KAZI SONULARITOPLANTISI 1. CLT

KAZISONULARITOPLANTISI33. 3. CLT

T.C.KLTR VE TURZM BAKANLII

Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl

T.C.KLTR VE TURZM BAKANLII

Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl

02-06 HAZRAN 2014GAZANTEP

36.KAZI SONULARI

TOPLANTISI1. CLT

T.C. Kltr ve Turizm Bakanl Yayn No: 3446-1Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl Yayn No: 167-1

YAYINA HAZIRLAYANLARDr. Haydar DNMEZ

Kapak ve UygulamaYusuf KOAR

ISSN: 1017-7655

Kapak Fotoraf: Erksin GLE 2013 Yl azl Maara Kazs

Not : Kaz raporlar, dil ve yazm asndan Klsik Filolog Dr. Haydar Dnmez tarafndan denetlenmitir. Yaymlanan yazlarn ieriinden yazarlar sorumludur.

smail Aygl Ofset MatbaaclkSan. Tic. Ltd. ti., ANKARA-2014

Tel: 0312 310 59 95

YAYIN KURALLARIGenel Mdrlmzce her yl dzenlenen Uluslararas Kaz, Aratrma ve Ar-

keometri Sempozyumunda sunulan raporlar, bu yl da kitap olarak baslacaktr. Gn-dereceiniz rapor metinlerinin aada belirtilen kurallara uygun olarak gnderilmesi,

kitabn zamannda basm ve kaliteli bir yayn hazrlanmas asndan nem tamak-tadr. Bildirilerin yazmnda kitaptaki sayfa dzeni esas alnarak;

* Yazlarn A4 kada, 13.5x19 cm.lik bir alan iinde 10 punto ile, satr aral 10

punto olacak ekilde, tirelemeye dikkat edilerek, Times New Roman fontu ile

10 sayfa yazlmas,

* Baln 14 puntoda bold ve satr aral 14 punto olacak ekilde yazlmas,

* Metinde ana balklarn byk harflerle ve italik, alt balklarn ise kk harf-lerle ve italik olarak yazlmas,

* Dipnotlarn metnin altnda ve metin iinde numaralar belirtilerek, 8 puntoda

satr aral 8 punto olacak ekilde yazlmas,

* Dipnot ve kaynakada (bibliyografya) kitap ve dergi isimlerinin italik yazlma-s,

* izim ve resim toplamnn 15 adetten fazla olmamas, fotoraflarn CDye JPG

veya TlFF olarak kaydedilip gnderilmesi, gnderilen resimlerin znrl-nn en az 300 pixel/nch olmas,

* izimlere (izim:..... ), resimlere (Resim:..... ), haritalara (Harita:..... ) olarak alt

yaz yazlmas ve kesinlikle levha sisteminin kullanlmamas,

* Bildirilere, btn yazarlarn mutlaka isim, unvan ve yazma adresinin yazl-mas,

* Metin kts ile birlikte metnin mutlaka CDye yklenerek gnderilmesi ge-rekmektedir, CDdeki metin ile metnin kts uyumlu olmadr. Aksi takdirde

CD deki metin esas alnacaktr.

Yaynlanacak bildiri saynn artmas, kitaplarn zamannda basmn gletirdi-inden, bildirilerinizin sempozyum srasnda teslim edilmesi ya da en ge 1 Austos

tarihine kadar, Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl, Yaynlar ubesi M-drl, 2. TBMM Ulus/ANKARA adresine gnderilmesi gerekmektedir.

Yayn kurallarna uymayan ve ge gnderilen bildiriler kesinlikle yaynlanmaya-caktr.

PUBLICATION INSTRUCTIONSThe papers presented in the International Symposium of Excavations, Surveys and

Archaeometry will be published as before.

In order to complete a high-quality print in time, we kindly request you to send the

paper texts in the format specified below:

1. Texts should be written in 10 pages on A4 paper, with Times New Roman and

10 type size within a space of 13.5x19 cm. Line spacing should be 10 points.

2. Heading should be written in bold with 14 typesize and with 14 points of line

space. Main headings should be written with capitals, sub-headings with lower

letters. Both types of headings should be written in italics.

3. Footnotes should be placed at the bottom of the pages, with their numbers in-dicated in the text. Footnote texts should be written with 8 type size and line

space of 8 points.

4. Book and periodical titles in the footnotes and bibliography should be written

in italics.

5. Total number of drawings and photos should not exceed 15. Photos should be

either in JPG or TIFF format with at least 300 dpi solution and sent in a separate

file.

6. Captions should be added to drawings (Drawing: ), photos (Photo:

) and maps (Map: ). Plate system should not be used.

7. Authors must indicate their names, titles and contact information in their pa-pers.

8. Digital text of the paper should be added to the print-out and both texts should

be identical. Otherwise the digital version will be considered default.

As sudden accumulation of papers makes it difficult to complete printing in time,

papers should either be submitted during the symposium or sent to the adress Kltr

Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl, Yaynlar ubesi Mdrl, 2. TBMM Ulus

/ ANKARA until the 1st of August.

The papers that fail to comply with those instructions or that are sent after the

deadline will not be published on no account.

NDEKLER

Abdlkadir BARAN, Nil Dirlik, Recep KENDRC Kerkenes (Sorgun-Yozgat) Kaz almalar 2013 ................................................1

A. Tuba KSE, Ahmet GRM, Tatsundo KOIZUMI, zcan MEK Ilsu Baraj - Salat Tepe 2013 Kazs ..................................................................21

Michael BLMER, Engelbert WINTER Dlk Baba Tepesi/Doliche (Gaziantep) 2013 almalarnn Raporu .................37

Osman AYTEKN avat (Satlel) Kalesi Kaz ve Restorasyon almas 2013 .................................59

Gocha TSETSKHLADZE, Alexandru AVRAM, Suzana AVRAM,Edward DANDROW, Andrew GOODMAN, Ledio HYSI, Andrew MADDEN,Paolo MARANZANA, Jane MASSGLIA, Cristina MONDIN, Armin SCHMIDT,Shannan STEWART, Lana WILLIAMS, Simon YOUNG Pessinus, 2013 .................................................................................................73

A. Tuba KSE, Ahmet GRM, Erkan ATAY, Nihat ERDOAN, Erdal NAL Ilsu Baraj naat Sahas 2013 Kurtarma Kazs ................................................123

Mehmet KARAOSMANOLU, Halim KORUCU, Mehmet Ali YILMAZ Altntepe Urartu Kalesi 2013 Yl Kaz ve Onarm almalar ...........................137

Turgut H. ZEYREK, Ali Nadir ZEYREK Kastabala Antik Kenti Kazlar2013 ................................................................153

Burin ERDOU 2013 Yl Gkeada Uurlu-Zeytinlik Kaz almalar .....................................167

Aykut INAROLU, Duygu ELK 2013 Yl Alaca Hyk Kaz almalar ...........................................................175

Nurettin KOHAN, Korkmaz MERAL Kyzikos 2013 .................................................................................................191

Francesco DANDRIA Phrygia Hierapolisi (Pamukkale) 2013 Yl Kaz ve Restorasyon almalar ....203

Nurettin ZTRK, Berna KAVAZ Zeytinliada 2013 Kaz almalar ve Arkeopark Projesi ...................................223

Atilla ENGN, Engin ZGEN, Olcay ZENGN KOAN,Filiz AY AFAK, Aydoan BOZKURT Oylum Hyk, 2013 ........................................................................................235

Timothy MATNEY, John MACGINNIS, Dirk WICKE, Kemalettin KROLU Sixteenth Preliminary Report on Excavations at Ziyaret Tepe (Diyarbakr Province), 2013 Season ................................................................255

Hseyin Sabri ALANYALI Side 2013 Yl Kaz ve Aratrmalar .................................................................273

Numan TUNA, Nadire ATICI, lham SAKARYA, Elizabeth S. GREENE, Justin LEIDWANGER Burgaz (Palaia Knidos) 2013 Yl almalar ....................................................299

Gksel SAZCI Maydos Kilisetepe Hy Kazs 2013 Sezonu almalar .............................319

Halime HRYILMAZ, Derya YALIKLI Gkeada-Yenibademli Hyk 2013 Yl Kazlar .............................................335

Remzi YACI Soli / Pompeiopolis 2013 Kazlar ...................................................................351

Atila TRKER Devret Hyk 2013 Yl Kazs ve lk Sonular ..................................................363

Aye F. EROL Ordu li Fatsa lesi Cngrt Kayas Kazs 2013 ................................................383

Abuzer KIZIL, Taylan DOAN Euromos 2013 Yl almalar.........................................................................401

Emin YENER, Asl SARAOLU, Aynur CVELEK, Yaln GLN,Osman AYDIN, adiye ATICI, Mehmet Nuri TOKGZ 2013 Yl Tralleis Kazlar ................................................................................425

In YALINKAYA, Harun TAKIRAN, Metin KARTALKadriye ZELK, M. Beray KSEM, Gizem KARTALYavuz AYDIN, Murat KARAKO, Betl FINDIK, Eref ERBL 2013 Yl Karain Maaras Kazlar ..................................................................441

IX

Elif GEN, Birgl YILDIZ-KSE, aan KSE 2013 Yl Kuriki Hyk Kazs ..........................................................................459

engl Dilek FUL, Murat TEKN, Canan HANOLU,Emine Saka AKIN, Tekin SUSAM, Servet YAPRAK Sebastopolis Antik Kenti 2013 Yl Kaz almalar .........................................475

C. Brian ROSE Gordion 2013 .................................................................................................491

Recai KARAHAN, Mehmet KULAZ, Eylem GZEL Eski Ahlat ehri Kazs (2013) ..........................................................................499

Glgn KROLU, Filiz NANAN, Eda GNGR ALPER Sinop Balatlar Kilisesi Kazs 2012 ve 2013 Yl almalar ..............................511

M. SEYER und MITARBITER Limyra 2013 ..................................................................................................535

Harun TAKIRAN, M. Beray KSEM, Kadriye ZELK,Yavuz AYDIN, Eref ERBL 2013 Yl Suluin Maaras Kazs ......................................................................555

Turan EFE, Erkan FDAN, Deniz SARI, Murat TRKTEK Klloba Kazlar 2013 ....................................................................................573

zlem EVK, Osman VURUKAN Ulucak Hyk 2012-2013 Yl Kaz almalar ...............................................583

Armaan ERKANAL-KT, Nazl INARDALLI-KARAASLAN,Neyir KOLANKAYA-BOSTANCI Panaztepe 2013 Yl almalar .....................................................................601

Rana ZBAL, Fokke GERRITSEN, Mcella ERDALKIRAN, Hadi ZBAL 2013 Yl Barcn Hyk Kazlar .......................................................................615

Taner KORKUT Tlos 2013 Kaz Etkinlikleri .............................................................................631

X

1KeRKeNeS (SORgUN-YOzgAT)Kaz almalar 2013

Abdlkadir BARAN*Nil DRLK

Recep KENDRC

2013 yl Kerkenes kaz almalarna 23.08.2013 tarihinde balanlm ve

21.09.2013 tarihinde tamamlanmtr1. denek harcanmas konusunda yaa-nan skntlar ve gecikmelere ramen olduka verimli ve baarl bir alma

gerekletirilmitir.

Yozgat linin Sorgun lesine bal ahmuratl Kynn batsndaki

Kerkenes Danda yer alan ve antik ad henz net olarak bilinmedii iin

Kerkenes olarak anlan yerleim daha nce yrtlen kaz almalarnn so-nularna gre M.. 7. yy. sonlarnda kurulmutur. Byk olaslkla Phryg

kltrne sahip batdan g etmi bir topluluk tarafndan kurulmu olan

kentte tespit edilen graffiti ve yaztlar Phryg dilindedir2. Yerleimin adna ili-kin kesin bir veri olmamakla birlikte, burasnn Herodotos (I.76) tarafndan

bahsedilen Pteria olduu byk oranda kabul edilebilmektedir. Kentin M..

6. yy. ortalarnda byk bir yangn ile tahrip edilmi olduu ve yerleimin bu

evreden sonra nemini yitirdii belirtilmitir. Hellenistik ve Roma dnemle-

* Do. Dr. Abdlkadir BARAN, Mula Stk Koman niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji Blm, 48000 KtekliMula/TRKYE. baran@mu.edu.tr; nil_dirlik@hotmail.com; recep_kendirci@hotmail.com.

1 Yozgat Mzesinden Necip Becenenin elik ettii kaz almalarmza ekip yesi olarak arke-ologlar Nil Dirlik, Recep Kendirci, Orhan Kaya, rem zkarsl ve Sinan Paksoy ile konservatr Nevin Tekel ve arkeoloji blm rencileri Alican Doan, Grol Aytepe, Deniz Ba, Arda Kara, Tuba en, Mge zkan, Eyp Ekici, Bayram Yldz, Ozan nar, Abdulkadir Doan, Didem Ba ve Sezer Ylmaz katlmlardr.

2 Summers 2012, 162 vd.; Berndt-Ersz 2012, 33 vd.

2rinde kentin gneyindeki kk bir alanda yerleimin klerek devam etti-i, Bizans Dneminde ise akropol olarak kullanlm tepenin bir kale yaps

ile tahkim edilerek yerleimin bu alanda snrlandrlm olduu nerilmitir.

Anadoluda Klsik Dnem ncesine ait en byk kent olan yerleim en geni

yerinde 1,5 x 2,5 km. llere ulamaktadr. Olduka iyi korunmu durumda

gnmze ulam olan sur duvarlar kentin en etkileyici yapsn olutur-maktadr. Yzey aratrmalar srasnda yaklak 7 km. toplam uzunlua sa-hip sur duvarna ait 7 adet kap tespit edilmitir. Orijinalinde yaklak 7 metre

ykseklik ve 8 metre genilie sahip sur duvarndan nceki kaz almalarn-da Kapadokya Kaps ksmen kazlarak aa karlm ve restore edilmitir3.

19 kaz iisi, 5 arkeolog, 10 arkeoloji rencisi ve 1 konservatrden olu-an ekibimizle yrtlen 2013 yl almalarmzda Dou kap yaknndaki

sur duvar ve yap blou kazlarna devam edilmitir. Ayrca kentte geen

seneden hazrlatlan bilgilendirme ve ynlendirme tabelalar yerlerine diki-lerek gelen ziyaretilerin kente ulamnda ve kentin anlalabilirliinde ya-anan skntlar giderilmeye allmtr (Fig.1). Daha nceki yllarda kazlan

alanlarn ot temizlii yaplm, 2013 ylnda kazlan alanlarn tel rg ile ev-relenerek ksmi koruma altna alnmas salanmtr. 2013 ylnda Dou Sur

Duvarnda ve yaknndaki yap blounda 2012 ylnda balattmz kazlara

devam edilmitir (Fig. 2).

Dou Kap ve Sur Duvar Kaz almalar

Sur duvarnda gerekletirilen kazlarda geen yl TR 33 amas hari tm

alan geotekstil ile kapatlarak koruma tedbiri alnmt. Geen bir yllk sre-te kazlan alanlarda herhangi bir tahribat olmad ve alnan koruma tedbirle-rinin ve zellikle salamlatrlan duvarlarn kaz alanlarnn korunmasnda

etkili olduu grlmtr. Geotekstil zerine yaplan ta dolgu uygulamas

sonucunda ama zerlerinin bitkiler ile kaplanmas da byk oranda engel-lenmi ve temizlik iin ok fazla emek harcanmasna gerek kalmamtr. De-

3 Summers 2012, 168-171, Figs.5-7.

3neme amac ile st rtlmeyen kk bir blmde ise talar arasnda toprak

birikintilerinin oald ve bitki rtsnn younlat grlmtr. Kaz

almalarna geen yl sonlandrlan TR37-D amasnda balanm ve al-malar sonucunda TR39-A ile J amalar kazlm, J amas ile dou kap ara-snda kalan alann dknt talar temizlenmi, kule4 yaps ve dou kap

kulesinin cephesi aa karlmtr (Fig. 3-4).

lk olarak kazsna balanlan TR 37-D amasnda eimli sur duvarnn bir

blmnn tamamen tahribata urad grlmtr. Eimli sura ait olan

byk blok talar ise ykk alann tam nnde, surun korunan yksekliinin

2,60 m. altnda aa karlmtr. Eimli sura ait olan bu bloklarn hemen

gneyinde bir duvar srasna rastlanm ve d sur duvarna ksmen organik

olarak balanan bu duvarn savunma kulesinin kuzey duvar olduu anla-lmtr (Fig. 5). D sur duvar ile btnlk ierisinde olan kule duvarnn

st sralar sur duvar iine girmemektedir. Bu birleim alannda yer alan ta

yzeylerinde youn yank izleri grlr. Amann dier yerlerinde de ayn

seviyedeki kum katman siyahms bir renk almtr. Ayrca dou kapya

kadar birok alanda ayn duruma rastlanmas yangnn kk bir alanda ol-mayp geni bir alana yaylm olduunu gstermitir. ki duvarn birleim

yerinde duvar tekniinde de farkllk grlmektedir. D sur duvarnda, kule

duvarnn organik btnlk gsteren yerinde 6 sra tata derz aralar st ste

binmi, stndeki 5 srada ise derz aralar st ste binmeyerek talar birbirini

destekleyecek ekilde dzenlenmitir. Bu durum d sur duvarnn bu bl-mnn tamir grm olma olasln glendirmitir.

Dou-bat dorultulu I. Kule yapsnn i duvarlarnn eimli sur duvar

ile evrelendii, fakat kuzey-gney dorultulu eimli sur duvarna II. Kule-de grld zere dn yaparak balanmad ve dz ilerleyerek d sur

duvarna yapt aa kmtr. Eimli surun TR 37-D amas iinde kalan

kuzeye ve douya bakan yzlerinin ke oluturacak ekilde birlemek ye-

4 Henz sur duvarnn st blm ile bilgimiz bulunmad iin bur mu yoksa kule olarak m adlandrlabilecei net deildir. Bu nedenle, daha nceki almalarda kullanlan kule teriminin imdilik kullanlmaya devam edilmesi tercih edilmitir.

4rine kuleyi evreleyen eimli sur duvarnn kuzeye bakan yznn d sur

duvarna balanmas bu alanda sondaj almasn gerekli klmtr. Eimli

surun douya bakan yznn kuzeye bakan yzyle balantsn saptamak

amac ile oluturulan sondaj sonucunda hem kuzey hem de douya bakan

eimli sur duvar temellerinin kumluk taban zerine oturtulduu grlm-tr. Dere yata dolgusu zerine oturan temellerin birleimi tahrip sonucun-da yok olmutur (Fig. 5). ki ynl uzanan eimli sur duvar arasna temel-deki kum dolgu doldurulmutur. Bylece iki duvarn birbirine direk bask

uygulamasnn nne geilmesi amalanm olmaldr. Sondaj ukuru iinde

kesitte aknt ile olumu koyu siyah ve ak kahverengi mil dolgu 3 katman

hlinde grlmektedir. ki eimli sur duvar arasnda tampon olarak yerle-tirilen kum dolgu temelde 1 m. geniliinde iken yukarya doru daralmtr.

Bu alandan elde edilecek verilerin tamamlanmasndan sonra, i dolgunun

zamanla tahribat grmesinin nne gemek amac ile geotekstil rt zeri-ne aslndan farkl bir ekilde dzensiz talar ile set eklinde duvar rlerek

koruma tedbiri alnmtr.

Kulenin douya bakan n cephesinde de youn tahribat grlmektedir.

Bu alanda temelde sadece birka sra ta koruna gelmitir. dolguda ise kule-nin kuzeye ve douya bakan destek duvarlar korunmu, kulenin gney cep-hesi ise tamamen tahribata uramtr. TR 39-B amasnda kulenin dou des-tek duvar 4,80 m. izlenebilmitir. Devam eden kule destek duvar orijinal sur

dolgusunun iine girmektedir. Sur yapsnn genel dolgusu, byk talarn

zerinde kk talar ve onun zerinde de tekrar byk talar olmak zere

devam etmektedir. TR 39-B amasnda da izlenebilen bu dolgu duvar teknii,

kulenin dou destek duvar zerinde 30-40 cm. arasnda deien boyutlarda

kk ta dolgu ve bunun zerinde byk talarn yer aldn gstermitir.

I. Kulenin 10 m. gneyinde II. Kule aa kartlmtr. Bu iki kule arasnda

yani TR39 D-F amalar iinde kalan eimli sur duvar da byk lde tahri-bata uramtr (Fig. 6). Surun bu alannn yllar boyunca yry yolu olarak

kullanlmasnn yan sra kaz srasnda youn kum katmannn grlmesi bu

alandaki tahribata byk lde sel sularnn sebep olduunu gstermitir.

Akntnn gc d sur duvarnda da deformasyona yol amtr. D amas

5iinde yer alan d sur duvarnn 20-30 cm. kadar ime yaparak tehlike olu-turmasndan dolay tamir edilmitir. Kuleler asndan nemli bir bulgu TR

39 H ve F amalarnn birletii alanda grlmtr. kinci kulenin balad

bu alan ile TR 39-D amas arasnda eimli sur dn yapmaktadr. Eimli sur

duvarnn dn yapmaya balad ksmda eimli destek duvar d sur du-varna dayanmaktadr ve tam yksekliinde korunmutur. Eimli sur duva-rnn dayand tan, yani eimli surun son tann zerinde grlen d sur

duvarnn stte devam ettii grlmektedir. ki kuleyi evreleyen eimli sur

duvarlar karlatrldnda boylar hemen hemen ayndr. Tam korunmu

olan II. Kulenin boyu 11,50 m. iken gney kanad tahribat gren I. Kulenin

korunan boyu 9,50 m.dir. Bununla birlikte I. Kuleyi evreleyen eimli sur

duvarnn kuzey kanadnn kuzey-gney ynnde uzanan ana eimli sura

balants 3,70 m. iken ayn blmn uzunluu II. Kulede 3,80 m.dir. I. Ku-lenin gney kanad tahribat grm iken II. Kuleyi evreleyen eimli surun

gney kanadnn ana eimli surla balants 7 m.dir (Fig.3). Youn sel suyu

aknts ve zerinde yrnmesi sebebiyle tahribat grm I. Kule ile II. Kule

arasnn tahribat muhtemelen Antik Dnemde balamtr. TR 39-F ama-snda arazinin eiminden dolay oluturulan basamak alannda tabakalama

net olarak grlmtr (Fig. 6). En stte aralarnda boluklar olan irili-ufakl

talarn oluturduu dknt tabaka bulunmaktadr. Eimli sur nnde d-knt altnda 60 cm. kalnlnda olan kumlu ve akll aknt tabakas grl-mektedir. Bu tabaka iinde az miktarda kemik ve seramik ele geirilmitir.

Bu tabakann hemen altnda ise 40 cm. kalnlnda koyu renkli sert ve slak

orijinal tabaka topra yer almaktadr. Bu toprakta herhangi bir buluntu ele

geirilmemitir. Bu toprak iinde ve altnda sadece youn ta dknt yer

7 Drner, Asarlk Mevkiine gidemediini ama buraya komu Hacdr Mahallesi snrlarnda ka-yalk bir alan incelediini yazar. Burada kayaln omphalos eklinde ilendiinden ve alt ile st ksmlarnda profilli yivsiz stun ve stun paralar grdnden bahseder. Ona gre buras nekropolden ok bir kutsal alan olmaldr: Drner 1952, s. 36.

8 Bunlardan ikisi, Drner tarafndan daha nce grlmtr: Drner 1952, s. 53, 54, Kat.no 135, 136.

9 Drner, Elemen ve Gney kyleri camilerinin cephelerindeki Hristiyanlk Dnemi devirme bloklarn benzerlikleri nedeniyle yaknlarda bulunan ayn kiliseden alnm olabileceklerinden bahseder: Drner 1952, s. 36.

6almaktadr. Bu dknt talarn kaldrlmas ile TR 39-F amas iindeki ykk

blmn temelinde TR 39-D amasna yani kuzeye doru birka sra eimli

sur duvarna ait temel blou ele geirilmitir. Eimli sur duvarnn dnn

ksmen gsteren bu bloklar TR 39-D amasnda I. Kulenin sonundaki birka

bloa doru ksmen eimli bir hat oluturmutur. Fakat bu durum alann ar

tahribatndan dolay net olarak anlalmad iin sadece i dolguyu korumak

iin tamirat yoluna gidilmitir.

TR 39-D iindeki kule bitimiyle TR 39-F amasndaki ykk eimli sur du-var arasnda kalan eimli sur kesitinde kurun aplikeli bir seramik paras

ele geirilmitir (Fig. 7). Seramik zerindeki yuvarlak bir delii kapatan kur-un kabn tamirat grm olduuna iaret etmektedir. TR 39-F amas ve TR

39-D amas bitiminde kesit dzenlemesi yaplm ve eimli surun tamamen

yok olduu bu alann i dolgusu zerine geotekstil rtlerek duvarn orijinal

tekniinden farkl olan bir duvar ile desteklenmitir (Fig. 6). Bu destek duva-rnn yaplmas ile i sur duvarn destekleyen dolgunun kaymas ve bylece

sur duvarnn yklmasnn nne geilmesi amalanmtr. Bu alann yan

sra I. Kulenin zeri de geotekstil rtlerek irili ufakl talarla kaplanmtr.

Tam korunmu hliyle 11,50 m. uzunlua sahip olan II. Kulenin kuzey

cephesi 2,40 m, gney cephesi ise 1,30 m. derinliinde kazlarak aa karl-mtr. kinci kulenin i temizliinde birinci kuledeki gibi eimli sur duvar

iindeki i sur duvarlar ksmen aa kmtr. Kulenin kuzey cephesinde

eimli sur duvar dn yaparak ilerlemesine karn gney cephede kuleyi

evreleyen eimli sur duvar kuzey gney dorultulu eimli sur duvarna ya-pmtr. Bu birleim noktasnda sadece tek bir ta organik balant yaparken

dier talar kuzey-gney dorultulu eimli sur duvar ile pmektedir. II.

Kulenin de i dolgusu I. Kulede yapld gibi geotekstil rtldkten sonra

kapatlmtr.

II. Kulenin gney bitiminden 11,5 m. gneye yani Dou Kapya doru

ilerlendiinde III. Kuleye ulalmtr. III. Kule dier iki kuleye gre daha k-ktr. Dier kuleler 10 ve 12 m. aras genilie sahip iken bu kulenin cephe

genilii stte 6 m.dir (Fig. 3-4). III. Kulenin 10 m. dousunda Dou Kapnn

7kuzey kanadnn aa kmas, III. Kulenin Dou Kapya doru ynlendi-rildiini gstermektedir. II. Kulede bu durumun aksine gney cephe kuzey

cepheden daha uzun yaplm ve bylece kulenin yn I. Kuleyle ayn tarafa

yani saldrnn gelebilecei vadiye doru ynlendirilmitir (Fig. 3). Fakat III.

Kulede bu durum farkllk gstererek gney cephe dar yaplm bylece III.

Kulenin yn vadiye deil kapya ynelmi yani kapya yaplacak saldrlar-da buray korumak iin tasarlanmtr. Zamann kstl olmasndan dolay III.

Kulenin i dolgusu kazlmamtr. nc kuleden sonra eimli surun dou

kapya doru 2,20 m.lik ksm alm, fakat bu alann tahribat grm olma-sndan dolay daha fazla takip edilememitir.

Dou Kap mevkiinde kuzey cephenin n alm ve duvar hattnn yo-un tahribata urad grlmtr. ne doru kayan duvar talar yerlerine

oturtulmutur. Kap kulesinin i desteine ait olan ve dou-bat dorultulu

uzanan duvarn hemen kuzeyinde yine dou-bat dorultulu 9,50 m. uza-nan d sur duvarnn devam aa kmtr. Bu duvar kuzey-gney ynl

ana d sur duvar ile organik bir btnlk gstermeksizin dz bir ekilde

yapmaktadr (Fig. 3). ki duvarn batda, d sura baland ksmlarnda

aralarndaki uzaklk 2,60-1,80 m. iken sona doru neredeyse birlemitir. Bu

iki duvarn gneye doru dnleri ya da eimli sur duvarnn bu iki duvar

nasl evreledii henz netlik kazanmamtr. nemli bir bulgu da dou kap-nn gneyinde batya doru ilerleyen sur zerinde grlmtr. Burada 100 x

40 cm. ile 110 x 40 cm. ebadnda st ste binmi iki byk blok grlmtr.

Bu iki bloun i sur duvarna bitiik olmasndan dolay n kazlm ve ayn

tarzda iki blok daha aa kmtr. Bu da sur zerine kan i sur duvarnn

tam zikzak yapt alanda bir merdiven olduunu gstermitir. Bu durum

kent suru zerinde de birok yerde sur zerine k ve inii salayan merdi-venlerin olduuna iaret etmektedir.

Sur yapsnn eimli duvar ve kulelerinin yan sra, i sur duvar ve i-

d sur duvar dolgusu kazlarnda da nemli bulgular elde edilmitir (Fig.

3-4). ncelikle sur duvarnn i duvar kesitinin evresinde yrtlen kaz a-lmasnda, TR39 A amasnn ierisinde dolgu malzemesi kaldrlarak sur

8duvarnn i cephesinin duvar rgs aa karlmtr. TR 39-A amasnda

aa karlan i sur duvar, kuzeyden devam eden sur duvaryla tam bir

btnlk gstermektedir. Yzeyden itibaren yaklak 60 cm. derinlikte dolgu

ve molozlar temizlenmi ve surun i duvar rgsne ait olabilecek talar tes-pit edilmitir. Surun i dolgusunda ise yzey temizlii yaplarak i kesitteki

blmlendirme ve dolgu destek duvarlar daha belirgin hle getirilmitir. TR

39-A amasnn kuzey snr zerinde zikzak yapan yani batya doru knt

yapan i sur duvarnn balantsn anlamak zere yaplan sondaj almasn-da 1,80 m. derine inilmi ve i sur duvar hattnn arasnn dz duvar olarak

kapatlmas ile birbirine baland anlalmtr (Fig. 3). TR 39-A ve TR 39-C

amalarnn kesiim noktasnda ke yapan i sur duvarnn talar tahribat

sonucu ne doru yatt iin burada da tamirat yaplmtr. Batya doru 2,40

m. knt yapan i sur duvarnn tam dn yapt alanda organik btnlk

gzlenmitir. Ayn zamanda TR 39-C amasnda surun inas srasnda du-varlarn blmler hlinde eklenerek yapldna iaret eden surun i kesitine

ait kafes-hcre sistemini gsteren i dolgu destek duvarlar tespit edilmitir.

Ayn alanda surun i duvar cephesinden itibaren grlen, surun savunma sis-temiyle balantl olabilecek meknlarn varlna iaret eden duvar kesitleri

yzeyde belirlenmitir. TR 39-C amasnda d cephe bloklarnn yzeyleri

daha dz ve yass formda olup surun i dolgusundaki dolgu malzemelerin-den belirgin biimde ayrt edilebilmektedir. Poligonal duvar tekniindeki ke-sitte, sonradan olas ekleme ya da iilik hatasnn yapldn akla getiren,

duvar cephesindeki dier talarla tam oturmayan ya da tam bir rg olutur-mayan, ayn srada st ste binmi derz aralar bulunmaktadr.

TR 39C amasnda, sur duvarnn i kesitindeki moloz talardan ve top-raktan oluan dolgu malzemesini desteklemek iin yaplan yaklak 4,40 m.

uzunluundaki dolgu destek duvarnn yaklak 40 cm. kadar altnda daha

dz grnml bir zemin izlenmektedir. Surun i kesitindeki bu destek du-varlar, keli duvar hatlarna sahiptir ve TR 39 C amasnda iri ve yass ta-lardan oluan destek duvarna bal olan daha ince kesitli destek duvarlar

bulunmaktadr. Surun inas srasnda dolguyu oluturan toprak ve moloz

talarn, destek duvarlarnn i ksmna katmanlar hlinde doldurularak ze-

9minlerinin dzletirildii ve bu dolgu tekniinin tekrarland anlalmtr.

TR 39E amasndan gney ynne doru arazi yksekliinin artmas, bu

kesitin iindeki destek duvarlaryla teraslama yaplarak i dolgunun yapda

yaratt basncn dengelenmesini muhtemelen zorunlu klmtr. TR 39-G a-masndaki d sur duvar hattnn gme tehlikesi ile kar karya olmasn-dan dolay sur iinin bu blmnde yer alan dknt boaltlmtr. Basknn

azaltlmasndan sonra i surun n ksm kazlarak TR 39-G amasnn kuzey

snrnda 1 m. gneyde balayan i sur duvarnn douya doru girinti yaptk-tan sonra gneye doru ilerledii grlmtr. Buna gre TR 39-G amasnn

kuzey snrndan 1 m. gneye ilerlendiinde i sur duvar hatt balar. Bu hat-tn 0.70 m. altnda tekrar devam eden i sur duvar hatt 2.50 m. gneye ilerler

ve douya doru 1.20 m. girinti yaptktan sonra i sur duvarnn dier hattna

balanmtr. Organik olmayan iki duvarn balant yerinin 1.40 m. zerinde,

kuzey-gney dorultusunda 1,30 m. ilerleyen yangn katman grlmektedir.

Yanm ahap kalntlarnn grld bu alann altnda ve stnde ksmen

daha byk talar olup bu alanda daha kk talar yer almaktadr. Bu da

sur duvarnn bu hattnda duvar arasnda seviyeyi dzlemek iin ahap hatl

kullanlm olabileceine iaret etmektedir. Alann kazlmasndan sonra i sur

duvarnn tehlike arz eden ykk blm 1.40 m. ykseltilerek ahap yan-nn olduu seviyeye kadar tamir edilmitir.

TR 39-J ile dou kap arasnda kalan blmde i surun yama boyunca

hattnn aa karlmas iin zerindeki moloz dolgu kaldrlmtr. Sadece

dknt talarn kaldrlmas ile i sur duvarnn Dou Kapya kadar olan

blm yer yer aa kmtr. TR 39-J amas ile nc kule arasnda kalan

alanda i ve d sur duvarlar iinde dikine hatlar eklinde destek duvarlar-nn yapld grlmtr. TR 39-G ve J amalarndaki gibi i ve d sur ara-sna atlan bu dikine hatlar yama boyunca sregelen basky hafifletmitir.

Kaz almasnn bitirilmesinden sonra koruma tedbirleri kapsamnda

Kule 1 ve 2nin temizlenen i dolgusunun korunmas amacyla geotekstil ze-rine ta dolgu yaplm aa karlan tm sur evresi tel rg ile kapatlm-tr (Fig. 8). Bir nceki sene biten alandan dou kapy evirebilecek ekilde

10

dikilen tel rg direklerinin tabanlar ta ile desteklenip imento ile salam-latrlmtr. Topraa mdahle edilmeden yaplan imentolama ilemi her-hangi bir tahribata yol amadan istenildiinde moloz talarn sklmesiyle

temizlenebilmektedir.

Yap Blou Kazs

2012 kaz sezonunda ksmen kazlan Dou Kapnn 100 m. gneydou-sundaki TR38 olarak isimlendirilen alann almalarna 2013 yl kaz sezo-nunda devam edilmitir (Fig. 2, 9). Ortalama bir aylk alma dnemi ieri-sinde TR38 amasnda (A-B-C-D-E-F-G-H-I-J-K-L-M) 5x5 metrelik 13 amada

almalar gerekletirilmitir (Fig. 9). Alanda ncelikle ot temizlii yaplm

ve yzeyde izlenebilen duvar sralar boyunca amalar oluturulmutur. TR

38-A olarak isimlendirilen amann gneydou cephesinde 11,75 m. takip

edilen duvar sras boyunca B, C, D, E, F amalar yerletirilmitir. 5x5 m.

llerinde hazrlanan amalardan ncelikle TR 38-B olarak isimlendirilen

amada almalara balanmtr. Kaz esnasnda alan arazi eimine uygun

olarak kazlmtr. Bylece hem seviye dzenlemesi gerekletirilmi hem de

oluabilecek toprak erozyonun nne geilmitir. TR38-B amas ierisinde

11.75 cm. uzunluundaki gneydou duvarnn dou kesi tespit edilmitir

(Fig. 9). Yaplan kaz almalar sonucunda keyi oluturan talarn arazi

eiminden kaynakl olarak youn deformasyona urad ve talarn bat-do-u dorultusunda yaklak 50 cm. kayd saptanmtr. Bu deformasyonun

giderilebilmesi ve gelecek dnemlerde daha byk bir tahribata uramasn

engellemek amacyla kayan talar yerlerine oturtulmutur. Kaz almalar

esnasnda amada az sayda gnlk kullanm kap paralar ve bir adet ivi

paras bulunmutur. Alan ierisinde gerekletirilen lm almalarnda

balangta 11,75 m. olarak llen gneydou duvarnn ot temizlii ve atk

talarn kaldrlmas sonucunda 23 m. uzunluunda olduu anlalmtr.

TR38-B amasnn devamnda alm olan TR38-C amasnn kazlar sra-snda gneydou duvarna paralel uzanan dou-gney dorultusunda 1,75

m. geniliinde ve 3,15 m. uzunluunda d cephesi byk dzensiz boyut-

11

lardaki talardan, i dolgusu ise kk irili ufakl talardan oluturulmu bir

duvar ortaya karlmtr (Fig. 9). Duvarn gneydou duvar ile herhangi

bir organik balants bulunmamaktadr. Ayrca eklenti gibi yaplan duvar

gneydou duvarndan olduka kalndr. Bu durum gz nne alndnda

yapnn gneydou duvarn da kullanarak fakl bir mekn oluturduu anla-lmtr. Bylece hem mal adan hem de i gc asndan tasarruf edildii

karm yaplabilir. Ortalama 40 cm. derinliinde topran kazld amada

youn seramik paralar ve kemik paralarnn yan sra metal iviler ve ah-ap aplikesi olarak kullanlm metal bir tutamak bulunmutur. Gneydou

duvarnn devamnda TR38-D amas ierisinde duvarn dibinde 20-25 cm.

derinliinde paralar hlinde byk bir kaba ait seramik paralar bulunmu-tur (Fig. 10). Kabn hemen 10 cm. dousunda 10-15 cm. geniliinde yank

izine rastlanm ve ayrca ayn alanda sktrlm kil paralar gzlenmitir.

Bu alanda rastlanan sktrlm kil izlerine amann kuzeybat kesiminde de

rastlanmtr. Gneydou duvarnn 16. metreden sonra 1,20 m. knt ya-pp ke oluturarak 7 m. daha devam ettii saptanmtr. Ancak ke olu-turan 1,20 m.lik duvar etrafnda kazlar tamamlandnda bu duvarn farkl

bir mekna ait olduu anlalmtr. Ayrca 16 m.lik 1. mekn duvarnn da

kuzeybatya doru dn yapt grlmtr. 1. mekn duvarnn tam ke

yapt alanda depo kab olarak kullanld dnlen iki farkl kaba ait b-yk seramik paralar ve duvar oluturan talar arasnda duvar ta olarak

kullanlm iki ezme ta bulunmutur. Seramiklerin evresinde yank izleri

ve sktrlm kil paralar da gzlenmitir. Ele geirilen buluntular nda

duvar seviyesinden 25-30 cm. aada olan bu alann mutfak olarak kulla-nld dnlmtr. Alann devamnda kuzeybat ynne doru devam

eden ke duvarnn hemen bitiminde dknt talarn kaldrlmas ve 20-25

cm. derinlikte topran kazlmasyla birlikte 137,935 kodunda ta tabana rast-lanmtr (Fig. 9). Gneydou duvarnn dnnn bulunmasyla birlikte

balangta 23 m.lik tek bir yapya ait olduu dnlen duvarnn aslnda

iki farkl yapya ait olduu anlalmtr. 1. yap 16 m. uzunluunda 2. yap ise

7 m. uzunluundadr. Yaplan almalar sonucunda ama ierisinde TR38-C

amasnda da gzlemlenen 2. yap duvarna paralel olarak ina edilmi farkl

12

bir mekna ait bir duvar eklentisine rastlanmtr. U formunda ina edilmi

olan meknn bat kesinde yanm taban olabilecek yank izlerine rastlan-mtr. Bu yank tabakann 40 cm. dousunda in situ durumunda yonca azl

bir kaba ait paralar bulunmutur (Fig. 11). TR38-E amasnn devamnda 5x5

m. ebadnda TR38-F amas oluturulmu ve bu amada 7 m.lik 2. yap duva-rnn kesine ulalmtr (Fig. 9, 12). Ancak gneydou duvarnn kuzeyba-t ynne doru ynlendirilmi ke duvarnn gneydouya doru devam

ettii de grlmtr. Ayrca bu alan ierisinde de yapnn st rtsne ait

metal buluntulara ulalmtr.

Gneydou duvarnn kuzeybat cephesine ulaabilmek iin kuzeybat

ynnde almalara devam edilmitir. lm almalarnda ve takip edile-bilen ta sralarndan yola klarak 23 m.lik bir duvar da kuzeybat alannda

tespit edilmitir. Tespit edilen bu duvar hatt boyunca TR38 G, H, I, J, K a-malar oluturulmutur (Fig. 9). almalar sonucunda 4 sra yksekliinde

duvar cephesi almtr. Bylelikle yapnn tabanna kadar inilmedii halde

55-60 cm.lik duvarn korunduu da tespit edilmitir. Bununla birlikte duvar

geniliinin TR38-C amasndaki eklenti duvarla ayn llerde olduu tespit

edilmitir. Buna gre 1. yap duvarna eklenti olarak yaplm olan duvarn

kuzeybat cephesindeki bu duvarla ilikili olduu anlalmtr. Amada yo-un seramik ve kemik paralar bulunmutur. Kemik paralarnn arasnda

insana ait paralar da yer almaktadr; ancak herhangi bir mezar yaps tespit

edilmedii ve kemikler de yzeyin hemen altnda ele geirildii iin zaman

ierisinde topraa karm olabilecekleri kabul edilmitir. TR 38-G amas-nn hemen devamnda oluturulmu olan TR38-H amasnn kaz alma-larnda kuzeydou duvarnn dn yapt duvara ulalmtr. Yapnn n

cephesinde ve dn ksmnda duvar talarnn arazi eimi ve yamur sular

nedeniyle yaklak 15 cm. aa kayd tespit edilmitir. Ayrca bu amada

olaslkla yamur sularnn biriktirmesinden kaynaklanan yumuak formlu

bir toprak yaps hkimdir. TR 38-H amas ile TR 38- I amasnn birletii

noktada genilii 1. yap duvarndan daha dar olan bir dier duvarn varl

anlalmtr (Fig. 9). Bu iki duvar arasnda organik bir ba tespit edilmitir.

1. yap duvarnn genilii 170-180 cm.dir. 2. yap duvar ise ortalama 90 cm.

13

ile 95 cm. arasnda deien geniliklerdedir. D cepheleri byk talardan i

dolgusu ise kk talardan oluturulmu 2. yap duvar TR 38 C, D, E ve F

amalarnda ortaya karlm olan gneydou duvaryla ayn zellikler gs-termektedir.

1. yapnn ke duvarnn batsnda TR38-E amasndaki gibi ta taba-na rastlanmtr (Fig. 13). TR 38-I amasnda yer alan ikinci ta taban TR

38-Edeki gibi bir mekn duvarnn nnde yer almaktadr. Mekn duvarnn

hemen dibinde balayan ta taban olaslkla iki mekn arasndaki ta zemini

doldurmak iin ina edilmitir. TR 38-Ida da ta tabann kuzeyinde, kuzey-dou duvaryla birleen dikdrtgen formlu bir mekn tespit edilmitir ve bu

gr desteklemektedir. almalarn devamnda ise 2. bir mekn daha or-taya karlmtr. TR38-J amasnda yer alan 2. mekn da TR38-I amasnda-ki gibi dikdrtgen eklindedir. ki mekn birbirinden 1 m. geniliinde bir

duvar ayrmaktadr. Meknlarn d cepheleri ise kuzeydou duvar ile sa-lanmaktadr. ki meknn da i ksmlarnda kerpi kalntlar bulunmutur.

TR38-Ida yer alan 1. mekn 2,90 x 1,20 m. llerindedir. Meknlarn boyut-lar gz nne alndnda meknlarn depo olarak kullanld anlalmakta-dr. Mekn ierisinde bulunan kerpi kalntlar da olaslkla ta temel zerine

kerpi eklinde ina edilen yapnn st ksmna aittir. TR38-J amasnda yer

alan 2. mekn ise 3,80 x 1,10 m. lsndedir. 2. meknda 21x17 cm.lik alanda

at kaplamas olabilecek kerpi iyi bir ekilde gzlenebilmektedir. Bununla

beraber amalarda Phryg Dnemine tarihlendirilen boyal seramik paralar

da bulunmutur. Paralarn zerinde yarm spiral, kafes ve zikzak motifleri

bulunmaktadr (Fig. 14)

TR38-G amasnn kuzeydousunda zemin dzenlemesi yapabilmek iin

almalar gerekletirilmitir. almalar sonucunda bu alanda bir yrme

zemini oluturulmutur. Bylece kuzeydou duvar zerinde arazi eimin-den kaynaklanabilecek deformasyonun nne geilmitir. Bu alanda olutu-rulan TR38-K amas ierisinde ise az sayda seramik parasna ulalmtr.

Son olarak TR38-D ve E amalarnn gneybatsna TR38-L ve m. amalar

almtr. D ve E amalarnda tespit edilen ta taban ve kerpi tabanlarn de-

14

vamna ulalmak amacyla allan alann dzensiz eimler gsterdii tespit

edilmitir. 25-30 cm. derinliinde toprak kazldktan sonra alandaki alma-lar sonlandrlmtr.

Kaz almalar sonrasnda koruma tedbirleri kapsamnda alanda atk

toprak ve talardan bir set oluturulmutur. Arazinin eiminden dolay a-mann dousunda oluturulan setin bu alandan gelebilecek yamur sularn

engellemesi ngrlmtr. Yaplan almalar esnasnda duvarlarda arazi

eiminden kaynaklanan kaymalar tespit edilmitir. Bu kaymalarn gideril-mesi ve daha sonraki dnemlerde oluabilecek youn deformasyonun nne

geebilmesi iin talar yerlerine yerletirilmitir. Son olarak ortaya karlan

duvarlarn st geotekstille kapatlarak stlerine ta sralar dizilmi ve ala-nn evresi tel rg ile evrilerek koruma altna alnmtr (Fig. 15). Yaplan

tm bu almalar sonucunda TR38 alan ierisinde birok mekna sahip bir

yap kompleksinin olduu anlalmtr. Daha nceki jeofizik aratrmalarn

sonucuna gre kentte tespit edilen 757 adet yap bloundan birisi olan yap-nn dou kapya olan mesafesi de gz nnde bulundurulduunda gnlk

hayatn srdrld meknlar olarak ina edilmi olmas olasdr. Ayrca

yap kompleksi ierisinde karmza kan depo alanlar ve bu alanlardaki

kerpi kalntlarn varl ile de yapnn st yaps hakknda fikir sahibi olun-maktadr. Henz kazs tamamlanmayan alann sonraki dnemlerde yapla-cak almalarla ilevinin tam olarak anlalmas amalanmaktadr.

Kaynaka

BERNDT-Ersz 2012: S. Berndt-Ersz, Frig Krall, Kkenleri ve Politik Ge-liimi (T. Sivas, H. Sivas, eds.) Frigler, Midasn lkesinde Antlarn Glge-sinde, stanbul 2012.

SUMMERS 2012: G. Summers & F. Summers, Kerkenes Da (T. Sivas, H.

Sivas, eds.) Frigler, Midasn lkesinde Antlarn Glgesinde, stanbul 2012.

15Fig. 2: Kerkenes, plan.

Fig. 1: Kentin doudaki giri ksmna yerletirilen ren yeri bilgi-lendirme levhalar.

16

Fig. 3: Kerkenes sur kazs, plan ve cephe izimleri.

Fig. 4: Sur kazs, genel grnm.

17

Fig. 5: Kule I ile eimli destek duvar birleim alan.

Fig. 7: Bronz eklentili seramik paras.

Fig. 6: Kule II ile III arasndaki alan.

18

Fig. 8: 2013 yl sonunda sur duvar kazs, genel.

Fig. 9: Yap blou kazs, plan.

19

Fig. 10-11: Yap blou kazs, seramik buluntular.

Fig. 12: Yap blou kazs, F amas.

Fig. 13: Yap blou kazs, I amas.

20

Fig. 14: Yap blou kazs, seramik buluntu.

Fig. 15: Yap blou kazs, koruma tedbirleri.

21

lSU BaraJ - SalaT TEPE 2013 KazS

A. Tuba KSE*Ahmet GRM

Tatsundo KOIZUMIzcan MEK

Diyarbakr li Bismil lesine bal Yukar Salat Beldesi snrlar ierisinde

yer alan Salat Tepede kurtarma kazlar, Ilsu Baraj ve HES projesi etkileim

alannda kalan kltr varlklarnn belgelenmesi ve kurtarlmasna ynelik

proje kapsamnda yrtlmtr1.

GNEY YAMA AMALARI

Erken Ubeyd dneminin erken evresinden Ge Kalkolitik Dnem sonuna

kadar geen srece ilikin tabakalar gney yamata I12, H12, G12, F12 ama-larnda aa kmtr.

* Prof. Dr. A. Tuba KSE, Kocaeli niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm, Ko-caeli/TRKYE. tubaokse@yahoo.com;

r. Gr. Ahmet GRM, Mustafa Kemal niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm, Antakya-Hatay/TRKYE. ahmetgormus@yahoo.de;

Dr. Tatsundo KOIZUMI, Wasada niversitesi Arkeoloji Blm, Tokyo/JAPONYA. tatsundo.k@nifty.com;

zcan MEK, Diyarbakr Mze Mdr vekili, halen stanbul Arkeoloji Mzeleri. Diyarba-kr/TRKYE.

1 Kaz almalar, Diyarbakr Mze Mdrl bakanlnda Kocaeli niversitesi retim yesi Prof. Dr. A. Tuba ksenin bilimsel sorumluluunda yrtlm, tepe amalar Mustafa Kemal niversitesi retim grevlisi Ahmet Grm, gney yama amalar Wasada niver-sitesinden Dr. Tatsundo Koizumi tarafndan ynetilmitir. Kazya Mustafa Kemal niversitesi yksek lisans rencisi Recep akr ve Bern niversitesi doktora rencisi Deniz Yain Mei-er, Arkeologlar brahim Tayfur Akar, Sadi Canbolat, Ahmet Korkun, akir Can, Ecem afak Koko, Gizem arpar ve Yasin Gne katlmtr. Ekipte yer alan lisans rencileri Kocaeli niversitesinden Aydn Emanet, lyas etinkaya, Kbra Altn, zlem Heper, Hilal enay Ta-pan, znur Kizir, Deniz Doan, Nida Ata, Remzi Ege Ersz, Mustafa Kemal niversitesinden brahim Serkan Trk, Batman niversitesinden Tuba Uluyer, Harran niversitesinden Meh-met Bulut, Dicle niversitesinden Nevroz Erkutan olumutur. Kazda Diyarbakr Mzesini Arkeolog Emrah Bykta, Murat Akta ve Mehmet Eneze temsil etmitir.

22

Erken Ubeyd Dnemi Erken Evre

Bu dnemde kullanlan yaplar F 12 amasnda aa kmtr (Resim: 1).

nceki yllarda F 12 Amasnn bat yarsnda aa kan zgara planl yap,

altndaki duvara (F12/045/D) daha ge bir evrede eklenmi olup, Ortaada

zerine tandrlar ina edilmitir. F12/050/Mekn dolgusunda hayvan kemi-inden retilmi ve ince iilikle ylan biiminde retilmi amulet ve ok sa-yda in situ kap ile dolgunun iki yannda, az kenar zerinde duran birer

mlekik (Resim: 2) bulunmutur. Taban zerinde ele geirilen araklar ve

perdah talar, ev ekonomisine ilikin buluntular olarak deerlendirilmitir.

Ge Ubeyd Dnemi Ge Evre

Bu dneme tarihlenen yaplar, H-G 12 amalarnda aa kmtr. H 12

Amasnda bir yapnn taban zerinde in situ bulunan gvdesi delikli kap,

krlm bir mlek boynundan oluan kaide zerine yerletirilmitir. Taban

zerinde ayrca bir obsidyen bak paras ile bazalt tme ta bulunmu-tur. Amann bat kesiminde bulunan blml (tripartite) konutun (Resim:

3) bat yzne alm kerpi mezardaki (H12/095/G) bebek iskeletinin ya-nnda herhangi bir mezar eyasna rastlanmamtr.

G 12 amasnda aa kan yapnn plan blml mimar emasna

gre dzensizdir (Resim: 4). Meknlar birbirinden ayran kerpi duvarlarda

belirlenen kap aklklar, yapnn kullanm srasnda kapatlmtr. Yapda

zerinde gz motifleri izili kap paralar ile zerinde kazma a taramalar

bulunan bir kireta damga mhr ele geirilmitir.

Ge Kalkolitik Dnem Erken Evre Tabakalar

I 12 Amasnda geen yl kazlan ve maruz kald s nedeniyle portaka-lms krmz renk alm I12/100/Taban I12/104/F kodlu frna kadar uzan-maktadr. zerinde gri perdahl kap paralar bulunana tabann zerindeki

dolguda 10-20 yalarnda bireye ait iskelet aa karlmtr (Resim: 5). ske-

23

letin yz sola dnk, kollar gvdenin altnda kalm biimde karn zerine

yat ile ensesi zerinde bulunan byk boyutlu tan enseyi ezmi olmas,

bireyin yknt altnda kalarak ldn dndrmektedir.

I12/100/Taban altnda aa karlan daha erken tabaka, bir dizi meknn

nnde, aty tayan direklerin yuvalar olabilecek bir dizi ukur ile tem-sil edilmektedir. ukurlardan birinde granit bileme ta, I12/122/Meknn

tabannda Kenan tipi akmakta dilgi ile iki tme ta paras, meknn

besin hazrlamada kullanlm olabileceini dndrmektedir. I12/127/

Mekn gneyindeki, kubbesi kil bloklarla ina edilmi frnn (I12/128/F) i

yzeyinin ald krmzms renk, yiyecek piirmeye uygun ykseklikte s

rettiini2, kuzeybatsnda bulunan kireta tme ta da bu alann besin

hazrlamada kullanldn gstermitir.

Kalkolitik Dnem Kltr Katlarnn Amalar Gre Konumu

Dnem Evre I12 Amas H12 Amas G12 Amas F12 Amas

Ge Kalkolitik

GeSeramik Atlyesi

Erken Atlyeler

Ge UbeydGe

Yap Kompleksi

ErkenDzensiz plan

Erken Ubeyd

Ge Izgara plan

Erken Drtgen plan

TEPE ZER AMALARI

Erken Tun a I-II tabakalar tepe zerinde J-K 12, Erken Tun a IV

tabakalar K-L 11-12 amalarnda aa kmtr.

2 nceki yllarda kazlan ve seramik piirmede kullanld anlalan I12/020/F kodlu seramik frnnn yeile dnk crufla kapl yzey grnmnn aksine bu frn, sadece krmz renk almas nedeniyle endstriyel amal yksek s reten frnlardan olmad anlalmtr.

24

Erken Tun a I-IIA

Kalkolitik Dnem hyndeki yerleim dizisi kesintisiz olarak Erken

Tun ann ilk evrelerinde de srmtr. Ge Kalkolitik yaplarla benze-ri mimar zellikler gsteren yaplar K12 amasnda en derinde belirlenen

mimarye ait iki duvar ile temsil edilmitir. Bu yaplara ait balk dolgularda

ele geirilen tezgh arlklar ve piirme kab paralar, evsel kullanma ta-nklk etmektedir. Bu mimar unsurlarn ok sayda ukur tarafndan bozul-mas, bu yerleimin terk edilmesinden sonra, tepeye ok sayda tahl depola-ma ukurunun aldn gstermitir. ukurlarda tezgh arlklar ve ezgi

talar bulunmutur. Kll balk dolgunun L 12 Amasnda 50 cm. derinde,

J 12 amasnda bu tabakalarn yaklak 65 cm. derinde bulunmas, bu dnem-de K 12 Amasnn hyn tepesini oluturduunu gstermitir.

J 12 Amasnda birbiri zerine ina edilmi meknlar eitli mimar taba-kalara aittir. Kazlan en derindeki mimar, yan yana dizilmi drtgen biimli

mekndan olumutur. Tabanlar zerinde, dibi akl talaryla denmi

dairesel ocaklar ile kelerinde yar dairesel depolama birimleri bulunan bu

meknlarda tme talar, havan elleri bulunmutur. st evreye ait ta te-mellerin altnda yerletirilmi halde bulunan alt akmakta ok ucu (Resim: 6),

M.. 3. binyl boyunca kullanlan kanatl ve sap dilli biimlerden olumutur.

Tabaka 7 kaplarnn byk blmn Ge Kalkolitik Dnemden bilinen

el yapm kaplar olutururken, J 12 amasnn en st seviyesindeki dolguda,

dz yzeyli Ninive-V (proto Ninive)3 kaplarna da rastlanmtr. Bu kaplar

ok ince cidarl, ark yapm, sert pimi, bej-ak kzl kahverengi hamurlar-dan olumaktadr. ki farkl seramik grubunun birlikte bulunmas nedeniyle

bu yaplar M.. 3100 ve2900 arasnda (Ge Kalkolitik-Erken Tun geii/ET

IA/Erken Cezire 0) kullanlmtr. Bu tabakalarn kullanm, Ninive-V erken

evresine ait boyal ve kazma bezemeli kap paralar ile tek tk yeil ve kr-mz metalik seramik paralarnn varlna gre M.. 2900 ve 2750 arasnda

(ET IB-IIA/Erken Cezire 1) srmtr.

3 Rova, E. 2011. Ceramic. M. Lebeau (ed.) Jezirah. Associated Regional Chronologies for the Ancient Near East and the Eastern Mediterranean I. Turnhout, Brepols, 52-56.

25

Yerleimsiz Dnem

Tepe zerinde yer alan tabaka 7-8 yaplar genel olarak kll bir dolgu ile

kaplanmtr. Kll dolguya ok sayda ukur kazlm, tabaka 6 yaplar da

bu dolgu zerine ina edilmitir. Buna gre tepe zeri, Erken Tun a IIB-

III evrelerinde yerleim alan olarak kullanlmamtr.

Erken Tun a IVA Ge Akkad Dnemi

Salat Tepe Ge Akkad Dneminde (M.. 2400-2200) tekrar iskn edilmi-tir. K-L 12 Amalarnda 6. tabaka genel olarak birka sra kerpiten oluan al-ak duvarlarla temsil edilmektedir. Bu duvarlarn 1-2 kerpi sras bulunmas

ve gl temelleri olmamas, ak alanlardan olutuu izlenimini brakm-tr. K12 Amasndaki terasta kullanlan kerpilerin eitlilii ve aralarnda

ince kl izlerinin grnmesi, bu teras dolgusunun kullanm sresi ierisinde

ykseltilmi olabileceini dndrmektedir. Kerpi deme zerinde eitli

boyutlardaki kap yerletirme ukurlar belirli bir dzen gstermemektedir.

K-L 11 amalarnda aa kan yap (Resim: 7-8) ise dierlerinden farkl

mimar zellikler gstermektedir4. Yapnn temelleri ok iri kireta kayalarn

st ste iki sra hlinde yerletirilmesinden olumu, kerpi duvarlar da bu

temellerin zerine ina edilmitir. Bu temellerin grkemi, yapnn kuzeyinde

ve dousunda bulunan yaplarn iri dere talar ile ina edilmi temellerine te-zat oluturmaktadr. Yapnn giri kapsnn batsndaki gney duvar ile ku-zey kanadnn dou duvar boyunca uzanan alak kil sekiler bulunmaktadr.

Yapy evreleyen dar yollar, ince akl talar ile denmitir. Yapnn g-ney kesiminde Salat ay vadisine bakan bir kerpi teras bulunmaktadr. Te-rasn zerine devrilmi olan kerpi duvar ile teras tabann ve yapnn gney

duvarn tamamen kaplam olan yangn izleri, yapnn bir deprem ve yangn

sonucu tahribat grdne iaret eder niteliktedir. Yapnn giri kaps, teras

yzeyine dizilmi iki sra akl ta dizisi ile iaretlenmitir.

4 kse, A. T. 2014. Salat Tepede Akkad Dnemine ait bir Krsal Tapnak, Trk Eskia Bilimleri Enstits-Haberler 37, 43-45.

26

Yapnn giri odasnn taban iri dere talar ile denmitir. Odann dou

duvarnn kuzey ucundaki kap ile geilen meknn taban kerpilerle den-mi, zeri al-kire karm ile svanmtr. Tabann ortasna yerletirilmi

olan anak biimli kil yuvann bir kap kaidesi olduu ve libasyon amac ile

kullanlm olabilecei dnlmektedir.

Giri odasnn gneyinde yer alan kk depolardan batdaki yanm

meknn iri dere talar ile deli taban zerinde ok sayda mlek bulun-mutur. Bu mekna batdan girii salayan kapdan kilden ina edilmi bir

merdivenle inilmekte, dou duvarndaki, i ie pervazl kapnn ald

blmde, iri kaba talarla ina edilmi 7 basamakl bir merdiven ile yap-nn merkezine klmaktadr (Resim: 9). Yapnn kuzey blm yan yana

mekndan olumaktadr. Batdaki mekn dier depo odas gibi yanm olup,

iri dere talar ile deli taban zerinde ok sayda mlek bulunmutur.

Meknn dou duvarnn ortasnda yer alan ift pervazl kap ile geilen orta

meknn bat ve gney duvarlarna, iri dere talar ile deli taban zerine

yerletirilen yaklak 1 metre ykseklikteki kil platformlar yksek sunaklar

artrmaktadr. Meknn kuzey duvarna alan ift pervazl bir kap, b-ykba hayvana ait paralar yerletirildikten sonra kerpi ile doldurularak

nie dntrlmtr.

Meknn dou duvar ortasnda yer alan bir kap, batdaki en geni

meknna almaktadr. Kapnn bulunduu alanda meknn taban iri dere

talar ile delidir. Meknn gney duvarnn bat ucunda yer alan ift per-vazl kap, bykba hayvana ait paralar yerletirildikten sonra kerpi ile

doldurularak nie dntrlmtr. Dolguda ele geirilen pimemi toprak

figrin paras, niin sunular iin kullanlm olabileceini dndrmekte-dir. Bu figrin tipi Yukar Habur havzasnda Erken Cezire 4c-5 evrelerinde

grlmektedir5.

Yapda ele geirilen kaplarn byk blm Kuzey Mezopotamyada Er-ken Tun anda yaygn kullanlan standart seramikten (Plain Simple Ware)

5 Pru, A. 2011. Figurines and Model Vehicles. M. Lebeau (ed.) Jezirah. Associated Regional Chro-nologies for the Ancient Near East and the Eastern Mediterranean I. Turnhout, Brepols, 248-249.

27

olumaktadr6. Daha kaba, ksmen el yapm ve yzeyleri perdahl, ou

kresel gvdeli anaklar ve da ekik ve dtan kalnlatrlm az kenar-l, ksa silindirik boyunlu mleklerden oluan kaplar (Red-Brown Burnished

Ware) Yukar Habur havzasnda Ge Akkad dnemine rastlayan Erken Cezire

4 (M.. 2300-2150) evresine tarihlenen Tell Chuera ID-E, Tell Beydar IV, Tell

Brak M-N, Tell Barri m. ve Tell Leilan IIb tabakalarnda ele gemitir7. Bu ta-bakada Metalik Seramik (Metallic Ware) ve koyu azl portakal rengi anak-lar (Dark Rimmed Orange Bowls) az sayda para ile temsil edilmitir.

Yapnn temelleri iin ok iri kireta kayalarn yaklak 25 metre yksek-likteki tepe zerine tanm olmas, bu yapya zel bir nem verildiini gs-termektedir. Yapnn 2-3 odal konutlardan oluan dier yaplardan mimar

zen, boyut ve plan asndan farkllk gstermesi ve teraslarla ilikili olmas,

giriinde kil sekiler bulunmas ve kaplarn kurbanlara ait kemikli paralar

konularak nilere dntrlmesi, bir tapnak olarak kullanlm olabilecei-ni dndrmektedir. Yukar Habur havzasnda Tell Beydarda aa kan,

Erken Cezire 3b (M.. 2400) evresine ait bir yap (D Tapna) ift ve per-vazl kaplar, nileri ve sunak olarak kullanlan sekileri ile bir tapnak olarak

nitelendirilmitir8.

Erken Tun a IVB Akkad Sonras

Bu yapnn deprem ve yangn ile yklnn ardndan zerine ina edilen

tabaka 5 yaplar arasnda, L 11 amasndaki yapnn kuzey duvar kenarn-da temel seviyesinde aa kan kk ukurlar ierisine braklm domuz

yavrusu, geyik ve sr paralar, Hitit ve Hurri metinlerinden bilinen yap

6 kse, A. T. 2011. Chronology and Geography: The Early Bronze Age Southeastern Anatolia. S. R. Steadman ve G. McMahon (Eds.), The Oxford Handbook of Ancient Anatolia (10,000-323 BCE). Oxford, University Press, 280.

7 Rova, E. 2011. Ceramic. M. Lebeau (ed.) Jezirah. Associated Regional Chronologies for the Ancient Near East and the Eastern Mediterranean I. Turnhout, Brepols, 55, 64.

8 Pflzner, P. 2011. Architecture. M. Lebeau (ed.) Jezirah. Associated Regional Chronologies for the Ancient Near East and the Eastern Mediterranean I. Turnhout, Brepols, 187.

28

ritelleri ile benzemektedir9. Bu dnemde tepe zerine ina edilen 2-3 odal

yaplar birbirinden balk ve ince akl deli dar yollarla ayrlmaktadr10. L12

amasnda yaklak 1 metre genilikte akl rampalar kuzeye doru eimli

olarak inen dar sokaklar grnmndedir. Buna gre K-L 11 yaps dou du-var gibi, L 12 kesiminde de bu dnemde tepe zeri kuzeye doru dik bir

eim yapmaktadr.

Bu yerleime ait duvarlar kaldrlrken ou duvarn tabaka 6 duvarlar

zerine yerletirildii anlalmtr. Baz duvarlar tabaka 6 duvarnn bir yz

yontularak ve bozuk ksmlar tek sra ta dizileriyle dzeltilerek yerletiril-mitir. Baz temeller, tabaka 6 kalntlar tesviye edilmeden, onlarn yzey

ekline uydurularak basamaklar hlinde denmitir. K-L 11 amalar boyun-ca kuzey-gney dorultusunda hafife dalgalanarak uzanan, renkli slak ker-pilerle ina edilmi duvarn L 11 amasnda yer alan paras iri ta temelli, K

11 amasnda yer alan blm eimli temelli bir duvar ile iri dere ta temelli

ve nili bir blm eklenmitir.

L12 amasnda aa karlan baz ocak tabanlar, 6. tabaka sonrasnda bu-rasnn bir sre ak kullanm alanna dntn, daha sonra tekrar inaat

yapldn gsterir niteliktedir. Amann dou yarsnda belirlenen, dere ta-larndan oluan sokak demesinin de 5. tabaka ta tabanlar altnda devam

etmesi, bu kany glendirmektedir. nc tabakada mezar evine dn-trlen11 bir 4. tabaka yapsnn 5. tabakada da ayn konum ve biimde ina

edilmi olduu, n odasnn, at nal biimli bir ocak ile tabana gmlm bir

mlee gre, mutfak olarak kullanld anlalmtr. L11-13 amalarnda

duvarlarn yanlarnda mekn giri kaplarna yakn konumlandrlm akl

ta deli drtgen platformlar bulunmutur.

9 kse, A. T. (Baskda) Building Rituals at Salat Tepe: a Middle Bronze Age Site on the Upper Tigris region, S. Mazzoni ve F. Pecchioli Daddi (Eds.), Sacred landscapes of the Hittites and Luwians; kse, A. T., A. Grm, T. Bozkurt (Baskda) Rituals practiced in the Middle Bron-ze Age Settlement at Salat Tepe: A Tentative Interpretation. P. M. Militello ve Hakan Oniz (Eds). SOMA 2011. Proceedings of the 15th Symposium on Mediterranean Archaeology, British Archaeological Reports, Oxford, Archaeopress.

10 kse, A. T., A. Grm, T. Koizumi ve N. Soyukaya (Baskda). Ilsu Baraj - Salat Tepe 2012 Kazs. 35. Kaz Sonular Toplants.

11 kse, A. T. (Baskda) Building Rituals at Salat Tepe: a Middle Bronze Age Site on the Upper Tigris region, S. Mazzoni ve F. Pecchioli Daddi (Eds.), Sacred landscapes of the Hittites and Luwians.

29

nceki yllarda kazlan tabaka 5 duvarlarnda grlen deformasyon ve

atlamalar da (K 12 mutfa ile K12/080/D) bu duvarlarn bir yer sarsnts

nedeniyle deforme olduunu ve yangn geirdiini gstermitir. Seramikler

genel olarak Krmz-Kahverengi Boya Astarl kaplarn kaba rnekleri (Red

Brown Wash Ware), Krmz-Kahverengi Perdahl kaplar (Red Brown Burnis-hed Ware), Erken Cezire Gri perdahl seramii, Koyu Azl Portakal Rengi

anaklardan (Dark Rimmed Orange Bowl) olumutur. nce krmz metalik

seramik trnde bardaklar ile gri metalik kaplar az sayda para ile temsil

edilmitir. Kaplarn byk blm kp, kaba standart seramik (Plain Simple

Ware) ve piirme kaplarndan olumutur.

Radyokarbon tarihlerine gre bu tabaka M.. 21502000 yllarnda (ET

IVB) kullanlmtr12. Bu tarih, Yukar Habur Havzasnda kk yerleimle-rin azald, kentlerin kld Erken Cezire 5 ile adatr. Bu dnemde

Yukar Dicle Havzasnda yeni yerlemeler kurulmu, Salat Tepede yz l-mleri birbirine yakn, kk boyutlu ve 1-2 meknl konutlardan oluan

yerleim emas Yukar Habur havzasnda Erken Sumer dneminde parsel

evleri olarak adlandrlan13, ailelerin eit dzeyde yaam koullarna sahip

olduu bir toplumun gstergesi olarak Akkad Dnemi sonrasnda ortaya k-mtr. Yukar Habur Havzasnda yerleimler klr ya da terk edilirken

Yukar Dicle Havzasnda artmas, byk olaslkla bu dnemde ortaya kan

kuraklktan14 kaynaklanmaktadr.

12 kse, A. T. 2013. Salat Tepe Kazlar 2012 Yeni Bulgular ve Stratigrafik Deerlendirme Trk Eskia Bilimleri Enstits Haberler 35, 44-46; (Baskda) Salat Tepe Stratigrafisine gre Yukar Dicle Havzas Kronolojisi Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Dergisi; kse, A. T., A. Grm, T. Koizumi ve N. Soyukaya (Baskda). Ilsu Baraj - Salat Tepe 2012 Kazs. 35. Kaz Sonular Toplants.

13 Pflzner, P. 2011. Architecture. M. Lebeau (ed.) Jezirah. Associated Regional Chronologies for the Ancient Near East and the Eastern Mediterranean I. Turnhout, Brepols, 152.

14 Riehl, S.,R. Bryson, K. Pustovoytov 2008. Changing growing conditions for crops during the Near Eastern Bronze Age (3000-1200 BC): the stable carbon isotope evidence. Journal of Archaeological Science 35, 1018, Fig. 6; Riehl, S. ve R. A. Bryson 2007. Variability in human adaptation to changing environmental conditions in Upper Mesopotamia during the Early to Middle Bronze Age transition. C. Kuzucuolu ve C. Marro (Eds.), VariaAnatolica XIX. Socits humaines et changement climatique la fin du troisime millnaire: une crise a-t-elle eu lieu en Haute Msopotamie?, Institut Franais dEtudes Anatoliennes ve De Boccard, Paris, 523-548.

30

Erken Tun a Kronolojisi

YUKARI DCLE HAVZASI YUKARI HABUR HAVZASI E

RK

EN

TU

N

A

I

Sal

at T

epe

Kav

ua

n H

y

k

Hir

bem

erd

on

Ziy

aret

tep

e

Ken

ante

pe

t

epe

Gir

ican

o

Aa

S

alat

ER

KE

N C

EZ

RE

Tel

l Ch

uer

a

Tel

l Bey

dar

Tel

l Bra

k

Tel

l Bar

ri

Tel

l Lei

lan

IA ID:8 LC 4 06 7 0 IA H

IBID:7

IIA 6 1 IA I J I III a-b

II IIB 5-4 2 IB II J-K I-J III c-d

III 3 IC-D III L K-L II a

IVA IIA:6IX

13

12

4 ID-E IV M-N M II b

IVB IIA:5 IIIA E/6 C1-2 X 5 N N II c

SONU

Kazda ele geirilen 115 envanterlik eser ile 154 ettlk eser Diyarbakr

Mzesine teslim edilmi15, amalar kapatlarak arazi almalarna son veril-mitir16. Salat Tepenin stratigrafisi 2000-2002 ve 2005-2013 kazlarndan elde

edilen sonulara gre belirlenmitir:

15 5 kutu hayvan kemii Dr. Zehra Satar tarafndan incelenmek zere Van Yznc Yl niver-sitesi Antropoloji Blm laboratuvarna, 2 kutu insan kemii Do. Dr. Okan Baolu tara-fndan incelenmek zere Gazi niversitesi Arkeoloji Blm laboratuvarna, 1 kutu amorf seramik paras ile karbon rnei kimyasal analiz yaplmak zere Dr. Tatsundo Koizumi tarafndan Japonya Wasada niversitesi laboratuvarna, 1 kutu tohum rnei Prof. Dr. Emel Oybak Dnmez tarafndan incelenmek zere Hacettepe niversitesi Biyoloji Blm labora-tuvarna gtrlmtr.

16 Tepe zerinde yer alan be ama (K-L 12-13, M 13) Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn 27.08.2012 tarih ve 186839 sayl izni uyarnca 2012 kaz sezonu sonunda, dokuz ama (K-L 11-12, F-J12) 23.08.2013 tarih ve 164764 sayl izni uyarnca 2013 kaz sezonu sonunda zerine jeotekstil rtlerek ve rayl bir asansr sistemi kurularak kaznn yaklak 8 000 metrekp hacmindeki atk topra ile doldurulmutur. almalar tamamlanan amorf seramik paralar da Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn 23.08.2013 tarih ve 164764 sayl izni uyarnca L11 amasna gmlmtr.

31

Salat Tepe IA Erken Ubeyd Ubeyd 3 M.. 5200-4500

Yer

lei

m

Salat Tepe IB Ge UbeydUbeyd 4/

Ge Kalkolitik 1M.. 4500-4000

Salat Tepe IC Uruk Ge Kalkolitik 2-5 M.. 4000-3000

Salat Tepe ID:7-8 Erken Tun I-IIA Erken Cezire 0-2 M.. 3000-2600

Erken Tun IIB-III Erken Cezire 3-4 M.. 2600-2300

Salat Tepe IIA:6-5 Erken Tun IV Erken Cezire 4 M.. 2300-2000

Yer

lei

m

Salat Tepe IIB:4 Orta Tun a I Habur 1 M.. 2000-1800

Salat Tepe IIB:3 Orta Tun a II Habur 2 M.. 1800-1650

Salat Tepe IIC:2 Orta Tun a III Habur 3 M.. 1650-1550

Salat Tepe IIC:1 Ge Tun a I Habur 4 M.. 1550-1400

Ge Tun a II Orta Assur M.. 1400-1050

Salat Tepe IIIA Demir a IOrta-Yeni Assur

GeiM.. 1050-850

K

lak

Am

barSalat Tepe IIIB Demir a II Yeni Assur M.. 850-610

Salat Tepe IIIC Demir a III Assur Sonras M.. 610-330

Salat Tepe IVHellenistik, Roma, slami ve Seluklu

Dnemleri

M..300-

MS1500

Salat Tepe V Osmanl Dnemi MS 1500-1900

Mez

arlk

32

Resim 1: Salat Tepe F12 Amas Erken Ubeyd Dnemi yaps.

Resim 2: Salat Tepe F12 Amas Erken Ubeyd Dnemi mlek F12/0109/S/02.

33

Resim 3: Salat Tepe H12 Amas Ge Ubeyd Dnemi yaps.

Resim 4: Salat Tepe G12 Amas Ge Ubeyd Dnemi yaps.

34

Resim 5: Salat Tepe I12 Amas Ge Kalkolitik Dnem iskelet (I12/107/G).

Resim 6: Salat Tepe J12 Amas 8. Tabaka akmakta ok ular (J12/0048/N/01-06).

35

Resim 7: Salat Tepe Tabaka 6 yapsnn gneybatdan grnm.

Resim 8: Salat Tepe Tabaka 6 Yaps plan.

36

Resim 9: Salat Tepe Tabaka 6 Yaps gneybat depo odas.

Resim 10: Salat Tepe Tabaka 5 L12/128/taban bakr/tun cmbz (L12/0364/V/01)

37

DlK BaBa TEPESi/DolichE (GazianTEP)2013 Yl almalarnn raPorU

Michael BLMER*Engelbert WINTER

11. Austos ile 09 Ekim 2013 tarihleri arasnda, DFG (Alman Aratrma

Kurumu) ve Zirve niversitesi`nin destekleriyle Dlk Baba Tepesi`nde kon-servasyon ve arkeolojik kaz almalar gerekletirilmitir1. Kaz ekibine ba-kanlk temsilcisi olarak Kahramanmara Mzesi`nden katlm olan Ahmet

Erzurumlu`ya burada yapm olduu tm yardm ve destekleyici almalar

iin sonsuz teekkrlerimizi sunarz.

Kaz almalar, Demir a ve Roma Dnemi kutsal alannn merkezinin

yer ald, orta plato alannda ve de n plato olan, kutsal alann giri blm-

* Dr. M. BLMER, Forschungsstelle Asia Minor im Seminar fr Alte Geschichte der Westflischen Wilhelms-Universitt Mnster, Georgskommende 25, 48143 Mnster/AL-MANYA (e-mail: m.bloemer@uni-muenster.de)

Prof. Dr. E. WINTER, Forschungsstelle Asia Minor im Seminar fr Alte Geschichte der Westflischen Wilhelms-Universitt Mnster, Georgskommende 25, 48143 Mnster/AL-MANYA (e-mail: ewinter@uni-muenster.de)

Metnin Almanca`dan Trke`ye tercmesi Dilek obanolu, Forschungsstelle Asia Minor im Seminar fr Alte Geschichte der Westflischen Wilhelms-Universitt Mnster, Georgskom-mende 25, 48143 Mnster/ALMANYA (e-mail: dtcobanoglu@yahoo.com).

1 almalara katlm gstermi Klasik Arkeoloji, n Asya Arkeolojisi, Eskia Tarihi, Epigra-fi, Nmizmatik, Arkeozooloji, Restorasyon, Konservasyon, Yap Tarihi Inceleme, Jeoenfor-masyon ve lm Teknikleri bilim dallarna bal bilim insanlar Prof. Dr. Engelbert Winter (Mnster), Do. Dr. Rifat Erge (Gaziantep), Privatdozent Dr. Werner Oenbrink (Kln), Mi-mar Dr. Silke Haps (Dortmund), Dr. Constanze Hoepken (Kln), Dr. Nadja Pllath (Mnih), Dr. Michael Blmer (Mnster), Dr. Ulrich Holtfester (Mnster), Dr. Wolfgang Messerschmidt (Kln), RestoratrVeronika Disl (Mnih), Restoratr Laura Lun (Mnih), Restoratr Katrin Wilhelm (Oxford), Restoratr Maruchi Yoshida (Mnih), Dilek obanolu, Y.L. (Mnster), Daria Olbrycht, Y.L. (Krakau), Torben Schreiber, Y.L. (Mnster), Markus Strathaus, Y.L. (Mnster), Nadine Marcinczik, Y.L. (Mnster), Katharina Schmidt, Y.L. (Mnchen), Eva Strothenke, Y.L. (Mnster), Robert Dylka (Mnster) ve de renci olarak katlanlar:Charlotte Czeska (Mnster), Lisa Franzke (Mnster), Michaela Zimmermann (Mnih), Jan-Pieter Lb-bing (Mnster), Jana Radke (Mnster), Fabian Rhr (Mnster), Valentin Veldhues (Heidel-berg), Andre Wieghardt (Mnster) und Sebastian Whybrew (Mnster).

38

n oluturan, Antik Dnem sonrasnda Kutsal Sleyman`n manastrnn ku-

rulmu olduu blmde, younluk gstermitir (Plan: 1)2. Bu kaz dneminin

en nemli almalar ve sonular burada ksa bir zet hlinde sunulacaktr.

Orta Merkez Plato

13-01/07/09 amalaryla 2006`dan 2011 ylna dek Merkez Platonun ku-

zeybatsnda aa karlm ve nemli Demir ana tarihlendirilen mal-

2 Dlk Baba Tepesi`nde imdiye dek yrtlm almalaryla karlatrmak iin baknz: M. Blmer E. Winter, Iupiter Dolichenus Der Gott auf dem Stier. Ein orientalischer Kult und seine Ursprnge, AW 36/4, 2005, 7985; M. Blmer E. Winter, Doliche und das Heilig-tum des Iupiter Dolichenus auf dem Dlk Baba Tepesi. 1. Vorbericht (20012003), IstMitt 55, 2005, 197214; M. Blmer E. Winter, Der Dlk Baba Tepesi und das Hauptheiligtum des Iupiter Dolichenus. 2. Vorbericht (20042005), IstMitt 56, 2006, 185205; E. Winter (Yaymc), Patris Pantrophos Kommagene. Neue Funde und Forschungen zwischen Taurus und Euph-rat, AMS 60, (Bonn 2008) (Burada E. Winter, A. Schachner, G. Heedemann, W. Oenbrink, M. Facella, C. Hpken, F. Schimmer, M. Sieler`in Doliche/Dlk Baba Tepesi ile ilgili makaleler); M. Facella E. Winter, Neue Inschriften fr Iupiter Dolichenus aus dem stlichen Mittelme-erraum, in: E. Winter (Yaymc), Vom Euphrat zum Bosporus. Kleinasien in der Antike. Fests-chrift Schwertheim Bd. 1, AMS 65 (Bonn 2008) 217228; M. Blmer E. Winter, Gaziantepin antik dnem tanrlar - The Ancient Gods of Gaziantep, Aktel Arkeoloji Dergisi 13, 2010, 1215; M. Blmer E. Winter, Klt ve Arkeoloji. Kutsal Bir Alan Doliche, Aktel Arkeoloji Dergisi 16, 2010, 8693; T. Prinz K. Krger B. Lasar, High Resolution Remote Sensing and GIS-Techniques for Geobase Data Supporting Archaeological Surveys: A Case Study from Ancient Doliche, SE Turkey, Geoarchaeology 23, 2010, 355374; E. Winter (Yaymc), Von Kummu nach Telouch. Archologische und historische Forschungen in Kommagene, Dolichener und Kommagenische Forschungen 4, AMS 64 (Bonn 2011) (Burada E. Winter, M. Blmer, A. Schachner, W. Oenbrink P. Borbone, E. Strothenke, C. Hoepken, M. Facella M. Stanke, A. Collar, M. nal`n in Doliche/Dlk Baba Tepesi ile ilgili makaleler); E. Winter, Jpiter Dolichenus Klt ve Dolichenin Steli, ARULIS 1, 2011, 812; M. Blmer E. Winter, Commagene. The Land of Gods between the Taurus and the Euphrates.An Archaeological Guide, 2011, 267285; C. Hpken, Les verreries du sanctuaire de Jupiter Dolichenus Doliche (Turquie), issues d`une couche de destruction date de 256 ap. J.-C., Bull. AFAV 2012, 3739; M. Blmer E. Winter, Demirin Yetitii Yer. Dlk Baba Tepesi Iuppiter Dolichenus Kutsal Alan, Aktel Arkeoloji 26, 2012, 8285; E. Winter, Doliche.Eine kommagenische Stadt und ihre Heiligtmer, in: J. Wagner (Yaymc), Gottknige am Euphrat. Neue Ausgrabungen und Forschungen in Kommagene, 2. Gncelletirilmi basm (Mainz 2012) 151160; M. Blmer E. Winter, Vom spthethitischen Heiligtum zum christlichen Kloster, Welt und Umwelt der Bibel, 4/2012, 6061; M. Yoshida E. Winter, An Approach to Sustainable Conservation and Care Concepts for Archaeological Sites in Dlk and on Dlk Baba Tepesi (Gazian-tep), in: Proceedings of the 5th International Congress on Science and Technology for the Safeguard of Cultural Heritage in the Mediterranean Basin (Istanbul, 2225.11.2011), (Rom 2012) 269273; M. Blmer E. Winter, Sanctuary and Monastery: Where the iron was born, Actual Archaeology 5, 2013, 2224; E. Winter (Yaymc), Kult und Herrschaft am Euphrat, Dolichener und Kommagenische Forschungen 6, AMS 72 (Bonn 2014)(darin die Beitrge zu Doliche/Dlk Baba Tepesi von E. Winter, M. Blmer, W. Messerschmidt, A. Schachner, W. Oenbrink; P. Borbone, E. Strothenke, C. Hoepken, M. Stanke, M. nal

39

zemeyi, Hellenistik ve Roma Dnemi mimar kalntlarn barndran, 340

metrekarelik alanla, 2004 ve 2006 yllarnda kaz almalar gerekletirilmi

Merkezi Platonun gneybat blm birletirilip, bir btn hline getirilmi-tir (Resim: 1). Bylelikle her iki alanda aa karlm yaplamann birbi-riyle balants ve ilevlerinin daha iyi anlalabilmesi salanmtr (Plan: 1).

Esas kaz almalarna balamadan nce, btn alma alann kapsayan,

ykseklii yaklak 1,50 metre olan, modern dnemin dolgu topra kalntla-rnn kaldrlmas gerekiyordu. Bu tabakann altnda, neredeyse tm alanda,

sonradan doldurulmu kuyular ve eski kaak kazlarn izleri bulunmutur.

Bu ksmen anakayann st yzeyine kadar inen, tahribattan dolay sadece

kimi blmde salam kalm antik katman ve yaplama tespit edilip kayt

edilebilmitir. Ayrca bu kuyu dolgularndan ilgin buluntular da gn na

karlabilinmitir. rnein, Roma Dneminin Iuppiter Dolichenus ana tap-nana ait olmas gereken, iki paraya blnm bir stun tamburu.

mit edildiinin tersine, ne yazk ki, kuzeyde olduu gibi gneyde de

yap kalntlar devam tam olarak takip edilemedi. Hem Hellenistik-Roma

bnyesi hem de Demir a`na ait duvar kalntlarnn takibi tahriplerden

dolay yaplamamaktadr. Yap temellerinin sadece en alt katmanndan da

olsa kesitler aralklarla anlalr hldedir. Bunun sayesinde Erken Demir a-na ait evreleme duvarnn btn alandan getii ortaya konulabilmekte-dir. Ynn deitirerek, hafiften gneydouya doru devam etmektedir.

Duvarn dousunda Ge Demir a-Hellenistik Dneme ait olduka zengin

buluntulara sahip, dolgu katmanlar mevcuttur. Buradaki katmanlardan bir-ok sayda mhr ve tak boncuu bulunmutur.

Hellenistik-Roma Dnemine ait, iki paralel ve kuzey-gney dorultusun-da, tek sra hlinde takip eden drtgen blok duvarlar ortaya konulmutur.

Dou duvarna ait, ama 13-07`de iki balayc blm tespit edilmitir. Ama-nn kuzey sonundan nce douya doru kvrlmakta ve amann dou profi-linin iine kadar devam etmektedir. mit edildii gibi, gneybatdaki ve de

kuzeybatdaki btn bulgular bir yap evresine ait olduu ortaya konulabil-mitir. Demir a duvarlarnda olduu gibi, Hellenistik-Roma Dnemi du-

40

varlar da ynlerini hafiften douya doru ynelmektedir. Yap bulgularnn

kt korunagelmiliinden dolay doru yorumlanmas mmkn deildir.

13-01 amasnn gneyinde, Roma Dneminden kalma ve kullanm bu

evreden sonra da devam etmi olan yapnn, Antik Dnem sonrasnda bir

sarn yaplmtr. 2011 yl almalarnda kesiti bulunmu olan ve daha ge

dneme tarihlendirilen dou-bat ynl Ortaaa ait duvarn, dou profilinin

hemen nnde sonlanana dek, takibi douya yaplabilmektedir. Bu duvar

devirme ve moloz talarndan kurulmutur.

13-02 amas Merkez Platodaki kuzeybat ve kuzeydou kaz alanlarn

badatrmakta ve 2011 ylna dek hedef edilmi sonular olduka genilet-mitir (Plan: 1). Burada Demir a kutsal alan snrlarnn devamnn takibi

ve de bu snrlar ierisindeki yaplamann ortaya konulmas bilimsel hedefler

arasnda yer almtr. 2010 ve 2011 yllar kaz sezonlarnda Merkez Platonun

kuzeydousunda ksmen aa karlm Hellenistik ve Roma Dnemi blok

temellerinin ilevi ve yap geliimi hakknda bilgi kazanlabilmitir. Olduka,

byk bir anten direinin temel kuyusunun oluturmu olduu, derin tahrip-lerin varlna ramen, hedeflerin tmne ulalmtr (Resim: 2).

Doudan batya doru uzanan, daha gen olan olduka byk bir evre

duvar tespit edilmitir. Bu duvar 27 metreden sonra gneye dnmekte ve bu

yne yine yaklak 40 metre kadar uzunluu almtr. Bu duvar, kuzeybat

kesi imdiye dek aa karlm, ayn ynde, paralel devam eden ve daha

kk moloz talarndan yaplm olan, daha eski bir duvar evrelemekte-dir. ncelikle, ge ve yeni duvarlarn arasnda balant grevini stlenen iki

duvar ve de gneye takip eden bir baka duvar daha, Demir a yap a-lmalarna ait tespit edilmitir. Bylelikle bu alanda erken kutsal alanna ait

(.. 8.-4. yzyl) kapal bir yap grubu aa karlabilme olasl mevcuttur.

Duvar uzantlar arasnda yine kurban atklarnn depoland tespit edilmi-tir. Adak olarak kullanlm, Demir a kk metal buluntusu, rnein ok

sayda fibula ve mhr gn na karlmtr.

Yeni sonular bu alandaki Hellenistik-Roma Dnemi resminin deimesi-ne yol amaktadr. .. 2. yzylda Demir a evre duvarnn kuzey yanna

41

bir blok ta duvar yerletirilmitir, ki bu byk bir olaslkla yeni evre duva-r olarak hizmet vermitir.

Buna karn Demir a duvarnn gneyindeki balayc eleman, nce-den tahmin edildiinin tersine, Hellenistik Dnemde deil de, daha sonraki,

Roma Dneminde ina edilmi olduu ortaya konulabilmitir.

Merkez Platonun kuzeydousunda kaz alann toparlayan 13-06 ama-snda, deiik dnemlere ait ukurlardan dolay sadece az sayda tahrip gr-memi bulgular mevcuttur. Yine de Ge Demir a kutsal alanna ait evre

duvar ksmen tespit edilebilmitir. Burada da depolanm Demir a kat-manlarndan birok nemli kk buluntu gn na karlmtr. Burada

esas tapnaa ait bir stun bal buluntusu olduka nem tamaktadr. Bu

stun bal gibi, tapnaa ait olduu tespit edilebilen, baka mimar para

buluntular sayesinde esas tapnan bir canlandrmasn ortaya koymakta

yardmc olmaktadr.

Giri Plato Alan

Gemi yllarda da olduu gibi bu yl da kaz almalarnn bir blm

kutsal alann antik dnemi sonras yaplamaya sahip olan giri alannda

younluk kazanmtr. Buradaki kaz almalar alann kuzeydousu ve g-neydousunda arlk kazanmtr. Giri platonun kuzeydousundaki al-malarn hedefi, mparatorluk Dnemi kutsal alannn mimar donanmn or-taya koymak olup manastr alannn byk ebatl aa karlan mimarsinin

yapsal konseptini ve de ilevini anlamaktr. Bu alma iin 13-03 ve 13-08

amalar almtr (Plan: 1).

13-03 amasnn kuzeyinde yine Roma Dnemi temenos duvarnn kesi-ti tespit edilebilinmitir. Duvarn blok ykseklii daha korunagelmi ve

artk toplam 32 metresi belgelenmitir. Duvarn gneyinde dzenli dizilmi,

kalkertandan yaplma, yine Roma Dnemli bir taban demesi kendini gs-termektedir (Resim: 3). mekna ait bir taban demesi olduundan dolay,

burada temenos duvarna dayanan bir avlulu yapnn rekonstrksiyonu kabul

edilmelidir. Burada bulunmu Dor dzenli stun balklaryla at kiri par-

42

alar bunu kantlamaktadr. Lkin taban demesinin gney uzants Erken

Bizans Dnemli bir meknn yapmyla tahrip edilmitir. Bu mekn uzunla-masna ve ifte duvarla evrili olan bir alandr. Buradaki ift duvar, sonradan

eklenmi ikinci katn salam temeli iin yapldna iarettir. Burada olduka

dikkat ekici olan, btn duvarlarda paralel ve yatay olarak takip eden evre-leyici kertiklerdir. Bu kertikler byk bir olaslkla bir raf sistemini olutura-rak, meknnn tm duvarlarn kaplamaktayd.

Mekn, gemi yllarda aa karlm bat yanndaki geie doru al-maktadr. Gneye doru ise, daha geni olan bir aklk mevcuttur. Bu, bazalt

bloklardan yaplma ve eksilmi olanlar daha sonra yamalanm olan Roma

Dnemli demeye sahip bir avlu alanna gei salamaktadr. Bu alanda yer

alan birden fazla moloz ta duvarlar daha ge bir yap evresine aittir. Olduk-a gl, bat-dou ynl bir moloz ta duvar 13-03 ve de 13-08 amalarnn

btn uzunluklar boyunca batdan douya doru iinden gemektedir. Er-ken Bizans yap bnyesinin gney yann tamamen evreleyerek, sonlandran

gney yanndaki kap araln da kapatm ve ak avlu alanna uzanmakta-dr. Bu duvar, erken duvarlardan daha az dzenli yaplmtr. Sadece kk

bir mesafe ile gneye doru bir sonraki yap varln gstermektedir. Bu yap

mparatorluk Dnemi kalker ta ve bazalt ta demesinin zerinde yk-selmekte olup, daha eski bir sarnc barndrmaktadr. Bu yap bnyelerinin

ilevi hakknda, sadece ksmen aa karldndan, yorum yapmak doru

deildir. Bir Ikitler altn sikkesinin burada bulunmasna dayanarak, 10./11.

yzyla tarihlendirme yaplmas mmkndr.

Ta sandktaki iki gm, alann son kullanm evresine aittir. Bunlar bazalt

tandan yaplma deme zerinde ykselen, Orta Bizans Dnemi duvarnn

zerinde gmlmlerdir (Resim: 4).

Dou terasndan giri platosuna ykselen yamata 2010 ylndan beri

kaz almalar yrtlen ve kutsal alana girii salayan merdiven tesisi yer

almaktadr. Bu bulgunun daha ayrntl aklamas iin ve de buna eklenen

kap ile kutsal alannn giri alann incelenmesi iin 13-04/05 amalar, 11-04

amalarna uzant olarak gneyinde ve batsnda alp kaz almalar ger-ekletirilmitir. Bu almalara paralel olarak, Roma Dnemi katmanlarnn

43

tam olarak incelenememi olan, 10-02 isimli eski amada da almalar yr-tlmtr (Plan: 1).

nemli olan bir sonu ise yan kesiti kaz almalar esnasnda tespit

edilmi Roma Dnemi Merdiven tesisidir (Resim: 5). Toplam 5 basamak g-neyden dik bir ayla ykselmektedir. Bylelikle bu merdiven yapsnn

yan da basamakl olarak rekonstrksiyonu gerekletirilmektedir. Merdive-nin alt yannda bulunan dolgu tabakasnn kaldrlma almalarnda tanr

Turmasgades`e adanm bir yuvarlak altar bulunmutur. Bu altar .S. 2. yz-yla tarihlenmekte ve bu tanry ifade eden nadir buluntulardan birisidir.

Merdivenin st yannda evre duvaryla giri alan kaak kazlardan do-lay youn bir ekilde tahribata uramtr. Lkin yine de demeye ait b-lmler ve birok mimar paralarn koruna gelmi olduu tespit edilmi olup

bunlar gelecekte tesisin daha salkl bir rekonstrksiyonunun gerekletiril-mesine yardmc olacaktr. mparatorluk Dnemi yapmn altnda daha eski

dnemlere ait mimar kalntlar da tespit edilmitir. Bu bulgular kutsal alan

giri alan yaplmadan nce varlk gstermi olmaldr. Ayrca, 2010 ve 2011

yllar kaz sezonlarnda da olduu gibi merdiven yapsyla ilikili olan, Antik

Dnem sonrasna ait duvar kalntlarna da rastlanmtr.

10-12 adl eski amada giri alannn mparatorluk Dnemi evre duvarna

gneybat kesi bulunmutur. Bylelikle tm tesisin rekonstrksiyonu artk

ortaya konulabilmektedir. Duvar, burada olduka derinde yer alan, ana kaya

zerinde ykselmektedir. Burada alan bir seviyede tutabilmek iin yaklak 2

metrelik bir dolgu tabakas ile doldurmak gerekmitir. Bunun iin gerekle-tirilmi dolgu katmanlar hl iyi bir durumdadr. Bu katmanda byk oran-da Erken mparatorluk Dnemine ait buluntular barnmaktadr ve bylelikle,

alann kurulu tarihini .S. 100 yllarna tarihlendirmek mmkndr.

Alt Yap almalar

Buluntularn uzun sreli, profesyonelce depolanabilmesi iin var olan de-polama olaslklar belirgin bir ekilde geniletilmitir. Ta eserleri sergi ala-

44

nnn zerine yaplm koruma ats ve kilitlenebilir ta eserleri deposunun

yan sra iki adet keramik deposu da kurulmutur. Belirgin bir ekilde daha

byk olan bir let edevat deposunun yan sra, ayrca konservasyon al-malar iin gerekli malzemenin korunmas iin bir depo kullanma alnmtr.

Ta eserlerin sergilemede korunmas amacyla 2013 ylnn mays aynda

Gaziantep Mze Mdrl`nn gzetimi altnda, karlkl duran uzunla-masna iki adet atl yap ina edilmitir.

Ayrca ziyareti iin kaz alann gezme olasln daha da ekici hle ge-tirmek amacyla, 2012 ylnda gelitirilmi Dlk Baba Tepesi`nin turistik kul-lanm Plan: daha da gelitirilmitir. Bir ziyareti gzergh oluturup kaz

alann nemli noktalarnda duraklarla bir yol kurulmutur. Yaklak 400 met-re uzunluundaki yol 6 dura birbiriyle badatrmaktadr. Bu duraklarn

her birinde, Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl`nn ynergede

belirttii zere, byk ebatl bilgilendirme levhalar yer almaktadr. Levhala-rn zerlerinde dildeki (Trke/Almanca/ngilizce) metinler, duraklarda

grlen antik kalntlar ve de yerin tarihi hakknda bilgi sunmaktadr. Ayrca

levhalarda yer alan, almalar esnasnda ekilmi buluntu fotoraflar metini

anlamakta kolaylk salayarak, grsellik sunmaktadr. ok dilli brorlerle

(Trke/Almanca/ngilizce) ziyareti iin kaz hakknda bilgilendirme dok-man salanmtr.

Sonu ve Perspektifler

2013 yl kaz sezonu zirvenin btn kullanm evreleri hakknda, Demir

a kutsal alanndan Bizans Dnemi manastrna dek, nemli sonular orta-ya karmtr. Yeni ortaya karlm buluntular (Resim: 6) sayesinde alann

ekillenmesi ve geliimi hakknda olduka farkl bir resim ortaya karmakta-dr: Gn getike Dlk Baba Tepesi`ndeki kaz almalarnn sadece Roma

Dnemi Iuppiter Dolichenus kutsal alanndan dolay nem tamaddr.

Demir a`na ait klt alan da blge dnda da byk nem tamaktayd.

Bylelikle toplam 610 adet Demir a damga ve silindir mhr bulunmu-

45

tur (Resim: 7). Bunlarn 91 tanesi 2013 yl kaz sezonu esnasnda gn na

karld. Ayn ekilde blge d da byk nem tayan ve Ortaaa ait, ma-nastrn aratrlmas Bizans Evresi arkeolojisi iin olduka nemlidir. Dlk

Baba Tepesi Trkiye`de gncel olarak, Antik ve Bizans Dnemi din tarihi

hakknda yeni sonulara ulatran, en nemli kaz yerlerinden birisidir.

Bu ierikle 2014 yl kaz sezonunda arkeolojik kaz almalarnn devam

ettirilmesi Plan:lanmaktadr. Bylelikle alann topografik bilgilerini daha da

ayrntl bir ekilde akla kavuturmak ama edilmektedir. Bu almalarda

zellikle esas tapnan, kutsal alann tm snrlarnn ve de var olan manas-tra ait kilisenin tam olarak konumlandrlabilmesi ama edilmektedir. Ayrca

imdiye dek aa karlm alanlarn bir btn hlinde anlalabilinmesi iin

ksm olan kazlar btnletirmek gerekmektedir. Bunlar sadece bilimsel a-dan byk nem tamamaktadr; ayn zamanda koruma ve de turistik ama-l kurulumlarn gerektii gibi yrtlebilmesi iin de gerekmektedir.

BErichT BEr DiE arBEiTEn aUf DEm DlK BaBa TEPESi/DolichE (GazianTEP) 2013

Michael BLMER*

Engelbert WINTER

Vom 11. August bis zum 09. Oktober 2013 sind auf dem Dlk Baba Tepesi

mit Untersttzung der DFG und der Zirve Universitt, Gaziantep, Konservie-rungsmanahmen und Grabungsarbeiten durchgefhrt worden1. Begleiten-

* Dr. M. BLMER, Forschungsstelle Asia Minor im Seminar fr Alte Geschichte der Westf-lischen Wilhelms-Universitt Mnster, Georgskommende 25, 48143 Mnster/ALMANYA. (e-mail: m.bloemer@uni-muenster.de)

Prof. Dr. E. WINTER, Forschungsstelle Asia Minor im Seminar fr Alte Geschichte der West-flischen Wilhelms-Universitt Mnster, Georgskommende 25, 48143 Mnster/ALMANYA. (e-mail: ewinter@uni-muenster.de)

Deutsch-trkische bersetzung: Dilek obanolu, Forschungsstelle Asia Minor im Seminar fr Alte Geschichte der Westflischen Wilhelms-Universitt Mnster, Georgskommende 25, 48143 Mnster/ALMANYA. (e-mail: dtcobanoglu@yahoo.com).

46

der Kommissar war Ahmet Erzurumlu vom Museum Kahramanmara, dem

an dieser Stelle unserer besonderer Dank fr seine vielfltige und umsichtige

Untersttzung gilt.

Die Grabungsarbeiten konzentrierten sich auf das mittlere Zentralplateau,

wo sich das Zentrum des eisenzeitlichen und rmischen Heiligtums befand,

sowie auf das Vorplateau, den Vorplatz des Heiligtums, auf dem in nachan-

tiker Zeit das Kloster des Hl. Salomon gegrndet wurde (Plan: 1)2. Die wich-

tigsten Arbeiten und Ergebnisse sollen im Folgenden kurz skizziert werden.

1 Teilnehmende Wissenschaftler aus den Bereichen Klassische Archologie, Vorderasiatisc-he Archologie, Alte Geschichte, Epigraphik, Numismatik, Archozoologie, Restaurierung, Konservierung, Bauforschung, Geoinformatik und Vermessungswesen waren Prof. Dr. En-gelbert Winter (Mnster), Do. Dr. Rifat Erge (Gaziantep), Privatdozent Dr. Werner Oenb-rink (Kln), Dipl.-Architektin Dr. Silke Haps (Dortmund), Dr. Constanze Hoepken (Kln), Dr. Nadja Pllath (Mnchen), Dr. Michael Blmer (Mnster), Dr. Ulrich Holtfester (Mns-ter), Dr. Wolfgang Messerschmidt (Kln), Dipl.-Restauratorin Veronika Disl (Mnchen), Dipl.-Restauratorin Laura Lun (Mnchen), Dipl.-Restauratorin Katrin Wilhelm (Oxford), Dipl.-Restauratorin Maruchi Yoshida (Mnchen), Dilek obanolu, M.A. (Mnster), Daria Olbrycht, M.A. (Krakau), Torben Schreiber, M.A. (Mnster), Markus Strathaus, M.A. (Mns-ter), Nadine Marcinczik, M.A. (Mnster), Katharina Schmidt, M.A. (Mnchen), Eva Strothen-ke, M.A. (Mnster), Robert Dylka (Mnster) sowie die Studentinnen und Studenten Charlot-te Czeska (Mnster), Lisa Franzke (Mnster), Michaela Zimmermann (Mnchen), Jan-Pieter Lbbing (Mnster), Jana Radke (Mnster), Fabian Rhr (Mnster), Valentin Veldhues (Hei-delberg), Andre Wieghardt (Mnster) und Sebastian Whybrew (Mnster).

2 Vgl. zu den bisher auf dem Dlk Baba Tepesi durchgefhrten Arbeiten M. Blmer E. Winter, Iupiter Dolichenus Der Gott auf dem Stier. Ein orientalischer Kult und seine Urs-prnge, AW 36/4, 2005, 7985; M. Blmer E. Winter, Doliche und das Heiligtum des Iupiter Dolichenus auf dem Dlk Baba Tepesi. 1. Vorbericht (20012003), IstMitt 55, 2005, 197214; M. Blmer E. Winter, Der Dlk Baba Tepesi und das Hauptheiligtum des Iupiter Doliche-nus. 2. Vorbericht (20042005), IstMitt 56, 2006, 185205; E. Winter (Hrsg.), Patris Pantrophos Kommagene. Neue Funde und Forschungen zwischen Taurus und Euphrat, AMS 60, (Bonn 2008) (darin die Beitrge zu Doliche/Dlk Baba Tepesi von E. Winter, A. Schachner, G. Heedemann, W. Oenbrink, M. Facella, C. Hpken, F. Schimmer, M. Sieler); M. Facella E. Winter, Neue Inschriften fr Iupiter Dolichenus aus dem stlichen Mittelmeerraum, in: E. Winter (Hrsg.), Vom Euphrat zum Bosporus. Kleinasien in der Antike. Festschrift Schwerthe-im Bd. 1, AMS 65 (Bonn 2008) 217228; M. Blmer E. Winter, Gaziantepin antik dnem tan-rlar - The Ancient Gods of Gaziantep, Aktel Arkeoloji Dergisi 13, 2010, 1215; M. Blmer E. Winter, Klt ve Arkeoloji. Kutsal Bir Alan Doliche, Aktel Arkeoloji Dergisi 16, 2010, 8693; T. Prinz K. Krger B. Lasar, High Resolution Remote Sensing and GIS-Techniques for Geobase Data Supporting Archaeological Surveys: A Case Study from Ancient Doliche, SE Turkey, Geoarchaeology 23, 2010, 355374; E. Winter (Hrsg.), Von Kummuh nach Telo-uch. Archologische und historische Forschungen in Kommagene, Dolichener und Komma-genische Forschungen 4, AMS 64 (Bonn 2011) (darin die Beitrge zu Doliche/Dlk Baba

47

Mittleres Zentralplateau

Mit den Schnitten 13-01/07/09 ist der von 2006 bis 2011 im Nordwesten

des mittleren Zentralplateaus freigelegte 340 qm groe Bereich, in dem be-

deutende Reste eisenzeitlicher, hellenistischer und rmischer Architektur

erhalten sind, mit dem zwischen 2004 und 2006 ausgegrabenen Areal im

Sdwesten des mittleren Zentralplateaus verbunden worden (Abb. 1), um

Zusammenhnge und Funktionen der jeweils freigelegten Bebauung besser

verstehen zu knnen (Plan: 1).

Vor Beginn der eigentlichen Ausgrabungen mussten Reste eines rezent

aufgeschtteten, 1,50 m hohen Hgels beseitigt werden, der ber dem ge-

samten Arbeitsbereich lag. Darunter zeigten sich ber fast die gesamte Flche

verfllte Gruben und alte Raubgrabungen. Wegen dieser Strungen, die teil-

weise bis auf den Fels reichten, waren lediglich in wenigen Bereichen intak-

te antike Schichten und Bauhorizonte zu fassen. Allerdings konnten aus den

Grubenverfllungen einige interessante Funde geborgen werden, etwa eine

in zwei Teile geborstene Sulentrommel, die zum Haupttempel des Iuppiter

Dolichenus aus rmischer Zeit gehren muss.

Tepesi von E. Winter, M. Blmer, A. Schachner, W. Oenbrink P. Borbone, E. Strothenke, C. Hoepken, M. Facella M. Stanke, A. Collar, M. nal); E. Winter, Jpiter Dolichenus Klt ve Dolichenin Steli, ARULIS 1, 2011, 812; M. Blmer E. Winter, Commagene. The Land of Gods between the Taurus and the Euphrates. An Archaeological Guide, 2011, 267285; C. Hpken, Les verreries du sanctuaire de Jupiter Dolichenus Doliche (Turquie), issues d`une couche de destruction date de 256 ap. J.-C., Bull. AFAV 2012,