1.1. izvodi iz drzavnih planova

8/13/2019 1.1. Izvodi Iz Drzavnih Planova

http://slidepdf.com/reader/full/11-izvodi-iz-drzavnih-planova 1/40



Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje Dokumentaciona osnova (jul 2012.)

PlanetCluster & MonteCEP 2

1. IZVOD IZ PROSTORNOG PLANA CRNE GORE do 2020. godine ("Sl. list CG", br.24/08)

Prostor Prijestonice Cetinje pripada Središnjem regionu Crne Gore odnosno tzv. razvojnoj Cetinjskojzoni i manjim dijelom zoni Skadarskog jezera, za koje su Prostornim planom Crne Gore preciziraneslijedeće sintezne ocjene postojećeg stanja odnosno smjernice za naredni period.

Središnji region

Središnji region se sastoji od zona Zete i Bjelopavlićke ravnice, Nikšićkog i Cetinjskog polja te Skadarskogjetera, nastale u najizrazitijem nizijskom prostoru okruženom karstnim površima. Najveći dio industrije,najbolje poljoprivredno zemljište i glavni uslužni centri, kulturne i druge tercijarne aktivnosti, isključujućiturističke, skoncentrisani su u ovom regionu. Sadašnje prostorne strukture i uslovi u Središnjem regionuzahtijevaju odgovarajuću organizaciju prostora u svjetlu procesa restruktuiranja privrede i pritiska napoljoprivredno zemljište.

Razvojni i prostorno-ekološki problemi Središnjeg regiona

Migracije stanovništva i deagrarizacija su karakteristične za ovo područje, i javljaju se u ruralnim

naseljima sjeverozapadnog dijela. Može se reći da je deagrarizacija i depopulacija prisutna u svimdjelovima ruralnog područja, izuzev Zetske ravnice, a sa druge strane, u toku je snažan procesdoseljavanja stanovništva u Podgoricu, kao i rast prigradskih naselja.Sezonsko plavljenje priobalja Skadarskog jezera, djelova lugova i Bjelopavlićke ravnice, te zagađivanjeovog jezera iz industrijsko-komunalnih postrojenja Podgorice, Cetinja, Danilovgrada i Nikšića ipoljoprivrede u Zetskoj ravnici, predstavlja problem u brojnim sferama razvoja i ekologije i zahtijevarješenje u što kraćem roku.Bezvodnost karstnog područja sa jedne, i povremeno plavljenje Cetinjskog i Nikšićkog polja sa drugestrane, kao i nestajanje šumskih zemljišta („deforestacija”), te nedostatak kvalitetnog zemljišta ukarstnom području su pitanja i teškoće karakteristične za Središnji region.Cijela teritorija Crne Gore je pod seizmičkim rizikom, a u ovom regionu su naročito problematični Cetinje,Zetska i Bjelopavlićka ravnicaKao glavni ekološki problemi se mogu izdvojiti teškoće u ostvarivanju šire i sistematske zaštite, inačeranjivih i osjetljivih ekosistema, a posebno kada su u pitanju nacionalni parkovi „Skadarsko jezero“ i„Lovćen“.

Politike za prostorni plan Središnjeg regiona

Razvoj Podgorice, Danilovgrada, Nikšića i Cetinja treba da bude međusobno koordiniran Ikomplementaran. Blizina i pozicija Nikšića kao industrijskog i obrazovnog centra, Cetinja kao kulturnogi obrazovnog centra i prijestonice i Danilovgrada kao poljoprivrednog centra, treba da redukuje pritisaku pogledu širenja Podgorice i da pomogne da njen razvoj bude u onom obimu koji je predviđen ovimPlanom.

Tuzi, Golubovci, Spuž i Danilovgrad treba da postanu dio urbane aglomeracije Podgorice i tako spriječepreveliku koncentraciju populacije u glavnom gradu.

Prirodne i ekološke vrijednosti (Zeleni koridor u Crnoj Gori) duž planina Visitor, Komovi i Prokletije,oboda Zetske ravnice i Skadarskog jezera, preko Rumije do ulcinjske obale, treba očuvati. Takođe, zapotrebe rekreacije stanovništva treba obezbijediti oblasti u nacionalnim i regionalnim parkovima Irekreacionim zonama kao što su Glava Zete, Mareza, Jezera u Nikšićkom polju itd.

Naselja i zemljište treba zaštititi od poplava rijeka Morače, Zete, Matice i Skadarskog jezera i erozije uGornjoj Morači i duž granica Bjelopavlićke ravnice.

Radi vodosnabdijevanja stanovništva u regionu treba zaštititi podzemne vode. U basenu Skadarskog jezera, treba uspostaviti regionalni sistem za kontrolu kvaliteta vode.

Razvojne zone Crne Gore definisane su na bazi dosadašnjih trendova i obrazaca razvoja, a posebno nabazi lokalnih potencijala i ograničavajućih faktora. Za svaku zonu iskazani su samo vodeći prioritetirazvoja, ograničenja, konflikata, izazova okruženja, pragova i preduslova za razvoj. Problematika ikomponente razvoja, koje su uobičajene za sva područja razvoja, kao na primjer: stanovanje, društvena i

komunalna infrastruktura, usluge, redovna zaštita sredine, itd. nijesu predmet razmatranja izuzimajućione slučajeve gdje baš te komponente igraju vodeću strategijsku ulogu u globalnom procesu razvoja.





Središnji region Crne Gore sačinjavaju slijedeće razvojne zone: Zetska i Bjelopavlićka ravnica (sa dvijepodzone: Podgorica i Danilovgrad), Nikšićka i Cetinjska zona te Skadarsko jezero.

Razvojna zona: CETINJSKA ZONA

Resursi i potencijali: Kulturno-istorijsko nasljeđe Crne Gore i specifični karakter gradskog ambijenta

(prostornog i kulturnog); postojeći kompleks elektroindustrije koji već duži period ne radi; tehničkigrađevinski kamen; formirane funkcije servisa i opremljenost zone.Prioriteti razvoja: Funkcije prijestonice, kulturnog i akademskog centra državnog i šireg značaja, uskopovezane sa funkcijama Podgorice; visokospecijalizovani programi na polju očuvanja kulturnih i istorijskihvrijednosti (starog urbanog jezgra Cetinja); specijalizovana turistička ponuda Nacionalnog parka „Lovćen“i njegovih razvojnih zona (Ivanova korita, Mauzolej na Lovćenu i dr.).Ograničenja: Zabrana lociranja po okolinu štetne i teške industrije; stroga ograničenja za novogradnju ikontrola arhitektonskih oblika, da bi se zadržala prostorna dimenzija i zaštitio karakter urbanog ansambla.Konflikti: Vodeći konflikt javlja se između zahtjeva za očuvanje kulturnog nasljeđa i trendova daljegprivrednog razvoja. Konflikt je moguć između „modernih” arhitektonskih pristupa i karaktera zaštićenogurbanog tkiva. Oštar konflikt je uspostavljen i između neplanske urbanizacije i poljoprivrednog plodnogzemljišta, čija je količina značajno smanjena.Pragovi: Izgradnja sistema odvođenja atmosferskih i otpadnih voda sa uređajem za prečišćavanje, mora se

smatrati prvim pragom koji treba prevazići na putu daljeg razvoja prioritetnih funkcija i grada u cjelini.Snabdijevanje vodom, posebno tehnološkom, kao i nedostatak radne snage u neposrednom gravitacionompodručju je prag koji takođe treba prevazići, kako bi se omogućio razvoj primarnih funkcija. Oskudnakoličina ravnog zemljišta za razvoj grada, kombinovana sa zahtjevima očuvanja poljoprivrednog zemljišta iprirodnog i kulturnog pejzaža, predstavlja prostorni i tehnički prag za širenje grada. Alternativni pravacrazvoja grada, može se usmjeriti ka nižim djelovima okolnih brda.Zahtjevi okruženja: Zaštita slobodnog prirodnog pejzaža oko grada i panorama duž prilaznih puteva odPodgorice i Budve, kao i duž panoramskih ruta prema Lovćenu i Kotoru; zaštita stvorenih seoskihambijenata; kontrola svih faktora koji prouzrokuju zagađivanje vazduha; obezbjeđenje odgovarajućegdeponovanja čvrstog otpada, evakuacije otpadnih voda, a posebno atmosferskih voda koje povremenoizazivaju plavljenje dijela Cetinjskog polja, uz primjenu odgovarajućih tehničkih rješenja.Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Smanjenje povredljivostisvih komponenti urbanog sistema, uz sprovođenje dodatnih mjera zaštite istorijskih i kulturnih vrijednosti;

Preduslovi: Kontrola namjene i korišćenja zemljišta; povezivanje sa Nikšićem, izgradnjom magistralnogputa; poboljšanje pristupačnosti naselja u gravitacionom području i njihovo opremanje minimumomservisa.

Razvojna zona: PODRUČJE SKADARSKOG JEZERA

Resursi i potencijali: Nacionalni park i međunarodno zaštićeno područje (Ramsarska konvencija o zaštitimočvarnog staništa), visoka ambijentalna, ekološka, pejzažna i kulturno-istorijska vrijednost (RijekaCrnojevića, Vranjina, Lesendro, Žabljak, Virpazar i manastirski kompleksi na arhipelagu), značajna zaEvropu i interesantna za čitavi svijet, kompleksi poljoprivrednog zemljišta duž sjeverne obale jezera;bogatstvo florom i faunom, posebno ribom; Povezanost sa Jadranskim morem plovnim putevima Bojane.Prioriteti razvoja: Turizam i rekreacija, poljoprivreda, i strogo kontrolisano ribarstvo, radi održavanjaekološke ravnoteže.Ograničenja: Zabrana lociranja industrije koja može ugroziti ekološki sistem zone; zabrana upotrebemotornih plovila u zaštićenim rezervatima, kao i duž sjeverne obale, izuzimajući naznačene koridore.Konflikti: Najvažniji konflikt je uspostavljen između saobraćajne mreže (putne i željezničke) kojapresijeca područje NP Skadarsko jezero na dva dijela. Moguć je konflikt između potencijalnog urbanogširenja izazvanog blizinom buduće aglomeracije Podgorice, s jedne, i zahtjeva zaštite poljoprivrednogzemljišta i ekološke cjeline, s druge strane.Pragovi: Najvažniji prag u razvoju rekreacionih objekata je nepostojanje sistema kanalizacije i sistema zaprečišćavanje otpadnih voda (izuzev Virpazara). Treba zabraniti direktno ispuštanje otpadnih voda ujezero.Zahtjevi okruženja: Kompleksna zaštita prirodne sredine, posebno ekosistema jezera (staništa ptica,mrestilišta) i obronaka okolnih planina; zaštita i obnova istorijskih arhitektonskih spomenika i obilježja,uključujući i očuvanje slikovitih ambijenata naselja; zaštita kestenovih šuma na obroncima uz južnu obalu

jezera; sanacija zagađenog i devastiranog priobalja jezera izazvana nelegalnom gradnjom, kao i zabranaizgradnje prljavih servisnih zona, rekonstrukcija regionalnog puta obodno po zoni (Vladimir - Ostros –Virpazar – Rijeka Crnojevića – Ulići).





Preduslovi: Zaključivanje sporazuma sa Albanijom, koji podrazumijeva uspostavljanje integralnog režimarazvoja, zaštite i korišćenja Skadarskog jezera i rijeke Bojane; radi osjetljivosti područja na regionalnomnivou (Nikšić, Danilovgrad, Podgorica i Cetinje) treba obezbijediti uslove za održavanje kvaliteta vode, a usamoj zoni obezbijediti adekvatnu saobraćajnu infrastrukturu.





Zbog blizine Primorja, za prostor Prijestonice Cetinje, relevantne su i smjernice za prostorni razvojPrimorskog regiona:- Skladan razvoj gradova u zalivu Boke Kotorske treba obezbijediti kroz odgovarajući prostorni plan i jakumeđuopštinsku saradnju. Predviđa se da će sljedeći gradovi uspostaviti snažnu konurbaciju, zasnovanu nadobro koordiniranim programima razvoja: Kotor treba da bude centar kulturnih, poslovnih i naučnihaktivnosti; Tivat, čiji će razvoj biti povezan sa razvojem vazdušnog saobraćaja i nautičkog turizma, kao i

centar za razvoj turizma na području Luštice sa Herceg Novim; Herceg Novi koji će biti glavni turističkicentar, specijalizovan za zdravstveni turizam, sa kulturnim funkcijama kao važnom komponentomnjegovog razvoja.- Ruralna naselja treba zaštititi od dalje degradacije, a ona na padinama revitalizovati, tako da poredpoljoprivrednog stanovništva prihvate stanovanje i stanovništva zaposlenog u naseljima na obali.- Kvalitet voda priobalnog mora treba kontrolisati. Pored obavezne izgradnje kanalizacionih sistema satretmanom otpadnih voda, mora se, spriječiti ispuštanje otpadnih voda sa brodova direktno u more.- Radi očuvanja životne sredine i posebnih pejzažnih vrijednosti sa posebnom pažnjom se treba odnositiprema ekološkom koridoru duž primorskih planina (Orjen, Lovćen i Rumija) i zelenim koridorima koji gaspajaju sa obalom (djelovi obale Boke Kotorske – Orjen i Lovćen; djelovi obale između Budve i Petrovca –Paštrovska gora; djelovi obale između Bara i Ulcinja - Rumija). Najveću opasnost za ugrožavanje ovevrijednosti ima prisutni trend kontinuirane gradnje (zaziđivanje obale), kao i izgradnja buduće magistraleza brzi saobraćaj u priobalju.

Policentrični razvoj urbanog sistema i seoskih naselja

Koncepcija razvoja i uređenja naselja zasniva se na jačanju policentričnog sistema centara, slično sistemuu važećem planu, koje čine osnovni predmet planskog strateškog usmjeravanja, sa ciljem da se ostvariodgovarajuća struktura i funkcije naseljskog sistema u dugoročnom periodu. Osnovu mreže centara čine:

C2.3.2-1 Centar državnog značaja, najrazvijeniji tip urbanog naselja. Pored funkcija koje sadrže centrinižih rangova, obezbjeđuje i funkcije najvišeg urbanog nivoa, kao i državne i međunarodne funkcije.1. Podgorica (glavni grad Crne Gore, konstituisan kao zajednica opština Podgorica, Golubovci i Tuzi)

C2.3.2-2 Državni centar posebnog značaja u pogledu funkcionalnih karakteristika i veličine gravitacionogpodručja, od posebnog je značaja zbog administrativnih, istorijskih, simboličkih, kulturološko-etnoloških i

drugih specifičnih razloga.1. Cetinje (prijestonica Crne Gore)

C2.3.2-3 Centri regionalnog značaja obezbjeđuju odgovarajuće aktivnosti za šira regionalna područja.Funkcije centra šireg regionalnog značaja, locirane u opštinskom centru i njegovoj okolini, obuhvataju,tipično: ekološki-prostorno prihvatljive proizvodne aktivnosti; obrazovanje višeg ranga; aktivnostikulturnih centara; odgovarajuće zdravstvene usluge; usluge socijalnog staranja; posebne sportske iturističke programe; i razvijeniju trgovinu i druge komercijalne aktivnosti. To su naselja koja opslužujugravitaciona područja sa preko 40.000 stanovnika:1. Bar i Ulcinj, 2. Bijelo Polje i Berane, 3. Nikšić, 4. Pljevlja, 5. Herceg Novi, Kotor i Tivat, 6. Budva

C2.3.2-4 Centar opštinskog značaja je tip razvijenog urbanog naselja, koji obuhvata kompaktno područjegrada i koje ima uslužne funkcije za opštinsko područje, a u pojedinim slučajevima i za uže ili, ne tolikočesto, šire regionalno područje. Razne urbane funkcije u ovim centrima obuhvataju stambena područjavećih gustina i raznih oblika, industrijske zone, izgrađene zelene površine, prostore za rekreaciju irazonodu, i dr. Opštinski centar mora biti formiran kao fizička struktura sa sopstvenim identitetom,gravitacionim područjem i relativno samodovoljnim funkcionalnim sistemom u oblasti obrazovanja,zdravstva, usluga i snabdijevanja. Gravitaciono područje obuhvata veći broj centara nižeg ranga, kao ipojedinačnih naseljenih područja. Po pravilu, opštinski centar ima više od 5.000 stanovnika, a njegovogravitaciono područje obuhvata do 20.000 stanovnika. Ako se u opštinskom centru obavljaju funkcije kojenadmašuju njegov funkcionalni nivo i veličinu gravitacionog područja, on dobija regionalni značaj:1. Andrijevica, 2. Danilovgrad, 3. Kolašin, 4. Mojkovac, 5. Plav, 6. Plužine, 7. Rožaje, 8. Šavnik, 9.Žabljak.

C2.3.2-5 U značajnijim lokalnim centrima, koji su urbana, seoska naselja ili turistička naselja, biće

podstican razvoj odgovarajućih uslužnih i snabdjevačkih funkcija, kao i stvaranje radnih mjesta zastanovništvo iz tog centra i ono iz njegovog okruženja. Značajniji lokalni centar mora da omogući pružanjeosnovnih obrazovnih, zdravstvenih i socijalnih usluga, kao i odgovarajuće sportske i kulturne aktivnosti.





U značajnijim lokalnim centrima, takođe, treba podsticati razvoj tercijarnih i kvartarnih aktivnosti izapošljavanje u različitim djelatnostima, sa ciljem da se formira vlastita osnova privrednog rasta irazvoja.u opštini Cetinje: Rijeka Crnojevića

C2.3.2-6 Lokalni centri su manja naselja sa najosnovnijim snabdijevanjem stanovništva, u kojima se

održava tradicionalni sistem naseljenosti seoskih područja.u opštini Cetinje: Njeguši, Čevo i Trešnjevo

Urbanistička i graditeljska prepoznatljivost gradskih i seoskih naselja

C2.3.3-1 Kod planiranja i uređenja prostora u gradovima i drugim novim naseljima treba nastojati da seobezbijedi primjena najsavremenijih trendova arhitektonske prepoznatljivosti i formiranja novogvizuelnog identiteta. Naročito pažljivo treba planirati uređenje predjela (zaobilaznica, uličnog, putnog iprostora uz puteve, zelene površine i druge otvorene površine).U ruralnim naseljima treba nastojati da se obezbijedi arhitektonska prepoznatljivost, koja polazi odpostojećeg kvaliteta i karakteristika prostora, odnosno od graditeljskog (kulturnog) nasljeđa. U pogleduvisina, gabarite treba prilagoditi postojećim, naslijeđenim strukturama.C2.3.3-2 Očuvanje arhitekturne prepoznatljivosti izvodi se planiranim uređenjem i obnovom naselja, a

realizuje se kroz čuvanje predjela.

***Od ključne važnosti za prostor Prijestonice Cetinje su i koncepti zaštite kulturne i prirodne baštine te prostorni koncept razvoja turizma, za koji su definisani slijedeći ciljevi i smjernice:

Koncept zaštite kulturne baštine

C2.9.1-1 Potrebno je definisati granice kulturnih spomenika.Objašnjenje: Spomenici kulture ne mogu se posmatrati bez njihovog okruženja. Jasno je da pravilnazaštita kulturnih spomenika zahtijeva razmatranje okolnog područja. Ovim se oblast tog podgručja istvarne potrebe znatno razlikuju. Detaljna procjena i mapiranje potrebnih područja i granica kulturnihspomenika se mora izvršiti. Dodatno, moraju se razraditi odgovarajuće mjere i kriterijumi za svakispomenik, vodeći računa o posebnim uslovima okruženja. Definisane oblasti i granice moraju se razmotritiu relevantnim detaljnijim prostorno-planskim dokumentima (posebno u lokalnim prostorno-planskimdokumentima).

Koncept zaštite prirodne baštine

C2.9.2-1 Za sve kategorije zaštite prirodne baštine potrebno je uraditi Programe zaštite sa revizijompostojećih i predlogom proglašenja budućih područja zaštite, koji bi se ugradili u prostorno-planskudokumentaciju nižeg reda.Objašnjenje: Iako je postojećom mrežom zaštićenih područja prirode obuhvaćen značajan brojprepoznatih centara biodiverziteta, u cilju daljeg jačanja njihove zaštite pristupiće se, fazno,ustanovljavanju novih zaštićenih područja prirode.Proširenje postojeće mreže zaštićenih područja prirode sa novim područjima uzeće u obzirsocioekonomske posljedice i, u vezi sa tim, zaštitu stečenih prava lokalnog stanovništva u tim područjima.Formiranjem novih zaštićenih područja prirode neće se ugroziti razvojne mogućnosti područja, ali će seustanoviti odgovarajuća ograničenja u cilju postizanja održivog razvoja u tim zonama.Prilikom iznalaženja optimalnih opcija za upravljanje u novim zaštićenim područjima, prednost će imationi modeli upravljanja koji će okupiti i međusobno povezati sve ključne aktere (kooperativni model sajasno podijeljenim pravima i obavezama). Kroz takve modele upravljanja će se obezbijediti participativnii transparentni pristup u pripremi, donošenju i sprovođenju planova upravljanja za zaštićena područjaprirode. Proces formiranja upravljačkih tijela i donošenja planova upravljanja za svako zaštićeno područjeprirode pratiće proces revizije statusa, kategorije zaštite i granica postojećih zaštićenih područja prirode,kao i stalni proces revizije spiska zaštićenih vrsta biodiverziteta.Pri reviziji granica postojećih zaštićenih područja prirode, na osnovu poznatih saznanja i rezultatadobijenih ciljanim istraživanjima, razmotriće se ne samo opcije za izmjenu granica radi isključivanja

određenih djelova, već i opcije za proširivanje granica zaštićenih područja.Ipak, prioritetna zona za sprovođenje revizije zaštićenih područja prirode je Crnogorsko primorje zbog većuočenih promjena u postojećim zaštićenim područjima u toj zoni.





Pored primjene standardnih tehnika evaluacije, te saznanja iz tradicionalne prakse, kroz prethodnonavedene revizije (zaštićenih područja prirode, spiska zaštićenih vrsta biodiverziteta) biće analiziranaprimjena IUCN – ovih kriterijuma i standarda: za definisanje adekvatnih kategorija upravljanja zaštićenimpodručjima prirode i za primjenu kriterijuma za crvene liste / zaštićene biljne i životinjske vrste nanacionalnom nivou.





Predlozi dugoročne projekcije / mreže novih zaštićenih područja prirode daju se po sljedećimkategorijama zaštite:C2.9.2-1 Rezervati prirodePostojeća mreža rezervata prirode treba da bude analizirana u skladu sa nalazima iz revizije zaštićenihpodručja prirode.C2.9.2-2 Nacionalni parkovi

Pored postojećih nacionalnih parkova „Lovćen“, „Biogradska gora“, „Durmitor“ i „Skadarsko jezero“,planira se: 1. formiranje novog nacionalnog parka Prokletije, 2. proširivanje granica Nacionalnog parka„Durmitor“ i predloženih regionalnih parkova Bioč, Maglić i Volujak u cilju njihovog povezivanja saNacionalnim parkom „Sutjeska“ u BiH, 3. formiranje novog nacionalnog parka Orjen. Sva tri predlogatreba da omoguće stvaranje prekograničnih zaštićenih područja sa susjednim područjima u Albaniji(Tethi), BiH (Sutjeska, Orjen) i Hrvatskoj (Snježnica-Orjen).C2.9.2-3 Regionalni parkovi / parkovi prirode: Za stavljanje pod zaštitu kao regionalni parkovi u ovojkategoriji za dodatne analize predlažu se: 1. Rumija, 2. Komovi, 3. Sinjajevina, 4. Bioč, Maglić i Volujak,5. Ljubišnja, 6. Turjak sa Hajlom.C2.9.2-4 Spomenici prirode i predjeli posebnih prirodnih odlika: Područja za stavljanje pod ovekategorije zaštite su predmet posebne zakonske procedure i niže prostorno-planske i urbanističkedokumentacije. Upravljanje ovim kategorijama zaštite vrši se na lokalnom nivou.C2.9.2-5 Područja vodoizvorišta moraju se zaštititi i osigurati od rizika zagađenja.

Područja pod posebnom zaštitom sa statusom nacionalnih ili regionalnih parkova čine osnovne tačkemreže ekosistema u Crnoj Gori.Crnogorski dio Jugoistočnih Dinarskih planina uglavnom se nalazi u Sjevernom regionu i čini dio velikogbiokoridora Jugoistočnih Dinarskih planina („Dinarski luk“), koji se proteže od Alpa do Prokletija i Sarp-Pindor masiva. U području Prokletija, ovaj biokoridor je takođe povezan sa velikim regionalnimbiokoridorom zvanim „Zeleni pojas“. Ovaj koridor obilježava granicu između bivših socijalističkih zemalja ikomunističkih zemalja; nateritoriji Crne Gore pokriva cijelu granicu sa Albanijom. Zbog specifičnog režimakorišćenja ove zone u prošlosti, ona je postala sklonište i koridor važan za biodiverzitet.Dobro poznati koridor obalskih planina Orjen – Lovćen – Rumija povezan je sa ovim koridorom.Veći dio čvornih oblasti ekosistema uključeni su u dva primarna ekološka koridora. Treći koridor utvrđen jeu pravcu Orijen - Pusti Lisac - Maganik – Sinjajevina – Kovren.Sekundarni koridori, koji razdvajaju funkcionalne cjeline, poboljšavaju prirodnu otpornost sistema na

negativne efekte ljudskih aktivnosti.

Prostorni koncept razvoja turizma

U skladu sa prirodnim uslovima, stepenu razvoja, vrsti turističkih djelatnosti oblast turizma imaprepoznatljivu regionalnu diferenciranost. Potreba za uravnoteženim razvojem turizma uz društvene iekološke zahtjeve je uslov za sve regione:2.4.3-1 Svi investicioni zahtjevi za izgradnju većih turističkih objekata moraju biti komplementarni saočekivanim procjenama o održivom razvoju, sa očekivanim ekonomskim uticajem na region i ukupnimdruštvenim uticajem.2.4.3-2 U zaštićenim ili oblastima koje su planirane da budu zaštićene, investiranje u nove, dodatne ili uproširenje postojećih turističkih kapaciteta može biti urađeno samo na osnovu prostornih i urbanističkihplanova za datu oblast.Objašnjenje: Do sada nijesu postojale pouzdane i čvrste osnove za razvoj zaštićenih i planiranih zaštićenihpodručja, a koje daju jasne smjernice za pojedina područja. Ovo, takođe, uključuje odredbe za razvojnu,društvenu i ekološku i nosivost kapaciteta.

Specifična uloga turizma u Središnjem i Sjevernom regionu jeste da prevashodno obezbijedi stvaranjemoguće dopunske djelatnosti za stvaranje prihoda i zaposlenja, jačanje ruralnog razvoja, izbjegavanjedaljeg raseljavanja i zaštitu, tzv. „kulturnog pejzaža“.

P2.4.3.2-1 Čvrsto povezivanje razvoja turizma u Središnjem i Sjevernom regionu sa ostalim sektorimaruralneekonomije, posebno poljoprivredom, preradom hrane i zanatstvom.P2.4.3.2-2 Jedan od najvažnijih elemenata atraktivnog zimskog turizma jeste predio i atmosfera

destinacije. To podrazumijeva odgovarajuću zaštitu životne sredine, arhitekturu, uređenje prostora,urbanizam i sl. Posebno treba obezbijediti zaštitu od nekontrolisane gradnje.





P2.4.3.2-3 Pri planiranju razvoja ski-turizma treba uzeti u obzir i negativne efekte globalnogotopljavanja, koji će, po svoj prilici, predstavljati limitirajući faktor razvoja ove vrste turizma.Na osnovu ranije pomenutih kriterijuma, u razvoju planinskog turizma izdiferencirana su sljedećaturistička područja: Durmitora, Bjelasice i Komova, Moračkih planina, Prokletija, između dolina Tare iĆehotine i primorskih planina (Orjen i Lovćen).C2.4.3.2-6 Turističko područje primorskih planina, ima potencijale nadopune ponude kupališnog

turizma u vidu pješačenja, planinarenja, planinskog biciklizma, kao i skijaškog turizma (Subra na Orjenu iIvanova korita na Lovćenu).U Središnjem regionu posebni segmenti turizma poput kulturnog i vjerskog imaju veliki potencijal.Problemi nastaju zbog široko rasprostranjenog tranzitnog i izletničkog turizma na ovom području.C2.4.3.2-7 Tranzitni i izletnički turizam u Središnjem regionu, naročito na Cetinju i području okoSkadarskog jezera treba zamijeniti ostalim vidovima turizma, koji vode do produženog boravka turista uovom regionu.Objašnjenje: Tranzitni i izletnički turizam stvara manje prihoda u regionu nego turizam koji se bazira nasmještaju u regionu. Korist za lokalno stanovništvo je ograničena, dok je zagađenje okoline znatno, zbogpotrebne saobraćajne infrastrukture i otpada.C2.4.3.2-8 Mora se dalje razvijati kulturni i rekreativni turizam, posebno na Cetinju.C2.4.3.2-9 U cijelom regionu vjerski turizam se mora dalje razvijati (manastir Ostrog, Cetinjski manastir,manastiri i crkve na arhipelagu i obali Skadarskog jezera i dr.)

Područja i zone od javnog interesa

Od javnog interesa su sva područja koja su zaštitćena nacionalnim, regionalnim i međunarodnimdokumentima, kao i ona koja su to postala na osnovu donesenih zakonskih regulativa (Zakon o zaštitiprirode, Zakon o nacionalnim parkovima, Zakon o planiranju i uređenju prostora, Rješenje o upisu ucentralni registar zaštićenih objekata prirode).Područja od javnog interesa su: nacionalni parkovi; regionalni parkovi; Morsko dobro; područja podzaštitomUNESCO (Svjetski rezervat biosfere, Svjetsko prirodno i kulturno nasljeđe); područja urbanih naselja GUP-ova; koridori infastrukturnih sistema (autoputevi, brze saobraćajnice, željezničke pruge, dalekovodi, idr.); akumulacije, brane i prateći objekti; obale rijeka, jezera i mora.Zone od javnog interesa su: posebni prirodni predjeli, rezervati prirode, spomenici prirode, zaštićeni

objekti kulturnog nasljeđa, rudarski reviri i ležišta (ugalj, boksit, olovo, cink...), izvorišta pitke vode,aerodromi, luke i pristaništa, slobodne carinske zone i zone za odbranu zemlje, kao i sve one u kojima senalaze objekti od javnog interesa.

Prostornim planom Crne Gore su date i smjernice za izradu planova nižeg reda, uključujući i područja odposebnog značaja (područja posebnih vrijednosti prirode, područja sa posebnim problemima iograničenjima ruralna područja...).

Smjernice za izradu planova područja od posebnog značaja

Zajednička obilježja prostornih cjelina utvrđenih prethodnim Prostornim planom, studijskom osnovom zaizradu novog, Ocjenom stanja i perspektive prostornog razvoja - Strategije i na temelju posebnih stručno-

naučnih istraživanja, predstavljaju okvir uspostavljanja kriterijuma korišćenja prostora.Smjernice za izradu planova za područja od posebnog značaja (javnog interesa), date su kroz sljedećekategorije definisanja prostora:- Obalno područje Jadrana sa Morskim dobrom;- Središnji-kontinentalni djelovi Crne Gore;- Područja posebnih vrijednosti prirode;- Područja sa posebnim problemima i ograničenjima u razvoju;- Ruralna područja kojima je neophodna revitalizacija;- Područja uz državnu granicu (prigranična područja).

Područja posebnih vrijednosti prirode koja predstavljaju nacionalna dobra i zahtijevaju jedinstvenoupravljanje u državi su:− prirodni parkovi i predjeli (nacionalni parkovi, regionalni parkovi, parkovi prirode i posebni prirodni

predjeli);− rezervati prirode (opšti i posebni);





− spomenici prirode;− memorijalni spomenici;− staništa pojedinih biljnih i životinjskih vrsta.

U nacionalnim parkovima prioritet je:− Očuvanje prirode, razvijanje naučno-edukativnog i izletničkog turizma koji mora biti kontrolisan i

organizovan;− Oplemenjivanje i uređivanje postojećih stacionarnih, servisnih, uslužnih i drugih kapaciteta prvenstvenou granicama postojeće zauzetosti prostora, usklađeno sa interesima zaštite prirode;− Uklanjanje ili promjena sadržaja koji su u konfliktu sa zaštitom prirode i okolinom, a nove locirati popravilu izvan parkova, te tako podstaći razvoj naselja izvan granica parka.

Od ostalih vrijednih prostora naročito je važno očuvati prirodne karakteristike kontaktnih područja uzzaštićene cjeline i vrijednosti nezaštićenih djelova prostora, kao što su prirodne obale mora i vodotoka,prirodne šume, meandri, bare, rukavci, kultivisani pejzaž, budući da pripadaju ukupnoj prirodnoj istvorenoj baštini, te državnim sistemima poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva sa posebnim uslovima izahtjevima.Posebno treba sistematski istraživati i sprovoditi mjere zaštite područja crnogorskog karsta u cjelini, radi

njegove ukupne osjetljivosti, a posebno zbog opasnosti od zagađenja podzemnih voda.Za sva područja posebnih prirodnih vrijednosti (i/ili kulturnih) a koja su zaštićena nacionalnimzakonodavstvom ili međunarodnim sporazumima, moraju se izraditi planovi upravljanja i formiratiodgovarajuće upravljačke strukture.Programi razvoja područja sa posebnim problemima i ograničenjima kao što su brdsko-planinska, terijetko naseljena područja, treba da naglase komponente prostornog uređenja sa gledišta optimalnihkapaciteta i razmještaja društvenih servisa, specifičnih i fleksibilnih prostornih oblika usluga i djelatnosti,te strateških prioriteta u stvaranju uslova za podsticanje razvoja koristeći iskustva ekonomija, resursimaoskudnih, područja.

Revitalizacija ruralnih područja temelji se, prioritetno, na zaustavljanju procesa napuštanja sela.Sistematskim mjerama treba usporiti emigracije i stvarati pravno-državne povoljne uslove rada, a naročitopodsticati opstanak i razvoj početno malim, ali sigurnim ulaganjima u životni standard sela, uključujući

kulturne i rekreacijske potrebe stanovništva i urbane uslove življenja. Isto tako, treba promovisatiosnovne vrijednosti ruralnog nasljeđa, duhovnih i materijalnih dobara i tradicije, te obogaćivati vezegrada i sela.Ruralnom stanovništvu treba osigurati uslove za revitalizaciju kvalitetnih objekata, ali uz dužnu pažnjutradicionalnom graditeljstvu koja se odražava u poštovanju veličine, oblika i graditeljskih materijala. Ucjelokupnom ruralnom prostoru treba osigurati savremeni infrastrukturni standard. Telekomunikacije iinformatika su osnova za željene promjene u ruralnom prostoru, pa njihov razvoj treba posebnopodsticati. Poljoprivrednu proizvodnju treba organizovati primjereno karakteristikama pejzaža, tepodsticati sisteme plasmana, prerade i usluga, uz potrebnu edukaciju i ostvarenje saobraćajno-infrastrukturnih veza.Treba iskoristiti uticaj savremene informatičke tehnologije, koja će neutralisati mnoge prednosti gradanad selom. Naglasak mora biti usmjeren prema podizanju vrijednosti lokalnih primarnih proizvoda,korišćenju tradicionalnih vještina.

Treba težiti da prihodi i standard življenja na tim područjima bude u skladu sa onim u razvijenimpodručjima, a uslovi života ruralnog stanovništva približni uslovima gradskog stanovništva. Oživljavanjeseoske ekonomije treba da se temelji na kreativnoj integraciji savremenih potrošačkih i proizvodnihtrendova, lokalne baštine, resursa, kulture i vještine.Neophodno je donijeti više podsticajnih mjera za razvoj turizma na seoskim imanjima, ali i drugih vrstaturističke ponude u ruralnom prostoru. Politikom planiranja obrade zemljišta i revitalizacijom naseljatreba brinuti i o turističkom kapacitetu ruralnog prostora.Brdsko-planinsko područje Crne Gore predstavlja područje sa najvećim problemima aktiviranjapoljoprivrede.Dio razvojnih pitanja obuhvataju posebni programi, kao što su oni za razvoj područja uz državnu granicu,razvoj infrastrukture, obnovu gazdinstava i ekološku sanaciju.





2. IZVOD IZ PROSTORNOG PLANA PODRUČJA POSEBNE NAMJENEZA NACIONALNI PARK "SKADARSKO JEZERO" ("Sl. list RCG", br.46/01)

OBUHVAT I GRANICE

Složenost Nacionalnog parka "Skadarsko jezero" zahtijeva kontrolu širokog područja i niza oblasti u njemu.Sa specifičnim kriterijumima zaštite tretiraju se:- sliv Skadarskog jezera;- zona neposrednog okruženja;- aluvijalni kompleksi;- granice Nacionalnog parka "Skadarsko jezero" utvrdjene Zakonom.

Zona neposrednog okruženja

Neposredno okruženje NP obuhvata i zonu padinskog okruženja obuhvata, u širem smislu, limanski prostorRijeke Crnojevića sa Gornjim malim blatom, ograničen orografskim konturama po izohipsama od 400-600mnm. Zaštita zone treba da obezbijedi unapredjenje i očuvanje prirodnih vrijednosti i ambijenata,najvrednijih panoramskih i vizuelnih doživljavanja Jezera.

Granice Nacionalnog parka

Granice Nacionalnog parka, utvrdjene čl.12. Zakona o nacionalnim parkovima ("Sl.list RCG", br. 47/91),obuhvataju oko 40.000 ha, odnosno 25.400 ha vodenih površina (slobodnih voda i flotantne vegetacije) i14.600 ha obodnog kopna i močvara, koji pripadaju teritorijama opština Podgorica, Cetinje i Bar.U reonu Rijeke Crnojevića, sa obje strane doline, granica je izdignuta po izohipsi 150 mnm. Iznad Pavlovestrane, uključen je prostor serpentina na putu za Meterize, koji Planom postaju važna ulazna veduta zaPark.

IZVODI IZ PROGRAMA RIJEKE CRNOJEVIĆA

Sa stanovišta razvoja prepoznate mogućnosti za valorizaciju se oslanjaju na naslijedjeni obrazac prostorneorganizacije područja. U ovom smislu, Opštim programom razvoja područja Rijeke Crnojevića (koji jeobuhvatio identifikaciju tzv. primarnih investicionih ideja) su posebno istaknute mogućnosti koje nudepojedina naselja.

Naselje Rijeka CrnojevićaKoncept prostorne organizacije naselja, definisan Urbanističkim projektom revitalizacije gradskog jezgra,poslužio je kao osnova za identifikovanje primarnih investicionih ideja, kojima je obuhvaćeno:- aktiviranje zone izmedu izvorišta Rijeke Crnojevića i gradskog jezgra, s naglaskom na revitalizacijunekadašnjih mlinova, u smislu njihove rekonstrukcije za potrebe umjetničke kolonije, te korišcenja zautilitarne i ugostiteljske potrebe;- rekonstrukcija i dogradnja hotela "Obod" u sklopu gradskog jezgra, s kapacitetom od cca 60 ležaja ipratećim ugostiteljskim i društvenim sadržajima;

- revitalizacija kompleksa ljetnjikovca "Ljeskovac" (odgovarajućim izdvajanjem iz zone industrije zapreradu ribe), sa plasmanom ekskluzivnih sadržaja (kockarnica, turistički apartmani...);- aktiviranje lovnog zabrana, kao karantinske stanice i uzgajališta divljači;- aktiviranje pristaništa Lipovik; i- izgradnja plovećih objekata - apartmana na vodi, kao specifičnog oblika smještaja, koji (s obzirom namobilnost) može učiniti dostupnim budućim korisnicima veoma raznovrsne ambijentalne vrijednosti širegprostora.

Naselje ŽabljakKorišćenje naselja kao razvojnog punkta, pretpostavljajući prethodnu izgradnju puta od Ponara doŽabljaka i manje pristanišne obale, moguće je kroz:- aktiviranje kompleksa u okviru zidina srednjevjekovnog grada -tvrdjave, za ekskluzivne turističkesadržaje naselja, uz obavezu apsolutne zaštite bedema;

- formiranje umjetničke kolonije (alternativa Rijeci Crnojevića), u podgradu, uz naslijedjenu ruralnustrukturu.





Naselja Dodoši - Karuč - PrevlakaAktiviranje seoskih naselja, interesantnih sa etnografskog stanovišta i pogodnih za razvoj izletničkog ivikend turizma, zasniva se na mogućoj ponudi koju čine:- atraktivni restorani - terase;- specifične trgovine; i- grupisanje koliba - sojenica, za boravak turista, kod Dodoša.

Ostale zone od interesaKao interesantne zone na širem području, za čiju je afirmaciju preduslov poboljšanje infrastrukturnogsistema, ističu se:- autohtona naselja Šindjon, Drušići i Dujeva, sa tradicionalnom proizvodnjom vina i rakije;- napuštena ribarska naselja Zagrade, Belje i Bazagur, sa ponudom u smislu dnevnog boravka, lova iribolova; i- vidikovci Pavlova strana, Trnov do, Poseljani i dr., kao pozicije neponovljivih vizura širokih panorama,koje treba opremiti restoranima, lovačkim domovima i dr., u skladu sa ambijentom i kulturno-istorijskim ietnografskim nasledjem.

Kao dopunski vidovi valorizacije, Programom su identifikovane i specifične mogucnosti koje područjeRiječke nahije nudi. Ovim su obuhvaćeni:

Tranzitni turizamKorišćenje vodnog puta i izgradnja puta Rijeka Crnojevića - Dodoši - Golubovci (veza sa Jadranskommagistralom), dodatni je stimulans razvoja područja, kroz ovaj oblik turizma.

Nautički turizamRazvoj nautičkog turizma pretpostavlja prethodno obezbjedivanje većeg broja pristaništa. To su prijesvega: Lipovik, u Rijeci Crnojevića , sa servisnim pogonom; Dodoši; Poseljani; Žabljak; Karuč; kao i marinau Širokom brodu, ispod Prevlake.

Lovni i ribolovni turizamEfektuiranje ovih vidova turizma pretpostavlja definisanje kontrolisanih zona lova, ribolova i uzgojadivljači, kao i organizaciju pratećih sadržaja (lovački klubovi i sl.).

Sportski turizamSportske aktivnosti na vodi kao što su regate, jedrenje, moto-nautika, skijanje, surfing, veslanje, plivanje,skokovi i dr. moguće je organizovati na mnogim lokalitetima.U ljetnjem periodu, područja Žabljaka i Dodoša imaju mogućnost za organizovanje jahačkog sporta.

Manifestacioni turizamZa manifestacioni turistički promet, zasnovan na organizovanju naučno-istraživačkih skupova, kulturno-zabavnihi gastronomskih okupljanja, uključujuci sportske aktivnosti, škole u prirodi i kulturno-umjetničke priredbe,šansu pružaju svi kulturno-istorijski lokaliteti i naselja etno-karaktera.

Drugi vidovi turizma

Od drugih vidova turizma sagledane su mogućnosti koje područje nudi za:- korišcenje Nacionalnog parka kao rekreativnog područja republičkog centra i većih gradova u okruženju,što nameće precizno odredjivanje zona namijenjenih za ove potrebe. Posebnu pažnju treba obratiti nalokalitete koji su sasvim bliski Podgorici i predstavljaju "kapije" Jezera (Plavnica, Vranjina, Žabljak, Dodoši- Karuč);- seoski turizam, koji je moguće razvijati u selima duž obale Jezera; i- "vikend turizam", i dosad u ekspanziji, koji treba podržavati, uz neophodnu striktnu kontrolu gradnje, saaspekta prostora i ambijentalnih vrijednosti.





POLAZNE OSNOVE

Na osnovu izložene argumentacije i obaveza koje proističu iz statusa područja, u postupku izradeProstornog plana Nacionalnog parka su opredijeljeni kao prioriteti: zaštita prirodnih odlika Parka injegovog graditeljskog nasledja, kontrolisano korišćenje dobara, kao i uskladjen razvoj, što se posebnoodnosi na sledeće: Zaštita ekosistema i biodiverziteta Skadarskog jezera i okruženja, te očuvanje i revitalizacija postojećestrukture biotopa su prioriteti saglasno režimu Nacionalnog parka, njegovom medjunarodnom statusu i

odredbama Prostornog plana Crne Gore do 2000. godine - Izmjene i dopune; Revitalizacija kulturno-istorijskog nasledja spomeničkog karaktera i specificnog graditeljskog nasledja,

spregnutog sa prirodnim ambijentom Parka i okruženja; Zaštita slivnih vodotoka - površinskih i podzemnih, optimalnim tretmanom komunalnih i industrijskih

otpadnih voda, kao i orjentacijom poljoprivredne proizvodnje na upotrebu prirodnih djubriva - uZetskoj ravnici i obodnom pobrdju;

Regulacija Bojane - kao plovnog puta, i otvaranje Jezera na mediteranske maritimne tokove,uspostavljajući režim oscilacija nivoa Jezera u relaciju 5,0-6,5 mnm;

Strogo - ekološki kontrolisano, korišćenje sirovinskih dobara Parka, obuhvatajući pitke vode, treset,šljunak i pijesak;

Za izvorišta pitke vode prioritet dati korišćenju podzemnih voda (akvifera), u odnosu na izvorske vode i

vrulje - oka, u kom smislu je nužno preispitati opredjeljenje Prostornog plana Republike, a vezano zazahvatanje voda za Regionalni vodovod Crnogorskog primorja sa oka Karuč – zbog rizika ovog zahvatapo ekosistem i ambijent Jezera;

Stvaranje osnove da Skadarsko jezero postane atraktivna destinacija maritimnog i safari turizma uzaledju Crnogorskog primorja, polazeći od njegovog izuzetnog prirodnog ambijenta i potencijala kojeza formiranje receptivnih kapaciteta nude seoska i ribarska naselja, kaskade mlinova, gradovi Vir iRijeka, a za posjete Jezeru tvrdjave, manastirski kompleksi i uzbudljivi vidikovci;

Smanjenje traume po ambijent od planiranog povećanja saobraćajnog prometa auto putem krozNacionalni park tražeći odgovarajuća nova tehnička rješenja - sa alternativama podvodnog, tunelskog imostovskog vodjenja trase, uz relaksiranje kritičnih zona - Vranjine, Lesendra i Vira;

Uvodjenje obilazne saobraćajnice - obodom Jezera, u cilju vizuelne promocije prostora Parka i podrškeprijezerskih naselja, kao i osiguranje uslova za pristajanje plovila u njima;

Stvaranje uslova za rekreativne i sportske aktivnosti na vodi obuhvatajući jedrenje (lokalni katamarani

- čunovi vezani u "trap", jedrenje na dasci), veslanje, kupanje i sportski ribolov, a na kopnu jahanje -kroz komplekse močvarnih livada i šuma u zaledju sjeverne obale.

OSNOVNA OPREDJELJENJA

Strategija razvoja prostora Nacionalnog parka "Skadarsko jezero" odredjena je: prirodnom osnovom,stvorenom osnovom, dosadašnjim razvojem, statusom područja i osnovnim ciljevima razvoja na nivou CrneGore.

Prirodna osnova je, u svakom slučaju, od ključnog značaja za razvoj područja Parka. Na njoj se temeljebitne ideje valorizacije područja, turizam i privredne grane zasnovane na prirodnoj osnovi (ribolov ipoljoprivreda). Kvalitetna prirodna osnova, kao poluga razvoja, može da ovom prostoru omogući sticanjeprofita pod uslovom da se mjere zaštite i unapredjenja i zakonski regulisani načini očuvanja i održavanjaovog prostora, sprovode u potpunosti.Već izgradjeni kapaciteti i infrastruktura su osnova za nastavak procesa razvoja. Iako skromni, ovikapaciteti su embrioni polova razvoja, jer je dio aktivnosti na razvoju područja već u funkciji. Industrija,iako skromna i u Parku i na njegovom obodu, treba i dalje da ostane faktor razvoja, s tim što njeno širenjemora biti u skladu sa statusom i ambijentom područja i oslonjeno na prirodne resurse.Uz promjene u okviru interne ekonomije, preradu ribe, kao i pogone na obodu Parka za konfekcioniranjebilja i izradu ćilima, treba podržati. Set potencijalnih privrednih ideja obuhvata proizvodnju humusnihdjubriva i formiranje balneoloških kapaciteta na bazi treseta, kavezni uzgoj ribe na odgovarajućimlokacijama, primarnu preradu duvana, plantažni uzgoj lovora, konfekcioniranje bilja, proizvodnju "zdravehrane", kao i niz aktivnosti u dijelu razvoja turizma.Strategija treba da bude osmišljena tako da razvoj ne ugrozi kvalitet sredine i ambijenta. Razvoj, takodje,treba da bude postupan i zasnovan na onome što prostor prvenstveno nudi-ljepotu, kvalitet sredine i

jedinstvenost ambijenta. Zaštititi Park od ekspanzije sa sjevernog pravca i odabrati, koliko je toobjektivno moguće, kvalitetna rješenja novih saobraćajnica, uz izmještanje pojedinih postojećih trasakoje su narušile ovaj prostor, jedna su od pretpostavki strategije.





Izložena opredeljenja razvoja su iz više razloga jedino i moguća za realizaciju:- Radni potencijal područja je neujednacen. Demografska erozija je značajno ispraznila područje Šestana,Crmnice, Riječke i Lješanske nahije, pa se sa postojećom demografskom osnovom može ići samo u lagani,postupni razvoj, koji ne traži veliki radni angažman;- Ekonomska osnova bazirana na poljoprivredi i ribarstvu, uz par objekata drugih djelatnosti, ostaće jedan

od bitnih činilaca razvoja;- Opšta situacija ne daje osnova za "skokovit razvoj", što upućuje na osmišljeni pristup i pojedinačneideje, koje će biti pokretaci razvoja.- Predpostavljeno maritimno otvaranje Jezera može radikalno izmijeniti opciju razvoja područjaNacionalnog parka.- Prostorni pravci razvoja biće oslonjeni na osnovni saobraćajni koridor, koji presijeca Jezero po pravcuZeta - Crmnica, vezujući na sebe područja Rijeke Crnojevića, Krajine i Malesije.

PRIORITETI RAZVOJA

Prioriteti definisani prirodnom osnovom i strategijom razvoja područja su: turizam i djelatnosti zasnovane na ovoj kompleksnoj djelatnosti; poljoprivreda i ribarstvo; industrija i servisne funkcije.

Turizam je, zbog blizine mora i prirodne veze Jezera sa njim, upućen na aktiviranje komparativnihprednosti prirodne osnove. Blizina Podgorice, osnovna infrastruktura, kao i sportsko-rekreativni i mogućezdravstveni potencijali Nacionalnog parka, čine dodatne komponente za razvoj djelatnosti turizma, kaoosnovnog prioriteta.

Poljoprivreda i ribarstvo ostaće, u velikoj mjeri, oslonac egzistencije stanovništva Parka.Poljoprivreda će zadržati nerobni karakter, izuzev na području Zetske ravnice, gdje je usmjerena naintenzivnu proizvodnju, uključujuci i dio zemljišnog potencijala (2000 ha) dobijen regulacijom nivoaJezera.Ribarstvo, kao važan izvor egzistencije stanovništva priobalnih naselja, treba stimulisati kao individualnu

aktivnost, uz niz mjera zaštite i unapredenja ribljeg fonda. Količinu ulova ribe iz Jezera za industrijskupreradu definisati ribolovnom osnovom.

Industrija nije imanentna ovakvim prostorima. Postojeću, medjutim, u svakom slučaju, iz više razlogatreba zadržati i unaprijediti, a buduće aktivnosti usmjeriti ka malim pogonima na osnovu potencijala istatusa područja.

Razvoj servisnih funkcija podrazumijeva privredne i neprivredne djelatnosti. Objekti trgovine i usluga uokviru privrednih i vanprivredne djelatnosti u direktnoj su funkciji zadržavanja stanovništva i servisiranjaturizma. Razvoj ovih djelatnosti biće u direktnoj vezi sa mjerama razvoja i unapredjenja prostora.

MREŽA NASELJA

Odredjene socio-ekonomske i etno-plemenske cjeline u okruženju Parka, koje su se formirale u istorijskomrazdoblju, čine: Krajina i Crmnica u barskoj; Riječka nahija u cetinjskoj; i Lješanska nahija, Zeta iMalesija u podgoričkoj opštini.

Riječka nahija oivičava zapadni "limanski" prostor Skadarskog jezera, sa naseljenim ostrvima. U istorijskomrazdoblju formirane su uže plemenske zajednice: Ceklin, Ljubotinj, Gradjani, Kosijeri i Dobrsko Selo.

Mrežu čine dva naselja gradskog karaktera i petnaest seoskih naselja. Demografske promjene neće bitiznačajne, tako da i u sistemu mreže naselja neće doći do značajnih promjena. Ipak, planska usmjeravanjai ideje iniciraju odredjene pomake.Mreža naselja zbog konfiguracije terena, Jezera-koje spaja ali i razdvaja, različitih istorijskih okolnosti,višenacionalnog sastava stanovništva, slabe međusobne saobraćajne povezanosti i administrativne

podijeljenosti područja na više opština, nema jedinstvenu prostornu osobenost, pa je nije moguće svrstatiu neki određeni tip. Radi se o sistemu naselja koja nemaju definisanu mrežu ili, bolje rečeno, ona postojisamo fragmentarno.





Opštinski centri okruženja značajno utiču na mrežu Parka, orjentišući naselja obuhvaćena opštinskimgranicama, na svoje prostore. Može se govoriti o postojanju tri razvojne osovine, medusobno nepovezane,koje ne čine integralni prostorni model prostora Parka. To su: osovina Krajina, osovina Virpazar-Vranjina iosovina Rijeka Crnojevića-Žabljak.Jednu prostornu cjelinu, koja može imati i ekonomski osnov, čini osovina Virpazar-Vranjina. Prostornacjelina je definisana saobraćajnim koridorom Podgorica-more. Centar prostora i Parka biće Virpazar.

Riječka nahija sa aspekta mreže naselja je specifična. Naselja su mala, slabe privredne i demografskeosnove, razbacana i objektivno nepovoljna za formiranje iole kvalitetnije mreže. Opstanak ovogapodručja, u prostoru Parka, uslovljen je sudbinom Rijeke Crnojevića. Nekada naselje sa snažnomgravitacijom, danas to nije, a slabljenje njene ekonomske moći degradira čitav prostor. Planira sezaustavljanje negativnih procesa i poboljšanje kvaliteta života, kroz povećanje ekonomske aktivnosti,bolje saobraćajne povezanosti i korišćenje velike atraktivnosti Rijeke Crnojevića. Novi putni pravac RijekaCrnojevića - područje Zete, odnosno izlazak na magistralni tj. buduci autoput, značiće otvaranje ne samoRijeke, nego i svih naselja ovoga područja, izuzev Donjih Sela. To će poboljšati i njihovu funkcionalnustrukturu i moći ce se govoriti o integralnom prostoru sela Riječke nahije uz obalu Jezera. Njihovafunkcionalna integracija je izuzetno važna, jer usitnjena, populaciono mala i ekonomski inertna naselja,bila bi prepuštena laganom odumiranju.

PLAN ZONA

Aktivnosti i funkcije koje se planiraju na području Nacionalnog parka, uz istovremeno ostvarivanje zaštitenjegovih prirodnih vrijednosti, definisane su kroz Plan zona, kao širih prostornih cjelina.Izvornost i stabilnost prirodne sredine u pojedinim djelovima područja Parka, bili su ključni kriterijumi zaizdvajanje zona odgovarajućih kategorija prirodnih vrijednosti i, saglasno tome, postavljanje osnove za

utvrdjivanje stepena njihove zaštite.





Idući od jugoistoka ka sjeverozapadu, to su dolinski prostori Ostrosa; padinski tereni i visoravan Šestana;udoline Donje Crmnice; morfološki izdvojena cjelina, formirana oko dolinskih prostora Crmnice; terase uzlimanski vodotok Rijeke Crnojevića, tj. Ljubotinj, Gornji Ceklin i Dobrsko Selo; uvale Donjega Ceklina; tedio prostora Lješanske nahije, uz Gornje malo blato.Naselja u okviru zone, oslonjena na relativno jasno izdvojene komplekse poljoprivrednog zemljišta, uvećoj ili manjoj mjeri, ostvaruju neposredni kontakt sa Parkom, odnosno Jezerom. Ova naselja je moguće

značajnije turistički valorizovati, čemu u prilog ide dobra saobraćajna povezanost; dio već formiraneturističko-ugostiteljske ponude; neposredna oslonjenost na Regionalni park " Rumija " i, s tim u vezi,mogućnost izlaženja žicarom (sa pozicije naselja Gornja Briska) na impozantni vrh Rumije; a posredno ipostojanje veze od Rijeke Crnojevića, preko Cetinja, sa Nacionalnim parkom " Lovćen ".Prostor na sjeveru Parka se, širokim frontom, nastavlja na područje Zetske i Tuške ravnice, koje, kaokontaktnu zonu, karakterišu sva obilježja antropogenog prostora. Ovaj veliki poljoprivredni potencijal,intenzivno obradjivan i gusto naseljen, sa disperznom mrežom naselja, te lokalnom i magistralnomsaobraćajnom infrastrukturom (putevi, željezničke pruge, aerodrom), istovremeno predstavlja iopterećenje ekosistema Parka. Zona se, uz vodotok Morače, nastavlja na prostrano urbano područjePodgorice.Sa stanovišta Nacionalnog parka, osnovna uloga ove kontaktne zone je u pružanju podrške, kako izPodgorice, tako i Golubovaca i Tuzi, kao subopštinskih centara gradskog karaktera, naseljima koja seplaniraju kao "kapije" Parka (Žabljak, Vranjina, Plavnica, Podhum), ali i naseljima u blizini granica Parka,

kao mogućim polazištima za upražnjavanje planiranih aktivnosti na Jezeru.

3. IZVOD IZ PROSTORNOG PLANA PODRUČJA POSEBNE NAMJENEZA NACIONALNI PARK "LOVĆEN“ ("Sl. list RCG", br.19/97)

Nacionalni park Lovćen proglašen je Zakonom o proglašenju šumskog područja Lovćena, Biogradske gore iDurmitora nacionalnim parkovima (sl.list NRCG br.16 i 17/1952), a zakonom o izmjenama i dopunamazakona o NP ( SL list SRCG br. 31/88), utvrđene su nove granice Nacionalnog parka Lovćen, čime je granicapovećana i utvrđena zaštitna zona parka. Područje NP Lovćen tretirano je u smislu zaštite prirode kaoprostor različitog tipa i ranga na osnovu biogeografskih karakteristika, a u skladu sa Zakonom o zaštitiprirode iz 1977 g.

U postojećem planu izdvojene su predeone cjeline:• izvorni predjeli-manje izmjenjeni prostori,• znatnije izmijenjeni-sekundarni sistemi,• jače izmijenjeni-urbane i ruralne sredine,znatno izmjenjene poljoprivredne ili agrarne.Preporučena je zaštita, u skladu sa namjenom:• aktivna zaštita ( zaštita šuma i vegetacijskih tipova)• pasivna zaštita ( strogo zaštićeni naučno istraživački rezervati i spomenici različitog karaktera,

geomorfološki, botanički itd.)• privredna ( poljoprivredna i zdravstveno rekreativna funkcija).

U NP Lovćen izdvojene su dvije zone sa posebnim režimom zaštite prirode:I zonu posebnog režima zaštite predstavlja rezervat bora munike na sjevernim padinama Lovćena,površine 68 ha.II zonu posebnog režima zaštite predstavlja prostor između Jezerskog vrha-Štirovnika,Trešteničkog vrha,Babljaka i Goliša površine oko 876 ha, što znači da je u zoni sa posebnim režimom zaštite ukupno 944 ha,ili 41% od ukupne površine parka.Zone sa režimom stroge zaštite predstavljaju prostor iznad Ivanovih korita, gravitacioni dio bukove šumeispod Studenca oko 63ha. U ovoj zoni je zabranjena sječa stabala, žbunja, uni[tavanje prizemne flore,uklanjanje šušnja, kopanje, i bilo kakvi građevinski radovi.U ovu kategoriju spadaju zone posebne zaštitetokova i jezera.To je zona sliva Ljubinog potoka-oko 100 ha, zona Treštenika oko 19 ha, zona Jame iznadMalog Bostura oko 20ha i gravitacioni dio jezera ispod Jezerskog vrha oko 31 ha.Ukupna površina ovih zonaiznosi oko 170 ha. Mjere zaštite su kao u zoni šuma stroge zaštite, samo je dozvoljeno kaptiranje izvorištai šumsko uzgojni radovi uz saglasnost Zavoda za zaštitu prirode.Čitava zona NP je prostor za naučna istraživanja ( izdvojena je zona Jezerskog vrha sa borom munikom 16

ha, i zona Štirovnika 118ha), u kojoj važe posebni uslovi režima stroge zaštite. Ostali dio NP predstavljazonu sa režimom posebne ali i ne stroge zaštite.





Pejzaž i ambijentalne vrijednostiLovćenski prirodni pejzaž u većem dijelu izmenjen pod antropogenim uticajem, u geološkom,geomorfološkom i vegetacijskom pogledu predstavlja osnovnu vrijednost NP. To je pejzaž visoko gorjaDinarskog holokarsta, čiji je reljef oblikovan umjerenim procesom glacijacije i snažnim procesomklarstifikacije sa svim pojavnim oblicima a zatim velikim dijelom prekriven vegetacijom.Prirodni pejzaž čini razuđeni morfološki sklop planinskog lčanca sa svim pojavnim oblicima „ljutog krša“.

U kombinaciji sa šumskim pokrivačem i ogoljelim prostorima.Kraški pejzaž je zastupljen u svim pojavnim oblicima.Glacijalni pejzaž je prisutan na najvišim vrhovima Lovćena, Štiranika, Jezerskom vrhu, Babljaku,Trešteničkom vrhu i Đurđevcu (lednički jezici su djelovali prema Cetinju, Ugnjima,Majstorima, Krscu, iNjegušima; valovi i dolovi Ivanova korita, Gornji i Donji Bostur, Kuk, Dolovi; izvori na Ivanovim koritima,Obzovici, Ugljima, i Uganjskim vrelima i Ljubin potok).Floristički pejzaž izgrađuju šumski i travnati kompleksi koji se međusobno prožimaju. Antropogeni pejzaž je zastupljen skoro u potpunosti u kontaktnim zonama na Kraškim poljima Cetinja,Njeguša, u dolovima i na zaravnima Bjeloša, Očinića, Uganja, Uganjskih vrela, Obzovice i Brajića.Kao ambijentalne cjeline izdvajaju se: Ivanova korita sa Malim i Velikim Bosturom, Dolovi sa Lokvama,Njeguši, Kuk, Majstori i Konjsko.

Planom organizacije i uređenja prostora u granicama NP određene su slijedeće zone:

A) zona temeljnih odlika prirodeB) zona šuma i autohtone katunske privredeC) zona revitalizacije katunaD) zona turističke izgradnjeE) zaštitna zona parka

4. IZVOD IZ PROSTORNOG PLANA POSEBNE NAMJENE za NP "LOVĆEN (nacrt 2012.)

Prema Programskog zadatku, osnovni razlog za izradu i donošenje novog PPPN NP ''Lovćen'' je revizijapostojećeg Plana odnosno stvaranje planskih pretpostavki za realizaciju razvojnih projekata (turističkih,infrastrukturnih, poljoprivrednih i dr). Plan treba da obezbijedi stvaranje uslova za zaštitu, uređenje i

korišćenje područja Lovćena na principima održivog razvoja, a naročito za zaštitu i očuvanje prirodnihdobara od izuzetnog nacionalnog značaja, kao i drugih značajnih prirodnih resursa i posebno vrijednihkulturno-istorijskih dobara.Sam status područja asocira na područje od posebnog značaja i područje potencijalne tražnje. S drugestrane područje Nacionalnog parka ima niz negativnih elemenata koje se, prije svega, ogledaju u njegovojpotpunoj atrofiranosti i neuključenosti u ekonomski život okruženja. Ovaj prostor je ostao po strani,iako svojom ponudom može da bude vrlo značajan.Ovo je posebno značajno ako se ima u vidu da je Prostorni plan posebne namjene za Nacionalni park''Lovćen'' donijet 1997. godine ("Sl.list RCG", broj 19/97) i da je od tada do danas došlo do povećanogpritiska na najvrijednije dijelove ovog prirodnog dobra, kao i promjene zakonske regulative u oblastiplaniranja, izgradnje i zaštite životne sredine.Jedan od razloga za izradu ovog plana je i stvaranje planskih pretpostavki za realizaciju projekta izgradnježičare Kotor – Lovćen – Cetinje. Njegovom realizacijom će se napraviti važan korak ka poboljšanju

turističke privrede u cilju izgradnje mreže turističkih destinacija van primorskog područja. Na taj načinturističko područje, sa Nacionalnim parkom Lovćen u njegovom središtu, će se povezati sa savremenimsistemom adekvatne transportne infrastrukture. Istovremeno, treba implementirati i rješenja iz Detaljnogprostornog plana podmorskog kabla i dalekovoda 400 kV od Primorja do Pljevalja, a koji prolazi obodomNP Lovćen.

OSNOVNI PRINCIPI

Dalji razvoj prostora Nacionalnog parka Lovćen i njegovog okruženja treba temeljiti na slijedećem:

prirodna i kulturno-istorijska baština NP Lovćen koja simbolizuje biće i duh Crne GoreOčuvana priroda i obnovljeno graditeljsko nasljeđe predstavlja ključ razvoja turističkog proizvoda NPLovćen, gde se poseban naglasak daje integralnom upravljanju prirodnim i kulturnim nasljeđem, kao iturističkih aktivnosti sa umjerenim ljudskim uticajem na okolinu. Područje NP Lovćen je u višegodišnjemrazvoju usmjeravalo svoje napore na očuvanje prije svega prirodnih karakteristika prostora.





Da bi se postigli ciljevi i održivost Parka i njegovog prostora, kao i očuvanost cjelokupnog ekosistema,budući razvoj treba postaviti na način da poštuje prirodno i kulturno-istorijsko naslijeđe kroz odgovornuupotrebu resursa i pruži podršku na povećanju doživljaja gostima sa kvalitetnom interpretacijom prostora.

turistička ponuda usmjerena na odabrane lokacije (za smještaj i prateće sadržaje)

Očuvanje i razvoj glavnih turističkih područja NP Lovćen, okoline i baštine je izuzetno važno jer je toosnovni dio atraktivnosti destinacije i odražava se na cjelokupni imidž. Razvoj turizma bazirati u većformiranim naseljskim strukturama i to na ulaznim punktovima kao i u centru NP Lovćen (Njeguši – Ivanovakorita – Bjeloši). S tim u vezi može se planirati:

- rekonstrukcija centra naselja Njeguši sa formiranjem javnog prostora;- rekonstrukcija i valorizacija tzv. „etno sela Kadmi“ na Njegušima;- na pristupima Parku (sa kotorske, cetinjska i budvanske strane) i stanicama žičare lokacije pogodne

za manje smještajno-ugostiteljske objekte- zone obnovljenih katuna i postojećih kućišta, lokacije vidikovaca.

unapređenje i proširenje ponude autentične poljoprivredne i zanatske proizvodnje

Poljoprivreda će i dalje biti osnovna djelatnost šire, zaštitne, zone NP “Lovćen” u okviru koje dominira

stočarstvo podržano sitnijom ratarskom proizvodnjom koja odgovara prirodnim karakteristikama područja.Kako za intenzivni uzgoj stoke tipa farmi ovdje ne postoje valjani uslovi, razvoj ove privredne grane trebaposmatrati samo kao dopunsku aktivnost i izvor prihoda ovog područja, i u cilju proizvodnje poznatogsira i mesa (kastradina i pršuta).Danas najveći broj katuna na području NP “Lovćen” ili propada ili se napušta. Jedan ali na žalost ne jedinii ne glavni uzrok za napuštanje katuna je nesavremeni pristup mnogim od tih katuna (npr. do Majstora,Kuka, Trešnje, Kruševice itd.). Samo u većim i dobro pristupačnim katunima još je malo života i tradicije,ali se i u tim katunima brzo mijenja nekadašnji njihov izgled. Zato problem katuna i katunske privredetreba što prije riješiti i ponovo podići na stari nivo.NP Lovćen bez katuna bi izgubio na atraktivnosti i kvalitetu pa se Planom predvidja potpunarevitalizacija svih katuna na Lovćenu i dobroj pristupačnosti do njih sa svih strana. Prioritet trebastaviti na Dolove, najveći katun na prostoru NP “Lovćen“, katun Majstori i Kuk, kao i katun Trešnjakoji bi realizacijom puta Trešnja - Kruševica još više dobio na značaju.

stimulativna poreska i svaka druga politika (stočarstvo, šumarstvo, ratarstvo, zanatstvo, ...) kojomse posredno i neposredno održava i obnavlja autentičnost

poboljšanje infrastrukturnih sistema sa afirmativnom politikom probijanja i održavanja puteva ali isa restriktivnim pristupom u pogledu formiranja novih saobraćajnica kroz zaštićene zone NP

KONCEPT ORGANIZACIJE PROSTORA

Na buduću organizaciju prostora Parka od snažnog uticaja je njegovo neposredno i šire okruženje.Sjeverozapadni dio zaštitne zone Parka je dio Prirodno i kulturno-istorijskog područja Kotora – koje jeupisano na UNESCO-vu Listu svetske kulturne baštine. Bokokotorski zaliv je i na Listi najljepših zalivasvijeta. Na istočnoj strani je Istorijsko jezgro Cetinja - Prijestonice Crne Gore, koje je zbog svojihkulturnih vrijednosti u postupku upisa na UNESCO-vu Listu svetske kulturne baštine.

Kvalifikacija područja Lovćena u kategoriju Nacionalnog parka proizašla je iz integralnog sagledavanjaprirodnih i kulturno-istorijskih vrijednosti područja. Uvažavajući ove činjenice prostor NP Lovćen i njegovezaštitne zone sagledan je cjelovito i jedinstveno tretiran, a preloženim rješenjima budući sadržaji iaktivnosti su distribuirani ravnomjerno i disperzivno. Poseban vid zaštite prirodne i kulturno-istorijskebaštine planiran je i za neposredno okruženje, tj. zaštitnu zonu, koja ima ulogu da amortizuje uticaje ištiti od mogućeg pritiska koje međugradsko okruženje može izazvati na ovo područje.

Osovinu sistema predstavlja transferzala Kotor – Cetinje, koja počinje ulaskom u Boku kotorsku, od straneDubrovnika, pa duž obale uz istorijska primorsko-pomorska naselja duž obale do Starog grada Kotora,starim kolskim putem preko Njeguša, ivicom visoravni masiva Lovćena preko Brajića do Cetinja. Sve zone i

lokaliteti u zonama funkcionalno su povezani sistemom postojećih i planiranih kolskih puteva, biciklističkihi pješačkih i staza. Tome treba dodati i planiranu žičaru na potezu Dub – Kuk – Ivanova korita – Cetinje.





U jedinstven sistem povezana su sva značajna kulturno-istorijska mjesta: Cetinje - Njegošev mauzolej –Ivanova korita - Njeguši - Kotor - Budva. Posjetu pomenutih destinacija moguće je realizovati žičarom,mrežom kolskih puteva različitih kategorija, pretežno opštinskih, koji pružaju mogućnost kružnog obilaskalokaliteta, a prema interesovanju.

Motivi posjete Nacionalnom parku, osim posjete Njegoševom mauzoleju, vezani su za prirodne, pejzažne i

ambijentalne vrijednosti ovog prostora. To su prije svega geomorfološke karakteristike kraškog terena,raznovrsna flora i vegetacija, složena i bogata po vrstama i endemskim oblicima fauna, kao i prirodni iantropogeni pejzaž.

U zoni Nacionalnog parka planiran je i regulisan način obnove i revitalizacije katuna, kao i pitanjeupravljanja površinama parka u pogledu šumarstva i poljoprivrede.

Park Lovćen ima brojne potencijale rekreativnog turizma. Osnovni oblici ljetnje zabave i rekreacije (isportova) na Lovćenu bili bi izletnički turizam, vožnja bicikla, šetnje i planinarenje po planinskimputevima i stazama. Zimi Lovćen pruža određene mogućnosti učenja, zabave i rekreacije na snijegu(sankanje i djelimično skijanje) u neposrednoj blizini velikih turističkih centara na Primorju.Osim za osnovne oblike rekreacije, na Lovćenu se pružaju izuzetne mogućnosti za sportski turizam. Motivsportista, osim boravka u čistoj prirodi, bili bi treninzi, sportska takmičenja i "visinske pripreme".

Takođe, važan dio turističke ponude koju pruža Lovćen je i zdravstveni turizam. Ovaj oblik turizmabazirao bi se na ljekovitim svojstvima planinsko-primorske klime, nadmorske visine i šuma, a na posredannačin i kroz ljepotu prirodnih i antropogenih pejzaža. Pored liječenja prirodnim faktorima u klimatskimlječilištima mogli bi se ponuditi programi kompletne medicinske rehabilitacije i preventive.

Bogatstvo Lovćena u florističkom i faunističkom smislu i karakteristična geološka građa pružaju mogućnostza odvijanje određenih naučnih i obrazovnih djelatnosti, kao što su: razgledanje prirodnih fenomena,naučnoistraživački rad, naučni skupovi. Takođe, bogatstvo, raznolikost i stanje u kojem se nalaziarhitektonska baština pruža mogućnosti za njeno dalje proučavanje dok se u procesu obnove stvarajuuslovi za njenu punu valorizaciju.

Područje zaštitne zone, iako izvan granica NP, čini se njim jedinstvenu prostornu cjelinu tako da ima velikiznačaj i zahtijeva određeni režim zaštite. U ovoj zoni potrebno je obezbijediti zaštitu zemljišta, šuma,

flore i faune, očuvanje pejzažnih i ambijentalnih vrijednosti uz revitalizaciju starih seoskih naselja isanaciju puteva.

Kao zone i objekti posebne zaštite uključene su sve cjeline kao i pojedinačna prirodna i kulturna dobra.

Na području k.o. Njeguši, u zoni Štirovnika predvidjena je lokacija posebne namjene, za potrebeMinistarstva odbrane.

Mreža naselja i centara

Planirana struktura mreže naselja rezultat je evolucije postojećih odnosa kroz planirane aktivnosti uprostoru i tako uspostavljenih novih odnosa. Na širokom potezu uspostavlja se balansirani odnos razvojacentara okolnog područja (Cetinja, Kotora, Budve).

U zoni Nacionalnog parka uspostavljena je mreža naselja sljedećih kategorija: Primarni turistički centar na Ivanovim koritima; Sekundarni turistički centar katun Majstori sa predjelom netaknute prirode Konjsko (rezervat bukovešume); Tercijalni turistički centri na ulazu u Park - naselja Bjeloši i Krstac; Katuni turističkog značaja - Dolovi sa Lokvama, Veliki Bostur, Kuk;(svi katuni u zoni NP ambijentalno-arhitektonskog značaja)

Na prostoru zaštitne zone Parka najveće naselje su Njeguši, sekundarni centar ruralnog karaktera u opštiniCetinje.

Stalna naselja u zaštitnoj zoni parka su: Očinići, Ugnji, Vrela, Obzovica, Brajići, Lapčići, Podi, Mirac,Žanjev do, Dubovik.





Zone zaštite

U I zonu zaštite su izdvojeni prostori u kojima se obezbjenuje zaštita staništa izuzetnog –najvećegfunkcionalno-ekološkog značaja radi nesmetanog odvijanja prirodnih bioloških procesa.U zonama sa režimom zaštite I stepena sprovodi se stroga zaštita i u njima se:- zabranjuje korišćenje prirodnih resursa i izgradnja objekata;- ograničavaju radovi i aktivnosti na naučna istraživanja i praćenje prirodnih procesa;- ograničava posjeta u obrazovne, rekreativne i opštekulturne svrhe;- sprovode zaštitne, sanacione i druge neophodne mjere u slučaju požara, elementarnih nepogoda i udesa,pojave biljnih i životinjskih bolesti i prenamnožavanja štetočina.Predložena je izmjena ranije definisanih granica I zone zaštite, tako da je sada čine 3 prostorne cjeline:(i) šire područje Štirovnika i Jezerskog vrha (650ha) u koje su integrisani ranije definisani rezervati prirode(ii) područje Babljaka (73,5ha

(iii) šire područje od Majstorice preko Jasikove rupe, Osmogrka i Skrobotuše do Konjskoga i Studenihdolova (1320,7ha).





U II zonu zaštite su izdvojeni prostori u kojima su djelimično izmijenjene osobine prirodnih staništa ali nedo nivoa da ugrožavaju njihov funkcionalno-ekološki značaj, uključujući vrijedne predjele i objektekulturnog nasljena. U II zoni zaštite, odnosno zonama sa režimom zaštite II stepena sprovodi se aktivnazaštita i u tim područjima se mogu vršiti:- intervencije u cilju restauracije, revitalizacije i ukupnog unaprjenenja zaštićenog prirodnog dobra;- kontrolisano korišćenje prirodnih resursa u zaštićenom prirodnom dobru, bez posljedica po primarne

vrijednosti njihovih prirodnih staništa, populacija, ekosistema, obilježja predjela i objekata geonasljedja.II zonu zaštite u čine područja koja okružuju I zonu zaštite, a obuhvataju sledeće prostorne cjeline:(i) područje koje okružuje I zonu zaštite oko Štirovnika i Jezerskog vrha, sa ukupnom površinom od1523,9ha.(ii) područje koje okružuje I zonu zaštite na prostoru od Majstorice do Konjskoga i Studenih dolova iplanirane trase 400 kV dalekovoda Pljevlja – Lastva Grbaljska (420,4ha).(iii) područje Đurdjevca i Trešteničkog vrha sa zapadne strane pristupnog puta od Ivanovih Korita zaMajstore,

U prostorima koji su svrstani u III zonu zaštite zastupljena su staništa koja nijesu od velikog značaja zafunkcionalno-ekološko povezivanje i integritet NP-a. U njima se mogu se vršiti:- intervencije u cilju restauracije, revitalizacije i ukupnog unaprjenenja zaštićenog prirodnog dobra;- razvoj naselja i prateće infrastrukture;

- radovi na urenenju objekata kulturno-istorijskog nasljena i tradicionalnog graditeljstva;- očuvanje tradicionalnih djelatnosti lokalnog stanovništva,- selektivno i ograničeno korišćenje prirodnih resursa.Za potrebe održivog korišćenja prostora i uopšte održivo korišćenje resursa NP-a formiraće se III zonazaštite koja obuhvata:- zone sa postojećim i planiranim granevinskim objektima (Ivanova korita, Majstori, Kuk, Dolovi)- zone planiranih infrastrukturnih elemenata: a) žičara Kotor – Lovćen – Cetinje (150 ha) i b) dvosistemski400kV dalekovod Lastva Grbaljska – Pljevlja uključujući preostalo područje do administrativne granice NP-a na istoku (934,9ha).- postojeću saobraćajnicuCetinje – Ivanova korita – Kotor)- i prostore izmenu područja sa II zonom zaštite i administrativne granice NP-a.

Zaštitna zona (oko) NP Lovćen nema karakter stroge zaštite i ona okružuje NP u njegovim

administrativnim granicama. U njoj se mogu sprovoditi aktivnosti koje su slične III zoni zaštite kako bi seobezbijedilo održivo korišćenje prostora i prirodnih resursa u široj zoni Lovćena i njegove podgorine.Granice ove zone su promijenjanjene u dijelu trase žičare sve do početnih stanica u Dubu (opština Kotor) iCetinje.

Ključne postavke koncepta organizacije prostora NP Lovćen

Uvažavajući nalaze iz Dokumentacione osnove, preporuke i smjernice iz državnih planova i strategija,inicijative sa lokalnog nivoa i projekcije po sektorskim nivoima, kao ključne postavke konceptaorganizacije odnosno zaštite, uredjenja i korišćenja NP Lovćen se definišu:1. zaštita prirodnih vrijednosti, kulturnog predjela i graditeljske baštine NP i okruženja,2. unapređenje i specijalizacija turističke ponude za dvosezonsko korišćenje potencijala NP (boravak,

sportske aktivnosti, izleti, žičara...),

3. poboljšanje strukture šumskog fonda, kroz biološku rekonstrukciju autohtonih vrsta i vraćanjeautentičnog ambijenta,

4. unapređenje poljoprivrede kroz razvoj stočarstva i proizvodnja tipičnih prerađevina od mlijeka i mesate podrška aktiviranju katuna u NP i okruženju,

5. poboljšanje funkcionalnih veza sa okruženjem, imajući u vidu položaj između Cetinja, Kotora i Budve,6. zadovoljavajuće rješavanje vodosnadbijevanja,7. stvaranje preduslova za izgradnju žičare od Kotora preko Krsca i Ivanovih korita do Cetinja;8. stvaranje preduslova za izgradnju dalekovoda 400 KV od Primorja do Pljevalja;

USLOVI ZAŠTITE, UREĐENJA I KORIŠĆENJA PROSTORA

Imajući u vidu prostorne i funkcionalne karakteristike, kao i značaj i vrijednost prirodnog i kulturnognasljeđa, posebno kulturnog predjela Parka, identifikovano je nekoliko karakterističnih zona, i to: Zona prirodnih rezervata; Zona zaštićenih kulturnih dobara





Zona vrijednog kulturnog predjela i arhitektonskog nasljeđa – ambijentalna cjelina; Zona karakteristične tradicionalne ruralne izgradnje – Lovćenski katun; Zona tradicionalne ruralne izgradnje – sela i zaseoci u zaštitnoj zoni Parka; Zona nove izgradnje.

Prva zona je zona očuvanja netaknute prirode i biodiverziteta. Drugu zonu čine područja gdje će se

sprovoditi mjere zaštite kulturnih dobara, tj. konzervatorske mjere (konzervacija, restauracija,rekonstrukcija, anastiloza, adaptacija, sanacija i konsolidacija). Treću i četvrtu zonu arhitektonskihcjelina sa prirodnim posebnostima, tj. ambijentalne cjeline i katuni, čine područja gdje će se sprovoditione mjere zaštite (restauracija, konzervacija, revitalizacija, očuvanje biodiverziteta i sl.) koje odgovarajuzaštićenim područjima. Petu zonu predstavljaju tradicionalna ruralna izgradnja, tj. izgrađeno seosko tkivosa zaseocima, u kojoj će se sprovoditi režim obnove, revitalizacije i očuvanja narodne arhitekture. Našestu zonu, područje nove izgradnje, biće primijenjene mjere ambijentalnog usaglašavanja nove gradnje.

Smjernice za dalju plansku razradu

Prostorni plan posebne namjene NP Lovćen primjenjivaće se adekvatnom razradom na nižim nivoima ilidirektnom primjenom odredbi ovog ili nekog drugog plana. S obzirom da su osnovnim planskim dokumentom predložene dvije lokacije kao zaokružene cjeline

(Ivanova korita i Majstori) te stanice žičare Kotor – Lovćen, njihova realizacija će biti sprovođenaprema detaljnim razradama u okviru ovog plana. Za lokacije katuna koje se nalaze u zahvatu PPPN date su generalne smjernice i preporuke na nivou

koji omogućava izdavanje urbanističko tehničkih uslova za obnovu i rekonstrukciju. Zone kojima je definisana obnova katuna u funkciji turizma u zaštitnoj zoni NP, biće razrađene na

osnovu preporuka iz ovog Plana, a u sklopu prostorno-urbanističkih planova opština koji će odreditiadekvatan nivo detaljne razrade.

Realizacija dalekovoda 400 kV od Primorja do Pljevalja i sve zaštitne mjere odvijaće se premasmjernicama Detaljnog prostornog plana za koridor navedenog dalekovoda

***

Nacrt plana sadrži detaljne razrade za pojedine zone i lokalitete (na nivou zoning plana), koje će

omogućiti brzu primjenu plana i realizaciju postavljenih ciljeva, čime se obezbijeđuju preduslovi zarealizaciju investicionih projekata i uređenje prostora na lokacijama koje zahtijevaju trajne promjene uprostoru (žičara - početna, među i krajnja stanica – Dub, Kuk i Cetinje, turistički centar Ivanova korita iobnova katuna Majstori). Detaljne razrade imaće u predlogu plana nivo razrade koji odgovara državnojstudiji lokacije.

5. IZVOD IZ DETALJNOG PROSTORNOG PLANA ZA KORIDOR DALEKOVODA 400 KVSA OPTIČKIM KABLOM OD CRNOGORSKOG PRIMORJA DO PLJEVALJA("Sl. list CG", br.47/11)

OBUHVAT DPP-a

Područje DPP obuhvata koridor širine približno 1 km na potezu od teritorijalnih voda Crne Gore doCrnogorskog primorja, preko Lastve Grbaljske do Čeva i dalje do Pljevalja. Koridor prolazi kroz osamOpština Crne Gore: Kotor, Budva, Cetinje, Nikšić, Plužine, Šavnik, Žabljak i Pljevlja. Površina zahvataprema kartografskom mjerenju iznosi cca 15 181 ha.

Tokom izrade DPP-a analizirane su varijante i predložena optimalna varijanta čiji koridor je širine 1km,koja je s jedne strane određena strateškim opredjeljenjima a sa druge tehničkim zahtjevima ikonfiguracijom terena tog dijela Crne Gore, a koja ima najmanje negativnih efekata na predmetniprostor.Koridor u širini od 1 km je definisan sa ciljem da se nakon usvajanja Plana, kroz izradu projektnedokumentacije, utvrdi uži koridor dalekovoda i zaštitnih zona.

Položaj koridora dalekovoda i konvertorskog postrojenja i trafostanice, kao i mjesto priključenja

dalekovoda na podmorski kabal i odgovarajući koridor podmorskog kabla su međusobno uslovljeni. Umeđusobnoj uslovljenosti, lokacija konvertorskog postrojenja i trafostanice ima značajnu ulogu.





USLOVI ZA DEFINISANJE KORIDORA

Da bi se ostvarila veza od Primorja do Pljevalja neizbježno je da budući koridor prođe kroz područjeNacionalnih parkova Lovćen i Durmitor. Čak i uslučaju da je formiran koridor sa početnom tačkom iz Bara,takođe bi morao proći kroz dva nacionalna parka Skadarsko jezero i Durmitor)Pri definisanju budućeg koridora za podvodni, podzemi kabal i dalekovod analizirana je postojeća i

planska namjena prostora kroz postojeću plansku dokumentaciju i dokumentaciju u izradi za područja svihopština u granici zahvata DPP-a. Pri tome je uvažena postojeća struktura namjene površina i planskikoncept za budući razvoj na područjima navedenih opština. Cilj pri definisanju budućeg koridora je da seu najvećoj mogućoj mjeri očuvaju područja značajna za razvoj i nađe kompromis između neophodneinfrastrukturne opremljenosti i svih aspekata namjene i zaštite prostora. Posebna pažnja je posvećenasagledavanju mogućnosti prolaska koridora kroz područja nacionalnih parkova, poštujući Prostornimplanovima posebne namjene ranije definisane zone zaštite.Prema Programskom zadatku za izradu DPP, za definisanje budućeg infrastrukturnog koridora neophodno

je bilo ispoštovati veliki broj tehničkih uslova s jedne strane i ograničenja u smislu zaštite s drugestrane.

Uslovi i ograničenja koje je trebalo uvažiti pri definisanju koridora 400 kV dalekovoda: Isključenje trase iz područja Svetske prirodne i kulturne baštine Kotora i Bokokotorskog zaliva, Izbjegavanje prve i druge zone zaštite u području NP Lovćen i Durmitor, Pažljivo vođenje trase kroz treću zonu zaštite, Minimiziranje vizuelnog uticaja na prirodne i stvorene vrednosti zaštićenih područja, Minimalno i pažljivo ukrštanje trase dalekovoda i žičara prema Lovćenu iz pravca Kotora i Budve, Bezbjedna udaljenost od poletno-sletnih koridora aerodroma Tivat, Udaljenost od postojećih naselja i planiranih turističkih sadržaja.

TEHNIČKE KARAKTERISTIKE INFRASTRUKTURNOG KORIDORA

Uži koridor dalekovoda iznosi min. 60 m do max 100m za jedan dalekovod, ukupna širina koridora zadva dalekovoda iznosi od 120 – 200 m.

Od TS Lastva do lokacije postojećeg dalekovoda 400 kV (Podgorica 2–Trebinje) vode dva dalekovoda(dva reda stubova) na osnom razmaku od oko 60 –100 m.

Od Čeva do Pljevalja vodi jedan dalekovod. Raspon između stubova zavisi od konfiguracije terena, ukrštanja sa objektima infrastrukture, a po

pravilu iznosi oko 300 – 500 m.

Površina stubnog mjesta iznosi od 25m2-100m2, sa zaštitnim pojasom iznosi od 50m2-200m2.

U koridoru od oko 60 m ukupne širine (oko 30 m od ose dalekovoda) se ne dozvoljava gradnjastambenih i drugih objekata. Mogućnost gradnje van zone zaštite treba uskladiti sa važećim propisima.

Eventualno polaganje podzemnih kablova nije tehnički opravdano i prihvatljivo na ovom naponskom nivouzbog: Potrebe za izradom dodatnih postrojenja na mjestima prelaza iz nadzemnog voda u podzemni kabal,

koja bi zahtjevala dodatni značajan prostor za njihovi izgradnju. Višestruko dužeg trajanja sanacije kvara na podzemnom kablu u odnosu na nadzemni vod što na ovom

naponskom nivou i interkonekcijskoj vezi može imati značajne posledice na stabilnost sistema, kao ina značajne negativne ekonomske efekte zbog neisporučene električne energije.

Znatno višu cijenu opreme za podzemni vod u odnosu na nadzemni vod.

TEHNIČKE KARAKTERISTIKE OPTIČKOG KABLA

Optički kabal je vrsta kabla koji je namjenjen za prenos svjetlosnih signala, a intenzivno se primjenjuje zatelekomunikacijske veze jer posjeduje značajne prednosti u odnosu na klasične (bakarne) kablove zbogizrazito velikog prenosnog kapaciteta sa velikim brzinama prenosa i niskim gubicima.

Osim u telekomunikacijskoj infrastrukturi, optički kablovi (poznat kao OPGW = optical ground wire) koristese i u elektroenergetskom sektoru, pri izgradnji elektroenergetskih prenosnih i distribucijskih vodova.Takav kabel istovremeno obavlja funkciju zaštite elektroenergetskog voda ali i komunikacije, odnosnoprenosa signala. Osim nadzemno na vrhovima stubova elektroenergetskih vodova, optički kabal može se

ugraditi i podzemno, npr. uz elektroenergetski kabal u zajednički kablovski rov. Optički kabal ugrađen nadalekovod, po pravilu umjesto klasične zaštitne užadi, predstavlja dio dalekovoda i ne zahtjeva nekedodatne zahvate u prostoru.





U tom smislu optički kabal u DPP-u je predviđen u istom koridoru i na istim stubovima kad se radi odalekovodu i kopnenom dijelu trase, odnosno u zajedničkom kablovskom rovu u koridoru podzemnog ipodvodnog energetskog kabla.

ANALIZA TRASE DALEKOVODA SA PODVARIJANTNIM RJEŠENJIMA

U skladu sa Programskim zadatkom, na osnovu analize planske dokumentacije u toku rada na DPP-u,analizirane su varijante koridora na osnovu kojih će se utvrditi uži koridor dalekovoda i zaštitnih zona kao igranica zahvata plana.Detaljnom analizom geografskih podloga i ostale relevantne dokumentacije, uzimajući u obzir trenutnostanje i položaj postojećih objekata u elektroenergetskom sistemu, kao i planirane proizvodne i prijenosneobjekte EES-a, konfiguraciju terena, položaj naselja, prirodne i kulturne vrijednosti, te drugekarakteristične sadržaje područja obuhvaćenog ovim planom, odabrana je varijanta predmetnogelektroenergetskog objekta, pri čemu su na pojedinim područjima razmatrana brojna podvarijantnarješenja.Obzirom na značajnu udaljenost između početne i krajnje tačke (dužina trase iznosi cca 150 km), kao ičinjenicu da se u jednom dijelu razmatra zajednički koridor za dva fizički odvojena dalekovoda, trasa jepodijeljena u tri glavne dionice: Lastva – Čevo, Čevo – Šavnik i Šavnik – Pljevlja.Od značaja za prostor NP Lovćen je bila D.1. Dionica: Lastva Grbaljska – Čevo.

Na području oko NP Lovćen razmatrane su tri varijante trase, od kojih su dvije predložene Programskimzadatkom (istočna varijanta kroz NP Lovćen i zapadna iznad Kotora), a trećom je dodatno razmotrenamogućnost obilaska NP Lovćen sa istočne strane iznad Budve. Uvidom u situaciju na terenu, uvažavajućikarakter terena, prirodnu i kulturnu baštinu, potencijalni turistički značaj pojedinih lokaliteta, vizualniefekt trase, vidikovce, mogućnost rješavanja imovinsko-pravnih odnosa u fazi realizacije objekta, prolazakkroz naselja, odnosno zadovoljavajuću udaljenost od stambenih objekata i dr, predložena je Istočnavarijanta dalekovoda iznad Budve na predmetnoj prvoj dionici od Lastve do Čeva.

Ova varijanta trase je predložena i usvojena sa ciljem da se u što većoj mjeri sačuva integritet NPLovćen vođenjem trase dalekovoda njegovim obodnim dijelom, bez obzira na brojna ograničenja.Odabrana trasa koridora polazi od lokacije konvertorskog postrojenja/trafostanice na lokaciji Blato uLastvi Grbaljskoj i dalje se usmjerava prema istoku padinama brda Trebaljevica, u dužini od oko 1,5 km.

Ovaj dio trase je vidljiv sa strane Primorja i magistralnog puta Tivat–Budva, a zapadno od Zečevog sela iPobora trasa se lomi prema sjeveroistoku, čime se izbjegava prolaz kroz potencijalno turističko područje,uz odličnu zaklonjenost trase. U podnožju brda Okovica/Murakovac, trasa se oštro lomi prema istoku udužini od oko 800 m, a zatim prema jugoistoku, prolazeći podnožjem brda Raskavica do iznad naseljaLapčići.Dalje je položena izrazito nepristupačnim padinama brda Široka strana, iznad puta Budva–Cetinje, dopodnožja brda Kuliješ i ukrštanja sa trasom DV 110 kV Cetinje - Budva. Zbog nepristupačnog terena naovom dijelu pri izgradnji objekta treba razmotriti tehnička rješenja koja će izbjeći narušavanje prirodnogambijenta izradom pristupnih puteva uzduž padine brda Široka strana. U nastavku se oštro lomi premasjeveru ulazeći u II zonu NP Lovćen, pri čemu jednim dijelom prati koridor postojećeg DV 110 kV Budva–Cetinje i nastavlja do lokacije južno od naselja Dubovik, pri čemu prolazi uglavnom nenaseljenimbrdovitim područjem obraslim djelomično šumom i niskim rastinjem. U nastavku se trasa usmjerava premanaselju Dubovik, prolazi sa njegove sjeverozapadne strane i dalje prema sjeveru do naselja Resna kroznenaseljene terene djelimično obrasle šumom. Na ovom području ima relativno veliki broj pristupnihputeva i potreba za njihovom izgradnjom će se minimizirati. Kao u D.1.a, na ovoj lokaciji trase serazdvajaju i usmjeravaju prema postojećem 400 kV dalekovodu. U ovom dijelu trasa prolazi kroz II. zonuNP Lovćen jer zaobilaženje ove zone nije moguće zbog izrazito nepristupačnog terena neprimjerenog zarealizaciju trase sa tehničkog aspekta, posebno što se u ovom dijelu koridor sastoji od dva paralelnadalekovoda. Dužina ove trase iznosi cca 34,5 km.Glavnu karakteristiku ove trase predstavlja prolazak kroz II zonu NP, u dužini od oko 9 km, ali ipak onaprolazi manje atraktivnim dijelom II zone i udaljena je značajno od središnjeg dijela Nacionalnog parka (Ivanova korita, Majstori), čime se sprečava efekt podjele Nacionalnog parka na dva dijela. Povećanadužina, kao i blizina planiranih turističkih zona u području naselja Lapčići i Pobori, koje treba prilikomprojektovanja detaljno analizirati, može uzrokovati potencijalne probleme prilikom rješavanja imovinskopravnih odnosa. Blizina puta Budva–Cetinje, odnosno negativan vizualni efekt u smislu izloženosti dijela

trase pojedinim vidikovcima na Lovćenu i uočljivosti sa područja Budve i drugih lokacija u ovom dijeluPrimorja predstavlja takođe negativni aspekt ove trase što treba razmotriti kroz projektna rješenja. Kaoi u varijanti D.1.a), na dijelu trase na području Lapčića i iznad puta Budva–Cetinje, dolazi do izražaja





uticaj izrazito nepovoljnog reljefa na odabir trase koji, uz tehnička ograničenja vezana za realizacijustubnih mjesta i potrebnu širinu koridora, onemogućava izmicanje trase na manje atraktivno područje,odnosno u III. Zonu NP Lovćen.

Ova trasa apsolutno isključuje prolazak kroz prostor Svetske prirodne i kulturne baštine Kotora i Kotorskogzaliva. Odabrana trasa prolazi kroz Nacionalni park Lovćen, ali izbjegava i u maksimalno mogućoj mjeri se

udaljava od djelova Parka koji su obilježeni kao posebne zaštitne zone i zone najstrožije zabrane, te utom smislu predstavlja povoljnije rješenje u odnosu na trasu D.1.c). Kako će se budući dalekovodi 110 kV,koji će se morati izgraditi zbog pravilne valorizacije investicije, usmjeravati prema primorskim mjestima(Kotor, Tivat, Herceg Novi, Budva, itd.) njihovi koridori se neće ukrštati sa koridorima planirane trasedalekovoda 400kV, dok bi odabir varijante opisane pod D.1.a) donio znatne probleme oko projektovanja iizvođenja ovakvih ukrštanja. Vrlo slična je i problematika ukrštanja sa planiranom žičarom Cetinje–Kotor,jer se zapadna varijanta ukršta na vrlo zahtjevnom dijelu, dok to nije slučaj sa ovom odabranom trasom.

6. IZVOD IZ DETALJNOG PROSTORNOG PLANA AUTOPUTA BAR-BOLJARE (Službeni list Crne Gore, broj 64/08)

Obuhvat Detaljnog prostornog plana

Detaljni prostorni plan obuhvata područje infrastrukturnog koridora autoputa Bar – Boljare (odCrnogorskog primorja do granice sa Srbijom) koji je utvrdjen Prostornim planom Crne Gore.

Detaljni prostorni plan obuhvata naročito:- Koridore magistralnih infrastukturnih postojećih i planiranih sistema, sa zaštitnim pojasom i pratećimobjektima i to: autoputa Bar-Boljare, dijela željezničke pruge Beograd - Bar, aerodrome uPodgorici i Beranama, dijela elektro prenosne I distributivne mreze (dalekovodi; 4oo kV, 22o kV, 11o kV itrafo-stanice), gasovod, regionalni vodovod, magistralne optičke kablove, vodne površine i vodotoke(Skadarsko jezero, Morača i Tara)- Zonu uticaja infrastrukturnog koridora u širini zone neposrednog uticaja autoputa, Prostornim planomCrne Gore zacrtanog koridora autoputa Bar-Boljare.

Zona neposrednog uticaja autoputa obuhvata prostor površine oko 1400 km2 u dužini od oko 165 km kojizahvata više od 100 katastarskih opština koje čine djelove teritorija 7 opština.

Shodno programskom zadatku područje Detaljnog prostornog plana podijeljeno je u tri dionice.

Dionica I: Djurmani – Smokovac obuhvata prostor površine oko 450 km2 u dužini od oko 50 km, kojisačinjavaju teritorije 3 opštine (Bar, Cetinje i Podgorica).DPP u Opštini Cetinje pokriva: dio katastarske opštine Čukovići i cijele katastarske opštine Dodoši iŽabljak.

Prema važećem PPCG koridor autoputa Bar – Boljare prolazi kroz opštine: Bar, Podgorica, Cetinje,Danilovgrad, Kolašin, Andrijevica, Berane i Bijelo Polje.

Prostorni plan opštine Cetinje (PPO)Namjena posmatrane zone – Alternativni koridor autoputa prolazi dužinom od oko 15 km kroz opštinuCetinje, te zauzima površine različitih namjena u smislu postojećeg korišćenja ili planiranih aktivnosti.Poseban značaj ima zaštita šumskog zemljišta i zone NP Skadarsko jezero.Posebni elementi bitni za izradu DPP “Koridor autoputa Bar – Boljare” – Provjera svih mjesta gdjejepotrebno podvožnjacima ostvariti kvalitetnu vezu prostora sa jedne i druge strane autoputa, da sesačuvaju postojeće funkcije u okviru mreže naselja.Konflikti – Očekivani najizraženiji konflikti su u zoni NP Skadarsko jezero i prolaska autoputa uz naseljaduž trase (Dupilo, Popratnice, Komarno, Brežine i dr).

Položaj koridora i trase autoputa Bar – Boljare

Koridor autoputa Bar – Boljare ima ukupnu dužinu oko 164 km, a položaj i tehničke karakteristike su datipo dionicama.





Dionica Djurmani - SmokovacNa osnovu PPCG i niza projekata autoputa koji su radjeni, ovaj potez autoputa pruža se već izgradjenomtrasom poluautoputa od Djurmana i Tunela Sozina do ukrštanja sa magistralnim putem Podgorica –Petrovac. U nastavku se, za novu trasu autoputa, rezerviše prostor na potezu prema Tankom Rtu IPodgorici koji se na lokacijama Djurmani, Virpazar, Bistrica, Šteke, Ćafa, Tološko polje i Smokovacintegriše sa saobraćajnom mrežom Crne Gore.

Na potezu Ćafa – Smokovac, Jadransko – jonski autoput i autoput Bar – Boljare su na zajedničkoj trasi.Kako se na dijelu koridora autoputa od Djurmana do Šteka prelazi preko područja sa ozbiljnimograničenjima za izgradnju, ovim Planom je inicaijalno analiziran i alternativni koridor na dijelu sjevernogizlaza iz Tunela Sozina do petlje Šteke. Generalno, ovaj koridor ide kopnenim dijelom u pravcu sjevera odizlaza iz Tunela Sozina, preko Orahovštice, Komarna, Donjeg sela do zaseoka Riječana u Dujevu pretežnoodržavajući trasu na visini od približno 200 mnm. Dalje se pruža sjeveroistočno masivom Rudina, prekokanjona Rijeke Crnojevića, masiva Lisinja do Šteka.Na ovom koridoru konsolidovana je trasa autoputa iz generalnog projekta Bar – Tanki rt (za dionicuDjurmani – Tanki rt), generalnog projekta Tanki rt – Farmaci i generalnog projekta Farmaci – Smokovac.Na ovoj dionici, kao karakteristična i konfliktna tačka javlja se i Sozina, Raš, Tanki rt, Vranjina, Zelenika,Velje Brdo, Trijebač i Doljanska glavica.

Razmještaj pratećih sadržaja u koridoru autoputa

Prateći sadržaji autoputa se dijele na:- Funkcionalne sadržaje saobraćaja na autoputu koji služe za održavanje, upravljanje i omogućavanjebržeg, sigurnijeg, udobnijeg i pouzdanijeg prevoza robe i putnika na autoputu: bazei objekti namijenjeni za održavanje puta, kontrolu i upravljanje, kao i za naplatu putarine; i- Prateće sadržaje namijenjene učesnicima u saobraćaju: benzinske pumpe, moteli, prodavnice, parkinzi,odmorišta, informativni centri i dr.

OdmorištaUloga odmorišta, zajedno sa parkiralištima, je da omoguće sigurno i udobno putovanje i odmor učesnicimau saobraćaju, a uz to promovišu lokalni turizam.

U koridoru autoputa Bar – Boljare predvidjeno je 10 odmorišta, od kojih je najbliže prostoru Prijestonice

Cetinje, Virpazar oko km 11+000 – obostrano odmorište tipa I.

Sadržaji koje treba da posjeduje odmorište tipa I, površine 1,5 ha – 3 ha su:- Parking za putničke automobile, teretna vozila i autobuse sa 20, 8, odnosno 2 mjesta;- Manja javna česma, sanitarni čvor (min. 40 m2 bruto);- Prodavnica sa mogućnošću korišćenja telefona i sredstvima prve pomoći za putničke automobile (min. 20m2);- Nadstrešnice za odmor i sjedjenje za 50 osoba, telefonska govornica i urenena površina za odmor od 50do 100 m2;- Objekat za nužni smještaj zaposlenih na odmorištu i svratište inspekcije i policije (min. 20 m2); i- Na ulazu i izlazu iz odmorišta treba da postoji tabla sa nazivom odmorišta, njegovom mapom, kao iputokazima za nastavak putovanja (skretanjima, gradovima, kulturnim dobrima i sl).

Benzinske staniceBenzinske stanice mogu biti samostalni objekti ili u sklopu motela. To su obavezni prateći sadržajiautoputa. Posjeduju sadržaje za snabdijevanje pogonskim gorivom, priborom i rezervnim djelovima, zaopravku vozila, pranja i sl. Na benzinskim stanicama obično postoje i dodatni sadržaji za predah, uzimanjehrane, kupovinu i dr. Obično se radi o kraćem zadržavanju putnika osim u slučaju ozbiljnije opravke vozilai pješačke veze benzinske stanice sa odmorištem ili motelom.

U koridoru autoputa Bar – Boljare predvidjeno je više benzinskih stanica, od kojih je Prijestonici Cetinjenajbliža ona u Virpazaru, oko km 12+000– obostrano benzinsko-servisna stanica tipa I.

Tip I benzinsko-putničke stanice imaće sljedeće obavezne sadržaje:- Ulazna i izlazna kolovozna traka i zeleno razdjelno ostrvo;

- 9 mjesta za točenje - 7 za putnička vozila – od toga 3 za benzin, 2 za dizel, 1 za tečni naftni gas (TNG), 1za komprimovani prirodni gas (KPG), i 2 za teretna vozila, od čega po jedno za benzin i dizel, kao i ostaledodatne usluge (promjenu ulja, pranje stakala, prodaju rezervnih djelova i ostalih potrošnih materijala);





- Parking za putnička, teretna vozila i autobuse sa 40, 16, odnosno 4 parking mjesta. Sa potrebnimprolaznim trakama (za minimum 224 istovremena korisnika);- Privremeno mjesto za odlaganje čvrstog otpada sa stanice (min. 30 m2 bruto). Veća javna česma i javnimokri čvor, po pravilu u okviru benzinske stanice (min. 30 m2 bruto);- Na ulazu u stanicu biće tabla sa nazivom i mapom benzinske stanice;- Na izlazu sa benzinske stanice nalaziće se informativno-turistički punkt (min. 30 m2) sa upotrebom

telefona i informacijama o okruženju i njegovim motivima dostupnim sa odmorišta, o glavnimsaobraćajnim skretanjima prema gradovima, banjama, turističkim destinacijama, prirodnim i kulturnimdobrima i dr;- Služba prve pomoći u kojoj će biti ljekar i pomoćno medicinsko osoblje, kao i potreban smještaj (min. 80m2 bruto);- Restoran u zatvorenom prostoru sa terasom i min. 120 mjesta, sa etno kuhinjom kapaciteta od 500obroka dnevno i mokrim čvorom (min. 250 m2 bruto + 100 m2 terase);- Prodavnica mješovite robe sa pićem, hranom, cigaretama, novinama, parfimerijom, bižuterijom u ponudi(min 100 m2); i- Smještaj za osoblje restorana i pumpne stanice (po pravilu za ½ osoblja smjene), svratište inspekcije,policije, kao i ostava materijala, alata i dr. (min 100 m2 bruto).

Plan veza autoputa sa okruženjem

Sljedeći kriterijumi će se primjenjivati za povezivanje autoputa sa okruženjem (pomoću petlji idenivelisanih ukrštanja):- Veze se ostvaruju na mjestima gdje autoput siječe magistralne i važnije regionalne ili lokalne puteve, uzkorišćenje alternativnih putnih pravaca;- Autoputem se povezuju regonalni i opštinski centri na području Prostornog plana;- Veze sa autoputem ostvaruju se za odrenena turistička područja, od menunarodnog i nacionalnogznačaja, kao i značajne privredne centre.

PetljeUtvrdjen je sljedeći broj i položaj petlji, i to po dionicama koridora autoputa Bar – Boljare.

Dionica Djurmani – Smokovac pruža se već izgradjenom trasom poluautoputa od Djurmana, i Tunela

Sozina do ukrštanja sa magistralnim putem Podgorica – Petrovac. U nastavku se za novu trasu autoputarezerviše prostor na potezu prema Tankom rtu i Podgorici.Na ovoj dionici se nalaze više denivelisanih raskrsnica, od kojih su za Prijestonicu ključne:- Virpazar oko km 12+000 – veza sa Jadranskom magistralom i put za Rijeku Crnojevića;- Šteke oko km 34+000 – veza sa putem Podgorica – Cetinje;

Denivelisanje ukrštanjaDenivelisanim ukrštanjima se obezbjedjuje kvalitetno povezivanje i prohodnost magistralne, regionalne ilokalne putne i željezničke saobraćajne mreže na području Detaljnog prostornog plana, putem propustaiznad ili ispod autoputa, od kojih su za Prijestonicu ključne:km11+720 postojeći put za Rijeku Crnojevića (ukrštanje u dva nivoa, denivelisana raskrsnica)km34+480 stari put za Cetinje (ukrštanje u dva nivoa, izgradnja mosta)km34+750 put za Cetinje (ukrštanje u dva nivoa, denivelisana raskrsnica)

Na osnovu Prostornog plana, urbanističkim planom definisaće se predlog poboljšanja ukrštanja i planiranadenivelisana ukrštanja u skladu sa sljedećim kriterijuma:- Denivelisano ukrštanje svih postojećih lokalnih puteva sa autoputem, po mogućnosti ne mijenjajućinjihove postojeće trase (njihove trase će se izmještati samo u slučajevima kada je to neophodno);- Denivelisano ukrštanje za poljske, šumske i ostale nekategorisane puteve, uz uslov da lokacija ukrštanjamože biti pomjerena sa trase postojećeg puta najviše 0,5 km, i u toj situaciji se gradi dio nekategorisanogputa uz ogradu autoputa do pogodnog mjesta za ukrštanje;- Za svaku katastarsku opštinu, koju presijeca autoput, izradjuje se makar jedno denivelisano ukrštanje;- Optimalno rastojanje denivelisanih ukrštanja lokalnih i nekategorisanih puteva sa autoputem je izmenu 2km i 4 km, ali je moguće prilagonavanje, usled konfiguracije terena;- U naseljenim mjestima prednost se daje podvožnjacima, dok na nenaseljenom dijelu trase više

odgovaraju nadvožnjaci. Vodoprivredni, energetski i dr. vodovi biće sprovedeni ispod trase autoputa;- Minimalna visina podvožnjaka je 4,7 m, a širina 6 m, da bi se omogućila nesmetana cirkulacija svih vrstavozila u dva smjera, uključujući i poljoprivrednu mehanizaciju;





- Propusti - mostovi (za prečišćavanje vodotoka, suvih dolina i depresija) predvineni su za više namjena(prolaz automobila, pješaka i divljači);- Za sve vodove i instalacije koji se nalaze duž autoputa, obezbijediće se premještanje van ogradjenogpojasa. U situacijama gdje to nije moguće, obezbjenuju se posebne mjere pristupa i zaštite.

Alternativni putni pravac

Osnovna uloga alternativnog putnog pravca autoputa je:- Da omogući sprovonenje dijela saobraćaja paralelno sa autoputem, bez naplate putarine;- Da primi saobraćaj sa poprečnih putnih pravaca (sa istoka i zapada) i usmjeri ga na autoput prekonajbližih petlji;- Da obezbijedi zadovoljene potreba lokalnog saobraćaja u koridoru autoputa.

Paralelne servisne saobraćajniceOsnovna uloga paralelnih servisnih saobraćajnica autoputa je:- Da se obezbjede paralelne servisne saobraćajnice na dijelu autoputa na prilazu i granevinskom područjunaselja i gradova;- Da primi saobraćaj sa paralelnih servisnih magacinskih, trgovinsko-ugostiteljskih i sportsko-rekreativnihsadržaja pored autoputa i usmjeravanje na autoput.

Aktom o urbanističkim uslovima na osnovu prostornog plana opštine odredjuje se lokacija servisnihsaobraćajnica, na osnovu sljedećih kriterijuma:- Minimalna udaljenost od autoputa 50 m- Na autoput se priključuje na petljama.

Mjere zaštite prirodnih dobara i pejzažno – ambijentalnih vrijednosti

U zoni neposrednog uticaja autoputa nalazi se Nacionalni park Skadarsko jezero. Pored toga, u ovoj zoni,se nalazi i medjunarodno zaštićeno područje prirode Basen rijeke Tare (UNESCO, Svjetski rezervatbiosfere) i, ponovo, Skadarsko jezero (Ramsarsko područje, stanište ptica močvarica).Trasa autoputa od Ponara do petlje u Virpazaru (Sotonići) koja se uklapa u postojeću trasu za tunelSozinu, postavljena je Skadarskim jezerom i pritom dva puta presijeca Jadransku magistralu Bar - Beogradi prugu Beograd Bar. Ovakav izbor trase direktno ugrožava postojeći eko sistem Skadarskog jezera –

Nacionalnog parka – zaštićene zone, što je u direktnom konfliktu sa principima održivosti najvrednijeg ekosistema kojeg Crna Gora ima. Imajući u vidu navedene činjenice, razmatrana je alternativna varijanta.

Izgradnja autoputa će veoma vidljivo promijeniti ambijentalni izraz terena kojim će proći. U estetsko-vizuelnom smislu sudar tehnike-autoputa i autohtonih ambijentalnih izraza biće u fizičkom smislu veomagrub, ali u ambijentalno-estetskom on može biti skladan, pa i vizuelno dopadljiviji nego postojeći.

Zaštita i uredjenje prostora u zaštićenim područ jima prirodne baštine sprovodiće se saglasnouspostavljenom režimu zaštite kojim se:- Zabranjuje promjena namjene zaštićenih površina preduzimanje aktivnosti koje mogu da izmjene izgledili dovedu u pitanje biološki opstanak zaštićenog područja;- Dozvoljava preduzimanje biološko-tehničkih mjera zaštite u zaštićenim područjima.U skladu sa odredbama Prostornog plana Crne Gore, na području Prostornog plana, pored zaštite i

uredjenja prirodnih dobara, sprovodiće se i sljedeće mjere integralne zaštite prirode:- Gradjevinske mjere za obezbjenenje komunikacije unutar populacije ekosistema, prije svega sisara.Obaveza investitora je da ukoliko, u toku izvodjenja radova na izgradnji i urenenju prostora, naidje naprirodno dobro prekine radove i o nalazu obavesti nadležnu službu zaštite prirode.

Smjernice za sprovodjenje Plana

DPP će se realizovati:- Tokom izrade i revizije postojećih prostornih i urbanističkih planova: PPO Bar, GUP Bar, PPO Podgorica,GUP Podgorica, PPO Kolašin, PPO Andrijevica, GUP Andrijevica, PPO Berane, GUP Berane, PPO BijeloPolje, PPPPN Skadarsko jezero,- Izdavanjem akta o urbanističkim uslovima u skladu sa prostornim i urbanističkim planovima za:alternativne putne pravce autoputu, servisne saobraćajnice paralelne sa autoputem, denivelisana

ukrštanja s postojećom železničkom prugom, infrastruktura za elektro i vodosnabdijevanje itelekomunikaciono povezivanje i drugo.





- Od izlaska iz tunela Sozine do Tankog rta, autoput ide preko terena koji su većim dijelom stabilni, amanjim nestabilni (potez klizišta Mačuge i „Baljine“). Dolinu Orahovštice prelazi mostom dužine oko 1100m. Na ovom potezu koridor se spušta sa kota oko 200 mnm do kote od oko 20 mnm na Tankom rtu.- Od Tankog rta do masiva Vranjine (K 303 mnm) budući autoput bi išao mostom dugim oko 1150 m.Postojeći nasip za jadransku magistralu i željeznicu pokazuju permanentno i kontinuiranoslijeganje tla pod nasipom.

- Kroz masiv Vranjine bi išao tunelom dužine oko 1600 m. Tunel bi se izbijao kroz dolomite relativno lako.Poteškoće mogu doći zbog miniranja odnosno štetnog uticaja tog miniranja na objekte (kuće) mještanaVrainjine i na manastir na Vrannjini.

Po ovom koridoru ostaje problematika vezana za ispunjavanje uslova propisanih za Nacionali park"Skadarsko jezero"; zaštite ekosistema Skadarskog jezera na potezu od Virpazara pa sve do prolazaSkadarskog jezera i Malog blata, odnosno do padina masiva Veljeg vrha (k. 376 mnm). To je složenzadatak, koji se ne može riješiti bez štetnih posledica. Mogu se te posledice smanjiti na prihvatljivinivo, ali permmanentni rizik ostaje.

2. predloženi koridor autoputa sa zaobilaskom Skadarskog jezera (preko prostora opštine Cetinje)Po ovom koridoru trasa budućeg autoputa bi išla:- Od izlaska iz Tunela Sozina (postojećeg polu-autoputa) koridorom u kojem je skoro uvijek izohipsa oko

200 mnm do spajanja sa koridorom Jadransko-jonskog autoputa.- Od izlaska iz postojećeg Tunela Sozina koridor ide generalno gledano na sjever do klisure rijekeOrahovštice, koja ide od Orahovskog polja na zapad u dužini oko 4 km gdje se proširuje (klisuraOrahovštice) u polje zvano Sjenokosi. Od Tunela Sozina do klisure Orahovštice uslovi izgradnje budućegautoputa su generalno gledano kao i oni od Tunela Sozina do Virpazara po varijanti preko Skadarskogjezera.- Prelaz preko klisure rijeke Orahovštice je relativno lak, (na potezu njenog kanjonskog dijela), sa mostomčiji bi temelji bili fundirani na stabilnim i nosivim dolomitima i dolomitičnim krečnjacima. Taj most bi biodužine oko 200 m, izmenu oslonaca centralnog otvora (ako se želi, a to je moguće i povoljno zadržatiniveletu na koti oko 200 mnm). Najbolja mikrolokacija za prelaz preko Orahovštice je na ulazu u njenuklisuru izmenu vrha Čok (desna obala) i Strana (lijeva obala), a može se sa istim premostiti i uzvodnije.- Od prelaska klisure rijeke Orahovštice mostom, generalno gledno, trasa ide na sjever, preko karstnezaravni spajajući se sa postojećim putem Virpazar – Rijeka Crnojevića kod Jabukovog dola. Odatle trasa

ide preko karsknih terena na kotama oko 200 mnm približno podržavajući postojeći put preko Komarna,Donjeg Sela do zaseoka Riječana u selu Dujevo.Od Riječana koridor nastavlja prema sjeveroistoku do masiva Rudine na desnoj obali, dijelom potopljenedoline – kanjona Rijeke Crnojevića, (vodama Skadarskog jezera) ili prema masivu Lisinja (k.199 mnm),takodje na desnoj obali pomenutog kanjona.Ukratko koridor budućeg autoputa od prelaska kanjona rijeke Orahovštice do potopljene doline – kanjonaRijeke Crnojevića ide preko terena izgranenih od dolomita i krečnjaka, na kotama oko 200 mnm. To sustabilni i nosivi tereni bez površinskih voda i bujica. Nivo podzemnih voda je više desetina metara ispodnivelete autoputa. Izgradnja i održavanje buduće saobraćajnice na ovom koridoru nije komplikovana:- Preko potopljene doline - kanjona Rijeke Crnojevića mostom. Most bi bio fundiran na nosivim istabilnim dolomitima i dolomitičnim krečnjacima, bilo da se odabere premošćenje od masiva Rudine sadesne obale prema padinama Bozukove glave (k. 262 mnm) bilo od masiva Lisinja (K 262 mnm) uzvodnijesa desne strane na Pavlovu stranu na lijevoj obali rijeke. Centralni raspon mosta ne mora da bude veći od200 m. To omogućava kanjon Rijeke Crnojevića na bilo kojoj od predloženih mikrolokacija premošćenja.- Od premošćenja Rijeke Crnojevića autoput Bar – Podgorica – Beograd se spaja sa Jadransko – jonskimautoputem, negdje jugozapadno ili zapadno od Podgorice. Dionicu autoputa Rijeka Crnojevća – sastav saJadransko – jonskim autoputem će ići preko skaršćenih dolomita i krečnjaka trijaske, jurske i krednestarosti.- Te stijene izgranuju stabilne i nosive terene. To su tereni bez površinskih tokova i bujica. Nivopodzemnnh voda je i pri maksimumu ispod nivelete autoputa više desetina metara. Gradnja autoputa jelaka i održavanje poznato. U dinamičkim uslovima daleko je manje povredljiv od onog preko Skadarskogjezera.Ovom varijantom se obezbjedjuje zaštita Nacionalnog parka Skadarsko jezero. Budući autoput nećebiti na terenu Nacionalnog parka. Rijeka Crnojevića se premošćava na koti iznad Nacionalnog parka.





3. Uporedna analiza aktuelne varijante preko Skadarskog jezera sa predloženom varijatnom prekokanjona Rijeke Crnojevića

„Kopnena“ varijanta autoputa je za 1 km kraća od varijante preko Skadarskog jezera. Pored toga ovavarijanta ima puno manje konflikata prema sadašnjoj namjeni i korišćenju zemljišta. Kao najvažnije, neugrožava uspostavljenu i planiranu mrežu naselja, uspostavljene i planirane tehničke infrastrukture

(saobraćajnice, elektropresne sisteme i dr). Pored toga što svojim položajem ne ugrožava postojećezaštićene ekosisteme, preuzimanjem dijela postojećeg saobraćaja (drumskog i željezničkog) preko tihzaštićenih područja (Skadarsko jezero) ono će poboljšati postojeće stanje. U konačnom, zbog svegaprethodno pomenutog, a u skladu sa kriterijumima održivog razvoja (ekonomskim, socijalnim, ekološkim ikulturnim), za očekivati je da analizirana „kopnena“ varijanta bude ocijenjena kao prihvatljivija.

Po navedenim karakteristikama analizirana „kopnena“ varijanta nad aktuelnom varijantom"Skadarsko jezero" ima veliki broj prednosti. To je toliko očigledno da analiziranu „kopnenu“varijantu treba bar obraditi na istom nivou kao i aktuelnu i preko istih kriterijuma ih uporediti.Početni rezultati na izradi „Strateške procjene uticaja autoputa Bar – Boljare na životnu sredinu“ upućujuna potrebu analiziranja alternativih rješenja na konfliktnim mjestima kao što su Skadarsko jezero,obilazak Podgorice, dolina rijeke Tare itd.Kako po planu etapne izgradnje autoputa Bar – Boljare, izgradnja dionice Bar – Podgorica nije prioritet

i neće ići u prvom srednjoročnom planu, tim obradjivača predlaže da se izradi potrebna inicajalnadokumentacija za „kopnenu“ varijantu i ta eventualna izmjena uvrsti kroz reviziju PPCG i ovog planau narednih 5

7. IZVOD IZ DETALJNOG PROSTORNOG PLANA JADRANSKO-JONSKOG AUTOPUTA (radna verzija nacrta 2012.)

Jedno od osnovnih strateških opredjeljanja Prostornog plana Crne Gore u dijelu saobraćajne infrastruktureje izgradnja Jadransko-jonskog autoputa. Ovaj putni pravac treba da doprinese znatno većoj integrisanosticrnogorskog prostora, a potom i povezivanje u regionalnu i evropsku mrežu puteva. Jadransko-jonskiautoput treba da učini dostupnim, više nego što je to do sada slučaj, turističke destinacije na primorju, alii u Središnjem regionu, kako za domaće turiste, tako i za one sa evropskog i drugog područja.

Orijentaciona trasa jadransko-jonskog autoputa u Prostornom planu Crne Gore do 2020. godine, definisanaje na sljedećem potezu: granica sa Bosnom i Hercegovinom (Nudo)- Grahovo-Čevo-Podgorica (obilaznica) -granica sa Albanijom.

Detaljnim prostornim planom za Jadransko-jonski autoput će se utvrditi zaštitini koridor trase predmetnogautoputa, koji će omogućiti ravnomjerni regionalni razvoj i pristupačnost regionalnim urbanim centrima, akoji je potrebno sačuvati od drugih zahtjeva i korišćenja koja su u suprotnosti ili ometaju predviđenuupotrebu.Ovim planom biće definisana dugoročna osnova organizacije, korišćenja, uređenja i zaštite ovog koridora,koji će obuhvatiti i druge infrastrukturne sisteme. Utvrdiće se i uticaj jadransko-jonskog infrastrukturnogkoridora na procese urbanizacije, demografska kretanja, ekonomski razvoj u zoni koridora i šireg obuhvataplana, kao i njihovo međusobno usklađivanje.

Obuhvat i granica plana

Ukupna površina Plana je 149,84 km2.Granica Plana je istovremeno i granica koridora Jadransko-jonskog autoputa.U Planu se nalaze dijelovi sljedećih katastaskih opština u opštini Cetinje – Bata, Čevo, Grab, Markovina,Prediš, Resna, Trešnjevo, Velestovo.

Kroz opštinu Cetinje, granica Plana ide u pravcu jugoistoka prema zaseoku Mašni Do, koga kao i zaseoke Grubin Do i Rpavac(svi u naselju Donja Zaljut), zaobilazi sa jugozapadne strane, da bi kod kote 899 skrenula u pravcu istoka, prošla zaseok Obodsa sjeverne, a zaseok Kučišta (oba u naselju Donja Zaljut) sa južne strane i od kote 789 skrenula u pravcu sjeveroistoka, da bina oko 1,1 km od ove kote skrenula u pravcu jugoistoka, prošla sjeverno od kote 685 u naselju Grab, istovremenopresjecajući regionalni put R23 Resna-Grahovo, i dalje preko vrhova Pariž (803 m) i Čubrica (870,2m) stigla do zaseokaSjenokos (dio naselja Ržani Do), prošla sa njegove južne strane, da bi u nastavku presjekla brdo Vilinjak i u nastavku u pravcuistoka preko lokaliteta Duboki do i vrha Oštra glavica (902 m) presjekla naselje Lješev Stub u njegovom južnom dijelu

istovremeno presjecajući regionalni put R15 Resna-Čevo, a zatim sjevernom stranom zaobišla planinu Lisac i stigla do zaseokaJabuke u naselju Velestovo, presjekla ga, prošla južno od lokaliteta Dolovi i poslije kote 821 skrenula u pravcu jugoistoka,gdje na sjeveroistočnim padinama planine Tvrdoš prelazi iz opštine Cetinje u opštinu Danilovgrad.





Zbog sagledavanja uticaja autoputa na njegovo okruženje, vršene su i određene analize u tzv. “široj zoniuticaja”. Šira zona uticaja obuhvata površinu od 931,46 km2.Šira zona uticaja obuhvatila je područja cijelih 45 katastarskih opština, a u opštini Cetinje – Bata, Čevo,Grab, Markovina, Prediš, Resna, Trešnjevo i Velestovo.

KONCEPT ORGANIZACIJE, UREĐENJA I KORIŠĆENJA PROSTORA U KORIDORU AUTOPUTA

U infrastrukturnom koridoru Jadransko jonskog autoputa postojeće korišćenje zemljišta je sljedeće:• površine naselja i izdvojene građevinske površine• poljoprivredne površine• šumske površine• vodne površine• ostale prirodne površine• površine tehničke infrastrukture• površine za posebne namjene i specijalne režime korišćenja

Promjene u korišćenju zemljišta u koridoru autoputa će biti na poljoprivrednom zemljištu, šumskomzemljištu i ostalim prirodnim površinama ( garig, makija, šikara), kao i na površinama naselja.

POLOŽAJ KORIDORA, TRASE I RAZMJEŠTAJ PRATEĆIH OBJEKATA JADRANSKO-JONSKOG AUTOPUTA

Položaj koridora i trase Jadransko-jonskog autoputa

Jadransko-jonski autoput, na teritoriji Crne Gore, prema PP CG definisan je po pravcu: Nudo (granica saBiH) – Grahovo – Čevo – Podgorica (Tološi) – Smokovac (Podgorica) – Dinoša – Granica sa RepublikomAlbanijom. Dužina autoputa je oko 95km dužina i ima sljedeći položaj i tehničke karakteristike podionicama, od kojih je za opštinu Cetinje bitna slijedeća:

Dionica Nudo (granica sa Bosnom i Hercegovinom) - Zelenika

Ovu dionicu karakteriše nizak stepen urbanizacije sa manjim naseljima koje koridor autoputa obilazi, osimu slučaju naselja Mokanji i Rusojevići koje koridor tangira. Razmatrani prostor karakterišu odlike brdsko-

planinskog reljefa terena. Prirodnih – riječnih koridora pogodnih za polaganje trase autoputa na ovojdeonici nema.Složenost topografskih uslova se ogleda u jakoj kupiranosti padina sa velikim brojem jaruga, orijentisanimu različitim pravcima sa strmim stranama. Između niza planinskih vrhova birala su se ona mjesta sanajmanjim nadmorskim visinama za polaganje koridora autoputa.Početak koridora je na granici sa BiH na sjevernim padinama Bijele Gore u zoni naselja Nudo. Koridorautoputa je započet na nadmorskoj visini 960 m.nv., poslije čega se koridor spušta prema oboduGrahovskog polja (oko750 m.nv.). Visoki greben Jelovo šljeme (1000 m.nv.) savladava se tunelom dužine 2km. U zoni Grahovskog polja u dužini od oko 5 km koridor autoputa je položen južnim obodom poljanožičnom zonom padine tako da je prostor polja u potpunosti sačuvan.Poslije toga je spuštanje na kote prevoja Visoka glava (690m.nv.), gde denivelisano prelazi regionalni putR-11 Grahovo-Risan. Narednih 10 km koridor je položen jugozapadnim padinama Bukovice na kotama 800 -850m.nv. Veliki broj dubokih jaruga orijentisanih u raznim pravcima, uslovio je niz objekata na ovompotezu – vijadukata do 570 m i tunela do 560 m dužine. Na tridesetom kilometru koridora trasa se spuštana kotu 730 m gdje denivelisano prelazi regionalni put R-23 Resna - Grahovo.Na oko km 40 autoput se denivelisano ukršta sa regionalnim putem R-15 ResnaČevo.Od km 45 koridor autoputa je položen sjeveroistočnim blagim padinama Siljevice i savladava visinskurazliku od 730 m do naselja Komani (prevoj Ćafa) gde se koridor priključuje na trasu autoputa Bar-Boljarena koti 102 mnv. Povoljniji topografski uslovi na ovom dijelu trase uslovili su primjenu znatno manjegbroja objekata (mostova), kraćih raspona i bez potrebe za tunelima.

Posebna karakteristična i konfliktna mjesta su i lokacije tunela, prvo uz granicu sa Bosnom i Hercegovinom(Kum, Voluj korito, Pašovića prodo, Cerovo šljeme), zatim južno od Grahova u rejonu Zagulja, pa Štedim iVelja glava istočno od Dragalj polja, Komarnica i Vodni do u rejonu Gornja zaljut, Bogdan do i Smudirov dokao i Đurica južno od Bate, Ravni brijeg i Stavor, Derov brijeg i naposlijetku Brankov krš, južno od Čeva.





Razmještaj pratećih sadržaja u koridoru autoputa

Prateći sadržaji autoputa se dijele na funkcionalne sadržaje i sadržaje za potrebe korisnika autoputa.Funkcionalni sadržaji direktno utiču na eksplatacione uslove i predstavljaju obavezu za onoga ko upravljaautoputem. Oni služe za održavanje, upravljanje i omogućavanje bržeg, sigurnijeg, udobnijeg ipouzdanijeg prevoza robe i putnika. Ti sadržaji su: baze i objekti namijenjeni za održavanje puta,

kontrolu i upravljanje, naplatu putarine.Sadržaji za potrebe korisnike autoputa, osim indirektnog uticaja na bezbjednost, predstavljaju mogućnoststicanja profita. Oni omogućavaju bezbjednije i komfornije putovanje. Ovi sadržaji su: stanice zasnabdijevanje gorivom, servisi, moteli, prodavnice, parkinzi, odmorišta, informativni centri i dr.

Funkcionalni sadržaji

Baze za održavanje autoputaZa potrebe održavanja Jadransko-Jonskog autoputa, na teritoriji Crne Gore, predviđene su sledeće baze zaodržavanje autoputa:• Grahovo, oko km 11+500 – u okviru denivelisane raskrsnice, a u funkciji održavanja autoputa na potezuod granice sa Bosnom i Hercegovinom (km0+000) do denivelisane raskrsnice „Čevo” (km39+000);• Markovina, oko km 53+000 – u okviru denivelisane raskrsnice, a u funkciji održavanja autoputa na potezu

od denivelisane raskrsnice „Čevo” (km 39+000) do granice sa Albanijom (km95+000).Osnovni sadržaj baza za održavanje puta određuje se na osnovu njihovih predviđenih aktivnosti. Najčešćisadržaji su: skladište soli, skladišta (pokrivena i otvorena), garaže za razne vrste vozila, radionica zaremont, magacin rezervnih djelova, upravna zgrada, komunalni objekti, pumpe za gorivo, parking vozila,pristupni putevi baza-autoput i dr.

Objekti kontrole i upravljanjaObjekti kontrole i upravljanja saobraćajem, koji imaju osnovnu namjenu policijske stanice sa osnovnomnamjenom policijske kontrole i punktovi kao objekti kontrole i upravljanja saobraćajem koji imajuosnovnu namjenu informacionog centra i pružanja pomoći. Ovi objekti su planirani kod baza za održavanjeautoputa.

Prateći sadržaji za korisnike puta

Prateći sadržaji za potrebe korisnika autoputa indirektno utiču na bezbjednost saobraćaja i nivo usluge asamim tim i na konfor učesnika u saobraćaju. Oni doprinose poboljšanju ekonomskog efekta ali njihovukupan broj ne smije da utiče na osnovnu funkciju odvijanja saobraćaja autoputem.

OdmorištaOdmorišta su uređeni prostori koji služe za duže ili kraće zadržavanje korisnika autoputa i korišćenjeizvjesnih usluga i mogućnost odmora. Osim što omogućavaju sigurno i udobno putovanje i odmoručesnicima u saobraćaju oni promovišu i lokalni turizam.U koridoru Jadransko-Jnskog autoputa, odmorišta su planirana na sledećim lokacijama: Čevo, oko km 41+000 – obostrano odmorište tipa II;

Benzinske staniceBenzinske stanice su obavezni prateći sadržaji na autoputu. One osim sadržaja za opsluživanje vozila(snabdijevanje pogonskim gorivom, priborom i rezervnim djelovima, opravke vozila, pranja,...) treba daimaju i dodatne sadržaji za predah sa prostorom za piće i objedovanje i prodavnicom (hrana,osbvježavajuća pića, kozmetika,...). Uglavnom se radi o kraćim zadržavanjima putnika.U koridoru Jadransko-Jonskog autoputa, na teritoriji Crne Gore, planirane su benzinske stanice:• Čevo, oko km 41+000 – obostrano benzinsko-putnička stanica tipa I;

Plan veze autoputa sa okruženjem

Jadransko-jonski autoput treba da obezbijedi siguran, brz i udoban saobraćaj svim svojim korisnicima kao iracionalno i bezbjedno uključivanje-isključivanje sa autoputa uz obezbjeđenje povoljne pristupačnostipreko dovoljnog broja ukrštanja i denivelisanih raskrsnica.

Povezivanje Jadransko-Jonskog autoputa sa okolnom drumskom mrežom treba ostvariti preko denivelisanihraskrsnica i ukrštanjima.





Denivelisane raskrsnicePredložene su sljedeće denivelisane raskrsnice na Jadransko-Jonskom autoputu, na teritoriji Crne Gore:1) Dionica Nudo (granica sa Bosnom i Hercegovinom) – Zelenika (Podgorica)• Čevo, oko km 39+000 – veza sa planiranim magistralnim putem Cetinje- Nikšić (prema PP CG). Ukoliko sedo realizacije autoputa ne izgradi planirani magistralni put vezu ostvariti na postojeći regionalni put R15,Čekanje – Resna-Čevo-Riđani;

Alternativni putni pravciNajvažnija uloga alternativnih putnih pravaca autoputa je da omoguće odvijanje saobraćaja u istompravcu kao autoput (istok-zapad) bez naplate putarine. Za ovo se može iskoristiti postojeća i planiranamreža državnih puteva.Na dionici Nudo-Zelenika glavni alternativni putni pravci su dionice magistralnih puteva M18 (E-762)Podgorica-Nikšić, M6 (Klobuk-Nikšić), M2.3 Podgorica-Cetinje i planiranog magistralnog puta Cetinje-Nikšić, kao i dionica regionalnih puteva R1 Cetinje-Čekanje, R15 Čekanje-Čevo, R23 Danilovgrad-Markovina-Čevo, Resna- Grahovo-Nudo i dionice regionalnog puta R11 Grahovo-Vilusi koja prema PP CGtreba da dobije rang magistralnog puta.

Zaštita prirodnih vrijednosti

Trasa autoputa prolazu kroz područje budućeg nacionalnog parka Orjen i tangira područja Nacionalnihparkova Lovćen i Skadarsko jezero koje je zaštiteno i kao Ramsarsko područje i područje od značaja zaptice IBA (Important Birds Area).

Identifikovani su sljedeći potencijalni uticaji gradnje autoputa na prirodne vrijednosti:• narušavanje ravnoteže prirodne sredine pri prolasku planiranog koridora kroz područja zaštićenihprirodnih dobara ili staništa prirodnih retkosti;• smanjenje mogućnosti protoka biljnih i životinjskih vrsta, zbog presecanja ekoloških koridora planiraniminfrastrukturnim koridorom.• opasnosti od erozije, kopanja drenažnih kanala, skidanja humusnog sloja zemljišta i izgradnje asfaltnogsloja i dr.;• neposredno i posredno delovanje infrastrukturnog koridora na šume u okviru prirodnih dobara(Nacionalni park Lovćen, planirani Nacionalni park Orjen, NP Skadarsko jezero, Ćemovsko polje, kanjon

rijeke Cijevne);• presecanje migracionih kretanja populacije faune.• gubitak staništa,• fragmentacija staništa,• gubitak stabilnosti i očuvanja strukture ekosistema,• emisije štetnih materija koje se talože na biljnom pokrivaču,• emisije štetnih materija u vode i time indirektni utjecaj na biljni svijet,• uvođenje novih biljnih vrsta duž trase autoputa i poremećaj dinamičke ravnoteže prirodnih ekosistema,• ugrožavanje endemskih i zaštićenih biljnih vrsta.

Zaštita kulturnih dobara

Najznačajniji, a i neprihvatljiv negativni uticaj na kulturno-istorijsku baštinu pojavljuje se u slučaju, kadatrasa autoputa prolazi kroz područje zaštićene kulturne baštine.Tada su zauvijek ugrožena svojstva spomenika kulture i njegove zaštićene okoline.

U neposrednoj blizini trase autoputa gdje se očekuje uticaj na kulturnu baštinu nalaze se sljedećakulturna dobra:• Zgrada OŠ "Šunjo Pešikan"u Trešnjevu, Cuce je iz druge pol. XIX vijeka- III kategorija (opština Cetinje)• Crkva sv.Jovana Krstitelja, Ržani Do, Bata Cucka nastala je 1884.godine- III kategorija (opština Cetinje)

Nesumnjivo je da koridor ima pozitivan i negativan uticaj na kulturna dobra.Pozitivan uticaj koridora na nepokretna kulturna dobra ogleda se u:• Opremanju odgovarajućin područja i objekata infrastrukturom dovoljnih kapaciteta za uključivanjeinfrastrukture unutar graditeljskih i ambijentalnih celina ili objekata na magistralne pravce istih

• Režimu korišćenja i rasporedu aktivnosti, koje će se u prostoru obezbjediti radi najracionalnijepovezanosti gradskih i ambijentalnih celina ili nepokkretnih kulturnih dobara sa drugim celinama iobjektima




• Privlačenju komercijalnih investicija i turističko-rekreativnih sadržaja u zone zaštite i aktiviranjeprostora unutar ili uz ove celine i objekte uz vođenje računa o uslovima zaštite kulturnih objekata iživotne sredine• Realizovanju konkretnih konzervatorskih programa za pojedine celine i pojedinačne objekteNegativan uticaj se ogleda u:• Štetnom dejstvu intenzivnog saobraćaja, vibracija, buke, aerozagađenja i dr.

• Narušavanju pejzaža, silueta i vizura, postojećih prirodnih i stvorenih celina i ambijenata

SMJERNICE ZA SPROVOĐENJE PLANA

Smjernice za sprovođenje Plana date su kroz opšte odredbe, definisanim etapama izgradnje autoputa,smjernice za razvojnu – stratešku i regulacionu – projektnu komponentu Plana. Posebno su definisanepretpostavke za praćenje i aktivnosti na, eventualnim dopunama plana.

Stečene obaveze

Stupanjem na snagu ovog Detaljnog prostornog plana, u djelu zahvata plana, prestaju da važe: PPO Nikšić,PPO Kotor, PPO Cetinje, PPO Danilovgrad, PPO Titograda i GUP Titograda.Plan se sprovodi izdavanjem urbanističko-tehničkih uslova.

Usklađivanje drugih planova, programa i dokumentacije

Pri izradi lokalnih planova, obavezno je da se preuzmu rješenja iz ovog Detaljnog plana. Do usvajanjaglavnog projekta Jadransko-jonskog autoput u prostoru Plana, odnosno koridora, važe uslovi, mjere ismjernice definisane ovim planom.

1.1. izvodi iz drzavnih planova

Documents