2007 deprem yönetmeliği’nin 1998 deprem yönetmeliği ile karşılaştırılması ve sayısal...

5/24/2018 2007 Deprem Y netmeli i Nin 1998 Deprem Y netmeli i Ile Kar la t r lmas Ve Say sa...

http:///reader/full/2007-deprem-yoenetmeliginin-1998-deprem-yoenetmeligi-ile-karsi

STANBUL TEKNK NVERSTESFEN BLMLERENSTTS

2007 DEPREM YNETMELNN 1998 DEPREMYNETMELLE KARILATIRILMASI VE

SAYISAL RDELEMES

YKSEK LSANS TEZn. Mh. Turgay YAVUZARSLAN

HAZRAN 2007

Anabilim Dal : NAAT MHENDSL

Program : YAPI MHENDSL



STANBUL TEKNK NVERSTESFEN BLMLERENSTTS

2007 DEPREM YNETMELNN 1998 DEPREMYNETMELLE KARILATIRILMASI VE

SAYISAL RDELEMES

YKSEK LSANS TEZn. Mh. Turgay YAVUZARSLAN

(501031910)

HAZRAN 2007

Tezin Enstitye Verildii Tarih : 7 Mays 2007Tezin Savunulduu Tarih : 11 Haziran 2007

Tez Danman : Prof.Dr. Nesrin YARDIMCI

Dier Jri yeleri Prof.Dr. Glay ALTAY (B..)

Do.Dr. Cavidan YORGUN (.T..)



ii

NSZ

Bilindii zere lkemizin nemli bir blm deprem kuanda yer almaktadr.Deprem riski altnda yaayan dier lkelerde de olduu gibi, bu riski azaltmak iinlkemizde yaplan almalarn banda, depreme dayankl yaplarn nasl inaedileceini tanmlayan ynetmeliklerin hazrlanmas ve uygulanmas gelmektedir.

Hazrlam olduum bu yksek lisans tezinde, 1998 Afet Blgelerinde YaplacakYaplar Hakknda Ynetmelik ile 2007 Deprem Blgelerinde Yaplacak BinalarHakknda Ynetmeliin elik yaplarla ilgili olarak ierdikleri koul ve esaslararasndaki farkllklar belirtilmi; ve yeni ynetmelie gre tek katl bir elik endstriyaps zlmtr.

stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits naat Mhendislii BlmYap Anabilim Dal Program yksek lisans renimim sresince, deerli

fikirlerinden ve tecrbelerinden yararlanma ans bulduum, yaptm almada beniynlendiren tez danmanm deerli hocam Sayn Prof. Dr. Nesrin YARDIMCIyave yardmlarn esirgemeyen Ara. Gr. Cneyt VATANSEVER hocama en itenteekkrlerimi sunarm.

Haziran 2007 Turgay YAVUZARSLAN



iii

NDEKLER

KISALTMALAR vTABLO LSTES viEKL LSTES viiSEMBOL LSTES viiiZET xSUMMARY xi

1. GR 12. 2007 DEPREM YNETMELNN 1998 DEPREM YNETMEL

LE KARILATIRILMASI SAYISAL RDELENMES 2

2.1. Kapsam 2

2.2. Depreme Kar Gvenlik 3

2.3. elik Tayc Sistemlerin Snflandrlmas 3

2.3.1. Sneklik Dzeyi Yksek ereveler 4

2.3.2. Sneklik Dzeyi Normal ereveler 15

2.3.3. Merkezi ve Dmerkez elik aprazl Perdeler 17

2.3.4. Sneklik Dzeyi Yksek Merkezi elik aprazl Perdeler 18

2.3.5. Sneklik Dzeyi Normal Merkezi elik aprazl Perdeler 222.3.6. Sneklik Dzeyi Yksek DMerkez elik aprazl Perdeler 25

2.4. lgili Standartlar 34

2.5. Malzeme Koullar ve Emniyet Gerilmeleri 35

2.6. ArttrlmDeprem Etkileri 38

2.7. Kuvvet Kapasiteleri ve Gerilme Snr Deerleri 39

2.8. Moment Aktaran erevelerde Kiri- Kolon Birleim Detaylar 40

2.8.1. Kapsam ve Genel Hususlar 40

2.8.2. Kiri- Kolon Birleim Detaylar 41

2.8.2.1. Aln Levhal Bulonlu Birleim Detay 412.8.2.2. Takviyeli Aln Levhal Bulonlu Birleim Detay 42

2.8.2.3. Aln Levhasz Bulonlu Birleim Detay 43

2.8.2.4. Kaynakl Birleim Detay 44

2.8.2.5. Ek Balk Levhal Kaynakl Birleim Detay 45

2.8.2.6. ZayflatlmKiriEnkesiti Kaynakl Birleim Detay 46



iv

3. SAYISAL UYGULAMA 48

3.1. Tek Katl elik Yaplar 48

3.2. Bir Dorultuda Sneklik Dzeyi Yksek Kafes Kirili erevelerden, Dier

Dorultuda Sneklik Dzeyi Yksek elik aprazl Perdelerden Oluan Tek Katl

elik Endstri Binas 50

3.2.1. Dey Ykler 53

3.2.2. Deprem Karakteristikleri 53

3.2.3. Rzgr Ykleri 54

3.2.4. Kar Ykleri 55

3.2.5. Trapez Sac Yk 55

3.2.6. Ak Ykleri 55

3.2.7. Deprem Ykleri 56

3.2.8. Ak Hesab 56

3.2.9. st Balk Hesab 57

3.2.10. Alt Balk Hesab 57

3.2.11. (y) Dorultusundaki Merkezi apraz Sisteminin Analizi 58

3.2.11.1. Merkezi apraz Sisteminin Rzgr Ykleri in Hesab 58

3.2.11.2. Merkezi apraz Sisteminin Deprem Ykleri in Hesab 60

3.2.12. Kolonlarn Boyutlandrlmas 62

3.2.13. at ve Dey Dzlem apraz Sistemi Elemanlarnn

Boyutlandrlmas 64

3.2.14. at ve Dey Dzlem apraz Sistemi Birleim Detaylarnn

Tasarm 66

3.2.15. Kolonlarn Temel Balant Detaynn Tasarm 69

3.2.16. Bir Dorultuda Sneklik Dzeyi Normal erevelerden, Dier

Dorultuda Sneklik Dzeyi Normal elik aprazl Perdelerden Oluan Tek

Katl elik Endstri Binas 73

3.2.16.1. Deprem Karakteristikleri 74

3.2.16.2. Dzensizliklerin Kontrol 75

3.2.16.3. Yk Birleimleri 75

3.2.16.4. Sistem Analizleri 76

4. DEERLENDRME VE SONULAR 78

KAYNAKLAR 84

ZGEM 85



v

KISALTMALAR

ABYYHY: Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda YnetmelikDBYBHY: Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik



vi

TABLO LSTES

Sayfa no

Tablo 2.1:Enkesit koullar........ 5Tablo 2.2: DaArttrma Katsaylar.. 37Tablo 2.3: Bytme Katsaylar.. 38Tablo 2.4: Aln Levhal Bulonlu Kiri Kolon Birleim

Detaylarnn Uygulama Snrlar .. 42Tablo 2.5: Takviyeli Aln Levhal Bulonlu Kiri Kolon

Birleim Detaynn Uygulama Snrlar 43

Tablo 2.6: Aln Levhasz Bulonlu Kiri KolonBirleim Detaynn Uygulama Snrlar 44

Tablo 2.7: Kaynakl Kiri Kolon Birleim DetaynnUygulama Snrlar. 45

Tablo 2.8: Ek Balk Levhal Kaynakl Kiri KolonBirleim Detaynn Uygulama Snrlar 46

Tablo 2.9: ZayflatlmKiriEnkesiti KaynaklKiri Kolon Birleim Detaynn Uygulama Snrlar. 47

Tablo 3.1:Kafes KiriMetraj 72Tablo 3.2:Ak Metraj... 72Tablo 3.3:at apraz sistemi Metraj... 72Tablo 3.4:Dey Dzlem Merkezi apraz Sistemi Metraj... 73Tablo 3.5:Kolon Metraj 73Tablo 3.6:ereve Kirilerinin Metraj.. 76Tablo 3.7:ereve Kolonlarnn Metraj 76Tablo 3.8:at apraz Sistemi Metraj.. 76Tablo 3.9:Dey Dzlem Merkezi apraz sistemi Metraj ... 77



vii

EKL LSTES

Sayfa no

ekil 2.1 : Kolonlarn Kirilerden Gl Olmas Koulu.. 6ekil 2.2 : Kolon KiriBirleim Detay.. 9ekil 2.3 : Takviye Levhalar. 10ekil 2.4 : elik aprazlar. 18ekil 2.5 : BaKirii Dnme As 29ekil 2.6 : Aln Levhal Bulonlu Birleim Detay.. 41ekil 2.7 : Takviyeli Aln Levhal Bulonlu Birleim Detay.. 42

ekil 2.8 : Aln Levhasz Bulonlu Birleim Detay 43ekil 2.9 : Kaynakl Birleim Detay. 45ekil 2.10: Ek Balk Levhal Kaynakl Birleim Detay46ekil 2.11: ZayflatlmKiriEnkesiti Kaynakl Birleim Detay. 47ekil 3.1 : Tek Katl elik Yaplar. 49ekil 3.2 : Genel Sistem Grn 50ekil 3.3 : at Sistem Plan... 51ekil 3.4 : Tipik ereve Enkesiti.. 52ekil 3.5 :Cephe Sistem Grn 53ekil 3.6 :Rzgar Yklemesi. 54ekil 3.7 :Cephe Kolonlarnn Rzgar Ykleri ve Mesnet Tepkileri 59ekil 3.8 :at ve Dey Dzlem aprazlarna Etkiyen Rzgar Ykleri.. 60ekil 3.9 :at ve Dey Dzlem aprazlarna Etkiyen Deprem Ykleri 61



viii

SEMBOL LSTES

Aadaki simgelerin kullanld boyutlu ifadelerde, kuvvetler Newton [N],uzunluklar milimetre [mm], alar radyan [rad] ve gerilmeler MegaPascal[Mpa]=[N/mm2] birimindedir.

A :Enkesit alanAk :Kesme alanAnet : Net enkesit alanB :Genilikbcf :Kolon kesitinin balk genilii

bbf :Kirikesitinin balk geniliiD :Dairesel halka kesitlerde dapDa :Akma gerilmesi arttrma katsaysdb :Kirienkesit yksekliidc :Kolon enkesit yksekliiE :Deprem yk simgesiEs :Yap elii elastisite modlE :Bakirii boyuG :Sabit yk simgesiHort :Dm noktasnn stndeki ve altndaki kat yksekliklerinin ortalamash :Gvde levhas yksekliihi :Binann iinci katnn kat yksekliilb :Kiriin yanal dorultuda mesnetlendii noktalar arasndaki uzaklkln :Kiriularndaki olas plastik mafsal noktalar arasndaki uzaklkMd :Dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eilmemomentiMp :Eilme momenti kapasitesiMpa :Kolonun alt ucunda hesaplanan moment kapasitesiMpi :Kiriin sol ucu ide hesaplanan pozitif veya negatif moment kapasitesiMpj : Kiriin saucu jde hesaplanan pozitif veya negatif moment kapasitesiMpn :ndirgenmemimoment kapasitesiMp :Kolonun st ucunda hesaplanan moment kapasitesiMvi : Kiriin sol ucu ideki olas plastik mafsaldaki kesme kuvvetinden dolay

kolon yznde meydana gelen ek eilme momentiMvj : Kiriin sa ucu jdeki olas plastik mafsaldaki kesme kuvvetinden dolaykolon yznde meydana gelen ek eilme momentiNbp :Eksenel basn kapasitesiNp :Eksenel ekme kapasitesiNd :Dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eksenelkuvvetQ :Hareketli yk simgesiR :Tayc sistem davrankatsays



ix

ry : Kiribalnn ve gvdenin 1/5inin yanal dorultudaki atalet yarapt :Kalnlktbf :Kirikesitinin balk kalnltcf :Kolon kesitinin balk kalnltmin :Kayma blgesindeki en kk levha kalnltp : Takviye levhalar dahil olmak zere, kayma blgesindeki toplam levha

kalnltt :Takviye levhas kalnltw :Gvde kalnlu :Kayma blgesi evresinin uzunluuVd : Dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan kesmekuvvetiVdy :Kiriin kolona birleen yznde dey yklerden meydana gelen basit kirikesme kuvvetiVe :Kolon-kiribirleim blgesinin gerekli kesme dayanmVke :Kayma blgesinin gerekli kesme dayanmVik : ereveli veya perdeli-ereveli sistemlerin erevelerinde, binann iincikatndaki tm kolonlarda, gz nne alnan deprem dorultusunda hesaplanan kesme

kuvvetlerinin toplamVis : ereveli veya perdeli-ereveli sitemlerin erevelerinde, binann iincikatnda Denklem 2.1in hem alttaki hem de stteki dm noktalarnda salandkolonlarda, gz nne alnan deprem dorultusunda hesaplanan kesme kuvvetlerinintoplamVp :Kesme kuvveti kapasitesiVpn :ndirgenmemikesme kuvveti kapasitesiWp : Plastik mukavemet momentii : Herhangi bir iinci katta hesaplanan Vis/Vikorani :Binann iinci katndaki greli kat telemesip :Bakirii dnme aso :Bytme katsaysa :Yap eliinin akma gerilmesibem : Elemann narinliine bal olarak, TS-648e gre hesaplanan basn emniyetgerilmesiem :Emniyet gerilmesip : Greli kat telemesi as



x

2007 DEPREM YNETMELNN 1998 DEPREM YNETMELLEKARILATIRILMASI VE SAYISAL RDELEMES

ZET

Yksek lisans tezi olarak sunulan bu almann temel amac, 1998 ABYYHY ile2007 DBYBHY lerin elik yaplar ile ilgili ierdikleri kavram ve kabuller asndanfarkl yanlarn ortaya koymak; ve bu farkllklar tek katl bir elik yap zerinde

irdelemektir.almann ilk blmlerinde, her iki ynetmelik genel olarak incelenmi, ve yeniynetmelikte yer alan fakl kavramlar karlatrmal olarak irdelenmitir.

elik tayc sistemler her iki ynetmelie gre snflandrlm; birbirine denk gelensistemler arasndaki benzerlik ve farkllklar ortaya konmutur.

Her iki ynetmelikte, verilen deprem ykleri ve hesap kurallarnda kullanlanstandartlar belirtilmi, birleim elemanlar ile ilgili olarak belirtilen kurallarn dndaverilen dier hususlar iin TS 648 ve TS 3357deki kurallara uyulaca ifadeedilmitir.

Malzeme koullar ve emniyet gerilmeleri, arttrlm deprem etkileri, i kuvvet

kapasiteleri ve gerilme snr deerleri balklar altnda her iki ynetmelik arasndakifarklar belirtilmitir.

almann ilerleyen blmlerinde, 1998 Afet Blgelerinde Yaplacak YaplarHakknda Ynetmelikte olmayan fakat yeni ynetmelikte kapsaml bir ekildedeinilen Moment Aktaran erevelerde Kiri Kolon Birleim Detaylarirdelenmitir.

almann son blmnde tek katl elik yaplar hakknda genel bir bilgi verilmi,ve bir endstri yaps 2007 Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar HakkndaYnetmelik esas alnarak zlmtr. Yapnn tasarm ve zmlenmesi srasndaSAP 2000 bilgisayar program kullanlm ve sonulara ilikin deerlendirmeleryaplmtr.



xi

COMPARISON OF TURKISH EARTHQUAKE DESIGN CODE IN 2007 ANDTHAT IN 1998 AND NUMERICAL INVESTIGATION

SUMMARY

The main purpose of this study, which is presented as M.Sc thesis, is to find out thedifferences in concepts, and assumptions of the existing design specifications forstructures built in disaster areas (i.e Turkish Earthquake Design Code in 1998 and

Turkish Earthquake Design Code in 2007). And the behaviour of a single-storey steelstructures, using these design codes has been investigated.

At the beginning of this study, both design code have been examined in a generalmeaning. And new concepts in Turkish Earthquake Design Code in 2007 have beeninvestigated in an comperative way.

Steel frames are classified according to the both specifications; similarities anddifferences are mentioned.

Seismic loads and the standarts which are used in calculation rules are given in bothspecifications. It is also mentioned that except teh rules about connection elements,TS 648 and TS 3357 rules are used.

The differences between specifications in material conditions, allowable stresses,modified earthquake effects, internal load capacity and tension limits are mentioned.

Moreover; the details of beam column connection in moment distributed frameswhich is not mentioned specifications for structures to be built in disaster areas in1998 is investigated.

Finally, comprehensive information is given about single storey steel suructures andan ndustrial steel structure is solved according to specifications for structures to bebuilt in disaster areas in 2007. While designing and solving the structure SAP2000 isutilized; and evaluations are made accordingly.



1

1. GRBu almada 1998 Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik ve

2007 Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelikte elik binalar

iin depreme dayankl tasarm kurallar incelenmitir.

1995 ylnda oluturulan bir komitenin youn almalar sonucu, Mays 1996da

yeni ABYYHY Resmi Gazetede yaynlanm ve bir yl boyunca tartmaya

almtr.

1998 Deprem Ynetmelii (ABYYHY) gerek bilim adamlarndan gerekse

mhendislik kamuoyundan gelen youn tepkilere hedef olmu, bunun zerine

ynetmelik yeniden ele alnm, belirli blmleri, dzeltilmi, ve son ekli Eyll

1997 de yaynlanarak 1 Ocak 1998de yrrle girmitir.

Ynetmelik, dnyadaki ve yurdumuzdaki Deprem Mhendislii gelimelerinin pek

ounu kapsayan adave olumlu yaklamlar iermektedir.

Ancak 1996 taslanda olduu gibi, 1998 Deprem Ynetmeliinde de bir ok

maddede ileriki veya gerideki blm, alt ksm ve maddelere ardk gndermeler

yaplmakta, bu olumsuz zellik ynetmeliin anlalabilir olma niteliine genilde zarar vermektedir.

2007 Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmeliin (DBYBHY)

hazrlanmasnda 1999 Marmara depreminin olumsuz etkileri gz nne alnm,

yabanc ynetmeliklerden de faydalanlarak kapsaml bir deprem ynetmelii

hazrlanmtr.

Yeni ynetmeliin elik yaplar ile ilgili olan ksmnda, yapy oluturacak

elemanlarn enkesit koullarndan birleim elemanlarnn detaylarna varncaya kadar

yap pek ok ynden irdelenmi ve ihtiyalara cevap veren bir ynetmelik olduu

ispatlanmtr.



2

2. 2007 DEPREM YNETMELNN 1998 DEPREM YNETMELLE KARILATIRILMASI VE SAYISAL RDELEMES

Bu blmde 2007 Deprem Ynetmelii ve 1998 Deprem Ynetmeliinde yer alan

yapsal nitelikli temel kavram ve kurallar karlatrlm, ayrca 2007 Deprem

Ynetmeliinin baz nemli maddelerinin AISC 2002 ve AISC 2005 ile benzerlik ve

farkllklar ele alnmtr.

2.1Kapsam2007 Deprem Ynetmeliinde, deprem blgelerinde yaplacak tm elik binalarn

tayc sistem elemanlarnn boyutlandrlmas ve birleimlerinin dzenlenmesi, bu

konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, belirtilen zel

kurallara uyularak yaplaca aka vurgulanmve kapsam iindeki elik binalarn

yatay yk tayc sistemlerinin sadece elik erevelerden, sadece merkezi veya d

merkez elik aprazl perdelerden veya erevelerin, elik aprazl perdeler ya da

betonarme perdelerle birleiminden olabilecei belirtilmitir. Ayrca betonarme

demelerin elik kiriler ile kompozit olarak alt elik tayc sistemler de bu

blmn kapsam iine alnmtr.

Bu maddede bahsedilen elik binalar 2007 DBYBHYte Tablo 2.5ksmnda verilen

elik binalardr. Bunlar:

Deprem yklerinin tamamnn erevelerle tand binalar Deprem yklerinin tamamnn stteki balantlar mafsall olan kolonlar

tarafndan tand binalar

Deprem yklerinin tamamnn aprazl perdeler veya yerinde dkmebetonarme perdeler tarafndan tand binalar

aprazlarn merkezi olmas durumu aprazlarn dmerkez olmas durumu



3

Betonarme perdelerin kullanlmas durumu Deprem yklerinin ereveler ile birlikte aprazl elik perdeler veya yerinde

dkme betonarme perdeler tarafndan tand binalar

aprazlarn merkezi olmas durumu aprazlarn dmerkez olmas durumu Betonarme perdelerin kullanlmas durumu

Buna karn, 1998 Deprem Ynetmeliinde merkezi veya dmerkez elik aprazl

perdeler yerine elik aprazl perdeler denilmekte olup kompozit yaplara ise hi

deinilmemitir. Dier tayclarda ise herhangi bir farkllk yoktur.

2.2Depreme Kar GvenlikHer iki ynetmelikte de, tm dnyada kabul gren, yapnn sk ve kk iddetteki

depremleri elastik snrlar iinde kalarak, orta iddetteki depremleri tayc sistemde

kolayca onarlabilecek nemsiz hasarlarla, ok seyrek ve iddetli depremleri de can

kaybna yol amadan atlatmas ilkesi benimsenmi, belirli bir gvenlik daima

amalanmtr.

2.3elik Tayc Sistemlerin Snflandrlmas2007 Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelikte elik tayc

sistemler:

1. Sneklik Dzeyi Yksek ereveler2. Sneklik Dzeyi Normal ereveler3. Sneklik Dzeyi Yksek Merkezi elik aprazl Perdeler4. Sneklik Dzeyi Normal Merkezi elik aprazl Perdeler5. Sneklik Dzeyi Yksek Dmerkez elik aprazl Perdeler

olmak zere besnfa ayrld halde;

1998 Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelikte (ABYYHY)

elik tayc sistemler:



4

1. Sneklik Dzeyi Yksek ereveler2. Sneklik Dzeyi Normal ereveler3. Sneklik Dzeyi Yksek elik aprazl Perdeler4.

Sneklik Dzeyi Normal elik aprazl Perdeler

olmak zere drt snfa ayrlmtr.

2.3.1 Sneklik Dzeyi Yksek ereveler Enkesit koullar Sneklik dzeyi yksek erevelerin kiri ve kolonlarnda, balk

genilii/kalnl ve gvde ykseklii/kalnl oranlarna ilikin kurallar

Tablo 2.1de verilmitir.

Sneklik dzeyi yksek erevelerin, yerel burkulmasnn nlenmesi, ve

sismik yklere maruz kaldnda inelastik deformasyonlara kar

koyabilmesi gerekmektedir. nk, yerel burkulma kolon, kiri gibi

tayc elemanlarn yk tama kapasitelerinde nemli kayplara yol

amaktadr. nelastik deformasyonlarn byk ksmnn, az miktarda

kolonun kayma blgesinde ve kirite plastik mafsal ad verilen blgelerde

dnme eklinde olmas beklenmektedir.

Ayrca, kolonlar, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan eksenel kuvvet

ve eilme momentleri altnda gerekli gerilme kontrollerini salamalar yannda,

birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde arttrlm ykleme durumlarndan

oluan eksenel basn ve ekme kuvvetleri altnda da (eilme momentleri gz nne

alnmakszn) yeterli dayanm kapasitesine sahip olacaklar belirtilmitir.



5

Tablo 2.1 : Enkesit Koullar

Snr Deerler

Eleman TanmNarinlikOranlar Sneklik Dzeyi

Yksek SistemSneklik DzeyiNormal Sistem

Eilme etkisindekiIKesitleriUKesitleri

b/t asE /3.0 asE /5.0

Eilme etkisindekiI kesitleriU kesitleri

h/tw asE /2.3 asE /0.5

Basn etkisindekiT kesitleri

L kesitleri

h/tw asE /3.0 asE /5.0

10.0/ AN ad iin

A

NE

a

d

as

7.11/2.3

10.0/ AN ad iin

A

NE

a

d

as

7.11/0.5 Eilme ve eksenelbasn etkisindeki

I kesitleriU kesitleri

h/tw10.0/ >AN ad iin

A

NE

a

d

as

1.2/33.1

10.0/ >AN ad iin

A

NE

a

d

as

1.2/08.2

Eilme veya eksenelbasn etkisindeki

dairesel halkakesitler (borular)

D/ta

sE

05.0

a

sE

08.0

Eilme veya eksenelbasn etkisindekidikdrtgen kutu

kesitler

b/tveyah/tw

asE /7.0 asE /2.1

Tanmlar

b : Ikesitlerde yarm balk geniliiI,Ukesitleri ve dikdrtgen kutu kesitlerde balk genilii

h : I, U, T, kesitleri ve dikdrtgen kutu kesitlerde gvde yksekliiLkesitlerinde byk kenar uzunluu

D : dairesel halka kesitlerde (borularda) dapt : I, U, Tkesitleri ve dikdrtgen kutu kesitlerde balk kalnl, halka

kesitlerde (borularda) kalnlktw : I, U, T, Lkesitleri ve dikdrtgen kutu kesitlerde gvde kalnl



6

Kolonlarn kirilerden daha gl olmas koulu ereve tr sistemlerde veya perdeli ereveli sistemlerin

erevelerinde, gz nne alnan deprem dorultusunda her bir

kolon-kiri dm noktasna birleen kolonlarn moment kapasitelerinin

toplam, o dm noktasna birleen kirilerin moment kapasiteleri

toplamnn 1.1Dakatndan daha byk olacaktr.

(Mpa+Mp) 1.1Da(Mpi+ Mvi+ Mpj+ Mvj) (2.1)

Bu denklemdeki Mvive Mvjterimleri, zayflatlmkirienkesitleri kullanlmas

veya kiriularnda guseler oluturulmas halinde, kiriularndaki olas plastik

mafsallardaki kesme kuvvetlerinden dolay, kolon yznde meydana gelen ek

eilme momentlerini gstermektedir. Plastik momentlerin kirilerin kolon

yzndeki kesitlerinde olumas halinde, bu terimler sfr deerini almaktadr.

ekil 2.1 : Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulu

Gl kolon zayf kiri prensibi, yapda oluacak plastik mafsallarn ncelikle

kirilerde olumasn salayarak, yapnn gmeden nce byk deformasyonlar

yaparak can gvenlii asndan zaman kazanlmasn salamak iin uygulanan

bir prensiptir.Depremin her iki yn iin elverisiz sonu verecek ekilde ayr ayr

uygulanacaktr. Kolon eilme momenti kapasitelerinin hesabnda, depremin yn

ile uyumlu olarak bu moment kapasitelerini en kk yapan tasarm eksenel

kuvvetleri gz nne alnacaktr.



7

Depremin x ve y dorultusundan etkimesine bal olarak Denklem (2.1)e gre

korunumlu tarafta kalmak iin kolon eilme momenti kapasitesini en kk

yapan normal kuvvete gre kontrol yaplr. Kolon eilme momenti kapasitesini

en kk yapan normal kuvvet Denklem (2.1)i salarsa kolon eilme momenti

kapasitesinin daha byk olduu durumda bu koul salanmolur.

Tek katl binalarda ve ok katl binalarn kolonlar st kata devametmeyen dm noktalarnda Denklem (2.1)in salanp salanmadna

baklmayacaktr.

Kolonlarn kirilerden daha gl olas koulunun baz kolonlardasalanamamas durumunda, sadece erevelerden veya perde ve

erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerde, gz nne alnan

deprem dorultusunda binann herhangi bir iinci katnda

i = Vis/Vik0.70 denkleminin salanmas koulu ile, ilgili katn alt veya

stndeki baz dm noktalarnda Denklem (2.1)in salanamam

olmasna izin verilebilir.

i = Vis/Vik 0.70 denkleminin salanmas durumunda 0.70< i< 1.00aralnda, Denklem (2.1)in hem alttaki, hem de stteki dm

noktalarnda saland kolonlara etkiyen eilme momenti ve kesme

kuvvetleri (1/ i) oran ile arplarak arttrlacaktr. Denklem (2.1)i

salamayan kolonlar, kesitlerinde oluan dey yk ve deprem etkileri

altnda hesaplanacaktr.

Herhangi bir katta i = Vis/Vik 0.70 denkleminin salanamamasdurumunda, sadece erevelerden veya perde ve erevelerin

birleiminden oluan tayc sistemlerdeki tm ereveler Sneklik

Dzeyi Normal ereve olarak gz nne alnacak ve tayc sistem

davrankatsays deitirilerek hesap tekrarlanacaktr.

Kiri-Kolon Birleim Blgeleri Sneklik dzeyi normal erevelerin moment aktaran kiri-kolon

birleimlerinde aadaki koulun bir arada salanmas gerekmektedir:

1. Birleim en az 0.04 radyan greli kat telemesi asn (greli kattelemesi/kat ykseklii) salayacaktr. Bunun iin, deneysel



8

ve/veya analitik yntemlerle geerlilii kantlanm detaylar

kullanlacaktr.

2. Birleimin kolon yzndeki gerekli eilme dayanm, birleen kiriineilme momenti kapasitesinin 0.80x1.1Da katndan daha az

olmayacaktr. Ancak bu dayanmn st limiti, dm noktasna

birleen kolonlar tarafndan sz konusu birleime aktarlan en byk

eilme momenti ile uyumlu olacaktr. Ayrca dey ykler ve

deprem yk azaltma katsaysnn R=1.5 deeri iin hesaplanan

deprem yklerinin ortak etkisi altnda meydana gelen ek eilme

momentini amayacaktr. Zayflatlm kiri enkesitleri kullanlmas

veya kiriularnda guseler oluturulmas halinde, kolon yzndeki

eilme momenti kapasitesi, kiriplastik momenti ile kiriucundaki

olas plastik mafsaldaki kesme kuvvetinden dolay kolon yznde

meydana gelen ek eilme momenti toplanarak hesaplanacaktr.

Bu madde ile ilgili olarak AISC 2002 ve AISC 2005de birleimin kolon

yzndeki gerekli eilme dayanmnn, balanan kiriin 0.04 greli kat

telenmesi as ile plastik eilme dayanmnn en az %80ine eit

olmas gerektii belirtilmitir.

3. Birleimin gerekli Vekesme kuvveti dayanm

n

pjpi

adyel

MMDVV

)(1.1

+= (2.2)

ile hesaplanacaktr.

Birleimin tama kapasitesinin hesabnda 2007 Deprem YnetmeliiMadde 4.2.5te verilen gerilme snr deerleri kullanlacaktr.

Kiri-kolon birleim detaynda, kolon ve kiri balklarnn snrladkayma blgesi, aadaki koullar salayacak ekilde

boyutlandrlmaldr:

1. Kayma blgesinin gerekli Vke kesme kuvveti dayanm, dmnoktasna birleen kirilerin kolon yzndeki eilme momenti



9

kapasiteleri toplamnn 0.80 katndan meydana gelen kesme kuvvetine

eit olarak alnacaktr.

=

ortb

pkeHd

MV11

8.0 (2.3)

ekil 2.2 : Kolon KiriBirleim Detay

2. Kayma blgesinin Vpkesme kuvveti kapasitesi

+=

pcb

cfcf

pcaptdd

tbtdV

2316.0 (2.4)

denklemi ile hesaplanacaktr. Kayma blgesinin yeterli kesme

dayanmna sahip olabilmesi iin

VpVke (2.5)

koulunun salanmas gerekmektedir. Bu koulun salanmamas

halinde, gerekli miktarda takviye levhas kullanlacak veya kayma

blgesine kegen dorultusunda berkitme levhalar eklenecektir.

Kolon gvde levhasnn ve eer kullanlm ise takviye levhalarnn herbirinin en kk kalnl

tminu/180 (2.6)



10

koulunu salamaldr.

Bu koulun salanmad durumlarda takviye levhalar ve kolon

gvde levhas birbirlerine kaynakla balanarak birlikte almalar

salanacak ve levha kalnlklar toplamnn Denklem 2.6y salad

kontrol edilecektir.

takviye levhalar

tmin= min (t,tmin)

(a) (b)ekil 2.3 : Takviye Levhalar

Burada (a) kesitinde kaynak gsterilen yerde kaynak yapmak uygun deildir.

nk profilin boyun blgeleri profilin entik dayanmnn olduka dk

olduu blgelerdir. AISC 2002de de belirtildii zere genibalkl ve balk

gvde birleiminde ovallik olan elemanlarda belirli bir blgede dayanmda

azalma olduu fark edilmi, bu durum deneysel almalarla kantlanmtr.

Kayma blgesinde takviye levhalar kullanlmas halinde, bu levhalarnkolon balk levhalarna balanmas iin tam penetrasyonlu kt kaynak

veya ke kayna kullanlacaktr. Bu kaynaklar takviye levhas

tarafndan karlanan kesme kuvvetini gvenle aktaracak ekilde kontrol

edilecektir. Bu hesapta 2007 Deprem Ynetmelii Madde 4.2.5te verilenkaynak gerilme kapasiteleri kullanlacaktr.

Moment aktaran kiri-kolon birleim detaylarnda, kolon gvdesinin heriki tarafna, kiribalklar seviyesinde sreklilik levhalar konularak kiri

balklarndaki ekme ve basn kuvvetlerinin kolona (ve iki tarafl kiri-

kolon birleimlerinde komu kirie) gvenle aktarlmas salanacaktr.



11

Buradaki sreklilik levhalar, moment kuvvet iftine dntrldnde elde

edilen ekme ve basn kuvvetlerini kolonda herhangi bir yerel burkulma ve

buruma olmadan kolona aktarabilmek iin gereklidir.

1. Sreklilik levhalarnn kalnlklar, tek tarafl kiri birleimlerindebirleen kiriin balk kalnlndan, kolona iki taraftan kiri

birlemesi durumunda ise birleen kirilerin balk kalnlklarnn

bynden daha az olmayacaktr.

Srekliliin salanmasnda problem yaanmamas, kuvvet aktarmnn

sorunsuz salanabilmesi ve kayma blgesinde herhangi bir yerel

burkulma yaanmamas iin sreklilik levhalarnn minimum kalnl

kiribalk kalnlna eit olmaldr.

2. Sreklilik levhalarnn kolon gvde ve balklarna balants iin tampenetrasyonlu kt kaynak kullanlacaktr. Sreklilik levhasnn kolon

gvdesine balants iin ke kayna da kullanlabilir. Ancak bu

kaynan, sreklilik levhasnn kendi dzlemindeki kesme

kapasitesine eit bir kuvveti kolon gvdesine aktaracak boy ve

kalnlkta olmas gereklidir.

3. Kolon balk kalnlnnbfbfcf tbt 54.0 (2.7)

ve

6bf

cf

bt (2.8)

koullarnn her ikisini de salamas durumunda sreklilik levhasna

gerek olmayabilir.

Kolon ve KiriEkleri Tam penetrasyonlu kt kaynakl veya bulonlu olarak yaplan kolon

eklerinin kolon-kiribirleim yerinden en az net kat yksekliinin 1/3

kadar uzakta olacaktr. Ke kayna ile veya tam penetrasyonlu olmayan

kt kaynakla yaplan eklerde bu uzaklk 1.20mden az olmayacaktr.



12

1. Kolon kesit tesirleri dnld zaman (moment diyagram)ekin, momentin kk olduu yerlerde yaplmas en uygun zm

olmaktadr.

2. AISC 2002de ve AISC 2005te bu snr deerler ayn olarakverilmitir. Ayrca bunlara ek olarak AISC 2002 ve AISC 2005te

kolon temiz yksekliinin 2.4mden az olmas durumunda ekin

ortaya yaplabileceinden bahsedilmektedir.

3. Ayrca AISC 2002de ve AISC 2005te bu snrlarn yan sraekme etkisindeki tam penetrastonlu olmayan kt kaynakla

yaplan eklerin dizayn dayanmnn gerekli dayanmn %200ne

eit olmas gerektii belirtilmitir.

Kiri ekleri, kolon-kiribirleim kesitinden en az kiriyksekliinin ikikat kadar uzakta yaplmaldr.

Kiri eklerinde de kolon eklerindeki duruma benzer olarak momentin

kk olduu yerlerde ek yapmak en uygun zm olmaktadr.

Kolon ve kiri eklerinin eilme kapasitesi, eklenen elemann eilmekapasitesinden, kesme kuvveti kapasitesi ise Denklem (2.2)de verilen

deerden az olmayacaktr. Ayrca, birinci ve ikinci derece deprem

blgelerinde, kolon eklerinin eksenel kuvvet kapasiteleri 2007 DepremYnetmelii Denklem 4.1a ve Denklem 4.1b ile hesaplanan eksenel

basn ve ekme kuvvetleri altnda da (eilme momentleri gz nne

alnmakszn) yeterli olacaktr. Ek elemanlarnn tama glerinin

hesabnda 2007 Deprem Ynetmelii Madde 4.2.5te verilen kaynak ve

bulon gerilme snr deerleri kullanlacaktr.

KiriBalklarnn Yanal Dorultuda Mesnetlenmesi Kirilerin st ve alt balklar, yanal dorultuda mesnetlenecektir.

Kirilerin yanal dorultuda mesnetlendii noktalar arasndaki lbuzakl

a

sy

b

Erl

086.0 (2.9)

koulunu salamaldr. Ayrca tekil yklerin etkidii noktalar, kiri

enkesitinin ani olarak deitii noktalar ve sistemin dorusal olmayan



13

ekildeitirmesi srasnda plastik mafsal oluabilecek noktalar da yanal

dorultuda mesnetlenecektir.

Kirilerin yanal dorultuda mesnetlenmesinin amac, yanal burkulmay

nlemektir. Elemann tekrarl ykler altnda yanal burkularak devre d

kalmasn nlemek iin ve daha fazla enerji yutmasn salamak iin kirilerin

belli aralklarla yanal dorultuda mesnetlenmesi gerekmektedir. Ayrca tekil

yklerin etkidii ve ani kesit deiimi olan zel noktalarda nlem olarak

kirilerin yanal dorultuda mesnetlenmeleri gerekmektedir.

AISC 2002 ve AISC 2005te de kiribalklarnn yanal mesnetlenmesi ile ilgili

olarak ayn snr deerler verilmitir.

Yanal dorultudaki mesnetlerin gerekli basn ve ekme dayanm, kiribalnn eksenel ekme kapasitesinin 0.02sinden daha az olmayacaktr.

Betonarme demelerin elik kiriler ile kompozit olarak alt eliktayc sistemlerde, kirilerin betonarme demeye balanan balklarnda

yukardaki koullara uyulmas zorunlu deildir.

Kompozit demelerde, demenin yatayda ok byk rijitlie sahip olmas

nedeniyle kiribalklarnn tutulmasnda yeterli gelmektedir.

1998 ABYYHYte Sneklik Dzeyi Yksek erevelerin kesit hesaplarnn

TS 648e gre emniyet gerilmeleri yntemiyle yaplsa bile, tm ereveelemanlarnda balk genilii/kalnl ve gvde derinlii/kalnl oranlar iin

TS 4561e uyulaca belirtilmitir.

Bu ynetmelikte de, Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulu bal

bulunmakta ancak, 2007 DBYBHYte Denklem (2.1)de tanmlanan Da arttrma

katsaylar tanmlanmamaktadr. Kolonlarn kirilerden daha gl olmas koulunun

baz kolonlarda salanamamas durumunda:

Sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluantayc sistemlerde, gz nne alnan deprem dorultusunda binann

herhangi bir iinci katnda, i = Vis/Vik 0.70 denkleminin salanmas

koulu ile, ilgili katn alt veya stndeki baz dm noktalarnda

Denklem (2.1)in salanmamolmasna izin verilebilir.



14

i = Vis/Vik 0.70 denkleminin salanmas durumunda, 0.70< i



15

Her iki ynetmelikte de yer alan gl kolon zayf kiri prensibi yapda oluacak

plastik mafsallarn nce kirilerde yer almasna ynelik nlemlerdir.

2007 DBYBHYte, FEMA 350, AISC 2002, AISC 2005den de yararlanlarak

sneklii arttrc ilave koullar getirilmekte ve konstrktif kurallar verilmektedir.

Tayc sistem davrankatsaylar arasnda fark yoktur.

2.3.2 Sneklik Dzeyi Normal ereveler Enkesit koullar Sneklik dzeyi normal erevelerin kiri ve kolonlarnda, balk

genilii/kalnl ve gvde ykseklii/kalnl oranlarna ilikin koullar

Tablo 2.1de verilmitir. Ancak, en ok iki katl binalarda, gerekli yerel

burkulma kontrollerinin yaplmas koulu ile, bu snrlarn almasna izin

verilebilecei belirtilmitir.

Sneklik dzeyi normal erevelerde de yerel burkulmann nlenmesi

gerekmektedir. nk yerel burkulma kolon, kiri gibi tayc elemanlarn

yk tama kapasitelerinde nemli kayplara yol aar. Ancak sneklik dzeyi

yksek olan erevelerde olduu kadar sismik enerji yutma kapasitesine sahip

olmadklar iin ve inelastik deformasyonlara fazla kar koyamadklar iin

sneklik dzeyi yksek erevelere gre snrlar belirlenirken daha esnek

davranlmtr. Sneklik dzeyi yksek erevelerin kolonlar iin verilen koullar

sneklik dzeyi normal ereveler iin de geerlidir.

Sneklik dzeyi normal erevelerde, sneklik dzeyi yksek ereveleriin geerli olan kolonlarn kirilerden daha gl olmas koulu ve

kolonlarn kirilerden daha gl olmas koulunun baz kolonlarda

salanamamas durumundaki koullara uyulmas zorunlu deildir.

Kiri-Kolon Birleim Blgeleri Sneklik dzeyi normal erevelerin moment aktaran kiri-kolon

birleimlerinde dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan i

kuvvetler altnda gerekli gerilme kontrolleri yaplacaktr. Ayrca

birleimin tama kapasitesi, aada tanmlanan i kuvvetlerden kk

olanlarn da salayacaktr.



16

1. Kolona birleen kiriin daha nce tanmlanan eilme momentikapasitesi ve Denklem (2.2) ile hesaplanan gerekli kesme kuvveti

dayanm

2. Arttrlm ykleme durumlarndan dolay kolon yznde meydanagelen eilme momenti ve kesme kuvveti

Birleimin tama kapasitesinin hesabnda 2007 Deprem YnetmeliiMadde 4.2.5te verilen gerilme snr deerleri kullanlacaktr.

Kiri-kolon birleim detaynda kolon ve kiri balklarnn snrladkayma blgesi aadaki koullar salayacak ekilde boyutlandrlacaktr:

1. Kayma blgesinin Vkegerekli kesme kuvveti dayanmnn hesabnda2007 Deprem Ynetmelii Denklem 4.1a ve Denklem 4.1bde

verilen arttrlm deprem yklemesinden meydana gelen kesme

kuvveti ve Denklem (2.3) ile hesaplanan kesme kuvvetinden kk

olan kullanlacaktr.

2. Kayma blgesinin Vp kesme kuvveti dayanm Denklem (2.4) ilehesaplanacaktr. Kayma blgesinin yeterli kesme dayanmna sahip

olmas iin Denklem (2.5)in salanmas gerekmektedir.

3. Sneklik dzeyi yksek erevelerin kayma blgesi hesab iin 2007Deprem Ynetmelii Madde 4.3.4.3(c) ve Madde 4.3.4.3(d)deverilen kurallar sneklik dzeyi normal ereveler iin de aynen

geerlidir.

Sneklik dzeyi yksek erevelerin kiri-kolon birleim blgeleri iinverilen kurallar sneklik dzeyi normal ereveler iin de aynen

geerlidir.

Sneklik dzeyi yksek erevelerde sreklilik levhalarnn hesab iin2007 Deprem Ynetmelii Madde 4.3.4.4te verilen kurallar sneklikdzeyi normal ereveler iin de aynen geerlidir.

Kirive Kolon Ekleri Sneklik dzeyi yksek erevelerde kolon ve kiri ekleri iin 2007

Deprem Ynetmelii Madde 4.3.5te verilen kurallar sneklik dzeyi

normal ereveler iin de aynen geerlidir.



17

KiriBalklarnn Yanal Dorultuda Mesnetlenmesi Kirilerin st ve alt balklar, yanal dorultuda mesnetlenecektir.

Kirilerin yanal dorultuda mesnetlendii noktalar arasndaki lbuzakl

a

syb

Erl

124.0 (2.10)

koulunu salamaldr. Ayrca, tekil yklerin etkidii noktalar kiri

enkesitinin ani olarak deitii noktalar ve sistemin lineer olmayan

ekildeitirmesi srasnda plastik mafsal oluabilecek noktalarda yanal

dorultuda mesnetlenecektir.

Sneklik dzeyi yksek olan sistemlere benzer olarak yanal burkulmann

nlenmesi iin kirilerin belli aralklarla yanal dorultuda mesnetlenmesi

gerekmektedir.

Yanal dorultudaki mesnetlerin gerekli basn ve ekme dayanm kiribalnn eksenel ekme kapasitesinin 0.02sinden daha az olmayacaktr.

Betonarme demelerin elik kiriler ile kompozit olarak alt eliktayc sistemlerde, kirilerin betonarme demeye balanan balklarnda

yukardaki koullara uyulmas zorunlu deildir.

1998 ABYYHYte Sneklik Dzeyi Normal erevelerin kesit hesaplarnn

TS 648e gre emniyet gerilmeleri yntemiyle yaplsa bile, tm ereve

elemanlarnda balk genilii/kalnl ve gvde derinlii/kalnl oranlar iin

TS 4561e uyulaca belirtilmitir.

Ayrca bu ynetmelikte, 2007 DBYBHYte, Sneklik Dzeyi Normal erevelere ait

kiri-kolon birleim blgeleri, kolon ve kiri ekleri, kiri balklarnn yanal

dorultuda mesnetlenmesi balklar altnda anlatlan blmler yer almamaktadr.

Her iki ynetmelikte Tayc Sistem DavranKatsays ayndr. 2007 DBYBHYte

yanal burkulmay nleyici kurallar bulunmaktadr.

2.3.3 Merkezi ve Dmerkez elik aprazl Perdelerelik aprazl perdeler, mafsall birleimli veya moment aktaran ereveler ile

bunlara merkezi ve dmerkez olarak balanan aprazlardan oluan yatay yk tayc

sistemlerdir. Bu tr sistemlerin yatay yk tama kapasiteleri, eilme dayanmlarnn



18

yannda, daha ok veya tmyle elemanlarn eksenel kuvvet dayanmlar ile

salanmaktadr. elik aprazl perdeler, aprazlarn dzenine bal olarak ikiye

ayrlrlar:

1. Merkezi elik aprazl Perdeler (ekil 2.3)2. Dmerkez elik aprazl Perdeler

aprazlarn ereve dm noktalarna merkezi olarak baland Merkezi elik

aprazl Perdeler, sneklik dzeyi yksek veya sneklik dzeyi normal sistem olarak

boyutlandrlabilirler. Buna karlk, aprazlarn ereve dm noktalarna

dmerkez olarak baland Dmerkez elik aprazl Perdeler sneklik dzeyi

yksek sistem olarak boyutlandrlacaklardr.

ekil 2.4 : elik aprazlar

1998 Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelikte (ABYYHY) bu

blm, Sneklik Dzeyi Normal elik aprazl Perdeler ve Sneklik Dzeyi Yksek

elik aprazl Perdeler balklar alnda incelenmitir.

2.3.4 Sneklik Dzeyi Yksek Merkezi elik aprazl PerdelerSneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdeler, basn elemanlarnn

bazlarnn burkulmas halinde dahi, sistemde nemli lde dayanm kayb meydana

gelmeyecek ekilde boyutlandrlrlar. Bu sistemlerin boyutlandrlmas aada

verilen kurallarla yaplr.

Enkesit Koullar Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdelerin kiri, kolon

ve aprazlarnda, balk genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl

ve ap/kalnlk oranlarna ilikin koullar Tablo 2.1de verilmitir.



19

Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdelerde inelastik

deformasyonlara kar koymak iin yerel burkulmann nlenmesi

gerekmektedir. nk yerel burkulma kolon, kiri, apraz gibi tayc

elemanlarn yk tama kapasitelerinde nemli kayplara yol aar.

at ve dey dzlem apraz sistemlerinin tm basn elemanlarndanarinlik oran (ubuk burkulma boyu/atalet yarap) asE /0.4

snr deerini amayacaktr.

Narinliin belli bir snr amas durumunda, tekrarl evrimsel ykler

altnda apraz elemanlarnda yerel burkulma yaanmamas iin

sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdelerde bir narinlik

snr konulmutur.

ok paral aprazlarda ba levhalarnn aralklar, iki ba levhasarasndaki tek elemann narinlik oran tm ubuun etkin narinlik

orannn 0.40 katn amayacak ekilde belirlenecektir. ok paral

aprazn burkulmasnn balevhasnda kesme etkisi oluturmadnn

gsterilmesi halinde, ba levhalarnn aralklar, iki ba levhas

arasndaki tek ubuun narinlik oran ok paral ubuun narinlik

orannn 0.75 katn amayacak ekilde belirlenecektir. Ba

levhalarnn toplam kesme kuvveti kapasitesi, her bir ubuk elemann

eksenel ekme kapasitesinden daha az olmayacaktr. Her ubukta en

az iki ba levhas kullanlacak ve ba levhalar eit aralkl olarak

yerletirilecektir. Bulonlu balevhalarnn, ubuun temiz aklnn

orta drtte birine yerletirilmesine izin verilmez.

Yatay Yklerin Dalm Binann bir aks zerindeki dey merkezi apraz elemanlar, o aks

dorultusundaki depremde ve her bir deprem ynnde etkiyen yatay

kuvvetlerin en az %30u ve en ok %70i basnca alan aprazlar

tarafndan karlanacak ekilde dzenlenecektir.

Bu konuda AISC 2002de, apraz elemanlarnn burkulma ve

burkulma sonras basn dayanmlarnn ekme dayanmlarna gre az

olabilecei iin yap genilii boyunca basn ve ekme dayanmlarn

dengeli bir biimde ayarlamay hedefledii belirtilmektedir.



20

aprazlarn Birleimleri aprazlarn birleim detaylarnda, dey ykler ve depremin ortak

etkisinden oluan i kuvvetler altnda gerekli gerilme kontrolleri

yaplacaktr. Ayrca, birleimin tama kapasitesi aada tanmlanan

i kuvvetlerden kk olann da salamaldr:

1. aprazlarn eksenel kuvvet (ekme veya basn) kapasitesi2. Dm noktasna birleen dier elemanlarn kapasitelerine bal

olarak, sz konusu apraza aktarlabilecek en byk eksenel kuvvet

3. 2007 Deprem Ynetmelii Denklem 4.1a ve Denklem 4.1bdeverilen arttrlm ykleme durumlarndan meydana gelen apraz

eksenel kuvveti

Birleimin tama kapasitesinin hesabnda, 2007 Deprem YnetmeliiMadde 4.2.5te verilen gerilme snr deerleri kullanlacaktr.

aprazlar kolonlara ve/veya kirilere balayan dm noktaslevhalar aadaki iki koulu da salamaldr:

1. Dm noktas levhasnn dzlemi iindeki eilme kapasitesi, dmnoktasna birleen aprazn eilme kapasitesinden daha az

olmayacaktr.

Yklerin aprazlardan elemanlara aktarlmas srasnda dm noktas

levhasnn eilme kapasitesinin aprazn eilme kapasitesinden az

olmamas, ykn apraz elemanlarndan dier elemanlara herhangi bir

burulma veya burkulma olmadan aktarlabilmesini salamak asndan

gereklidir.

2. Dm noktas levhasnn dzlem dna burkulmasnn nlenmesiamacyla, aprazn ucunun kiri veya kolon yzne uzakl dm

levhas kalnlnn iki katndan daha fazla olmayacaktr. Buna

uyulmad durumlarda, ilave berkitme levhalar kullanlarak, dm

levhasnn dzlem dna burkulmas nlenecektir.



21

zel apraz Dzenleri in Ek Koullar V veya ters V eklindeki apraz sistemlerinin salamas gereken ek

koullar aada verilmitir.

1. aprazlarn baland kiriler srekli olacaktr.2. aprazlar dey yklerin ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda

boyutlandrlacaktr. Ancak aprazlarn baland kiriler ve u

balantlar, aprazlarn yok saylmas durumunda, kendi zerindeki

dey ykleri gvenle tayacak ekilde boyutlandrlacaktr.

3. Sneklik dzeyi yksek erevelerin kirileri iin 2007 DepremYnetmelii Madde 4.3.6da verilen koullar aprazlarn baland

kiriler iin de aynen geerlidir.

aprazlarn baland kiriler aprazn yok saylmas durumunda bile

kendi zerlerine gelen ykleri gvenle tamak zorundadrlar.

aprazlarn baland kirilerde de yerel burkulma olmamas iin

kirilerin yanal dorultuda mesnetlenmesi gerekmektedir.

Burada verilen maddeler AISC 2002de ve AISC 2005de de ayn

ekilde yer almaktadr.

Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdelerde Keklindeki (aprazlarn kolon orta noktasna baland) apraz

dzenine izin verilemez.

AISC 2002 ve AISC 2005te de belirtildii gibi Keklindeki aprazlar

kolonlarda dengesiz bir yatay kuvvete neden olurlar. Bu dengesiz

kuvvetler kolonun gmesine neden olabilmektedir.

Kolon Ekleri

Kolon ekleri kolon serbest yksekliinin ortadaki 1/3lk blgesindeyaplacaktr.

Kolon kesit tesirleri dnld zaman (moment diyagram)ekin,

momentin kk olduu yerde yaplmas en uygun olandr.

Kolon eklerinin eilme dayanm eklenen elemanlardan knneilme kapasitesinin %50sinden, kesme kuvveti dayanm ise eklenen



22

elemanlardan knn kesme kapasitesinden daha az olmamaldr.

Ayrca, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, kolon eklerinin

eksenel kuvvet tama gleri 2007 Deprem Ynetmelii Denklem

4.1ave Denklem 4.1bde verilen arttrlmdeprem yklemelerinden

oluan basn ve ekme kuvvetleri altnda da (eilme momentleri gznne alnmakszn) yeterli olacaktr. Ek elemanlarnn hesabnda,

2007 Deprem Ynetmelii Madde 4.2.5te verilen kaynak ve bulon

gerilme kapasiteleri kullanlacaktr.

Bu madde ile ilgili olarak AISC 2002de de kolon eklerinin eilme

dayanm eklenen elemanlardan knn eilme kapasitesinin

%50sinden, kesme kuvveti dayanm ise eklenen elemanlardan

knn kesme kapasitesinden daha kk olmayacaktr eklinde

yer almaktadr.

1998 Deprem Ynetmeliinde bu sisteme kar gelen bir sistem tanmlanmamtr.

AISC 2002 VE AISC 2005te bu snflandrma yaplmtr. Bu ynetmeliklerden

yararlanlarak konulan koullar, enkesitin ve apraz elemanlarn yanal burkulmalarn

nlemekte ve yk tama kapasitelerini arttrmaktadr.

2.3.5 Sneklik Dzeyi Normal Merkezi elik aprazl PerdelerSneklik Dzeyi Normal Merkezi elik aprazl Perdelerin boyutlandrlmasndauygulanacak kurallar aada belirtilmitir:

Enkesit Koullar Sneklik dzeyi normal merkezi elik aprazl perdelerin kiri, kolon

ve aprazlarnda balk genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl

ve ap/kalnlk oranlarna ilikin koullar Tablo 2.1de verilmitir.

Ancak en ok iki katl binalarda, gerekli yerel burkulma kontrollerinin

yaplmas koulu ile, bu snrlarn almasna izin verilebilir.

Sneklik dzeyi normal merkezi elik aprazl perdelerin de snrl

miktarda inelastik deformasyonlara kar koyabilmesi gerekmektedir.

Bu nedenle de sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdeler

kadar olmasa da sneklik dzeyi normal elik aprazl perdelerde de

yerel burkulmann nlenmesi gerekmektedir. nk yerel burkulma



23

kolon, kiri, apraz gibi tayc elemanlarn yk tama

kapasitelerinde nemli kayplara yol aar.

at ve dey dzlem apraz sistemlerinin tm basn elemanlarndanarinlik oran (ubuk burkulma boyu/atalet yarap) asE /0.4 snr

deerini amayacaktr.

Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdeler kadar enerji

yutma kapasitesine sahip olmasada sneklik dzeyi normal merkezi

elik aprazl perdelerde de, narinliin belirli bir snr ap tekrarl

evrimsel ykler altnda apraz elemanlarda yerel burkulma

yaanmamas iin bir narinlik snr belirlenmitir.

AISC 2002de de bu snr ayn deer olarak verilmitir.

ok paral aprazlarda, TS 648in ba levhalarna ilikin kurallargeerlidir. Her ubukta en az iki balevhas kullanlacaktr.

Sadece ekme kuvveti tayacak ekilde hesaplanan aprazlardanarinlik oran 250yi amayacaktr. Ancak en ok iki katl binalardaki

apraz elemanlarn, 2007 Deprem Ynetmelii Blm 2ye gre

hesaplanan ekme kuvvetinin Tablo 2.3te ki 0 katsays ile

arpmn tayacak ekilde boyutlandrlmalar halinde bu kural

uygulanmayabilir.

Sadece ekme kuvveti tayacak ekilde boyutlandrlmolsalar bile

aprazlarda 250 narinlik snrnn almamas gvenlik olmas

asndan konulmubir maddedir.

aprazlarn Birleimleri aprazlarn birleim detaylarnda, dey ykler ve depremin ortak

etkisinden oluan i kuvvetler altnda gerekli gerilme kontrolleri

yaplacaktr. Ayrca, birleimin tama kapasitesi aada tanmlanan

i kuvvetlerden kk olann salamaldr:

1. aprazlarn eksenel kuvvet (ekme veya basn) kapasitesi2. Arttrlmyklemelerden meydana gelen apraz eksenel kuvveti



24

3. Dm noktasna birleen dier elemanlar tarafndan sz konusuapraza aktarlabilecek en byk kuvvet

4. Birleimin tama kapasitesinin hesabnda, 2007 Deprem YnetmeliiMadde 4.2.5te verilen gerilme snr deerleri kullanlacaktr.

5. Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdeler iin 2007Deprem Ynetmelii Madde 4.6.3.3te verilen koullar, sneklik

dzeyi normal merkezi elik aprazl perdeler iin de geerlidir.

zel apraz Dzenleri in Ek Koullar Sneklik Dzeyi Yksek Merkezi elik aprazl Perdeler iin 2007

Deprem Ynetmelii Madde 4.6.4.1(a) ve Madde 4.6.4.1(b)de

verilen koullar, sneklik dzeyi normal merkezi elik aprazl

perdeler iin de geerlidir.

Sneklik dzeyi normal erevelerin kirileri iin Madde 4.4.4teverilen koullar, aprazlarn baland kiriler iin de aynen

geerlidir.

1998 Deprem Ynetmeliinde Sneklik Dzeyi Normal elik aprazl

Perdeler bal altnda incelenen bu blmde, nce sistemin tanm yaplm,

daha sonra bu elemanlara uygulanacak koullar drt madde de sralanmtr:

1) aprazlarn sadece ekmeye almak zere hesaplanmas durumunda,apraz rg ubuklarnn narinlik oran 250yi aamaz.

2) Basn kuvveti de alacak ekilde hesaplanan rg ubuklarnn narinlikoran 100den fazla olamaz.

3) Birden ok paral olup basn kuvveti de alan rg ubuklarnda,TS-648in ara balantlara ilikin tm kurallar geerlidir.

4) rg ubuklarnn birleimlerinde kaba bulon kullanlmas durumunda,bulonlarn emniyet gerilmeleri azaltlacaktr.

2007 DBYBHYte yanal burkulmay nleyici koullar getirilmitir; getirilen koullar

AISC 2002 ve AISC 2005 ynetmeliklerindekilere benzer koullardr.

Tayc Sistem DavranKatsays 1998 ABYYHYe gre arttrlmtr.



25

2.3.6 Sneklik Dzeyi Yksek Dmerkez elik aprazl PerdelerSneklik dzeyi yksek dmerkez elik aprazl perdeler, deprem etkileri altnda

ba kirilerinin nemli lde dorusal olmayan ekildeitirme yapabilme

zelliine sahip olduu yatay yk tayc sistemlerdir. Bu sistemler, bakirilerinin

plastik ekildeitirmesi srasnda, kolonlarn, aprazlarn ve ba kirii dndaki

dier kirilerin elastik blgede kalmas salanacak ekilde boyutlandrlrlar.

Sneklik dzeyi yksek d merkez elik aprazl perdelerin boyutlandrlmasnda

uygulanacak kurallar aada verilmitir:

Enkesit Koullar Sneklik dzeyi yksek dmerkez elik aprazl perdelerin ba

kirileri, dier kirileri, kolon ve aprazlarnda balk

genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl ve ap/kalnlkoranlarnda Tablo 2.1deki koullara uyulacaktr. Ba kirilerine

ilikin ek koullar 2007 Deprem Ynetmelii Madde 4.8.2de

verilmitir.

D merkez elik aprazl perdelerin inelastik davrann

gerekletirebilmesi iin yerel burkulmann nlenmesi gerekmektedir.

Yerel burkulma kiri, kolon, ve aprazlarn tama kapasitesini ve

snekliini byk oranda drmektedir. Bu nedenle balk

genilii/kalnl ve gvde ykseklii/kalnl ve ap/kalnlk

oranlarna snrlamalar getirilmitir.

aprazlarn narinlik oran (ubuk burkulma boyu/atalet yarap)as

E /0.4 snr deerini amamaldr.

Ba kirii dnda kalan ereve elemanlarnn elastik snrlar iinde

kalmas ngrldnden narinlik orannn snr deeri elastik

blgede kalacak ekilde verilmitir.

ok paral aprazlar iin 2007 Deprem Ynetmelii Madde4.6.1.3te verilen koullar dmerkez elik aprazl perdeler iin de

aynen geerlidir.

ok paral aprazlarda ba levhalarnn aralklar, ardk iki ba

levhas arasndaki tek elemann narinlik oran tm ubuun narinlik



26

orannn 0.40 katn amayacak ekilde belirlenecektir. ok paral

aprazn burkulmasnn balevhasnda kesme etkisi oluturmadnn

gsterilmesi halinde, ba levhalarnn aralklar, iki ba levhas

arasndaki tek ubuun narinlik oran ok paral ubuun etkin

narinlik orannn 0.75 katn amayacak ekilde belirlenebilir. Balevhalarnn toplam kesme kuvveti kapasitesi, her bir ubuk

elemannn eksenel ekme kapasitesinden daha az olmayacaktr. Her

ubukta en az iki balevhas kullanlacak ve balevhalar eit aralkl

olarak yerletirilecektir. Bulonlu ba levhalarnn, ubuun temiz

aklnn orta drtte birine yerletirilmesine izin verilmez.

BaKirileri

Sneklik dzeyi yksek dmerkez elik aprazl perdelerde, herapraz elemann en az bir ucunda bakirii bulunacaktr.

AISC 2002de ve AISC 2005te bakirii gvdesinin tek para olmas

gerektii ve takviyeye izin verilmedii belirtilmitir.

Ba kiriinin boyu, 2007 Deprem Ynetmelii Madde 4.8.8.1dekizel durumun dnda, aadaki ekilde belirlenebilir:

1.0 Mp/Vpe 5.0 Mp/Vp (2.11)

Bu bantdaki Mpeilme momenti ve Vpkesme kuvveti kapasiteleri2007 Deprem Ynetmelii Denklem 4.2(a) ve Denklem 4.2(b) ile

hesaplanacaktr.

Bakirileri, dey ykler ve 2007 Deprem Ynetmelii Blm 2yehesaplanan deprem etkilerinden oluan tasarm i kuvvetleri (kesme

kuvveti, eilme momenti, ve eksenel kuvvet) altnda

boyutlandrlacaktr.

Ba kiriinin Vd tasarm kesme kuvveti, aadaki koullarn herikisini de salamaldr.

Vd Vp (2.12)

Vd2 Mp/e (2.13)



27

Bakirii tasarm eksenel kuvvetininNd/aA > 0.15 (2.14)

olmas halinde Denklem (2.12) ve Denklem (2.13)te Mpve Vpyerine

=

ANMM

a

dppn

118.1 (2.15)

2)/(1 ANVVadppn

= (2.16)

deerleri kullanlacaktr.

Bu deerler AISC 2002 ve AISC 2005te de benzer ekilde yer

almaktadr.

Ba kiriinin akma limitinin belirlenmesinde Denklem (2.15) ve

Denklem (2.16)nn olduka iyi sonular verdii deneylerle

belirlenmitir.

Bakiriinin gvde levhas tek paral olacak, gvde dzlemi iindetakviye levhalar bulunmayacaktr. Gvde levhasnda boluk

almayacaktr.

Gvde levhasnn iki paral olarak takviye edildii durumlarda

inelastik deformasyonlarn hedeflendii gibi kiri ve takviye levhastarafndan tam anlamyla paylam salanamaz. ift tarafl ba

kiriinde elemann plastiklemesi srasnda kaynaklarn beraber

almas g gzkmektedir.

Gvde levhasna boluk almas durumunda zellikle kesme ba

kirilerinde yksek kayma kuvveti nedeniyle gerilme ylmalar

olumaktadr. Hedeflenen enerji yutumu gerekleemeden ba kirii

gevrek ekilde krlacaktr. Ayrca deneysel almalarda, bulonla

balanm kiri-kolon birleimlerinin kaynakla balanm detaylara

oranla daha az enerji yuttuu gzlenmitir.

BaKiriinin Yanal Dorultuda Mesnetlenmesi Bakiriinin st ve alt balklar kiriin iki ucunda, kolon kenarnda

dzenlenen ba kirilerinde ise kiriin bir ucunda, yanal dorultuda



28

mesnetlenecektir. Yanal dorultudaki mesnetlerin gerekli dayanm,

kiri balnn eksenel ekme kapasitesinin 0.06sndan daha az

olmayacaktr.

Yanal mesnet balant kirii ve apraz elemannn stabilitesini

salamak amacyla balant kiriinin her iki tarafnda uygulanmaldr.

Uygulanacak mesnet, balant kirii ve kat kiriinin dier ksmnn

yanal burkulmaya, ayrca apraz elemannn dey dzleminin o

noktada yanal deplasmana kar tutulmasn salayacaktr. aprazlarn

basnca alt durumlarda, apraz ucunun dzlem d herhangi bir

hareketi sonucunda balant kirii ve kat kiriinin dier ksm

dnecektir.

AISC 2002de yanal mesnetlerin balant kiriinin alt ve st baln

tutacak ekilde tasarlanmas gerektii belirtilmitir. Yanal

dorultudaki mesnetlerin dayanmnn kiri balnn eksenel ekme

kapasitesinin %6s olduu belirtilmektedir.

Ayrca, ba kirii dnda kalan kiri blm de, asbf Eb /45.0 aralklarla yanal dorultuda mesnetlenecektir. Bu mesnetlerin gerekli

dayanm, kiri balnn eksenel ekme kapasitesinin 0.01inden

daha az olmayacaktr.

Betonarme demelerin elik kiriler ile kompozit olarak altelik tayc sistemlerde yukardaki koullara uyulmas zorunlu

deildir.

BaKiriinin Dnme As Ba kiriinin bulunduu iinci katn 2007 Deprem Ynetmelii

Blm 2de tanmlanan igreli kat telemesine bal olarak

i

ip

hR= (2.17)

denklemi ile bulunan greli kat telemesi asndan dolay, bakirii

ile bu kiriin uzantsndaki kat kirii arasnda meydana gelen p ba

kirii dnme as aada verilen snr deerleri amayacaktr:



29

ekil 2.5 : BaKirii dnme As

1. Ba kirii uzunluunun 1.6 Mp/Vpye eit veya daha kk olmashalinde 0.10 radyan

2. Ba kirii uzunluunun 2.6 Mp/Vpye eit veya daha byk olmashalinde 0.03 radyan

Ba kirii uzunluunun bu iki snr deer arasnda olmas halinde

dorusal interpolasyon yaplacaktr.

Dmerkez ereve sistemleri iin yaplan aratrmalarda iyi berkitilmi

kesme bakirilerinin evrimsel yklemeler altnda 0.10 radyan plastik

dnmeye dayand; yine iyi berkitilmi uzun ba kirilerinin evrimsel

yklemeler altnda 0.015 ile 0.09 radyan deerleri arasnda plastik

dnme yapabildikleri gzlenmitir. AISC 2002 ve AISC 2005te kesme

bakirileri iin plastik dnme st snr deeri 0.08 radyan, moment bakirileri iin ise 0.02 radyan olarak verilmitir.

Rijitlik (Berkitme) Levhalar apraz elemanlarn ba kiriine ve uzantlarna dorudan yk

aktard ularnda rijitlik levhalar dzenlenecektir. Rijitlik levhalar,

aksi belirtilmedike, ba kirii gvde levhasnn her iki tarafna



30

konulacak, gvde levhas yksekliinde ve (bbf tw) / 2 geniliinde

olacaktr. Rijitlik levhalarnn kalnl, gvde levhas kalnlnn

0.75inden ve 10mmden az olmayacaktr. Rijitlik levhalarn ba

kiriinin gvdesine balayan srekli ke kaynaklar, rijitlik

levhasnn enkesit alan ile malzeme akma gerilmesinin arpmndanoluan kuvvetleri aktaracak kapasitede olmaldr.

Deneysel almalarda grlmtr ki, zellikle kesme ba

kirilerinde berkitme levhalarnn kullanlmas gvde burkulmasn

geciktirmektedir. Bunun sonucu olarak ba kiriinin plastik dnme

kapasitesi artmaktadr.

Uzun ba kirilerinde ounlukla karlalan stabilite bozulmas

durumu, yanal burulmal burkulmadr. Ba kirii bitiminin yaknna

konulan berkitmeler, yanal burulmal burkulmaya kar mesnet grevi

grmektedir.

AISC 2002 ve AISC 2005te belirtildii gibi uzun ba kirileri iin

yaplan deneylerde numune performanslarna dayanarak, balk yerel

burkulmasn ve yanal burulmal burkulmay nlemek amacyla ba

kirii bitiminden balant kirii balk kalnlnn 1.5 kat kadar

uzakla berkitme konulmas gerektii belirtilmektedir.

Balant kirii ularndaki rijitlik levhalarna ek olarak, aadatanmlanan ara rijitlik levhalar konulacaktr:

1. Boyu 1.6 Mp/Vpden daha ksa olan ba kirilerinde, ara rijitliklevhalarnn ara uzaklklar, ba kirii dnme asnn 0.10 radyan

olmas halinde (30 tw db/5)ten, ba kirii dnme asnn 0.03

radyandan daha kk olmas halinde ise (52 tw db/5)ten daha fazla

olmayacaktr. Dnme asnn ara deerleri iin dorusal

interpolasyon yaplacaktr.

2. Boyu 2.6 Mp/Vpden byk ve 5 Mp/Vpden kk ba kirilerinde,ba kirii ularndan 1.5bbf uzaklkta birer rijitlik levhalar

konulacaktr.

3. Boyu 1.6 Mp/Vpve 2.6 Mp/Vp arasnda olan ba kirilerinde, (1) ve(2)de belirtilen ara rijitlik levhalar birlikte kullanlacaktr.



31

aprazlar, Kat Kirileri ve Kolonlar Ba kiriinin plastiklemesine neden olan ykleme, 2007 Deprem

Ynetmelii Blm 2ye gre hesaplanan deprem etkilerinden oluan

i kuvvetlerin, ba kiriinde kesit seimi sonucunda hesaplanan

Mp/Mdve Vp/VdTasarm Bytme Katsaylarnn k ile uyumlu

olacak ekilde arttrlmas suretiyle belirlenecektir.

aprazlar, ba kiriinin plastiklemesine neden olan yklemenin1.25Dakatndan oluan i kuvvetlere gre boyutlandrlacaktr.

Yaplan deneyler sonucunda doru ekilde tekil edilmi dmerkez

ereve sistemlerinde ba kirii akma dayanmnn 1.5 katna varan

pekleme gerilmelerine ulaabildii grlmektedir. Ancak

ynetmelikte pekleme katsays yaklak ve ortalama bir deer olarak1.25 verilmitir.

Kat kiriinin ba kirii dnda kalan blm, ba kiriininplastiklemesine neden olan yklemenin 1.1Da katndan oluan i

kuvvetlere gre boyutlandrlacaktr.

Ba kiriinin kesme dayanm peklemeden dolay yaklak 1.25

katna kmaktadr. Ancak ynetmeliklerde kat kiriinin ba kirii

dnda kalan blmnn tasarmda kullanlan dayanm, balanteleman dayanmnn yaklak 1.1 kat olarak verilmektedir.

Ama, ba kirii dnda kalan kiri blm ile aprazlarn elastik

olarak kalmasn salamaktr.

Kolonlarda, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan ikuvvetler altnda gerekli gerilme kontrolleri yaplacaktr. Ayrca,

kolonun tama kapasitesi aada tanmlanan i kuvvetlerden kk

olanlarn da salamaldr:

1. Bakiriinin plastiklemesine neden olan yklemenin 1.1Dakatndanoluan i kuvvetler

2. 2007 Deprem Ynetmelii Denklem 4.1a ve Denklem 4.1bdeverilen arttrlmyklemelerden meydana gelen i kuvvetler



32

apraz, kat kirii ve kolon enkesitlerinin i kuvvet kapasiteleri 2007Deprem Ynetmelii Denklem (4.2)de verilen bantlar ile

hesaplanacaktr.

apraz BaKirii Birleimiaprazlarn ba kirii ile birleim detay 2007 Deprem Ynetmelii

Denklem (4.8.6.2)de belirtilen ekilde hesaplanan arttrlm i

kuvvetlere gre boyutlandrlacaktr.

BaKirii Kolon Birleimi Kolona birleen bakiriinin boyu

e 1.6 Mp/Vp (2.18)

koulunu salamaldr.

Deneysel almalar uzun bakirilerinde plastik dnme kapasitesinin

dkten marjinale doru deitiini gstermitir. Bu nedenle byk

bir depremde balantnn gmeden yeterli sneklii gstermesi

pheli gzkmektedir. Ayrca bakirii kolon balantsnn gmesi

tahmin edilebilir gvenilirlikte deildir; son derece gevrek ekildedir.

Sonu olarak, d merkez ereve sistemlerinde uzun balant

kirilerinin kolon kenarnda tekil edilmemesi gerektii belirtilmitir.

Birleimin kolon yzndeki gerekli eilme ve kesme dayanmlar,srasyla bakiriinin Mpeilme momenti kapasitesinden ve Vpkesme

kuvveti kapasitesinden daha az olmayacaktr. Bakirii balklarnn

kolona balants iin tam penetrasyonlu kt kaynak uygulanacaktr.

Kiri Kolon BirleimiKat kiriinin ba kirii dnda kalan blmnn kolon ile birleim detay

kiri gvde dzlemi iinde mafsall olarak yaplabilir. Ancak bu balant,

kiribalklarnn eksenel ekme kapasitesinin 0.01ine eit, enine dorultuda

ve ters ynl kuvvetlerin oluturduu burulma momentine gre

boyutlandrlacaktr.

AISC 2002 ve AISC 2005te de kat kiriinin ba kirii dnda kalan

blmnn, kolon ile birleim detay kiri gvde dzlemi iinde mafsall

olarak yaplabileceinden bahsedilmektedir.



33

1998 (ABYYHY)de Sneklik Dzeyi Yksek elik aprazl Perdeler bal

altnda incelenen bu blmde, nce sistemin tanm yaplm, daha sonra da

bu elemanlara uygulanacak koullar bemadde de anlatlmtr.

Bu maddelerden birincisinde, rg ubuklarnn kolon-kiri birleim

noktasna ya da iki rg ubuunun bir kiri zerindeki ortak birleim

noktasna gre dmerkezlii, perde kolonlar arasndaki akln 1/5ile

1/10u arasnda seilmesi gerektii belirtilmitir.

Ayrca, rg ubuklarnn kolonlara baland aprazl perdelerde, balantnn

kolon kesitinin balna yaplaca, basn kuvveti de alacak ekilde hesaplanan

rg ubuklarnn narinlik oranlarnn 100den fazla olmayaca, birden ok paral

olup basn kuvveti de alan rg ubuklarnda TS-648in ara balantlara ilikin tm

kurallarnn geerli olduu ve rg ubuklarnn birleimlerinde kaba bulon

kullanlmas durumunda, bulonlarn emniyet gerilmelerinin %33 azaltlaca da

belirtilmitir.

2007 DBYBHYte bu sistemler iin ayrntl hesap esaslar ve konstrktif kurallar

getirilmitir. Elemanlarn enkesiti ve snekliini arttrmak iin yanal burkulmalarn

nlenmesi istenmektedir. Ba kirilerinin boyutlandrlmasna ok nem

verilmektedir.

Burada ele alnan iki tip elik aprazl ereve sistemlerdir. Birincisi, Merkezi elik

aprazl ereveler (Konsantrik Olarak Berkitilmi ereveler), ikincisi ise D

Merkez elik aprazl erevelerdir.(Eksantrik Olarak Berkitilmiereveler)

Konsantrik Olarak Berkitilmiereve SistemleriBu tip sistemlerin, berkitilmemisistemlere gre olduka byk elastik yatay

rijitlii vardr. Diyagonal berkitme elemanlar ve bunlarn birleimleri

konsantrik olarak berkitilmi ereve sistemlerinin ana unsurlarn

olutururlar. ok kullanlan bu sistemler ekil (2.3)te verilmitir.

ekil (2.3)te verilen Konsantrik Berkitilmi ereve Sistemlerinin ou,

rzgar yklerini lineer elastik blgede kalarak tayabilmesi amacyla

gelitirilmitir. Diyagonal berkitme elemanlar daima ekme kuvveti altnda

alacak ekilde tasarm yaplan bu sistemler, genellikle yaplarda rzgar

yklerinin tanmas iin kullanlr. Bu tip sistemlerde diyagonal berkitme

elemanlar X formunda yerlemiolur, her bir berkitme elemannn narinlii



34

olduka yksektir. (>300) Bu zellikteki berkitme elemanlar genellikle

korniyer, yuvarlak elik ubuk veya elik lama elemanlardr.

Eksantrik Olarak Berkitilmiereve SistemleriEksantrik Olarak Berkitilmi ereve Sistemleri, yksek elastik rijitlie,

evrimsel yatay ykler altnda stabil bir inelastik davrana, mkemmel bir

dktilite ve enerji yutma kapasitesine sahiptir. Bu nedenle, yksek sismik

aktivitesi olan blgeler iin olduka uygun tayc sistemlerdir.

Eksantrik Olarak Berkitilmiereve Sistemleri, eitli geometrik formlarda

oluturulabilir. Ancak bunlarn sneklik dzeyi yksek elik aprazl

ereveler olarak deerlendirilebilmeleri iin berkitme elemanlar kiri-kolon

birleim noktasndan belirli uzunlukta eksantrik bir noktaya balanmaldr.

Birleim noktas ile bu balant arasndaki kiri paras byk plastikdeformasyonlar yapabilmelidir. Bu fikrin altnda yatan prensip, berkitme

elemanlarnn, deprem dizayn ykleri zerine kan dykler halinde (byk

depremlerde olduu gibi) burkulmasn nlemektir. Bylece; kolon-kiri

birleim noktas ile berkitme eleman arasnda kalan kiriparasnn, plastik

kayma deformasyonu yapmasna imkn verilerek enerji yutmas salanr. Bu

kiriin plastik deformasyon yapmasn salayacak teorik yk hesaplamak

mmkndr. Bu ekilde, berkitme elemanna etkiyecek eksenel ykn

deerini bulmakta mmkndr.

Uygun ekilde dizayn edilmi bir berkitilmi ereve sistemi, rzgr ve

standartlarca tariflenen deprem yklerine kar koyacak kadar rijittir ve

standartlarn tanmlad deprem yklerini aan kuvvetli deprem ykleri

halinde ise olduka dktil davrangsterir.

2.4lgili StandartlarBu blmn kapsam iinde bulunan elik tayc sistemlerin tasarm, 2007 Deprem

Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik (DBYBHY) Blm 2de

verilen deprem ykleri ve hesap kurallar, TS-498de ngrlen dier ykler,

emniyet gerilmeleri yntemine ilikin olarak TS-648de verilen kurallara gre

yaplacaktr. lgili standartlarda verilen kurallarn farkl olduu zel durumlarda, bu

blmdeki kurallar esas alnacaktr.



35

Bu blmde verilen kurallarn dnda kalan dier hususlar iin TS-648 ve TS-

3357deki kurallara uyulacaktr. Bu standartlarda ve ynetmeliin bu blmnde yer

almayan hususlar iin, uluslar aras dzeyde kabul grm standart ve

ynetmeliklerden yararlanlabilir.

2.5Malzeme Koullar ve Emniyet Gerilmeleri Bu Ynetmelik kapsamnda, TS-648de veya uluslararas dzeyde

kabul grm dier standartlarda tanmlanan ve kaynaklanabilme

zelliine sahip olan tm yap elikleri kullanlabilir. Balklarnn et

kalnlklar en az 40mm olan hadde profillerinde, kalnl en az

50mm olan levhalar ve bu levhalarla imal edilen yapma profillerde,

ASTM A673 veya edeeri standartlar uyarnca yaplan testlerde

minimum Charpy-V-Notch (CVN) dayanm (entik Dayanm)

deeri 218oCde 27 Nm (27J) olacaktr.

AISC 2002 ve AISC 2005te balklarnn et kalnl en az 38 mm

olan hadde profillerinde, kalnl en az 50 mm olan levhalar ve bu

levhalar ile imal edilen yapma profillerde, minimum Charpy-V-Notch

(CVN) dayanm (entik Dayanm) deerinin 218 C0de 27 Nm (27J)

olmas gerektii verilmitir.

Bu snrlarn yan sra, inelastik davran gstermesi istenilen

elemanlarda kullanlan yap eliklerinde minimum akma gerilmesi

deerinin malzemenin uygunluunun test veya rasyonel ifadelerle

ispat edilmedii srece AISC 2002de 345 MPa, AISC 2005te ise

bu deerin sneklik dzeyi normal moment erevelerinde ve sneklik

dzeyi normal merkezi elik aprazl perdeli sistemlerde 380 MPa,

dier sistemlerde ise 345 MPa gememesi gerektii belirtilmitir. Bu

limitlerin inelastik davrann kolon tabanndaki akma olarak

dnld sistemlerde uygulanmasna gerek olmad

vurgulanmtr.

Ayrca, AISC 2002de sismik dizaynda kullanlacak elemanlarn yap

eliklerin seilmesi ile ilgili olarak baz kriterler verilmitir. Bunlar:



36

i. Akma gerilmesinin ekme gerilmesine oran 0.85igememelidir.

ii. Akma gerilmesinde gerilme- ekildeitirme platosu olmaldr.iii. Byk bir ekil inelastik ekildeitirme kapasitesi olmaldr.

Deprem ykleri etkisindeki elemanlarn birleim ve eklerindekullanlacak bulonlar ISO 8.8, 10.9 veya daha yksek kalitede

olacaktr. Bu bulonlar, moment aktaran birleimlerde kendilerine

uygulanabilecek ngerme kuvvetinin tm ile, dier birleimlerde ise

en az ngerme kuvvetinin yars ile ngerilecektir. Deprem ykleri

etkisinde olmayan elemanlarn birleim ve ekleri ile temel balant

detaylarnda ISO 4.6 ve 5.6 kalitesinde bulonlar kullanlabilir.

Sismik ykler tekrarl ve yn deien ykler olduklar iin tekrarl ve

iddetli yk etkisi altnda bulonlarn yeterli dayanma sahip olmalar

gerekmektedir. Bu yzden ISO 8.8, 10.9 kalitesinde veya daha yksek

kalitede bulonlar kullanlmaldr.

AISC 2002 ve AISC 2005te sismik yklere maruz kalan btn

bulonlarn ngermeli ve yksek dayanml olmas gerektii

belirtilmitir.

Kaynakl birleimlerde elik malzemesine ve kaynaklama yntemineuygun elektrot kullanlacak ve elektrotun akma dayanm birletirilen

malzemelerin akma dayanmndan daha az olmayacaktr. Moment

aktaran erevelerin kaynakl kolon-kiri birleimlerinde tam

penetrasyonlu kt kaynak veya ke kayna dikileri kullanlacaktr.

Bu kaynaklarda kullanlan elektrotun minimum Charpy-V-Notch

(CVN) dayanm (entik Dayanm) 298oCde 27 Nm (27J)

olacaktr.

Birleimlerde kullanlacak elektrotun minimum entik dayanm ile

ilgili ayn deerler AISC 2002 ve AISC 2005te de verilmitir.

Deprem ykleri etkisindeki elemanlarda, ayn birleim noktasnda,kaynakl ve bulonlu birleimle bir arada kullanlamaz.



37

1998 ABYYHYte malzeme ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadr.

Malzeme ve birleim aralarnn kalitesi, yaplacak deneyler ile ilgili

bilgiler, deprem ykleri etkisinde burkulmadan oluacak

olumsuzluklar giderme amacyla verilmitir; ve benzerleri AISC 2002

ve AISC 2005te de bulunmaktadr.

Dey ykler ve depremin ortak etkisi altnda Emniyet GerilmeleriYntemine gre yaplan kesit hesaplarnda, emniyet gerilmeleri en

fazla %33 arttrlacaktr. Birleim ve eklerin emniyet gerilmeleri

esasna gre tasarmnda ise bu arttrm %15i gemeyecektir.

Birleim ve ekler ayrca, bu blmn ilgili maddelerinde belirtildii

ekilde, emniyet gerilmeleri esasna gre ve/veya eleman

kapasitelerine ya da arttrlm deprem etkilerine gre kontrol

edilecektir.

elik yap elemanlarnn ve birleim detaylarnn gereklikapasitelerinin hesabnda, a akma gerilmesi yerine Daa arttrlm

akma gerilmesi deerleri kullanlacaktr.

Arttrlm akma gerilmesinin hesabnda uygulanacak Da katsaylar,

yap eliinin snfna ve eleman trne bal olarak, Tablo 2de

verilmitir.

elikteki gerilme peklemesi ksmnn da gz nne alnmas iin Da

arttrma katsaylar kullanlmaktadr.

Tablo 2.2 : DaArttrma Katsaylar

Yap elii Snf ve Eleman Tr Da

Fe 37 eliinden imal edilen hadde profilleri 1.2

Dier yap eliklerinden imal edilen hadde profilleri 1.1

Tm yap eliklerinden imal edilen levhalar 1.1

1998 ABYYHYte Emniyet Gerilmeleri, Yk ve Malzeme Gvenlik Katsaylar

bal altnda aadaki hususlara deinilmitir:



38

1) Emniyet Gerilmeleri Yntemine gre yaplan kesit hesaplarnda, birleim veekler dnda, emniyet gerilmeleri iin TS-648deki EY ykleme durumunda

izin verilen %15 arttrm, deprem durumunda en fazla %33e kabilir.

2) Btn deprem blgelerinde kaynak emniyet gerilmesi veya tama gc %25orannda azaltlacaktr. Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde,

antiyede kaynakl birleim ve eklerin sertifikal kaynak tarafndan

yaplmas zorunludur.

Yukardaki maddelerden de anlalaca gibi, 1998 Deprem Ynetmeliinde Da

arttrma katsaylar tanmlanmam, kullanlacak yap eliklerinin zelliklerine

deinilmemi, birleim detaylar zerinde durulmamtr. 2007 DBYBHYte Da

arttrma katsaylar ile malzeme snf da hesaplarda gz nne alnmaktadr.

2.6ArttrlmDeprem EtkileriBu blmde gerekli grlen yerlerde, elik yap elemanlarnn ve birleim

detaylarnn tasarmnda, aada verilen arttrlm deprem etkileri gz nne

alnacaktr. Arttrlmdeprem etkilerini veren yklemeler;

1.0 G + 1.0 Q oE (2.19)

veya daha elverisiz sonu vermesi halinde

0.9 G oE (2.20)

eklinde tanmlanmtr. 2007 Deprem Ynetmelii Blm 2ye gre hesaplanan

deprem yklerinden oluan i kuvvetlere uygulanacak o Bytme Katsaysnn

deerleri, elik tayc sistemlerin trne bal olarak, Tablo 3de verilmitir.

Tablo 2.3 : Bytme Katsaylar

Tayc Sistem Tr o

Sneklik Dzeyi Yksek ereveler 2.5

Sneklik Dzeyi Normal ereveler 2.0

Merkezi elik aprazl Perdeler (sneklik dzeyi yksek veya normal) 2.0

Dmerkez elik aprazl Perdeler 2.5



39

1998 Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelikte (ABYYHY),

Tama Gc Yntemine gre yaplan kesit hesaplarnda, deprem etkisini ieren

ykleme durumlar;

1.0G + 1.0Q 1.0E

veya daha elverisiz sonu vermesi durumunda

0.9G 1.0E

eklinde tanmlanmtr. Bu ifadelerde, 2007 DBYBHYte tanmlanan ve tayc

sistem trne gre deien obytme katsaylar tanmlanmamtr.

Ayrca, 1998 ABYYHYte Tama Gc Yntemi ile TS 4561e gre yaplacak

hesaplarda elik akma snrna uygulanacak malzeme gvenlik katsays 1.15,

betonarme-elik kompozit demelerde beton karakteristik basn dayanmna

uygulanacak malzeme gvenlik katsays ise 1.5 olarak alnacaktr.

1998 ABYYHY Tama Gc Yntemine gre kesit hesab yaplabileceini ifade

etmive yk katsaylar vermitir. 2007 DBYBHY ise tayc sistemin tmne bal

olarak kullanlan yk arttrma katsaylar tanmlayarak ykleme yapmaktadr ve

tama gc yntemine gre hesaba deinmitir. Benzer katsaylar AISC 2002de de

kullanlmaktadr.

2.7 Kuvvet Kapasiteleri ve Gerilme Snr DeerleriGerekli durumlarda kullanlmak zere, yap elemanlarnn i kuvvet kapasiteleri ve

birleim elemanlarnn gerilme snr deerleri aada tanmlanmtr.

Yap elemanlarnn i kuvvet kapasiteleri:

Eilme momenti kapasitesi: Mp= Wpa (2.21)

Kesme kuvveti kapasitesi: Vp= 0.60 aAk (2.22)

Eksenel basn kapasitesi: Nbp= 1.7bemA (2.23)

Eksenel ekme kapasitesi: Np= aAn (2.24)

Birleim elemanlarnn gerilme snr deerleri:

Tam penetrasyonlu kaynak: a

Ksmi penerasyonlu kt kaynak veya ke kayna: 1.7em



40

Bulonlu birleimler: 1.7em

Burada, em ilgili birleim elemanna ait emniyet gerilmelerini (normal gerilme,

kayma ve ezilme gerilmeleri) gstermektedir.

1998 Deprem Ynetmeliinde Emniyet Gerilmeleri, Yk ve Malzeme Gvenlik

Katsaylar bal altnda incelenen bu blmde, Emniyet Gerilmeleri Yntemine

gre yaplan kesit hesaplarnda, birleim ve ekler dnda, emniyet gerilmeleri iin

TS-648deki EY ykleme durumunda izin verilen %15 arttrmn deprem

durumunda en fazla %33e karlabilecei belirtilmitir.

Ayrca Denklem (2.19) ve Denklem (2.20)de verilen bytme katsaylar 1998

Deprem Ynetmeliinde tanmlanmamtr. Ayn ekilde, elik yap elemanlarnn

ve birleim detaylarnn gerekli kapasitelerinin hesabnda, a akma gerilmesinin Da

arttrma katsaylar ile arplarak arttrlmasna deinilmemitir.

2.8Moment Aktaran erevelerde Kiri-Kolon Birleim Detaylar2.8.1 Kapsam ve Genel Hususlar2.8.1.1 Bu blmde, 2.3.1de Kiri-Kolon Birleim Blgeleri maddesinde

ngrld ekilde, en az 0.04 radyan Greli Kat telemesi Asn (greli kat

telemesi/kat ykseklii) salayabilecek kapasitede olduu deneysel ve/veya analitik

yntemlerle kantlanmolan eitli bulonlu ve kaynakl birleim detaylar rnekleriverilmitir.

2.8.1.2 Bu detaylar, sneklik dzeyi yksek erevelerin moment aktaran kiri-

kolon birleimlerinde, kendilerine ait uygulama snrlar erevesinde

kullanlabileceklerdir.

2.8.1.3 Sneklik dzeyi normal erevelerin moment aktaran kiri-kolon

birleimlerinde ise, sz konusu detaylar koulsuz olarak kullanlabilirler.

2.8.1.4 Birleim detaylarnn dayanm hesaplar ve kapasite kontrol tahkikleri,sneklik dzeyi yksek ve normal ereveler iin, srasyla 2.3.1 ve 2.3.2de Kiri-

Kolon Birleim Blgelerimaddesinde yer alan esaslara uygun olarak yaplacaktr.



41

2.8.2 Kiri Kolon Birleim DetaylarAada, bulonlu ve kaynakl moment aktaran kiri-kolon birleim detaylar ile bu

detaylarn sneklik dzeyi yksek erevelerde kullanlma koullarn ieren

uygulama snrlar verilmitir.

2.8.2.1 Aln Levhal Bulonlu Birleim Detay

Aln levhal, bulonlu kiri-kolon birleim detay ekil (2.6)da verilmitir. Detayda,

Fe 37 eliinden yaplan aln levhas kiriin balk levhalarna tam penetrasyonlu kt

kaynak ile, gvde levhasna ise ift tarafl ke kayna ile birletirilmektedir. Aln

levhasnn kolona balants iin, en az ISO 8.8 kalitesinde tam ngermeli bulonlar

kullanlacaktr.

Bu detayn sneklik dzeyi yksek erevelere uygulanabilmesi iin, birleim detay

parametrelerinin Tablo 2.4te verilen uygulama snrlarn salamas gerekmektedir.

ekil 2.6 : Aln Levhal Bulonlu Birleim Detay



42

Tablo 2.4 : Aln Levhal Bulonlu Kiri Kolon Birleim

Detaylarnn Uygulama Snrlar

Birleim Detay Parametreleri Uygulama Snrlar

Kirienkesit ykseklii 750 mm

Kiriakl / enkesit ykseklii oran 7

Kiribalk kalnl 20 mm

Kolon enkesit ykseklii 600 mm

Bulon snf 8.8 veya 10.9

Bulon ngerme koullar Tam ngerme

Aln levhas malzeme snf Fe 37

Balk levhas kayna Tam penetrasyonlu kt kaynak

2.8.2.2 Takviyeli Aln Levhal Bulonlu Birleim Detay

Rijitlik levhalar ile takviye edilmialn levhal, bulonlu kiri-kolon birleim detay

ekil (2.7)de verilmitir. Detayda, Fe 37 eliinden yaplan aln levhas kiriin

balk levhalarna kt kaynak ile, gvde levhasna ve rijitlik levhalarna ise ift tarafl

ke kayna ile birletirilmektedir. Aln levhasnn kolona balants iin, en az ISO

8.8 kalitesinde tam ngermeli bulonlar kullanlacaktr.

Bu detayn sneklik dzeyi yksek erevelerde kullanlabilmesi iin, birleim detayparametrelerinin Tablo 2.5te verilen uygulama snrlarn salamas gerekmektedir.

ekil 2.7 :Takviyeli Aln Levhal Bulonlu Birleim Detay



43

Tablo 2.5 : Takviyeli Aln Levhal Bulonlu Kiri Kolon

Birleim Detaynn Uygulama Snrlar

Birleim Detay Parametreleri Uygulama Snrlar

Kirienkesit ykseklii 1000 mm

Kiriakl / enkesit ykseklii oran 7

Kiribalk kalnl 25 mm

Kolon enkesit ykseklii 600 mm

Bulon snf 8.8 veya 10.9

Bulon ngerme koullar Tam ngerme

Aln levhas malzeme snf Fe 37

Balk levhas kayna Tam penetrasyonlu kt kaynak

2.8.2.3 Aln Levhasz Bulonlu Birleim Detay

Aln levhasz, bulonlu kiri-kolon birl

2007 deprem yönetmeliği’nin 1998 deprem yönetmeliği ile karşılaştırılması ve sayısal...

Documents