLE) trong mnh iu kin

(protasis), thng l 'im hoc ki c s dng nh l cc TIN T m u (introductory

PARTICLES)

d. Tnh trng t c kh nng xy ra th dng GI NH TH KHNG HON THNH (IMPERFECT SUBJUNCTIVES) trong mnh iu kin (protasis) v lun lun s dng 'im

nh l mt TIN T m u (introductory PARTICLE)

ix

NHNG CH VIT TT DNG TRONG TP GII KINH NY

AB Anchor Bible Commentaries, ed. William Foxwell Albright and David Noel Freedman

ABD Anchor Bible Dictionary (6 vols.), ed. David Noel Freedman

AKOT Analytical Key to the Old Testament, John Gi-sp Owens

ANET Ancient Near Eastern Texts, James B. Pritchard

BDB A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, F. Brown, S. R. Driver and C. A. Briggs

BHS Bblia Hebraica Stuttgartensia, GBS, 1997

IDB The Interpreters Dictionary of the Bible (4 vols.), ed. George A. Buttrick

ISBE International Standard Bible Encyclopedia (5 vols.), ed. James Orr

JB Jerusalem Bible

JPSOA The Holy Scriptures According to the Masoretic Text: A New Translation (The Jewish

Publication Society of America)

KB The Hebrew and Aramaic Lexicon of the Old Testament, Ludwig Koehler and Walter

Baumgartner

LAM The Holy Bible From Ancient Eastern Manuscripts (the Peshitta), George M. Lamsa

LXX Septuagint (Greek-English) by Zondervan, 1970

MOF A New Translation of the Bible by James Moffatt

MT Masoretic Hebrew Text

NAB New American Bible Text

NASB New American Standard Bible

NEB New English Bible

NET NET Bible: New English Translation, Second Beta Edition

NRSV New Revised Standard Bible

NIDOTTE New International Dictionary of Old Testament Theology and Exegesis (5 vols.), ed. Willem A.

VanGemeren

NIV New International Version

NJB New Jerusalem Bible

x

OTPG Old Testament Passing Guide, Todd S. Beall, William A. Banks and Colin Smith

REB Revised English Bible

RSV Revised Standard Version

SEPT The Septuagint (Greek-English), Zondervan, 1970

TEV Todays English Version from United Bible Societies

YLT Youngs Literal Translation of the Holy Bible, Robert Young

ZPBE Zondervan Pictorial Bible Encyclopedia (5 vols.), ed. Merrill C. Tenney

xi

LI CA TC GI:

TP TI LIU GII KINH NY C TH GIP CH G CHO BN?

S gii ngha Kinh thnh l mt tin trnh mang tnh thuc linh v l tr nhm hiu c cc trc gi

ngy xa c linh cm vi mc ch gip chng ta hiu v p dng c s ip ca c Cha Tri trong

thi i ngy nay.

Tin trnh mang tnh thuc linh l quan trng nhng kh c th nh ngha. N gm c s u phc v

m lng ra trc mt Cha. Cn phi c mt s khao kht (1) chnh Cha, (2) c bit Ngi, v (3) khao kht

c phc v Ngi. Tin trnh ny cn c s cu nguyn, xng ti v s bng lng thay i li sng ca mnh.

Mc d bit rng c Thnh Linh ng vai tr quan trng trong tin trnh gii ngha, nhng tht kh hiu l ti

sao cng l cc C c nhn chn tht, yu mn Cha, nhng h li hiu Kinh thnh mt cch khc nhau.

Tin trnh mang tnh l tr th d din t hn. Chng ta phi nht qun v cng bng i vi mi bn

vn v khng c cho nhng thnh kin c nhn hay gio phi chi phi mnh. Chng ta u t nhiu b nh

hng bi qu kh ca mnh. Khng ai l ngi gii ngha Kinh thnh hon ton khch quan v trung dung.

Tp ti liu gii kinh ny cung cp mt tin trnh theo l tr mt cch cn thn gm ba nguyn tc gii ngha

gip chng ta vt qua cc thnh kin ca mnh.

Nguyn tc th nht

Nguyn tc th nht l n bi cnh lch s khi sch c vit ra v cc dp tin mang tnh lch s

c bit lin quan n tc gi (hoc khi n c bin tp li). Tc gi nguyn thy c mt mc ch, mt s

ip mun truyn t. Bn vn khng th c ngha khi m n cha bao gi c i vi tc gi nguyn thy, t

ngy xa c thn cm. nh ca tc gi ch khng phi nhu cu thuc v lch s, cm xc, vn ha, c

nhn v gio phi- chnh l cha kha. Vic p dng l ngi bn i chung vi vic gii thch, nhng s gii

ngha thch hp phi lun lun i trc vic p dng. Cn phi nhn mnh i nhn mnh li rng mi bn Kinh

vn u ch c mt ngha v ch mt m thi. ngha ny l ngha m tc gi nguyn thy c nh

truyn t cho thi i ca h di s dn dt ca c Thnh Linh. ngha duy nht ny c th c nhiu p

dng khc nhau cho cc vn ha v tnh hung khc nhau. Nhng p dng ny phi c ni kt vi l tht

trng tm theo tc gi nguyn thy. V vy, tp ti liu ny c thit k bng cch cung cp phn gii thiu

cho mi sch trong Kinh thnh.

Nguyn tc th hai

Nguyn tc th hai l xc nh cc n v ng vn. Mi sch trong Kinh thnh l mt vn bn hp nht.

Ngi gii ngha khng c quyn ly ring ra ch mt kha cnh ca l tht bng cch b qua cc kha cnh

khc. V vy, chng ta phi c gng tm hiu mc ch ca ton sch trc khi phn tch cc n v ng vn

ring l. Cc n v ring l- on, phn on, hay cu- khng th mang ngha m tng th ca sch khng

c. Vic gii ngha phi i t phng php suy din t tng th n phng php quy np ca tng phn. Do

, tp ti liu hng dn ny c thit k bng cch gip ngi hc phn tch cu trc ca mi n v ng

vn theo tng phn on. Mc d cc phn on v chia on khng c thn cm nhng n gip chng ta xc

nh c cc tng theo tng n v.

Gii ngha theo cp tng phn on- khng phi tng cu, tng v, tng cm t, hay tng ch- l cha kha

ln theo ngha m tc gi Kinh thnh nh. Cc phn on da vo mt ch hp nht, thng gi l

ch hay cu ch . Tng ch, v, cm t, v cu trong cc phn on ny bng cch no lin h vi ch

hp nht ny. Chng gii hn ch bn n, m rng n, gii thch thm hoc cht vn n. Cha kha tht

s i n cch gii ngha ng n l theo st tng ca tc gi nguyn thy trn c s tng phn on mt

thng qua cc n v ng vn cu thnh nn ton b sch. Tp ti liu hng dn ny c thit k nhm gip

ngi hc c th lm c iu ny qua vic i chiu cc bn dch Anh ng hin i. Cc bn dch ny c

chn ra bi v chng c nhng l thuyt khc nhau v cch dch.

xii

1. Bn Hy lp ca Hi Kinh thnh Lin hip (United Bible Society) l bn hiu nh ln th t (UBS4). Bn dch ny c chia on bi cc hc gi ph bnh bn vn hin i.

2. Bn King James mi (NKJV) l bn dch st ngha theo tng ch da trn bn tho truyn thng gi l bn Tiu chun (the Textus Receptus). Cc phn on ca n di hn so vi cc bn dch khc. Cc n

v di hn ny gip ngi hc thy c cc ch mang tnh hp nht.

3. Bn Hiu nh Tiu chun (the New Revised Standard Version) l bn dch theo tng ch c b sung. N nm im gia so vi hai bn hin i s trnh by sau y. Cch phn chia on ca n gip gp

phn xc nh c cc ch .

4. Bn Ting Anh Ngy nay (the Todays English Version) l mt bn dch tng ng v uyn chuyn c xut bn bi Hi Kinh thnh Lin Hip (the United Bible Society). N c gng dch sao cho ngi

c v ni ting Anh ngy nay c th hiu c bn vn ting Hy lp. c bit trong cc sch Phc m,

thng thng n chia on theo ngi ni ch khng phi theo ch , cng ging nh bn NIV. Nu

dng gii ngha, n khng c li. thy tht th v khi c hai bn dch UBS4 v TEV u c

xut bn bi mt c quan nhng cch chia on ca n li khc nhau.

5. Bn Gi-ru-sa-lem Bible (JB) l mt bn dch tng ng v uyn chuyn da trn bn dch ting Php ca Cng gio. N gip ch rt nhiu cho vic i chiu cc cch phn on t quan im ca u

chu.

6. Bn in s dng trong tp sch ny l bn NASB c cp nht nm 1995, l mt bn dch st theo tng ch. Cc ch gii tng cu u theo cch chia on ca bn dch ny.

Nguyn tc th ba

Nguyn tc th ba l c Kinh thnh qua nhiu bn dch khc nhau nm c tm ngha rng nht

(thuc lnh vc ng ngha) m tng ch hoc tng cm t c th c. Thng thng mt ch hay mt cm t

ting Hy lp c th c hiu theo nhiu cch khc nhau. Cc bn dch ny cho thy c nhng chn la ny

v gip xc nh v gii thch mt s khc bit trong cc bn tho ting Hy lp. Nhng iu ny khng nh

hng n tn l nhng n gip chng ta tr v vi nguyn bn vit bi cc tc gi t xa c thn cm.

Nguyn tc th t

Nguyn tc th t l cn ch v th loi vn hc. Tc gi nguyn thy c thn cm chn la ghi

chp s ip ca h trong cc th loi khc nhau (v d., tng thut lch s, kch ngh lch s, th, tin tri,

phc m [d ngn], th tn, khi th). Nhng th loi khc nhau ny c nhng cha kha c bit gii ngha

(xem Gordon Fee v Doug Stuart, Lm th no c Kinh Thnh vi tt c Gi tr ca Li Cha (How to

Read the Bible for All Its Worth), D. Brent Sandy v Ronald L. Giese, Jr., Ph v nhng MtM trong Cu c

(Cracking Old Testament Codes), hoc Robert Stein, Chi vi nhng nguyn tc(Playing by the Rules)).

Tp ti liu ny cung cp cho ngi hc mt cch tin li kim tra cc gii ngha ca h. N khng

nhm a ra cch gii ngha cui cng, nhng ch nhm cung cp thng tin v gi suy ngh. Thng thng, cc

cch gii ngha khc gip chng ta khng qu a phng cc b, qu gio iu, hay theo tinh thn h phi qu

mc. Ngi gii ngha cn c mt phm vi gii ngha rng nhn nhn s khng r rng m cc bn c c

th c. Tht l mt c sc khi thy trong vng cc C c nhn khng c s ng vi nhau trong khi h u

cho rng Kinh thnh l ngun ca L tht.

Cc nguyn tc ny gip ti vt qua c kh nhiu iu kin lch s qu kh ca c nhn ti v n

buc ti phi trn tr vi bn vn c. Ti hy vng n cng s l mt iu phc hnh cho qu v.

Bob Utley

Trng i hc East Texas Baptist University

Ngy 27 thng 6 nm 1996

xiii

HNG DN THI QUEN C KINH THNH HIU QU:

CUC TM KIM L THT KIM CHNG C CA C NHN

Chng ta c th bit l tht c khng? N u? Lm th no xc minh n mt cch hp l? C

mt thm quyn ti hu hay khng? C nhng gi tr tuyt i hng dn i sng chng ta, th gii chng ta

ang sng hay khng? C ngha cho cuc i ny khng? Ti sao chng ta li trn th gii ny? Ri chng

ta i u? Nhng cu hi ny- nhng cu hi m mi ngi c l tr u phi suy ngh n- m nh cc nh

tr thc ca nhn loi ngay t bui ban u (Truyn o 1:13-18; 3:9-11). Ti nh li cuc tm kim ca c

nhn ti v mt trung tm kt ni tt c mi s cho cuc i ti. Ti tin Cha khi cn rt nh, nh vo s lm

chng ca nhng ngi c vai v trong gia nh ti. Khi ti ln ln, nhng cu hi v chnh ti v th gii xung

quanh ti cng ln dn. Nhng cu so ng xa c trong vn ha v tn gio khng em li ngha g i vi

nhng kinh nghim cuc sng ti bit n hoc tng i din. C lc ti cm thy ri bi, tm kim, ngng

trng, v cm thy v vng trc mt th gii qu khc kh, lnh nht m ti ang sng.

Nhiu ngi tuyn b c cu tr li cho nhng cu hi trn, nhng sau khi t nghin cu v suy ngh

li, ti thy nhng cu tr li ca h da vo (1) cc trit l sng c nhn, (2) cc huyn thoi xa xa, (3) nhng

kinh nghim c nhn, hay l (4) cc ngh nh hng bi tm l. Ti cn mt mc c th kim chng c,

ti cn bng chng, cn l lun c th t ln n ton b th gii quan ca ti, mt trung tm kt ni tt c,

mt l sng cho cuc i.

Ti tm thy nhng iu ny qua vic hc Kinh thnh. Ti bt u tm kim nhng bng chng v s

ng tin cy ca n, v ti tm thy n trong (1) s ng tin cy v lch s ca Kinh thnh xc nhn bi kho

c hc, (2) s chnh xc ca nhng li tin tri trong Cu c, (3) s thng nht ca ton b s ip Thnh Kinh

qua hn 1.600 nm hnh thnh, v (4) nhng li lm chng c nhn ca nhng con ngi m cuc i c

thay i vnh vin bi tip xc vi Kinh thnh. C c gio, mt h thng hp nht trong c tin v nim tin,

c kh nng i din vi cc cu hi hc ba nht v cuc sng ca con ngi. iu ny khng nhng em li

cho ti mt b khung l tr, nhng phng din thc nghim ca c tin theo Kinh thnh cng em li cho

ti nim vui v s vng vng khng lay ng trong cm xc.

Ti ngh ti tm thy c ci trung tm kt ni mi s ca i ti- ng Christ, nh trnh by

trong Kinh thnh. l mt kinh nghim nng ny, mt s gin x cm xc. Tuy vy, ti vn cn nh b sc

v au khi ti bt u thy ra c qu nhiu s gii thch cho ch mt cun Kinh thnh ny, c khi ngay c trong

cng mt Hi thnh hay cng mt trng phi. Vic xc minh s thn cm v ng tin cy ca Kinh thnh

khng phi l ht, ch l s bt u. Lm th no ti xc minh hay bc b nhng s gii ngha khc nhau

v knh chng nhau v nhng phn on kh trong Kinh thnh bi nhng ngi tuyn b tin vo thm quyn v

tnh ng tin cy ca n?

Nhim v ny tr thnh mc tiu ca i ti v cng l hnh trnh c tin ca ti. Ti bit rng c tin

ni ng Christ em li cho ti nim vui v s bnh an khng k xit. Tm tr ti mong tm thy c cc

gi tr tuyt i gia mt th gii theo ch thuyt tng i v ch ngha gio iu trong cc h thng tn gio

knh chng nhau cng nh nhng s kiu cng v h phi ca mnh. Khi ti i tm mt phng php thch hp

gii ngha cc th loi vn chng xa xa, ti ngc nhin pht hin ra nhng thnh kin ca ring ti xut

pht t qu kh ca mnh, t vn ha, h phi v kinh nghim ring ca ti. Ti tng c Kinh thnh

cng c quan im ring ca ti. Ti tng ly n lm c s cho nhng gio iu tn cng ngi khc

trong khi t trn an mnh v nhng s bt an v thiu ht ca chnh mnh. Rt au n khi ti nhn ra nhng

iu ny!

Mc d ti khng bao gi c th hon ton khch quan, nhng ti c th tr nn mt ngi c Kinh

thnh ng ngha hn. Ti c th hn ch nhng thnh kin ca mnh bng vic xc nh c chng v cng

nhn s hin din ca chng. Ti cha th hon ton dt khi nhng iu ny, nhng ti i din vi nhng

khim khuyt ca mnh. Ngi gii ngha thng l k th s mt trong n lc c Kinh thnh hiu qu!

Ti s lit k ra mt s gi nh khi ti tip cn vic hc Kinh thnh, bn, ngi c, c th cng kim im

vi ti:

I. Cc gi nh

xiv

A. Ti tin Kinh thnh l s t mc khi duy nht t mt c Cha Tri chn tht. V vy, n phi c gii ngha trong nh sng ca nh t tc gi nguyn thy thng qua cc trc gi loi ngi trong bi cnh

lch s c th.

B. Ti tin Kinh thnh c vit ra cho ngi bnh dn- cho tt c mi ngi! c Cha Tri t h xung c th tr chuyn vi chng ta mt cch r rng qua mt bi cnh lch s v vn ha nht nh.

Cha khng giu gim l tht- Ngi mun chng ta hiu bit l tht! V vy, Kinh thnh phi c gii

ngha trong s soi sng ca thi k Kinh thnh, ch khng phi ca chng ta. Kinh thnh khng nn c

nhng ngha m n cha tng bao gi c i vi nhng ngi ngy xa c hoc nghe n ln u

tin. N c th d hiu i vi mt tr c con ngi trung bnh v n s dng cc loi truyn thng hoc

k thut bnh thng ca con ngi.

C. Ti tin Kinh thnh c mt s ip v mc ch thng nht. N khng t mu thun, mc d n c nhng on kh hiu hoc nghch l. V vy, ngi gii ngha s mt ca Kinh thnh l chnh Kinh thnh.

D. Ti tin mi phn on (ngoi tr cc li tin tri) c mt v ch mt ngha m thi da vo nh ca tc gi nguyn thy c thn cm. Mc d chng ta khng bao gi chc chn rng chng ta bit c

ch xc nh ca tc gi, nhng c nhiu du hiu ch v hng :

1. Th loi vn chng c chn din t s ip 2. Bi cnh lch s hoc/v trng hp c th khin vit ln mt cun sch no 3. Bi cnh ng vn ca ton sch cng nh tng n v ng vn mt 4. Cch sp xp bn vn ca nhng n v ng vn khi n cng lin h n mt s ip tng th 5. Cc c im vn phm c th dng chuyn ti s ip 6. Nhng t ng dng trnh by s ip 7. Nhng on tng t nhau

Vic nghin cu tng kha cnh nh th ny tr thnh i tng ca vic nghin cu tng phn on ca

chng ta. Trc khi ti gii thch phng php c Kinh thnh hiu qu, ti xin phc ha mt vi phng php

khng thch hp ang c s dng ngy nay dn n tnh mun mu mun v trong cch gii ngha, l iu rt

li cn phi trnh:

II. Cc phng php khng thch hp

A. L i bi cnh ng vn ca cc sch trong Kinh thnh v s dng cc cu, cm t, hoc ngay c tng t ng ring l, v k n l cc li tuyn b ca l tht nhng khng lin h n nh hoc bi cnh rng

hn ca tc gi. Cch ny thng c gi l d bn vn (proof-texting).

B. Lm ng bi cnh lch s ca cc sch ny bng cch thay th n bng mt bi cnh lch s khc khng c hoc ch c rt t hu thun t bn vn.

C. Lm ng bi cnh lch s ca cc sch ny v c n nh mt t bo a phng bui sng vit cho cc C c nhn ngy nay.

D. Lm ng bi cnh lch s ca sch ny bng cch ng ngn ha bn vn thnh mt s ip thuc v trit l hay thn hc hon ton khng lin h n nhng thnh gi ban u cng nh nh nguyn thy ca

tc gi.

E. Lm ng s ip nguyn thy bng cch thay th n bng mt h thng thn hc ring ca mnh, mt gio l c a chung, hay mt vn ng thi khng lin h n mc ch v s ip ca tc gi

nguyn thy. Hin tng ny thng theo sau vic ly vic c Kinh thnh thit lp thm quyn cho

mnh. Ngi ta thng gi n l theo phn ng ca c gi (li gii ngha bn vn c ngha g i

vi ti).

t nht c ba yu t lin h vi nhau trong bt c mt thng tin vit tay no ca con ngi:

nh

Nguyn Thy

ca Tc gi

Cc c Gi

Nguyn Thy Bn Vn

xv

Trong qu kh c nhiu phng php c khc nhau tp trung vo ch mt trong cc yu t ny. Nhng

tht s cng nhn tnh thn cm c bit ca Kinh thnh, biu c b sung sau y c th thch hp hn:

Tht s ba yu t ny cn phi c trong qu trnh gii ngha. kim chng li tin trnh gii ngha ny, ti

tp trung vo hai yu t u: nh nguyn thy ca tc gi v bn vn. Ti tht s c phn ng vi nhng cch

gii ngha kiu lm dng m ti thng bt gp: (1) ng ngn ha hay thuc linh ha cc bn vn v (2) kiu

gii ngha theo phn ng c gi (bn vn ny c ngha g i vi ti). S lm dng c th xy ra c hai

chng. Chng ta phi kim tra ng c, thnh kin, phng php v cch p dng ca mnh. Nhng lm th no

kim tra nu khng c mt gii hn no, mt tiu chun no, mt ng ranh no cho vic gii ngha?

nh ca tc gi v cu trc bn vn cung cp cho ti mt s tiu chun gii hn phm vi gii ngha hp l

ca bn vn.

III. Cc Phng Php Tip Cn n Vic c Kinh Thnh Hiu Qu

Ti y ti khng bn n cc phng php khc nhau gii ngha tng th loi vn chng nhng ch

a ra cc nguyn tc gii kinh tng qut thch hp cho tt c cc th loi vn bn. Mt cun sch rt tt gip

ch cho vic tip cn cc th loi vn chng khc nhau l cun How to Read the Bible for All Its Worth, ca

Gordon Fee v Douglas Stuart, xut bn bi Nh Xut bn Zondervan v cun Cracking Old Testament Codes

ca D. Brent Sandy and Ronald L. Giese, Jr., Xut bn bi Broadman and Holman.

Phng php ca ti tp trung u tin vo ngi c, l ngi cho c Thnh Linh soi sng l tht

Kinh thnh qua bn chu k c c nhn. iu ny lm cho c Thnh Linh, bn vn v ngi c tr nn yu

t chnh, khng phi l yu t ph. iu ny cng bo v ngi c khi nhng nh hng thi qu t cc nh

gii kinh. Ti tng nghe nhiu ngi ni: Kinh thnh lm cho ti hiu cc sch gii kinh nhiu hn. y

khng phi l cu ni h thp gi tr ca cc phng tin tr gip cho vic nghin cu, nhng ng hn l li

khn ni s dng n mt cch ng thi im.

Chng ta phi c kh nng h tr nhng gii ngha ca mnh t chnh bn vn. Nm phng din sau y

cung cp t nht mt s kim chng c gii hn:

1. Cc yu t v tc gi nguyn thy

a. Bi cnh lch s

b. Bi cnh vn chng

2. S la chn ca tc gi nguyn thy

a. Cu trc ng php (c php)

b. Cch s dng t ng thi

c. th loi

3. Cch hiu ph hp ca chng ta

a. Cc phn on song song c lin quan

Chng ta cn c kh nng a ra l l v lp lun ng h cho cch gii thch ca mnh. Kinh thnh l ngun

duy nht ca chng ta trn phng din c tin v thc hnh. ng bun thay, nhiu C c nhn thng bt

ng nhng iu Kinh thnh dy hay xc nhn.

Cc Tn Hu

Sau Ny c Thnh

Linh

Cc c

Gi Nguyn

Thy

nh

Nguyn Thy

ca Tc Gi

Cc D Bn

Bn Vn

xvi

Bn chu k c Kinh thnh c thit k nhm cung cp mt s cho vic gii ngha nh sau :

A. Chu k c Kinh thnh th nht 1. c qua ht sch trong mt ln c. c li ln na t mt bn dch khc, hy vng y l mt bn

dch theo mt trit l khc

a. Dch st tng ch (bn NKJV, NASB, NRSV) b. Dch tng ng, uyn chuyn (TEV, JB) c. Dch theo li din (Living Bible, Amplified Bible, Bn Din )

2. Tm mc ch trng tm ca ton b sch. Xc nh ch chnh. 3. Tch (nu c th) cc n v ng vn ra, tng chng, tng on, hay tng cu l nhng n v

phn nh r rng trng tm hay ch chnh ny.

4. Xc nh th loi vn chng ch yu a. Cc sch Cu c

(1) Vn tng thut Hy b lai (2) Vn th Hy b lai (cc vn chng khn ngoan, thi thin) (3) Li tin tri Hy b lai (vn xui, vn vn) (4) Cc lut l

b. Cc sch Tn c (1) Vn tng thut (Cc sch Phc m, Cng V) (2) Cc v d (Cc sch Phc m) (3) Th tn (4) Khi th

B. Chu k c Kinh thnh th hai 1. c ton b sch mt ln na, c gng xc nh cc ch hay vn chnh 2. Lp dn cc ch chnh v ghi li mt s ni dung chnh trong mt cu ngn gn 3. Kim tra li cu ch v dn tng qut trong cc sch nghin cu khc

C. Chu k c Kinh thnh th ba 1. c ton b sch mt ln na, c gng xc nh bi cnh lch s v cc dp tin c bit lm l do

vit sch ny

2. Lit k ra cc mc thuc v lch s trong sch ang c a. Tc gi b. Thi im c. Ngi nhn d. L do c th vit sch ny e. Cc bi cnh vn ha lin h n mc ch ca vic vit sch ny f. Cc i chiu trong lch s lin quan n con ngi v cc s kin

3. M rng dn bng cch vit li thnh on vn hon chnh cho phn on Kinh thnh m bn s gii ngha. Lun lun xc nh v lp dn cho cc n v ng vn. N c th l vi chng hay vi phn

on. Cch ny gip bn theo di c lp lun v cch trnh by vn bn ca tc gi nguyn thy.

4. Kim tra li bi cnh lch s t cc sch nghin cu khc D. Chu k c Kinh thnh th t

1. c li n v ng vn ang nghin cu t nhiu bn dch khc a. Dch st tng ch (bn NKJV, NASB, NRSV) b. Dch tng ng, uyn chuyn (TEV, JB) c. Dch theo li din (Living Bible, Amplified Bible, Bn Din )

2. Tm kim cc cu trc ng php v vn chng a. Cc cm t lp i lp li, phs 1:6, 12, 13 b. Cc cu trc ng php lp i lp li, Rma 8:31 c. Cc khi nim tng phn

3. Lit k nhng mc sau y a. Cc t ng quan trng b. Cc t ng bt thng c. Cc cu trc ng php quan trng

xvii

d. Cc t ng, v cu, hay cu vn kh hiu 4. Tm cc phn on song song tng ng

a. Tra xem phn on Kinh thnh dy r rng nht v ch bn ang nghin cu (1) Cc sch thn hc h thng (2) Cc Kinh thnh i chiu (3) Kinh thnh ph dn

b. Tm mt cp nghch l (paradoxical pair) trong ch bn nghin cu. Nhiu l tht Kinh thnh c trnh by theo cc cp bin chng (dialectical pairs); cc mu thun trong cc h phi thng

n t cch d bn vn (proof-texting) ch phn na vn c trnh by trong Kinh thnh. V

ton b Kinh thnh u c linh cm, chng ta phi tm kim s ip trn vn ca n cung cp

mt s cn bng v Kinh thnh trong cch gii ngha ca mnh.

c. Tm xem cc phn on tng ng trong cng mt sch, cng mt tc gi, hay cng mt th loi vn chng; Kinh thnh t n l ngi gii ngha s mt bi v n c mt Tc gi duy nht l

chnh c Thnh Linh.

5. Dng sch nghin cu kim tra li quan st ca bn v bi cnh lch s v cc dp tin a. Cc Kinh thnh c phn nghin cu b. Cc t in bch khoa Kinh thnh, cm nang Kinh thnh hay t in Kinh thnh c. Cc sch nhp mn Kinh thnh d. Cc sch gii kinh (trong tin trnh nghin cu ca bn n thi im ny, bn nn cho php cng

ng c tin thi qu kh v hin ti, tham gia vo vic tr gip v chnh sa cng trnh nghin

cu c nhn ca bn).

IV. Phn p Dng Sau Khi Gii Ngha

Ti y chng ta xoay qua phn p dng. Bn dnh th gi tm hiu bn vn trong bi cnh nguyn

thy ca n; by gi bn phi p dng n trong cuc sng ca bn, vn ha ca bn. Ti nh ngha thm quyn

ca Kinh thnh l nhn bit iu m tc gi nguyn thy mun ni cho thi ca ng v p dng l tht cho

thi chng ta.

Phn p dng phi theo sau phn gii ngha nh nguyn thy ca tc gi c xt v thi im ln cch lp

lun. Chng ta khng th p dng mt phn on Kinh thnh cho thi ca chng ta ngy nay khi chng ta cha

hiu n ni g cho thi i ca n! Mt phn on Kinh thnh khng th c ngha khi m n cha bao gi c

t trc!

Dn chi tit ca bn, v phn dn vit thnh on (chu k c th ba) s l ngi dn ng cho bn.

Phn p dng phi c rt ra t cp phn on ch khng phi t tng ch ring l. T ng ch c ngha trong

bi cnh ring ca n m thi. Ngi c linh cm duy nht trong tin trnh gii ngha l chnh tc gi nguyn

thy. Chng ta ch theo s dn ng ca ngi ny di s soi sng ca c Thnh Linh. Nhng s soi sng

khng phi l linh cm. c th ni, c Cha Tri c phn nh vy, chng ta phi buc mnh theo nh

ca tc gi nguyn thy. Phn p dng phi lin h c th n tng chung ca ton b sch, ca tng n v

ng vn v tng tng pht trin cp phn on.

ng cc vn ca thi i chng ta xen vo gii ngha Kinh thnh; hy t Kinh thnh ni! iu ny

i hi chng ta phi rt ra cc nguyn tc t bn vn. Nu bn vn h tr cho nguyn tc , th iu l hp

l. Tht khng hay cht no v nhiu khi cc nguyn tc ca chng ta ch l ca chng ta, m khng phi l

ca Kinh thnh.

Khi p dng Kinh thnh, cn phi nh rng mt v ch mt ngha duy nht tng ng vi mt phn on

Kinh thnh c th (tr cc li tin tri). ngha n lin h n nh ca tc gi nguyn thy khi ngi ny

cp n mt vn nn hay mt nhu cu ca thi i ng ta. Nhiu p dng c th c rt ra t mt ngha ny.

Phn p dng s da vo nhu cu ca ngi nhn nhng phi lin h n ngha ca tc gi nguyn thy.

V. Yu T Thuc Linh Ca Vic Gii Ngha

Nhng phn trc cho n gi, ti bn n tin trnh l-gch trong vic gii ngha v p dng Kinh thnh.

By gi ti s cp ngn gn n phng din thuc linh ca vic gii ngha Kinh thnh. Nhng mc kim tra

sau y gip ch cho ti:

xviii

A. Cu xin s gip ca c Thnh Linh (xem I C-rinh-t 1:26-2:16). B. Cu xin Cha tha ti v ty ra nhng ti li bit c (I Ging 1:9). C. Cu xin s khao kht bit Cha cng hn (Thi thin 19:7-14; 42:1 v tip theo; 119: 1 v tip theo). D. p dng nhng tng su sc vo cuc sng ca bn ngay lp tc E. Lun khim nhng v chu hc hi

Kh m gi c s qun bnh gia tin trnh l-gch v s hng dn thuc linh ca c Thnh Linh.

Nhng cu ni sau y gip ti gi c s qun bnh ny:

A. Trch t sch Scripture Twisting, ca James Sire, trang 17-18: B. S soi sng n vi tr c ca dn s c Cha Tri- n khng ch n vi nhng ngi c tuyn

la thuc linh. Khng c thnh phn bc thy trong C c gio theo Kinh thnh, khng c nhng

ngi c bit c soi sng, khng c nhng ngi m tt c cc s gii thch hp l phi thng qua

h. V v vy, mc d c Thnh Linh ban cc n t c bit v s khn ngoan, tri thc v phn bit

thuc linh cho mt s ngi, Ngi khng giao cho cc C c nhn ti nng ny quyn lm nhng

ngi duy nht c thm quyn gii ngha Li ca Ngi. iu ny hon ton ty thuc vo dn s ca

Ngi mun hc, mun xem xt v phn bit cc vn chiu theo Kinh thnh l quyn sch ng lm

thm quyn ngay c i vi nhng ngi Cha cho c nhng kh nng c bit. Tm li, gi nh m

ti mun nu ra trong ton b tp sch ny l Kinh thnh l mc khi tht ca c Cha Tri cho ton

th nhn loi, Kinh thnh l thm quyn tuyt i ca chng ta trn tt c cc vn m n ni n, v

n khng phi l mt iu g hon ton huyn b nhng nhng ngi bnh dn mi vn ha u c

th hiu c.

C. Trch t Protestant Biblical Interpretation, ca Bernard Ramm, khi ni v Kierkegaard, trang 75: Theo Kierkegaard vic nghin cu Kinh thnh trn phng din ng php, t vng, v lch s l iu

cn thit nhng ch l m u cho vic tht s c Kinh thnh. c Kinh thnh nh l Li c

Cha Tri mt ngi phi c n vi tm lng ni ca ming, vi s hn h trng mong, trong cuc

i thoi vi c Cha Tri. c Kinh thnh mt cch v , cu th, theo kiu hc gi hay nh ngh

th khng phi l c Li c Cha Tri. Khi mt ngi c Li Cha nh c bc th tnh, ngi

ang c Li c Cha Tri.

D. Trch t The Relevance of the Bible, ca H.H. Rowley, trang 19: Khng c mt s hiu bit Kinh thnh n thun theo tr thc no, cho d c y n u, c th s

hu c tt c cc chu bu ca n. N khng khinh thng nhng s hiu bit ny, v y l iu cn

c th hiu mt cch hon chnh. Nhng n phi dn n s hiu bit thuc linh ca cc chu bu

thuc linh trong sch nu n mun tr nn hon chnh.V c th hiu cc vn thuc linh nh

vy, th iu g cao hn s nhy bn v tri thc l cn thit. Cc vn thuc linh c nhn bit

theo cch thuc linh, v mi ngi hc Kinh thnh u cn c thi n nhn thuc linh, mt s ham

thch tm thy Cha dn n vic ngi t u phc Ngi, nu ngi mun vt qua tm nghin

cu theo tnh cht khoa hc ca mnh i n mt s tha hng giu c hn v iu cao qu nht

trong tt c cc sch ny.

VI. Phng Php S Dng Trong Tp Sch Ny

Tp Hng Dn Nghin Cu Gii Kinh c thit k nhm gip bn trong qu trnh gii ngha Kinh

thnh qua cc cch sau:

A. Mt dn lch s ngn c gii thiu mi sch. Sau khi bn thc hin chu k c th ba bn nn kim tra li thng tin ny.

B. Cc nhn xt su sc v bi cnh c trnh by u mi chng. iu ny gip bn thy cc n v ng vn ni kt nhau nh th no.

C. u mi chng hay cc n v ng vn chnh, cc phn chia on v tiu c trnh by t nhiu bn dch khc nhau:

1. Bn United Bible Society, bn Hy lp, hiu nh ln th t (UBS4 ) 2. Bn New American Standard Bible, cp nht nm 1995 (NASB) 3. Bn New King James Version (NKJV)

xix

4. Bn New Revised Standard Version (NRSV) 5. Bn Todays English Version (TEV) 6. Bn the New Gi-ru-sa-lem Bible (NJB)

Cc cch chia on khng c linh cm. Chng phi c xc nhn t bi cnh ca n. Bng cch i

chiu cc bn dch hin i t cc l thuyt dch v quan im thn hc khc nhau, chng ta c th phn

tch c cu trc tng gi nh l ng t tc gi nguyn thy. Mi phn on c mt l tht chnh.

iu ny cn c gi l cu ch hay tng trng tm ca bn vn. tng hp nht ny l

cha kha dn n s gii ngha hp l v mt lch s v vn phm. Khng mt ngi no nn gii

ngha, ging hay dy da trn mt n v t hn l mt phn on! Cng nn nh rng mi phn on

u lin h n cc phn on xung quanh n. iu ny gii thch ti sao vic lp dn cp phn

on cho ton b sch l quan trng. Chng ta phi c kh nng theo di c s pht trin tng

mt cch lgch v mt ch do tc gi nguyn thy c s linh cm trnh by.

D. Cc ch thch ca Bob i theo phng php gii ngha theo tng cu. iu ny buc chng ta phi i theo tng ca tc gi nguyn thy. Cc ch thch ny cung cp thng tin thuc v cc lnh vc sau:

1. Bi cnh ng vn 2. Cc nhn xt su sc v lch s v vn ha 3. Cc thng tin ng php 4. Cc nghin cu theo t 5. Cc on Kinh thnh tng ng

E. mt s ch trong tp gii ngha ny, phn bn vn in theo bn New American Standard Version (cp nht nm 1995) s c b sung bng cc bn dch hin i khc:

1. Bn King James mi (NKJV) l bn dch da trn bn tho Truyn thng gi l bn Tiu chun (the Textus Receptus).

2. Bn Hiu nh Tiu chun (the New Revised Standard Version) l bn dch theo tng ch c xut bn bi National Council of Churches of the Revised Standard Version.

3. Bn Ting Anh Ngy nay (the Todays English Version) l mt bn dch tng ng v uyn chuyn xut bn bi American Bible Society.

4. Bn Gi-ru-sa-lem Bible (JB) l mt bn dch ting Anh da trn bn dch ting Php ca Cng gio.

F. i vi nhng ngi khng bit ting Hy lp, vic i chiu cc bn dch Anh ng gip xc nh c mt s vn trong bn vn:

1. Cc d bn 2. Cch s dng t 3. Cc bn vn v cu trc ng php kh 4. Cc bn vn khng r 5. cui mi chng u c cc cu hi tho lun lin quan n vn , c cung cp hng n

mt s vn gii thch chnh trong on .

1

DN NHP VO -SAI

I. NHNG THNG IP M U

A. -sai c trch mt cch thng xuyn trong Tn c nhiu hn bt c tin tri no khc (hn 411 ln). Thng ip ca ng l mt thng ip ca t tng c thn then cht mang tnh ton cu v

ca mt k hoch cu chuc cho ton th mi to vt.

1. duy mt c Cha Tri 2. mt th gii 3. mt c tin

B. -sai mang tnh cht by t v ng M-si y tuyt diu. 1. nhng con ci c bit ca Thi K Mi, nhng on 7-14 2. Nhng Bi Ca Ti T, 41:1-4; 42:1-9; 49:1-7; 50:4-11; 52:13-53:12 (c th l 61:1-3)

3. Vng Quc tng lai ca ng M-si (Thi K Mi), nhng on 56-66. S sa ng trong

Sng Th K 3 khng phi l th gii sau cng!

C. E. J. Young, trong quyn An Introduction to the OT, cp rng: 1. Sch -sai c xem xt mt cch ng mc chnh l sch tin tri v i nht gia nhng

sch tin tri Cu c, trang 168.

2. Gia tt c nhng tin tri ca Y-s-ra-n, -sai hiu mt cch ton vn nht v suy ngh ca c Cha Tri v k hoch ca Ngi dnh cho tt c cc thi i, trang 171.

3. V s thu hiu thuc linh -sai khng th b vt qua trong ton th Cu c, trang 172.

II. TN SCH

A. Sch c t tn theo nh pht ngn s ip tin tri ca n.

B. Danh xng ny c ngha l s cu ri ca YHWH (C GI-H-VA) hoc YHWH cu gip. Nhng tn ring H-b-r kt thc vi iah l mt tip v ng ca YHWH, cng nh

nhiu tn ring khc trong ting Anh bt u vi ch j v mt nguyn m, v d nh Gi-su v

Gi-n (Joshua v Joel).

III. TNH KINH IN

A. y chnh l cun sch u tin trong bn cun sch ca Nhng Sch Hu Tin Tri. 1. -sai 2. Gi-r-mi 3. -x-chi-n 4. B Mi Hai Sch (nhng sch tiu tin tri)

B. Sch ny c chp nhn mt cch hon ton t rt sm vo gia nhng tc phm vn hc thnh ca ngi Y-s-ra-n.

IV. TH LOI VN HC

A. K nng vn chng ca -sai vt tri hn tt c nhng tin tri Cu c. Nhng cch chi ch v nhng ng th tht trng l v lm say m lng ngi. Phn ln sch thuc th loi vn th H-b-

r (hy xem Ph Lc Mt).

2

B. Tht kh c th ngi xung v c c sch -sai trong c mt ln c. Sch cng kh c th ch ra dn (nhng nt chnh) ca sch. iu ny c nguyn nhn bi v -sai chnh l mt nh

ging dy, ch khng ch l mt tc gi vit sch hoc mt nh bin tp. Sch ca ng ghi chp li

tt c nhng s ip c pht ngn xuyn sut trong mt qung thi gian di. Chng u c kt

ni vi nhau, nhiu lc

1. bi ch 2. bi nin i thi gian 3. bi nhng s kin mang li nh hng trn Y-s-ra-n 4. bi nhng quy phm (tiu chun) vn ha ca khu vc Cn ng C i, vn rt khc bit

vi chng ta

5. v phn ln bi nhng t kha then cht v nhng s chi ch

V. QUYN TC GI

A. Nhng gc nhn v quyn tc gi ca ngi Do Thi 1. Trong Kinh Talmud, sch Baba Bathra 15a cho bit Vua -x-chia v nhng ngi ca ng

vit nn (bin tp hoc bin son) -sai, Chm Ngn, Truyn o, v Nh Ca.

2. Ben Sirah, trong sch Hun Ca (Ecclesiasticus) 49:17-25, c vit vo khong nm 185 T.C, cho rng, -sai, con trai ca A-mt, vit sch (1:1; 12:1; 13:1).

3. II S K 32:32 chng thc cho khi tng ca -sai, cng nh phn song hnh trong Cc Vua (II Cc Vua 18:19-20:19 ni vi chng ta v chnh ng).

a. ng xut thn t mt gia nh danh gi giu c ti Gi-ru-sa-lem, ngay c c kh nng rng ng l mt ngi anh em h ca Vua -xia.

(1) mt vi bng chng rng iah (trong phn cui ca cc tn), vn l mt tip v ng ca YHWH, c s dng hu ht ch dnh ring ni b trong hong gia Giu-

a m thi

(2) Kh nng tip cn ca -sai vi Vua -xia cng a ra s ng h cho kh nng lin h thn cn gia nh ca ng

(3) Hy xem Kinh Talmud, Meg. 10b b. ng ci mt n tin tri (8:3).

(1) ngi con trai u lng, S-a-Gia-rp, c ngha l mt dn st s quay tr v (2) ngi con trai th hai, Ma-he-Sa-la-Ht-Bt (8:3), vn c ngha l s cp

mau ti, ca cp kp n

c. -sai c mt chc v tin tri di nht hn tt c nhng tin tri Cu c khc. ng l ngi pht ngn ca c Cha Tri trong thi k tr v ca Vua Gi-tham (742-735

T.C) cho n Vua -x-chia (715-687 T.C) vi kh nng c th ko di dn thi k tr v

ca Vua Ma-na-se (687-642 T.C); Vua Ma-na-se c kh nng cng cai tr t nm 696 T.C

d. Nu nh II S K 26:22 ch v -sai, th ng chnh l ngi chp s chnh thc v l ngi gi nhng b s k hong gia ca nh vua.

e. Truyn thng li cho bit ng b ca lm hai bn trong mt thn cy (Assumption of Isaiah) trong thi k cai tr ca Vua Ma-na-se (hy xem H-b-r 11:37).

4. Moses ben Samuel Ibn Gekatilla, vo khong nm 110 S.C, cho rng nhng on 1-39 c vit bi -sai, nhng nhng on t 40-66 c vit trong thi k n Th Th Hai (Thi

K Ch Ba T, 538-430 T.C). 5. Ibn Ezra (1092-1167 T.C) ng h s hng dn ca Gekatilla v chi b, hoc t nht l nghi

vn v nhng on 40-66 c vit vo th k th 8 bi -sai.

B. Nhng quan im hc thut hin i v tc quyn 1. Mt s tng kt lch s hay c tm thy trong quyn Introduction to the OT, c vit bi

R. K. Harrisons, Eerdmans, xut bn nm 1969.

2. Mt s tho lun hay v nhng l do hc thut cho s khng nh v hai tc gi khc

3

nhau c th c tm thy trong quyn Introduction to the Literature of the OT, c

vit bi S.R. Drivers, c ti xut bn nm 1972.

3. Khng c bt c bn chp t ing H-b-r hoc Hy Lp (LXX) no xut hin s phn chia gia nhng on 1-39 v nhng on 40-66.

a. C hai khong cch dng nm ti cui on 33 trong nhng Cun Bin Cht. iu ny hm rng c mt phn chia chnh ti on ny, khng phi on 39

b. C v nh tn ti mt cu trc song hnh gia on 1-33 v 34-66. Cu trc i ny da trn thi i ca chnh tc gi v v vy, trong tng lai, tr nn ph bin trong nhng

sch tin tri H-b-r (-x-chi-n, a-ni-n, v Xa-cha-ri).

4. Cc hc gi hin i khng c s nht tr hon hon v vic c bao nhiu tc gi ca sch v nhng ch phn chia ca sch.

C. Mt vi nguyn nhn cho s thng nht ca sch -sai 1. Hai-mi-lm thut ng c tm thy trong c hai phn ca sch -sai khng th c tm thy

bt k ch no khc trong Cu c (trong quyn NIV, Intro. to Isaiah, trang 1014).

2. Danh xng ng Thnh ca Y-s-ra-n c dng 13 ln trong nhng on 1-39 v 14 ln trong nhng on 40-66 v ch c 6 ln trong ton b nhng sch Cu c khc.

3. Cha Gi-xu, trong sch Ging 12:38,40, trch trong -sai 53:1 v trong 6:10 v u cho bit c hai phn ca sch l ca -sai.

4. Nhng phn t -sai 40-66 c quy cho -sai trong Ma-thi- 3:3; 8:17; 12:17; Lu-ca 3:4; 4:17; Ging 1:23; Cng v 8:28; v R-ma 10:16-20.

5. Khng c bt k bng chng bn tho ghi chp no v mt s phn chia ca sch ti on 39 (MT, DSS, hoc LXX).

6. Khng c bt k s cp lch s no v mt tin tri v i (-sai th hai(Deutro-Isaiah)) trong khong th k th su T.C

R. K. Harrison, trong quyn Introduction to the OT, bnh lun v vn ny,

Nhng tranh lun ny sinh t phong cch vn chng v cng c a chung vo

cui th k mi chn, tuy nhin trong nh sng ca s am hiu rng hn v nhng ngn ng

Cn ng c i th gi y chng c v c mt vai tr km quan trng hn rt nhiu. Chnh

s ch quan v s xem xt v phong cch em li mt yu cu khn khon cn xem li

i vi nhng ngi ng h thuyt ngh lun vn hc Graf-Wellhausen, l nhng ngi

khng nhn thy bt c s khng nht qun no trong vic xem xt k nhng vn bn c

quy cho mt tc gi Kinh Thnh, v sau chi b nhng phn ca chnh vn bn vi

chnh tc gi ch bi v th loi vn chng v t ng trong mi on khng ging ht nhau.

Dng nh nhng s tranh lun ny khng cht ny ra vi nhng ngi thm nh thi k

trc, rng kh nng duy nht tm ra ngun gc nhng tng v phong cch ca mt tc

gi c xa phi l kt qu ca mt s nghin cu cn thn v tt c nhng ti liu c quy

cho tc gi , v rng s chi b tip theo v mt phn hoc ton b vn bn ch c th c

hiu lc da trn nn tng mt vi s kim sot khch quan cch nghim ngt (trang 776).

D. Nhng nguyn nhn cho nhiu tc gi sch -sai. 1. Trong nhng on 40-66 tn -sai khng c cp. 2. Nhng on 40-66 khng ph hp vi bi cnh lch s thi k -sai. 3. C v nh c mt s pha trn v s cp ca -sai n:

a. S xm lc ca A-si-ri, s lu y, v s on pht b. S xm lc ca Ba-by-ln, s lu y, v s on pht

4. C mt vi nguyn nhn cho vic a ra thuyt nhiu tc gi. a. s thay i v bi cnh lch s

(1) thi k tin-xm-lc Giu-a, 1-39 (2) thi k lu-y, 40-55

(3) thi k hu-lu-y Giu-a, 56-66 (4) trong -sai 1-39, n Th s khng bao gi sp , trong khi trong nhng on 40-

66 dng nh sp . Tc gi dng nh trong cuc lu y.

4

b. s thay i thut ng dnh cho ngi c chn ca c Cha Tri (1) Con tr M-si (2) Ti T Chu Kh (3) Y-s-ra-n nh l

(a) ngi v, 50:1 (b) nhng ti t ca YHWH, 54:17

5. Nhng hc gi bo th hin i a. Bnh lun ca E. J. Young v nhng on 56-66 rt c ch, c mt kh nng khc chnh

l nh bin tp c dn-dt-bi-c-Thnh-Linh tp hp nhng li tin tri theo t

tng trng phi -sai xung quanh nhng ch cn bn trong phn Kinh Thnh ny,

(trang 188).

b. Bnh lun ca R. K. Harrison, Hc gi hin nay nm ly quan im rng -sai, cng nh a phn nhng tc phm ghi chp tin tri hin cn li u trnh by mt tuyn tp nhng s

by t c a ra nhng thi im khc nhau, v rng mi cng vic nh vy xng

ng c i x khng cht khc bit trong s thng nht vi a phn nhng li tin tri

Cu c khc. Trong mi lin h , rt quan trng phi ghi nh rng nhng s tranh lun

da trn nhng s khc bit v phong cch hoc s din t vn hc s ngay lp tc v

hiu bi cch tip cn ny, bi v b tuyn tp c th c thc hin kh r rt nh l s

trnh by v phong cch chung ca tc gi xuyn sut qua nhng giai on khc nhau ca

nhng s sng to linh hot ca chnh ng. S lm r vic thc hin mt b su tp, trong

ngha tt nht ca t , c cung cp chnh bi cu m u ca li tin tri, vn tuyn

b v ch ca cng trnh, v ni ln cch c th v nhng ti liu by t rng -sai,

con ca A-mt nhn c nhng khi tng v Giu-a v Gi-ru-sa-lem trong thi

i ca cc Vua -xia, Gi-tham, A-cha, v Vua -x-chia. Nh tt c nhng tuyn tp

khc, c bng chng r rng rng sch bao gm ch mt s s la chn ca nhng li

sm tuyn phn v nhng bi ging ph hp, v c kh nng cao rng -sai vit nhiu

hn cch ng k nhng g cn st li trong sch. Bn cht ca sch tin tri nh mt mt

tuyn tp c ch n su sc hn na bi s hin din ca nhng li ta ghi ch ti -

sai 2:1 v 13:1, c th trnh by, hoc ch n mt s hin din ca mt b tuyn tp

trc ca nhng s ip tin tri, (trang 780).

6. Th loi vn hc ca nhng on 40-66 th khc bit vi nhng on t 1-39.

E. Nhng bnh lun nang tnh kt lun v quyn tc gi 1. Nhng hc gi tin knh tip tc khng ng v cch lm th no sch Cu c -sai ca

chng ta n trong nh dng hin nay (bn DSS v MT). S nhn mnh chnh phi c

t trong chnh s thn cm ca n v s ng tin cy trong s mc khi v c tnh v mc

ch ca YHWH.

2. Chng ta phi chi b nhng s gi nh m chi b s mc khi thnh tn ca c Cha Tri thng qua sch -sai. iu ny cng bao gm s chi b trc tin ca mt s ip tin tri

bo trc v vic h thp Cu c tr thnh mt cng trnh thun ty ca con ngi, ch

mang tnh ng thi v lch s.

VI. THI IM VIT SCH

A. -sai l mt trong nhng tin tri trong th k th tm. 1. Gi-na, A-mt, v -s Vng Quc Pha Bc (Y-s-ra-n), trong thi k cai tr ca Vua

Gi-r-b-am II (786-640 T.C)

2. -sai v Mi-ch Vng Quc Pha Nam (Giu-a)

B. ng ra i vo gia nhng nm n h n g 760 T.C v c ku gi vo chc v tin tri vo khong nm 742 T.C vo nm Vua -xia qua i (6:1). -xia cng c gi l A-xa-ria (783-742 T.C).

C. -sai c mt chc v lu di t nhng nm kt thc i Vua -xia (783-742 T.C) xuyn sut qua

5

i Vua Gi-tham (742-735 T.C), A-cha (735-715 T.C), -x-chia (715-687 T.C), v bc vo trong

thi k cai tr ca Vua Ma-na-se (687-642 T.C) do -sai tin on /ghi chp li v ci cht ca

San-ch-rp trong 37:38 (681 T.C).

D. R. K Harrison cho rng sch chnh l mt tuyn tp nhng tc phm vit v nhng bi ging ca nh tin tri xuyn sut qua nhiu nm v nhiu i vua Giu-a. Cui cng n c tuyn la v bin tp

li sau khi nh tin tri qua i, vo khong nm 630 T.C

VII. BI CNH LCH S CA TH K TH TM

A. Nhng nhu liu Kinh Thnh c tm thy trong 1. II Cc Vua 14:3-17:6

2. II S K 25-28 3. A-mt 4. Gi-na 5. -s 6. -sai 7. Mi-ch

B. S tm lc n gin li ca tnh trng th hnh tng gia dn s ca c Cha Tri c th c nhn thy trong sch -s.

1. 2:16, s khng gi ta l: Ch ti na 2. 4:12-14, ... con gi cc ngi hnh dm... 3. 4:17, p-ra-im sa m thn tng, hy mc n 4. 13:2 k dng ca l hn b con! (nghi l tp tc)

C. Bi cnh x hi 1. y l mt thi k ca s thnh vng kinh t v s m rng qun s cho c Y-s-ra-n v Giu-

a. Tuy nhin, s thnh vng ny ch em li li ch cho tng lp giu c m thi. Ngi

ngho kh b h hip v bc lt. C v, gn nh ng tin v sng n tr thnh nhng

thn tng th phng!

2. S vng bn x hi v s thnh vng ca c Y-s-ra-n v Giu-a dn n mt s kt qu. a. s cai tr lu di v thnh vng ca Vua Gi-r-b-am II (786-746 T.C) ti Pha Bc

v Vua -xia (783-742 T.C) ti Pha Nam

b. S nh bi Sy-ri ca ngi A-si-ri bi Vua Adad-Nirari III vo nm 802 T.C c. S thiu vng nhng s xung t gia Y-s-ra-n v Giu-a d. Su thu v s bc lt ca nhng tuyn ng thng mi t pha bc xung pha nam

xuyn qua vng t cu ni Palestine to nn mt s tng trng kinh t nhanh chng,

thm ch cc dnh cho tng lp giu c

3. Nhng Mnh gm Sa-ma-ri (Ostraca of Samaria), vn c quy vo thi k cai tr cu Vua Gi-r-b-am II, dng nh ch ra mt cu trc t chc qun tr hnh chnh ging nh

Sa-l-mn. iu ny c v xc nhn s m rng khong cch gia nhng ngi c ti sn

v v sn.

4. S bt chnh ca nhng ngi giu c c khc ha r rng trong sch A-mt, ngi c gi l v tin tri ca s cng chnh x hi. S hi l h thng quan n v vic lm gi nhng

qu cn thng mi l hai v d r rng cho s h hip, bc lt dng nh tr nn ph bin

trong c Y-s-ra-n v Giu-a.

D. Bi Cnh Tn Gio 1. Thi k ny c rt nhiu hot ng th phng b ngoi, nhng c rt t c tin thc s. Cc

tn gio th phng phn thc Ca-na-an (s sinh sn v mu m ca t ai) b

pha trn vo trong i sng tn gio ca Y-s-ra-n. Dn s tr nn nhng k th hnh tng

nhng h gi nhng hot ng l s th phng YHWH (YHWHism). Khuynh hng

hng v nhng ng minh chnh tr ca tuyn dn ca c Cha Tri nh hng h trong

nhng tp tc v s th phng ngoi bang ca h.

2. S th hnh tng ca Y-s-ra-n lit k r rng trong II Cc Vua 17:7-18.

6

a. Trong cu 8 h i theo nhng tp tc th hnh tng ca ngi Ca-na-an. (1) s th hnh tng phn thc ( L-vi-k 18:22-23)

(a) nhng ni cao, trong nhng cu 9, 10, 11 (b) nhng tr th (Ba-anh), trong nhng cu 10, 16 (c) A-s-ra, cu 16, y l nhng biu tng bng g ca n thn l v ca Ba-

anh. Chng c th c l nhng cc g c chm khc hoc l nhng cy

sng.

(2) s t thut bi ton, cu 17. y l iu c nh ti trong L-vi K 19-20 v Phc Truyn 18.

b. Trong cu 16 h tip tc vic th phng hai cn b vng, biu tng cho YHWH, vn c thit lp ti an v B-tn bi Gi-r-b-am I (I Cc Vua 12:28-29).

c. Trong cu 16 h th phng nhng thn tng trn bu tri ca ngi Ba-by-ln: mt tri, mt trng, cc ngi sao, v nhng chm sao.

d. Trong cu 18 h th phng v thn la Ph-ni-xi ca s sinh sn v mu m ca t ai, M-lc, bng cch hin t con ci ca h ( L-vi-k 18:21; 20:2-5). Tp tc ny c gi l

m-lc (molech); khng phi l tn ca v thn.

3. Tn gio th Ba-anh (Quyn Archaeology and the Religion of Israel, c vit bi W. F. Albright, t trang 82)

a. Ngun ti liu kho c tt nht ca chng ta l Baal Epic from Ugarit. (1) N m t Ba-anh nh l mt v thn cht i v sng li theo ma. ng ta b nh bi bi

Mot v b giam hm ti ci m . Tt c s sng s b dn ngng li. Nhng, c s

gip ca v n thn (Anat), ng ta li sng li v nh bi Mot trong mi ma xun.

ng ta chnh l mt v thn ca s sinh sn v mu m ca t ai l nhn vt c th

phng bi nhng ma thut m phng bt chc.

(2) V thn ny cng c bit vi tn gi l Hadad. b. El l v thn chnh trong ch a thn ca ngi Ca-na-an, nhng s ph bin ca Ba-anh

chim mt v tr ca El.

c. Y-s-ra-n phn ln b nh hng bi s th phng Ba-anh ca ngi Ty-r bi Gi-sa-bn vn l con gi ca Vua Ty-r. B c chn bi m-ri cho con mnh, A-hp.

d. Trong Y-s-ra-n, Ba-anh c th phng ti mt ni cao ti a phng. ng ta c biu tng nh l mt tng dng ng. V ca ng ta, A-s-ra, c biu tng bi mt

cy cc chm khc tng trng cho cy s sng.

4. Mt vi ngun gc v phng cch th phng hnh tng c cp. a. Nhng con b vng ti B-tn v an c thit lp bi Vua Gi-r-b-am I th phng

YHWH.

b. S th phng v thn Ty-r ca s sinh sn v mu m ca t i ti nhng ni cao c. S cn thit ca s tham d th hnh tng trong nhng lin minh chnh tr ca thi k

E. S tm lc ngn gn ca cuc xm lc ca A-si-ri v Ba-by-ln vo th k th tm nh hng n Palestine.

1. Bn v tin tri th-k-th-tm hot ng trong thi k ni ln ca quc khu vc Tigris-Euphrates A-si-ri. c Cha Tri s dng mt dn tc tn bo on pht dn s ca Ngi, c

bit l Y-s-ra-n.

a. Nhng s x xt c th hnh thnh nn nhng lin minh qun s pha bn kia sng Gi-anh c bit n vi tn gi l Lin Minh Syro-Ephramatic (735 T.C). Sy-ri v Y-s-ra-

n c cng p Giu-a tham gia vi h chng li A-si-ri. Thay v vy, A-cha li gi

th cho ngi A-si-ri nh cy s gip . V v vua hng mnh vi t tng quc

ngi A-si-ri, Tiglath-Pileser III (745- 727 T.C), p tr li vi s thch thc qun s v

xm lc Sy-ri.

b. Sau , V vua b nhn ca ngi A-si-ri, -s (732-722 T.C), trong Y-s-ra-n cng ni lon, ku cu s gip ca Ai Cp. Sanh-ma-na-sa V (727-722 T.C) xm lc Y-s-ra-

n mt ln na. ng cht trc khi Y-s-ra-n b khut phc, nhng ngi k v ng, vua

Sa-gn II (722-705 T.C), nh chim kinh Sa-ma-ri ca Y-s-ra-n vo nm 722 T.C

7

A-si-ri lu y trn 27.000 ngi Y-s-ra-n trong ln ny cng ging nh Tic-la-Phi-l-

se em hng ngn ngi i lu y trc vo nm 732 T.C

2. Sau ci cht ca Vua A-cha (735-715 T.C) mt lin minh qun s c hnh thnh bi nhng quc gia pha bn kia sng Gi-anh v Ai Cp chng li A-si-ri (714-711 T.C). N c bit vi

tn gi l Cuc Ni Lon ch-t (Ashdod Rebellion). Nhiu thnh ph Giu-a b ph hy

khi A-si-ri xm lc mt ln na. u tin Vua -x-chia ng h lin minh qun s ny, nhng

sau rt li s ng h ny.

3. Tuy nhin, mt ln na lin minh ny c gng li dng ci cht ca v vua A-si-ri hng mnh, Sa-gn II, vo nm 705 T.C, cng vi nhiu cuc ni lon khp xy ra trn khp quc A-si-ri.

a. -x-chia tham d hon ton vo cuc ni lon ny. Bi s thch thc , Vua San-ch-rp (705-681 T.C) xm lc (701 T.C) Palestine v ng qun gn thnh Gi-ru-sa-

lem (II Cc Vua 18-19; -sai 36-39), nhng qun i ca ng b hy dit mt cch

phi thng bi c Cha Tri.

b. C nhng thc mc gia cc hc gi v vic San-ch-rp xm lc Palestine bao nhiu ln (John Bright cho rng c mt cuc xm lc vo nm 701 T.C v mt ln khc

vo nm 688 T.C, trong quyn The History of Israel, trang 270).

c. -x-chia c bung tha khi cuc xm chim ca ngi A-si-ri, nhng bi do ng ph by nhng ca ci ca Giu-a mt cch y kiu ngo cho on s gi Ba-by-

ln, -sai tin on v s sp ca Giu-a vo tay ngi Ba-by-ln (39:1-8). Gi-

ru-sa-lem ri vo tay N-bu-ct-nt-xa vo nm 587-586 T.C

4. -sai tin on cch c th v s phc hi ca dn s ca c Cha Tri i s cai tr ca v Vua ngi M--Ba T, Si-ru II (41:2-4; 44:28; 45:1; 56:11). Ni-ni-ve (kinh ca A-si-

ri) sp vo nm 612 T.C vo tay ngi Ba-by-ln, nhng thnh Ba-by-ln cng sp

vo nm 539 T.C bi qun i ca Vua Si-ru. Vo nm 538 T.C Si-ru ban hnh mt sc

lnh cho php tt c cc dn b lu y, bao gm c ngi Do Thi, c th quay v qu hng.

ng thm ch cn chu cp ti chnh t kho tng ca mnh ti xy dng li nhng n th

ca cc quc gia. ng l mt ngi m tn v mong mun tt c cc v thn u yu thch

ng.

VIII. NHNG N V VN HC

A. Dn Vn Tt 1. Nhng on t 1-39, v tin tri v thi i ca ng 2. Nhng on t 40-66 (v c th l 40-55 v 56-66), thi k mi

B. Nhng on t 1-39, bi cnh lch s chnh l thi i ca -sai (tin-lu-y) 1. Nhng on t 1-6, di thi ca cc Vua -xia v Gi-tham 2. Nhng on t 7-14, di thi ca Vua A-cha 3. Nhng on t 15-39, di thi ca Vua -x-chia (nhng on 36-39 song hnh vi II

Cc Vua 18:13- 20:19)

C. Nhng on t 40-66, thi k lu y v hu lu y, cng l nhng hnh bng ca mt vng quc tng lai

1. Cng nh nhng on t 1-39 phn nh trong bi ging ca -sai v r rng l nhng s trnh by bng li ni, nhng on t 40-55 phn chiu mt cu trc mi. S on pht ca

c Cha Tri n v gi y s phc hi chnh l ch chnh. y cng chnh l s

gi v phong cch rng nhng on ny khng truyn thng bng li nhiu nh l c

vit xung.

2. Nhng on t 1-39 r rng l hnh bng lin h vi mi e da A-si-ri v Ba-by-ln, c th nhng on t 13-14, 21 v 39. Nhng on 40-55 lin h vi thi k Ba T v s phc

hi ca dn s ca c Cha Tri c quay tr v vi t Ha.

3. Nhng on cui cng ca sch -sai, 56-66, mang tnh lai th hc, s dng nhng php tu t theo ngha bng lch s ca khu vc Cn ng ni trc v mt th gii c thn

8

th phng C GI-H-VA (YHWH) trn ton cu.

D. S kh khn tr ngi ca vic phc tho dn ca sch -sai 1. Hu ht nhng hc gi hin i u phn chia sch thnh t nht hai phn chnh: nhng on

t 1-39 v t on 40-66. R. K. Harrison cho rng hai phn chnh l nhng on t 1-33 v t

on 34-66 bi v phn trng gia hai phn trong bn chp DSS. Phn chia r rng trong bn

DSS gia hai on 33 v 34 dy ln ngh rng sch -sai c thc hin bi nhng

ngi theo ng thnh hai tp. W. H. Brownlee ngh rng hai tp phn chiu ln

nhau trong cu trc ca chng.

Tp 1 Tp 2 on 1-5 s nt v phc hi on 34-35

on 6-8 nhng ti liu v tiu s on 36-40

on 9-12 nhng s gi ca nhng phc

hnh v s on pht thin thng on 41-45

on 13-23 nhng li tuyn n chng li nhng

cng quc ngoi bang on 46-48

on 24-27 s cu chuc ton cu v s gii

cu trn Y-s-ra-n on 49-55

on 28-31 nhng bi ging dnh cho dn s on 56-59

on 32-33 s phc hi dn tc on 60-66

2. Mt vi nt chnh tp ch vo bi cnh lch s, trong khi nhng im khc tp ch vo ni dung v ng M-si

NIV Leupold on 7-12 Nhng li tin tri nhn dp mi e da Quyn sch Em-ma-nu-n

c h n g l i Giu-a ca A-ram v

Y-s-ra-n

on 28-33 Su Li Khn Thay: Nm Li trn k Quyn sch Si-n

khng trung tn trong Y-s-ra-n ( Gc Nh)

v Mt Li trn A-si-ri

3. Mt vi v d v nhng n v vn hc khng chc chn (nhng on 1-12) a. Dn ca nhng on 1-12 bi E. Y. Young, trang 211-214

(1) 1:1-12:6 Nhng li tin tri lin quan n Giu-a v Gi-ru-sa-lem

b. Dn nhng on 1-12 bi R. K. Harrison, trang 764 (1) Nhng li tin tri v s sp v phc hi ca Giu-a, on 1-5 (2) S ku gi -sai; nhng ti liu v tiu s, on 6-8 (3) Nhng quc th gii ng thi v chc nng ca chng, on 9-12

c. Dn ca nhng on 1-12 bi The NIV Study Bible, trang 1016 (1) on 1-6

(a) Phn gii thiu: nhng li co buc chng li Giu-a bi v s ph v Giao c, on 1

(b) S k lut v vinh quang trong tng lai ca Giu-a v Gi-ru-sa-lem, on 2-4 i Nhng phc hnh trong tng lai ca Gi-ru-sa-lem

ii S k lut ca Cha trn Giu-a (2:6-4:1)

iii S phc hi Si-n (4:2-6)

(c) S phn xt dn tc v s lu y (on 5)

(a)

(b)

(c)

(d)

(e)

1:1-31

2:1-4:6

5:1-30

6:1-13

7:1-12:6

Li buc ti nghim trng

S cai tr v phn xt ca ng M-si trn dn s

Nhng s vi phm thng xuyn ca Giu-a

Khi tng t c Cha Tri ca -sai

Nhng li tin tri c ng nghim trong thi ca vua A-cha

9

(d) S y thc c nht dnh cho -sai (on 6) (2) on 7-12

(a) A-cha b cnh bo khng c s hi lin minh ca ngi A-ram v Y-s-ra-n (on 7)

(b) Con trai ca -sai v con trai Vua a-vt (8:1-9:7) (c) S phn xt chng li Y-s-ra-n (9:8-10:4) (d) ch A-si-ri v Vng Quc a-vt (10:5-12:6)

i S hy dit ca A-si-ri (10:5-34)

ii S thit lp Vua a-vt v Vng Quc ca ng (on 11)

iii Bi ca vui mng ca s gii cu (on 12)

IX. NHNG L THT CHNH

A. -sai gi cht Giu-a vi s trung thnh dnh cho Giao c a-vt (II Sa-mu-n 7), nhng ng cng quay li vi mc ch nguyn thy ca giao c p-ra-ham (Sng 12:1-3), vn chnh l s

la chn Y-s-ra-n ca c Cha Tri Ngi c th chn c th gii ( Xut 19:5-6). Tht ng

kinh ngc v s t tr ton cu ca YHWH phi c thit lp. c Cha Tri khng phc hi ch

Y-s-ra-n, nhng s m rng kt hoch cu chuc ca Ngi ra ton th th gii!

B. -sai tin tri cch c th v nhng s vn ng gia nhng bin c ca th gii trong thi i ca ng v trong tng lai, dn n s phc hi ca Vng Quc a-vt thng qua ng M-si ca c

Cha Tri (Mi-ch cng vy). Vng quc ny l thnh khit v ton cu (Mi-ch cng vy). C

hai u l nhng kha cnh ca mt ng Thnh c thn, thnh khit v cu chuc.

C. -sai ch ra mt cch r rng v s h khng, v ch khi dn s ca c Cha Tri t s tin cy vo nhng ngun lc con ngi, th gian, h mt. S gii cu s n t ch YHWH m thi!

D. -sai by t ba c tnh y quyn nng ca k hoch cu chuc ca c Cha Tri. 1. ng M-si s n 2. ng M-si nh l Ti T Chu Kh 3. S cai tr ton v tr ca ng M-si

10

-SAI 1

CC CH CHIA ON TRONG NHNG BN DCH HIN I* NASB NKJV NRSV TEV NJB

S Phn Nghch ca Tuyn

Dn ca c Cha Tri

Li Ta Ta

1:1-3 1:1 1:1 1:1 1:1

(2-3) S Gian c ca Giu-a Lot Sm Ng Tuyn n

u Tin

c Cha Tri Qu Trch

Dn S ca Ngi

Li Chng Nghch mt Dn

Tc Khng Bit n

1:2-4 1:2-31 1:2-3 1:2-9

(2-3) (2-3) (2-9)

1:4 1:4-6 (4) (4) (4)

1:5 1:5-9 (5-6) (5-6) (5-6)

1:7-9 1:7-9 (7-9) (7-9) (7-9)

c Cha Tri C Li Nghch Li S Gi Hnh

1:10-15 1:10-17 1:10-14 1:10-20

(10-15) (10-11) (10-17) (10)

(12-15)

1:15-17

(11-17)

1:16-17 (16-17) (16-17)

Chng Ta Hy Tranh Lun

1:18-20 1:18-20 1:18-20 (18-20) (18-20) (18-20) (18-20)

Si-n Bi Hoi, S c Mt Thnh Ph Suy i Thnh Ph Ti Li Bi Ca Thng ca

Cu Chuc Gi-ru-sa-lem

1:21-23 1:21-23 1:21-23 1:21-28

(21-23) (21-23) (21-23) (21)

(22-23)

1:24-26 1:24-31 1:24-26 (24-26) (24-26) (24-26) (24)

(25)

(26)

1

*Mc d khng c thn cm, nhng ch chia phn chia on chnh l cha kha hiu c v di theo nh ca tc gi nguyn thy. Mi bn dch hin i c

chia v tng hp li nhng ch chia phn on theo cch hiu ca h. Mi phn on c mt chnh, l tht v tng trung tm. Mi bn dch bao bc tng theo cch

ca chnh n. Khi bn c phn Kinh Thnh, bn dch no ph hp vi cch hiu ca bn v ch v nhng ch chia cu?

Trong mi on, bn phi c Kinh Thnh trc v c gng xc nh cc ch (cc phn on). Sau , hy so snh cch hiu ca bn vi cc bn dch hin i. Ch

khi chng ta hiu c nh ca tc gi nguyn thy bng cch di theo lp lun v cch trnh by ca h mc phn on, chng ta mi c th hiu c Kinh Thnh.

Ch c mt mnh tc gi nguyn thy c thn cm-nhng ngi c khng c bt c thm quyn no thay i hoc b sung cho s ip. Nhng ngi c Kinh Thnh c

trch nhim phi p dng nhng l tht c thn cm mi mt ngy v c cuc i ca h.