04.41.06 AÐFERÐAFRÆÐI

• Námslýsing á námsvef skorar: http://www.vidskipti.hi.is/page/04.41.06 – 960

• Auk þess heimasíða námskeiðsins:

• http://www.hi.is/~gardarb/adferdir – Fylgist vel með þessari vefsíðu, tilkynningar og verkefnislýsingar verða á henni.

Rannsóknaaðferðir

• Rökræðan er sú elsta. Er hún líka sú traustasta?

• Efniviður rökræðunnar: Heimildir, mælingar, rök, athuganir, viðteknar skoðanir o.s.frv.

• Lögmál rökræðunnar: Hvaða rök eru gild? Hvaða rök eru ógild?

Vísindaleg þekking

• Þekking fengin með tilteknum viðurkenndum aðferðum.

• Vísindaleg þekking er ekki óyggjandi, pottþétt eða óendurskoðanleg frekar en önnur þekking.

• Vísindalega þekkingu má gagnrýna m.a. útfrá aðferðinni sem hún er fengin með.

Vinnuaðferðir

• Endursögn, útskýring, frásögn, tjáning

• Greining: Hver er kjarni málsins?

• Tilgátur, möguleikar

• Rökræða

• Niðurstaða

Andi Sókratesar

• Vitum við hvað það merkir sem við höldum?

• Skiptir það máli hvort skoðanir okkar eru fordómar eða á rökum reistar?

• Hvernig getum við athugað hvort er?

Leiðarregla Williams James

• Sækstu eftir sannleikanum

• Varastu villu• Það dugir ekki að

aðhyllast annað þessara boða, við verðum að hafa hvorttveggja í huga.

Aðferðir Sókratesar

Samræðan Áhyggjurnar Broddflugan Kappræða/rökræða

Málsvörn Sókratesar

• Sókrates kveðst ekki búa yfir þekkingu sem hann geti miðlað fólki og því sé hann ekki vitur.

• Hann telur sig þó vitrari en þá sem þykist búa yfir þekkingu en geri það ekki.

• Sókrates leitar sannleikans, hann stendur því jafnfætis viðmælendum sínum en talar ekki við þá sem kennari.

Samræðan I

• Sókrates beitir samlíkingum: Þeir eru fáir og sjaldgæfir sem geta kennt/bætt æskulýðinn á sama hátt og fáir kunna að fara með hesta.

• Sókrates fær viðmælandann til að fallast á staðhæfingar sem svo reynast stangast á við aðrar skoðanir sem hann (viðmælandinn) hefur. Viðmælandinn reynist þannig ósamkvæmur sjálfum sér.

Samræðan II

A. Enginn maður vill sjálfum sér illt.B. Vondur maður gerir sjálfum sér illt með

illsku sinni.C. Vondur maður sýnir illsku vísvitandi.D. Vondur maður vill sjálfum sér illt.E. Enginn maður vill sjálfum sér illt OG

vondur maður vill sjálfum sér illtF. = MÓTSÖGN.

Samræðan III

Meletos heldur tvennu fram:• Sókrates trúir ekki á guðina og boðar

guðleysi (hann heldur að sól og tungl séu steinar).

• Sókrates trúir ekki á þá guði sem Aþeningar trúa á heldur á einhverja aðra guði.Þannig er Meletos í mótsögn við sjálfan sig og getur ekki trúað því sjálfur sem hann segir.

Áhyggjurnar: Dauðinn

• Sókrates veltir því fyrir sér hvort hann hafi hagað lífi sínu heimskulega og geti sjálfum sér um kennt að eiga nú líflátsdóm yfir höfði sér

• Hann ályktar hinsvegar að jafnvel dauði sé ekki áhyggjuefni, því að hann sé betri kostur en líf sem krefst þess að vont sé tekið fram yfir gott.

Áhyggjurnar: Almenningsálit

Sókrates stendur frammi fyrir tveim kostum:

• Hann getur farið eftir því sem almenningsálitið krefst.

• Hann getur farið eftir því sem guðinn krefst.Sókrates getur því ekki fallist á neina málamiðlun: Hann leitar visku hvað sem almenningsálitið hefur um það að segja og hvaða refsing sem því fylgir,

Áhyggjurnar: Veraldleg gæði

• Dyggðin sprettur ekki af fjármunum heldur fjármunir af dyggð...

• Fortölur af því tagi ættu tæplega að geta spillt æskulýðnum.

• Þvert á móti ættu þær að skerpa hugmyndina um hvað einkenni gott líf...

Áhyggjurnar: Stóisk ró

• Þann mann sem lifir góðu lífi getur ekkert skaðað.

• Sé Sókrates tekinn af lífi þá eru ógæfu-mennirnir þeir sem það gera, ekki hann.

• Á endanum er Sókratesi í raun sama um hvað um hann verður. Viðhorf hans einkennist af æðruleysi/rósemi.

Broddflugan I

„... Því að ég er blátt áfram, þótt skringilega kunni að þykja til orða tekið, settur á borgina eins og broddfluga á stóran og kyngóðan hest, sem er í latara lagi sakir stærðar sinnar og þarf því eitthvað til að pipra sig upp“ (Platón, 1990, bls. 54).

Broddflugan II

• Sókrates er að lýsa ákveðnu hlutverki sem heimspekingar eins og hann hafa í borgarsamfélaginu.

• Sá sem leitar og gagnrýnir gerir samborgurum sínum meira gagn en hinn sem flýtur með straumnum.

• Það er ekki verra að hann geri þetta, eins og Sókrates, ókeypis ...

Rökræða/kappræða

• Sókrates beitir óspart tólum rökræðunnar: Þau eru einu leyfilegu verkfærin í samræðunni.

• Beiting raka gerir samræðuna að rökræðu og gefur kost á að spyrja hvort tiltekin skoðun geti verið rétt.

• Við höfum nú litið á samlíkingu og óbeina sönnun.

Þekking og rétt meining

• Að binda niður réttar meiningar

• Að skilja og muna

• Að gera meininguna (skoðunina) að sinni

• Að geta útskýrt skoðunina og varið hana

Samantekt

Þekking: Ekki spurning um boðun heldur leit.

Samræðan: Hún snýst um að kanna skoðanir: Er samkvæmni?

Að hlusta á guð-inn: Að skyn-semin sé ofar almenningsáliti.

Að taka því sem að höndum ber: Æðruleysi, heiður.

Sá sem ber eigin hag fyrir brjósti breytir vel en ekki illa.

Gagnrýni er meira en gagn-leg. Hún er lífsnauðsynleg

Jacques-Louis David, Dauði Sókratesar, 1787 http://socrates.clarke.edu/

Ritgerð # 1

• Í ritgerðinni „Rétturinn til sannfæringar“ kemst William Clifford (1877/1993) svo að orði: „Það er ætíð rangt, alls staðar og fyrir hvern mann að trúa einhverju á ófullnægjandi forsendum“ (bls. 51).

• Hver eru helstu rök Cliffords fyrir þessari fullyrðingu og hversu traust eru þau að þínum dómi? Rökstyddu svar þitt. Hver eru að þínum dómi sterkustu rökin gegn afstöðu Cliffords og hvernig telur þú að hann myndi svara þeim rökum?

Gagnrýnin hugsun

• Skilgreining

• Boðorð gagnrýninnar hugsunar

• Leiðir við skoðanamyndun

• Hvað eru góð rök?

Gagnrýnin hugsun

• „Ef menn væru sífellt að gagnrýna kenningar, aðferðir og vinnubrögð í vísindum myndu vísindin staðna smám saman og verða úr sögunni. Framfarirnar eru undir því komnar að menn efist um gildi ríkjandi kenninga, reyni að finna á þeim veika bletti ... Að reynt sé að finna galla á verki - hvert svo sem það er - til að unnt sé að gera betur“ (Páll Skúlason, 1987, bls. 67).

Gagnrýnin hugsun

• Skilgreining Páls:

• „Gagnrýnin er sú hugsun sem fellst ekki á neina skoðun nema hún hafi fyrst rannsakað hvað í henni felst og fundið fullnægjandi rök fyrir henni“ (Páll Skúlason, 1987, bls. 70).

Boðorð gagnrýninnar hugsunar

• Það er rangt að trúa einhverju á ófullnægjandi forsendum

• „Það er ætíð rangt, allsstaðar og fyrir hvern mann að trúa einhverju á ófullnægjandi forsendum“ (William Clifford, 1877/1993, bls. 51).

Leiðir við skoðanamyndun

• Þrjóskuleiðin (method of tenacity)

• Kennivaldsleiðin (method of authority)

• Fordómaleiðin (a priori method)

• Gagnrýnin/vísindaleg hugsun (method of science) (sbr. Charles Peirce, 1877)

Hvað eru góð rök?

• Málefnaleg

• Þau má prófa í raunheimi og/eða rökheimi

• Skoðun manns má leiða af rökunum