(3) 7, tomi i 2008 - odageorgia.geodageorgia.ge/downloads/jurnal-3(7)t54352.1-2008 .pdf · crdiloet...

116
samecniero Jurnali ,,xelisufleba da sazogadoeba (istoria, Teoria, praqtika)” Scientific magazine “AUTHORITY AND SOCIETY (History, Theory, Practice)” Научный журнал ВЛАСТЬ И ОБЩЕСТВО (История, Теория, Практика) (3) 7, tomi I 2008 EISSN 1512-4029 Ria diplomatiis asociaciis samecniero Jurnali Scientific magazine of The Open Diplomacy Association Научный журнал АССОЦИАЦИИ ОТКРЫТОЙ ДИПЛОМАТИИ

Upload: ngonhi

Post on 07-Sep-2018

216 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

samecniero Jurnali ,,xelisufleba da sazogadoeba

(istoria, Teoria, praqtika)” Scientific magazine

“AUTHORITY AND SOCIETY (History, Theory, Practice)”

Научный журнал “ВЛАСТЬ И ОБЩЕСТВО (История, Теория, Практика)”

№ (3) 7, tomi I 2008

EISSN 1512-4029

Ria diplomatiis asociaciis

samecniero Jurnali

Scientific magazine of

The Open Diplomacy Association

Научный журнал АССОЦИАЦИИ ОТКРЫТОЙ ДИПЛОМАТИИ

xelisufleba da sazogadoeba 2

UDC 378(479.22)(051.2) x. 402

saredaqcio kolegia:

SoTa doRonaZe - mTavari redaqtori

oTar qoCoraZe

- mTavari redaqtoris moadgile

oTar baRaTuria - pasuxismgebeli mdivani

rudiger andreseni, nana avaliani,

mitropoliti abraami (garmelia), giorgi

baRaTuria, evgeni baraTaSvili, vaxtang guruli,

harald vertci, Teimuraz Todua, genadi

iaSvili, roin metreveli, qeTi qoqraSvili,

rusudan quTaTelaZe, maia CxeiZe

Jurnali xelmZRvanelobs Tavisufali presis principebiT.

gamoqveynebuli masalebis sizusteze pasuxismgeblia avtori. gamoqveynebuli masalebi gamoxatavs mxolod

avtorTa pozicias da SesaZloa ar emTxveodes redaqciis Sexedulebebs.

misamarTi: saqarTvelo, Tbilisi 0175 kostavas q. 77, VI korpusi VIII

sarTuli tel. 36-45-14 77 Kostava st., 0175 Tbilisi, Georgia. Tel. [995 32] 36.45.14

Mail: [email protected]

garekanis gaformeba: daviT baRaTuria

Jurnalis eleqtronuli versia gamoqveynebulia misamarTze: http://www.gtu. edu.ge/katedrebi/kat124/

Jurnali daarsebulia 2005 wels saqarTvelos teqnikuri

universitetis saxelmwifo marTvis kaTedris mier

xelisufleba da sazogadoeba 3

SromaTa krebuli eZRvneba ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis 90 wlisTavs.

krebulSi gamoqveynebulia saqarTvelos teqnikuri universitetis humanitarul-socialuri fakultetis,

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis

humanitarul mecnierebaTa fakultetisa da

Jurnal `xelisufleba da sazogadoebis~ erToblivi samecniero konferenciis `xelisufleba da sazogadoeba – 2008~

masalebi

xelisufleba da sazogadoeba 4

sarCevi Teoria

oTar qoCoraZe geopolitika da saerTaSoriso urTierTobebi (kategoria “sivrce”-s politikuri da samarTlebrivi aspeqtebis SedarebiTi analizi) ---------------------------------------- vaJa SubiTiZe

erovnul-saxelmwifoebrivi ideologia da saqarTvelo---- Tengiz endelaZe samxedro kontrdazverva _ erovnuli usafrTxoebis instrumenti ---------------------------------------------------------------------------- nani gelovani arabuli qveynebis politikuri sistemebi----------------------------- Tengiz grigolia balkaneTis geopolitikuri sivrcis transformacia---------- rusudan TabukaSvili bazil bernStainis hipoTeza deficitis Sesaxeb da misi kritika -------------------------------------------------------------------------------------

E istoria

Temur jagodniSvili niko marisa da ivane javaxiSvilis urTierTobis erTi aspeqti Tanamedrove qarTuli sazogadoebrivi cnobierebis prizmaSi-------------------------------------------------------------- Tamar anTaZe, merab kalandaZe napoleonis gardacvalebis versiebi------------------------------------- Chiora Taktakishvili

L'ODL vue des différentes perspectives géographiques et culturelles: expériences

de l'Université d'Etat Ilia Chavchavadze de Géorgie-------------------------------

ekonomika

genadi iaSvili, irine iaSvili marketingis funqcionaluri strategiebi mcire biznesSi------------ genadi iaSvili, irine iaSvili strategiuli menejmentis procesi mcire biznesSi-----------------------

xelisufleba da sazogadoeba 5

E

T e o r i a

xelisufleba da sazogadoeba 6

geopolitika Seiswavlis saerTaSoriso urTierTobebis, msoflio vaWrobis, kacobriobis globaluri ontologiis dinamikis fizikur-geografiul, politikur, ekonomikur-geografiul, rasobriv-anTropologiur, kulturul-konfesionalur, semantikur da civilizaciur ganpirobebulobas. geoplitikis ZiriTad kategorias warmoadgens sivrceze kontroli. geopolitika swavlobs saxelmwifos da saxelmwifoTa kavSirebis (agreTve sxva politikuri institutebis) mier sivrceze kontrolis safuZvlebs, SesaZleblobebs, meqanizmebs da formebs. saxelmwifos geopolitikuri mdebareoba aris saxelmwifos adgilmdebareoba Zalis ZiriTad centrebTan mimarTebaSi. es mdebareoba SeiZleba iyos centraluri (Zalis centri), periferiuli, buferuli (Zalis centrebs Soris Sualeduri mdebareoba).

alfred Taier meheni (ing., Alfred Thayer Mahan)(1840-1914 ww.) amerikeli samxedro Teoretikosi da istorikosi, kontr-

admirali. geopolitikis erT-erTi damaarsebeli.

teritoria, romelsac akontrolebs an cdilobs gaakontrolos saxelmwifom, xasiaTdeba upirveles yovlisa centrsa da teritorias Soris kavSirebis ganviTarebis doniT.

oTar qoCoraZe geopolitika da saerTaSoriso urTierTobebi

(kategoria “sivre”-s politikuri da samarTlebrivi aspeqtebis

SedarebiTi analizi)

xelisufleba da sazogadoeba 7

am sakiTxTan mimarTebaSi sainteresoa amerikuli geopolitikis fuZemdeblis admiral Aalfred mehenis mosazreba. alfred mehens miaCnda, rom saxelmwifos geopolitikuri statusisa da poziciis analizi unda ganxorcieldes Semdegi kriteriumebis saSualebiT: _ saxelmwifos geografiuli mdebareoba, misi zRvebze gasasvleli da sxva saxelmwifoebTan sazRvao komunikaciebis SesaZlebloba. saxmeleTo sazRvrebis ganfeniloba, unari gaakontrolos strategiulad mniSvnelovani regioni. unari sakuTari flotiT daemuqros metoqis teritoriebs. [aq mehenisaTvis mTavari aris sazRvao sanapiro xazebi da saxmeleTo sazRvrebis arqona, romelic moiTxovs qveynis kontinentalur gafarToebas omebis meSveobiT, rac Tavis mxriv iwvevs qveynis simdidris maqsimalur gamofitvas. qveynis geografiulma mdebareobam SeiZleba moiTxovos sazRvao Zalebis an Sejgufeba, an kidev gafantva. misi azriT, “qveynis geografiuli mdebareoba SeiZleba ara marto xels uwyobdes misi Zalebis Tavmoyras, aramed aqvs sxva strategiuli upiratesobac _ centraluri pozicia da kargi baza SesaZlo mtrebis winaaRmdeg saomari operaciebis sawarmoeblad”.] _ saxelmwifos “fizikuri konfiguracia”, anu sazRvao sanapiroebis moxazuloba da maTze ganlagebuli portebis raodenoba. amaze aris damokidebuli vaWrobis ayvaveba da strategiuli daculoba. [mehens marTebulad miaCnia, rom qveynis sanapiroebis xazi _ aris misi erT-erTi sazRvari, da rac ufro advilia sazRvao sazRvrebis meSveobiT sxva qveynebSi SeRweva, miT ufro Zlieria xalxis swrafva masTan urTierTobisaTvis. qveyanaSi, romelsac gaaCnia didi ganfenilobis sanapiro zoli, magram saerTod ara aqvs navsadgurebi, ver ganviTardeba verc sazRvao naosnoba, verc sazRvao vaWroba da verc samxedro floti. samxedro uSualobiT igi gansakuTrebiT xazs usvams erT garemoebas: Tu zRva qveyanas hyofs or an met nawilad, am qveynis floba ara Tu sasurveli, aramed arsebiTad aucilebelic aris. aSS-s adgilmdebareobis analizisas igi aRniSnavs, rom mis teritoriaze cotaa iseTi punqtebi, romlebic sustebi arian TavianTi izolirebuli mdgomareobis gamo, Statebis sazRvrebis yvela mniSvnelovani nawili advili misadgomia Sida olqebidan _ iafad wyliT, swrafad rkinigziT. xolo misi usustesi sazRvari, wynari okeane, Zalian Sors aris SesaZlo mtrebs Soris yvelaze saxifaTosagan. _ teritoriis ganfeniloba. igi sanapiro xazis sigrZis toli aris. meheni xazgasmiT aRniSnavs, rom sazRvao

xelisufleba da sazogadoeba 8

Zlevamosilebis ganviTarebisaTvis mniSvneloba aqvs ara qveynis mier dakavebuli milebis raodenobas, aramed misi sanapiro xazebis sigrZesa da navsadgurebis xasiaTs; _ mosaxleobis statistikuri raodenoba, rac mniSvnelovania saxelmwifos mier xomaldebis agebisa da maTi momsaxurebis SesaZleblobis SefasebisaTvis. aq gansakuTrebul rols TamaSobs mosaxleobis is nawili, romelic icnobs zRvas. es xelsayrel pirobebs qmnis maT dasasaqmeblad, xomaldebze samsaxuri, agreTve flotis materialuri nawilis organizaciisaTvis. aqedan gamomdinare meheni did mniSvnelobas aniWebs im rezervebis formirebas, romelTac SeeZlebaT flotSi samsaxuri. _ erovnuli xasiaTi. xalxis vaWrobis unarianoba, vinaidan sazRvao Zlevamosileba dafuZnebuli aris mSvidobian da farTo masStabian vaWrobaze. sainteresosa qveynis mosaxleobis erovnuli xasiaTis meheniseuli analizi: “Tu sazRvao Zlevamosileba namdvilad eyrdnoba msoflio da farTo vaWrobas, maSin komerciuli saqmianobisadmi swrafva unda iyos im eris ganmasxvavebeli niSani, romlebic ama Tu im dros didebi iyvnen zRvaze”. igi amtkicebs, rom portugalielebi da espanelebisaTvis momxveWelobis wyurvili gadaiqca sastik siZunweSi. Tumca simdidrisaken swrafvaSi maT gaaCndaT sxva Tvisebebic: simamace, gergilianoba, zomiereba, tanjva-wvalebis moTmenis unari, ganviTarebuli erovnuli grZnoba. erovnuli xasiaTi Tavis mxriv gavlenas axdens sazRvao Zlevamosilebis ganviTarebaze, eris unariT daaarsos ayvavebuli koloniebi. mehens miaCnia, rom kolonisti aigivebs sakuTar interesebs axali sacxovreblis interesebTan da Tavidanve zrunavs Tavisi axali qveynis resursebis ganviTarebaze. _ mmarTvelobis politikuri xasiaTi. vinaidan masze aris damokidebuli saukeTeso bunebrivi da adamianuri resursebis miznobrivi peretrubacia sazRvao Zlevamosilebis Sesaqmnelad. mehens miaCnia, rom sazRvao Zlevamosilebis ganviTareba damokidebulia mTavrobis sibrZnis, energiisa da Jinisagan. man unda gaiTvaliswinos sakuTari xalxis bunebrivi midrekililebebi, xeli Seuwyos mis yovelmxriv zrdasa da ganviTarebas. mTavroba miT ufro sandoa, rac ufro didia mis moRvaweobaSi xalxis neba. despoturi xelisufleba dasaxul mizanTan SeiZleba ufro male mivides da ufro naklebad gadaixaros dasaxuli gegmisagan, vidre es sesaZlebelia Tavisufali xalxis mTavrobisagan. brZeni mTavroba, romelic

xelisufleba da sazogadoeba 9

eyrdnoba sazRvao Zlevamosilebas, advilad daipyrobs erT an ramodenime qveyanas.

fridrix ratceli (1844-1904 ww.) (ger., Friedrich Ratzel) germaneli mecnieri, geografi, sociologi, paleontologi da zoologi.

fridrix ratceli mkvlevarTagan pirveli mivida im daskvnamde, rom sivrce aris yvelaze mniSvnelovani politikur-geografiuli faqtori. mas miaCnda, rom sivrce aris ara ubralod teritoria, romelic ukavia saxelmwifos da warmoadgens misi Zalis erT-erT atributs. sivrce _ Tavad aris politikuri Zala. amgvarad ratcelisaTvis sivrce ufro mets niSnavs, vidre fizikur-geografiuli cneba. igi warmoadgen im bunebriv farglebs, romlebSic mimdinareobs xalxebis eqspansia. yovel saxelmwifosa da xalxs gaaCnia Tavisi `sivrculi koncefcia”, anu idea sakuTari teritoriuli samflobeloebis SesaZlo zRvarze. saxelmwifos dacema aris dasustebuli sivrculi koncefciisa da dasustebuli sivrculi grZnobis Sedegi. sivrce ganapirobebs xalxis ara marto fizikur evolucias, aramed agreTve mis mentalur damokidebulebas garesamyarosTan. adamianis Sexeduleba samyaroze damokidebulia sivrceze, romelSic is cxovrobs. CrdiloeT amerikaSi mogzaurobis Sedegad fridrix ratcelma dawera ori wigni: 1874 wels “CrdiloeT amerikis qalaqebisa civilizaciebis rukebi” da 1878-1880 w-s “CrdiloeT amerikis SeerTebuli Statebi”. ratceli aRniSnavs, rom amerikelebs umaRles donemde aqvT ganviTarebuli “sivrcis SegrZneba” im ubralo mizezis gamo, rom isini aRmoCndnen “carieli” sivrcis aTvisebis problemis winaSe da Sesabamisad amerikelebi Segnebulad anxorcieleben imas, riskenac evropelebi midian intuiciurad da etapobrivad. fridrix ratcelisTvis sivrce aris LebensRaum – sasicocxlo sivrce, geobiogaremo, romelic sasicocxlo energias aZlevs xalxs. sivrce ganixileba rogorc am sivrceSi mcxovrebi eTnosis sasicocxlo uwyveti sxeuli. eTnosisa da

xelisufleba da sazogadoeba 10

sivrcis Tanafardobaze igi werda, rom “saxelmwifos maxasiaTeblebi” viTardebian xalxisa da niadagis maxasiaTeblebidan. yvelaze mniSvnelovan maxasiaTeblebs warmoadgenen: zomebi, adgilmdebareoba da sazRvrebi. Semdeg modian niadagis tipebi mcenareul safarTan erTad, irigacia da Tanafardoba miwis zedapiris danarCen konglomeratebTan, pirvel rigSi mimdebare sazRvrebTan da dausaxlebel miwebTan. magram rodesac saubroben “Cvens qveyanaze” amas emateba yovelive is, rac adamianma Seqmna da miwasTan dakavSirebuli yvela mogoneba. amgvarad geografiuli cneba gadaiqceva qveynis macxovreblebisa da maTi istoriis sulier da emocionalur kavSirad. fridrix ratcelma pirvelma Camoayaliba mniSvnelovani geopolitikuri koncefcia Weltmacht _ `msoflio saxelmwifos” koncefcia. man SeniSna, rom did saxelmwifoebs Tavis ganviTarebaSi gaaCnia maqsimaluri geografiuli eqspansiis tendencia, romelic droTa ganmavlobaSi iZens msoflio xasiaTs. misi azriT saxelmwifos gafarToeba da SekumSva warmoadgens bunebriv process, romelic dakavSirebulia sasicocxlo ciklTan. ratcelma Camoayaliba saxelmwifos sivrculi zrdis Svidi kanoni, es aris saxelmwifos sivrculi zrdis principebis erToblioba:

1. saxelmwifos sivrce izrdeba misi kulturis zrdasTan erTad;

2. saxelmwifos zrda gulisxmobs ideebs, vaWrobis Semdgom ganviTarebas, anu sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi mzard aqtuirobas;

3. saxelmwifos zrda mimdinareobs mcire saxelmwifoebis STanTqmis (SemoerTebis) xarjze;

4. sazRvari _ es aris saxelmwifos periferiuli organo, igi aris misi zrdis, Zalis an sisustisa da mis organizmSi cvlilebebis naSTi;

5. saxelmwifo miiswrafvis Seisrutos fizikuri garemocvis yvelaze faseuli elementebi: sanapiro zolebi, mdinareTa auzebi, resursebiT mdidari raionebi;

6. ganuviTarebel saxelmwifoebs teritoriuli zrdis sawyisi impulsi mosdiT garedan, ufro ganviTarebuli (maRali) civilizaciebidan;

7. SemoerTebisa da STanTqmis tendencia _ warmoadgens saxelmwifos damaxasiaTebel niSans, romelic iZens sul ufro da ufro mzard xasiaTs;

xelisufleba da sazogadoeba 11

fridrix ratcels miaCnda, rom saxelmwifos zrda warmoadgens sayovelTao, unikalur tendencias. adamianTa kontaqtebis ganviTareba, gacvla, vaWroba _ es aris axal kolonizirebad teritoriebze saxelmwifos politikuri kontrolis damyarebis preludia. vaWroba da omi _ es aris ori forma, ori stadia saxelmwifos teritoriuli zrdis procesSi. ratcelisTvis zRva da “msoflio saxelmwifo” organuladaa erTmaneTTan dakavSirebuli. man pirvelma gamoTqva azri civilizaciis ganviTarebaSi zRvis mniSvnelobis zrdis Sesaxeb. 1900 wels gamoqveynebul naSromSi “zRva xalxTa Zlierebis saTave” igi aRniSnavda, rom didma saxelmwifom maqsimalurad unda ganaviTaros Tavisi sazRvao-samxedro Zalebi, vinaidan amas iTxovs planetaruli masStabis srulfasovani eqspansia. misi azriT imas, rasac zogierTi saxelmwifo (inglisi, holandia, espaneTi da sxv.) spontanurad axorcielebda, saxmeleTo saxelmwifoebma (germaniam...) Segnebulad unda gaakeTon: Weltmacht _ “msoflio saxelmwifos” statusTan miaxloebisaTvis aucilebel pirobas warmoadgens flotis ganviTareba. fridrix ratcelis naSromebSi safuZveli Caeyara “okeanuri ciklis” popularul geopolitikur ideas. aq gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba xmelTaSua zRvis auzsa da atlantikas, rogorc msoflios umniSvnelovanes strategiul raionebs. gansakuTrebul interess iwvevs wynari okeanis auzis mniSvnelobis analizi. ratceli mas uwodebs “momavlis okeanes”, romelic xelsayreli strategiuli mdgomareobis, unikaluri resursebisa da uzarmazari moculobis gamo male gaxdeba msoflios bevri wamyvani saxelmwifos aqtiuri moRvaweobisa da interesebis Sejaxebis arena. saxelmwifo, romelic moipovebs pirvelobas wynari okeanis auzSi, gaxdeba msoflio dominanti. ratceli darwmunebuli iyo, rom male wynari okeanis zolSi Zalismieri meTodebiT daiwyeba urTierTobis garkveva msoflios xuT wamyvan saxelmwifos Soris. es saxelmwifoebia: didi britaneTi, aSS, ruseTi, CineTi, iaponia. ratceli da misi mowafeebi mividnen im daskvnamde, rom gadamwyveti konfliqti sazRvao da kontinentalur saxelmwifoebs Soris moxdeba swored wynari okeanis zonaSi da katastrofuli finaliT daamTavreben kacobriobis istoriis ciklur evolucias. amavdroulad am konfliqtSi kontinentalur saxelmwifoebs, maTi mdidari resursebiT, gaaCniaT sruliad garkveuli upiratesoba sazRvao saxelmwifoebTan SedarebiT, vinaidan

xelisufleba da sazogadoeba 12

isini ar floben sakmaris sivrces TavianTi geopolitikuri bazis saxiT. ratcelis SemoqmedebiTi memkvidreobidan SeiZleba gamovyoT sami ZiriTadi idea: _ CineTi da CineTis mosaxleobis migracia. ratcelis azriT `sicocxlisunariani xalxis umniSvnelovanes maxasiaTebels warmoadgens mobiluroba, igi warmoadgens nebismieri eris maxasiaTebels da axasiaTebs TviT im erebsac, romlebic erTi SexedviT imyofebian uZraobaSi”. Cinuri emigracia warmoadgens mSvidobiani kolonizaciis magaliTs, mokrZalebuls Tavisi masStabebiT, magram mainc mniSvnelovans, Tuki gaviTvaliswinebT, rom igi xorcieldeba glexebisa da vaWrebis mier. `istoriam icis uamravi magaliTi imisa, Tu rogor kargavda erTi saxelmwifo im teritoriebs romlebic waarTva meore saxelmwifos, imitom rom dampyrobeli xalxi ar acnobierebda am teritoriebis Semomtkicebis mniSvnelobas sameurneo aTvisebis gziT. arsebobs agreTve uamravi sapirispiro magaliTi rodesac mcirericxovani adamianebis civilizatoruli saqmianoba win uZRvis am teritoriaze politikuri batonobis damyarebas”. _ amerikis SeerTebuli Statebi. StatebSi mogzaurobisas ratceli gaocebuli iyo amerikis dasavleTis axali miwebis aTvisebis gaqanebiT, energiuli da yoCaRi emigrantebis erTimeores miyolebuli talRiT. ratcelisaTvis aSS iyo momavlis saxelmwifos xateba, romelic viTardeboda vrcel teritoriebze. amas xels uwyobda qveynis moculoba da bunebrivi simdidris mravalferovneba. ratcelis azriT yvelaze xelsayreli perspeqtivebi iSleboda saxelmwifo-kontinentebis winaSe, vinaidan swored isini iyvnen yvelaze momzadebuli planetaruli maStabis sistemis damyarebisTvis. _ didi britaneTi. ratcelis gansakuTrebuli yuradReba miipyro arc Tu ise didi inglisis Tavbrusdamxvevma kolonialurma, samrewvelo da savaWro eqspansiam. misi azriT `xelsayreli sagareo stimulebis gamoyeneba da samxedro usafrTxoeba _ aris zrdisa da srulyofis umniSvnelovanesi garantia. es exeba nebismier organizmebs, calkeul individumebsa da xalxebs, romlebmac miaRwies TavianT simwifes im SemTxvevebSi, rodesac siRiave erwymis sakuTrebis arsebobas”. swored amiT aixsneba didi britaneTis Zlevamosileba: mtrebis Tavdasxmisagan zRvebiT daculi, evropis uSualo siaxloves ganlagebuli inglisi Tavis gavlenas avrcelebs yvela okeaneze da itacebs vrcel teritoriebs sxva kontinentebze (CrdiloeT amerika, indoeTi

xelisufleba da sazogadoeba 13

avstralia, afrikis samxreTi) da imavdroulad ar kargavs Tavis TviTmyofadobas. (4)

iuxan rudolf Celeni (1864_1922 ww.) (Sved., Johan Rudolf Kjellén) iuristi da saxelmwifoTmcodne. istoriisa da politikuri

mecnierebis profesori.

rudolf Celens miaCnda, rom individualuri saxelmwifos yovelmxriv Seswavlis safuZvelze SeiZleba moxdes zogierTi yvelaze zogadi kanonebisa da principebis deducireba, romlebic Seesatyviseba yvela saxelmwifos da yvela dros. erT-erTi maTgans warmoadgens saxelmwifos siZliere. saxelmwifoebi aRzevdebian imitom, rom arian Zlierebi. Celens miaCnda, rom Zala warmoadgens ufro mniSvnelovan faqtors saxelmwifos arsebobis SesanarCuneblad, vidre kanoni, vinaidan TviT kanonis dacva SesaZlebelia mxolid ZaliT. swored ZalaSi poulobs Celeni Tavis mTavar Teziss, saxelmwifo aris cocxali organizmi, mtkicebulebas. kanons zneobriv-racionaluri elementi Seaqvs saxelmwifoSi, Zala ki aZlevs mas bunebriv organul impulss. Celeni amtkicebda rom saxelmwifo aris mizani Tavis TavSi da ara organizacia, romelic emsaxureba sakuTari moqalaqeebis keTildReobis gaumjobesebis miznebs. 1910 wels gamoqveynebul wignSi “didi saxelmwifoebi” rudolf Celeni cdilibda daemtkicebina, rom mcire qveynebi Tavisi geografiuli mdebareobidan gamomdinare “ganwirulni” arian damorCilebulni iyvnen “didi saxelmwifoebis” mier, romlebic isev da isev TavianTi “geografiuli bedisweridan” gamomdinare valdebulni arian gaaerTianon isini did geografiul da sameurno “kompleqsebad”. Celeni aRniSnavda, rom msgavsi saxis “kompleqsebi-kerZod aSS, britaneTis imperia, ruseTis imperia-Camoyalibdnen jer kidev HXVIII-XIX saukuneebSi, maSin rodesac didi evropuli “kompleqsis” anu erTobis Camoyalibeba warmoadgens germaniis amocanas.

xelisufleba da sazogadoeba 14

rudolf Celenma ganaviTara ratcelis geopolitikuri principebi konkretuli istoriul situaciasTan mimarTebaSi. man logikur dasrulebamde miiyvana ratcelis “kontinentaluri saxelmwifos” idea germaniasTan mimarTebaSi da aCvena, rom evropis konteqstSi germania warmoadgens im sivrces, romelsac gaaCnia RerZuli dinamizmi da romlis mowodebas warmoadgens evropis danarCeni saxelmwiboebis struqturireba Tavis garSemo. germanofilma rudolf Celenma ganacnobiera ra skandinaviuli qveynebis sisustes potencialuri sagareo safrTxis winaSe, wamoayena germanul-noridiuli kavSiris Seqmnis winadadeba germaniis imperiis meTaurobiT. sainteresoa pirveli msoflio omis Celeniseuli interpretacia. misi azriT es iyo bunebrivi geopolitikuri konfliqti aRmocenebuli germaniisa da misi mokavSire RerZis saxelmwifoebis dinamiur eqspansiasa da antantis periferiul evropul da araevropul saxelmwifoebs Soris. gansxvavebam geopolitikuri zrdis dinamikaSi ganapiroba ZalTa ZiriTadi ganlageba (daRmavali inglisisa da safrangeTisaTvis, aRmavali germaniisaTvis). misi azriT germaniis geopolitikuri gaigiveba evropasTan gardauvalia, miuxedavad pirveli msoflio omSi germaniis droebiTi damarcxebisa. pirveli msoflio omis damTavrebisa da versalis xelSekrulebis dadebis Semdeg rudolf Celenma Camoayaliba Tezisi im sam geografiul faqtorze, romlebic mTavar rols TamaSoben globalur geopolitikaSi. am faqtorebidan is miiCnevs gafarToebas, teritoriul monoliTurobasa da gadaadgilebis Tavisuflebas. igi amtkicebda, rom didi britaneTi gamoirCeva Tavisufali gadaadgilebis maRali xarisxiT, mZlavri sazRvao flotisa da sazRvao komunikaciebze batonobis wyalobiT igi aseve flobs gafarToebis faqtorsac, aq laparakia uzarmazar koloniur samflobeloebze (britaneTis imperia ganlagebili iyo dedamiwis zedapiris 24%-ze), magram did britaneTs ar gaaCnia monoliTuroba, vinaidan misi koloniebi mimofantuli iyo mTel samyaroSi. swored amaSi mdgomareobda inglisis politikis susti mxare. ruseTs gaaCnia didi teritoria, monoliTuroba, magram ar aqvs gadaadgilebis Tavisufleba, vinaidan ruseTis gasvla Tbili zRvebisken SezRudulia. rudolf Celenma ganamtkica ratcelis geopolitikuri maqsima; germaniis interesebi upirispirdebian dasavleTevropuli saxelmwifoebis (gansakuTrebiT safrangeTisa da inglisis) interesebs. magram germania aris

xelisufleba da sazogadoeba 15

“Wabuki” saxelmwifo, germanelebi ki “Wabuki eri” (idea “Wabuki erebis” Sesaxeb, romlebsac miakuTvnebdnen germanelebsa da rusebs, ekuTnoda T. dostoevskis. igi iyenebda termins “юный

народ” da Cven mizanSewonilad miviCnieT “юный” gveTargmna rogorc “Wabuki”, misi mzardi mizandasaxuli agresiulobis gamo, da ara rogorc “norCi”, “axalgazrda”). Celenis azriT “Wabuki” germania unda daeuflos Suaevropul sivrces da Seqmnas planetaruli maStabis kotinentaluri saxelmwifo, winaaRmdeg SemTxvevaSi germania daiRupeba iseT geopolitikur struqturebTan brZolaSi, rogoricaa ruseTi, inglisi Tavis koloniebiT, safrangeTi da aSS. amisTvis centraluri evropis xalxebi unda gaerTiandnen xarisxobrivad axali politikur-ekonomikur sivrceSi, romlis RerZic iqnebian germanelebi, vinaidan sakuTari geografiuli mdebareoba aiZulebs germanias daicvas mTeli evropis mTavari interesebi. 1916 wels gamoqveynebul Tavis ZiriTad naSromSi “saxelmwifo, rogorc sicocxlis forma”, rudolf Celenma ganaaliza Zalis avtonomia da misi geografiuli safuZvlebi. misi azriT saxelmwifo, rogorc sicocxlis formaTa erToblioba Sedgeba xuTi sasicocxlo formisgan:

fizikur-geografiuli (sivrceSi ganfenili organizmi _ geopolitika);

sameurneo (Tavisi specifikuli aqtiurobiT _ ekopolitika);

rogorc xalxi Tavisi erovnuli da eTnikuri maxasiaTeblebiT _ demopolitika;

gansxvavebuli klasebisa da profesiebis socialuri erToba _ sociopolitika;

saxelmwifo marTvis formiT misi konstituciuri da administraciuli struqturebiT _kratopolitika.

Celenis azriT erTi da igive Zalis es xuTive elementi, xuTi TiTis msgavsad Sromoben mSvidobian dros da ibrZvian omis dros. sivrces, romelsac akontrolebs saxelmwifo an saxelmwifoTa kavSiri ewodeba geopolitikuri veli. gTavazobT msgavsi velebis Semdeg klasifikacias: _ endemuri veli (berZnuli _ endemos-adgilobrivi) _ sivrce, romelsac saxelmwifo akontrolebs didi xnis ganmavlobaSi. am teritoriis kuTvnileba mocemuli erovnuli erTobis mier aRiarebulia mezoblebis mier. _ sasazRvro veli _ teritoria, romelic imyofeba mocemuli saxelmwifos kontrolis qveS, magram ar aris

xelisufleba da sazogadoeba 16

saTanadod aTvisebuli demografiulad, ekonomikurad da politikurad. xSir SemTxvevaSi amdagvar vels warmoadgens erovnuli umciresobebiT dasaxlebuli sivrce. mosazRvre saxelmwifoebi saeWvod miiCneven am teritoriebis kuTvnilebis sakiTxs, magram ar ganixilaven maT, rogorc sakuTar teritoriebs. _ jvaredini veli _ sivrce, romelzec pretenzias acxadebs ramodenime mosazRvre saxelmwifo. _ totaluri veli _ erovnuli erTobis kontrolis qveS myofi uwyveti sivrce. _ geopolitikuri sayrdeni wertili _ teritoria, romelic imyofeba totaluri velis miRma, romelsac akontrolebs romelime saxelmwifo, magram am teritoriisaken mimaval komunikaciebs akontrolebs sxva saxelmwifo an saxelmwifoebi. _ metaveli _ sivrce, romelsac erTdroulad ramodenime saxelmwifo iTvisebs. xSir SemTxvevaSi msgavsi aTviseba

mimdinareobs garedan geopolitikuri zewolis pirobebSi. (5,

24-25) geopolitikur sivrceze kontrolis mravalferovani formebi cnobilia odiTganve. esenia: samxedro, politikuri, ekonomikuri, demografiuli, sakomunikacio, religiuri da sxva. Tanamedrove pirobebSi did rols TamaSoben sainformacio-ideologiuri, teqnologiuri da kulturul-civilizaciuri kontrolis formebi. kontrolis es formebi xSir SemTxvevaSi gamoiyeneba sxavasxagvari kombinaciuri Sexamebis saxiT, rameTu geopolitikuri midgoma moiTxovs saxelmwifoTaSorisi urTierTmoqmedebis yvela faqtoris gaTvaliswinebas. es faqtorebia: geografiuli, ekonomikuri, samxedro, demografiuli, politikuri, kulturul-religiuri, eTnikuri, informaciuli. mniSvnelovan geopolitikur kategoriaTa ricxvs ganekuTvneba agreTve politikuri sivrcis cneba, romelic Semofarglulia sazRvrebiT. saxelmwifos erT-erT ZiriTad niSans warmoadgens politikuri sivrce. geopolitikaSi mniSvnelovan rols TamaSoben sivrculi urTierTobebi saxelmwifoebs Soris. am rolSi gamodian sazRvrebi. sazRvrebis geopolitikuri problema warmoiSveba yovelTvis, rogorc ki iwyeba brZola politikur sivrceze kontrolis, mierTebisa da aTvisebisaTvis. sazRvrebi, saxelmwifoebs Soris, warmoadgenen maTi interesebis politikur-strategiul gammijnav xazs. sasazRvro sivrce _ anu qveynis is nawili, romelic uSualod emijneba saxelmwifo sazRvars da Tavisi

xelisufleba da sazogadoeba 17

bunebrivi da social-ekonomikuri pirobebidan gamomdinare, samxedro TvalsazrisiT taqtikur-geografiul Taviseburebebs qmnis. erovnuli saxelmwifoebis iurisdiqciis miRma mdebare teritoriebs, saerTaSoriso samarTlis normebis Tanaxmad, ewodeba saerTaSoriso teritoria da es aris sivrce, romelzec ar vrceldeba romelime saxelmwifos suvereniteti. igi ganisazRvreba rogorc res communis, anu teritoria, romelic ekuTvnis yvelas. saerTaSoriso teritoriebs, tardiciulad, miekuTvneba: Ria zRva; sahaero sivrce Ria zRvis Tavze; erovnuli iurisdiqciis (kontinentaluri Selfis) miRma mdebare zRvebisa da okeaneebis fskeri; antarqtida kosmosuri sivrce, maT Soris mTvare da sxva ciuri sxeulebi. gaeros konvenciam sazRvao samarTlis Sesaxeb msoflio okeane da zRvebi gansxvavebuli samarTlebrivi reJimis mqone 9 zonad dahyo: Sida wylebi; teritoriuli zRva; mimdebare zona; gansakuTrebuli ekonomikuri zona; gansakuTrebuli TevzWeris zona; arqipelaguri wylebi; kontintnturi Selfi; Ria zRva; Ria zRvis fskeri. saerTaSoriso samarTlis normebis Sesabamisad (United Nations

Convention on Law of the Sea (UNCLOS), termini “Ria zRva” aRniSnavs zRvis yvela im nawils, romlebic ar Sedian romelime saxelmwifos Sida wylebSi an teritoriul zRvaSi (UNCLOS I -

1958 wlis 29 aprilis konvenciis st.1) Ria zRva gaxsnilia yvela erisaTvis da arc erT saxelmwifos ara aqvs ufleba misi romelime nawili dauqvemdebaros Tavis iurisdiqcias. Ria zRvis Tavisufleba, romelic krZalavs romelime eris mier mis dasakuTrebas, garantirebulia Semdegi pirobebiT: naosnobis Tavisufleba; Tevzis rewvis Tavisufleba; wyalqveSa kabelebisa da milsadenebis gayvanis Tavisufleba; Ria zRvis Tavze frenis Tavisuleba (UNCLOS I - 1958 wlis 29 aprilis konvenciis st. 2) 1982 wels miRebulma gaeros konvenciam (UNCLOS III), sazRvao samarTlis Sesaxeb, gaafarTova Ria zRvis Tavisuflebis pirobebi. im droidan moyolebuli, Ria zRvis Tavisufleba vrceldeba ara marto zRvispira saxelmwifoebze, aramed im saxelmwifoebzec, romlebsac ara aqvT zRvaze gasasvleli da maT aqvT: naosnobis Tavisufleba; frenis Tavisufleba; wyalqveSa kabelebisa da milsadenebis gayvanis Tavisufleba (1982 wlis konvenciis VI nawilis dacviT); xelovnuri kunZulebisa da sxva saxis danadgarebis agebis Tavisufleba, saerTaSoriso samarTlis normebiT daSvebuli, (1982 wlis konvenciis VI nawilis dacviT); Tevzis rewvis

xelisufleba da sazogadoeba 18

Tavisufleba (1982 wlis konvenciis II ganyofilebaSi mocemuli pirobebis dacviT); samecniero kvlevevbis warmoebis Tavisufleba, (1982 wlis konvenciis VI da XIII nawilebis dacviT); sahaero sivrcis zeda zRvars warmoadgens dedamiwis sivrcis sazRvari massa da kosmoss Soris. dedamiwis sivrcis sazRvaSi gulisxmoben burTulismagvar zedapirs, romelic imeorebs dedamiwis konfiguracias da ganlagebulia misi zedapiridan (zRvis done) raRac namZilze (110 km.) (3, 37) erovnuli iurisdiqciis gareT mdebare zRvebisa da okeaneebis fskeri gaeros 1982 wlis konvenciis Tanaxmad gamocxadebulia kacobriobis saerTo memkvidreobad (1982 wlis konvenciis preambulis punqti #6). kontinentaluri Selfis miRma mdebare zRvebisa da okeaneebis fskerma miiRo zRvis fskeris saerTaSoriso raionis saxeli da igi ar eqvemdebareba erovnul miTvisebas, anu rogorc aris dafiqsirebuli konvenciis 137 statiaSi _ arc erT saxelmwifos ara aqvs ufleba pretenzia ganacxados suverenitetze an suverenul uflebebze an ganaxorcielos isini am raionis romelime nawilze an resursebze da rom arcerT saxelmwifos, fizikur an iuridiul pirs ar SeuZlia miiTvisos maTi romelime nawili.

kontinentaluri Selfi

saerTaSoriso teritoriis am saxeobis statuss axasiaTebs ramodenime mniSvnelovani maxasiaTebeli: erovnuli iurisdiqciis gamoricxva; masze saqmianoba mTeli kacobriobis sakeTildReod (statia #140); mxolod mSvidobiani miznebisaTvis gamoyeneba (statia #141); teritoriis (raionis) resursebze, ekuTvnis mTel kacobriobas, yvela uflebis ganxorcieleba ekuTvnis sazRvao fskeris specialur saerTaSoriso organos (statia #153-s nawili I); resursebis paraleluri damuSaveba (statia #153-s nawili II, punqti “b”);

xelisufleba da sazogadoeba 19

misi ar cnoba msoflios mravali wamyvali saxelmwifos mier. magaliTad, 1984 wels aSS, didma britaneTma, gfr da kidev xuTma saxelmwifom dades separatistuli xelSekruleba msoflio okeanis perspeqtiul raionebSi mineraluri resursebis damuSavebis Sesaxeb da Sesabamisad, ignorireba gaukeTes 1982 wlis konvenciis normebs. antarqtikas ukavia daaxloebiT 52,5 milioni kv.km. da moicavs dausaxlebel materiks antarqtidas (13 975 aTas kv.km., maT Soris 1 582 aTas kv.km. Selfuri myinvarebi da kunZulebi, romlebic miekuTvnebian antarqtidis myinvarebs), mimdebare kunZulebs (maT Soris samxreT orkneis, samxreT sendviCis, samxreT Setlendis kunZulebi), agreTve atlantis, wynari da indoeTis okeaneebis nawili, romelsac xSirad uwodeben samxreTis an antarqtikul okeanes. antarqtikis teritoria ZiriTadad ganlagebulia samxreT ganedis 48-60 gradusebis arealSi. arqtikaSi sakuTari seqtorebi gaaCnia, mis mosazRvre, xuT saxelmwifos: danias, norvegias, kanadas, aSS-s da ruseTs. TiToeuli am saxelmwifos arqtikul seqtors warmoadgens sivrce, romlis safuZvelsac warmoadgens am saxelmwifos sanapiro, xolo gverdiT xazs _meridianebi Crdilo polusiadn am saxelmwifoebis aRmosavleT da dasavleT sazRvrebamde. arqtikis seqtoris farglebSi sazRvao da sahaero naosnoba dasaSvebia mxolod mimdebare saxelmwifoebis nebarTviT da mxolod mSvidobiani da samecniero miznebiT. kosmosuri sivrce aseve ar eqvemdebareba erovnul miTvisebas. kosmosuri sivrce, mTvarisa da sxva ciuri sxeulebis CaTvliT, Riaa kvlevisa da gamoyenebisaTvis, nebismieri saxelmwifosaTvis yovelgvari dikriminaciis gareSe Tanasworuflebianobis safuZvelze da saerTaSoriso samarTlis normebis Sesabamisad Tavisufali daSveba ciuri sxeulebis nebismier raionSi (1967 wlis 27 ianvaris xelSekruleba “saxelmwifoTa moRvaweobis principebi kosmosuri sivrcis kvlevisa da aTvisebis Sesaxeb” statia #1). sazRvrebi warmoadgenen suverenitetebis moqmedebis sferoebis gamyof xazebs. politikuri sazRvari, erTdroulad, warmoadgens mocemuli saxelmwifos sagareo garss da mis mezoblebTan kontaqtis xazs. politikuri, ideologiuri, lingvisturi da religiuri gansxvavebebis miuxedavad saxelmwifo sazRvari warmoadgens universaluri xasiaTis erTaderT normas.

xelisufleba da sazogadoeba 20

sazRvrebi xels uwyoben saxelmwifoebis mier Tavis Tavis, rogorc erTiani mTelis aRqmas, romelic gansxvavdeba sxva saxelmwifoebisagan da romelsac sakuTar teritoriaze gaaCnia ucilobeli suvereniteti. cnebebi da terminebi: sawyisi xazebi – sanapirosa da zRvis gamyofi wiri. sazRvari saxelmwifos Sida wylebsa da teritoriul zRvas Soris. sawyisi xazebidan iwyeba teritoriuli zRvis, sagangebo ekonomikuri zonis da sxva sazRvao zonebis azomva. saxelmwifos Sida wylebi – saxelmwifos sazRvrebSi mTlianad moqceuli zRvebi, tbebi, mdinareebi da saerTaSoriso zRvebis is nawili, romelic am saxelmwifos sawyisi xazebis SigniT (xmeleTisaken) aris ganlagebuli. igi imyofeba saxelmwifos absoluturi iurisdiqciis qveS. sazRvao mili _ gansxvavdeba inglisuri milisagan da udris 1853 metrs. sivrce _ geopolitikis ZiriTadi cneba. warmoadgens ara raodenobriv, aramed xarisxobriv kategorias. sivrcis struqtura winaswar gansazRvravs istoriis (pirvel rigSi politikuri istoriis) struqturas. aseTia geopolitikis, rogorc mecnierebis ZiriTadi Tezisi. sivrcobrivi azri _ ratcelis termini. xarisxobriv sivrceSi Cadebuli istoriuli winaswargansazRvrulobis sistema. teritoriuli zRva – teritoriuli wylebis sanapiros mimdebare zoli zRvaSi. misi sigane ar aRemateba 12 sazRvao mils da aiTvleba sawyisi xazebidan. igi aris sanapiro saxelmwifos suverenuli teritoria. ucxo saxelmwifos gemebs aqvT masSi mSvidobiani gavlis ufleba sazRvao samarTlis normebis Sesabamisad. teritoriuli wylebi (territorial waters) - 12 sazRvao milis siganis wylis sivrce, romelic gasdevs saxelmwifos sanapiro zols.

Selfi (ing., shelf ) – kontinentaluri Selfi, materikuli meCeCi – materikis wyalqveSa sanapiros gasworebuli ganfeniloba, romelic xmeleTs ekvris da masTan saerTo geologiuri agebulebiT xasiaTdeba. Selfebis saerTo moculoba Seadgens daaxloebiT 32 milion kv.km-s. yvelaze didi Selfi gaaCnia evraziis CrdiloeT sanapiros, sadac misi sigane aRweva 1,5 aTas kolometrs. aseve didi Selfi aqvs beringis zRvas, huZonis yures, samxreT-CineTis zRvas, avstraliis CrdiloeT sanapiros.

xelisufleba da sazogadoeba 21

zRva _ msoflio okeanis nawili, gamoyofili xmeleTiT an SemaRlebuli wyalqveSa reliefiT. zRvebi okeaneebis mixedviT: wynari okeane _ bandis zRva, beringis zRva, aRmosavleT CineTis zRva, yviTeli zRva, marjnis zRva, mindanaos zRva, oxotis zRva, sulavesis zRva, sulus zRva, tasmanis zRva, fijis zRva, filipinis zRva, samxreT CineTis zRva, iavis zRva, iaponiis zRva. atlantikis okeane _ azovis zRva, baltiis zRva, irlandiis zRva, karibis zRva, sargasis zRva, CrdiloeTis zRva, xmelTaSua zRva, adriatikis zRva, slboranis zRva, balearis zRva, ioniis zRva, kviprosis zRva, levantis zRva, liguriis zRva, marmarilos zRva, tireniis zRva, egeosis zRva, kretis zRva, Savi zRva, Sotlandiis zRva. indoeTis okeane _ andamanis zRva, arabeTis zRva, arafuris zRva, wiTeli zRva, timoris zRva. CrdiloeTis yinulovani okeane _ barencis zRva, peCoris zRva, bafinis zRva, TeTri zRva, bofortis zRva, aRmosavleT-cimbiris zRva, grelandiis zRva, laptevebis zRva, norvegiis zRva, Cukotkis zRva. samxreTis okeane _ amundsenis zRva, rosis zRva, uedelis zRva, skotis zRva, lazarevis zRva, devisis zRva, belisngauzenis zRva. Sida zRva _ es termini xSirad gamoiyeneba gaumdinare didi mlaSe tbebisa da xelovnuri wyalsacavebis aRsaniSnavad (aralis zRva, kaspiis zRva, mkvdari zRva, Tbilisis zRva). gansakuTrebuli ekonomikuri zona _ zRvis sivrce, romelic SeiZleba moiTxovos saxelmwifom misi teritoriuli zRvis gareT da mis mimdebared, sawyisi xazebidan 200 sazRvao miliT daSorebul xazamde. am zonaSi sanapiro saxelmwifo adgens xelovnuri kunZulebisa da nagebobebis agebis, samecniero kvlevebisa da garemos dacvis zRvis yvela cocxali da aracocxali bunebrivi resursebis mopovebisa da gamoyenebis wesebs. 1971 wels keniam gaakeTa pirveli ganacxadi gansakuTrebul ekonomikur zonaze. dReisaTvis yvelaze didi zonebi aqvs aSS-s, safrangeTs, avstralias da ruseTs. okeane – (“okiane”-finikiurad “unapiro”, Okeanos _ berZ., mdinare) globaluri erTmaneTTan dakavSirebuli mlaSe wyali, igive msoflio okeane ukavia dedamiwis zedapiris TiTqmis 3/4 (71%), iyofa kontinentebiTa da arqipelagebiT Semdeg nawilebad: wynari okeane, atlantikis okeane, indoeTis oakeane, CrdiloeT yinulovani okeane da samxreT okeane. okeanis mcire nawilebs uwodeben zRvebs, yureebs, sruteebs da sxva. Tavisufali zRva (laT., Mare Liberum) _ doqtrina, romelsac safuZveli Cauyara holandielma iuristma hugo grociusma 1609 wels gamoqveynebul naSromSi “Mare Liberum”, sadac man bunebiTi

xelisufleba da sazogadoeba 22

samarTlis koncefciaze dayrdnobiT Camoayaliba Tavisufali naosnobis Semdegi principi: “rogorc haeria saerTo, radgan igi ar SeiZleba iyos vinmes mier miTvisebuli da radgan igi ar amoiwureba mouwesrigebeli sargeblobis Sedegad da Sesabamisad igi ekuTvnis mTel kacobriobas, aseve zRvaa saerTo yvelasaTvis”. daxuruli zRva (laT., Mare clausum) _ doqtrina, romelsac safuZveli Cauyara ingliselms iuritma jon seldenma 1635 wels gamoqveynebul naSromSi “Mare clausum”, sadac igi cdilobda daemtkicebina, rom zRvas praqtikaSi axasiaTebs saxmeleTo teritoriisaTvis damaxasiaTebeli Tvisebebi. Sesabamisad zRvaze naosnobis eqsklziuri ufleba ekuTvnis im saxelmwifos, romelic Zalze dayrdnobiT realurad akontrolebs mas. alfred Taier meheni (1840-1914) amerikeli admirali, samxedro Teoretikosi, zRvis klauzevicad wodebuli. niu-portis samxedro-sazRvao kolejis profesori da 1886 wlidan misi prezidenti. aSS-s prezidentebis mak-kinlis da Teodor ruzveltis mrCeveli. aRsaniSnavia erTi garemoeba: Teodor ruzvelti Tavis Tavs Tvlida mehenis mowafed da amiT xazs usvamda masTan solidarobas. meheni did mniSvnelobas aniWebda sivrcul faqtors. fridrix ratceli (1844-1904) germaneli mecnieri, geografi, sociologi, paleontologi da zoologi. daamTavra karlsrues politeqnikuti universiteti da haidelbergis universiteti. evolucionizmisa da darvinizmis msoflmxedvelobisa da meTodologiis mimdevari. laipcigis universitetis profesori. germaneli nacionalisti, “pangermanistuli ligis wevri”. geopolitikis erTerTi fuZemdebelTagani, Tumca termini “geopolitika” mas ar gamouyenebia. Tavis naSromebSi igi iyenebda termin “politikur geografias”. iuxan rudolf Celeni (1864_1922) iuristi da saxelmwifoTmcodne. istoriisa da politikuri mecnierebis profesori. aswavlida geterbogisa (1901_1916) da ufsalas (1916_1922) universitetebSi. igi swavlobda marTvis sistemebs raTa gamoevlina Zlieri saxelmwifos Seqmnis gzebi. cneba“geopolitikis” avtori.

gamoyenebuli literatura: 1. Василенко И.А. Геополитика. М.: Гардарики, 2003.

2. Дугин А. Основы геополитики. Геополитическое будущее России. М.:

Арктогея, 1997.

xelisufleba da sazogadoeba 23

3. Ушаков Н.А. Международное право: основные термины и понятия. М.:

ИГП РАН, 1996.

4. Моро-Дефарж Ф. Введение в геополитику. М.: Конкорд. 1996.

5. Нартов Н.А. Геополитика. М.: 1999 6. Колосов В. А., Мироненко Н. С. Геополитика и политическая география:

М.: Аспект Пресс, 2002

geopolitics.nm.ru/ persons.html

http://archipelag.ru/geopolitics

http://geopolitics.ru/common/library.htm lib.socio.msu.ru/l/ library

http://en.wikipedia.org/wiki Summary

Otar Kochoradze

Geopolicy and international relations

The comparative analysis of political and legal aspects of a category “Space”

The geopolitics studies the relations between space and politics: what influence

renders the spatial factor on politics and behaviour of the political figures? And

how spatial factor by the political figures is used? How should they from passive

contemplate character of geographical space proceed to geopolitical and even to

geostrategic aspect of a role of space?

People should realise, that the space is fundamental concept managing the

public relations. The state, develops successfully then, when its political figures

and its population has “feeling of space”. Concept " Feeling of space " identically

to concept " talent for management " on this the politics should develop at

themselves feeling of space.

Резюме

Отар Кочорадзе

Геополитика и международные отношения. Сравнительный анализ

политических и правовых аспектов категории “пространсва”

Геополитика изучает отношения между пространством и политикой:

какое влияние оказывает пространственный фактор на политику и поведение

политических деятелей? И как используется сам пространственный фактор

политическими деятелями? Как должны они от пассивного созерцательного

характера географического пространства перейти к геополитическому и даже

геостратегическому аспекту роли пространства?

Люди должны осознать, что пространство является фундаментальным понятием, управляющим общественными отношениями. Государство,

развивается успешно тогда, когда его политические деятели и его население

обладают чувством пространства. Понятие «Чувство пространства»

идентично понятию «талант к управлению»б именно по этому политики

должны выработать у себя чувство пространства.

xelisufleba da sazogadoeba 24

saqarTvelos damoukideblobis gamocxadebis Semdeg samoqalaqo dapirispirebam ganapiroba politikuri krizisis dawyeba qveyanaSi, rac 1992 wlidan gadaizarda legitimurobis krizisSi. legitimurobis krizisis umTavresi mizezi ki mainc aris WeSmaritad demokratiuli arCevnebis ararseboba qveyanaSi. esaa krizisi, roca xelisufleba iuridiulad arCeulia, magram xalxis TvalSi mas ar gaaCnia fsiqologiuri legitimuroba, rac Tavis mxriv uamrav problemas badebs, maT Soris mosaxleobis emigracias sxvadasxva ganviTarebul qveynebSi iafi muSaxelis saxiT. dRevandeli qarTuli sazogadoeba-esaa nevrozuli sazogadoeba-uamravi problema, cxovrebis giJuri ritmi, saSineli konkurencia, gazrdili moTxovnebi, gadaRla, mRelvareba, socialuri dapirispireba da politikuri brZolis miuRebeli meTodebi, adamianTa gamofitva da janmrTelobis aRdgenis SeuZlebloba, Zaladobis da SiSebis zrda, paTologiuri tipebis momravleba, daundobloba, elitis zneobrivi degradacia, daucveloba da samarTlianobis deficiti, ganukiTxaoba, uRirsTa parpaSi da yvelafrisadmi da yvelasadmi momxmarebluri damokidebuleba, demografiuli problemebi-ai, am StrixebiT xasiaTdeba dRevandeli qarTuli sazogadoeba. Cveni xalxis aseTi yofa Sedegia samoqalaqo dapirispirebisa da samaCablo-afxazeTisaTvis omSi damarcxebisa. bunebis kanoniT “ davrdomilis, damarcxebulis sxeulSi da tanzec Cndeba aTasnairi Sxamiani bacila, muwuki da Wiri. Cveni Sinauri rRveva da aRrevac, mzakvroba da muxanaTobac mudam Sedegi iyo Cveni damarcxebisa gareSe mtrisagan. ZarRvgadaWrili, imedgacruebuli da gamwarebuli organizmi iwyebs sakuTarive Tavis RrRnas da Wamas. amitom mosdevda xolme Cvens damarcxebas anarqia, SimSili, epidemia, zneobrivi gaxrwnileba, gandgoma da daSla provinciebad (m. javaxiSvili).” meore didi ubedureba iyo quCidan mosuli arakompetentur adamianTa marTva-gamgeoba, romlebmac qveyana ilia WavWavaZisa da niko nikolaZis gzas aacdines.

vaJa SubiTiZe

erovnul-saxelmwifoebrivi ideologia da saqarTvelo

xelisufleba da sazogadoeba 25

es moxda imitom, rom sazogadoebis wayruebis Sedegad aseTma mmarTvelobam ignorireba gaukeTa erovnul faseulobebs, pirovnul Rirsebebs, inteleqts, codnas, profesionalizms, zneobas (arada “zneoba-es aris icxovro Seni xalxis wes-CveulebebiT,”-ambobda aristotele) da amis niadagi jer kidev komunistebma Seamzades. gaaqtiurdnen kriminaluri samyaros avtoritetebi da maTTan daaxloebuli wreebi. daiwyo qarTuli eTnokulturuli sivrcis gavelureba da gaRaribeba, mankieri “TamaSis wesebis” gavrceleba, cnobierebis gamrudeba, Sedegad ki miviReT aRviraxsniloba, cinizmi, ormagi standartebi, zneobrivi degradacia, codnisa da erovnul faseulobaTa, mecnierebis ngreva, devalvacia, riTac cxovreba daumaxinjda axalgazrdobas da momaval Taobas. saqarTvelo, romelmac erT-erTma pirvelma daiwyo brZola damoukideblobisTvis, mmarTvelTa da mexuTe kolonis antierovnuli qmedebis Sedegad sakmao xniT CamoSorda ganviTarebis civilizebul gzas (gulaber ananiaSvili). aziuri inertuloba da sxvisi moimedeoba kvlav iqca qveynisa da Cveni xalxis ganviTarebis Semaferxebel faqtorad. arada “Cveni qveynis gonebrivi zrdisTvis didi ubedurebaa is garemoeba, rom dedis ZuZuTi ki ar vikvebebiT, aramed cxra mTas gadaRmidan moyvanil ZiZas vabarivarT.isic xSirad Txis rZes gvawovebs da ara adamianisas... ucxoeli ZiZa, ragind saRi iyos, Sens dedaenas ver gaswavlis, Seni qveynis bunebasa da saWiroebas ver gagacnobs (n. nikolaZe)”.

yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, Cven unda SevimuSavoT ganviTarebis erovnuli modeli da gaviTvaliswinoT ucxouri dadebiTi gamocdilebac (gansakuTrebiT iaponuri). vinaidan sagareo politika saSinao politikis gagrZelebaa, amitom umTavresi yuradReba unda daeTmos saSinao problemebis mowesrigebas. cnobilia rom “mxolod Sinagani saqmeebis gonivrulad da damakmayofileblad mogvareba uzrunvelyofs garedan mosalodnel saSiSroebas da mogvitans sagareo didebas. ra didic ar unda iyos Cveni gamarjvebebi, maTi dideba kvamliviT gaifanteba, Tuki Cven sakuTar saxlSi ar davakmayofilebT aucilebel moTxovnebs, Tuki xels mivyofT sakuTari interesebis sistematur ignorirebas, SevuqmniT Cvens Tavs mraval xelovnur siZneles, maSin es garemoeba adre Tu gvian samxedro warmatebebzec ki udaod damasustebel gavlenas iqoniebs (n.nikolaZe).”

xelisufleba da sazogadoeba 26

ganviTarebis am erovnul models safuZvlad unda daedos ganaTleba da Cveni xalxis kulturuli memkvidreoba, (tradiciebi da wes-Cveulebebi, Rirseba, qarTuli cxovrebis wesis mdidari erovnuli Sinaarsi, socialurad organizebuli sabazro ekonomika, pirovnebis socialuri usafrTxoeba da Secnobili Tavisufleba, Sromis Wkvianuri organizacia, saSemsruleblo disciplina, kerZo da saxelmwifo sakuTrebis SeTanawyoba principiT “kerZo sakuTreba yvelgan, sadac es SesaZlebelia da sazogadoebrivi regulireba yvelgan, sadac es aucilebelia”), qarTuli erovnuli warmoebis ganviTareba da proteqcionizmi, saxelmwifo da kerZo reketis, kriminaluri cnobierebis aRmofxvra, korufciis safuZvlebis moSla, kadrebis moZieba, aRzrda da swavleba maT daniSvnamde (e.w. “kadrebis bankis” Seqmna, aseve “mouxmobelTa moxmoba”), TviTganadgurebis procesis Sewyveta da WeSmariti erovnuli interesebis daurideblad win wamoweva, niWieri adamianebis xelSewyoba da maTze gansakuTrebuli zrunva, “sityva-saqmis” kontrolis sqemis damkvidreba (yoveli gadawyvetilebis mkacri kontroli sajarimo sanqciebis gaTvaliswinebiT), saqmiani patriotizmi, lustraciis kanonis amoqmedeba, araqarTuli mosaxleobis socialur-kulturuli interesebis gaTvaliswineba da a.S. Cveni qveynis ubedurebis erT-erTi saTavea is, rom 1990 wlidan dRemde saqarTvelo imyofeba umarTaobis mdgomareobaSi. amas ki ganapirobebs Semdegi mizezebi: _arasworad sinTezirebuli qveynis marTvis sistema: _arasworad SerCeuli xelmZRvaneli kadrebi. pirveli garemoeba gamowveulia imiT, rom didi sistemebis marTvis Teoriidan gamomdinare arasrulfasovnadaa Catarebuli qveynis, rogorc marTvis obieqtis analizi, araa damuSavebuli samarTavi obieqtis gadacemis funqcia, marTvis funqcionali. es niSnavs, rom

_araa SemuSavebuli mizanTa sistema, romlis mimarTac unda iqnas Sedgenili es funqcionali. _araa gansazRvruli is SezRudvebi, romlebic ganapirobeben marTvis funqcionalis amoxsnis areebs; _araa SerCeuli kriteriumebi, romelTa mimarTac unda xorcieldebodes marTvis funqciis optimaluri amoxsnebis moZebna SezRudvebiT gansazRvrul areebSi(givi javaxiSvili). yovelive amis gamomwvevi mizezia is garemoeba, rom qarTvel ers dRemde SemuSavebuli ar aqvs erovnuli ideologia (rogorc es gaakeTes ebraelebma “sionizmis” saxiT da sxva erebma).

xelisufleba da sazogadoeba 27

erovnuli ideologia unda Camoyalibdes SexedulebaTa 10 sistemis saxiT. esenia 1.ekonomikuri 2. demografiuli 3. zneobrivi 4. samarTlebrivi 5. religiuri 6. kulturis 7. filosofiuri 8. erovnuli cnobierebis 9. ekologiuri 10. politikuri (am mTlian maCvenebelTa sistemas mixako wereTeli uwodebda “eris ideals”). SeiZleba iTqvas, rom erT-erTi mTavari qvesistemebi - ekonomikur da samarTlebrivi dRes faqtiurad ar muSaobs. parlamentis mier SemuSavebuli kanonebi am sferoSi (iseve rogorc sxvebSi) ar muSaobs, vinaidan aRniSnuli kanonebi araa SemuSavebuli Cveni qveynis saWiroebisaTvis, maT ubralod Targmnian ucxouridan. roca ers ara aqvs erovnuli ideologia, maSin misi samTavrobo da politikuri wreebi intuiciurad irCeven globalur da lokalur mizanTa sistemas. faqtiurad xelaxlad dabadebuli qveynis sistemis marTva warmoebs ukve mkvdari sistemis (sabWoTa sistemis) meTodebiT. aqtiuri organizebuli struqturebis analizi da sinTezi moicavs:

_informaciis monitorings-informaciis Segrovebasa da mis pirvelad gadamuSavebas samarTavi da marTvis obieqtebis da maTi garemos mdgomareobis Sesaxeb;

_samarTavi gadawyvetilebebis miRebas; _gadawyvetilebebis detalizacias da Sesabamisi

zemoqmedebis gamomuSavebas; _zemoqmedebis dayvanas marTvis obieqtis Sesabamis

doneebamde; _Sesrulebis mkacr kontrols; _marTvis sistemisa da marTvis obieqtis gamokvlevas

mdgradobasa da ganviTarebaze. unda SemuSavdes qveynis marTvis axali struqtura, romelic axlandelTan SedarebiT unda Seicavdes xuTjer nakleb samarTav struqturebs da aTjer nakleb saxelmwifo moxeleebs. unda Seiqmnas saxelmwifos xelmZRvaneli kadrebis SerCevis testuri avtomatizebuli sistema da misiT SerCeva-Semowmebas daeqvemdebaros yvela saxelmwifo moxele prezidentis CaTvliT. krizisul mdgomareobaSi saxelmwifos marTvis ZiriTadi amocanebi unda iyos struqturuli mimarTulebis, raTa uzrunvelyon ZiriTadad ekonomikis restruqturizacia (energetika, mrewveloba, soflis meurneoba da sxv.) da socialurad orientirebuli mdgradi sabazro garemos formireba. krizisis Semdgom periodSi ki unda ganxorcieldes

xelisufleba da sazogadoeba 28

prioritetebis kardinaluri cvla-wina planze unda gadmoinacvlos iseTma regulatorebma, romlebic dakavSirebulni arian sakanonmdeblo normebTan, sagadasaxado sistemebTan, biujetTan, sabaJosTan da a.S. (dRes es ukuRma xorcieldeba saqarTveloSi). erovnuli ideologiis moTxovnidan gamomdinare garda zemoaRniSnuli miznebis sistemisa, unda Camoyalibdes agreTve SezRudvebis sistema, romlebic gansazRvraven miznebis funqciebis amoxsnis areebs. Tu miznebad avirCevT:

a)adamianis potencialis ganviTarebis indeqss(apgi)-igi krebsiTi maCvenebelia da aerTianebs Semdeg parametrebs: Semosavals erT sul mosaxleze; adamianis sicocxlis saSualo xangrZlivobas; ganaTlebis dones; moqalaqeTa saerTo keTildReobis dones...

b)qveynis teritoriul mTlianobas da damoukideblobas, g)adamianis uflebebis dacvas; d)religiuri aRmsareblobis Tavisuflebas; e)erovnul cnobierebas; v)qarTuli kulturis ganviTarebas; z)Tavisufal da konkurentul sabazro garemos; T)socialur usafrTxoebas da a.S.

maSin saWiroa SerCeul iqnes Semdegi saxis Sesabamisi SezRudvebi:

a)bunebis dacva; sursaTis importis Semcireba; b)sxvadasxva qveynebTan urTierTobis Taviseburebebi; g)samarTlebrivi da zneobrivi normebi; d)seqtebis mavne qmedebebis gauvnebelyofa; e)internacionaluri debulebani, (erovnuli interesebis

wina planze wamowevaa saWiro) v)erovnul umciresobaTa kulturebis pativiscema

z)monopolizmis aRmkveTi RonisZiebebi; xalxis Zlier mdidrebad da Zalze Raribebad dayofis procesis Sesusteba. mxolod politikuri da social-ekonomikuri reformebiT qveynis aRmSenebloba da cxovrebis srulyofa SeuZlebelia: religiuri mrwamsis, tradiciebisa da zneobisken sazogadoebis Semobrunebis gareSe socialurpolitikuri sistemis daxvewa da gakeTilSobileba warmoudgenelia. sazogadoebis TviTaRzrda, kulturis amaRleba, anu pirovnebis sakuTari cxovrebis gaazrebidan sazogadebrivi cxovrebis gaazrebaze asvla, TiToeuli moqalaqis rwmenis gaZlierebis Sedegia. Zlieri qveynis socialur-politikuri wyobis safuZvelia misi Semadgeneli nawilebis(adamiansi, ojaxis,

xelisufleba da sazogadoeba 29

adamianTa jgufebis, partiebis) maRali miznisken swrafa, saerTo harmonia. amasTan biznesis ganviTarebis mcdeloba, mecnierebis da xelovnebis, erovnuli TviTSegnebis da zneobis gareSe aseve ganwirulia; “xalxis ganviTareba da gaZliereba yovlad SeuZlebelia erovnuli principebis gareSe... eri Taviseburi koleqtiuri agebulebaa, Taviseburi koleqtiuri pirovnebaa. amitom misi aRorZineba SeiZleba mxolod Taviseburi, erovnuli gziT. istoriaSi ver moZebniT iseT magaliTs, rom ers eRalatnos Tavisi erovnebisTvis, erovnuli kulturisTvis da ar gaxrwniliyos, ar aRmofxvriliyos...... Zal-Rone yovelis erisa umTavresad damokidebulia erovnulis, mamuliSviluris gZnobis ganviTareba-gaRonierebaze. sadac es centraluri grZoba sustia, iq xalxi uZluria” (iakob gogebaSvili). erovnul_saxelmwifoebrivi aRmSeneblobisTvis saWiro efeqturi xelisufebis qmediTi modelis SemnaSi aseve gadamwyveti mniSvneloba aqvs Zalauflebis erovnul xasiaTis ganpirobebul iseT faqtorebs, rogoricaa qarTuli cxovrebis wesi, winaparTa tradiciebi da zne_Cveulebebi, erovnuli kultura. tradiciebis gareSe aq arsebobs arc erovnuli suli da arc civilizaciis miRwevebi. mis ZiriTad elementsa da komponents ena warmoadgens. Cveni sazogadoebis daudevrobisa da ukulturobis Sedegad saxelmwifo statusis mqone qarTuli ena upatronodaa migdebuli da gaTaxsirebul-SebRaluli(rusifikacia amerikanizaciam Caanacvla) yvela sferoSi. sruli ganukiTxaobis gamo xorcieldeba gamalebuli “eTnikuri wmenda” qarTuli xalxuri mravalxmianobisa da cekvis, rac winaparTa mier Seqmnili udidesi Rirebulebaa. yvelaferi, rac qarTvelma xalxma saukuneTa siRrmeSi SeimuSava da aTas Wirvaramgamovlili dRemde Seuryevlad moitana, dRes daSlis pirasaa(ufro metad Cveni daudevrobis Sedegad). amitomac qarTuli saxelmwifos gaZlierebis da fexze dayenebis saqmeSi udidesi mniSvneloba eniWeba “qarTvelobis”, qarTuli cxovrebis wesis WeSmariTi erovnuli Sinaarsis aRorZinebas. “Cvens did winaprebs Zalian mcire piradi moTxovnilebebi da udidesi ideali asuldgmulebdaT. es ideali iyo saqarTvelos dideba da qveynis uangaro samsaxuri. TiToeuli maTgani mzad iyo qveynis sakeTildReod samsxverploze mietana Tavisi ojaxi, qoneba da sicocxlec ki. qarTuli cxovrebis wesis sxva umniSvnelovanesi faseulobebia: samSoblos siyvaruli, RmrTismoSiSoba (“muSakoba”) rogorc socialuri norma, ojaxisa da

xelisufleba da sazogadoeba 30

ojaxiSvilobis kulti, samarTlianoba da Rirseba, kacTmoyvareoba da humanizmi, avkargianoba, madlis qmnisa da mitevebis niWi, bavSvebis, qalebis da moxucebis mimarT mowiweba da pativiscema, rainduli xasiaTi, axalgazrdobisadmi ndoba da “mkacri” siyvaruli, maRali zneobrioba da ubraloeba, monaniebis unari, mxedruli movaleoba da simamace, codnisken swrafva, TviTkritikuloba, pasuxismgebloba da a.S. qarTuli cxovrebis wesis mTavari xerxemali “qarTveloba”, rogorc unikaluri fenomeni, SeiZleba SevadaroT graalis Tass, sadac saukuneTa ganmavlobaSi wveTobiT grovdeboda eris sulieri da xorcieli cxovrebis SemakavSirebeli duRabi” (o.qoCoraZe). zemoTqmulidan gamomdinare, sazogadoebis msgavsad, xelisuflebac Rrmad erovnuli unda iyos da eris satkivariT, problemebiTa da cxovrebiT unda cxovrobdes. mamulisadmi SemecnebiTi damokidebuleba, RmerTis mier moniWebuli niWi da codna qarTvelis samSoblosadmi usazRvro siyvarulis dauSreteli wyaro unda gaxdes kvlav. yovelive zemo aRniSnulis umokles droSi ganuxorcieleblobas Sedegad mohyveba gaucxoeba sociumis yvela doneze, xolo gaucxoebis procesis gaRrmavebas Sedegad mosdevs eris gaTiSva, misi sulieri da fizikuri Zalebis daknineba da moduneba. maqsimalurad Sesustdeba urTierTgagebis SesaZlebloba da TviT survilic ki sazogadoebis sxvadasxva jgufebs Soris, rac sabolood ganapirobebs uzarmazar bzars erovnul cnobierebaSi da aRar iqneba is unikaluri fenomeni, rasac “qarTveloba” hqvia. aRar ifunqcionirebs cneba “Cven” radgan sociumis cnobierebisTvis is gaxdeba disfunqciuri. sociumis daiyofa mtrul dapirispirebul “me”, “Sen”, “is”, “isini” jgufebad, yvela yvelasTvis gaxdeba “ucxo”< “mteri”, “araadamiani”. daisadgurebs urTierTSiSis, undoblobis da mtrobis atmosfero da Sedegi iqneba saerTo erovnul-saxelmwifoebrivi afeTqeba, romelic walekavs da mospobs yvelafers. swored amas elodebian Cveni dauZinebeli mtrebi, romlebic dauyovnebliv isargebleben am situaciiT. es yvelaferi dRevandeli qarTvelobis gasakeTebelia da mxolod RmerTis imedad da anabrad misi datoveba Cveni xalxis upasuxismgebloba da uzneoba iqneba.

xelisufleba da sazogadoeba 31

Summary

Baja Shubitidze

National- State ideology and Georgia

In clause the analysis of a situation in today of Georgia is given, the

problems of national- state construction are opened, is analysed essence of national

ideology and Georgian image of life.

Резюме

Важа Шубитидзе

Национально-госураственная идеология и Грузия

В статье дан анализ ситуации в совеменной Грузии, раскрыты

проблемы национально-госураственного строительства, проанализирован

суть национальной идеологии и грузинского образа жизни.

xelisufleba da sazogadoeba 32

usafrTxoebis uzrunvelyofis instrumentTa Soris mniSvnelovani adgili uWiravs kontrdazvervis organoebs, pirvel rigSi samxedro kontrdazvervas. Ddidia, SeiZleba iTqvas gadamwyvetia, am ukanasknelis roli saxelmwifo da samxedro saidumloebis dacvis saqmeSi. saxelmwifo da samxedro saidumloebis dacvis uzrunvelyofa Tanamedrove pirobebSi saxelmwifoebrivad mniSvnelovan sakiTxad iqca, vinaidan igi qveynis realuri Tavdacvisunarianobis, misi SeiaraRebuli Zalebis mudmivad mzadyofnis miRwevisa da uzrunvelyofis erT-erTi aucilebeli pirobaa. saxelmwifo da samxedro saidumloebis saimedo dacvas didi politikuri da samxedro-teqnikuri mniSvneloba aqvs. igi amaRlebs samxedro mSeneblobaSi materialuri danaxarjebis efeqturobas, boWavs separatistul reJimebs ganaviTaron TavianTi SeiaraRebuli Zalebi, aclis am Zalebis gamoyenebis upiratesobas, aferxebs antiqarTuli, provokaciuli kampaniebis gafarToebas, romelic ,,qarTuli samxedro saqmis“ ybadaRebul lozungs efuZvneba. xelisuflebis amocanaa mudmivad dauTmos yuradReba saidumloebis saimedod dacvis zogadsaxelmwifoebrivi sistemis RonisZiebebs, romlebic qveynis usafrTxoebasa da TavdacviTunarianobas exeba. am sistemas kompleqsuri xasiaTi aqvs. is moicavs samarTlebriv, kontrsadazvervo da politikur-aRmzrdelobiT zomebs. saqarTvelos SeiaraRebul ZalebSi saxelmwifo da samxedro saidumloebis dacva qveynis usafrTxoebis zogadsaxelmwifoebrivi sistemis RonisZiebebs ganekuTvneba, romlis saimedo uzrunvelyofaSi monawileoben SeiaraRebuli Zalebis xelmZRvaneli pirebi, piradi Semadgenloba, dainteresebuli saministroebi da uwyebebi, samxedro kontrdazvervis, dazvervisa da kontrdazvervis organoebi. maTi valdebulebebi am mimarTulebiT gansazRvrulia

Tengiz endelaZe samxedro kontrdazverva _ erovnuli

usafrTxoebis instrumenti

xelisufleba da sazogadoeba 33

saqarTvelos kanonmdeblobiT, samxedro ficiT, samxedro wesdebebiT, samTavrobo da sauwyebo normatiuli aqtebiT. saxelmwifo da samxedro saidumloebis dacvaSi mTeli rigi saministroebisa da uwyebebis monawileoba ganapirobebs mWidro TanamSromlobas samxedro kontrdazvervis organoebTan. aRniSnuli ganxiluli unda iqnas, rogorc saxelmwifo da samxedro saidumloebis dacvis efeqturi zomebis miRwevis mniSvnelovan pirobad. dacvis potencialis Sesaxeb informaciebis mopovebis mimarTulebiT mowinaaRmdegis taqtikasa da qmedebebSi cvlilebebis gaTvaliswinebiT moqmedebaSia kompleqsuri zomebi, romelic moicavs:

teqnikuri dazvervebisadmi kompleqsuri ukuqmedebis organizacias;

samxedro nawilebis, obieqtebis, dawesebulebebis, maTi saqmianobis operatiuli daniSnulebis Sesaxeb saidumlo monacemebis dacvis zomebis gaZlierebas;

warmoebuli samuSaoebis saidumloebis damcavi reJimis damuSavebasa da maT kontrols Sesrulebaze;

saidumloebis dacvis mkacri reJimis damyarebas im nawilebsa da dawesebulebebSi, sadac mimdinareobs specialuri SeiaraRebis damuSaveba, gamocda da eqspluatacia, aseve specialuri obieqtebis proeqtireba da mSenebloba;

samxedro danayofebis faruli marTvis wesebis mkafiod Sesrulebas;

kavSirgabmulobis teqnikur saSualebebze, marTvis avtomatizirebul da kompiuterul sistemebze kontrols;

jarebis sabrZolo, operatiuli da samobilizacio RonisZiebebis SeniRbvis RonisZiebebs;

mowinaaRmdegis efeqtur dezinformirebas;

saidumlo saqmiswarmoebis wesebis mkacrad dacvasa da sxva aucilebeli zomebis ganxorcielebas.

SeiaraRebul ZalebSi saxelmwifo da samxedro saidumloebis dacvis saerTo sistemaSi mniSvnelovani roli akisria samxedro kontrdazvervas. is mowodebulia samxedro xelmZRvanelobasTan mWidro kavSirSi, nebismier pirobebSi miaRwios saidumloebebis dacvis maRal xarisxs, droulad aRkveTos maTi gaJonva, gamoricxos daculi informaciebis mowinaaRmdegis mier mopoveba da am ukanasknelis dezinformireba samxedro SenaerTebsa da obieqtebze

xelisufleba da sazogadoeba 34

mniSvnelovani saidumlo RonisZiebebis CatarebasTan dakavSirebiT. samxedro kontrdazvervas evaleba daxmareba gauwios samxedro xelmZRvanelobas SeiaraRebul ZalebSi saxelmwifo da samxedro saidumloebis dacvis mimarTulebiT sareJimo RonisZiebebis gatarebaSi. kerZod, acnobos im winapirobebis Sesaxeb, romelTac SeuZliaT gamoiwvion saidumloebis gaJonva, maTTvis miniWebuli uflebebis farglebSi, operatiuli Zalebisa da saSualebebis daxmarebiT, ganaxorcielon oficialuri kontroli saidumloebis dacvis reJimze da Sefaseba misces am ukanasknelis efeqturobas. samxedro kontrdazvervis Zalisxmeva mimarTuli unda iyos gansakuTrebiT mniSvnelovani saxelmwifo da samxedro saidumloebebis dacvisken, romelTac zogadad ganekuTvneba:

samxedro xelmZRvanelobis Canafiqrebi da gegmebi, mTlianad SeiaraRebuli Zalebisa da misi calkeuli saxeobebis mSeneblobisa da ganviTarebis gegmebi, samobilizacio xasiaTis cnobebi;

samecniero-kvleviTi da sacdel-sakonstruqtoro samuSaoebebi, romlebic dakavSirebulia iaraRisa da teqnikis axali saxeobebis SeqmnasTan;

monacemebi sabrZolo qmedebebis axali xerxebisa da meTodebis gamoyenebis Sesaxeb, romlebic Stabebisa da jarebis operatiul-strategiuli momzadebis mniSvnelovani Semadgeneli elementia.

konkretulad ki kontrdazvervis organoebis amocanaa daicvas saxelmwifo saidumloebis Sesaxeb saqarTvelos kanoniT gaTvaliswinebuli saidumloebi Tavdacvis sferoSi, kerZod: 1. saqarTvelos samxedro Zalebis strategiuli da operatiuli gegmebiT gaTvaliswinebuli informacia an misi materialuri Semcveli masala:

mosalodneli saomari moqmedebis regionis strategiuli da operatiuli moqmedebis mimarTulebaTa Sesaxeb;

SesaZlo omebis, maTi etapebis periodebisa da calkeuli operaciebis xasiaTisa da Taviseburebebis Sefasebis da prognozirebis Sesaxeb;

samxedro mSeneblobis, strategiis, operatiuli xelovnebisa da taqtikis Sesaxeb;

saqarTvelos samxedro Zalebis ganviTarebis, organizaciis da srulyofis gegmebisa da prognozebis (yvela masStabiT) Sesaxeb;

xelisufleba da sazogadoeba 35

samxedro uwyebebis mier mowodebuli (da mimdinare) konfidenturuli (agenturuli) da teqnikuri dazvervis mier mopovebuli monacemebis Sesaxeb;

krebsiTi monacemebi samxedro nawilebis, xomaldebis, qvedanayofebis, samxedro dawesebulebebis, Stabebis, samxedro aerodromebisa da dasafreni moednebis, poligonebis, bazebis sawyobebis, samSeneblo moednebisa da sxva samxedro obieqtebis dislokaciis Sesaxeb;

cnobebi saerTaSoriso xelSekrulebebiT da SeTanxmebebiT gaTvaliswinebuli saqarTvelos samxedro Zalebsa da sazRvargareTis qveynebis SeiaraRebul Zalebs Soris operatiul-sabrZolo TanamSromlobis Sesaxeb;

cnobebi samxedro Zalebis saxeobaTa TanamSromlobis operatiuli gegmebis Sesaxeb.

2. saqarTvelos teritoriis samxedro daniSnulebis specialuri rukebi da koordinatebi, maT Soris:

gravimetriuli punqtebisa da geografiuli obieqtebis, agreTve gamoTvliTi da sxva masalebi, romlebic saSualebas iZleva dadgindes koordinatebi 150 metrisa da meti sizustiT;

saqarTvelos nebismieri teritoriisaTvis mikuTvnebuli gravimetriuli informaciebis mixedviT Sedgenili gravitaciuli velis modeli, gravitaciuli anomaliis sqemebi da grafikebi;

samxedro da reJimuli obieqtebis teritoriaze (akvatoriaze) Sesrulebuli hidrografiuli, anemometriuli, okeanografiuli da aerofotogadaRebaTa monacemebi;

samxedro da reJimuli obieqtebis fotosuraTebi da koordinatebi;

Savi zRvis konkretuli raionebis gamokvlevaTa Sedegebi, xmis gavrcelebis anomaliebi, akustukuri signalebis ganTesva da STanTqma, wylis namdvili da kavitaciuri sixiste;

sistemaSi moyvanili monacemebi zRvis Relvaze saqarTvelos teritoriul wylebSi sadac siRrme 10 metrze naklebia, cnobebi 200 metrze nakleb siRrmeSi aRmoCenili axali (sanavigacio cnobarSi Seutaneli) fskeris amaRlebis Sesaxeb.

xelisufleba da sazogadoeba 36

3. saqarTvelos samxedo Zalebis samxedro operaciebis momzadebisa da Catarebis Sesaxeb informaciis Semcveli masala:

Tanamedrove samxedo operaciebSi jaris saxeobebis, brigadebis, nawilebisa da gegmebis erToblivi da damoukidebeli moqmedebebisa da gamoyenebis strategiul-taqtikuri gegmebis Sesaxeb;

samxedro Zalebis salaSqro da sabrZolo ganlagebis operatiul-taqtikuri normativebis, sabrZolo SesaZleblobebis, operatiuli darazmvis Sesaxeb;

cnobebi saqarTvelos samxedro Zalebis samxedro mzadyofnis mdgomareobis an mzadyofnis erTi donidan meoreSi gadayvanis Sesaxeb;

cnobebi sabrZolo da operatiuli momzadebis mimdinareobis, Sinaarsisa da momzadebis Sedegebis, operatiuli da sabrZolo uzrunvelyofis, manevrebis swavlebisa da sainspeqtoro Semowmebis Sesaxeb.

4. saqarTvelos samxedro Zalebis mobilizaciis, sabrZolo mzadyofnis da samobilizacio resursebis gamoyenebis Sesaxeb informaciis Semcveli masala:

samobilizacio xasiaTis cnobebi saqarTvelos samxedro Zalebisa da saxalxo meurneobis Sesaxeb;

cnobebi samoqalaqo saministroebsa da uwyebebSi omis droisaTvis gankuTvnili formirebebis (sarkinigzo, saaviacio, avtosatransporto, xidebis, samedicino-sanitaruli momsaxurebisa da sxva specialuri moZravi formorebebis) Sesaxeb;

cnobebi samxedro aerodromebisa da dasafreni moednebis, samxedro qalaqebis, yazarmebis, saswavlo centrebis da sxva obieqtebis mSeneblobisa da samxedro miznebisaTvis samoqalaqo obieqtebis gamoyenebis Sesaxeb;

cnobebi samxedro nawilebis xomaldebisa da sxva samxedro dawesebulebebis Camoyalibebis, daSlis, reorganizaciisa da saxelwodebaTa Secvlis Sesaxeb;

im axalgazrdebze krebsiTi monacemebi romlebmac gaiares an gadian dawyebiT samxedro momzadebas;

informaciebi samxedro aRricxvaze myof samxedro valdebulTa krebsiTi monacemebis Sesaxeb;

informaciebi im wvevamdelTa da samxedro valdebulTa krebsiTi monacemebis Sesaxeb, romlebic samobilizacio wesiT gadian samxedro Sekrebas;

xelisufleba da sazogadoeba 37

cnobebi, romlebic amJRavneben umaRlesi da saSualo samxedro specialuri saswavleblebis (centrebis) kursantTa samxedro momzadebis daxurul profils, programebs, saswavlo gegmebsa da moculobas, aRniSnul saswavleblebSi specialur miRebasa da vadamde gamoSvebas;

cnobebi umaRlesi saswavleblis studentebisa da saSualo specialuri saswavleblebis moswavleTa daxurul samxedro-saaRricxvo specialobebSi momzadebis Sesaxeb;

informaciebi rezervistTa dagegmili samobilizacio gawvevis Sesaxeb;

cnobebi jarebis organizaciis, sabrZolo da piradi Semadgenlobis ricxovnobis, iaraRis, samxedro teqnikis, transportisa da materialur-teqnikuri uzrunvelyofis saSualebaTa odenobis, jarebis dakompleqtebis uzrunvelyofisa da dakompleqebis wesis Sesaxeb – samxedro nawilebis mixedviT da zemoT.

5. informaciis Semcveli masalebi SeiaraRebisa da sabrZolo teqnikis ganviTarebis miznobrivi programebis, samecniero kvleviTi da sakonstruqtoro samuSaoebis Sesaxeb, romlebic exeba axali saxeobis samxedro iaraRis, sabrZolo teqnikisa da TavdacviTi teqnologiebis SemuSavebas:

cnobebi romlebic exeba iaraRisa da teqnikis axal nimuSebs, agreTve specialur qvedanayofebs;

iaraRis, samxeddro teqnikisda da qonebis axali nimuSebis namdvili (sruli an Semoklebuli) da pirobiTi (Sifrebi) saxelwodebani, pirobiTi aRniSvnebi (indeqsi, markebi, nomrebi), naxazebi, sqemebi, gamosaxulebani, fotosuraTebi, aRwerilobani da taqtikur-teqnikuri maxasiaTeblebi;

cnobebi samxedro Zalebis SeiaraRebaSi axali an modernizbuli samxedro teqnikisa da qonebis gamoyenebis, SeiaraRebidan Zveli nimuSebis moxsnis Sesaxeb;

cnobebi samxedro ZalebSi gamoyenebuli marTvis avtomatizebuli sistemebis teqnukuri maxasiaTeblebis Sesaxeb;

cnobebi samxedro teqnikisa da SeiaraRebis dargSi aRmoCenebis, gamogonebebis, samecniero-kvleviT da im samuSaoTa Sesaxeb, romlebic dagegmilia an sruldeba qveynis Tavdacvis interesebisaTvis da aqvs samxedro

xelisufleba da sazogadoeba 38

mnisvneloba; am samuSaoTa dafinansebisa da materialir-teqnikuri uzrunvelyofis Sesaxeb; aRniSnul samuSaoTa konkretul sawarmoSi Sesrulebis da am saqmianobaSi konkretuli pirebis monawileobis Sesaxeb;

cnobebi sawarmoebSi, dawesebulebebSi, organizaciebSi daxuruli samecniero sabWoebis, fakultetebis, ganyofilebebis, kaTedrebis, laboratoriebis Sesaxeb;

cnobebi, romlebic amJRavneben mecnierebisa da teqnikis uaxlesi miRwevebis arss, gansazRvraven mecnierebisa da teqnikis mimarTulebebs da romlebic SesaZloa gamoiyenon samxedro daniSnulebis principulad axali nakeTobebis Tu teqnologiuri procesebis Sesaqmnelad;

masalebi manqanaTa axali teqnologiis, saxeobebisa da aRWurvilobis, teqnikis sacdel-nimuSTa Sesaxeb, romlebsac upiratesoba aqvT samamulo da ucxour analogebTan SedarebiT, Tu maTSi mocemulia zedmiwevniT aRwera, detalizacia, sxva monacemebis warmoebis saidumloebaze, romelTa saSualebiTac SeiZleba sazRvargareT Seiqmnas samxedro daniSnulebis manqanebi, mowyobilobebi.

6. informaciebi gansakuTrebiT daculi samxedro da samoqalaqo Tavdacvis obieqtebis reJimis, struqturisa da Semadgenlobis Sesaxeb:

saqarTvelos samxedro ZalTa nawilebis, batalionebis, xomaldebis, sawarmoebisa da dawesebulebebis pirobiTi saxelwodebani;

cnobebi samoqalaqo Tavdacvis organizaciis mdgomareobisa da mmarTvelobis organoebis, bazebisa da sawyobebis Sesaxeb. samoqalaqo TavdacvaSi Semavali arasamxedro formirebebis raodenobisa da dakompleqtebis Sesaxeb;

cnobebi saxalxo meurnoebis obieqtebis TavdacviTi kategoriisaTvis mikuTvnebis Sesaxeb, omis SemTxvevaSi konkretuli obieqtebis qalaqgareT gatanis, warmoebis adgilzeve gagrZelebis SesaZleblobis Sesaxeb;

cnobebi samoqalaqo Tavdacvis mzadyofnis xarisxze, samoqalaqo Tavdacvis pirvel da meore rigSi gansaxorcielebel RonisZiebaTa Sesaxeb;

cnobebi saqteqzedamxedvelobis controls daqvemdebarebuli obieqtebis (miwisqveSa

xelisufleba da sazogadoeba 39

gamonamuSevrebi, mRvimeebis da a.S.) samoqalaqo Tavdacvis miznebisaTvis SesaZlo gamoyenebis Sesaxeb;

saqarTvelos saxelmwifo sazRvris, sxva gansakuTrebiT daculi samxedro, samoqalaqo da samoqalaqo Tavdacvis obieqtebis dacvis organizaciis, meTodebis saSualebebisa da mdgomareobis, gamoyenebuli sainJinro-teqnikuri, kavSirgabmulobisa da signalizaciissaSualebebis sqemebis, ganlagebis da moqmedebis teqnikuri monacemebis Sesaxeb;

masalebi samxedro daniSnulebiT atomuri energiis Seswavlis, miRebisa da gamoyenebis Sesaxeb;

masalebi im eqsperimentul da gamoTvliT-Teoriul samuSaoTa Sesaxeb, romlebic ganekuTvneba TermobirTvul samizneebsa da detonaciebs da gamoiyeneba lazerul sinaTleze, eleqtronul da iuonur sxivebze, magnitur Tu asafeTqebel nivTierebebze ZemoqmedebisaTvis. optikur kvanturi generatorebis (lazerebis) daproeqtebis Seqmnisa da gamoyenebis Sesaxeb;

masalebi sxvadasxvazedapirul-aqtiur nivTierebaTa SemuSavebis, gamocdisa da gamoyenebis Sesaxeb keramikis, liTonisa da Senadnobebis simtkicis dasaqveiTeblad (garda liTonebis Senadnobebis, keramikis wneviT Wris procesSi instrumentebis sapob-gamaciebeli siTxiT damuSavebisa);

masalebi feTqebadi nivTierebebis, iniciirebis saSualebebis, piroteqnikuri Semadgenlobebis Sesaxeb, SemuSavda an SemuSavebis procesSia qveynis Tavdacvis interesebisaTvis;

masalebi axali feTqebadi saSualebebis, iniciirebis saSualebebis, piroteqnikis warmoebisa da Seqmnis, cnobil feTqebad nivTierebebSi axali komponentebis damateba-gamoyenebis recepturis, damzadebis teqnologiis procesebis parametrebis sesaxeb;

samxedro teqnikis standartizaciis saxelmwifo sistemisa da erTiani materialuri kodis samsaxuris struqturebisa da funqciebis Sesaxeb. monacemebi etalonTa daxasiaTebaze, ganzomilebis sanimuSo saSualebebze, romlebic gamoiyeneba samxedro nakeToba da samxedro teqnikis damzadebisas da eqspluataciisas.

aq unda avRniSnoT, rom samwuxarod yovelTvis rodi xerxdeba zemoaRniSnulis dacva. ,,demokratiis”, ,,sajaroobis”,

xelisufleba da sazogadoeba 40

,,gamWvirvaleobis” lozungebis safarqveS Tu Tavis warmoCenis survilis niadagze arcTu ise iSviaTad saxelmwifo saidumloebis gamamJRavneblebad gvevlinebian politikosebi, sxvadasxva rangis Cinovnikebi, maT Soris samxedro mosamsaxureebi, Jurnalistebi. am mxriv gansakuTvrebiT TvalSi sacemia telearx ,,saqarTvelos” rigi gadacemebi (mag.: teleJurnali ,,arsenali”) da siuJetebi. SeiaraRebul ZalebSi saxelmwifo da samxedro saidumloebis dacvis mimarTulebiT samxedro kontrdazvervis mTavari amocanebia:

SeiaraRebul Zalebsa da dawesebulebebSi saidumloebis dacvis reJimis kontsadazvervo uzrunvelyofa;

SeiaraRebuli Zalebis Sesaxeb saidumlo monacemebis gaJonvis Tavidan acileba da aRkveTa;

mowinaaRmdegis teqnikuri dazvervisgan saidumloebis dacvis RonisZiebebSi aqtiuri monawileobis miReba.

gamoyenebuli literatura:

1. Tengiz endelaZe. sagareo dazvervis samsaxurebi. Tbilisi, 2007

2. Tengiz endelaZe. mezobeli qveynebis Zalovani struqturebi...//”xelisufleba da

sazogadoeba”, #4, Tbilisi, 2007 3. soso cincaZe. nato da saqarTvelos usafrTxoeba.

Tbilisi, 2008 4. saqarTvelos erovnuli usafrTxoebis koncefcia.

Tbilisi, 2005

xelisufleba da sazogadoeba 41

Резюме

Тенгиз Енделадзе

Военная контрразведка – инструмент национальной безопасности

Основными задачами военной контрразведки, с точки зрения защиты

государственной и военной тайны, в вооруженных силах является:

Обеспечение режима секретности в вооруженных силах и учреждениях,

профилактика и пресечение утечки секрктных данных о вооруженных силах,

активное участие в мероприятиях по защите секретности от технической разведки противника.

Summary

Tengiz Endeladze

Military counter-intelligence - tool of national safety

The basic tasks of military counter-intelligence, from the point of view of

protection of state and military secret, in the armed forces are: maintenance of a

mode of privacy in the armed forces and organizations, preventive maintenance

and suppression of outflow secret information about the armed forces, active

participation in measures on protection of privacy against technical investigation

of the opponent.

xelisufleba da sazogadoeba 42

arabuli samyaros politikuri sistemebis ganxilva unda daviwyoT politikuri reJimebiT, radganac am rakursiT ufro advilia politikuri sistemebis problematikis gaazreba. arabuli qveynebis politikuri reJimebi mmarTvelobis formis mixedviT iyofa or nawilad _ monarqiuli da respublikuri. mmarTvelobis arc erT formas evropaSi xeli ar SeuSlia demokratiis Tanamedrove formebis ganviTarebisaTvis, ramac gansazRvra politikuri integraciis SesaZlebloba. arabul samyaroSi ki orive reJims _ monarqiuls da respublikurs _ politologebi afaseben avtoritatulad. arabul monarqiebSi avtoritarizmis ZiriTad sayrdenad iTvleba TviTon monarqiis instituti, sadac gadamwyvet rols TamaSobs an sakralurobis principi, rogorc es marokoSi1, iordaniasa2 da saudis arabeTSia (monarqi aris saerTo muslimuri siwmindeebis mcvelic) an tomobrivi solidarobis da tomobrivi konsensusis principi, rogorc es sparseTis yuris monarqiebSia. respublikuri reJimebSi, romlebic aRmocenebulia erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobisa da arabuli nacionalizmis ideologiis safuZvelze, avtoritatizmi garkveulwilad efuZneba prezidentis SeuzRudav xelisuflebas. arabul qveynebSi monarqiis instituti gansxvavdeba evropuli qveynebis monarqiebisagan. arabuli aRmosavleTis qveynebSi mefis iuridiuli da faqtobrivi mdgomareoba ar aris nominaluri. absolutur monarqiebSi saxelmwifos meTauris xelisufleba vrceldeba sazogadoebrivi da saxelmwifoebrivi cxovrebis yvela sferoze da is praqtikulad SeuzRudavia. saparlamento monarqiebSi mefe uyofs Tavis uflebamosilebas parlaments da mTavrobas,

1 marokoSi mmarTveli dinastiis warmomadgenlebi arian ara mxolod erovnul-ganmaTavisuflebeli brZolis xelmZRvanelTa STamomavlebi, aramed saidebi – mociqul muhamadis STamomavlebi 2 aq xelisuflebis saTaveSi arian meqis Serifis da Sesabamisad mociqulis STamomavlebi.

nani gelovani

arabuli qveynebis politikuri sistemebi

xelisufleba da sazogadoeba 43

gansakuTrebiT sakanonmdeblo da safinanso sferoSi. Tumca am pirobebSic mefe warmoadgens saxelmwifo xelisuflebis centralur instituts da aqvs arsebiTi uflebamosileba saxelmwifoebrivi cxovrebis yvela sferoSi. monarqi, rogorc saxelmwifos meTauri, Tavis posts iRebs taxtis memkvidreobis wesiT, romelic Cveulebriv mocemulia qveynis ZiriTad kanonSi _ konstituciaSi, an ganmtkicebulia specialuri sakonstitucio kanoniT, an konstituciis ararsebobis SemTxvevaSi aqtiT, romelsac gamoscems monarqi Tavis memkvidresTan dakavSirebiT moqmedi normebis Sesabamisad da istoriuli tradiciis gaTvaliswinebiT. yvela monarqiul saxelmwifos marTavs samefo ojaxi. swored mas ekuTvnis umaRlesi xelisuflebis ganxorcielebis privilegia, xolo monarqi aris misi lideri da is pasuxismgebelia politikur xelisuflebaze. samefo ojaxis wevrebs ukaviaT mniSvnelovani postebi mTavrobaSi da saxelmwifo aparatSi. ZiriTadad, monarqi aris erTaderTi mflobeli sakanonmdeblo xelisuflebis, rasac axorcielebs Tavis mier daniSnuli saTaTbiro organos saSualebiT an is uyofs sakanonmdeblo xelisuflebas warmomadgenlobiT da sakanonmdeblo organos _ erovnul asambleas. pirveli kategoriis monarqiebs ekuTvnis saudis arabeTi da omani. meore kategorias _ katari, arabTa gaerTianebuli saamiroebi, quveiTi, bahreini, maroko da iordania. ramdenime monarqiaSi arsebobs saTaTbiro organo _ Sura anu sakonsultacio sabWo. mmarTveli ierarqiis saTaveSi dganan memkvidreobiTi dinastiebis Saixebi _ saamiroebis mmarTvelebi, romlebic akontrolebebn arabuli saxelmwifoebis cxovrebis yvela sferos [3,128-132]. arabul qveynebSi monarqiis funqcionirebis mniSvnelovani principi aris monarqis gaTavisufleba pasuxismgeblobisagan. konstituciiT is aris saxelmwifos meTauri, wminda da xelSeuxebeli pirovneba, romelsac aqvs sruli imuniteti. monarqi Tavis uflebamosilebas axorcielebs ministrebis saSualebiT, romlebsac aqvT koleqtiuri pasuxismgebloba monarqis winaSe saxelmwifoSi gatarebuli politikis gamo. isini premier-ministrTan erTad pasuxismgebelni arian monarqis mier gamocemuli aqtebis Sesrulebaze. arc erTi monarqiuli arabuli saxelmwifos konstitucia ar awesebs monarqis iuridiuli pasuxismgeblobis aranair formas. monarqi monawileobs sakanonmdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo xelisuflebaSi. monarqi aris agreTve erovnuli erTianobis simbolo, misi damcveli. is aris umaRlesi SeiaraRebuli Zalebis mTavarsardalic. mas aqvs ufleba

xelisufleba da sazogadoeba 44

gamoacxados qveyanaSi sagangebo viTareba, sayovelTao mobilizacia an omi an dados samSvidobo xelSekruleba kanonis Sesabamisi punqtebis safuZvelze. mxolod mefes aqvs ufleba daniSnos da gamoiwvios qveynis sruluflebiani warmomadgenlebi sxva qveynebidan da saerTaSoriso organizaciebidan. amis garda mefes ufleba aqvs Seiwyalos damnaSaveni, mianiWos sapatio titulebi da wodebebi, daajildovos saxelmwifo ordenebiT da umaRlesi samxedro wodebebiT. arabuli aRmosavleTis zogierT monarqiaSi saxelmwifos meTauris uflebamosilebas emateba religiuri xelisuflebac. mag. saudis arabeTis mefe asrulebs religiur funqcias _ is aris muslimuri samyaros mTavari siwmindeebis (meqa da medina) mcveli [4,466-472]. aqve unda aRvniSnoT, rom sparseTis yuris yvela monarqiaSi Camoyalibda sistemebi, romlebic nebas rTavs saxelmwifos meTaurs ganaxorcielos saerTo kontroli religiur institutebze da SezRudos maTi miswrafeba Caerion politikaSi. mag. omanSi umaRlesi mufTi iniSneba saxelmwifos meTauris mier. omanSi moqmedebs agreTve damoukidebeli vakufebisa da islamur saqmeTa saministro. bahreinSi analogiuri uwyeba Serwymulia iusticiis saministrosTan. saudis arabeTis mefe aris ara mxolod saxelmwifos meTauri, aramed Tvalyurs adevnebs imas, rom saerTo politikuri mimarTuleba Seesatyvisebodes islamis principebs, axorcielebs kontrols SariaTis gamoyenebaze [6,72-75]. demokratiis ganviTarebis TvalsazrisiT dasavleTisaTvis yvelaze perspeqtiulia iordania da maroko. am qveynebSi monarqiis gverdiT arsebobs politikuri institutebi, romlebic formalurad an realurad dakavSirebulia warmomadgenlobiTi demokratiis formebTan _ parlamenti, politikuri partiebi, saarCevno sistema da sxv. [7; 8] arabuli monarqiebisagan gansxvavebiT, sadac xelisufleba memkvidreobiTia, arabuli respublikebis meTaurebis arCeva xdeba konstituciiT dadgenili proceduris Sesabamisad. Tavisi funqciebis ganxorcielebisas is eyrdnoba mTavrobas, romlis saTaveSic aris premier-ministri. TiTqmis yvela arabuli qveynis konstituciis mixedviT, prezidents aqvs didi Zalaufleba, rac aZlevs saSualebas gansazRvruli zegavlena moaxdinos saxelmwifo politikaze. arabul qveynebSi prezidentis rols saxelmwifos umaRlesi organoebis sistemaSi aZlierebs is faqti, rom am qveynebSi armia tradiciulad aris mTeli politikuri sistemis erT-erTi ZiriTadi komponenti. Sesabamisad, prezidenti wyvets vin unda

xelisufleba da sazogadoeba 45

ganaxorcielos umaRlesi xelisufleba qveyanaSi. alJirSi mag., prezidenti aris ara marto qveynis SeiaraRebuli Zalebis umaRlesi mTavarsardali, aramed Tavdacvis ministric da xelmZRvanelobs uSiSroebis umaRles sabWos, romelic aris sakonsultacio organo [6,34-38]. arabul respublikebSi arsebobs prezidentis arCevis ori forma: 1. ufro demokratiuli, dasavluri modelis Sesabamisad, roca prezidenti airCeva sayovelTao arCevnebis gziT, faruli kenWisyriT alternatiul safuZvelze (alJiri, Tunisi, mavritania da sxv). Tumca am SemTxvevaSic prezidentobis kandidatsa da amomrCevlebs Soris SeiZleba arsebobdes Sualeduri instancia, konstituciiT ganmtkicebuli. mag., TunisSi moqmed prezidentTan iqmneba specialuri komisia (sakonstitucio sabWos Tavmjdomare, saapelacio sasamarTlos Tavmjdomare da administraciuli tribunalis Tavmjdomare), romelic gansazRvravs wamoyenebuli kandidaturebis Sesatyvisobas, saarCevno kanonis moTxovnebTan maT Sesabamisobas da acxadebs kenWisyris saboloo Sedegebs. prezidenti airCeva xmebis absoluturi umravlesobiT. 2. meore formis dros prezidentis kandidaturas asaxelebs qveynis (egvipte, siria) erovnuli asamblea (parlamenti), Semdeg am kandidaturas amtkicebs amomrCevelTa sayovelTao referendumi. unda gaviTvaliswinoT is faqtic, rom erTi da igive piris yofna prezidentis postze ar aris SezRuduli da faqtobrivad saprezidento arCevnebi atarebs ualternativo xasiaTs. am pirobebSi prezidentis instituti absoluturi monarqiisagan gansxvavdeba mxolod taxtis memkvidreobis meqanizmis ararsebobiT [6,40-45]. arabul politikur sistemebSi gansakuTrebuli adgili ukavia libans, romelsac samoqalaqo omamde uwodebdnen “arabul Seveicarias”. libani warmoadgens politikuri pluralizmis magaliTs. Tumca xelisuflebis meqanizmis mowyobis principi, Sveicariisagan gansxvavebiT, efuZneba ara eTnokulturul, aramed eTnokonfesiur safuZvels. libanis saxelmwifo sistemis mowyobis principebi Camoyalibda jer kidev safranfeTis mandatis periodSi. 1932 wels mosaxleobis aRweris monacemebiT, qristianebis Seadgendnen mosaxleobis 52%-s, xolo muslimebi _ 48%-s. libanis saxelmwifos konfesiuri safuZveli ganmtkicebulia 1926 wlis konstituciiT (95 muxli) da 1943 wlis erovnuli paqtiT, romlis mixedviTac gansazRvrulia saxelmwifo aparatSi sxvadasxva religiuri Temebis garkveuli proporciiT warmomadgenloba. prezidentis posti ekuTvnis qristian

xelisufleba da sazogadoeba 46

maronits; premier-ministris _ sunits, parlametis Tavmjdomaris _ Siits, premier-ministrisa da parlamentis Tavmjdomareebis moadgileTa postebi _ marTlmadidebels. aseTive Tanafardoba dadginda religiuri Temebis warmomadgenelTaTvis parlamentSi, mTavrobaSi, saministroebSi da uwyebebSi. garkveulwilad Seicvala libanis prezidentis uflebamosileba 1989 wels e.w “taifis SeTanxmebis” (libanis erovnuli Tanxmobis qartia) safuZvelze. prezidents ar SeuZlia TviTon airCios premier-ministri, is unda moeTaTbiros amaze parlamentis spikers da faqtobrivad valdebulia daeTanxmos parlamentis gadawyvetilebas. mas ar SeuZlia agreTve premier-ministrisa da ministrebis daTxovna parlamentSi kenWisyris gareSe. prezidenti airCeva deputatTa palatis mier 6 wlis vadiT [6, 52-54]. Tumca arsebiTi struqturul-politikuri reformebi ar ganxorcielbula. samoqalqo omma warmoaCina qveynis demokratiuli mowyobis (mravalpartiuloba, alternatiuli arCevnebi, presis Tavisufleba) zedapiruli xasiaTi, romlis ukanac imaleboda avtoritarizmi. 2005 wlis Tebervlis teraqti, romelsac Seewira qveynis premier-ministri, sunituri Temis avtoritatuli lideri rafik al-hariri, aris amis TvalsaCino dadastureba. arabul samyaroSi XX saukunis erays politikuri reJimebis sxvadasxva modifikaciebis didi gamocdileba aqvs. aseT sistemas axasiaTeben rogorc avtoritatul-totalitaruls. baasisturi ideologia sakmaod indiferentuli iyo konfesiuri problemebis (qurTebi, Siitebi) mimarT. amJamad eraySi ar aris erTiani politikuri sistema. qveyana faqtobrivad gayofilia sam zonad: CrdiloeTi, romelsac qurTebi marTaven, Siituri samxreT da qveynis centraluri regionebi, sadac baRdadisa da calkeuli raionebis garda, Warboben arabi-sunitebi. es situacia xels uSlis erTiani centralizebuli saxelmwifos Camoyalibebas. Siitebis konsolidaciam zomieri lideris _ aiaTola ali as-siTanis garSemo ganapiroba arCevnebis warmateba Siitur da qurTul regionebSi. arabi-sunitebi faqtobrivad ar monawileoben legalur politikur procesSi. politikur speqtrSi ar aRmoCndnen agreTve samoqalaqo politikuri partiebi (Tu ar CavTvliT qurTTa warmomadgenlebs) da erovnuli umciresobebi _ Turqmenebi, asirielebi, somxebi da sxv. xelisufleba gadavida Siituri umravlesobis xelSi, romelTac ara aqvT realuri konfrontacia qurTebTan. Tumca sunitebisa da Siitebis dapirispirebaze mowmobs realuri

xelisufleba da sazogadoeba 47

politikuri faqtebi _ teroristuli aqtebis umravlesoba mimarTulia Siitebis winaaRmdeg. Tu adre teroristebi masStabur teroristul aqtebs axorcielebdnen qveynis Siitur raionebSi (qerbela, nejefi, qufa, basra da sxv.), bolo teroristuli aqtebi gadatanilia baRdadis Siitur raionebSi da sxva adgilebSi, sadac aris Sereuli mosaxleoba [1, 26-30]. superprezidenturi respublikis gansakuTrebul formad iTvleba mmarTvelobis iseTi modeli, romelic damyarda mraval arabul qveyanaSi samxedro gadatrialebebis Sedegad. aseT SemTxvevaSi, rogorc wesi, parlamenti daTxovilia, xolo prezidenti da mTavroba gadayenebulia TavianTi postebidan. iqmneba axali umaRlesi organo _ samxedro sabWo (revoluciuri sabWo, erovnuli xsnis sabWo da sxva), romlis Tavmjdomarec (rogorc wesi gadatrialebis lideri) Semdeg cxaddeba prezidentad. arabuli qveynebis umravlesobaSi aseTi liderebi iyvnen xelisuflebis saTaveSi didxans, rac xels uwyobs respublikuri reJimebis ganmtkicebas am qveynebSi (siriis lideri hafez asadi iyo 1970 wlidan; libiis lideri 1969 wlidan; 16 weli iyo sudanis prezidenti jafar nimeiri - 1969-1985ww.). libiaSi da sudanSi islamizmi gaxda ara marto erT-erTi ideologiuri forma, aramed politikuri cxovrebis nawili. sudanSi 1989 wlis gadatrialebis Semdeg, romelic ganaxorciela proislamisturad ganwyobilma generalma _ omar al-baSirma, radikaluri islamis mimdevrebs realuri SesaZlebloba miecaT moexdinaT TavianTi ideebis realizeba politikur praqtikaSi. islamizmis cnobili Teoretikosi _ hasan al-turabi aRmoCnda xelisuflebaSi (is iyo parlamentis spikeri 1993-1999 ww.). pirvelad arabuli qveynebis istoriaSi organizacia “muslimi Zmebi” aRmoCnda ara opoziciaSi, aramed politikuri xelisuflebis epicentrSi. Tumca islamistebma ver SeZles integrireba sudanis sazogadoebaSi maT mier wamoyenebuli ideuri principebis gamo. am konkretul SemTxvevaSi integrireba ar gulisxmobs sudanis mTeli sazogadoebis, maT Soris qristianuli samxreTis, integracias. sudanisagan gansxvavebiT, libiis models analogi ara aqvs arabul samyaroSi, radganac man moaxerxa sazogadoebrivi konsolidacia [5, 75-82]. 1973 wels libiaSi daiwyo e.w. “saxalxo kulturuli revolucia”, romelic miznad isaxavda Zveli saxelmwifo struqturis dangrevas. paralelurad gaCnda mmarTvelobis axali organoebi _ saxalxo komitetebi, romlis arCevnebi Catarda 1975-76ww-Si. 1977 wlis 3 martidan libia iwodeba ase: socialisturi saxalxo libiis arabuli

xelisufleba da sazogadoeba 48

jamahiria (saxalxo saxelmwifo, saxalxo mmarTveloba). es imas niSnavda, rom xelisufleba xalxs unda gadascemoda. parlamenti, mTavroba, politikuri partiebi “cru demokratiad” gamocxadda, romelTac ar SeeZloT xalxis interesebis gamoxatva. saministroebis nacvlad Seiqmna samdivnoebi. libiaSi xelisuflebis saTaveSi movida axali politikuri elita, romelmac politikur sistemaSi CarTo ara ideur-politikuri mimdinareobebi, aramed islamis elementebs daefuZna. maTi mizani iyo Tavdapirveli islamuri sazogadoebis dafuZneba. pirveli elementi, rac ganapirobebs libiis jamahiriis msgavsebas muhamadis muslimur TemTan (umma) aris saxalxo kongresi, rogorc politikuri organizaciis pirveladi forma. demokratiis meore mniSvnelovani elementia lidersa da masebs (jamahiria) Soris urTierToba. mesame elementi, rac qmnida analogias jamahiriasa da muhamadis ummas Soris, iyo politikur sistemaSi xelmZRvanelis rolisa da mdgomareobis formalizaciis uqonloba, rac mas aZlevda moqmedebis Tavisuflebas. sxva qveynebSi prezidentis roli, rogorc wesi, gansazRvrulia moqmedi konstituciiT. jamahirias ideologiis safuZvels warmoadgens “mwvane wigni”, romelic imavdroulad aris normatiuli dokumenti da cvlis konstitucias. am dokumentSi aris mocemuli libiis demokratiis struqturisa da meqanizmebis aRwera, Camoyalibebulia sazogadoebriv-politikuri urTierTobis

principebi [2, 51-54]. 2001 wels m. kadafi gamovida afrikis kavSiris Seqmnis ideiT, rac SemdgomSi xels Seuwyobda erTiani afrikuli saxelmwifos Seqmnas. ideis realizeba moxda 2002 wels, ramac gazarda libiis saerTaSoriso avtoriteti. rTuli kompleqsi eTnikuri, konfesialuri, politikuri da sxva winaaRmdegobebis, romlebic arsebobs arabul qveynebSi da mudmivi winaaRmdegoba sxvadasxva socialur-politikur dajgufebebs Soris (romelic xSirad mwvave xasiaTs iRebs) ar aZlevs saSualebas mmarTvel wreebs imoqmedon ~liberaluri demokratiis” farglebSi. es faqtorebi ganapirobebs prezidentis uflebamosilebis gazrdas am qveynebSi da sakanonmdeblo xelisuflebis organoebis da mTavrobis damorCilebas prezidentis xelisuflebisadmi.

xelisufleba da sazogadoeba 49

gamoyenebuli literatura: 1. Донцов В. Е. Проблемы власти и государства в шиитском

правоведении и развитие политической ситуации в Ираке.

_ Ближний Восток и современность. М., 2006, с. 22-37.

2. Захаров Е. А. Политические Элиты Ливии. – Политическая Элита

Ближнего Востока. М., 2000, с.49-59.

3. Молодцова М. А. Проблема преемственности власти и ее решение в государствах Арабского Востока. – Политическая Элита Ближнего

Востока. М., 2000, с.128-139.

4. Основы системы власти Королевства Саудовская Аравия 1999 г. –

Александров И. А. Монархии Персидского залива: этап модернизации.

М., 2000 с. 464-479.

5. Поляков К.И. Идеология Исламских Фундаменталистов в Судане. – Национализм и И Фундаментализм на Ближнем Востоке.М., 1999,

с.71-90.

6. Сапронова М. А. Государственный строй и конституции арабских республик. М., 2003.

7. Constitution of Jordan _www.kinghussein.gov.jo/constitution_jo.html

8. Constitution of Morocco, 1996. _ http://www.al-bab.com/maroc/gov/con96.htm

xelisufleba da sazogadoeba 50

Summary

Gelovani Nani

Political systems of Arab countries

The work deals with the political systems of Arab states. The countries are

grouped according to the forms of government – absolute monarchies,

constitutional monarchies and parliamentary republics. An accent is made on the

government structure and mechanisms. The ethnic, confession and political

problems hampering the democracy in the given countries are underlined. The

peculiarities of the political development in these countries called forth by the Islamic religion on the one hand and by the establishment of the western political

institutions on the other hand are evaluated. A certain attention is devoted to the

question of the monarchial and presidential authority. We mainly base ourselves

on the constitutions of the considered countries and most recent studies in this

direction.

Резюме

Геловани Нани

Политические Системы Арабских Стран

В статье рассмотрены политические системы арабских стран. Страны

сгруппированы по форме управления – абсолютные монархии,

конституционные монархии и парламентские республики. Особое внимание обращено на структуру и механизмы власти. Подчёркнуты те этнические,

конфессиональные или политические противоречия, что является помехой

развития демократий в этих странах. Дана оценка тем особенностям этих

стран, которые, с одной стороны, обусловлены исламской религией, а с

другой стороны, внедрением западных политических институтов.

Определённое место отводится вопросу правомочия монарха и президента.

Мы в основном опираемся на конституции этих стран и новейшим

исследованиям в этом направлении.

xelisufleba da sazogadoeba 51

balkaneTi aris evropis ,,denTis kasri’’. igi feTqebadia ara marto geopolitikur zRvarze, aramed igi aris aseve adgili adamianTa sulieri ganxeTqilebisa. balkaneTi iyo wyaro pirveli msoflio omis warmoSobisa da ruseTis tragediis momaswavebeli aRniSnul omSi. balkaneTi davalebulia mravalricxovani regionaluri

omebiTa da konfliqtebiT. t. lourensi aRniSnavda ,, . . . balkaneTi _ idealuri mkvebavi saSualebaa nacionalizmis mikrobis gamosayvanad’’. XX saukuneSi orjer ruseTis imperia gamovida imis momxred, rom Seqmniliyo balkaneTis federacia TurqeTis monawileobiT. XX saukunis dasawyisSi arsebobda balkaneTis

federaciis Seqmnis rusuli proeqti, romelSic CarTuli iyo TviT TurqeTic. samxreTeli slavebis qveynad gaerTianeba evropaSi 1918 wels Camoyalibda. 1929 wlidan man miiRo saxelwodeba iugoslavia. balkaneTis federaciis Seqmnis proeqtma II msoflio omis damTavrebis Semdeg hpova reanimireba da realizacia. balkaneTis federaciis momxred gamovida ioseb bros

tito (1892-1980) romlis mier Seqmnilma federaciulma saxelmwifom iarseba regionSi (1945-1991w.w.) sxva socialisturi banakis qveynebTan SedarebiT iq cxovrebis done ufro xarisxobrivi maCveneblebiT xasiaTdeboda. iugoslavia TviT kapitalisturi gaxda socialisturi qveynebisagan. 1945 wels iugoslavias faSisturi okupantebisagan ganTavisuflebis Semdeg Seiqmna iugoslaviis federaciuli saxalxo respublika. 1963 wels saxeli gadaarqves da ewoda iugoslaviis socialisturi federaciuli respublika, romlis SemadgenlobaSi Sevida mokavSire respublikebi: serbia, xorvatia, slovenia, bosnia, hercogovina, makedonia da Cernogoria. garda amisa, serbiis SemadgenlobaSi gamoyofili iqna ori avtonomiuri mxare: 1. voevodina (mniSvnelovani ungruli mosaxleobiT) da kosovo. 2. metoqia Warbi albanuri mosaxleobiT. miuxedavad samxreTis slavebis naTesaobisa, maT Soris mainc SenarCunda religiuri da eTnolingvisturi gansxvavebani. ase rom serbebi, Cernogorielebi da

Tengiz grigolia

balkaneTis geopolitikuri sivrcis transformacia

xelisufleba da sazogadoeba 52

makedonelebi marTlmadidebeli religiis aRmsareblebi arian. xorvatielebi da slovenielebi kaTolikebi arian, albanelebi da slavebi musulmanebi _ islamistebi arian. serbebi, xorvatebi, Cernogorielebi da slavi musulmanebi laparakoben serbo _ xorvatulad, slovenebi _ slovenurad, makedonelebi makedoniur enaze. iugoslaviis federaciuli respublika iyenebda or

damwerlobas: 1. kirilicas (serbebi Cernogorielebi da makedonia) da 2. laTinurs (xorvatia, slovenia, bosnia da Cernogoria)

aRniSnuli xalxebis eTnolingvistur gansxvavebulobas emateboda maTi social-ekonomikuri xasiaTis gansxvavebulobac. sanam iugoslavias socialistur-federaciuli respublika arsebobda, mkveTrad ar iyo gamokveTili nacionalizmisa da separatizmis niSnebi. miuxedavad imisa, rom iugoslaviis saxelmwifos

saxelis sruli oficialuri forma XX saukunis ganmavlobaSi gamudmebiT icvleboda, misi Semoklebuli da meore araoficialuri saxeli iugoslavia (laTinur Sriftze Jugoslavija, xolo kirilurze Jугославиja aravis arasdros ar Seucvlia. iugoslavia serbul-xorvatulidan iTargmneba, rogorc samxreT slavia, an samxreTi slaveTi, magram es saxelwodebac pirobiTia) iugoslaviis federaciuli saxalxo respublikis (1945-

1963) Seqmnamde arsebobda “serbia, xorvatia da slovenTa respublika” anu “iugoslaviis samefo” (1918-1941). iugoslaviis saxelmwifo Seiqmna meore msoflio omis Semdgom manamdeli serbiisa da Cernogoriis samefoebisagan da avstro-ungreTis samxreT slavuri nawilebisagan. es nawilebi moicavda ZiriTadad uwindel krainas (kronlandia, Stirias, xorvatia_slavenias, dalmaTias, bosniasa da voevolinas. saxelmwifo centralizmis ideam biZgi misca daZabulobas eTnikur da konfesionalur niadagze. politikuri balansis darRvevam saxelmwifoebrivi krizisi warmoSva. 1929 wlis 3 oqtombers mefe aleqsandre I pirvel konstitucias auqmebs da balkaneTSi myardeba samefo diqtatura saxelmwifos ecvleba saxeli da iwodeba iugoslaviis samefod. 1941 wlis aprilSi iugoslaviis samefos germania da

italia ipyrobs da samefoc uqmdeba. serbia, rogorc vasaluri saxelmwifo okupirebuli rCeba, slovenias germania, italia da ungreTi iyofen, xorvatia (bosniasa da hercogovinas CaTvliT) did xorvatiad (faqtiurad faSisturi ideologiis mqone vasalur saxelmwifod) cxaddeba da erqmeva saxli-xorvatiis

xelisufleba da sazogadoeba 53

damoukidebeli saxelmwifo, montenegrosa da zog sxva qveynas samxreTSi italia isakuTrebs. 1943 wlis 23 noembers e.w. avnois-gadawyvetilebiT

safuZveli Caeyara slavi xalxebis axal federacias iugoslaviis federaciul saxalxo respublikas komunisturi partiis meTaurobiT. 1945 wlis 29 noembers mas Semdeg, rac ioseb bros titos saxalxo frontma arCevnebSi gaimarjva. iugoslavia gamocxadda socialistur_federaciul saxelmwifod. 1946 wlis 31 ianvars iugoslaviam miiRo ssr kavSiris msgavsi konstitucia. 1948 wlidan iugoslavia nel-nela daSorda sabWoTa

kavSirs da aRmosavleT blokis sxva qveynebs da Seudga sakuTari iugoslavuri komunizmis (titoizmis) ideis ganxorcielebas. 1963 wlis 7 aprils iugoslaviis saxalxo federaciul

respublikas saxeli isev gamoucvales da mas iugoslaviis socialisturi federaciuli respublika ewoda. iugoslaviis socialistur federaciuli respublika arsebobda 1963-1992ww. 1974 wels provinciebi voivodina da kosovo axal

konstituciaSi avtonomiur provinciebad gamocxadda, serbiis SemadgenlobaSi faqtiurad maT araformalurad respublikebis statusi mianiWes. miuxedavad amisa am avtonomiebs ar eZleoda TviTgamorkvevis ufleba. aseTnairad Sedga iugoslaviis federacia 6 wevri respublikisa (bosnia da hercogovina, xorvatia, makedonia, montenegro, serbia, slovenia) da ori avtonomiuri provinciisagan (kosovo, voivodina) serbiis SemadgenlobaSi. titos sikvdilis Semdeg 1980wlis 4maiss samTavrobo funqciebi Tavis Tavze respublikis prezidiumma aiRo. uTanxmoeba izrdeboda ukve iugoslaviis gamaerTianebeli figura tito aRar iyo. centralur mTavrobaSi serbebis moWarbebam ukmayofileba gamoiwvia. gaisma respublikebs Soris damoukideblobis moTxovnebi. belgradi Seecada 1991 wlidan damoukideblobis moTxovnebi samxedro ZaliT daeTrguna, raSic aqtiurobda iugoslaviis saxalxo armia. 1991 wels iugoslaviis saxalxo armia sloveniaSi SeiWra, Semdeg ki xorvatiaSi, magram aman Sedegi ver gamoiRo. saerTaSoriso organizaciebis zewolis Sedegad omi xorvatiaSi SeCerda, magram man Semdeg bosnia-hercogovinis teritoria moicva. 1991-1992 wlebSi iugoslaviaSi TiTqmis yvela eTnosis

warmomadgeneli xalxis politikuri partiebi gamovida nacionaluri lozungebiT. swored am periodidan iugoslavias gamoeyo slovenia, xorvatia, bosnia da hercogovina aseve

xelisufleba da sazogadoeba 54

Cernogoria. 1992 wels Seiqmna iugoslaviis axali federacia “iugoslaviis federaciuli respublika” (1993-2003) anu “serbia da montenegro” (2003-2006). 1992 wlis 22 seqtembers gaeros sxdomaze xmaTa

umravlesobiT gadawyda, rom serbiasa da montenegrosagan Semdgar federacias verc iugoslaviis socialisturi federaciuli respublikis samarTalmemkvidred ganixilavdnen da verc gaeros wevrad aRiarebdnen mas. 2003 wels, axali konstituciis mixedviT axal federacias serbia da montenegro ewoda, ramac dasasruli daudo iugoslavias, rogorc saxelmwifos geopolitikur realobas. warmatebiT dasrulebul kenWisyraze, romelic Catarda 2006 wlis 21 maiss montenegromac gamoacxada Tavisi damoukidebloba. iugoslaviis daSla atarebda, rogorc mSvidobian ise

mwvave xasiaTs. yvelaze ufro mSvidobian xasiaTs atarebda iugoslaviisagan sloveniis gamoyofa, magram isic ver gaeqca patara SeiaraRebul konfliqts, magram es iyo procesi imperiasTan “ganqorwinebisa”. iugoslaviisagan makedoniis gamoyofa ara saomar, aramed

diplomatiuri konfloqtis xasiaTs atarebda. damoukideblobis gamocxadebis Semdeg makedoniis damoukidebloba ar scno saberZneTma. saqme imaSi mdgomareobda, rom makedonia Sedioda osmanTa imperiis SemadgenlobaSi. Turqebisagan ganTavisuflebis Semdeg misi teritoria gayofil iqna berZnebis, serbebis, bulgarebisa da albanelebis mier. makedonia, romelic gamoeyo iugoslavias is aris mcire nawili istoriuli makedoniisa, romelic saberZneTs ekuTvnis da romelSic arsebobda makedonia. adre saberZneTi SiSobda, rom makedonia momavalSi wamoayenebda pretenzias makedoniis berZnul nawilzec. makedonia miRebul iqna gaeros wevr qveynad aseTi formulirebiT: “ winandeli iugoslaviis respublika_makedonia”. swored saberZneTis pretenziis gaTvaliswinebiT makedonias 2008 wlis natos aprilis buqarestis samitze natoSi miRebaze uari eTqva, rogorc cnobilia aq umTavresi problema qveynis saxelwodeba iyo. iugoslaviisagan xorvatiis gamoyofa gacilebiT

mtkivneuli iyo, mas Tan axlda didi samxedro_politikuri garTulebebi. 1990wels serbi mosaxleobis xvedriTi wili xorvatiaSi

12% Seadgenda. 1998wels xorvatiam samxreT sloveniis teritoria daibruna, romelic mas jer kidev serbebma sisxlismRvreli operaciis Sedegad waarTva 1991wels. am

xelisufleba da sazogadoeba 55

situaciam anu teritoriis daTmobam serb radikalebs misca saSualeba serbeTis respublikis prezidenti slobodan miloSeviCi “mxaris moRalated” gamoecxadebinaT. kidev erTi Seurigebeli samxedro politikuri da

eTnikuri dapirispirebis arena gaxda iugoslaviis yofili respublika bosnia_hercogovina, romelic yvelasagan gansxvavdeboda mosaxleobis mravalnacionaluri SemadgenlobiT. 1991 wlis aRweris Sesabamisad serbebi Seadgendnen 31%-s, muslimebi 44%-s, xorvatebi 17%-s, xolo danarCen nawils Seadgenda mosaxleobis sxva eTnikuri jgufebi. bosniisa da hercogovinas damoukideblobis gamocxadebis Semdeg aRmoCnda, rom serbebi Seadgendnen qveynis Crdilo da samxreTi raionebis umravlesobas. muslimanebi_centraluri raionebis, xolo xorvatebi umravlesobas Seadgendnen dasavleT raionebSi. serbebisa da xorvatebisaTvis miuRebeli iyo muslimur saxelmwifoSi cxovreba. Tavis mxriv musulmanebi uars acxadeben qristianul raionebSi cxovrebaze, ramac maT Soris konfliqti gamoiwvia. xolo 1992 wels gazafxulze es konfliqti samoqalaqo omSi gadaizarda. omis pirvel etapze warmatebebs miaRwies serbebma, romlebmac daikaves qveynis 3/4¾ da daiwyes “eTnikuri wmenda” muslimanur raionebSi. muslimanuri qalaqebi serbuli SeiaraRebuli Zalebis mier aRmoCndnen garSemortymulni. amis naTeli magaliTia bosnia-hercogovinis dedaqalaqis saraevos alya, romelic grZeldeboda sami weli da uamravi adamianis sicocxle imsxverpla. religiur_nacionalisturi dapirispirebis Sedegad im teritoriebze sadac serbuli mosaxleoba Warbobda, serbebma gamoacxades bosniis serbuli respublika, xorvatebma da muslimebmac Tavis mxriv Seqmnes TavianTi respublikebi, magram 1994 wels antiserbuli kavSiris safuZvelze maT Seqmnes erTiani bosniuri musulmanur_xorvatiuli federacia. bosniis omi 1995 wlis gvian Semodgomaze damTavrda.

samSvidobo SeTanxmebis Sedegad bosniam da hercogovinam formalurad SeinarCuna damoukidebeli saxelmwifos statusi. prezidentiT, parlamentiT, centraluri mTavrobiTa da xelisuflebis sxva organoebiT. faqtiurad igi gayofili iqna or nawilad. maTgan erT-erTma Seqmna muslimanur xorvatiuli federacia 26 aTasi kv.km teritoriiT, romlis mosaxleoba Seadgens 2.3 milions, dedaqalaqi saraevo, romelsac hyavs prezidenti, parlamenti da mTavroba. meore respublikaa serbuli respublika, romlis teritoria aris 25aTasi kv.km. milioniani mosaxleobiT da dedaqalaqiT bania_luka serbuli

xelisufleba da sazogadoeba 56

teritoriis konfiguracia Zalian ucnauria, serbul respublikas hyavs Tavisi prezidenti, parlamenti da mTavroba. muslimanur_xorvatiis federacia da respublika serbia TviTaRiarebuli saxelmwifoTa ricxvs miekuTvnebian, radgan gaeros mier ar arian aRiarebuli. konfliqti aRniSnul arealSi acilebul iqna imis wyalobiT, rom 1995 wlis bosniasa da hercogovinaSi natos egidiT Seyvanil iqna samSvidobo Zalebi, Semdeg ki gaeros samSvidobo Zalebis kontingenti, romelTa mandatebi TandaTanobiT grZeldeboda. magram yvelaferi es iyo moCvenebiTi stabilizacia, romelmac ver gadaWra mTavari sadao sakiTxebi, magaliTad samSvidobo Zalebma ver SeZles uzrunveleyoT ltolvilebis dabruneba Tavis sacxovrebel adgilas. gaeros monacemebiT ltolvilTa ricxvma iugoslaviis teritoriaze 2,3 milioni Seadgina. istoriulma mxarem kosovom da metoqiam (kosovos ukavia

dablobis armosavleTi mxare, xolo metoqias dasavleTis mTiani nawili) didi roli Seasrula serbeTis saxelmwifos CamoyalibebaSi. kosovos adrindel ayvavebas xeli SeuSala Turq-osmalebis Semosevam. TurqeTis sulTanis murad I-is meTaurobiT damarcxebuli iqna serbTa laSqari. aRniSnuli periodidan kosovo da metoqea gaoxrda da gaukacrielda. swored am periodidan xdeba albanelebis dasaxleba, romlebmac miiRes muslimanoba. aRniSnul arealSi TandaTanobiT xdeboda albaneli mosaxleobis mateba, mas Semdeg rac TurqeTma evropaSi daasrula Tavisi mflobeloba. 1912 wels Seiqmna damoukidebeli albaneTi. kosovoelma albanelebma gaakeTes mcdeloba, rom kosovos teritoria albaneTs SeerTeboda. aseTi saSualebiT problemis gadaWra moxda 1941 wels, roca faSisturma germaniam iugoslaviis okupacia moaxdina da Seqmna “didi albaneTi”. albaneTis SemadgenlobaSi Sevida kosovosa da metoqiis didi nawili. aseve makedoniis nawili da Cernogoriis miwebi albanuri mosaxleobiT. II msoflio omis Semdeg kosovosa da metioqiis istoriulma mxarem jer Tavidan iugoslaviis saxalxo da Semdeg iugoslaviis socialistur federaciuli respublikis SemadgenlobaSi miiRes farTo avtonomia,xolo 1974 wlis konstituciiT es avtonomiuri mxare faqtiurad gaxda federaciis damoukidebeli subieqti Zalian farTo uflebebiT. (marto im gamonaklisiT, rom mas ar SeeZlo serbiis Semadgenlobidan gasvla). 1980 wlis dasawyisSi qveynis xelmZRvanel marSal titos

gardacvalebis Semdeg kosovoSi albanuri separatistuli nacionalizmi gaZlierda da daiwyo antiserbuli gamosvlebi.

xelisufleba da sazogadoeba 57

1989 wels yovelive amis sapasuxod serbeTis centralurma xelisuflebam faqtiurad gaauqma kosovosa da metoqiis avtonomia. aRniSnulma aqciam regionSi kidev ufro gaarTula situacia, igi gaaRrmava imanac, rom yvelanairi ekonomikuri monacemebiT kosovo qveyanaSi bolo adgilze aRmoCnda. kosovos xvedriTi wili samrewvelo warmoebaSi Seadgenda mTlianad 2% xolo umuSevarTa raodenobrivi maCveneblebiT da ucodinrobis mxriv mas pirveli adgili ekava. mas Semdeg rac daiwyo iugoslaviis socialistur

federaciuli respublikis dezintegracia kosovoelma albanelebma Seqmnes kosovos respublika. serbeTma igi ar scno, mxareSi Camoyalibda orxelisuflebianoba. saomari moqmedebebis samzadisisaTvis kosovoelma albanelebma Seqmnes TavianTi samxedro organizacia kosovos ganmanTavisuflebeli armia (kga) albanelebs TandaTanobiT aralegalurad SehqondaT kosovoSi iaraRi, aseve albaneTidan Semodioda moxalise mebrZolebi. 1998 wels situacia mas Semdeg gamwvavda, rodesac

iugoslaviis xelisuflebam miiRo gadawyvetileba kosovos ganmanTavisuflebeli armiis (kga) bazis likvidacia moexdina. dasavleTis qveynebma mxari dauWires albanel kosovoelebs, romlebmac aSkarad gamoacxades TavianTi gasvla iugoslaviis socialisturi respublikidan. daiwyo mravalmxrivi molaparakebebi, romlebmac Sedegi ver moitana. serbebi faqtis winaSe aRmoCndnen: maT an unda daeTmoT kosovo an CarTuliyvnen natosTan araTanabar brZolebSi. serbebma meore gza airCies. natom gaeros uSiSroebis sanqciis gareSe meored daiwyo iugoslaviis masirebuli dabombva. natos SenaerTebma daikaves kosovo. serbeTis provincia kosovos mier 2008 wlis 17 Tebervals calmxrivad gamocxadebul damoukideblobas mxari dauWires evrokavSiris umetesma saxelmwifoebma da amerikis SeerTebulma Statebma. kosovos damoukidebloba ar scno ruseTma, CineTma, saqarTvelom, espaneTma, kviprosma, rumineTma da slovakeTma. 2000_2002 wlebSi iugoslaviaSi situaciis axali

gamwvaveba makedonia CernogoriasTan iyo dakavSirebuli. makedoniaSi mdgomareobis gamwvaveba pirdapir aris dakavSirebuli kosovosTan. makedoniis mosaxleobis daaxloebiT mesameds Seadgendnen albaneli musulmanebi, romlebic kompaqturad cxovroben albaneTisa da kosovos teritoriebis mimdebare raionebSi, amasTan erTad raodenoba da xvedriTi wili albanelebisa am qveynis mosaxleobaSi TandaTanobiT matulobs bunebrivi matebis ufro maRali

xelisufleba da sazogadoeba 58

tempebis wyalobiT, romelic damaxasiaTebelia am eTnikuri erTobisaTvis da bolo dros gazrdili migraciuli nakadis xarjze. movlenebi, romelic moxda 2001 wlis gazafxulze, rodesac kosovodan albanel “boevikTa” didi jgufebi SeiWrnen makedoniis sazRvrebSi da daiwyes maTi dasaxlebuli punqtebis dacxrilva, arsebiTad es iyo “didi albaneTis” Seqmnis pirveli ideis ganxorcielebis kidev erTi mcdeloba. droebiTi zavi albanelebsa da makedonelebs Soris mravaljer ideboda da irRveoda, swored amis Sedegad moxda natos kontingentis Seyvana makedoniaSi. iugoslaviis sakavSiro respublikis or Semadgenel

nawils_serbias da Cernogorias Soris urTierTobis gamwvavebas momwifeba adreve daiwyo. Cernogoriis xelmZRvanelobam daiwyo fiqri ara federaciis konfederaciad gadazrdisaken, aramed iugoslaviis sakavSiro respublikis Semadgenlobidan gamosvlasa da srul damoukideblobaze.am sakiTxebTan dakavSirebiT daiwyo referendumisaTvis mzadeba dasavlurma diplomatiam 2002w. dasawyisSi SeZlo mieRwia SedarebiT kompromisuli variantisaTvis_iugoslaviis sakavSiro respublika gardaqmniliyo axal saxelmwifod_saxelwodebiT serbia da Cernogoria gaeroSi igi warmodgenili iyo erTi xmiT. sabolood serbiisa da Cernogoriis konfederaciis gaformeba moxda 2002 wlis bolos, xolo 2003 wlis dasawyisSi igi gaxda evropis 45_e wevri qveyana. gamoyenebuli literatura:

1. nanitaSvili, aSS – is 100 wlis istoria _ XX saukune, Tb. 2002.

2. S malaSxia, konfliqtebi prognozireba, Tb., 2007. 3. Максаковский В.П. Географическая картина мира, М. 2005 4. Лянцова С. А. Ачкасова В. А. Мтровая политика и

международные отношунтя, М. 2003. 5. Дергачев В. А. Геородитика, М. 2004. 6. Дергаяев В.А. Валканслого зарево, М. 2000 7. Robertson R. Globalization. L., 1992.

xelisufleba da sazogadoeba 59

SUMMARY

Tengiz Grigolia

Transformation of Balkans geopolitical earial

Yugoslavia is former country that occupied a strip of land stretching

from present – day Central Europe to the Balkdns a region with a histori of

ethnig conflict. After the death of Tito 1980, ethnic fall of Communizm

in the rest of Eastern Europe, each of the republics held multi party

elections in 1990. 1991 – 1992 year Yugoslavia break up the present – day countries

created from the former parts of Yugoslavia are: Bosnia and Herzegovina,

Croatia, Montenegro, Republic of Makedonia, Serbia, Slovenia, Kosovo

(disputed).

Резюме

Тенгиз Григолия

Трансформация Валканского геополитического прострднства

Независимое государство Южнославянских ндродов образовадщсь в

Европе в 1918 г. С 1929 г. оно стдло називаться Югославией, в 1946 г., после освобождения

страни от фашисткой окупаций, было провозглашено федеративной

Народнщй Республики Югославией. А в 1963 г. получило наименование

социалистическая федеративная республика Югославия ( СФРЮ).

1991 - 1992 г. в резултате сепаратизма именно в эти годы произошел

распад СФРЮ: Этот бистротечни распод СФРЮ протекал в различных

формах - как относительно мирнтх так и краине ожесточенных.

xelisufleba da sazogadoeba 60

ukanasknel periodSi sociolingvistika heterogenulad viTardeba da Sesabamisad, misi kvlevis saganTa speqtri mravalferovani xdeba, wina planze gadmodis iseTi problemebi, rogorebicaa: gansakuTrebuli metyveleba sxvadasxva sakomunikacio aqtebSi, gareenobrivi faqtorebi da maTi dominireba komunikaciis procesSi, adresatis mier metyvelebis maneris Secvla-SerCeva-diferencireba imis mixedviT, Tu romeli socialuri fenis warmomadgenelTan uwevs saubari, gansxvavebebi TaobaTa metyvelebaSi, gansxvavebebi qalTa da mamakacTa metyvelebaSi. dargobriv-profesiuli metyvelebis unar-Cvevebi, urTierTgagebis problema profesionalsa da diletants Soris da a .S. yovelive zemoTqmuli erT ritorikul kiTxvad SeiZleba Camoyalibdes _ aqvs Tu ara raime saerTo komunikaciis monawileTa socialur statuss komunikaciis procesSi warmoSobil sirTuleebTan.

enobriv barierebze msjelobisas ganisazRvreba ara urTierTgagebis raime specialuri problema, aramed eri socialuri fenis adamianTa mier zogadad enis gamoyeneba. mosazreba, rom sxvadasxva socialuri fenis adamianebis ena sxvadasxvagvari da gansxvavebulia, axali ar aris. bolo xanebSi, erTi mriv, sociologebi, xolo meore mxriv, _ lingvistebi cdiloben ufro dawvrilebiT gamoikvlion am Tvalsazrisis mizezebi Tu pirobebi da, amiT waSalon enasa da socialur fenebs Soris xisti damokidebuleba. am processa biZgi misca 60-iani da 70-iani wlebis sociolingvistikam.

erT-erTi yvelaze cnobili Teoria ekuTvnis britanel sociologs bazil bernStains (Basil Bernstein), romelic sxvadasxva adresantTa metyvelebis gansxvavebul maneras maTive socialuri statusiT xsnis. bernStainis Teoria, romelsac man `deficitis-hipoTeza~ (anu hipoTeza enis deficitis Sesaxeb) uwoda, eyrdnoba im mosazrebas, rom adamianTa nebismieri enobrivi jgufi, romelic sazogadoebis gansazRvruli, konkretuli socialuri fenis warmomadgenelia, komunikaciis procesSi swored am socialuri fenisaTvis damaxasiaTebeli enobrivad diferencirebuli leqsikuri

rusudan TabukaSvili

bazil bernStainis hipoTeza deficitis Sesaxeb da misi kritika

xelisufleba da sazogadoeba 61

erTeulebiT operirebs. igi erTmaneTisagan ganasxvavebs muSaTa fenisa da saSualo fenis warmomadgenelTa enas da am gansxvavebis demonstrirebas axdens am ori fenis warmomadgenelTa Soris komunikaciis kvlevis safuZvelze, saidanac igi askvnis, rom muSaTa fenisaTvis damaxasiaTebelia: 1. mokle, martivi, gramatikulad arasruli winadadebebi; 2. rTuli qvewyobili winadadebebis gamoyenebis deficiti.

iSviaTad droisa da mizezis damokidebuli winadadebis subordinacia. winadadebis erTmaneTTan dakavSireba Tanwyobis martivi kavSirebiT, rogorebicaa und, denn, so....

3. zedsarTavebisa da zmnizedebis SezRuduli gamoyeneba; 4. nacvalsaxelebis `es~ da `man~ iSviaTi gamoyeneba; 5. SezRuduli mwiri sityvaTa maragi; 6. andazebisa da xalxuri metyvelebisaTvis damaxasiaTebeli

gamoTqmebis, stereotipebis xSiri gamoyeneba; 7. naTqvamis argumentirebisa da zogadad msjelobis

deficiti; 8. komunikaciis procesSi partnioris mxridan Tanxmobis

dasturad SigadaSig Camatebuli mokle kiTxvebis gamoyeneba, rogorebicaa: ne? oder? wie? saSualo fenis warmomadgenelTa enas igi amgvarad

axasiaTebs: 1. winadadebis gamarTuli wyoba, sintaqsurad koreqtuli

gamonaTqvamebi; 2. rTuli qvewyobili da Tanwyobili winadadebebis

gamoyeneba, gramatikulad kompleqsuri konstruqciebi, maqvemdebarebel kavSirTa _ weil, wonach, indem swori gamoyeneba;

3. zedsarTav saxelTa da zmnizedebis SeuzRudavad, Tavisuflad gamoyeneba;

4. nacvalsaxelebis `es~ da `man~ xSiri gamoyeneba; 5. windebulebis mudmivi gamoyeneba; 6. maT mier enis gamoyenebis procesSi igrZnoba is, rom isini

Tavisuflad operireben kompleqsuri cnebebiT; 7. eqspresuli simbolika, Jestikulacia da maxvili; 8. ierarqiulad mowesrigebuli argumentebis jaWvi, swored

gamotanili daskvnebi. CamoTvlili ganmasxvavebeli niSnebi metyveleben imaze,

rom b. bernStaini praqtikulad mkveTad mijnavda erTmaneTisagan dabali da saSualo fenis warmomadgenelTa enis sxvadasxva _ enas leqsikur, sintaqsur, gramatikul da fonetikur-prosidiul doneebze. igi miiCnevda, rom saSualo fenis warmomadgenelTa ena SedarebiT abstraqtuli, zogadi,

xelisufleba da sazogadoeba 62

argumentirebuli da motivirebuli leqsikurad diferencirebulia, xolo winadadebis struqturis mixedviT igi rTulia, gansxvavebiT dabali fenis warmomadgenelTa, muSaTa klasis enisagan, romlis maxasiaTeblebadac igi konkretulobas, moqmedebebsa da faqtebze orientirebulobas, sityvaTa mwir maragsa da winadadebaTa martiv konstruqciebs miiCnevs. dabali fenis warmomadgenelTa enobriv saxesxvaobas man `SezRuduli~, `naklebad diferencirebuli~ (restringiert) kodi, xolo saSualo fenis warmomadgenelTa enis `kreatiuli~, `diferencirebuli~ (eleborierte) kodi uwoda. Tavad avtori elitarul kodad kreatiuls, anu diferencirebuls Tvlis da mas aniWebs upiratesobas. b. bernStainis hipoTeza deficitis Sesaxeb upirveles yovlisa, gulisxmobs enobriv deficits, leqsikis diferenciaciis unaris deficits, rac swored dabali fenis warmomadgenelTa enisaTvisaa damaxasiaTebeli.

b. bernStainis hipotezis kritikis safuZvels iZleva ramdenime momenti. pirveli, romelic sakmaod TvalSisacemia da eWvs ar unda iwvevdes isaa, rom avtors Tavisi hipoTezis formulirebisas mxedvelobidan gamorCa sazogadoebis kidev erTi socialuri fena _ maRali fena, misi enobrivi daxasiaTeba da misTvis kodis miniWeba, romelic Tuki mis logikas gavyvebiT, `zediferencirebuli~ unda iyos.

garda amisa, enis komunikaciis procesSi gamoyeneba da am procesze dakvirveba radikalurad cvlis b. bernStainis mier SemoTavazebul suraTs. dRes enobrivi barieri urTierTgagebis TvalsazrisiT ara mxolod erT enaze molaparake subieqtebs Soris, aramed orenovan da samenovan garemoSic ki daZleuli da gadalaxulia. sazogadoeba kompetenciis, ganaTlebis, profesionalizmis, gamocdilebis kuTxiT Cvens yofaSi aRar iyofa socialur fenebad, radgan 21-e saukuneSi sazogadoebis daSreveba inteleqtis TvalsazrisiT socialur fenebad rbilad, rom vTqvaT, uxerxulic kia. xSir semTxvevaSi, tradiciuli gagebiT TiTqos paradoqsulia, TumcaRa Cvens yofaSi amgvar savsebiT realur suraTsac wavawydebiT: zogierTi profesiis warmomadgeneli, magaliTad, stilisti, mZRoli Tu oficianti bernStaineseuli `kreatiuli~ kodis `sruluflebiani matarebelia~, imdenad diferencirebulia maTi ena, imdenad argumentirebulad da logikurad, mawyobrad da lakonurad komunicireben isini.

cxadia, mniSvnelovani datvirTva aqvs socialur-komunikaciur garemos, romelSic adamiani enis diferenciacias axdens imis mixedviT, Tu rogoria esa Tu is konkretuli

xelisufleba da sazogadoeba 63

komunikaciuri atmosfero, rogori monacemebi aqvs partniors (igulisxmeba asaki, komfezia, profesia, sqesi, tradicia, kultura), ra intencia aqvs adresants. am kriteriumebis gaTvaliswinebiT SeiZleba erTi da igive adresantma gansxvavebul komunikaciur pirobebSi gasxvavebulad moaxdinos enis diferenciacia, rac cxadia, arRvevs bernStainis Teorias enobrivi deficitis Sesaxeb, gadis misi CarCoebidan da uxsnis adresants farTo asparezs komunikaciis mravalferovanTa samyaroSi.

gamoyenebuli literatura: 1. Bernstein, Basil, 1964: Elaborated and Restricted Codes: Their Social

Origins and Some Consequences, in Cumpers/ Hymes 1964. S 55-69, S. 101.

2. Brigitte Schlieben – Lange, 1991, Soziolinguistik, Eine Einführung, 3

Auflage, Stuttgart, Berlin, Köln, S. 46-50.

3. Angelika Linke / Markus Nussbanmer / Paul R. Portmann, 2004

Studienbuch Linguistik, S. erweiterte Auflage, Tübingen, S. 339-340.

4. Norbert Dittmar, Grundlagen der Soziolinguisrik – Ein Arbeitsbuch mit Aufgaben, Max Niemeyer Verlag, Tübingen, 1997.

xelisufleba da sazogadoeba 64

Summary

Rusudan Tabukashvili

Bernshtains' hypothesis of deficit

Bernshtains' hypothesis of deficit is based on the view that the

representative of a certain social level of society in the process of communication

operate lexical units that are peculiar to the same social level. On the basis of

communication studies, which bring together representatives of low-and middle classes, he singles out language versions, which are characterized by their

communication, as seen in differentiating vocabulary. In the process of

communication and language usage tracking the process radically changed the

Bernstains' theory. In XXI century society is not divided social levels on the

competence of professionalism and expertise. However, social and communication

conditions and acquire intensive values, resulting in communication conditions in

different language differentiated in different ways.

Резюме

Русудан Табукашвили

Гипотеза дефицита Бернштайна

Гипотеза дефицита Бернштайна опирается на точку зрения, что

представитель определенного социального слоя общества, в процессе

коммуникации оперируют лексическими единицами, которые свойственны

тому же социальному слою. На основе исследований коммуникации, в

которых участвуют представители низкого и среднего слоя, он выделяет

языковые варианты, которые свойственны их коммуникации, что видно в

дифференциации лексики. В процессе коммуникации употребления языка и

прослеживание этого процесса радикально меняет теорию Бернштайна. В

XXI веке общество не делится на социальные слои по компетенции

профессионализма и опыта. Однако социально-коммуникационные условия

и интенция приобретают значения, в следствии чего в разных коммуникационных условиях язык дифференцируется по-разному.

xelisufleba da sazogadoeba 65

i s t o r i a

xelisufleba da sazogadoeba 66

niko marisa da ivane javaxiSvilis urTierToba imaze did

Sinaarss Seicavs, vidre ori saxelovani pirovnebis, msoflio masStabis mecnieris pirovnuli urTierTdamokidebuleba. es urTierToba ara erT iseT niuanss warmoaCens, romlebic aqtualuri dRevandeli qarTuli sinamdvilisaTvisac aris. amasTan iseT tendenciasac gvidasturebs, rac Cveulebriv sazogadoebisa da pirovnebis urTierTmimarTebis problemad gaiazreba. mocemul SemTxvevaSi esaa mecnierebaSi subieqturobis primatis, RirsebaTa gazviadebisa da naklis miCqmalva – miCumaTebis kritika da moqalaqeobrivi poziciisa da mrwamsis mixedviT pirovnebis Rirsebis Sefasebis aucilebloba.

niko mari ivane javaxiSvilis maswavlebeli iyo. oriveni peterburgis qarTvelologiuri skolis didi warmomadgenlebi iyvnen [1]. niko maris maswavlebeli iyo al. cagareli (Tumca n. mari Tavis moZRvrad baron rozens asaxelebda). n. maris bedi swored profesor al. cagarelis pirovnulma da mecnierulma poziciam gadawyvita da misi bedi iv. javaxiSvilmac gaiziara. es pozicia ki imgvari iyo, rom al. cagarelisa da n. maris urTierToba ganxeTqileba-gaucxoebiT dasrulda.

ganxeTqilebis formaluri mizezi gaxda student n. maris patara werili “buneba da Tviseba qarTuli enisa”, romelic 1888 wels “iveriaSi” (#86) gamoqveynda. am werilSi qarTuli enis Sesaxeb n. marma aseTi azri gaatara: qarTuli ena Tavisi bunebiT imdenad hgavs semitur enebs (kerZod, arabuls), rom maT Soris gansxvaveba rom ar arsebobdes ricxviT saxelTa warmoebaSi, qarTuli mTlianad semitur enebs daemsgavsebao. es azri im dros cotam Tu gaiziara. mas ara marto al. cagareli daupirispirda, aramed baroni rozenic. akademikosma rozenma n. mars taqtianad urCia ar daebeWda es werili. n. marma ar daujera, jer erT-erT evropul JurnalSi scada misi gamoqveyneba, magram roca araferi gamouvida, “iveriaSi” dabeWda. qarTulis semitur enebTan kavSiri iv. javaxiSvilmac aRiara (“qarTveli eris istoria” 1904).

Temur jagodniSvili niko marisa da ivane javaxiSvilis urTierTobis

erTi aspeqti Tanamedrove qarTuli sazogadoebrivi cnobierebis prizmaSi

xelisufleba da sazogadoeba 67

al. cagarelsa da n. mars Soris urTierToba n. maris al. cagarelisadmi erTma udierma gamoxdomamac daZaba.

1888 wels “iveria” (#62) gamoexmaura orientalistTa venis VII kongresis muSaobas. misma korespondentma qarTvel mkiTxvels uambo: kongresze gamoiTqva mosazreba, romlis Tanaxmad qarTuli enaTa calke ojaxs ganekuTvneba da Tavis mxriv daamata, Tumca es azri ufro adre al. cagarelma gamoTqvao. n. mari Tavis zemoT miTiTebul werilSi am faqtsac Seexo da ganacxada: al. cagarelze 10 wliT adre es azri fridrix miulerma gamoTqvao. swored am komentarma iqonia sabediswero mniSvneloba n. marisaTvis.

al. cagarelma n. mars es maSin “gauxsena”, roca man sadiplomo naSromi waradgina dasacavad. n. maris sadiplomo naSromis Tema iyo “XI_XII saukuneebis qarTuli proziT naweri moTxrobebis istoriul-literaturuli mimoxilva.” imdroindeli akademiuri tradiciebiT swavlebis Semdgom safexurze – “saprofesorod mosamzadeblad” (aspiranturaSi) – kursdamTavrebulis Caricxvis piroba sadiplomo naSromis oqros medalze Sefaseba iyo. al. cagarelma daiwuna n. maris sadiplomo naSromi, Tanac imdenad, rom misi Cagdeba gadawyvita. saqmeSi n. maris mfarveli baroni rozeni Caeria, magram isRa moaxerxa, rom dacva Sedga, Tumca naSromi mxolod vercxlis medliT Sefasda. es ki uaspiranturod datovebas niSnavda. n. mari saqarTveloSi dabrunda da quTaisis gimnaziaSi daiwyo maswavlebloba. ganze gadado sakandidato disertaciad SerCeuli Tema “varlaamisa da iodosafis Sesaxeb” (“balavariani”).

erTi welic ar gasula, rom igi peterburgSi daabruna aqauri universitetis somxuri enis kaTedris gamgem profesorma k. patkanovma (es is patkanovia, romelic Tavis droze daundoblad gaakritika ilia WavWavaZem). n. marma somxur filologiaSi daiwyo muSaoba. misi bedi gaiziara iv. javaxisvilmac. igi n. maris gverdiT mTeli 20 wlis ganmavlobaSi moRvaweobda.

dasakargad gametebul n. mars da iv. javaxiSvils qarTul filologiasa da istoriografiaze mainc ar auRiaT xeli. amis dasturia, erTi mxriv, n. maris ukve amdrois mravali pirvelxarisxovani gamokvleva qarTuli istoriis, literaturis, enaTmecnierebis aqtualur problemebze, meore mxriv, aranakleb nayofieri muSaoba iv. javaxiSvilisa. maTi mecnieruli moRvaweobis am periodze aucileblad unda iTqvas ramdenime sityva, radgan es muSaoba qarTul sinamdvileSi arc maSin yofila saTanadod axsnil-gaazrebuli, arc Semdeg

xelisufleba da sazogadoeba 68

garkveula bevri niuansi. is ki ara da drois dinebis kvalobaze bevri faqti ise damaxinjda, iseTi legenduri Sinaarsi SeiZina, rom ara marto Crdili miayena n. mars, mis mecnierul naRvawsa da moqalaqeobriv pozicias saqarTvelosa da qarTul kulturisadmi, aramed mZime braldebebad daileqa Semdgomi Taobebis cnobierebaSi. am braldebaTa “safuZvlianobis” erT mZlavr argumentad zogierTisaTvis dResac n. marsa da iv. javaxiSvils Soris Camovardnili uTanxmoebaa qarTuli universitetis daarsebasTan dakavSirebiT. ara da faqtebi sruliad sapirispiros cxadyofen. amis mizezi qarTveli sazogadoebis mier n. maris mecnieruli naRvawis Seucnobloba (vergageba) ki ar iyo, aramed ukve maSin TavCenili tendencia – viTomda erovnuli interesebisadmi yvelafris daqvemdebareba – maT Soris mecnieruli (obieqturi) kvlevebisaa anu imdagvari tendencia, romelsac Tavad iv. javaxiSvilmac “gamosarClebiTi, advokaturi istoriis” wera uwoda, sadac “Rirsebani gazviadebulia, nakli – miCqmaluli”.

qarTvel sazogadoebas imTaviTve Zalian kargad esmoda n. maris mecnieruli moRvaweobis mniSvneloba swored erovnul interesTa dacvis – qarTuli literaturis, enis, mTlianad sulieri Tu materialuri kulturis TavisTavadobis warmoCenisaTvis, magram erT konkretul SemTxvevaSi mainc ver apatia wminda mecnierul Zieba-interesis erovnul interesebze maRla dayeneba. es konkretuli SemTxveva “vefxistyaosans” ukavSirdeba, kerZod, am poemis ambis (siuJetis) warmomavlobaze n. maris Tvalsazriss. imis gamo, rom am sakiTxis arsi, ramdenime mcdelobis miuxedavad (S. ZiZiguri [2], i. megreliZe [3], T. jagodniSvili [4]), dResac ar aris bolomde gaazrebuli, saWirod mimaCnia kidev erTxel Sevaxseno mkiTxvels.

n. mari Tavidan “vefxistyaosnis” siuJets aRmosavlur-sparsuli warmomavlobis ambad miiCnevda da didxans jiutad eZebda mis kvals iranSi (sxvaganac). ai, es azri ver apaties mas qarTvelebma da dResac amitom eridebian n. marze saubars, Tumca TiTqmis aravis ucdia aseTi mecnieruli mosazrebis mizezis axsna. mizezi ki mecnieruli samyarosaTvis sakmaod Cveulebrivia, trivialuri. esaa maSin moduri da miRebuli mecnieruli Teoriis zegavlena n. marze. esaa zepirsiyvieri da literaturuli siuJetebis aRmosavlur-sparsuli momdinareobis Teoria, romlis mesaZirkvle rusi mecnieri vsevolod mileria da romelic im dros gavrcelda, roca n. mari studenti iyo.

xelisufleba da sazogadoeba 69

uzogades StrixebSi am Teoriis arsi semdegSia: XIX saukuneSi, 60-ian wlebSi, evropuli orientalistika

folkloristul kvlevebSi im aRmoCenamde mivida, rom evropaSi gavrcelebuli bevri moaruli siuJetebis aRmosavluri kerZod, induri warmomavlobisa iyo. siuJetis SedarebiTi kvlevis safuZvelze wyarod dasaxelda induri eposis xuTwigneuli “panCa tantra”. es idea germanelma Teodor benfeim wamoayena. manve “daadgina” siuJetebis aRmosavleTidan dasavleTisaken moZraobis marSrutebic. misi mtkicebiT siuJetebi indoeTidan vrceldeboda sparseTSi, Semdeg xmelaTaSua zRvis gavliT espaneTSi (meore marSrutad saxeldeboda sparseTidan balkaneTis qveynebze gamavali gza). es Teoria sayovelTaod gavrcelda da mimdevrebi bevr qveyanaSi gamouCnda. gavrcelda ruseTSic. ruseTs, rogorc cnobilia, mudam hqonda aRmosavlur-dasavlur kulturul urTierTobebSi aqtiuri Tanamonawilis pretenzia. amitom aq T. benfeis Teoriis ruseTis politikur zraxvebs daqvemdebarebuli varianti damuSavda. es varianri Seqmna swored zemoTnaxsenebma vs. milerma. man gaimeora siuJetebis indoeTidan sparseTSi gavrcelebis idea, oRond aqedan marSruti gaiyvana kavkasiaze (upiratesad saqarTveloze), Semdeg ruseTze da ase warmarTa evropisaken. CvenTvis vs. mileris Teoria im mxriv iyo sayuradRebo, rom saqarTvelo kidev erTi aspeqtiT CairTo aRmosavlur-dasavlur kulturul urTierTobaTa orbitaSi. studentma n. marma irwmuna es Teoria da qarTul sinamdvileSi gavrcelebuli aRmosavlur-sparsuli warmomavlobis moTxrobaTa kvalis Zieba wamoiwyo. bunebrivia, rom man mzera upirvelesad “vefxistyaosans” miapyro da iolad irwmuna rusTavelis naTqvami “ese ambavi sparsulio”...

n. mari didxans eZebda “vefxistyaosnis” siuJetis kvals iranSi. 1980 wels Jurnal “TeatrSi” man werilSi “vefxistyaosnis” garSemo ganacxada: britaneTis muzeumSi unda inaxebodes “vefxistyaosnis” sparsuli prototipi “Sariar – name”. Tumca aseTi ram britaneTis muzemSi man ver aRmoaCina. saiuJetis kvalis Ziebis kvaldakval n. mari sul ufro metad rwmundeboda am poemis qarTul niadagze aRmocenebaSi. misi Tvalsazris icicvleboda da bolos sparsuli warmomavlobis ideis uaryofiT dasrulda, n. mari ki im mecnierad mogvevlina, vinc rusTvelologia, rogorc qarTvelologiuri disciplina, samecniero niadagze daayena. [5]. n. maris Tvalsazrisis evolucias vfiqrob, ramdenime faqtic cxadyofs. ai isinic:

“literaturul mSeneblobas adre fasadis mxridan vuyurebdiT, dasavleT bizantiisaken, aRmosavleTiT iranis,

xelisufleba da sazogadoeba 70

musulmanur-iranulisaken... arioevropuli horizontis gavlenis qveS Cemi yofnisas gadaWarbebiT vafasebdi iranuli kulturis mniSvnelobas... winaswarmomarjvebuli azriT vudgebodiT faqtebis analizs da kidev ufro metad vairanizebdiT maT” [6].

1919 wels naSromSi “kavkasiuri pezia da misi teqnikuri safuZvlebi” n. mari axla aseT azrs gamoTqvamda: “rusTavelis poemaSi qveynebi da xalxi, romlebzedac laparakobs, geografiuli saxelwodebani da eTnikuri terminebi, romlebiTac sargeblobs, sul ucxouria, enobrivadac ki ara qarTulia... poemaSi gvesmis kavkasiuri gulisZgera, moqmed pirTa urTierTobaSi airekleba kavkasiis garkveuli epoqis sazogadeobrivi yofa.”

1928 wels n. marma “vefxistyaosani” kidev ufro dauaxlova qarTul garemos. naSromSi “masalebi leqciisaTvis SoTa rusTavelis Sesaxeb” romelic parizsa da berlinSi waikiTxa (es naSromi gvian, 1964 wels daibeWda) man aRniSna “moaruli ideebiT, weris CvevebiT, daxvewili metyvelebis sifaqiziTa da siuJetiT SoTa dakavSirebulia msobliur da saucxoo mwerlobasTan. misi poemis bgera, ritmi, sulis pulsi qarTul xalxur musikasTan da xalxur metyvelebasTan aris unisonSi.”

rogorc aRiniSna, qrTvelma sazogadoebam Zalian ganicada n. maris Tavdapirveli azri “vefxistyaosanze”, arakeTilmosurneobis gamovlenad aRiqva, mizezic TiTqos amoxsna – raki al. cagarelma mecnierebaSi gza gadauketa. k. patkanovma ki Seifara, axla qarTvelebs ganawyenebuli samagieros gvixdiso. am azrs n. maris qarTvelTa moZule k. patkanovTan yofnac umagrebda TiTqos safuZvels. amitom rakiRa erTxel zurgi aqcia n. mars, aRarc misi mecnierebuli Tvalsazrisis evoluciisaTvis gaudevnebiaT Tvali, radgan igi aRar ainteresebda. arada TiTqos jinaze n. mari Tavisi moqalaqeobrivi poziciiTac xels uwyobda qarTuli sazogadoebrivi azris misadmi zurgSeqcevas. erTi aseTi faqti TbilisSi qarTuli universitetis daarseba gaxda.

n. marma qarTuli universitetis gaxsnas mxari ar dauWira. raki Tbilisi ruseTis imperiaSi kavkasiis regionis administraciul centrad moiazreboda oficiozis mier, n. mari rusuli universitetis daarsebas miiCnevda mizanSewonilad. misi azriT, amiT Tbilisi kulturis centri gaxdeboda, adgilobrivi inteligencia gaCndeboda, viTareba momwifdeboda da amiT moumzaddeboda niadagi qarTuli universitetis gaxsnas. CvenSi verc es pozicia Seiwynares. n. mars misi

xelisufleba da sazogadoeba 71

upirvelesi mowafe iv. javaxiSvilic ki daupirispirda da Tavisi aRSfoTeba maswavleblisadmi gagzavnil gamkilav werilSi gamoamJRavna. marTalia, werilis dawera da peterburgSi gagzavna mwamsve ise inana, Turme, rom saswrafod fostas miaSura, werilis ukan dabruneba scada, magram ukve gvian iyo.

orive didma mecnierma samagaliTo zneobrivi simaRle SeinarCuna, pirovnuli wyena gulSi Caikla da simarTles gauswora Tvali. es imaSic gamovlinda, rom n. marma miiRo Tbilisis universiteti. igi 1931-1934 wlebSi xSirad stumrobda Tbiliss ssrk mecnierebaTa akademiis amierkavkasiis filialis saqmeTa gamo, sajaro leqciebis wasakiTxad, abasTumanSi avadmyofi Svilis - iuris mosanaxuleblad, saqarTvelos mecnirebaTa akademiis daarsebis mosamzadebel RonisZiebaTa Casatareblad. igi universitetis unaxavad ukan arasodes dabrunebula.

ivane javaxiSvils ki “ganxeTqilebis” Semdegad, magaliTad 1932 wels ase afasebda: “iv. javaxiSvilis msgavsi mowafe me ar myolia. igi petrogradSi Camoyalibda viT mecnieri istorikosi da filosofosi; erudirebuli mkvlevari da didi Sromismoyvare adamiani aris. masTan kamaTic sasiamovnoa da TanamSromlobac” [7].

Tavis mxriv, ivane javaxiSvili aRmoCnda erTaderTi mecnieri da mowafe, vinc n. mari usafuZvlo Tavdasxmebisagan daicva, miuxedavad imisa, rom n. mars imJamad sxva saxelovani qarTveli mowafeebic hyavda aRzrdili – dafrTianebuli da sakmao saxelic hqondaT ukve moxveWili.

formalurad, iv. javaxiSvilma n. mari i. gogebaSvilisa da m. janaSvilis kritikisagan daicva. i. gogebaSvili n. mars Tavs daesxa 1899 wels ruseTis saxalxo ganaTlebis saministros JurnalSi (martis nomeri) gamoqveynebuli werilis “aTonze mogzaurobidanis” gamo, xolo m. janaSvilma n. mari “amirandarejanianis” sparsulobis mtkicebis gamo gaakritika. iv. javaxiSvilma maTi kritikis paTosSi sworad SeniSna XIX_XX saukuneTa mijnaze CvenSi gaCenili zemoTaRniSnuli gamosarClebiT-advokaturi istoriebis weris tendencia.

vfiqrob, am tendenciis gaCena XIX saukunis meore naxevridan CvenSi erovnuli protestis gamoxatvis qmediT asparezad publicistika iqca. amis gamo publicistika sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi SeiWra, maT Soris mecnierebaSic. mecnierebis gapublicistikuroba mokle droSi erTgvar senad iqca. ase rom, akademiuri mecnierebis am senisagan gankurneba Seiqmna aucilebeli. amis seriozuli

xelisufleba da sazogadoeba 72

mcdelobaa iv. javaxiSvilis naSromi “mamuliSviloba da mecniereba”, romelic jer 1904 wels gamoqveynda, Semdeg 1925 wels da uciloblad ibeWdeba am didi mecnieris TxzulebaTa krebulebSi.

iv. javaxiSvilma aRniSnuli tendencia, erTi mxriv, i. gogebaSvilis kritikul werilSi SeniSna, meore mxriv, m. janaSvilisa. amitom maTi popularobisa da qarTvel sazogadoebaSi didi avtoritetis miuxedvad arc erTi ar daindo. i. gogebaSvils n. maris rusTvelologiuri poziciis publicisturi kritikis gamo iv. javaxiSvilma ase usayvedura: “... imis garda, rom b-n gogebaSvilis mowonebuli “advokaturi mecniereba, roca Rirsebani didebian, naklulevanebani mcirdebian,” srulebiT unayofo da umniSvneloa qarTvelebisaTvis politikaSi, igi, piriqiT, mavneblad unda CaiTvalos agreTve Cveni erovnuli TviTcnobierebis gamoRviZebisaTvisac imitom, rom Cveni mecnierni, romelnic b-n gogebaSvilis gemovnebaze samecniero advokatur gamokvlevebs SeTxzaven, mTavrobis nacionalur politikas veras gziT ver Sescvlian... qarTveli sazogadoeba ki yovelTvis motyuebuli iqneba da verc rodis ver gaigebs, marTalia is, rasac mecnieri brZanebs, Tu ara.”

iv. javaxiSvilisaTvis gansakuTrebiT miuRebeli iyo Semdegi garemoeba: “... CvenSi sazogado moRvawe mkvlevrebs Wkuas aswavlis, itoria nacionalur xotba-Sesxmada surs aqcios, xma maRla hgrZnobs da TiTqmis mamulis Ralatsa swamebs yvelas, vinc Cveni warsulis Rirsebas ar azviadebs da naklulevanebas ar amcirebs” [8]. am gancxadebis fonze iv. javaxiSvilma mkiTxvel sazogadoebas n. maris mecnieruli moRvaweobis mimoxilva-Sefaseba warudgina. igi Seexo siuJetTa aRmosavluri warmomavlobis Teoriasac. sesxebis faqtebSi eris sulieri gamdidrebis procesi dainaxa. i. gogebaSvils taqstianad miuTiTa tendenciurobaze da moagona, rom nasesxobis ideiT gatacebuli iyo al. cagarelic; rom man naSromSi “wigni sibrZne-sicruisa” (1878) sulxan-saba orbelianis igavebis originaloba eWvqveS daayena, magram amaze aravin axirebia prof. al. cagarelso.

m. janaSvilma naSromi “mose xoneli da misi amirandarejaniani” n. mari imis gamo gaakritika, rom am Txzulebis saTaveebs irans ukavSirebda. iv. javaxiSvilma m. janaSvilsac tendenciurobaze mianiSna imiT, rom Seaxsena bagrat batoniSvilis Txzuleba “moTxroba sjulTa uRmrToTa ismaitelTa”, sadac es avtori “amirandarejanianis” ucxo

xelisufleba da sazogadoeba 73

warmomavlobaze saubrobs. aqve miuTiTa: n. maris azrs niadags XVI saukunis qarTveli mwerlis cnoba umagrebso.

iv. javaxiSvilma m. janaSvili mkacrad gaakritika n. maris “vefxistyaosanTan” mimarTebaSi ganqiqebis gamo. man sagangebod, vrclad mimoixila siuJetebis aRmosavluri warmomavlobis (anu nasesxobis) Teoria, ara erTi konkretuli magaliTic warudgina da daaskvna: prof. marma pirvelma daiwyo mecnierul-kulturuli muSaoba. igi kvaldakval misdevs wyaroebis Seswavlas da Tavis droze, imedia, samSoblos qarTuli literaturis mecnierulad SemuSavebul istorias SesZens. Tu prof. maris nawerebs exla mtris TvaliT uyureben, es imiT aixsneba, rom CvenSi sazogadod Znelia muSaoba, metadre Tu mecnieri axal gzas ikvlevs da kritikul mimarTulebas adgia... magram mova dro da Cveni sazogadoeba TviTve dainaxavs, vin idga “ukuRmarTobis gzaze”, prof. mari, Tu misi mowinaaRmdegeni [9].

rogorc Cans, es dro jerac ar damdgara, radgan jer erTi: iv. javaxiSvilis sityvebiTve rom vTqvaT, dResac xSirad vxvdebiT n. maris iseT bralmdeblebs, rixianad rom laparakoben masze, Tumca misi erTi samecniero Txzulebac ki ara aqvT wakiTxuli; meorec: dResac gvxvdebian iseTi swavlulni, romelTa mecnierul mrwamss “gamosarClebiT-advokaturi” kvlevebi udevs safuZvlad; da mesamec: dResac Wkuas aswavlian mecniers “sazogado moRvaweni” da mecnierul samyaros mitmasnili diletantebi. gamodis, rom Wkuis saswavli istoriebi Znelad ikafaven gzas im sivrceSi, sadac maTi saWiroeba yvelaze cxadad igrZnoba. esec maradiuli opozicia (binaruloba): adamiani da sazogadoeba!

komentarebi da gamoyenebuli literatura: 1. SemTxveviTi amitomac ar iyo, rom iv. javaxiSvilis adrindeli gamokvlevebi istoriul-enaTmecnieruli iyo da enaTmecnierebisadmi interesi am mecnier-istorikoss arasodes ganelebia. am tradiciis gamoxatulebaa iv. javaxiSvilis erT-erTi adrindeli soliduri gamokvleva “qarTuli da kavkasiuri enebis Tavdapirveli buneba da naTesaoba.” 2. S. ZiZiguri, niko mari qarTuli kulturis mkvlevari, “mecniereba”, Tbilisi, 1985. 3. i. megreliZe, rusTaveli da folklori (rusul enaze), Tbilisi, 1960.

xelisufleba da sazogadoeba 74

4. T. jagodniSvili, niko maris folkloristuli interesebi, wignSi: “beri kaci var, nu mamklav”, “mecniereba”, Tbilisi, 1990, gv. 77-111; T. jagodniSvili, qarTuli folkloristikis istoria, tomi I, XIX saukune, Tsu gamomcemloba, Tbilisi, 2004, gv. 681-706, 748-754; T. jagodniSvili, qarTuli folkloristikis saTaveebTan, “mecniereba”, Tbilisi, 1986. 5. S. ZiZiguri, niko mari qarTuli kulturis mkvlevari, “mecniereba”, Tbilisi, 1985, gv. 59. 6. Н. Я. Марр, грузинская поэма «Витязь в барсовой шкуре» и новая

культурно-историческая проблема, ж. «Известия АН» 1917, стр. 418 7. m. Ciqovani, TaobaTa STamagonebeli, wignSi: “ivane javaxiSvili 100”, gamomc. “ganaTleba, Tbilisi 1977, gv. 95 8. iv. javaxiSvili, mamuliSviloba da mecniereba, Tbilisi, 1925, gv. 8-9 9. iv. javaxiSvili, mamuliSviloba da mecniereba, Tbilisi, 1925, gv. 51-52

Summary

Temur Jagodnishvili

One aspect in collaboration between Niko Marri and Ivane

Javakhishvili in modern Georgian society in world wide prism

There is analyzed one of the aspects private collaboration of two great scientists Niko Marri and Ivane Javakhishvili. Also there is the notion that in spite

of the disagreement about concrete question, the managed to rise above the private

feature Ivane Javakhishvili defended Niko Marri from unbased critics from the

other side, therefore defended subjective tendency in scientists.

This fact has also the mean, that not unusually present by its own barrier on

the level of collaboration to the present day.

Резюме

Т.И. Джагоднишвили

Один аспект взаимоотношений Нико Марра и Иванэ

Джавахишвили в современной грузинской общественной

мирововоззренческой призме Проанализирован один из аспектов личностных взаимоотношений

двух ученых - Нико Марра и Иванэ Джавахишвили. Указывается, что,

несмотря на разногласие по поводу конкретного вопроса, они сумели

возвыситься над личностным. И. Джавахишвили защитил Н. Марра от

необоснованной критики со стороны других, тем самым осудив

субъективистскую тенденцию в науке.

Этот факт имеет и то значение, что нередко предстает своеобразной

помехой на уровне взаимоотношений общества и личности и по сей день.

xelisufleba da sazogadoeba 75

didi adamianebis cxovreba da moRvweoba

yovelTvis ipyrobda sazogadoebis yuradRebas. farTo sazogadoebas ainteresebs maTi saqmianobis yvela detali, TviT uwvrilmanesi niuansebic ki. napoleonis gardacvalebis irgvliv amtydari aJiotaJi amis naTeli ilustracia unda iyos.

istoriul samecniero literaturSi am sakiTxTan dakavSirebiT gamoiTqva ramdenime saintereso mosazreba.

1. oficialuri versiis Tanaxmad, romelic gavrcelebulia samecniero literaturaSi napoleoni gardaicvala kuWis kiboTi. es avadmyofoba awuxebda mamamissac karlo bonapartes, romelic sul axalgazrda 40 wlis asakSi gardaicvala. SesaZloa, es iyo memkvidreobiTi avadmyofoba. napoleoni xumrobiT ambobda `kibo-es aris vaterlo, romelic Cems SigniT aris~. am versias emxroba napoleonis cxovrebisa da moRvaweobis iseTi kompetenturi mkvlevari, rogoric aris rusi istorikosi akademikosi evgeni tarle. [1. gv. 428].

2. XX saukunis 50-ian wlebSi frangma eqimebma gamoTqves varaudi, rom SesaZloa napoleoni daiRupa ara kuWis kiboTi, rogorc es mas sjeroda, aramed daavadebuli iyo kuWis-qveSa jirkvlis (pankreasis) keTilTvisebiani simsivniT, amas emateboda kuWisa da Tormetgoja nawlavis daavadebac, romelsac axasiaTebs tkivili muclis areSi.

3. gamoiTqva mosazreba TiTqos napoleons sicocxle mouswrafa RviZlis cerozma. es versia eyrdnoba wminda elenes kunZulze ruseTis komisaris de belmas cnobebs, romelsac Tan erTvoda mniSvnelovani damatebebi. biuletenebi napoleonis avadmyofobis Sesaxeb da romelic teqstis pirvelma gamomcemlebma windauxedavad gamotives. es masala pirvelad gamoaqveyna istorikosma v. sirotkinma. [2]

4. da mainc albaT, yvelaze did aJiotaJi mohyva versias, romlis mixedviT napoleoni wminda elenes

Tamar anTaZe, merab kalandaZe

napoleonis gardacvalebis versiebi

xelisufleba da sazogadoeba 76

kunZulze mowamles. mkvleli ki iyo frangi grafi monteloni. es versia pirvelad XX saukunis 60-ian wlebSi gamoTqva Svedma eqimma sven forSvudma, xolo Semdeg 70-ian wlebSi is aitaca kanadelma milionerma ben veiderma. [3. gv. 353-354]

TiToeul am versias gaaCnia moqalaqeobis ufleba da mas hyavs rogorc momxreebi, ise mowinaaRmdegeebi. kamaTi am sakiTxis irgvliv, albaT kidev didxans gastans. es advili gasagebicaa. XX saukunis holandieli istorikosis piter heilis TqmiT `istoria dausrulebeli polemikaa~.

da mainc, albaT, ar gadavaWarbebT Tu vityviT, rom sazogadoebis gacxovelebul interess iwvevs mosazreba napoleonis mowamvlis Sesaxeb.

pirvel yovlisa sainteresoa aRiniSnos, rom es versia napoleonis mieraa SemoTavazebli. 1817 wels napoleoni werda: `undaT, rom me momwamlon~. napoleonma gadawyvita avadmyofoba Tavisi politikuri miznebisaTvis gamoeyenebina da gaavrcela xmebi mowamvlis Taobaze. eqs-imperatori imedovnebda, rom SesaZlo iyo is gadaeyvanaT sadme iseT qveyanaSi sadac `cota ukeTesi klimati iyo~. yvelaferi es iluzia aRmoCnda mokavSireebs amis gagonebac ki ar surdaT. napoleoni sabolood Seegua beds. [2]

miuxedavad amisa, unda iTqvas, rom versia napoleonis mowamvlis Taobaze drodadro isev wamoyofda Tavs da kvlav gaiJRerebda. man Taisi popularobis zenits, piks, miaRwia gasuli saukunis 60-ian wlebSi.

1961 wels napoleonis udidesma Tayvanismcemelma Svedma eqimma sven forSvudma gamoaqveyna saintereso wigni, sdaac is amtkicebda, rom wminda elenes kunZulze napoleoni mowamluli iqna dariSxxaniT da es gaakeTa grafma montelonma. s. forSvudis mTavari argumenti iyo cda, romelic Caatares napoleonis Tmebze. 1964 wels Hhamilton smiTma, sven forSvudma da Aandres vasenim napoleonis Tmis oTxi Reri dabombes neitroniT da masSi aRmoaCines dariSxanis atomis radiaqtiuri gamosxiveba. [3. gv. 353-354]

aRsaniSnavia, rom mowamvlis versias safrangeTSi Tavidanve civad Sexvdnen. ara marto wminda patriotuli mosazrebis gamo, rogorc amas xazs usvamdnen mowamlis versiis momxreebi, aramed ufro imitom, rom Zalin bevri

xelisufleba da sazogadoeba 77

ram iyo saeWvo da am versias sWirdeboda ufro meti dasabuTeba. SesaZloa dariSxani napoleonis TmebSi aRmoCeniliyo pudridan an roca napoleonis gvami miwaSi iyo. napoleonis cxovrebis ukanaskneli wlebis yvelaze ufro kompetenturma mkvlevarebma godlevskim da hanverma argumentirebuli pasuxi gasces oponentebs. amiT TiTqos da incindenti amoiwura, magram Svedi eqimis idea aitaca kanadelma milionerma, moyvarulma istorikosma ben veiderma. man kolosaluri Sroma Caatara, mravali naSromi gamoaqveyna, maT Soris amerikel JurnalistTan devid hepgudTan erTad `vin mokla napoleoni~[4], romelic Targmnilia rusul enaze, magram am Ziebebs frangi istorikosebi Zalze TavSekavebulad uyurebdnen. [5. gv. 306-310]

1995 wels vaSingtonSi FBI-is qimiuri analizis laboratoriaSi, ben veideris iniciativiT, Caatares napoleonis ori Tmis Reris analizi, romlebic maT gadasca TviTon ben veiderma. gamoirkva, rom masSi marTlac iyo mcire doziT dariSxani.

sainteresoa, rom analogiuri cda 1994 wels Caatara frangma eqimma rene morim, romelmac laboratoriaSi Seamowma napoleonis sul sxva Tmis Rerebi da mivida zustad im daskvnamde ra daskvnac gaakeTa ben veiderma. TiTqos versia napoleonis mowamlis Sesaxeb dadasturebuli iyo, magram zeimi jer kidev naadrevia.

saqme isaa, rom 1999 wlis maisSi gamovida napolenis yvelaze ufro kompetenturi frangi biografis Jan tiularis recenzia. man Tavis recenziaSi scada mowamlis versiis dasabuTebuli, argumentirebuli, kritika. upirveles yovlisa, man xazi gausva imas, rom versia napoleonis mowamlis Taobaze mecnierulad damajerebeli ver aris. dabejiTebiT Znelia imis Tqma namdvilad ekuTvnoda Tu ara napoleons is Tmebi, romelic gadaagzavnes gamosakvlevad.

1998 wels ingliselma eqimma hind marSma sagangebod Seiswavla napoleonis mkurnali eqimis samedicino biuletenebi, romelic britaneTis arqivebSi inaxeboda da im daskvnamde mivida, rom napoleoni gardaicvala ceroziT.

yuradRebas ipyrobs kidev erTi garemoeba. dariSxani aRmoaCines napoleonis TmebSi, romelic mas SeWres sxvadasxva dros italiis kampaniidan dawyebuli

xelisufleba da sazogadoeba 78

1796-1797 wlebSi. sad iyo maSin grafi montoloni? gamoricxuli ar aris, rom napoleonis Tayvanis mcemlebs misi kululebi, SesaZloa, Senaxuli hqondaT daraSxanis qilebSi. ase ufro kargad Seinaxeboda, napoleonis Tmis Rerebi.

da bolos sainteresoa, rom graf montelonis yvelaze ufro kompetenturma biografma, Tanamedrove frangma istorikosma Jak masem pirdapir gaacamtvera versia montolonze rogorc napoleonis mowamvlis mTavar iniciatorze. xazi gausva, rom am versiis wyaroTmcodneobiTi baza metad mwiria. erTad erTi wyaro, romelic gvawvdis cnoba imis Sesaxeb TiTqos da montoloni ver itanda napoleons, misi kamerdineris marSanis memuarebia. Ees ki, cxadia, Zalian cotaa.

versia montelonis mier napoleonis mowamlis Taobaze gvxvdeba qarTul istoriografiaSic. mxedvelobaSi gvaqvs napoleonis sazogadoebis saerTaSoriso Jurnali `napoleoni~. mas gansakuTrebiT did popularobas uwevs saqarTveloSi napolenis sazogadoebis Tavmjdomare batoni aleqsandre miqaberiZe. [6]

Jan tiularis recenzia mowmendil caze mexis gavardnas gavda. frangi istorikosis am gamosvlas veiderma da misma momxreebma SeiZleba iTqvas, rom raime seiozuli argumenti ver daupirispires. mowamlis versiis damadasturebeli pirdapiri dokumenti ar arsebobs xolo eWvebi yovelTvis iqneba. saWiroebs kidev ufro met sabuTianoba.

graf montolonis saqciels ki imiT xsnian, ro mas coli Ralatobda napoleonTan da amitom gabrazebulma grafma gadawyvita Suri eZia da mowamla napoleoni. frangi grafis saqcielSi TiTqosda raRac logika aris, magram arc es versia gamoiyureba mTlianad damajereblad. montolonma colad SeirTo kancler kambaseresis Zmiswuli albina roJeri, romelic maincadamainc kargi reputaciiT ar sargeblobda. napoleoni aRfrTovanebuli ar darCenila montolonis qorwinebiT, magram ras izamda. albinam moaswro samjer daqorwineba da samive qmarTan gaSoreba. samive mas RalatSi debda brals. am qalbatons Tavisi reputaciisaTvis arc wminda elenes kunZulze uRalatia da napoleonis sayvareli gaxda. albina xSirad

xelisufleba da sazogadoeba 79

Ralatobda qmars da raRa, mainc napoleonis mowamla ganizraxa montolonma?

wminda elenes kunZulze napoleonis mowamlis eWvi arsebobs, magram es eWvi jerjerobiT mecnierulad dasabuTebuli ar yofila da mxolod saintereso versiad rCeba. amitom yovelTvis iqnebian napoleonis mowamlis versiis momxreebi da mowinaaRmdegeebi. `istoria dausrulebeli polemikaa~.

gamoyenebuli literatura:

1. Тарле Е. Наполеон. М., 1957.

2. Сироткин В. Изгнание и смерть Наполеона - „Новая и

новеишая история” № 4-5. 1974. 3. e. Cerniaki, xuTaswlian faruli omi, Tb., 1969. 4. Веидер Б. Гепгуд Д. Кто убил Наполеона? М., 1991. 5. Сироткин В. Наполеон и Россия, М., 2000. 6. b. veideri, a. miqaberiZe, wminda elenes kunZulze –

napoleoni, napoleonis sazogadoebis serTaSoriso Jurnali, napoleon bonapartis aRzevebis me-200 wlisaTavTan dakavSirebiT, Tb., 2000.

Summary

Tamar Antadze, Merab Kalandadze

Version of poisoning Napoleon

In this work critically is discussed the version of poisoning Napoleon by

Earl Montholon. It is significant to note, that French historians took this

consideration badly.

Резюме

Тамар Антадзе, Мераб Каландадзе

Версии об отравлении Наполеона

В статье критически рассмотривается версия графа Монтелона

об отравлении Наполеона Бонапарта. Нужно отметить, что

французскими историками эта точка зрения не была воспринята

xelisufleba da sazogadoeba 80

Introduction

L'enseignement libre et à distance (ODL) est devenu un des éléments essentiels de

l'enseignement moderne. Cette technologie de l’enseignement s'avère encore plus important dans le contexte européen. L'Union européenne étant une communauté

des valeurs fondée sur la société des connaissances, la tolérance et la solidarité

tient en grande partie sur l'éducation et l'enseignement moderne. La croissance

extrêmement rapide des connaissances nécessite la rénovation des politiques de

l'enseignement visant à le rendre plus flexible et accessible. L'ODL correspond

pleinement à cette demande.

Etant un pays situé au bord de la Mer Noire, au Sud du Caucase la Géorgie partage

les 70-aine d'années de l’histoire avec les autres pays de l'Europe Centrale et de

l'Est. Un passé du régime soviétique méconnaissant la libre pensée, l'analyse et la

critique indépendante, un passé de l'isolement culturel, la censure, le mépris de

l'individualisme, l'initiative et l'absence de la responsabilité personnelle pèsent

lourd sur la Géorgie actuelle. Avec l'indépendance en 1991, l'adhésion au Conseil de l'Europe en 1999 et la Révolution des Roses en 2003, la Géorgie veut se voir de

plus en plus liée avec l'Union européenne. L'ambition de devenir membre de

l'Union européenne et de l'OTAN est manifestement déclarée au niveau national et

international. Cependant, les problèmes économiques et sociaux, ainsi que les

conflits internes sont présents dont la résolution est une condition sine qua non à

l’intégration euro-atlantique.

Un des facteurs majeurs pour aborder les défis de la société des connaissances, de

la croissance économique, de la cohésion sociale est la création d'un système

national d'enseignement et de formation permettant aux citoyens non seulement

d'acquérir les connaissances et les compétences nécessaires pour leur

développement professionnel, mais également de leur transmettre un savoir pour acquérir indépendamment des nouvelles connaissances indispensables dans une

société d'information croissante.

Le but du présent article est d'analyser, le rôle et l'utilité de l'ODL pour répondre à

la nécessité de créer un système géorgien de l'enseignement supérieur à partir

d'une étude de cas de l'Université de l'Etat Ilia Chavchavadze, en vue de faire face

aux les défis d'une société moderne d'information. Nous allons en suite examiner

les obstacles du développement efficace de l'ODL en Géorgie.

Chapitre I. Une réforme de l'enseignement supérieur réussite

Le souhait de l’introduction de l’ODL à l’Université d’Etat Ilia Chavchavadze et

les premiers efforts de l’application des méthodes ODL sont conditionnés par un

contexte spécial quant au niveau national, ainsi qu’au niveau universitaire. Nous

Chiora Taktakishvili

L'ODL vue des différentes perspectives géographiques et culturelles:

expériences de l'Université d'Etat Ilia Chavchavadze de Géorgie

xelisufleba da sazogadoeba 81

allons donc présenter en premier temps le contexte national pour passer en suite au

contexte universitaire.

1. Le contexte national

Avec la Révolution des Roses en 2003 une large réforme de l'enseignement

supérieur a été lancée par le nouveau gouvernement La Loi sur l'enseignement supérieur du 21 décembre 2004 a créé une base législative pour une nouvelle

dimension universitaire. A l’opposition à l’ancien système, c’est l’étudiant au

centre d’attention de tout procès de l’enseignement. Le financement des études est

proportionné aux besoins d’étudiant en fonction de leur nombre (per capita). Une

nouveauté le plus sensible a été l’introduction des examens nationaux unifiés

permettant aux dizaines de milliers de jeunes d’accéder à l’enseignement supérieur

sur une base des examens impartiaux, contrairement au système totalement

corrompu et dénoncé des examens d’entrée universitaires.

Les cycles d'enseignement comparables au niveau européen, les programmes

d'enseignement orientés vers le marché du travail, l'enseignement tout au long de

la vie, les programmes d'enseignement individualisés, mobilité d'étudiants, la non

discrimination, la création d'un système nationale et indépendant de l'assurance qualité, l'inclusion des étudiants aux exigences spéciales, la participation des

étudiants et des professeurs à la gestion de l'Université; ce son les objectifs

déclarés par l'article 3 de la loi « Sur l'Enseignement Supérieur » de la Géorgie, à

l'opposition du système d'enseignement soviétique.

En mai 2005, le processus de Bologne s’est étendu à 45 pays signataires avec la

Géorgie comme nouveau membre. Les efforts de la Géorgie ont été évalué comme

exemplaire par l'association européenne des universités. Les auteurs du rapport

"Trends V: Universities shaping in the European Higher Education Area"

considère la Géorgie comme un cas particulier et exemplaire démontrant comment

peut-on utiliser effectivement le procès de Bologne pour faciliter une reforme

profonde de l'enseignement supérieur et répondre aux besoins sociétaux. La structure d'enseignement en trois cycles, l'ECTS, le supplément au Diplôme

sont déjà mise en place dans toutes les Universités accréditées. Un système interne

d''Assurence Qualité a été lancé depuis 2006. Selon le plan d'action national, le

cadre national des certifications serait adopté à la fin de 2008.

Il reste cependant encore beaucoup à faire quant à la réforme du contenue des

études, la réforme des curricula, de la méthodologie et des instruments

d’enseignement, la rénovation de l’infrastructure.

Toutefois, l’autonomie des universités d’organiser librement l’enseignement et la

gestion de l’université conformément aux exigences du procès de Bologne ouvre

largement les possibilités de développement des formes les plus différenciées de

l’enseignement au sein des universités.

2. Le contexte universitaire

xelisufleba da sazogadoeba 82

L’Université d’Etat Ilia Chavchavadzé est né d’une fusion de deux universités

publiques en 2005, parallèlement aux procédés de mise en place de la réforme

universitaire lancée par la loi de 2004. La création d’une nouvelle grande

université publique en Géorgie visait à diversifier les formes traditionnelles

d’études supérieures publiques.

Les élections des nouveaux organes de la gestion conformément aux exigences de

la division des pouvoirs académique et financier, l’adoption d’un nouveau Statut

de l’Université, la réorganisation interne et l’ambition des universitaires à créer

une institution d’excellence ont été accompagnés par l’adoption d’un plan de développement stratégique de l’université pour 2006-2016 par le conseil

académique. Dans les documents fondateurs , l’Université est défini comme

l’union des étudiants et des professeurs, une institution multifonctionnelle

d’enseignement et de la recherche qui visent à développer les sciences

fondamentales à fin de tracer la voie vers la prospérité économiques de la

Géorgie, la libéralisation et la démocratisation de la situation politique, la

protection et l’utilisation raisonnable de l’environnement, le renforcement des

capacités de la défense nationale et le préservation de la diversité culturelle, ainsi

que l’application du principe de l’enseignement tout au long de la vie en Géorgie.

Cette union se fonde sur les 3 principes fondamentaux : la liberté académique, la

liberté de pensée et de la conscience et la liberté de choix.

Il a été très important pour l’Université de déclarer ces valeurs de la liberté comme fondement pour le développement des programme d’études de l’Université. Les

étudiants, les professeurs et les chercheurs sont libre dans leur choix des sphères

de l’enseignement et la recherche, les directions, les collaborateurs et les

dirigeants.

La participation des étudiants à la formation de leur propre programme d’études

est une nouveauté pour les universités publiques géorgiennes. A la différence de

l’ancien système d’enseignement soviétique, orienté sur le « bombardement

intellectuel » des étudiants ne leur laissant plus le champ de réflexion, d’analyse et

de critique, surtout en matières humanitaires et sociales, l’objective de l’Université

d’Etat Ilia Chavchavadze est non seulement de transmettre les connaissances aux

étudiants, mais de les équiper des capacités nécessaires de la lecture et l’analyse de texte scientifique ou littéraire, de porter à leur connaissances les méthodes

modernes de la recherche, de développer leur capacité d’articuler leur idées

argumentés en forme écrite et orale, de les habituer au travail en groupe et à la

participation à la prise de décision , de leur donner des atouts pour faire face aux

exigence de la société des connaissances.

Le principe de libre choix du programme d’études pour les étudiants se manifeste

facilement dans l’organisation du processus de l’enseignement au sein de

l’Université. C’est l’étudiant en premier lieu, qui est au centre de l’enseignement.

Grace à une très longue liste de certifications et qualifications offertes par

l’Université, ce choix est rendu encore plus réel mais en même temps encore plus

délicat. Les diplômes délivrés par l’Université comprends des qualifications de BA, MA, PhD, Diplôme spécialisé, Certificat de formation professionnelle,

xelisufleba da sazogadoeba 83

commencé par un PhD en Philosophie fini par un Diplôme spécialisé en Métiers de

Théâtre ou Certificat de formation professionnelle de Guide touristique. Le rôle

des tuteurs et de la méthodologie de l’enseignement à distance est alors immense

pour l’orientation du processus d’enseignement des étudiants et VERS les

étudiants. En même temps l’utilisation des Technologies de l’Information et de la

Communication (TIC) en enseignement n’est pas une finalité en soi-même. Elle

est un des moyens administratifs les plus efficaces pour atteindre les objectifs de

l‘Université.

Chapitre II. L ‘utilisation des technologies de l’ODL à l’Université d ‘Etat Ilia

Chavchavadze

L’utilisation des technologies de l’enseignement libre et l’enseignement à Distance

est récente aux universités géorgiennes. L’université d’Etat Ilia Chavchavadze n’a

pu commencer à investir en infrastructure informatique qu’à partir de 2005.

Cependant des formes spécifiques pour l’ODL sont déjà mise en place (1), d’autres

sont en préparations (2) .

1. Les technologies de l’ODL mise en place

L’objectif de l’introduction des technologies de l’ODL ont été inscrite dans le plan du développement stratégique de l’UniversitéError! Bookmark not

defined.Error! Bookmark not defined.. Ainsi , les fonds nécessaires ont été

mobilisés pour développer une infrastructure nécessaire pour une telle entreprise.

Les TIC ne sont pas encore des technologies accessibles pour la majeure partie des

étudiants et des professeurs de l’Université, l ‘Université ne disposait pas d’un

nombre des ordinateurs nécessaire. Pour commencer à penser à l’introduction des

TIC au processus de l’enseignement il a fallu avant tout d ‘équiper l’Université

avec un certain nombre d’ordinateurs personnels. Le nombre des ordinateurs n’est

pas encore satisfaisant, mais c’est les étudiants ainsi que les professeurs ont

l’accès limité dans le temps mais gratuite aux ordinateurs dans les salles

informatique de l’Université. La connexion gratuite à l’Internet est disponible depuis tous les ordinateurs de

l’Université. Une condition nécessaire pour l’application des technologies de

l’ODL est désormais satisfaite.

Une des objectifs a été la création des matériaux d’études électroniques disponible

et accessible gratuitement pour les étudiants. Un des problèmes de l’enseignement

supérieur en Géorgie est le manque des matériaux d’études de qualité et le prix

élevé et par conséquent non accessible pour tous les étudiants.

La vision de l’Université d’Etat Ilia Chavchavadze à cet égard est de créer des

nouveaux matériaux d’études et de les rendre accessibles au plus grand nombre

des étudiants. La façon bien expérimentée de le faire est l’utilisation des

technologies ODL, de créer des matériaux sur le support électronique et de les

rendre accessible via le Web Site de l ‘Université une fois les ordinateurs connectés à l’Internet sont mis à la disposition des étudiants. Dans ce contexte

tous les principaux matériaux d’études pour les étudiants depuis la rentrée

xelisufleba da sazogadoeba 84

universitaire 2006-2007 sont disponibles sur le site internet de l’Université

http://www.iliauni.edu.ge/ge/index.php?id=74,264,0,0,1,0 et sont téléchargeables

gratuitement.

Un des éléments essentiels pour rendre accessibles l’utilisation des TIC dans

l’enseignement a été l’introduction des cours obligatoire des TIC en premier

semestre des études pour tous les étudiants n’ayant pas des connaissances de base

en TIC.

Enfin, L’Université d’Etat Ilia Chavchavadze étant une deuxième université

publique quant au nombre d’étudiants inscrits, nécessitait un système accessible et flexible de la gestion du processus de l’enseignement et de l’orientation des

étudiants. Pour faciliter le choix et la gestion du programme de l’enseignement

par l’étudiant lui/elle-même et la communication entre les étudiants, le service de

la gestion de l’enseignement et les professeurs, un web-based système de la

gestion des programmes d’enseignement a été lancée à la rentrée scolaire 2007-

2008. Le système permet aux étudiants non seulement de s’enregistrer sur les

cours de leur choix, mais aussi de consulter les syllabi des cours et les résultats

des examens, d‘échanger la correspondance avec les professeurs.

2. Les projets du développement des technologies de l’ODL

L’effort de l ‘Université à créer et à diversifier les technologies de l’ODL en

parallèle de la rénovation des programmes de l’enseignement depuis 2005 a abouti

à la création d’un fondement très basique pour le développement des technologies

de l’ODL. Pour réaliser sa mission déclarée de rendre les études accessible aux

étudiants de différents besoins spécifiques, de mettre en place un système de

l’enseignement tout au long de la vie et à développer chez les étudiants les

capacités d’étude indépendante, un immense travail reste à réaliser. Nous allons

énumérer les principaux projets en conception :

Les matériaux d’études : l’Université compte l’extension de la pratique de la mise

en disposition sur le Web de tous les matériaux d’étude électronique. Les matériaux d’études seront créés et traduits et publié sur le web. La diversification

des formes du matériel d’études sera assurée avec le soutien du Centre d’études

audio-visuelles auprès de l’université. Il est prévu de coordonner les objectifs

d’études des étudiants du Centre d’études audiovisuelles avec le besoin de création

des matériaux audiovisuelles d’enseignements pour les étudiants de l’Université.

Cette coopération est rendu possible grâce au caractère pluridisciplinaire de

l’Université.

Le système de l’évaluation : l’absence de la possibilité de l’évaluation des

étudiants à distance est à dépasser. Bien que les TIC sont utilisés en matière

d’évaluations avec le computer based système d’examinassions, il n’est pas encore

possible l’examinassions en ligne.

La formation du personnel: le plus grand problème à aborder reste le manque de compétences des techniciens informatiques, mais aussi du personnel académique

quant aux technologies et à lq méthodologie de l’enseignement libre et à distances.

xelisufleba da sazogadoeba 85

Tous étant motivé et maitrisant des compétences générales en TIC, sont pas

suffisamment équipé des connaissances et d’expériences nécessaires pour la

création des logiciels, des programmes et des matériaux d’enseignement adaptés

aux besoins de l’enseignent à distances.

La Télé-université : Une vaste idée de la télévision universitaire circule à

l’Université, cependant il n’y a pas encore une claire visions quant aux résultats

précis à atteindre, le financement et l ‘efficience d’une telle entreprise.

Pour résumer, la formation du personnel aux méthodologies de l’ODL reste le

problème principal à résoudre, dont la résolution sera indispensable pour le prochain développement de cette technologie de l’enseignement.

Chapitre III. Le développement de l’ODL en Géorgie: les opportunités et les

risques

Le besoin du développement des technologies de l’enseignement à distance est

déclaré au niveau national et européen. Mais l’introduction et l’utilisation des

technologies de l’ODL aux universités géorgiennes ne peuvent pas être les

objectifs en eux-mêmes. En effet, il serait erroné de créer que l’introduction des

technologies de l’ODL pourraient par définition relever les défis de la réforme

universitaire. Par contre, elles nous offrent une technique nouvelle de

l’encadrement du contenu des études qui pourrait faciliter la rénovation du système

de l’enseignement supérieur. En examinant l’expérience de l’Université d’Etat Ilia

Chavchavadze, nous pouvons constater les nouvelles opportunités que l’introduction des l’ODL peut apporter au système de l’enseignement supérieur

géorgien (1), mais aussi les obstacles du développement de l’ODL dans le cadre de

l’enseignement supérieur géorgien (2).

1. Les opportunités du développement de l’ODL en Géorgie

L’utilisation des technologies de l’ODL peut servir comme un moyen efficace

d’améliorer la qualité de l’enseignement et la cohésion sociale en matière de

l’éducation. Le problème de la qualité de l’enseignement supérieur en Géorgie a ses origines

historiques. Le système actuel de l’enseignement supérieur en Géorgie s’est

développé aux cours du XX siècle, sous la pression de l’Union Soviétique. Bien

que les universitaires géorgiens se sont opposés à la censures du régime en gardant

leur individualisme et l’esprit critique, la plus part des fondateurs de l’Université

ont été exécutés sous le régime stalinien au cours des années ‘30. Les résultats de

la domination soviétique ont des racines profondes dans le système de

l’enseignement supérieur malgré les efforts en vue de le transformer selon les

exigences du procès de Bologne.

Par contre, les défis de la cohésion sociale en matière de l’éducation sont liés aux

problèmes économiques et sociaux caractéristiques au pays en voie de

développement.

xelisufleba da sazogadoeba 86

Bien que les techniques de l’ODL ne sont appliqué à l’Université d’Etat Ilia

Chavchavadze que depuis 1,5 ans, les opportunités qu’elles peuvent apporter au

système de l’enseignement supérieur national sont déjà visibles :

L’application de la nouvelle conception de l’enseignement : Le développement de

l’ODL peut aller en concert avec le changement de l’orientation de l’enseignement

du centrisme de l’enseignant aux procès de l’enseignement centré aux besoins

individuels de l’étudiant étant un élément essentiel de la science de l’éducation

constructiviste. Etant donné le nombre élevé des étudiants à l’Université (près de

20 000), la réalisation du libre choix donné aux étudiants quant à la création de leur parcours universitaire individuel par eux-mêmes a été rendu techniquement

faisable grâce au système la gestion du processus de l’enseignement basé sur le

Web.

Le développement de la coopération international : le problème de la qualité de

l’enseignement peut être résolu grâce à la coopération internationale et

l’introduction des diplômes conjoints. L’expérience de l’Université Ilia

Chavchavadze montre des résultats positifs de la réalisation des projets de la

coopération avec les universités européennes. Un exemple de la coopération avec

l’Université Paul-Valéry Montpellier III (France), l’Institut Universitaire Erasmus

de Bruxelles (Belgium) et l’Institut for European Studies – Vrije Universiteit

Brussel (Belgium) dans le cadre d’un programme Tempus montre comment la

coopération international peux être utilisé pour développer des méthodologies de l’enseignement à distance et créer les matériaux d’études correspondants.

L’utilisation des technologies peut garantir l’élargissement de la coopération

universitaire international. Mais le développement des technologies de l ‘ODL à

l’Université d’Etat Ilia Chavchavadze peut être lui-même faciliter la coopération

universitaire international, notamment concernant les doubles programmes avec

les diplômes conjoints et l’échange des matériaux d’études. L’ODL combiné avec

les diplômes conjoints serait des moyens non seulement d’améliorer la qualité de

l’enseignement supérieur géorgien et d’enrichir les matériaux d’études

universitaire, mais aussi servirait à l’échange culturel des étudiants et du personnel

des Universités.

Le développement des formations tout au long de la vie : l’introduction des technologies ODL peut être vue comme un outil confortable pour le

développement des formations initiales ou continues tout au long de la vie pour les

professionnels n’étant pas en condition de suivre les études ordinaires à cause de

leur condition de l’emploi, mais aussi pour les adultes d’ayant pas eu da chances

de suivre les études ordinaires.

L’accès à l’enseignement supérieur pour les étudiants aux besoins spécifique :

L ‘intégration dans le système de l’enseignement supérieur de différents groupes

sociaux reste un problème immense pour la Géorgie. L’application des

technologies de l’ODL à l’Université Ilia Chavchavadze montre l’utilité d’une

telle technologie d’enseignement pour rendre accessible les études supérieures aux

personnes aux besoins spécifiques en raison de l’handicap ou d’autres problèmes

xelisufleba da sazogadoeba 87

de déplacement (enseignement supérieur et formation professionnel pour les

détenus).

2. Les obstacles du développement des technologies de l’ODL

Les résultats positifs qu’on puisse atteindre en développant les technologies de

l’ODL en Géorgie son considérables. Néanmoins, on constate quelques obstacles et risques lié à une telle entreprise :

L’absence d’une politique nationale: Bien que la nécessité du développement de

l’enseignement à distance est constaté sur plusieur reprise au niveau politique, y

complis le plan d’action dans le cadre de la politique de voisinage entre l’Union

européenne et le Géorgie, une politique de l’Etat en la matière n’est pas encore

bien définie en Géorgie. Par conséquent, il n’existe pas de législations speciales

concernant l’utilisation des TIC en matière de l’éducation. Cependant, il y a des

tentatives de discussions sur le développement des politiques nationales dans le

cadre de la coopération des pays du Sud Caucase (Azerbaïdjan, Arménie,

Géorgie). Ainsi, un groupe da travail a été créé depuis 2003 sur l’enseignement à

distance dans les pays de l’Asie Centrale et du Sud Caucase composé par des

représentants des ministères concernés, des institutions de l’enseignement supérieurs et des associations intéressées. La tentative de la mobilisation au niveau

international a même abouti à un projet de l’aide technique de l’Union européenne

«Le développement des e-sociétés en Sud Caucase », qui prévoyait la mise en

place d’un équipement technique et une expertise en matière de création et le

développement de l’enseignement supérieur basé sur Internet. Par contre, un des

missions du groupe d’élaborer les recommendations concernant les politiques de

l’enseignement à distance et des recommendations sur les questions législatives

n’a pas encore abouti à l’adoption d’une politique nationale à cet égard.

Cependant, le programme du Gouvernement pour 2008-2012 prévoit la définition

de la politique et l’adoption de la lois sur les signatures électroniques légalisant

l’utilisation de signatures électroniques dans les secteurs privé et public. Cette initiative pourrait en même temps servir comme une base juridique pour

l’enseignement supérieur à distance basé sur le WEB. En même temps la définition

d’une politique nationale concernant l’enseignement à distance reste un défi à

aborder.

L’absence des standards de l’assurance qualité : Si l’absence d’une politique

nationale en matière de l’enseignement supérieur est considérée comme un facteur

négative pour le développement de l’ODL en Géorgie, en même temps l’absence

des clauses législatives et des standards spécifiques de l’assurance qualité en

matière de l’enseignement à distance peut pousser le développent de

l’enseignement à distance sans le contrôle de la qualité ce qui pourrait entrainer

des effets extrêmement négatifs. Les risques du développement d’une forme de

l’enseignement supérieur sans les standards bien définies de qualité sont très élevés en Géorgie. L’expérience d’une large diffusion du secteur privé de

l’enseignement supérieur aux années ’90 nous a montré les effets négatifs d’une

xelisufleba da sazogadoeba 88

diffusion des services de l’enseignement sans aucun moyen de l’assurance qualité

conditionnés par une demande élevée pour les voies faciles pour l’obtention des

diplômes des études supérieures. Ces résultats négatifs sont en train d’être

dépasser depuis 2005 avec l’ introduction d’un système de l’assurance qualité en

enseignement supérieur, mais la demande et la tentation pour des moyens facils de

l’obtention des diplômes sont encore présentes. Dans ce contexte l’assurance

qualité en matière de l’enseignement à distances est en même temps un défit mais

aussi le garant du succès de cette forme de l’enseignement.

Le manque de savoir-faire en la matière : Même si on voudrait poser des conditions et standards prescrit pour l’enseignement à distance au niveau national,

il faudrait d’abord développer les compétences nécessaires pour la création des

programmes et des logiciels de l’enseignement à distances au niveau universitaire.

L’absence des professionnels en matière de technologies de l’enseignement à

distance au niveau du personnel technique, administratif et académique reste un

obstacle important pour le développement de l’ODL en Géorgie. Une tentatives

dans ce contexte a été le programme de l’aide européenne «Le développement des

e-sociétés en Sud Caucase » dans le cadre du quel des formations de courte durée

ont été organisé pour le personnel technique par un expert de IMC (Allemagne),

mais au noveaux national la formation du personnel académique, administratif et

technique reste un défi à aborder.

Le manque des compétences de base en TIC : Le niveau insuffisant des étudiants mais aussi du personnel académique des Universités géorgiennes reste un obstacle

pour le développement des technologies de l’ODL en Géorgie. Ce n’est qu’à partir

de 2005 qu’un projet de développement de l’infrastructure informatique des écoles

publiques a été initié en Géorgie avec le programme « irmis naxtomi » (DEER

LEAP). L’objective du programme est l’introduction et la facilitation de

l’utilisation des TIC dans les écoles publiques géorgiennes. Mais les résultats de ce

projets ne sont pas encore très visibles et ne garantisse pas encore un niveau

homogène même basique en TIC des bacheliers et ainsi de futures étudiants. Alors,

l’introduction des technologies de l’e-learning aux Universités nécessite une

formation complémentaire des étudiants en TIC.

conclusion L’expérience de l’Université d’Etat Ilia Chavchavadze en matière de

l’enseignement libre et à distance nous amène aux conclusions suivantes:

- Les technologies de l’ODL sont des techniques recentes pour le

système de l’enseignement supérieur géorgien mais vont de concert avec

la réforme universitaire ;

- L’introduction des technologies de l’e-learning dans

l’enseignement supérieur pourrait à la fois faciliter la modification du

processus de l’enseignement et de le rendre centré sur l’étudiant, la

diffusion de la coopération international en vue monter des programmes

aboutissant aux diplôme conjoints et l’intégration dans l’enseignement

supérieur des personnes aux besoins spécifiques.

xelisufleba da sazogadoeba 89

- Pour maintenir les initiatives des universités du développement

de l’ODL et pour les encourager une politique nationale relative à la

matière devrait être adopté et appliquer.

- Pour garantir le succès et la crédibilité de l’ODL les standards de

l’assurance de qualité devront être élaboré et assurés

- La formation du personnel universitaire et technique devrait être effectué pour faciliter la diffusion et la diversification des formes de

l’ODL au sein des université géorgienne.

- le soutient de la communauté universitaire internationale et le

développement des projets de coopération interuniversitaire internationale pourrait faciliter la résolution des problèmes lié au développement future

de l’ODL .

gamoyenebuli literatura: 1. POLITIQUE EUROPÉENNE DE VOISINAGE, Plan d’action UE-Géorgie, 14

novembre 2006, in http://ec.europa.eu/external_relations/georgia/index_en.htm;

Déclaration du Sommet de Bucarest publiée par les chefs d’État et de

gouvernement participant à la réunion du Conseil de l’Atlantique Nord tenue à

Bucarest le 3 avril 2008 in http://www.nato.int/docu/pr/2008/p08-049f.html ;

2. mTqvrobis programa 2004

3. David Crosier, Lewis Purser & Hanne Smidt, Trends V: Universities shaping the

European Higher Education Area, Association européenne des universités, 2007,

p. 75-77, dans http://www.eua.be/index.php?id=128#c399

4. Focus sur les structures de l’enseignement supérieur en Europe 2006/2007

Evolutions nationales dans le cadre du Processus de Bologne, EURYDICE, Le

réseau d’information sur l’éducation en Europe, pp 165-170, dans

http://www.eurydice.org/portal/page/portal/Eurydice/showPresentation?pubid=086

FR 5. Ilia Chavchavadze State University STRATEGIC DEVELOPMENT PLAN

2006-2016, Conseil académique, 2006, p. 10, 15, 40 in

http://www.iliauni.edu.ge/en/picture/upload/STRATEGIC_DEVELOPMENT_PL

AN_by.htm 6. EU/GEORGIA EUROPEAN NEIGHBORHOOD POLICY ACTION PLAN, 14

november 2006, in http://www.mfa.gov.ge/index.php?sec_id=156&lang_id=ENG 7. European Studies, Applied Foreign Languages, Euro Commission Program

“TEMPUS”, Agreement # CD-JEP-2503-2004, “Adaptation of the latest methods

for the Georgian University,

placement of the corresponding study programs on the Internet, adoption of

distance teaching methods and establishment of a documentation center.”

xelisufleba da sazogadoeba 90

8. Development of e-Societies in South Caucasus, Eu contract number :

EuropeAid/118678/C/SV/Multi, Durée (2005-2007),

http://www.esocieties.info/index.htm; www.tsu.ge/.../13%20-

%20Helmut%20Schramke%20-%20Development%20of%20e-

Societies%20in%20South%20Caucasus.pdf 9. Development of e-Societies in South Caucasus, Eu contract number :

EuropeAid/118678/C/SV/Multi, Durée (2005-2007),

http://www.esocieties.info/index.htm 10. www.dlf.ge

xelisufleba da sazogadoeba 91

Summary

Chiora Taktakishvili

Facing Open and distance learning from different geographical and cultural

perspectives experiences of Ilia Chavchavadze State University

Open and Distance learning offers new challenges and opportunities for the

recently reformed or reforming higher education systems of the Eastern European

countries, such as Georgia.

The experience of Ilia Chavchavadze State University demonstrates the need of

future development of the Open and Distance learning not only for implementation

of student oriented learning process, but also to assure the best quality standards in

cooperation with the foreign outstenting Universities. The perspective of future

international cooperation projects in the field of ODL seems to be un important

opportunity for the Eastern European countries to face the challenges of this new

approach of learning.

reziume Ciora TaqTaqiSvili Ria da distanciuri ganaTleba sxvadasxva geografiuli da kulturuli perspeqtividan: ilia WavWavaZis saxelmwifo universitetis gamocdileba statiaSi ganxilulia distanciuri da eleqtronuli ganaTlebis ganviTarebis sakiTxi Tanamedrove qarTuli umaRlesi ganaTlebis sistemaSi. miuxedavad imisa, rom umaRlesi ganaTlebis reforma saqarTveloSi cota xania, rac xorcieldeba, ukve sakmarisi safuZvelia Seqmnili rogorc programul, administraciul, ise infrastruqturul doneze saqarTvelos umaRles saganmanaTleblo dawesebulebebSi distanciuri ganaTlebis meTodologiis gamosayeneblad ganaTlebis xarisxis gamjobesebis mizniT. statiis farglebSi ganxilulia ilia WavWavaZis saxelmwifo universitetis gamocdileba distanciuri da eleqtronuli ganaTlebis teqnologiebis gamoyenebis TvalsazrisiT. amasTan, arsebobs saqarTveloSi distanciuri ganaTlebis teqnologiebis ganviTarebis Semaferxebeli faqtorebic, romlebic ganxilulia mocemul statiaSi.

xelisufleba da sazogadoeba 92

e k o n o m i k a

xelisufleba da sazogadoeba 93

saqarTveloSi Eekonomikuri krizisis Semdeg, bolo

wlebSi, rogorc ucxouri ise adgilobrivi investiciebis daxmarebiT amuSavda ramodenime didi warmoeba da Seiqmna mravali mcire da saSualo sawarmo. SeiZleba iTqvas, rom dReisaTvis ZiriTadad mcire warmoebebi asrulebs ekonomikis mTavari sayrdenisa da misi xerxemlis rols. aRsaniSnavia isic, rom saqarTveloSi mcire da saSualo warmoebebis ricxvi yoveldRiurad izrdeba. amasTan rogorc analizma gviCvena mewarmeebis umravlesobis moqmedeba, ufro intuicias emyareba da ara bazris realur Sefasebas da marTvis safuZvlebis codnasa da gamoyenebas, rac arc Tu ise iSviaTad garkveuli periodis Semdeg iwvevs firmis gakotrebasa da gauqmebas. (1)

miuxedavad imisa,rom marketingis cneba saqarTveloSi bolo aTi wlis ganmavlobaSi biznesmenTa Soris xSirad trialebs, SeiZleba iTqvas, rom bevr maTgans misi Sinaarsi SeiZleba marTebulad arc esmodes. marketings xSirad ureven gayidvasTan an wminda sareklamo kampaniasTan. mniSvnelovania axlave gavarkvioT, rom marketingi bevrad farTo cnebaa, romelic ara mxolod sareklamo kampaniis dagegmva-ganxorcielebas moicavs. aseve marketingi ara mxolod gayidvebTan an produqtis wina planze wawevasTan aris dakavSirebuli. gayidvebi da produqtis wina planze waweva marketinguli kompleqsis mxolod nawils Seadgens, e.i. marketinguli RonisZiebebis programebs, romlebic sabazro koniunqturaze axdens gavlenas.

mocemul naSromSi ganxilulia marketingis mniSvneloba mcire da saSualo biznesisaTvis, maTSi marketinguli strategiis gamoyenebis Taviseburebebi, mcire da saSualo warmoebebSi marketinguli kvlevebis procesebi da naCvenebia maTi roli efeqturi marketinguli strategiis SemuSavebisas. gansazRvrulia marketinguli kompleqsis komponentebi mcire biznesisaTvis.

genadi iaSvili, irine iaSvili

marketingis funqcionaluri strategiebi mcire biznesSi

xelisufleba da sazogadoeba 94

marketingi, mcire da saSualo sawarmoebSi (mss)-s ZiriTad strategiul rgols warmoadgens da ganisazRvreba, rogorc “momxmareblebisaTvis sasurveli produqtebisa da momsaxurebis Seqmnisa da miwodebis procesi, romelic yvela saxis saqmianobas Seicavs da romelic momxmarebelTa loialuri urTierTobis mopovebisaken aris mimarTuli.” (2). amasTan mcire bizness gadarCenis Sansi aqvs mxolod im SemxvevaSi, Tu Tavisi produqtisa da momsaxurebisaTvis efeqturi marketinguli gegmis SemuSavebis unari gaaCnia. unda aRiniSnos rom, mcire biznesis saorganizacio warmatebis sakmaod mniSvnelovani faqtors ganekuTvneba misi iseTi strategiuli resursebi, rogoricaa saimedo da kvalificiuri muSakebi, efeqturi strategia, agreTve saqmis codniT damuSavebuli marketinguli gegmebi. magram dResdReisobiT, ZiriTad mniSvnelobas swored marketinguli strategiebi iZens. dakvirvebebi gviCvenebs, rom mcire biznesis warmateba mudam ukavSirdeba warmatebul marketingul strategiebsa da klientTa moTxovnilebebze yuradRebis mipyrobas.

marketingis gansazRvra saSualebas gvaZlevs gamovyoT xuTi ZiriTadi elementi: 1) momxmareblis survili, moTxovna da moTxovnileba; 2) produqti da momsaxureba; 3) faseuloba da dakmayofileba; 4) gacvla-gamocvlis operaciebi da urTierTobebi; 5) bazari.

marketingis koncefcias safuZvlad adamianis moTxovnileba udevs. adamianis moTxovnileba- adamianis survilia, romelic kulturiT da misi individualuri TaviseburebebiT aris ganpirobebuli. xalxi produqtis an momsaxurebis SeZenisas moTxovnilebebis gansazRvrul aspeqts akmayofilebs. am konteqstSi termini “produqti da momsaxureba” aRniSnavs yvelafers imas, rasac gvTavazobs bazari da rac momxmareblebis survilebisa da moTxovnilebebis dakmayofilebas Seuwyobs xels. marketingis korifeebi, kotleri da armstrongi amtkiceben, rom miuxedavad yoveli produqtis specifiuri gansxvavebisa da fasisa, momxmareblebi xvdebian sxvadasxva produqtebs, romlebsac maTi moTxovnilebebis dakmayofileba SeuZliaT. (2)

mss-Si marketinguli funqcia kompaniis mTel saqmianobaze axdens gavlenas. yvela sxva kompaniis funqcionaluri sferoebi, iseTebi, rogoricaa safinanso da sawarmoo, marketingis ganyofilebis mier unda iyos koordinirebuli. magaliTad, sabazro moTxovnis analizis Catarebisas, marketingis ganyofileba gansazRvravs Tu ra saxis produqtis warmoeba/bazarze gatana aris saWiro.; amis

xelisufleba da sazogadoeba 95

Semdeg safinanso ganyofileba gamoyofs saWiro finansur resursebs da adgens xarjTaRricxvas sasurveli marketinguli strategiis mxardaWerisa da realizaciisaTvis. adamianTa resursebiT marTvis ganyofileba uzrunvelyofs am strategiis Tanaxmad sawarmos Sesaferisi kvalificiuri muSakebiT. amgvarad, marketinguli strategia SeiZleba ganvixiloT, rogorc sakvanZo strategia, romelic kompanias saboloo miznis miRwevis saSualebas aZlevs. aqve unda aRiniSnos, rom mcire sawarmos mier gamoyenebuli marketingis tipi umetes SemTxvevaSi damokidebulia produqtebisa da momsaxurebis sasicocxlo ciklis stadiaze. (3)

mss-s sasicocxlo ciklis pirveli stadia – es saqmianobis dasawyisia. am stadiaSi biznes-saqmianoba mimarTulia saWiro produqtis an momsaxurebis orientaciasa (pozicirebisa) da klientebis mier am produqtis aRiarebis mopovebaSi. ase rom, marketinguli funqcia am miznebs unda Seesabamebodes. es stadia rogorc wesi kompaniisaTvis did an problemur xarjebTan aris dakavSirebuli. kompaniis marketingSi sasicocxlo ciklis pirveli stadiaze reagirebadi midgoma Warbobs. sxva sityvebiT, marketinguli strategiis xarisxi da kompaniaze misi gavlena ganisazRvreba imiT, Tu ra surT momxmareblebs da imiT Tu rogor reagirebs maT survilebze bazari. biznesis ganviTarebis zrdasTan erTad marketings ZiriTadad axasiaTebs eqsperimentebis Catareba da sxvadasxva marketinguli teqnikis aprobireba. jer kidev ramdenime wlis Semdeg, roca biznesi mowifulobis asaks aRwevs, mewarmeebi ukve Tavisi sakuTari marketinguli stilis da marketinguli praqtikis SemuSavebas aswreben. produqtis an momsaxurebis sasicocxlo ciklis ganviTarebasTan erTad, kompania iZens gamocdilebas, ris Sedegadac mss gadadis bazarze praqtikulad arakontrolirebadi mdgomareobidan SedarebiT kontrolirebad marketingis sferos stadiaze. iTvleba, rom am stadiisTvis kompaniis marketingi gasazRvrul sazRvrebSi fiqsirdeba. am etapze mewarmes an mflobel-xelmRvanels mkafiod aqvs warmodgenili Tu marketingis romeli tipia ufro moqmedi da marketinguli strategiis im tips aniWebs upiratesobas, romelsac misi azriT yvelaze meti Sedegis motana SeuZlia. amave dros iSviaTad xdeba axali araaprobirebuli midgomebis eqsperimentireba. unda aRiniSnos rom xSirad swored am stadiaSi, rodesac kompaniis ganviTarebasTan dakavSirebuli pirveli sirTuleebi aris gadalaxuli, sawarmos mier SemuSavebuli e.w.

xelisufleba da sazogadoeba 96

rutinuli strategiebi SeiZleba araaqtualuri gaxdes sxva da sxva mizezebis gamo. es mizezebi SeiZleba ukavSirdebodes Secvlil moTxovnilebebs bazarze, axali konkurentebis gamoCena da sxva.

umetesi respodentis azriT, marketingi moqmedebebis gegmas da RonisZiebebis nakrebs warmoadgens, romelic gayidvebis mxardasaWerad aris mimarTuli. rogorc wesi, es moqmedebebi winaswar ar aris dagegmili, isini operatiuli gadawyvetilebebis dros miiReba da Zalian xSirad bazris situaciaze araTanmimdevruli reaqcia aqvT. mss-s saqmiani garemo biznesis internacionalizaciisa da globalizaciis Sedegad sul ufro meryevi da turbulentuli xdeba; amitom mcire biznesis xelmZRvanels ukeTesad unda esmodes kompaniis saqmianobaze marketingis strategiuli gavlenis mniSvneloba miuxedavad imisa, rom marketinguli strategia ar warmoadgens kompaniis erTaderT fun-qcionalur strategias, misi gadafarva nawilobriv saerTo korporaciuli strategiiT da marketinguli midgomiT xdeba. marketinguli strategia mss-s saSualebas aZlevs gansazRvros Tavisi miznobrivi bazrebi da amis gaTvaliwinebiT marketinguli RonisZiebebis programebis Camosayalibeblad Sesabamisi midgoma airCios. marketinguli strategia klientebis survilebsa da moTxovnilebebs iTvaliswinebs da gansazRvravs Tu ra saxiT SeuZlia kompanias misi dakmayofileba. mss-Si efeqturi marketinguli strategiis dasamuSaveblad, mcire biznesis mewarmem da xelmZRvanelebma xSirad unda gamoavlinon kreatuloba da gamoiyenon inovaciebi. amasTan efeqtur marketingul strategias, didi mniSvneloba eniWeba.

ganvixiloT efeqturi marketinguli strategiis zogadi maxasiaTeblebi mss-sTvis. esenia damyarebuli Semdeg xuT principze: 1) sakuTari sabazro niSis, segmentis povna da bazarze pozicireba; 2) momxmareblis mozidva informaciis miwodebis da Sesaferisi SeTavazebis meSveobiT; 3) swrafva unikalurobisaken, konkurentunarianobis SesanarCuneblad; 4) sakuTari biznesisaTvis individualurobis miniWeba da cnobadobis gazrda; 5) momxmareblebTan kavSirebis damyareba emociur doneze maTi erTgulebis mosapoveblad;

amgvarad, sakuTari marketinguli strategiis SemuSavebisas mss-m dasawyisSi unda gansazRvros Tavisi sabazro niSa da amasTan aicilos msxvili kompaniebTan pirdapiri konkurencia. rogorc wesi mcire biznesisaTvis

xelisufleba da sazogadoeba 97

fokusirebuli segmentis arCevis strategia ufro efeqturia, vidre diferenciaciis strategia (niSandoblivad gansxvavebuli produqtis an momsaxurebis SeTavazebis strategia) an fasiT ganpirobebuli liderobis strategia. mss-s xelmZRvanelebisaTvis mniSvnelovania sakuTari marketinguli moqmedebebis Sesabamisi strategiis SemuSavebis xarjze firmis unikaluri individualurobis Seqmnis aucilebloba. da bolos, marketinguli strategiis SemuSavebisas, ar unda dagvaviwydes, rom misi warmatebis sakvanZo faqtorebia: klientebTan myari Rrma urTierTobis damyareba da maTi moTxovnebisa da survilebis cvlilebebze drouli reaqcia. mcire da saSualo sawarmoebisaTvis efeqturi marketinguli strategia dakavSirebulia oTxi mTavari miznis miRwevasTan: miznobrivi bazris gamovlena; klientebis moTxovnebisa da survilebis gamovlena; kompaniis konkretuli upiratesobis Seqmna; marketinguli RonisZiebebis swori programis SerCeva da saWiroebisamebr misi mudmivi ganaxleba.

marketinguli sabazro kvlevebi gvaZlevs mniSvnelovan informacias klientebis moTxovnilebebis, interesebisa da molodinis Sesaxeb, romelic esaWireoba mss-s xelmZRvanels kompaniis strategiis SesamuSaveblad. msxvili kompaniebi rogorc wesi xSirad atareben marketingul kvlevebs, rac patara biznesisaTvis arc Tu ise xelmisawvdomia kvlevebTan dakavSirebuli didi xarjebis gamo.

mcire biznesisTvis sabazro kvlevebis mniSvneloba maSin gamoaSkaravdeba, roca xelmZRvaneli mixvdeba, rom Tavidan unda aicilos Secdomebi, radganac kompaniis SezRuduli resursebi da biujeti amis saSualebas ar iZleva. mcire biznesis xelmZRvaneloba xSirad Tvlis, rom marketinguli kvlevebis ganxorcieleba mxolod msxvili kompaniis eqspertebs SeuZliaT, Tumca kvlevebis gansxvavebuli meTodika, magaliTad, dakvirveba, eqsperimentis Catareba mcire kompaniebisTvisac aris xelmisawvdomi. marketinguli informacia da marketinguli kvlevebi bevr sakiTxSi gansazRvravs kompaniebis warmatebas. dadginda rom, warmatebul mss-Si sistematiurad warmoebs garemo saqmiani sferos analizi, iqamde sanam damuSavdeba biznes strategiebi da marketinguli gegmebi. naklebad warmatebuli mcire firmebi araformalur da xSir marketingul gamokvlevebs nakleb yuradRebas uTmoben. formaluri da araformalur marketinguli gamokvlevebis CatarebiT da saqmiani garemos analizis Sedegad gamovlinda

xelisufleba da sazogadoeba 98

bevri saintereso Sedegi. dadgenili iqna, rom bizness-strategiebis dagegmisa da SemuSavebisaTvis, kompaniis mogebisa da tempebis zrdis, agreTve kompaniis unaris gasaZliereblad aucilebelia skanirebis sistema, raTa Tanamedrove bazrebis turbulentobis pirobebSi reagireba moaxdinos saqmianobis sferoSi gauTvaliswinebeli cvlilebebis drosac ki. kompaniis saqmianobis efeqturobis gazrdisTvis didi mniSvneloba eniWeba imas, Tu ramdenad aris misi xelmZRvaneli mimdinare strategiuli situaciis Taobaze informirebuli. Tu mss-s kompaniis xelmZRvaneli informaciis naklebobas ganicdis an Tu ar flobs sakmaris informacias saqmiani garemos Sesaxeb, misi kompaniis saqmianoba naklebad efeqturia. amitom xelmZRvanelis mier strategiuli viTarebis codna biznesis garemos formaluri skanirebis potenciuri sargebelis Sesaxeb mniSvnelovan faqtors warmoadgens, romelic grZelvadian perspeqtivaSi mss-s warmatebas da gadarCenas gansazRvravs. marketinguli kvlevebis procesis mizania – strategiuli marketin-guli gegmisaTvis monacemTa Sekreba. marketinguli kvleva aris procesi, ris Sedegadac mcire sawarmo gansazRvravs raSi mdgomareobs klientebis interesebi, moTxovnilebebi da survilebi. Kaseve kvleva dakavSirebulia mcire sawarmos momxmarebelTan, mis konkurentTan, da TviTon mcire sawarmosTan dakavSirebuli informaciis formalur an araformalur Sekrebasa da analizTan. marketinguli kvlevebi tardeba oTx etapad: miznis an problemis gamovlena; informaciis Sekreba; Sekrebili monacemebis analizi; miRebuli informaciis azrobrivi interpretacia da SesabamisiDdaskvnebis gamotana. ganvixiloT TviTeuli maTgani. pirveli etapi: miznis an problemis gamovlena.

marketinguli kvlevis pirvel etapze xdeba miznis an problemis gamokveTa. aqve unda aRiniSnos rom problemis gamovlena ar aris yovelTvis advili. mcire biznesis xelmZRvanelebi xSirad ver ansxvaveben erTmaneTisagan problemas da simptomebs. xSirad isini manmade ver xvdebian raSi mdgomareobs problema, sanam ukve gvian ar aris: sanam ar daecema gayidvebis moculoba. magaliTad, momxmarebelTa dakargva mianiSnebs, rom kompanias aqvs problema. am SemTxvevaSi SeiZleba ukve gvianic ki iyos marketinguli kvlevis Catardeba momxmarebelTa dakargvis mizezebis gamosavlenad da gayidvebis moculobis aRdgenis RonisZiebebis SesamuSaveblad. anu, gacilebiT swori iqneba

xelisufleba da sazogadoeba 99

dawesdes marketinguli RonisZiebebis regularuli gatareba, imisaTvis, rom winaswar iqnes gaTvaliswinebuli potenciuri problema. amgvarad, biznesis pirveli amocanaa – problemis winaswari gansWvreta da klvevis miznis swori gansazRvra.

meore etapze – informaciis Sekrebisas unda ganisazRvros, Tu ra xerxebiT unda Seikribos informacia, ra meTodebiT unda moxdes misi analizi, satelefono an piradi gamokiTxviT, miznobrivi jgufis gamokiTxviT, da a.S. informacia SeiZleba daiyos or jgufad: pirveladi da meoradi informacia. Ppirveladi informacia SeiZleba Segrovdes sxvadasxva meTodiT, maT Soris dakvirvebiT, gamokiTxvis CatarebiT, anketirebiT an onlainebis mimoxilviT. Ddadgenilia, rom mcire sawarmoTa SemTxvevaSi yvelaze ufro efeqturia informaciis Segroveba uSualod individualur momxmarebelTan piradi saubrebiT,. Ees midgoma moiTxovs mcire sawarmos xelmZRvanelisagan informaciis Sekrebasa da analizs Tavisi miznobrivi momxmareblis Sesaxeb.

TiToeuls am meTodebidan aqvs naklic da upiratesobac. maT, vinc dakavebulia mcire sawarmoSi marketinguli kvlevebiT, SeuZliaT winaswar airCion ufro xelsayreli meTodi an meTodebi, pirveladi informaciis misaRebad. meoradi informaciis misaRebad SesaZlebelia gamoyenebul iqnas iseTi informaciuli resursebi, rogoricaa biznes-kompaniebis cnobarebi, demografiuli monacemebi, mosaxleobis aRweris monacemebi, prognozebi, ukve Catarebuli marketinguli kvlevebis Sedegebi, statiebi adgilobriv presaSi, internetis resursebi da sxv.

mesame etapze: Sekrebili informaciis analizisas, Segrovebuli informaciis gamoyeneba biznes gegmis SesamuSaveblad daumuSavebeli saxiT ar SeiZleba. pirvel rigSi unda moxdes misi damuSaveba da gaanalizeba, Semdeg ki Sedegebis Camoyalibeba. damuSavebis da analizis siRrme damokidebulia informaciis tipze da im problemis sirTuleze, romlis gadaWrac marketinguli kvlevis sagans warmoadgens. sawyis etapze sasargeblo iqneba Sekrebili monacemebis gaanalizeba aRweriTi saxiT, Semdeg miRebuli Sedegebis gamosaxva grafikulad diagramebis, grafikebis, cxrilebis da sxva saxiT. mxolod amis Semdeg SeiZleba problemis gadawyvetis gzebis Ziebis dawyeba.

meoTxe etapze: marketinguli kvlevebis dasrulebisaTvis saWiroa miRebuli informaciidan daskvnebis gakeTeba da maTi interpretireba. mcire biznesSi es gacilebiT ufro advil amocanas warmoadgens, vidre msxvil kompaniebSi.

xelisufleba da sazogadoeba 100

magaliTad, samzareulos nivTebiT movaWre mcire sawarmos menejerma SeniSna, rom gayidvebis moculobam iklo. kompaniis xelmZRvanelobam gadawyvita Caetarebina marketinguli kvleva mizezebis gamosavlenad. ganxorcielda momxmareblebis SerCeva da maTTan gamokiTxvis Catareba. miRebulma informaciam cxadyo, rom problema mdgomareobs gayidvis Semdgomi momsaxurebis naklovanebaSi. miRebuli informaciis analizis Sedegad daisaxa RonisZiebebi naklis aRmosafxvrelad. am nabijs Sedegad mohyva gayidvebis moculobis gazrda, rac mowmobs, rom biznesi warmatebiT viTardeba.

efeqturi marketinguli strategiis SemuSavebis meore etapze xdeba miznobrivi bazris gansazRvra – momxmarebelTa im konkretuli jgufis, romelzedac aris gaTvlili kompaniis produqti da momsaxureba. sxva sityvebiT rom vTqvaT, kompaniam unda icodes vin arian misi klientebi. kompaniis miznobrivi bazris gansazRvra SesaZlebelia aseve marketinguli kvlevebis meSveobiT, imdenad, ramdenadac strategiuli marketinguli gegma unda efuZnebodes momxmarebelze arsebul mkafio warmodgenebs. Tu kompanias ar ecodineba, Tu romeli momxmareblebis jgufis momsaxurebas apirebs, igi ver SeZlebs warmatebis momtani marketinguli strategiis realizebas. amrigad, momxmarebelTa miznobriv jgufebze mkafio warmodgenis Camoyalibeba warmoadgens strategiuli marketinguli gegmis SemuSavebis winapirobas. zogierTi mcire sawarmoebi ver axerxeben miznobrivi bazris gansazRvras, an saerTodac uars amboben masze, Tvlian ra rom am bazars aqvs Zalze mcire moculoba. Mmagram, ironia swored imaSia, rom mcire biznesis mqone kompaniebi ufro arian morgebulebi mcire bazris dafarvaze, vidre maTi ufro msxvili

konkurentebi. mcire sawarmoebi Tavs uflebas ver aZleven dauSvan

Secdomebi finansuri saxsrebis simciris an sabiujeto SezRudulobis gamo. amitom, isini ubralod valdebulni arian iqonion mkafio warmodgena Tavis miznobriv momxmarebelze, Tumca, zogierT SemTxvevaSi amis gakeTeba Zalian rTulia.

rasakvirvelia mcire sawarmoebi konkurenciis TvalsazrisiT aramomgebian mdgomareobaSi imyofebian msxvil konkurentebTan SedarebiT. es mdgomareoba manamde gagrZeldeba, sanam mcire sawarmo ar mixvdeba da gaaanalizebs imas, Tu rogor axerxebs misi msxvili konkurenti kompania, stabiluri mdgomareobis SenarCunebas bazris garkveul segmentSi. maTi dominireba bazarze, ideebi, inovaciebi gamomdinareobs ramodenime wyarodan: xSir SemTxvevaSi maTi

xelisufleba da sazogadoeba 101

gamocdilebidan, TanamSromlebis kvalifikaciidan, sabazro fasSi liderobidan da sxv.

Mmcire sawarmoebs, romlebic finansur ukmarisobas ganicdian, daexmarebaT konkretul sabazro segmentze fokusirebuli strategiis SemuSaveba. ganviTarebadi biznesi miiswrafvis Zalisxmeva mimarTos produqtze an momsaxurebaze mis xelT arsebuli codnis resursis nacvlad. karg magaliTad SeiZleba gamodges sabazro niSa. zogadad miznobrivi bazris koncefcia dakavSirebulia diferenciaciis gagebasTan. mcire sawarmos SeuZlia moipovos konkurentuli upiratesoba bazarze Tavisi produqtis diferencirebiTa da gansakuTrebiT garkveul sabazro niSaze fokusirebiT. amasTan erTad, mcire sawarmom unda iswavlos Tavisi Zlieri konkurentebisagan swavlebis dinamiuri Sida sferos formireba, gaaZlieros sawarmos sabazro pozicia da gamoimuSaos realuri konkurentuli upiratesoba.

marketinguli strategia unda gamomdinareobdes im faqtorebidan, romlebzec aagebs mcire sawarmo bazarze Tavis konkurentunarianobas. ra Tqma unda, nebismieri marketinguli gegmis mizani aris klientebis dakmayofileba. konkurentunarianoba, romelic xels uwyobs klientebis dakmayofilebis maRal dones, gansazRvravs kompaniis warmatebas. mewarmeebma, romlebmac warmatebas miaRwies, SeZles sworad gamoeyenebinaT Tavisi sawarmos mcire zomebisTvis damaxasiaTebeli upiratesobebi konkurentunarianobis misaRwevad, ramac saSualeba misca maT gadaeswroT ufro msxvili metoqeebisaTvis.

mcire sawarmoebs SeuZliaT konkurentunarianobas miaRwion sxvadsxva safuZvelze. rogorc ukve aRiniSna, konkurentunarianobis miRweva SesaZlebelia klientebis moTxovnilebebisa da survilebis dakmayofilebaze fokusirebiT. erTerT kvlevaSi Sedarebuli iyo mcire sawarmos ori saxis resursi, romelic SesaZlebels xdis konkurentunarianobis miRwevas. specialistebi mividnen im daskvnamde, rom konkurentuli upiratesoba efuZneba moqnil specializacias, magaliTad klientTa konkretuli jgufis momsaxurebis specializacias, miwodebis siswrafes, sxva mwarmoeblebis momsaxure kompaniebTan TanamSromlobas da aseve unikalur kvalifikacias. momxmarebelTan pirdapiri da uSualo urTierToba dRemde iTvleba yvelaze misaReb formad momsaxurebis gawevisas, miuxedavad imisa, rom bolo dros farTod inergeba momsaxurebis formebi lokaluri qselebisa da sxva informaciuli teqnologiebis gamoyenebiT. sxva

xelisufleba da sazogadoeba 102

mkvlevarebi amtkiceben, rom konkurentunarianobis wyarod unda iqces pozicionireba da klientTa moTxovnilebebis sruli codna. warmatebuli strategiis arsebiT komponentebs warmoadgenen: unikaluri da kargad daculi pozicia bazarze; mkafio codna klientTa moTxovnilebebisa mkveTrad gansazRvrul miznobriv bazarze. mcire sawarmoebs SeuZliaT miaRwion momxmarebelTa moTxovnilebis dakmayofilebis maRal dones Tavisi konkurentunarianobis srulyofis xuTi wyaros gamoyenebiT: yuradRebis gamaxvileba klientebze, xarisxis ideisadmi erTguleba, klientebis komfortulobisaTvis yuradRebis miqceva, yuradRebis gamaxvileba inovaciebze da momsaxurebis siswrafe. D dasasruls, unda aRiniSnos, rom mss-sTvis marketinguli strategiis korektuli arCeva ukiduresad did rols TamaSobs misi momavali warmatebuli ganviTarebisaTvis. garda amisa sawarmos unda hqondeT mkafio warmodgena imaze, Tu arsebobis ciklis romel stadiaze imyofeba maTi produqti Tu momsaxureba da Tu ra marketinguli xerxebiT aris SesaZlebeli SeinarCunon sasurveli pozicia bazarze. gamoyenebuli literatura: 1) genadi iaSvili, Tanamedrove strategiuli menejeri da misi roli warmoebaSi. saqarTvelos teqnikuri universitetis samecniero Jurnali xelisufleba da sazogadoeba. 2007 w. #4 2) Kotler,p. and Armstrong,g. (2000) Principles of Marketing, 6 th edn,

Prentice Hall Internacional, London.

3) Ф. Аналоуи, А . Карами - Стратегический Менеджмент, Москвa.

2005

xelisufleba da sazogadoeba 103

Summary

Genadi Iashvili , Irine Iashvili

Functional strategies of marketing in small business.

Given article underlines the significance of marketing and characteristics of

marketing strategies in small business. Presented is a process of marketing

research and its role in development of effective marketing strategy for small and

medium enterprises. Defined are the components of marketing system for small

business.

Резюме

Геннадий Яшвили, Иринэ Яшвили

Функциональные стратегии маркетинга в малом бизнесе.

В представленном труде рассмотрена значимость маркетинга и особенность

маркетинговой стратегии в малом бизнесе. Показан процесс маркетинговых

исследований и его роль в разработке эффективной маркетинговой стратегии

для малых и средних предприятий. Определены компоненты маркетингового

комплекса для малого бизнеса.

xelisufleba da sazogadoeba 104

AMmocemul naSromSi ganxilulia, strategiuli menejmentis procesi mcire biznesSi, aRwerilia strategiuli menejmentis dinamiuri modeli mcire da saSualo sawarmoSi, ganxilulia strategiuli menejmentis mimdevrobiTi stadiebi mcire sawarmoebSi, kerZod menejmentis strategiis formireba da realizacia.

Mmocemul statiaSi aris cda pasuxi gavceT Semdeg SekiTxvebs. gansxvavdeba Tu ara strategiuli menejmentis procesi mcire da saSualo sawarmoebSi analogiuri procesisgan msxvil kompaniebSi? ras warmoadgens strategiis formulirebisa da realizaciis procesis arsi mcire biznesis farglebSi?

cnobilia rom, strategiuli menejmentis koncefcia, Seicavs `mis irgvliv arsebuli saqmiani garemos safuZvlian gamokvlevas `skanirebas”, strategiis formirebas, realizacias da misi Sedegebis Sefasebas. Kkompaniebs warmatebisaTvis mcire biznesis da axali samewarmeo sarisko wamowyebebis CarCoebSi aucilebelia, rom hqondeT axali misia, axali amocanebi, axali strategia da axali politika, romlebic unda gaxdes gare SesaZleblobebis da safrTxeebis, Sida upiratesobebTan da naklovanebebTan Sedarebis Sedegi. mcire biznesisTvis saWiro strategi-ul gadawyvetilebaTa procesis modeli Sedgeba Semdegi urTierTdakavSi-rebuli stadiebisgan; 1) biznesis ZiriTadi ideis SemuSaveba _ produqti da/an momsaxureba, roca arsebobs miznobrivi momxmarebeli da /an miznobrivi bazrebi. msgavsi idea SesaZloa warmoiSvas mewarmis gamocdilebis safuZvelze an warmoadgendes SemoqmedebiTi azrovnebis Sedegs. (1) gare garemos guldasmiT Seswavla da Sefaseba, raTa gamovlindes socialuri garemos da saqmianobis garemos faqtorebi; es saSualebas iZleva ganisazRvros SesaZleblobebi da safrTxeebi. skanirebis procesis centrSi unda iyos bazris potenciali da resursebis xelmisawvdomoba. 3) axali biznesis Sida faqtorebis safuZvliani Seswavla da Sefaseba. mewarmem

genadi iaSvili, irine iaSvili

strategiuli menejmentis procesi mcire biznesSi

xelisufleba da sazogadoeba 105

obieqturad unda Seafasos sakuTari aqtivebi, sferoebi, romlebSic is gansakuTrebiT kompetenturia, piradi unari da gamocdileba unda Sefasdes axali biznesis organizaci-uli moTxovnilebebis safuZvelze. 4) strategiuli faqtorebis analizi mimdinare situaciis fonze swot-analizis gamoyenebiT. sawarmos potenciuri upiratesobebi da susti adgilebi unda Sefasdes gare garemos SesaZleblobebis da safrTxeebis fonze. 5) gadawyvetilebis miReba imis Sesaxeb saWiroa moqmedeba Tu ara. Tu fiqrobT, rom biznesis mTavari idea Sesrulebadia, saWiroa moqmedebis gagrZeleba. winaaRmdeg SemTxvevaSi, saWiroa Tavis Sekaveba ideis Semdgomi SemuSavebisagan, im dromde, vidre ar Seicvleba strategiuli faqtorebi. ^6) biznes-gegmis Sedgena, romelic Seicavs ideis ganxorcielebis praqtikul RonisZiebebs. 7) biznes-gegmis realizacia moqmedebis gegmebis da praqtikuli RonisZie-bebis gamoyenebiT. 8)realizebuli biznes-gegmis Sefaseba _ saqmianobis faqtiuri Sedegebis Sedareba dagegmilTan. imis gaTvaliswinebiT, Tu ramdenad gansxvavdeba saqmianobis faqtiuri Sedegebi dagegmilisgan, mewarmem saWiroa rom gadaxedos kompaniis misias, mis amocanebs, strategias, politikas da programebs da SesaZleblobis mixedviT cvlilebebi Seitanos Tavdapirvel biznes-gegmaSi. imasTan dakavSirebiT rom menejerebi did Zalisxmevas xarjaven, raTa rac SeiZleba kargad Seeguon biznesis samyaros mudmiv cvalebad pirobebs, rogorc wesi, maTi kompaniebi gadian strategiuli menejmentis ganviTarebis oTx stadias, kerZod: finansuri dagegmva, dagegmva prognozis safuZvelze, dagegmva, romelic orientirebulia gare garemoze (strategiuli dagegmva), da bolos, strategiuli menejmenti. Tavisi arsiT strategiuli menejmenti Sedgeba oTxi ZiriTadi elementisagan: garemos guldasmiT gamokvleva (skanireba), strategiis formireba, strategiis realizacia, Sefaseba da kontroli. garemos skanireba _ esaa Taviseburi monitoringi, informaciis Sefaseba da gavrceleba, romlebic miRebulia gare da Sida garemoSi, korporaciis xelmZRvanelebs Soris. am procesis mizania Sida da gare garemos im strategiuli faqtorebis gamovlena, romlebic gansazRvraven korporaciis momavals. (2)

yvelaze martivi xerxi skanirebisa biznesSi esaa SWOT _ analizis gamoyeneba. strategiis formireba warmoadgens grZelvadiani gegmebis SemuSavebas, raTa ganxorcieldes gare garemos SesaZleblobebis da safrTxeebis efeqturi marTva korporaciuli upiratesobebisa da naklovanebebis safuZvelze.

xelisufleba da sazogadoeba 106

strategiis formireba moicavs TavisTavSi korporaciis misiis gansazRvras, miRwevadi miznebis dayenebas, strategiis SemuSvebas, politikis marTvis principebis gamomuSavebas. strategiis realizacia warmoadgens process, romlis ganmavlobaSic strategiis moqmedebaSi moyvana xdeba programebis SemuSavebis, biujetis momzadebis da samuSao procedurebis gziT. es procesi SeiZleba Seicavdes organizaciis saerTo kulturis, struqturis da xelmZRvanelobis cvlilebebs.

da bolos, Sefaseba da kontroli _ esaa procesi, romlis drosac xorcieldeba korporaciis saqmianobis da misi Sedegebis monitoringi, raTa moxdes korporaciis saqmianobis faqtiuri efeqturobis Sedareba sasurvelTan. imis miuxedavad, rom Sefaseba da kontroli warmoadgenen strategiuli menejmentis damamTavrebel elementebs, maT aseve SeuZliaT xeli Seuwyon susti adgilebis gamovlenas ukve realizebul strategiul gegmebSi da mTeli procesis gameorebis stimulirebas. mcire da saSualo sawarmoebSi startegiuli menejmentis modelis SesamuSavebel konceftualurma safuZvelma gansazRvra mss-is strategiis kvlevis mimarTuleba Tanmimdevruli stadiebis mixedviT, dawyebuli saerTo situaciis sruli warmodgeniT, xolo Semdeg strategiis formireba da realizacia, dasrulebuli strategiis kontroliT da srulyofiT. mss-is strategiuli menejmentis dinamiuri modeli moicavs oTx stadias:

1. strategiuli situaciis codna; 2. strategiis formireba _ Sesaferisi strategiebis

SemuSaveba; 3. strategiis realizacia _ arCeuli strategiebis

ganxorcieleba; 4. strategiis kontroli da srulyofa _ Sedegebis

mimoxilva da da-skvnebi strategiis Semdgomi srulyofisaTvis.

dinamiuri strategiuli menejmentis modeli mss-Tvis aRwers process, romlis saSualebiTac mss-i gansazRvraven sakuTar survilebs, miznebs da miRwevebis sasurvel dones; gadawyveten, rogori moqmedebebis gatarebaa saWiro dasaxuli miznebis Tavis droze Sesasruleblad, xSirad cvalebadi gare samyaros pirobebSi; atareben am moqmedebebs da Sedegebis Sefasebis gziT gansazRvraven winsvlis temps. Ees qmnis sakuT-ar gamocdilebaze dayrdnobiT swavlis safuZvels da Semdgomi srulyofis saSualebas. dinamiuri modelis Sesabamisad SeiZleba davaskvnaT, rom strategiuli menejmentis

xelisufleba da sazogadoeba 107

srulyofili procesi mss-Si Sedgeba Semdegi Tanmimdevrobisagan: 1) mimdinare situaciis analizi mss_Si maTi produqciis, bazrebis, damaxasiaTebeli konkurentuli upiratesobebis, mflobeli_xe-lmZRvanelis piradi miznebis gaTvaliswinebiT da Sesabamisad, momxmarebelTa dakmayofilebis mizniT misiis, miznebis da Rirebulebebis gansazRvra; 2) gare garemos analizi_SesaZleblobebisa da safrTxeebis Sefaseba, romelsac qmnian konkurentebi, momwodeblebi, ekonomikis socialur-politikuri gavlena, aseve teqnologiebis gavlena, rac aamaRlebs mss-is produqciis faseulebas momxmareblisaTvis; 3) Sida garemos analizi _ Sida SesaZleblobebis, upiratesobebis da naklovanebebis Sefaseba; 4) im mTavari faqtorebis gansazRvra, romlebic amaRleben kompaniis efeqturebas da zrdian strategiul problemebs da romlebmac SesaZlebelia zegavlena moaxdinon kompaniis momavali ganviTarebis mimarTulebaze;E5) miznebisa da mTavari strategiis alternatiuli variantebis gansazRvra; 6) cvlilebebis ganxorcieleba adamianTa SesaZleblobebis zrdis procesis (produqtebis da momsaxu-rebis) gasaumjobeseblad; 7) samomxmareblo faseulobis da biznesis efeqturobis srulyofis monitoringi; 8) moqmedi strategiebis Sedegebis analizi da momavlisTvis strategiuli menejmentis srulyofis mizniT daskvnebis gakeTeba. Cvens mier ganxiluli rva ZiriTadi nabiji marTlac iZleva imis saSualebas, rom sworad ganisazRvros prioritetebi kompaniis moqmedebebSi, romelsac surs iyos warmatebuli, konkurentuli strategiis SemuSavebisa da gamoyenebis Sedegad. Tanamimdevrulad ganxorcielebuli strategiis formirebis, realizaciis da Sefasebis procesebi _ aramarto uzrunvelyofs momxmareblebis dakmayofilebas, aramed, iZleva saSualebas gakeTdes daskvnebi Tavisi wina moqmedebebidan da qmnis safuZvels, kompaniis strategiuli gegmis da menejmentis Semdgomi srulyofisaTvis. strategiuli menejmenti warmoadgens iseT process, romlis ara mxolod rogorc disciplinis Seswavlaa saWiro, aramed, saWiroa Rrmad garkveva masSi da gaazreba. Eesaa procesi, romlis saSualebiT sawarmoebi gansazRvraven Tavis miznebs da progresis sasurvel doneebs, iReben gadawyvetilebebs iseTi moqmedebebis ganxorcielebaze, romlebic aucilebelia dasaxuli miznebis dadgenil droSi Sesasruleblad. aseve, xSirad moqmedebis sferos cvalebadobis pirobebSi anxorcieleben am qmedebebs, xolo Semdeg ki afaseben miRweul

xelisufleba da sazogadoeba 108

progress da miRebul Sedegebs. Eesaa procesi, romelic uzrunvelyofs cvlilebebis SesaZleblobas aseve, modificirebas, koreqtirebas da moqmedebebis mimarTulebisa da xasiaTis srul cvlilebas im momentSi da im dros, roca es saWiroa.

moqmedebis Tanmimdevroba, romelic moicavs strategiuli menejmentis yvela oTxive models, SeiZleba warmovidginoT Semdegi saxiT: 1) gaviziaroT mimdinare strategiuli situacia; 2) CamovayaliboT saWiro misaRebi strategiebi: 3) ganvaxorcieloT SerCeuli strategiebi; 4) gamovitanoT Sesabamisi daskvnebi (SevafasoT, gavakeToT daskvnebi da am gziT srulvyoT da ganvaviTaroT strategia). amrigad SeiZleba imis mtkiceba, rom strategiuli menejmentis procesi mimdinareobs oTx stadiad: 1) mimdinare situaciis codna-gaazreba, _ esaa SesaZleblobebisa da safrTxeebis gamovlena, romlebsac warmoqmnis sawarmos gare saqmiani garemo da misi SeTanadeba mis Sida resursebTan, Zlier da sust mxareebTan. 2) strategiis formireba _ esaa biznesis misiis SemuSaveba, rogorc moklevadiani ise grZelvadiani miznebis dasaxva, strategiaSi prioritetebis gansazRvra. strategiis formireba gulisxmobs aseve, resursebis ganawilebas, gadawyvetilebebis miRebas diversifikaciis, serTaSoriso bazrebze gasvlis, mowodebasTan an gasaRebis saagentoebTan Serwymis, erTobliv sawarmoebSi monawileobis Sesaxeb. grZelvadiani strategia sawarmos akavSirebs konkretul produqtTan, bazrebTan da konkurentul produqtebTan, bazrebTan da teqnologiebTan. sworedac, rom strategia gansazRvravs grZelvadian konkretul upiratesobebs. sawarmos umaRlesi xelmZRvanelebi pasuxs ageben strategiis gasaZliereblad maT mier miRebul gadawyvetilebebze, radganac maT ekisrebaT pasuxismgebloba sawarmos resursebis mobilizaciaze strategiis praqtikuli realizaciisTvis. 3) strategiis danergva da realizacia _ esaa, organizaciis farglebSi aucilebeli pirobebis Seqmna, romlebic uzrunvelyofen strategiis Sesrulebas. strategiis realizacia Seicavs strategiis xelSemwyobi organizaciuli kulturis Seqmnas, efeqturi organizaciuli struqturis da personaluri motivaciis Seqmnas axali meTodebis Sesaswavlad da mosaZebnad, romelTa saSualebiTac isini SeZleben sakuTari wvlilis Setanas sawarmos saqmianobis efeqturobis amaRlebaSi. xSirad iTvleba, rom esaa strategiuli menejmentis yvelaze rTuli stadia, radganac is moiTxovs disciplinas, personalis loialobas da garkveul wilad

xelisufleba da sazogadoeba 109

Tavdadebasac. strategiis warmatebiT realizacia emyareba xelmZRvanelebis unars Seasrulos lideris roli Tavisi personalisaTvis, daxmareba gauwion warmoebuli produqtis srulyofaSi (an SecvlaSi), organizaciuli procesisa da mowyobilebebis gaumjobesebaSi. (3) 4) strategiis Sefaseba da misi Semdgomi ganviTareba _ esaa strategiis agebis, gamoyenebis da saboloo Sefasebis procesis ganuyofeli damamTavrebeli stadia. strategiis Sefasebis aucilebloba aixsneba imiT, rom mimdinare momentisaTvis miRweuli warmateba jer kidev ver iZleva warmatebis garantias momavalSi: organizacia, romelic gancxromas eZleva miRebuli warmatebis Semdeg, kargavs temps (winsvlis stimuls), romelic ase aucilebelia gadarCenisaTvis, sul ufro zrdadi konkurenciis pirobebSi. kompaniis saqmianobis realuri kontrolirebisaTvis, saWiroa SemuSavdes misi saqmianobis efeqturobis maCvenebeli sistema. Ees maCveneblebi unda asaxavdes mTavar faqtorebs da srulyofis niSnebs, romlebic gavlenas axdenen adamianuri resursebis, produqtebisa da procesebis elementebis gaumjobesebaze. strategiuli kontroli iwyeba kompaniis Sida da gare garemoebis da saqmianobis pirobebis SeswavliT, grZeldeba misi saqmianobis efeqturobis SefasebiT da mTavrdeba dasmul strategiul amocanebTan SedarebiT, miRweulis kritikuli SefasebiT. SeiZleba iTqvas rom, garemos analizi, strategiis formireba, misi danergva da relizacia, aseve, Sedegebis Sefaseba nebismier msxvil organizaciaSi xorcieldeba sam mmarTvelobiT doneze: korporaciul, biznesis calke strategiuli qvedanayofebis doneze, da aseve, funqcionalur doneze. xels uwyobs ra organizaciis efeqturi komunikacebis, menejerebisa da TanamSromlebis urTierTqmedebis formirebas ierarqiuli barierebis gavliT, strategiuli menejmenti kompanias exmareba ifunqcioniros erTiani gundiT, romelic aerTianebs erTmaneTTan organizaciis yvela dones _ korporaciuls, funqcionalurs da calke strategiul qvedanayofs. Mmss-is did umravlesobas ara aqvT qvedanayofebi an damoukidebeli struqturuli erTeulebi. A A amis gamo metad mniSvnelovania dasasruls kidev erTxel aRiniSnos, rom strategiuli menejmentis sferoSi mcire firmebis umetesobaSi mxolod xelmZRvaneli an menejer-mflobeli warmoadgens firmis mTel potencials. imis gamo, rom firmis mcire sawarmos efeqturi saqmianoba didadaa damokidebuli imaze, Tu misma xelmZRvanelma (menejerma) rogor gaacnobiera mimdinare situacia da gaanaliza masze

xelisufleba da sazogadoeba 110

moqmedi faqtorebi, aucilebelia yuradRebis gamaxvileba mss-s xelmZRvanelze, rogorc iseT figuraze, romelic adgens gegmebs, axorcielebs moqmedebebs maT Sesasruleblad, akontrolebs Sedegebs da rac yvelaze ufro mTavaria, aqtiurad monawileobs praqtikaSi strategiuli menejmentis aTvisebasa da SeswavlaSi da rogorc strategi aviTarebs sakuTar SesaZleblobebs.

gamoyenebuli literatura: 1) Chan, S.Y. and Foster, J. M. (2001) Strategy Formulation in small business:

The Hong Kong experiences, International Small Business Journal, April-June, 56-

71.

2) Bowman, C and Faulkner, D. (2005) Competitive Corporate Strategy, Irwin,

London.

3) Analoui, (2000) What motivates senior managers? The case of Romania,

journal of Managerial Psuchology, 15 (4), 324-326

Summary

Genadi Iashvili , Irine Iashvili

Process of strategic management in small business.

The article deals with the process of strategic management in small business.

Dynamic model of strategic management in small enterprises is described and

explained as well. Discussed are the stages of strategic management in small enterprises.

Резюме.

Геннадий Яшвили, Иринэ Яшвили

Процесс стратегического менеджмента в малом бизнесе.

В изложенном труде рассмотрен процесс стратегического менеджмента в

малом бизнесе. Описана и пояснена динамическая модель стратегического

менеджмента в малых предприятиях.

Рассмотрены стадии стратегичесского менеджмента в малых предприятиях.

xelisufleba da sazogadoeba 111

CONTENTS

THEORY

Otar Kochoradze

Geopolicy and international relations

The comparative analysis of political and legal aspects of

a category “Space” 6

Vaja Shubitidze

National- State ideology and Georgia 27

Tengiz Endeladze

Military intelligence service - tool of national safety 36

Gelovani Nani

Political systems of Arab countries 47

Tengiz Grigolia

Transformation of Balkans geopolitical aerial 57

Rusudan Tabukashvili

Bernshtains' hypothesis of deficit 67

HISTORY

Temur Jagodnishvili

One aspect of the relationship between Niko Marri and Ivane Javakhishvili in the light of the modern Georgian thought 73

Tamar Antadze, Merab Kalandadze

Version of poisoning Napoleon 83

Chiora Taktakishvili

Facing Open and distance learning from different geographical and cultural

perspectives experiences of Ilia Chavchavadze State University 88

ECONOMICS

Genadi Iashvili , Irine Iashvili

Functional strategies of marketing in small business. 102

Genadi Iashvili , Irine Iashvili Process of strategic management in small business. 114

xelisufleba da sazogadoeba 112

СОДЕРЖАНИЕ

ТЕОРИЯ

Отар Кочорадзе

Геополитика и международные отношения

Сравнительный анализ политических и правовых аспектов категории

“пространства”

Важа Шубитидзе

Национально-государственная идеология и Грузия

Тенгиз Енделадзе

Военная контрразведка – инструмент национальной безопасности

Геловани Нани

Политические системы арабских стран

Тенгиз Григолия

Трансформация балканского геополитического пространства

Русудан Табукашвили

Гипотеза дефицита Бернштайна

ИСТОРИЯ

Темур Джагоднишвили

Один аспект взаимоотношений Нико Марра и Иванэ Джавахишвили в современной грузинской общественной мирововоззренческой призме

Тамар Антадзе, Мераб Каландадзе

Версии об отравлении Наполеона

Чиора Тактакишвили

Открытое и дистанционное образование с разных географических и

кульурных перспектив: опыт государственного университета им. Ильи

Чавчавадзе

ЭКОНОМИКА

Геннадий Яшвили, Иринэ Яшвили

Функциональные стратегии маркетинга в малом бизнесе.

Геннадий Яшвили, Иринэ Яшвили

Процесс стратегического менеджмента в малом бизнесе.

xelisufleba da sazogadoeba 113

avtorebi

oTar qoCoraZe - saqarTvelos teqnikuri universitetis saxelmwifo

marTvis mimarTulebis asocirebuli profesori

vaJa SubiTiZe - saqarTvelos teqnikuri universitetis sruli

profesori

Tengiz endelaZe _ istoriis mecnierebaTa kandidati, general-maiori

nani gelovani _ iv.javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo

universitetis asocirebuli profesori

Tengiz grigolia _ saqarTvelos teqnikuri universitetis sruli

profesori

rusudan TabukaSvili _ saqarTvelos teqnikuri universitetis sruli

profesori

Temur jagodniSvili _ saqarTvelos teqnikuri universitetis sruli

profesori

Tamar anTaZe _ iv.javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo

universitetis asistent profesori

merab kalandaZe _ iv.javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo

universitetis asistent profesori

Ciora TaqTaqiSvili _ saqarTvelos parlamentis wevri

genadi iaSvili _ - saqarTvelos teqnikuri universitetis

sruli profesori

irina iaSvili _ saqarTvelos teqnikuri universitetis humanitarul-

socialuri fakultetis magistranti

xelisufleba da sazogadoeba 114

Jurnalis redkolegia

rudiger andreseni – berlinis universitetis profesori ekonomikis

dargSi, saqarTvelos teqnikuri universitetis

sapatio doqtori

nana avaliani – saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros

sagangebo davalebaTa elCi, istoriis mecnierebaTa

doqtori

meufe abraami (garmelia) _ dasavleT evropis mitropoliti

evgeni baraTaSvili _ saqarTvelos teqnikuri universitetis profesori,

ekonomikisa da biznesis marTvis departamentis

xelmZRvaneli

giorgi baRaTuria _ saqarTvelos teqnikuri universitetis profesori

oTar baRaTuria _ pasuxismgebeli mdivani, saqarTvelos teqnikuri

universitetis doqtoranti

vaxtang guruli – ivane javaxiSvilis sax. Tbilisis saxelmwifo

universitetis profesori

SoTa doRonaZe _ mTavari redaqtori, saqarTvelos teqnikuri

universitetis profesori, saxelmwifo marTvis

mimarTulebis xelmZRvaneli

harald vertci – sorbonas universitetis `pari-8~-is profesori

informatikis dargSi

genadi iaSvili _ saqarTvelos teqnikuri universitetis profesori

Temur Todua _ saqarTvelos teqnikuri universitetis profesori

roin metreveli _ saqarTvelos mecnierebaTa akademiis akademikosi

qeTi qoqraSvili _ saqarTvelos teqnikuri universitetis profesori,

administraciis xelmZRvaneli

oTar qoCoraZe _ mTavari redaqtoris moadgile, saqarTvelos

teqnikuri universitetis profesori

rusudan quTaTelaZe – saqarTvelos teqnikuri universitetis profesori,

humanitarul-socialuri fakultetis dekani

maia CxeiZe _ saqarTvelos teqnikuri universitetis profesori,

ucxo enebisa da komunikaciebis departamentis

xelmZRvaneli

xelisufleba da sazogadoeba 115

EDITORIAL BOARD

RUDIGER ANDRESEN – Professor of Economics of Berlin University,

Doctor of Honour of Georgian Technical

University NANA AVALIANI – Ambassador at large, PhD of History His Eminence ABRAHAM (GARMELIA) – Metropolitan of Western Europe

EVGENI BARATASHVILI – Professor of Georgian Technical University,

Head of Department of Economics and

Business Management GIORGI BAGATURIA – Professor of Georgian Technical University OTAR BAGATURIA – Responsible Editor, Georgian Technical

University, Doctoral Candidate TEMUR TODUA – Professor of Georgian Technical University VAKHTANG GURULI – Professor of Ivane .Javakhishvili Tbilisi State

University SHOTA DOGONADZE – Chief Editor, Professor of Georgian Technical

University, Head of Public Admimstration

Department GENADI IASHVILI – Professor of Georgian Technical University ROIN METREVELI – Academician of the Academy of Science of

Georgia KETI KOKRASHVILI – Professor of Georgian Technical University,

Head of the Administration OTAR KOCHORADZE – Deputy Editor-in-Chief, Professor of Georgian

Technical University RUSUDAN KUTATELADZE – Professor of Georgian Technical University,

Dean of Humanitarian-Social faculty MAIA CHKHEIDZE – Professor of Georgian Technical University,

Head of the Department of Foreign Languages

and Communication HARALD WERTZ – Professor of Informatics of Sorbona University

”Pari-8”

xelisufleba da sazogadoeba 116

РЕДКОЛЛЕГИЯ

НАНА АВАЛИАНИ – Посол по особым поручениям, доктор

исторических наук Владыко АВРААМ (ГАРМЕЛИЯ) – Митрополит Западной Европы РУДИГЕР АНДРЕСЕН – профессор экономики Берлинского

университета, почетный доктор Грузинского

технического университета ГЕОРГИЙ БАГАТУРИЯ – профессор Грузинского технического

университета ОТАР БАГАТУРИЯ – ответственный секретарь, докторант

Грузинского технического университета ЕВГЕНИЙ БАРАТАШВИЛИ – профессор Грузинского технического

университета, руководитель департаменгта

экономики и управления бизнесом ХАРOЛЬД ВЕРТЦ – профессор информатики Сорбонского

университетета «Пари-8» ВАХТАНГ ГУРУЛИ – профессор Тбилисского государственного

унивесритета им. Ив.Джавахишвили ШОТА ДОГОНАДЗЕ – главный редактор, профессор Грузинского

технического университета, руководитель

направления государственного управления КЕТЕВАН КОКРАШВИЛИ – профессор Грузинского технического

университета, глава администрации

университета ОТАР КОЧОРАДЗЕ – заместитель главного редактора, профессор

Грузинского технического университета РУСУДАН КУТАТЕЛАДЗЕ – профессор Грузинского технического

университета, декан гуманитарно-

социального факультета РОИН МЕТРЕВЕЛИ – академик АН Грузии ТЕМУР ТОДУА – профессор Грузинского технического

университета МАЙА ЧХЕИДЗЕ – профессор Грузинского технического

университета, руководитель департамента

иностранных языков и коммуникации ГЕННАДИЙ ЯШВИЛИ – профессор Грузинского технического

университета