4.17 tedim ssl final - adventistmm.org · 2016. 3. 4. · in zong rom laikhak tawh kisai in...

92
T-1 1 2 Sabbath School Lesson wD;wdefcsif;bmom yHkESdyfol yHkESdyfol yHkESdyfol yHkESdyfol yHkESdyfol OD;zkef;Edkif (00354) refae*sm uif;apmifhyHkESdyfwdkuf 206 a&T op mvrf ;? &ef uif ;rd Ue,f &efukef rdU xkwfa0ol xkwfa0ol xkwfa0ol xkwfa0ol xkwfa0ol OD;apmxDrao (00589) OuX jrefrmjynfowraeYOykoftoif;awmf 68 OD;0dpm&vrf;? &efukef rdU tk yf a& - 1200 "r®'ge yxrtBudrf KHANGHAM SABATH SCHOOL LAISIANGTHO SINNA Upmuanna bek tawh Giupkhiatna Rom Laikhak By: ABSG staff October, November, December 2 0 1 7

Upload: others

Post on 31-Jan-2021

3 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • T-1

    1 2

    Sabbath School LessonwD;wdefcsif;bmom

    yH kE S dy folyH kE S dy fol

    yH kE S dy folyH kE S dy fol

    yH kE S dy fol

    OD;zkef;Edkif (00354)

    refae*sm

    uif;apmifhyHkESdyfwdkuf

    206 a&Top mvrf;? &efuif; rdUe,f

    &efukef rdU

    xkwfa0olxkwfa0ol

    xkwfa0olxkwfa0ol

    xkwfa0ol

    OD;apmxDrao (00589)

    OuX

    jrefrmjynfowraeYOykoftoif;awmf

    68 OD;0dpm&vrf;?

    &efukef rdU

    tkyfa& - 1200

    "r®'ge

    yxrtBudrf

    KHANGHAM SABATH SCHOOLLAISIANGTHO SINNA

    Upmuanna bek tawh Giupkhiatna Rom Laikhak

    By: ABSG staff

    October, November, December

    2 0 1 7

  • 3 4

    THULU OMTE

    1. Rom gam ah Sawltak Paul .......................... 5

    2. Ki Langpanna............................................. 17

    3. Mihing’ dinmun.......................................... 31

    4. Upmuanna Tawh Diktan Theihna ............. 43

    5. Abraham’ Upna .......................................... 56

    6. Adam Leh Zeisu ........................................ 70

    7. Mawhna Gualzo Zo .................................... 85

    8. Rom 7 Sunga Mihing A Cih In

    Kua Hiam? ................................................. 99

    9. Mawhsak Thukhenna Tawh Kipelh ......... 113

    10. Thuciamna Tate’ ...................................... 127

    11. Teeltuam Te ............................................ 141

    12. Siatna Tungah Hoihna Tawh

    Gualzawhna ............................................. 155

    13. Christian Nuntakna ................................ 169

    HIAH I DING HI: ROM LAIKHAK TAWH KISAI LUTHERMUHNA

    Tuma kum 500 lai tak, tu kha sung mah in, MartinLuther a kici kum 33 a pha, Theology tawh kisai Professorkhatin, 95 Theses a kici a thugelh teng Wittenburg Biakinnkongpi mai ah hong suang hi. Tua sungah bel Pope te in,Indulgence a cih mawhbawl theihna ticket a zuak penmaanlo a sak zia tam pen kihel hi. Hih thu hangin Protes-tant Reformation a kici Leitungin a zak ngei loh khuavaka hong taankhiat kipat na a hi hi.

    Tua 1517 kum a kipan in ki lamdan na hong om toto hi. A hi zongin a kikheel ngeilo Pasian Thubu leh asunga om thuman thutak in, Rome Biakna langpang zo dingleh, mi awm tampi te a dingin Laisiangtho sunga kingaknaBulpi ding a hi, “Upna hang bek tawh Gupkhiatna” ngahtheihna hong mu khia thei hi.

    Tua Luther in a kingakna bulpi in a neih Rom Laikhakpen, tu kaal Lesson dingin i sin to ding hi. Luther mahmahin zong Rom laikhak tawh kisai in hilhcianna Laibu zong abawl hi. Tua ama Commentary sungah hih Rom laikhaktawh kisai in a genna ah: Hih laikhak in Thuciam thak busungah a thupi pen, Lungdamna thu siangtho a hi hi. A sungaom khempeuh Christian khempeuh te in a thei bek hi lo in,a kammal khempeuh, lotngah sawm ding hanga, i nisimnuntakna sungah teeng sak ding hi hanga, kha lam an dinginnisim neek ding an ahi hi, ci hi. - Martin Luther, Commen-tary on Romans, p. 8.

  • 5 6

    SINNA 1 September 30-October 6

    ROME GAM AH SAWLTAK PAUL

    NIPI NI (SABBATH) NITAK LAM Sept. 30

    SIM DINGTE: Rom. 15:20-27; Sawltak. 28:17-31; Filip. 1;12; Rom. 1:7; Eph. 1; Rom. 15:14.

    KAMNGAH: “Jesuh na upna thu uh leitung mi khempeuhin gen belin nei uh ahih manin tua Jesuhhangin Pasian tungah ka lungdamna thu kohbelin ka nei hi. (Rom. 1:8)

    Rom Laikhak a sin ding i hih man in, Hih laikhaka piankhiatna tangthu i telcian masak dingin thupi hi.Pasian’ kammal te theihcian na dingin kantel na ahanung ama thu bulpi te (context) i tel masak phot ding akul den thu a hi hi. Bang thu a hong gennuam hi dinghiam cih zong a theih masak huai thu ahi hi. Paul inLaikhak a gelh ciangin, ama ciapteh hun khat kiau sungading in, a teeltuam Christian mihon khat te tungah, akician mahmah ahang’ khat tungtawn in a lai te gelhhamtang hi. Tua ahang’ i telsiam theih nak leh, i sintohtoh ding thute ah nakpi takin phattuamna i ngah lawhding hi.

    Tua ahih manin, i hunte nung hei kik pak ding hihangh. Kum zalom khatna hun lai pawlin Rom gam a ompawlpi mikhat a hi dingin kiseh in la, Khasiangtho’panpihna tawh thu a gen Paul leh a thugen kammal te angai kha dingin ki ngaihsun in.

    Munkhat a om, mihon khat tungah a mau aituamading in a thupi mahmah a genkhiat ahi, “Mikhat in bangci bangin Gupkhiatna ngah thei ding a hi hiam?” cih a dotnaciangin, tua kammal a deihna in Leitung mibup a dinginahuam veve thugui pi khat a hong suak veve hi. Paul inhih Laikhak a gelh laitak in mi honkhat a bulphuh bel hilua hi, a lungsim sungah zong tua hun lian a buaina hangina hong gelh khiat zong ahi hi. Tua bang hi mah ta leh,kum zalom tampi khit ciangin, ahun amun leh dinmun teki lamdang khin mah ta leh, Paul in a laikhak agelh tungmah bangin a kammal te in Martin Luther a dingin huzapnei zo mahmah hi. Tua mah bangin, tu hun eite a dinginzong kituak mahmah lai veve hi.

    NIMASA NI (SUNDAY) October 1SAWLTAK PAUL’ LAIKHAK

    Paul in Rom khuapi sunga om thu-umte tungah alaikhak a gelhna mun in, Greek gam Korin khua gei,Cenchreae khua pan hi ngel ding hi cih, Rom. 16: 1, 2 sungaKorin numei, Phoebe thu’ a genna tungtawn pan in ki mukhia thei hi.

    Laisiangtho thak sunga laikhak te’ a kigelhna muna kikan ciatciat na ahang in, bang hun in tua laikhak tekigelh hi ding hiam cih, kician taka a ki kantel theihnading a hi hi. Bang hang hiam cih leh, Paul pen a khualzinmahmah khat hi a, hun khat teitei a ama tunna mun itheihna in, kician takin ani a kha a kum a hong kilatkhiatna ding zong hi thei hi.

    Paul in a khualzin nihvei na hun laitak in (AD. 49- 52), Korin khua ah Pawlpi a phut hi cih kimu thei hi.(Sawltak. 18: 1 - 18 sung sim in). A khualzin tawpna ahi, athumvei khualzin na (AD. 53 - 58) hun sungin Greek gam

  • 7 8

    kuam sung nawkkik a (Sawltak. 20: 2, 3), Jerusalem Pawlpisunga azawng misiangtho te a dingin huhna sumpi te ngahhi (Rom. 15: 25, 26). Tua ahih manin Rom Laikhak a gelhhun in AD. 58 kum tung pawl hi ding hi.

    Paul in, a khualzin thumvei na sungah, bangPawlpi mun thupi teng va pha hiam? Sawltak. 18: 23.

    Galati Pawlpi a va phak tak ciangin, a ma om lohsungin Sia maanlo pawl khat in Pawlpi mite tungah Vun-atna a neihna ding uh leh, Moses Thukham tungtawn inzehtan ding atuam tuam te a zuihna dingun na hanthawnuh a hih lam Paul in mukhia hi. Tua hi a, Rom khua atunkik ma in, Tua Sia maanlo te a na tun kholh khak dinguhlau na tawh Rom khua a Pawlpi mite tungah, tua bangin adahhuai thu a pian loh na ding a dalkholh nopna hanginPaul in, Rom laikhak a gelh a hi hi. Tua mah bangin Paulin, a thumvei khualzin na sunga Korin khua ah kha thumataam na ah, a tun kipat tung pawlin, Galati Laikhak zongagelh mah hi ding hi cih ki um hi.

    “Rom laikhak a gelhna sungah Paul in, a lianLungdamna thupuak tawh kisai in thugui pi honkhat napulaak hi. A mah in Jew pawlpi mite leh Gentile pawlpimite kikaal ah buaina a piangsak thei dotna te tungtawnin ama dinmun kitel gen in, a diakdiak in Jew mite tawhkisai in, a lamet na uh leh a kamciamna tungtawn pan ina hamphatna te uh tu in, Gentile mite tungah zong kipiata a hih zia theisak hi”. Ellen G. White: The Acts ofApostles, p. 373.

    I gensa mah bangin, bang Laisiangtho mun sunghi ta leh i sin tak ciangin, bang hangin hih mun ki-gelhhiam, bang ci bang dinmun a gennuam hi ding hiam cih itheih masak ding thupi mahmah hi. Tua ahih manin,Rom Laikhak i sim ciangin, bang dotna te in Jew te buaisaka, bang dotna te in Gentile te buaisak hiam cih i tel ding

    thupi mahmah hi. Mai kaal Lesson sungah tua dotna te ikikum ding hi.

    Tu laitak in na Pawlpi sungah bang thute inbuaina hong piangsak a hi hiam? Tua vauna (buaina)tein, a pua lam pan in tam zaw maw, a sung lam panin tamzaw? Tua bang kinialna te ah bang dinmun ah pang theina hi hiam? Nangmah in bangbang buaina khat nathuakna hangin, na dinmun, na hihna, na ngaihsutziate bangzah vei nang leh nang na ki theihmawh (kimangngilh)bawl ngei hiam? Tua banga ei leh ei kitheihcian na dingin kisittel na bang hangin thupi hiam?

    NINIH NI (MONDAY) October 2ROM KHUA-AH PAUL’ A HAWHNOP NA

    A thupi buaina atam zaw i tuahkhak ciangin, a mimah kimuh khopna tawh ki maitang hopihna kan in ahoihzaw om lo a hih zia nial theih hi lo hi. Eite in phone tawha hi zongin, email te, laikhak te, facebook, messenger, skypete tawh kizop theihna piang hi mah ta leh, ci leh sa maha kimaitang biakna kan in a hoih zaw a om kei hi. Tua a hihmanin Paul in Rom a laikhakna sungah amah mah tawh amimal in, kimu nuam ahih zia a lunggulhna na gen hi. Amahpai ding a hihna leh bang hangin pai ding a hihna, amautetheisak nuam hi.

    Rom. 15: 20 - 27 sim in. Bang hangin atung a pat in,Paul in Rom gam zin masa lo hiam? Bangin a zin kik dinginkhensat sak hiam? A paulap te in, a ma gammial nasep(mission) na ah bang zah in thupi suah hiam? Hih Paulkammal zat te tungtawn pan in, gammial nasepna leh tecipan na (Mission and witnessing) bang zahin thupi cih muna hi hiam? Rom. 15: 27 sung tungtawn pan in, Jew mite

  • 9 10

    leh Gentile mite tawh kisai kizopna ah bangzah takinlawphuai suahin, thupi hiam cih Paul in hong gen hiam?_______________________________________________________________________________________________________________________________________________

    Gentile te kianga gammial aphu missionary khatin,Lungdamna thu a tunkhit na munphual sunga nasep nasangin gamthak a phut nopna lungsim in a tawntung inmun luah zaw hi. Tua hun laitak in, Christian Biakna pena-ngeek mahmah lai ban ah nasem dingte zong kitawmlua mahmah a hih manin Paul a dingin, a ki lutkhit naphual te ah nasepna in gammial phuutna ding tha tampi amawkna in a beisak dan in tuat hi. Paul mahmah in zong agenna ah: “A tawntungin keima tup thu in: Mi khatpeuh in apatsa nasep maban, oltakin zomin a sem mi ka suahkhak lohnadingin Khrih thu a kizak ngei nailohna munte bekah LungdamnaThu hilh ding keima utna ahi hi”, “Ama (Pasian) thu a za ngeinailote in a teltheih na ding uh a hi hi,” ci hi. (Rom. 15: 20, 21).

    Rome gam sung beka omcip dingin Paul’ ngimna hilo a, Spain gamsung tengah Lungdamna thu a tangko dingina tupna hi zaw hi. Hih gammial phu a kalsuan na ah, Romegama Pawlpi mite in zong a panpih theihna dingun a lam-etna zong gen hi.

    Munthak phu dingin a kipat ciangin, a kiphutsaPawlpi tungtawn pan in Paul in huhna a ngetna tungtawnpan in, Gammial nasepna ah bang ci bangin, a thupimahmah thuguipi te mukhia thei i hi hiam?

    ____________________________________________________________________________________

    Rom. 15: 20 - 27 simkik in. Gammial phu dingin

    Paul in bangzah takin lunggulhna nei hiam cih ngaihsunin. Nang leh na gamtatna te in, bang lunggulh takin ahong sem khia sak hiam? Pasian nasep na dinginlunggulhna bang zah bang nei na hi hiam?

    NITHUM NI (TUESDAY) October 3

    ROME GAM-AH PAUL

    “Rome khua ah ka tun’uh ciangin Paul in a cinggalkap tawh a ut bangin a om theih na’ng thu a ngah hi(Sawltak. 28: 16). Hih Laisiangtho mun tungtawn pan in,Paul in atawpna ah Rome gam a tun na hong bngci genhiam? Hih thu tungtawn pan in, i lam-et loh te leh ilunggulh loh thu te i nuntakna sungah a hong lut cianginbang ci bangin kisin thei ding i hi hiam?

    ____________________________________________________________________________________

    A tawpna ah galmat khat bangin Rome gam ah Paultung lua zen hi. I kalsuan na ah a hoih pen dingin I lam-ethangin i ngimna te khat veivei ciangin deih bang lian inhong piang lo thei mah hi. Pasian tungah thuman in acitak mahmah hangin Paul nuntakna ah Pasian in a nuamleh a ol lampi te a ma mai-ah na khung tuan lo hi.

    A khualzin thum vei na sungah, Europe gam lehAsia minor gamkuam sunga Pawlpi mite a veh kawm in, amau tungtawn pan in Jerusalem a om a zawng Pawlpi mitea dingin a ngah huhna sumpi te tawh Jerusalem khuahong tung kik ta hi. A hi zongin a lam-et loh pi khatin nangak hi. A mah kiman in kolte kibulh sak hi. Caesareagamah kum nih sung bang thong a kiat khit ciangin, RomeUkpi Caesar tungah a suahtak theihna dingin ngetna nei

  • 11 12

    hi. A kimat zawh kum thum khit ciangin Rome gama omPawlpi mite kiangah hong tung thei hi. A hi zongin a laikhakmasak hun lai in a ngaihsut, a geelna dan in hong tung theilo a, galmat a kihen kawm sa in a hong tung thei bek a hi hi.

    Sawltak. 28: 17 - 31 sungah Paul in Rome gam aom sungin, a hun te a zat zia hong bangci gen hiam? Athupi zaw ah, tua thu te tungtawn pan in bang thu te sinthei ding i hi hiam?______________________________________________________________________________________________________

    “A ma (Paul) thugen na hang hi lo in, ki hencipnatawh a kimatna tungtawn pan-in, a Christian hihna thukhenzum te tungah huupna, awlmawhna a neih lawh hi. A ma salkimatna tungtawn pan in, Mawhna sunga sal asuak mi tampitak te a dingin kha suahtakna a ngah lawh uh hi. Tua bek hilo in Paul genbeh na ah: “Tua banah keima thongkiatnahangin hih lai-a om Khristiante a tamzaw in Topa muan’na-in nei uh a, lau hetloin Pasian’ thu gen ngamna-in neizawuh hi” ci hi. (Filip. 1: 14). - Ellen G. White: The Acts of theApostles, p. 464.

    Na nuntakna sungah na lam-et loh pi in, thu ahong piang gawp hangin a tawpna ah thuhoih in a hongkilaih na bangzah vei tuak kha ngei na hi hiam? (Fil.1:12 sim kawm in). Thupiang khat thuhoih in a hong kipatloh hangin Topa Pasian tungah muanna na neih vevetheihna dingin na tuahkhak thu te tungtawn pan in Upnabang ci khansak thei ding na hi hiam?

    NILI NI (WEDNESDAY) October 4

    ROME GAM PAN-IN “MISIANGTHO TE”

    Rome gam sunga om Pawlpi mite tungah Paul ina zahtak piakna kammal te lungngai dih in: “Tua ahih

    manin Pasian in hong it a, ama mi dingin a hong sap,no Rom khua-a a om Khristiante khempeuh tungah laia hong khak ka hi hi. I Pa Pasian leh Topa Jesuh Khrihin note tungah dikna leh nopsakna thupha hongtungsak ta hen” (Rom. 1: 7). Hih muakna kammal sungpan in, bang ci bangin thuman thutak, Pasian’thusuutna (Theology), leh Upmuanna tawh kisai thuguipi te mu khia thei ding i hi hiam?____________________________________________________________________________________

    Misiangtho i cih te in Pasian it te hi. Pasian ineitung mi khempeuh it mahmah i cih hangin, tua te sungpan in, Amah mah To dingin a teel mite , Ama’ itna athukkik mite’ tungah lungkim mahmah hi. Ei mi hing te’i kizopna sungah zong i muhtheih thu in, ei hong it temah ki-it kik hi. Amau te hong itna tawh kituak in i kithukkik thei hi. Itna in Itna mah kal hi. Thuhkikna a hong omtheih kei leh, tua a bukim itna in ciangtan nei a hongsuak hi.

    A mi siangtho dingin hong sam hi. Mang Laisiangthokhatkhat sungah, Rom. 1: 7 sunga kihel “dingin” (to be)cih lamal pen, a sawi gelh thei uh a, a khiatna in tuakammal pen a ki behlap tawm cihna a hi hi. A hi zongintua laimal tegeel a kihel loh hangin a khiatna te kicingveve thei lel hi. Tua hi a, tua laimal tegeel hel lo in i gelhciangin, “misiangtho kici hi” (called saints) cihna hi a, “amisiangtho dingin ki ciamteh hi” cihna a hi hi.

    “Mi siangtho” cih kammal in Greek laimal “hagioi”ki ci a, “a siangtho pa” (holy one) cih khiatna a nei hi. Holy(siangtho) i cih ciangin, “tuam koih (dedicated) a cihna ahi hi. Tua a hih manin, misiangtho cih a kilawh ciangin,Pasian in a tuam koih te cihna hi pah hi. A mahin Pasiandeihna sianthona (sanctification) sungah lam saupi mah

  • 13 14

    a manawh tohtoh hong kul lai veve ding hi. A hi zongin amahin To Zeisu Khris pen ama Topa dingin teel khin a hih manin,Laisiangtho sunga a kammal zat tungtawn pan in,“misiangtho” mah in ki ciamteh hi.

    Paul in “ama misiangtho dingin a hong sap”ci hi.Hih kammal tawh kizui in, mi honkhat te bel sam lo hi acihna ahi diam? Paul in a deihna hih Laisiangtho munteah kan sin aw..(Eph. 1: 4; Heb. 2: 9; 2 Pet. 3: 9).

    Lungdamna thupuak i cih in, Zeisu sihna in leitung,vannuai a om mihing khempeuh te ading ahi hi. Mihingkhempeuhte in hotkhiatna a ngahin, “misiangtho te cihsapna” a ngah na dingun Leitung pian mapek in a kigeelkhol sa a hi hi. A tung kipat pek pan-in Pasian’ ngimna in,mihing khempeuhte in Zeisu sungah Gupkhiatna zonginmuhkhiat sawm ding cih thu ahi hi. Ni tawpni ciangin akuang ding Hell a hih leh Dawimangpa leh ama nungzuivantung mite-a’ ding bek in a kibawl ahi hi (Mat. 25: 41). Mihonkhat te a dingin bel, a mawkna in an a kihawm vanzuaknamun ah, an ngawlna tawh a ki nuaksak te mah bangin, Pasianin a hong piakkhong letsong a sang nuam lo, a phattuamlawh lo mi tampi tak mah ki om ding hi.

    Leitung pian ma pek a kipan in, Pasian in amasungah Gupkhiatna angah thei dingin a hong sam hi.Tua a hong sapna i letkip theih nadingin bang hanginawlmawh lo in omkhawng mawk ding i hi hiam?

    NINGA NI (THURSDAY) October 5

    ROME GAM SUNGA THU-UM MITE

    “Jesuh na upna thu uh leitung mi khempeuh ingen belin nei uh ahih manin tua Jesuh hangin Pasiantungah ka lungdamna thu koh belin ka nei hi” Rom. 1: 8.

    Rome gamah Pawlpi kibang ci phut cih pen, ki theizo lo hi. A tangthu zui in Peter maw Paul in Pawlpi phuancih zong ki thei tuan lo hi. Sawltak 2 sung tungtawn panin, Penticost ni in Jerusalem pan in a piangthak Pawlpimite in Rome gam ah a teenna uh a hih kei leh a zin nauh tungtawn pan in a kiphut hi kha thei hi. Tua mahbangin a piangthak mi honkhat te in, Leitunga khawpi lianRome gam ah a mau Upna a teci panna pan un a hongpiang khia zong hi thei hi.

    A lamdang mahmah thu in, Pentecost pawinungsang ah, Sawltak te in bang koi mun mah sik kik lona pi in, Pasian thu a na kizelhna mahmah na pen ahi hi.“A langpang te langpan’ se lo in, Zeisu in Singlamteh tungaha hong sih khit kum sawmnih khit ciangin a nungta, acitak mahmah Pawlpi Rome gam sungah hong piang khiahi. Hih Pawlpi in tha hat mahmah uh a, citak mahmah uhahih man in, Pasian in nasia takin nasem hi.” - Ellen G.White Comments; SDA Bible Commentary, Vol. 6, p. 1067.

    Hi lai mun ah, “Upmuanna”(Faith) i cih pen, zaitakin i et ciangin, “cihtakna” kihel thei hi. A mau te in Zeisusungah a muhkhiat uh nuntakna thak kalsuanna sungahcitak takin mapang uh hi.

    Roma. 15:14 sim in. Rome gam sunga Pawlpi tetungah Paul in bang gen hiam?

    Hi lai mun ah, Rome Pawlpi mite’ tuahkhak thu tetungtawn pan in Paul in, a ciapteh huai thugil thum hongteng khia hi.

    1. “Hoihna kicing nei” (Lungsim pha tawh kidim)Mite in eite tungah tua bang kammal a hong zang theimah ding hiam? Mi tampi te tawh i kizopna ah, hoihnakicing i neihna hangin, a maute’ lungsim i la zo, i zolzoding hiam?

  • 15 16

    2. “Bang ci bang gamtat ding thei” (Pilna tawh kidim)Laisiangtho sungah khua phawk theihna, thutheihna, pilnateina tawh kisai a thupitna te bulphuh in limgen pha mahmahin gen kikkik hi. Christian te in Laisiangtho sung thu tawhkisai in, limsin phat mahmah ding kul a, a sunga hong kithuhilhna te i tel mahmah ding thupi hi. “Lungtang thakkong guan ding hi’ cih kammal in theihtheihna “Lungsimthak hong guan ding hi” a cihna a hi hi. A kikhel lungtangin thuman thutak telsiam theihna nei a hih man in,Christian zia leh tong sungah sep leh bawl dingte thei siamhi”. - Ellen G. White: My Life Tiday, p. 24.

    3. “Khat leh khat thu kihilh thei” Thu-um a mipih tekiang pan in a pai khia, atuam om nuam mikhat in, Khalam thu cikmah hun in, a khangto mi a suak ngeikei dinghi. Eite in midang te tha i piak ding a kisap hun hong omdinga, tua bang mahin eite zong mite in tha a hong piak dinga kisap hun hong om ding hi.

    Na Pawlpi in bang cidan hiam? Bang ci bangminphatna te ngah a hi hiam? A hih kei leh a thupi zawah, khat sangin a tam zaw a ngah hiam? Tua na dawnna inna pawlpi thu mah a gen na hi hiam? A thupi zaw ah,kisapna nei kha a hih leh, bang ci bangin na dinmun uhkhangto sak thei ding na hi uh hiam?

    KIGIN NI (FRIDAY) October 6SINBEH DING: Pasian in Mihing te tungah Gupkhiatna ahong vaihawm sak pen, a nunggeel na leh, lam-et loh pi in,mawhna a hong lut vat ciangin bung leh benga ngaihsut khiattawmna hi lo hi. A taktak in ci zaw le’ng, hih thu in Leitungbawl dingin a ki vaihawm ma pek in Pasian in Mihingte’Gupkhiatna ding thu a na geelkholhsa a hi hi (1 Kor. 2: 7;Eph. 1: 3, 14; 2 The. 2: 13, 14). Mihing te a hong it, Pasian’tawntung itna sungah kinga hi (Jer. 31: 3).

    “Hih vaihawmna in a beisa tungtawn panin, tukhanghun a hi zongin, muhkholh theihloh a hong tung dingmailam hun nangawn a dingin a huam hi. Tua te sungahthupha ngah dingin a hong teelna, a misiangtho dingin ahong sehkholhna, Zeisu tawh kibat theihna i neihna dingngimna, Khasiangtho tawh a hong ciaptehna, tawntunggamhluah theihna dingin a hong phalna leh Pasian vangliatnaa phat dingin a hong sehkholh sa a hi hi (Eph. 1: 3 - 14). Hihgeelkholhna a pian theihna dingin, tangthu khat hangin ahong om lak leh, mihingte khensatna tungtawn pan in hi loa, Pasian in tatkhiat dingin a geelna tungtawn pan in, Zeisuin a hong thuakna leh a hong sihna tungtawn pan in apiangkhia thu a hi hi (Sawltak. 4:27, 28). A taktak in Zeisuin, Leitung pianma pek a kipan in thahna a thuak Tuunoahi hi (Mang. 13:8).”- The Handbook of SDA Theology: R & HPublishing, 2000. pp. 275, 276.

    KIKUP DING TE:

    1. Pawlpi puahpha te’ Puahphatna (Protestant Reformation)a khiatna bang hiam?A diakdiak in, tua bangin Pawlpisung Puahphatna om kei leh, tu hun ciangin i Leitunginbang ci bangin ki lamdang ding hiam cih ngaihsun in?

    2. Leitung pian mapek pan in Gupkhiatna ngah dingin ahong kisam khin a hih leh (Titus 1: 1, 2; 2 Tim. 1: 8, 9)Pasian in bang zah takin hong it hi ding hiam? Bangzah takin tha ngah na hi hiam? Tua bangin deihsaknatawh a na geel kholhsa pen mite in a nunghei teitei nauh hangin bangzah takin dahhuai hiam?

    3. Ninga ni (Thurday)ni a, dotna tawh kizui in, Na Pawlpiin maipha a ngah, min phatna a ngah theihna dinginna kikupna un panpih thei ding hiam?

  • 17 18

    T-2

    SINNA 2 October 7 - 13

    KILANGPAN NA

    NIPI NI (SABBATH NITAK LAM) October 7

    SIMDING TE: Heb. 8: 6; Mat. 19: 17; Mang. 12: 17; Siam.23; Sawltak. 15: 1 - 29; Gal. 1: 1 - 12.

    KAMNGAH: “Pasian in Moses tung tawnin Thukham hongpia a, ahi zongin Jesuh Khrih hangin itna lehcihtakna thu hong pai hi”(John 1: 17).

    Tanglai Pawlpi masa te sunga om atam zaw Jew tein, Zeisu Khris pen Judah te Messiah pa hi ci in a santheihna hangun, a pu a pa te Upna pan in a lampial a hihnauh leh, Pasian mi a hi dingin Thuciam na tungtawn aPasian kamciamna a ngahte a hihna uh, pan un pial khina hihna uh a kiphawk kha lo mihon te a hi uh hi. Tuabangin in ngeina lui pan in pialkhiatna in a man gamtatnaa hi hi. A buaihuai thukhat in, Jew biakna a um Jewmikhat in Zeisu a san theihna dingin Christian a suahkul hi cih thu a hi hi. Tua mah bangin mi atam zaw te adingin a buaihuai thudang khat in, Gentile mikhat in ZeisuKhris a san theihna dingin Jew minam a suah phot kulcih thu a hi hi.

    A sawt lo in, Jerusalem Council kikupna tungtawnpan in, tua buaina tawh kisai a ven na ding khensatnakhat hong nei thei ta uh hi. Gentile mite tungah Thukhamzuihna leh Ngeina te tawh buaina a pia lo dingin ki khensathi. Cihnop na ah, Gentile mi khat a in Zeisu a san theihnaJew miman suah masak kul lo hi cih thu a hi hi.

    Tua bangin a ki khensat khit hangin, Makaihonkhat te in, Upna tawh a hong kikheel Gentile te tungaha vun-atna ding uh leh, zuih ding thukham tuamtuam tehong tangsawl kik veve uh ahih manin, Pawlpi sungahbuaina a hong tung hi. A maute ngaihsutna ah, Gentilemite in Pasian’ thuciamna kamciam te tungtawn pan in anopsakna khempeuh a ngah kim theihna dingun tuabangin, zuih dingin a kilawm thukham te leh thukhun tea man ding mah uh a hi hi ci uh hi.

    Tua bangin buaina hong om ciangin bang ci bangthupiak na tawh khensatna hong nei uh hiam?

    NIMASA NI (SUNDAY) October 8

    A HOIH ZAW THUCIAMNA

    Heb. 8: 6 sim in. Hih Laisiangtho mun in a gennop bang hiam? A hoih zaw kamciamna tawh kisai ineite in bang ci bangin tel thei ding i hi hiam?__________________________________________________________________________________

    Laisiangtho Bu sungah Thuciam Lui leh Thuciamthak a ki lamdan penpen na in, Laisiangtho thak hunsungin Messiah ahi, Nazareth khua Zeisu thu hong kidawkhi. Amah pen, Pasian in Gumpa (Messiah) dingin a hongsawl ahi hi. Mihing te in Amah ki theihmawh bawlna tawhGupkhiatna thu ki lamet ngam huai dek lo hi. Amah inmanpia in tatkhiat ding a hong vaihawm sakna tungtawnbekin amau te mawhna kimaisak thei bek ding hi. Apaubang lo a bukim Ama (Topa) nuntakna sungahkiphumna bek tawh Pasian mai ah, mawhsak thukhennapan in ki dingtang zo bek ding hi. A thudang tawh gen le’ng

  • 19 20

    Gupkhiatna ngah i cih pen, Zeisu’ sung bekah dik kisakngah theihna hi a, lampi dang om lo hi.

    Thuciam Lui a om misiangthote in, a hong piangding Messiah hun leh Gupkhiatna thuciamna thupha tena-na ngaklah mahmah uh hi. Thuciam Thak hun cianginmite in, “Nazareth khua Zeisu pen, Pasian in a hong sawlMessiah pen, amau te’ Gumpa dingin sang ding i hi hiam?cih’ dotna tawh kiphut tuahna hong om hi. A zenzen in,Amau te in Zeisu pen, ama hihna mah sangpah umpahmai uh hen la, Ama sungah amau leh amau ki-aap theipah uh hi leh, Topa in amau te a khawnkhawnga apiaksawm diksakna tawh amau te in Gupna a ngah dinguh hiziau hi.

    Tua hun laitak, Thuciam Thak hun ah zong Pasian’thukhamte pen, kikheelna om zenzen lo hi. Bang hanghiam cih leh, Pasian leh Khris Zeisu’ lungsim omzia teThukham sungah kimu thei ahih man ahi hi. PasianThukham 10 te zuihna, leh tua te tawh kalsuanna inThuciam Thak (New Covenant) sungah kalsuanna hi a,Thuciam Lui (Old Covenant) tawh kizopna zong ahi hi.

    Mat. 19:17; Mang. 12:17; 14:12 leh James 2:10,11 munte sim in. Hih Laisiangtho thak mun sungte ah,Thukham (a diakdiakin Thukham 10) tawh kisai in banghong gen hiam?

    _______________________________________________________

    Tua mah bangin, tanglai Isreal te in namdangtetawh a ki lamdan na uh ahi amau’ aituam neih ngeinaPawite, zehtan thukham (ceremonial Laws) sunga kihelthuciam lui (Old Covenant) gamtatna khempeuh te in,Zeisu hangin, tua ngeina lui khempeuh kiphiat/kizom

    nawn lo a, tua sangin a hoih zaw “thuciamna thak” (NewCovenant) a hong kipan thei ahi hi.

    Jew Biakna pan in Christian Biakna sungah kilaihtohna hangin, Jew minamte leh Gentile minam te kikaalah kilamdan nate ki telsiamna a neihtheih na dinguhngiimna tawh, Paul in Rom Laikhak a gelhna bulpi ahi hi.Tua banga kikheelna ah hunlak hong kul hi. Zeisu a hongsang thei Jew minam tampi tak te in, tua banga hong piangtoto a nasia mahmah ki kheelna sungah a zongsang theidingin kiging zo mahmah lo uh hi.

    Na deih mahmah Laisiangtho sunga kamciamnain bang te hiam? Tua Kamciamna a tangtun theihnadingin bangzah vei bang thu ngen na hi hiam? Bang cibangin na teelna in, tua kamciamna te na nuntaknasungah hong tangtung thei ding hiam?

    NINIH NI (MONDAY) October 9

    JEW TE’ NGEINA TE’ LEH THUKHUN TE

    Hun na piak zawh zahzah, Siampi Laibu sunglimsim mahmah in. (A diakdiak in, Siam. 12, 16, 23 sungsim gai in). Hih bu sung na simna pan in, amau te ngeina,biakpiakna leh thukhun te tungtawn pan in na lungsimsungah bang thu te hong lungngai sak hiam? Banghangin tua zaha ngeina thukhun khempeuh, ThuciamThak sungah hel theih dingin piang thei lo hiam?

    _______________________________________________________

  • 21 22

    Laisiangtho lui sunga Thukham te, anam tuam-tuam in i khenkhiat ciangin kitel theih zaw hi. Tua tesungah (1) Thukham Sawm (Moral Law), (2) Zehtan/gangawh Thukham (ceremonial law), (3) Gam-uknaThukham (4) Upadi leh thukhenna tawh kisai Thukham(5) Cidamna Thukham cih te in kikhen thei hi.

    Hih ci bangin khat leh khat anam in teltheih dingina tuamtuam tawh a kikhen bek hi a, atak takin khat lehkhat a kizopna uh zong om hi. Mun khatkhat te ah a kithuapna mun zong om hi. Nidang lai mite in, a tuamtuakleh, a kikhen cih bangin a mu kei uh hi.

    Moral Law i cih ciangin Thukham Sawm cih tawhki tomlak hi (Pai. 20: 1 - 17). Hih Thukham in mihing hihnasungah ahoih gamtat theihna dingin pulaakna hi. Hih zuihding thukham sawmte in Laisiangtho sunga Bu masa nga-tesungah, zai takin kigen a, thukhun na leh thukhenna te ahkizang thei mahmah hi. Hi ci bangin zaitakin a kigen manin, abang ci bang dinmun khempeuh ah, Pasian thukhamzui pelmawh ding cihna ahi hi. A tuam om deuh thukham inGam-ukna thukham ahi hi. Hih Gam-ukna thukhammahmah zong, Thukham Sawm sung mah-ah kinga hi. Hihthukham in gammi te leh kumpi te’ kikaal kizopna leh,gammi tektek tungah kizop dan ding theihsak na a hi hi.Tua bangin a thu tuamtuam tawh, thukham a palsat tethukhen dan ding zong tua te sungah ki ciamteh hi.

    Ceremonial Law i cih Zehtan Thukham te in,Biakbuk ngeina tawh kizui in, gangawh biakpiak na,biakpiak dan a tuamtuam te leh, piakkhiatna a tuamtuamte ahi zongin, a milip in a sep ding uh a masuan tek uhkihilhna ahi hi. Biakpiak ni hun te kiciamteh a, koi cibangin tua ni thupi te zang ding cih zong kigelh hi.

    Cidamna tawh kisai Thukham in, thukham dangtemah tawh kithuap, a kizom mah ahi hi. A niin bangthukhamte a kicih nak leh, gangawh biakpiakna tawh kisaiin, a siangtho lo hi pah uh hi. A hi zongin amau te in, tuathukham sungah pumpi sianthona leh cidamna tawh kisaithugui pi te hel uh hi. A siangtho leh a siangtho lo an (sa)tawh kisai in thukhun te pen, pumpi’ ngaihsut-khensatnatungah kinga zaw hi.

    A huampi in Jew mikhat in, hih Thukham khempeuhte zuih dingin, Pasian kiang pan in alom in a hong pai cih ateltheih hangin, amah in ngaihsut theihna tawh kician takina khentuam theih ding kisam hi. Thukham Sawm leuleupen, Pasian in a mite tungah direct in agen/a piak Thukhamahi hi. Tua hi a, thupi seh zaw ahih manin a tuam vilvel intuam koih ding ahi hi. Thukham dangte ahih leh, Mosestungtawn pan-in a nung piak thuah ahi hi. Biakbuk tawhkisai in sep dinga kikoih thukhun khempeuh te ahih leh,biakbuk nasep hun sung bek mah huam pah hi.

    Gam-ukna tawh kisai Thukhamte a hih leh, AmauJew te in a suahtakna te uh, mi namdangte ukna sungah alut masiah uh kizang thei na pi in, Gam-uk dangte khutnuaiah kizang thei nawn lo hi. Gangawh biakpiakna tawh kisaite zehtan thukham te zong, Biakbuk a kisuksiat ni a kipankizang thei nawn lo hi. Tua bek tham lo in, Messiah a hongtun khit a kipan in a limciing na khempeuhte, a taktakom khin a hih man in kisam nawn lo hi.

    NITHUM NI (TUESDAY) October 10

    MOSES NGEINA BANGIN

    Sawltak. 15:1 sim in. Bang thu tawh buaina pianghiam? Bang hangin mi honkhat te in hih thu tawh kisai

  • 23 24

    _______________________________________________________

    Zeisu kiangah kha tampi tun ding cih ngimna tawhcitak taka na asem, a hahkat Sawltakte, Pawlpi makaiteleh, Pawlpi mite in Antioch khua ah kipumkhat takin aomkhop laitak un, Judaea gam pan in “Pharisees pawlte” akici Jew biakna sunga thu-um mi pawlkhat te hong pai uha, Pawlpi sungah asawt lo in nasia taka buaina a piangsakthei ding dotna te hangin Gentile thu-um mite sungahlauhuai takin mite hong patau sak uh hi. Kimuang takinhih Siapi te in, Gupna ngah theihna dingin, mikhat in vun-aat phot hen la, zehtan thukham tawh kisai aneng atawngin zuih phot kul hi ci in, hangsan takin hong gen uh hi. Ataktak in zong, Jew mite limlim in, Pasian’ piak tua zehtanthukham tuamtuamte zuihna hangin amau leh amau akipaak mahmahte ahih ban ah, Zeisu upna sungah a kikheelkhin Jew minam atam zaw te mahmah in zong, kician takinPasian in apiak ngei ahi “Biakpiakna ngeina” khat pen, Amahmah in kheel mawkmawk lo ding hi ci in um uh hi. Tuaahih manin Jew te’ Thukhamte leh Jew ten a zat uh Zehtanbiakpiak dan a tuamtuam te Christian biakna ngeina sungahhel ding leh, gawm khawp dingin nakpi takin hanthawn uhhi. A taktak ahi Pasian Tapa a hong sihna hangin a limciingahi gangawh biakpiak na te beikhin a hihna leh tua sihnahangin a bei Moses thukham ngeina, pawi leh ni te, kisamnawnlo a hihna amau te in a khentel theihna dingun, alungsim te uh zia ol (kaai) lua hi.

    Sawltak. 15: 2 - 12 sim in. Koi ci bangin hihkinialna te lemtuah/siansuah thei ding i hi hiam?

    _______________________________________________________Pasian lamlahna ngak kawm in Paul in, Pawlpi

    sungah thu-um mite ki pumkhat in, kipawl khopna a neih

    theihna dingun atawntung in a kiging sa in om hi. Banghun banghun in a thupi kikup khopna a om ciangin, Pawlpisungah thusun na tawh Pasian kiang pan in pilna ngenkawm in a manpen khensatna aneih na tungtawn pan unkipumkhatna a piantheih na ding mah lunggulh uh hi.Ellen G. White: The Acts of Apostles, p. 200.

    Pawlpi sungah a tangzai zaw in, pawlpi mite tawhna asem khawm ding leh ma a pang khawm dingin, amahleh amah nasep lianpi a sem dingin Zeisu in a saptuamsawltak a kici Paul in a lunggulhna pen lunglut huaimahmah hi. Bang ci bangin sapna angah ahi phial zongin,a mah in pawlpi a dingin panmun khat a letna tawh, mi atam theithei te tawh kikhawl in ma apangkhop dinguhkisam ahih lam thei hi.

    Pawlpi ki-ukna, ki-ukdan tawh kisai in, bang cibang lungsim puakzia nei na hi hiam? Nangin bang cibangin mapang khawm thei na hi hiam? Bang hanginmapan khopna thupi hiam? Pawlpi sung panin, tuamkaina tawh, a mimal in eite ut bang tekin suakta takin naasem dingin kituat len’g bang ci bang nasep te sem theiding i hi hiam?

    NILI NI (WEDNESDAY) October 11

    GENTILE THU-UM MITE’

    Sawltak. 15: 5 - 29 sim in. Jerusalem Council,kikupna sungah bang khensatna nei thei uh ahi hiam?Tua kikupna a hang’ bang hi limlim hiam?

    ______________________________________________________________________________________________________

  • 25 26

    Amaute in a khensat uh thu in, Jew mite ngeinaleh ngaihsut nate tungtawn a buaina khempeuh langpanuh hi. Amau te in upna hanga a kikheel Gentile te in,vun-atna leh, zehtan thukham khempeuh zuih dingin tangsawl uh hi. Tua bek tham lo in, “Jew te’ thukhamkhempeuh te leh zehtan thukham te khempeuh, Christianbiakna pawi sungah guan dingin hanthawn uh hi.“ EllenG. White: The Acts of Apostles, p. 189.

    Sawltak. 15: 10 sungah, Peter in tua a lui khinthukhamte tawh kizui in, “puak zawhloh ding“hakkol”kisuan a cih tawh a gentehna pen, lunglut huaileh ciapteh huai mahmah hi. Tua thukhamte a pia Pasianin ama mite tungah hakkol a suan mah ding hiam? Tua cilo ding hi. Tua sangin a hun hong bei toh tawh kizui in,Makai tampi takte in, kam tungtawna akhang akhangin akihilh toto ngeina pan in (Oral traditions), thupha apiangsak thei thukham tampi-te hakkol bangin na sangkik ta leuleu uh hi. Tua ahih manin hih kikupna in,Gentile mite tunga om hakkol te a zan’(zang’) theihnadingin a hanciam uh hi.

    Tua kikupna sungah, Gentile mite a dinginThukham Sawm zuihna kisam nawn lo hi, ahih kei leh,dotna bangmah a om loh lam aphawk huai/atheih huaimahmah thu khat ahi hi. Tua kikupna sungah, Gentilemite in sisan a neek loh na dinguh gen a, a hi zonginthukham sunga mizi mawhpih ken a cihna ahi zongin,that kei in a cihna ahi zongin awlmawh lo in a om na dinguha kikup dinguh zong, a piang thei dingin ngaihsut theih hituan lo hi.

    Thu-um Gentile te tungah zuih dingin bangthukhunte bawl uh hiam? (Sawltak. 15: 20, 29), banghangin tua bangin thukhun tuampiak sese uh hiam?

    ______________________________________________________________________________________________________Thu-um Jew mite in, amau ngeina te’ tungtawn

    pan in zuih dingin Gentile thu-um mite tungah zuih dinginmawk seh thei lo dinga, Gentile mite in zong Zeisu hanginupna tawh a kipawl Jew mite’ etkhialh dingin bangmah agamtat lohna dinguh, tua Council kikupna ah phuang uhhi. Tua ahih manin, Sawltakte leh Elder te in, Gentile te ahih leh, Milim biakna-a kizang an leh sa khempeuh asianglo suak ahih manin a neklohna ding uh, numei tawhkhialhnate panin a kikepna ding uh, a si luangkhiasakloin a kigawlmek sate, leh sasi khat peuhpeuh a neklohnadingun lai tawh gelhin thukim na nei uh hi. Khat khat tein, Sabbath tawlngnakna tawh kisai in bangmah genkiknaleh kutna om lo ahih manin, Gentile te a dingin kul nawnlo uh hi ci thei uh hi. (Atak takin, Thukham Sawm sungazuau khemna leh, mithahna te zong kihel tuanlo a hihmanin, tua hong kinialna te buaitham lo hi).

    A zenzen in, Pasian’ Thukham sung a hi lo, ngeinakhat peuhpeuh tungtawn pan in, mikhat tungah vangika suak thei “hakkol te ” a kisuan thei ding mah ahi hiam?

    NINGA NI (THURSDAY) October 12

    PAUL LEH GALATI MITE’

    Jerusalem council sunga kikupna kician mahmahta leh, amau leh amau theihdan lampi tek mah tawn in,Gentile thu-um mite in, Jew mite’ thukhun leh ngeina te azui dingin a lunggulh mi na om lai veve hi. Tua thu in Paul adingin, a thupi mahmah khat suak hi. Hih thu-in Upnasungah kalsuan na ah thuneu hi dek lo a, Zeisu tungtawnalungdamna thupuak thal-nialna tawh kibang hi.

  • 27 28

    Gal. 1: 1 - 12 sim in. Galati khua sunga thubuaitawh kisai Paul in, bangzah takin thupi seh hiam? Tuathu in hih dotna a thupit zia hong bang ci gen hiam?________________________________________________________

    A tunga i gen mah bangin, Galati mite dinmuntungtawn pan in a hong piang thubuai in, Rom mite tungahlai a gelh theihna dingin a hong piankhiatna bulpi ahi hi.Rom laikhak sungah Paul in, Galati laikhak sunga thugilte tawh kisai in a zai zaw in hong gen hi. Jew minam thu-um mi honkhat te in, Moses tungtawn a Pasian in a piakthukhamte thupi thei mahmah ahih man in, Gentile thu-umte in a zuih na dingun kun tangtang uh hi. Paul in beltua thukhamte’ nasep leh amun maan a kizat theihna tea tel theihna dingun hanciam takin hilh tangtang hi. Hihmite in Galati khua ah, tua Upna tawh kisai in panmun alak theih mah bangun, Rom gam sungah a hong ngah khakding uh deih vet lo hi.

    Galati laikhak sung leh Rom laikhak sungaThukham a cihte in, Zehtan Thukham hiam, ThukhamSawm hiam cih Paul tungah dot ding cih pen, a mawla bawlvai lua hi. A tangthu limlim sungah i kantel ciangin,kinialna a piangsak limlim buaina in, a hong kikheelGentile mite in Vun-atna a neih na dinguh leh Mosesthukham te zuih dingin kilawm maw kilawm lo cih thuahi hi. Jerusalem Council ah zong hih thu tawh kisai in,buaina khempeuh vaisiang khin hi ta mah leh, mihonkhat te in tua khensatna te zuih dingin thukim thei louh hi.

    Thukham zuihna tawh kisai in, Thukham Sawmte leh (a diakdiak in a li-na “Sabbath”) cih te pen Christiante’ hong hen nawnlo, hong huam nawnlo hi cih a bulphuhtheihna dingun Rom laikhak bu sung leh Galati laikhak

    bu sung mah bulphuh in sim uh hi. A hi zongin amau te in,Paul in bang hangin hih Thukham te gen hiam cih, atangthu paizia, anung amaa thupiang te a tel theihloh manuh ahi hi. Paul in a bulphuh ahi; Gupkhiatna ngah theihnacih pen, Upmuanna tungtawn bek pan hi a, Thukham tezuihna leh bek tham lo in Thukham Sawm zuihna tawh ahih loh zia a kammal te tungtawn pan in i mu toto ding hi.A hi zongin tua bang i cih ciangin Thukham Sawm zuihkullo hi cihna hi pah lo hi. Thuman na tawh ThukhamSawm zuihna tawh kisai in amau hun ah buaina om ngeilo hi. Tua thu tawh kizui in, a langpang te in tu khanghunbuaina honkhat te a leptuah theihna dingun Paul hunlaibuaina te tawh gawmtuah in a deihna a kilet khial (a kilakhial) gawp kha hi bek hi.

    Sabbath cih pen Christian te a dingin kul nawn keie’ a ci te tungah bang ci dawn kik ding na hi hiam? Lung-damna thupuak dik tak lenkip kawm in Sabbath tawh kisaithumaan te bang ci bangin lakkhia thei ding na hi hiam?

    KIGIN NI (FRIDAY) October 13

    SINBEH DING: I Pawlpi in, vei tampi takmah ki langpannaleh, lung kituah lohna tuak tawntung hi. Hih thu inthuthak hi lo hi. Satan in atawntung in Pawlpi a do denmah ahi hi. Christian biakna a hong kipat tunga kipan inthu-um mite sungah ki thutuah lohna leh ki langpan nahong piang pah hi. Tua buaina a hong piangte lemtuah loin, a dap koih banguh hi leh, Pawlpi in a tung kipat pan-inmitcip in siatna tuak pah ding hi.

    Jerusalem a om thu-um mite sunga a maanlobiakna makai te’ huzapna hangin Galati gama om thu-ummite sungah nasia takin kikhen khapna, lampialna, lehangsung lunggulhna te hong kizeel ziau hi. Hih Sia maanlo

  • 29 30

    te in amau Jewte ngeina leh Gospel thumaan pen hongtok-hel khawm uh hi. Jerusalem Council kikupna tawh aki thukim sa te nangawn ki theihmawh bawl uh a, a hongkikheel Gentile mite tungah amau’ Zehtan thukham te azuihna theihna dingun phut(tangsawl) tentan uh hi. EllenG. White: The Acts of Apostles, p. 383.

    KIKUP DINGTE:

    1. Nilini (Wednesday) sunga dotna tawpna tawh kisai in,na Pawlpi sungah, ahih kei leh na innkuan sungah ahih kei leh nangmah mahin, mite a dingin “vangik asuak thei “hakkol te ” kisam lo pi mahin a suansuankha mah na hi hiam? A suan kha nahih leh zongPasian hong sap nuntakna hoih a sem na hihna tawhkizui in bang ci bangin khiam thei ding i hi hiam?

    2. Tu khang Christian te a dingin Thukham Sawm zuihkul nawn lo hi, a ki cihna dingin buaina a piangsakthu te in bang hiam? Tua a paulap te uh eite in bangci dawn ding i hi hiam? Thukham in hong hen nawnlohi a cih pen khial mahmah hi na pi in, tua thu a santheihna dingun bang ci bangin ki nungta ta hiam?

    3. Gal. 1: 1- 12 sim kik in. Paul in a theih, Gospel thutawh kizui in, ama tel thuman tungah a dintangngamna tawh bang ci bangin mite tawh kinawk hiam?Eite in zong tua ci bangin i Upna ah , kilok lo in tukhanghun a om biakna sandan a tuamtuam te’huzapna pan in dingtang thei ding i hi hiam? Hihthupiang te pan in i sandan’ thu honkhat te pen,biakna dangte tawh bangbangin a hi zongin kileptuahthei thu ahih loh zia hong phawk sak hiam?

    4. Pawlpi kipuah phatna (Protestant Reformation)a hongpiankhiatna thu kikum dih un. Bang thu ah i kilamdanna lianpi khat, a ki puahpha nai lo om lai hiam?

  • 31 32

    SINNA 3 October 14 - 20

    MIHING DINMUN

    NIPI NI (SABBATH) NITAK LAM October 14

    SIMDING TE: Rom. 1:16,17; 22 -32; 2:1-10;17- 23; 3: 1, 2,10-18, 23.

    KAMNGAH: “Mi khempeuh a mawh uh a, Pasian maiphaa ngah nading uh kisia hi”(Rom. 3: 23 RSV).

    Rom Laikhak a gelh tungin Paul in, a thumanmahmah leh, a thuthuk pen Lungdamna thu (Gospel)sunga thu lai-gil a hi; a khasiat huai mahmah mihing te’dinmun tawh hong pankhia hi. Mawhna hangin Mihingte’a puuk a kipan in Mihing khempeuh te in mawhna hanginminiin kisuak cih pen, thuman ahi hi. Tua mawhna inakhang akhang in eite tungah hong hencip a, i mit sungahzong a hong luai khin hi mai hi.

    Martin Luther in a gelh Rom Hilhcianna bu sungah,‘Mihing khempeuh in mawhna sungah ki om hi’ cih pen,kha thu tawh et ding hi a, ei leh ei ki-etna leh mite et nahi zaw lo in, Pasian mai ah a dingte ki hi zaw hi. Khatkhatte mit muhna ah, mikim khatte in mimawh mahmahin kilang thei a, mikim khat leuleu tungah leh midangtemitmuh ah a midik mahmah in kilang thei zel hi. Mikhatkhat te in midik mahmah dan in kilang khia thei uhhi a mau te in danthuak ding a lau man un leh mite pahtawiding a ut man-uh hi thei a, a hih kei leh ngiimna khattawh mite pahtak dingin om uh a, a puatham kihoih saktawmna tawh hanciam uh hi. A hi zongin amau te in alungsim tawng’ uh leh lunggulhna tak tawh a kalsuannuam a hi kei uh hi. Tua ci bangin mihing te in a puatham

    hoihna mah hanciam uh a, a lungsim sungtawng ahmawhnopna lungsim te leh siatna lunggulhna vive om zawahih manin Pasian deih gamtat hoih’ tawh ki gamla hi”. ----Martin luther, Commentary on Romans, p. 69

    NIMASA NI (SUNDAY) October 15

    PASIAN’ VANGLIATNA

    “Khris Lungdamna thu hangin ka maizum kei hi.Banghang hiam na cih uh leh, tua thu in a masa in Judahmite, a nung ciangin Greek mite a kipan a um mikhempeuhin Gupna a ngah nading Pasian vangliatna ahihi. ‘midik in thu-upna (Upmuanna) tawh a nungta dinghi” ci in Lasiangtho sungah a kigelh mah bangin, ‘thu-upna dingin thu-upna tawh’ (faith for faith) Pasian diknaa kilang zo hi” Rom. 1: 16, 17 RSV). Hih Laisiangtho munin nangma tungah bang hong gen hiam? Hih kammal tetungtawn pan in nang mahmah in kamciamna te leh lam-etna te bang ci bangin mu thei na hi hiam?_____________________________________________________

    1. Gospel: Hih kammal pen Greek laimal pan hi-aakhiatna ah, “a hoih thuthak” cih leh “ahoih thupuak”cihnain kizang hi. Hih kammal bek i zat ciangin thuhoih khempeuhhuamkim a, a hi zongin “Khris” tawh a kibulh ciangin,“Messiah tawh kisai in lungdamna thuthak” ki ci hi. ( Khriscih kammal pen Greek lai in Messiah cih tawh kiza kim hi).Tua hi a, ‘Lungdamna thuthak’ i cih ciangin ‘Messiah hongpai dinga, mite in Ama’ sungah upna hangin hotkhiatna ngahding uh hi’ cihna ahi hi. Tua in Zeisu leh Ama dikna hanginGupkhiatna kingah thei cihna hi a, Pasian’ thukham tesungah a hi zongin ei leh ei hanciam thu in, aki ngahtheih hi lo hi.

  • 33 34

    T-3

    2. Righteousness (Dik kisakna): Hih kammal inPasian tawh a“kilem”cih dinmun tunna ahi hi. Hih thutawhkisai, Rom laikhak sungah a khiatna kidawk mahmah a,mai lamah i sin tohtoh ding tawh kizui in kitel toto ding hi.Rom. 1: 17 sungah “Pasian aa’ hi” ci ngiat hi. Tua hi a, Dikkisakna pen Pasian kiangpan a hong pai hi a, a dikkim Pasianngiatin a hong vaihawm sak ahi hi. I theih tohtoh ding thuah, a kician Dik kisakna tungtawn bek in Nuntaktawntungna kamciam a kingah zo bek ding ahi hi.

    3. Faith (Upmuanna): Greek kammal sungah“believe”(Upna) cih leh “Faith” (Upmuanna) cih bangin naom a, sepkhiatna tawh kizui in “pisteuo” (believe=upkhiatna)leh, i hihna ngiat a genna ah “pistis”(Faith orBelief=Upmuanna) ci in nam nih tawh kilet thei hi. (Mangkamuukte a ding in a masa zaw pen “Verb”sepkhiat ding hi a, anihna pen “Noun” i hihna ngiat genna hi) Tua Upmuanna(Faith) tawh Gupkhiatna a kizop zia Rom Laikhak i sin natungtawn pan in, i mu toto ding hi.

    Gupna thu ah khamuanna, kitel cianna (assurance)thu tawh kizui in, buaina na nei ngei hiam? Gupna kitelcianna tawh kisai in, nei khin maw nei nai lo cih dotna tena tuak kha ngei hiam? Tua thu te hangin launa lehkimuan mawhna na nei kha hiam? A hong dongte in zongbang thu tawh kisai in bulphuh uh hiam? Na Upna tawhkituak in zong na nuntak tawh a ki lehbulh pi khat na hihiam? Zeisu sungah kitel cianna leh kamciam nate a kiptheihna dingin bang ci bangin na nuntakna sungah teelding nei na hi hiam?

    NINIH NI (MONDAY) October 16MI KHEMPEUH MAWH KHIN

    Rom. 3: 23 sim in. Hih sunga thupuak in, tuhunei Christian sunga thu-ummi khat adingin bangzah takin

    zuih ding up dingin baih a hi hiam? Tua mah bangin hihthupuak sung thumaan tawh kisai mite in a hong dotkhak leh bang phattuam lawh thei ding uh hiam?______________________________________________________

    A lamdang thu khat ah, mikim khat te in Mihingte’mawhna tawh kisai in to’na khat nei thei uh a, amau te inMihing te pen a bul takin kankhia leng’ hoih kim lel uhhi, ci in seel thei uh hi. Hoihna taktak (true goodness) akitheihtel loh manin hih buaina a hong piang khia zong ahihi. Mi khatkhat te in midangte tawh a kiteh uh cianginhoihzaw kisa kha mah ding uh hi. Bang hang hiam cih leheite in atawn tungin, eite sangin a sia zaw te tawh a kitehkaak te kihi hi. Tua in hoihnop na hong guan lo hi. Ahi zongin a hoih kim Pasian’ sianthona leh dikna te tawh iki tehkaak tak ciangin ei leh ei i kihhuaina te leh bangmahi hih loh zia kimuh theihna hong nei sak hi.

    Rom. 3: 23 sunga “Pasian maipha”(glory) ngahtheihna cih kammal in, a khiatna tuamtuam om thei hi. Itelbaih pen theihna dingin 1 Kor. 11: 7 sungah “Pasaltepen Pasian’ lim leh a minthan’na a kilangsak” ci hi. Tua ahih manin Greek kammal sung pan in a kila “Glory” cihpen, “lim leh meel sun” (image) a cih nopna zong a hi hi.Pasian lim leh meelsutna khempeuh mawhna in beimangsak, susia gawp hi . Tua ahih manin Leitungah mawhnaa hong lutna hangin Pasian melsutna lim leh meel a hihkei leh, a maipha ngah na pan in tuamawhna in hongkhen khia ta cih nopna hi pah hi.

    Rom. 3: 10 - 18 sim in. Tu hun tawh bang teng kilamdang na sa hiam? Bang mun in nang hong kawk pensa na hiam? Na nuntakna sungah Khris hong om lo banghi leh, nang zong bang dinmun hi ding na hi hiam?

  • 35 36

    ____________________________________________________________________________________I dinmun bangzah takin a sukkhin a hi phial zongin,

    lam-etna a beikhin hi sam lo hi. A masa pen i kalsuanding ah, ei leh ei kuamah in kihuh tawm thei lo i hih ziakiphawk in, eite mawhna tek ki pulaak in, ei leh eibangmah i hih loh zia kithei thei phot ding hi hangh. Tuakalsuan na in, Khasiangtho nasepna hi a, ei leh eitekhialhnate’ kiphawkna hong nei thei sak hi. Mawhneimikhat in Kha-siangtho a do (a khaktan) sawm kei nakleh, tua Khasiangtho in ama tungah, a ki diksak tawmnate, a kineih khemna te, a amah leh a mah a kihuutna te,hong paihkhiat sak dinga, Khris ahi Zeisu ii hehpihna lehitna sungah hong ki phuum ta dinga “Pasian aw, keimimawh mi khialpa hong hehpih in” (Luke 18: 13) ci khiata ding hi.

    Na gamtat luhekna, na nasep hoihna te leh nangaihsut siamna te hangin, nang leh nang hoih na kisak,pha na kisak, vaam na kisak na te bang hunte ahi hiam?A lungkham huai mahmah dinmun hi mawk lo hiam?Bang tungtawn bekin lam-etna hong guan hiam?

    NITHUM NI (TUESDAY) October 17

    KHANTOHNA MAW?

    Kum zalom 20 sungah a kilut tak ciangin, Mihing ihihna limlim hong khangto mahmah a, Lungsim pianziangaisutna te hong sang semsem hi. I neih setvan te leh naa tuamtuam te sinna te-in, i ngiim i geelna, i sunmangkhempeuh hong lawhcing sak hi. Mihing limlim te zonghoih kimna (perfection) ki manawh semsem hi. Pilnasiamna te’ tung tawn panin leh, gamtat hoih sinna te

    tungtawn panin mihing te in, khantoh lam manawh uh a,amau aituam leh kim leh paam a dingin kizang theisemsem uh hi. Tua bangin ahon ahon in khantohna inkum zalom 20 sungah, Leitung kalsuan zia a thak hongkipan sak thei hi.

    Atak takin ah kamsiatna tawh, a tunga thute a hongpiang khol kei hi. Hi mah lo hia? Kum zalom 20 i cih inthukhualna om lo in hiamgamna leh gamtat hoih leh akilawm a zang thei nailo mi namhai pawlte om bangin iom zaw mawk hi. Pilna siamna a khantoh mah bangin mikithah na ding lampi hoih zaw kimu toto zaw a, a beisahun lai a i ngaihsut khak loh haina gamhtatna vive te inhunthak kimuak to zaw hi.

    Bang hang hi mawk ding hiam? Gen mawkmawkdingin thu haksa pi khat hi mawk hi.

    Rom. 1: 22 - 32 sung sim in. Kum zalom khat-laia kigelh thu te in, kum zalom 20 ading in bang ci bangina hong kilat khiat dan mu thei i hi hiam?

    __________________________________________________________________________________________________________

    Christian i hihna tawh kizui in, ei te in Upmuanna tawh i up ding honkhat i nei hi. Tua te sung pan in, a simite thawhkikna, nihvei kumkikna, vanthak leh leithakcih te ahi hi. A hi zongin upmuan na tawh a up theihnadingun a puuk khin mihing sungah a kuate hi mawk dinghiam? Tu khang hun ah, ei te khempeuh in mawhnahangin puukna’ huzapna sungah a kiteeng kihi mawk hi.

    Rom. 1: 22, 23 sung limtak in ngaihsun dih in.Hih bang thu tawh kisai in, tuhun ah bang ci banginhong kilang khia in mu na hi uh hiam? Ei khanghunsungah hong piangsak Pasian ki nawlkhin ta a, milim

  • 37 38

    peuh kibia zaw ta hi lo hiam? Tua bang hihna in bang cibangin a hai mahmah suak sak thei hiam? Kikum khawmun.

    NITHUM NI (WEDNESDAY) October 18

    JEW TE LEH GENTILE TE’ KIBAT NA

    Rom alian khat sungah Paul in Pasian a um loGentile te’ mawhna te hong pulaak hi. Amau te in a beisahun lai in Pasian tawh kigamla uh ahih manin a siamahmah gamtatna sungah a kia te ahi uh hi.

    Tua mah bangin a mipih Jew minam te zong a dawmtuan kei hi. Amau a dingin phattuam na a kipiak hangin(Rom. 3: 1, 2), a mau te in mimawh te mah hi uh a, thukhama palsat te, Zeisu sunga om a honkhia thei Hehpihna akisam mahmah te mah ahi uh hi. Mawhnei mite a hih tuaknauh tawh kizui in, Pasian’ thukham a palsat te leh Pasiankiang panin ahong pai Gupkhiatna a ngah theihna dingunHehpihna a kisam te mah ahi uh hi. Tua ahih manin Jewte leh Gentile te in a ki lamdan na om tuan lo hi.

    Rom. 2: 1 - 3, 17 - 24 sim in. Paul in a langpanbang ahi hiam? Hih vauna pan in, eite khempeuh Jewhi ta leh Gentile te hi ta leh, bang thupuak hong gennuam ahi hiam?______________________________________________________________________________________________________

    “Pasian a thei kha lo milim bia khempeuh temawhnei mi te a hih zia uh a suut khit ciangin Paul in, atuam vilvel in leh, uangtak in Jew mite mawhsak hi. Banghang hiam cih leh, amau te in apuatham ahi, a kigelh laitungtawn bek tawh thukham zui uh a, a lungsim takpi

    (Kha)tawh a zui kei uh hi.” --Martin Luther: Commentaryon Romans, p. 61.

    Khat veivei ciangin midangte mawhna muhkhiatding, kawk dingin baih lamdang hi. A hi zongin eite inzong tua bang mawhna mah a bawlbawl ki hi veve thei a,a maute sangin zong kisuuk zaw thei lai hi. A buaihuaithu in, ei leh ei mawhna ki muhmawh bawlin, a hih keileh, ei te in midangte tawh i ki tehkaak tak ciangin amaute a sia mahmah danin ki mu kha thei hi.

    Paul lungsim tuadan hi lo hi. Gentile te’ khialhnahangin amaute’ tungah mawhsak thu a khen pahpah lodingin vauna pia hi. Teeltuam a kici Jew te mahmah zongmimawh a hihna uh lak hi. Bangbang hi ta leh, Gentile tesangin Jew te tungah khuavak ki limpiak zaw a hih manin mite a mawhsak nopna lungsim te uh a manlang luatnahangun, tua milim bia te sangin a mawhna uh suuk zawahih zia pulaak thei zel hi.

    Paul in a genna ah, mi khempeuh in dik kimlo uha, mi khempeuh in kha lam dinmun ki picing zo lo banah, akua mahin a hoihsa in kipiang lo a, kuamah in asiangtho sa in suakkhia lo hi, ci hi. Jew hi ta leh Gentilehi ta leh, hau ta leh zawng ta leh, numei hi ta leh pasal hita leh, Pasian a zahtak te hi ta leh, Pasian a nialte hi taleh, eite khempeuh in mawhsakna a thuak te ihi hi.Lungdamna thu tungtawn panin, Pasian hehpihna hongkilang khia lo bang hi leh, eite khempeuh te a dingin lam-etna om vet lo hi.

    Bang zah vei bang, nang leh nang mawh kisaknatawh kisuang giugiau kawm sa in, na lungsim sungtawngpan in mite na mawhsak kha ngei hiam? Paul kammalte ngaihsun, awlmawh bawl kawm in, bang ci banginkikheel thei ding na hi hiam?

  • 39 40

    NINGA NI (THURSDAY) October 19

    LUNGDAMNA THUPUAK LEH KISIK KIKNA

    “Pasian migi-in thu a diah hithiatna pen na kisikkiktheihna ding uh a deihna ahih lamtak phawkkha loin, amigitna, a lungduaina, a hong thuaknate neu ngaihsutkhana hi uh hiam?” (Rom. 2: 4). Kisik kik theihna tawh kisaidotna tawh kisai in hih Laisiangtho in bang thu hong gennuam ahi diam?____________________________________________________________________________________

    Eite’ phawk ding thukhat in, Pasian hoihna, migitnain mimawh khat kisikkik theihna ding hong zuan sak hi.Pasian in thagum hatna tawh mite kai lo in,a hih hamtangdingin phuut lo hi. A mah pen, a lungkia ngei lo, a lungduaimahmah khat hi a, a ma itna tawh mite a kaih sawmpa hizaw hi. Thagum hatna tawh kisik theihna ding in hanciamna in , a kisik nuam lo te a dingin, kisik theihna maantaktak ngimna’ susia hi. Pasian in a thagum hatna tawhkisik theihna a zang bang hi leh, mi khempeuh te inhotkhiatna ngah lo ding uh hi. Bang hang hiam cihkhatkhat te pen sawl zo kha thei mah dinga khatkhat tepen sawl zawh ding hi lo thei ding hi.

    Kisik kikna maan pen, lungsim tawng pan inlunggulhna hi dinga, nuntakna sungah Khasiangthosawlna tungtawn pan in a hong piang ding thu ahi hi. Ataktakin ah, kisik kikna in Pasian letsong’ hi a, a hi zongin,tua letsong a ngah dingin eite in, a teel dinign i kiginnatungtawn pan bekin a kingah thei ahi hi.

    Pasian’ Itna a langpan’ te, kisik kik theihna a nialte, a thumang nuamlo te tungah bang thu hong piangding ci hiam? Rom. 2: 5 - 8.____________________________________________________________________________________

    Rom. 2: 5 -10 sung leh, Rom laikhak bu sungte ah,Paul in gamtat hoihna tawh kisai limgen in bulphuh phamahmah hi. Thukham zuihna hang tawh a hi lo, Upnabek tawh Diktan sakna ki ngah thei hi a cih ciangin,Christian nuntakna sungah gamtat na kisam nawn lo hicih bangin a khiatna kikhia gai khin thei lo hi. Gentehnain Rom. 2: 7 sungah, Gupkhiatna sung’ kalsuan na tawhkisai in, “lungduaina tawh gamtat hoihna a zong mite”tungah na ci se hi. Mihingte’ hanciam na tawh Gupkhiatnaa ki thalawh zawhloh hangin, Gupkhiatna ngah theihnading kalsuan na bup sungah lam khat pan in a mapangpi khat mah ahi hi. Mikhat in Laisiangtho a sim natungtawn pan-in, sepna leh gamtatna te a thupi na hi keimawk ei! cih ding abaih na hi lo hi. Kisikna maan i cih in,Lungsim tawng’ pan in lunggulhna takpi tawh ahongphulkhia hi a, kisik ding a kul khempeuh kisik nopnalungsim leh khensatna tungah pan in gualzawhna hongom dinga zong tangtung pih takpi ding uh hi.

    Na kisik theihna dingin kisik nopna lungsimbangzah vei bang nei ngei nahi hiam? A kisik nuam takpimah nahi hiam? A hih kei leh na khialhna, na thaneemna, na mawhna te a sing khia pak nuam bek nahi hiam?Tua bang a hih khak leh zong, bang ci bangin kikheeltakpi thei ding nahi hiam? Bang hangin kikheel taktaknakisam ahi hiam?

    KIGIN NI (FRIDAY) October 20

    SINBEH DING: “Tua ahih manin, Laisiangtho sungakammal zat te tungtawn pan in, mihingte tungah mawhnaa hong piankhiat na pen, phawkkhak loh na vat hanga ahong om hi lo a, mihingte in, a gamtat ngiat uh leh, a

  • 41 42

    teelna tungtawn pan in a hong piang ahi hi. Tua banah,mawhna i cih pen hoihna kihello cihna hi pah lo a, Pasianin a lam-etna te a tangtung lo hi, cih ding ahi hi. Mihing tein tua bangin siatna kalsuan na ah, a tawn dingin a sawmngiat uh ahi hi. Mihingte in mawhna pen a nawllah dinginthaneemna tawh a kidim ki hi sam lo hi. Mihing te ngiatmahin, a sawmngiat na tungtawn pan un, Pasian alangpang ding in, Ama’ thukhamte a palsat dingin leh,Pasian kammalte a kizak mawh bawl dingin a sep ngiatuh ahi hi. Mawhna i cih pen, Pasian in a hong sehsak thukhat tungtawn pan in a khengval in kantan in hanciamsawmna ahi hi. Tom kaih ni! Mawhna i cih in Pasianlangpanna ngiat ahi hi”. - The Handbook of SDA Theology(R& H Pulblishing Association, 2000) p. 239.

    “Leitung’ dinmun in a lauhuai a hih zia keimatungah a hong kilak hi. Gamtat siatna bekbek in munkhempeuh ah kizeel hi. Nu leh pa lam-ah kidop zawhlohnain tu khang hun a dingin a tuamdiak mawhna ahi hi. Hihzah taka hangsan na te, tu khang hun lo in om ngei lo hi.Mihing te’ ngaihsutna te pe-eng lua ta ahih man in, tuabang siatna te in, lungsim leh gamtat hoih deihhuai na tekhim khin ta hi. Siatna i cih te in, thu-um lo mite leh mizahpih theite kiang bekah a om a hi kei hi. Tua te tawhzong i ki lamdan na hi nawn lo hi. Christian hi ing, a kicimi tampi te na ngawn mawhna sungah ki om hi. A hongpaikik ding a lam-en mitampi tak te in, tua ni a dinginSatan sangin zong kiging zo nawn lo uh hi. A maute insiatna sung panin ki siansuah nuam lo uh hi. Amau te insi leh sa lunggulhna sungah sawt veipi kidiah lua khin uha hih manun, a ngaihsutna te uh siang thei nawnlo in, ageelna khempeuh uh sia zaangawp ta hi.”- Ellen G. White:Testimonies for the Church, Vol. 2, p. 346.

    KIKUP DINGTE:

    1. Kiginni sunga kigelh Ellen G. White, kammal telungngai kik in. Hih zahtak a siatna lak ah, Pasiankamciamte ahi: amasa in a hong maisak theihna leha nihna ah, a hong siansuah na te tungtawn pan in alungkiat huai lo a hih zia bang zah takin thupi ahihiam? Khat veivei ciangin: Ki manna nei nawn kenge; kei suuk lua khin zo ing; honkhiat dingin zongcihtak nawn keng; lungkia khin ta lel ing! a ci tetungah Zeisu in a na gen ngei, “Ken zong kongmawhsak kei hi; Pai in la mawh nawn ken! (John 8:11)a cih thu mah ngai zaw ding maw? Lungkia zawding?

    2. Bang hangin Christian te in mihingte mawhna lehsiatna te i tel dingin thupi ahi hiam? Tua siatnahangin a lungkiat huai na te i telkhialna hanginbang dinmun kitung thei hiam? Adah huai mahmahdinmun hi thei na pi, a piang thei takpi mah himawk lo hiam?

    3. Protestant thu-um takpi tampi te in, a upna uh anusiat uh sangin a sihngam zawkna te uh ngaihsunkik in. Na Upna sungah bangzah takin khauh na hihiam? A si ngam zah dong dingin na um takpi mahhiam?

  • 43 44

    SINNA 4 October 21 - 27

    UPMUANNA TAWH DIKTANTHEIH NA(Justificatiion by Faith)

    NIPINI (SABBATH) NITAK LAM October 21

    SIM DING TE: Rom. 3: 19 - 28.

    KAMNGAH: “Tua ahih ciangin mikhat in Thukham bangingamta lo in, upna tawh dikkisakna a ngah hici in i ciamteh hi. (Rom. 3: 28 RSV).

    Tukaal i lesson sungah, Rom laikhak sunga a thugilpenpen i sin to ding hi. Tua thu in, Protestant kipuahphatna a hong piankhiat theihna thu laigil ahi: “Upna tawhdiktan theihna kingah hi” cih thu ahi hi. Hih thu tawhkisai Martin Luther in a muhkhiatna leh a thuhilhna tePope Leo makai in mawhsak thukhen na a neih uh 1520kum a kipan tuni ciang dongin, hih Upna tawh kisai inPapal te in laih nai lo uh hi. Tua mawhsakna lai (Papalbull) a kipiak hangin, Martin Luther in Upna tawh diktantheihna ngah cih pen, thudang tawh laih theih ding hi vetlo hi cih thei ahih man in tua mawhsak na laikhak (bull)pen na haltum ziau hi.

    Hih Upna tawh diktan theihna ngah cih kammalmahmah in, thukham tungah a kinga ahi hi. Thukham apalsat mikhat in thukhen zum hong kipuak dinga apalsatna tungtawn pan in sihdaan a kipia ding ahi hi. A hizongin a aiawh ding mikhat hong om thei vat a hih manin,tua thukham palsat pa mawhna khempeuh ama tungah akisuan tak ciangin tua a khialpa hong kimap ta hi. Amadinmun ah a aiawh (zalaih) ding pa hong om thei a hih

    manin, tua mimawh pa in tu in thukhen zum mai ah hongdin kik ciangin, a mawhna teng a siangkhin hong suakding hi. Thukhen zum a tunsak na ahi a mawhnakhempeuh pan in zong a mawh ngeilo bangin ciaptehnahong ngah ta ding hi. Tua bangin a piantheihna thu in,mawhna a bawl ngeilo a aiawh(zalaih) pa in thukhamtunga ama’ cihtakna khempeuh mimawh pa tungah a aapkhit man ahi hi.

    Gupkhiatna kigeelna sung ah, mihing khempeuhte dinmun in amawh vive kihi khin hi. Eite aiawh ahiZeisu in, ama picinna tawh, eite tang dingin thukhen zumah hong dinsak a, eite dikloh na khempeuh aitang dinginama dikna in hong santham cingsak hi. Tua ahih manin,eite in eima gamtat hoihna hang’ ahi lo, upna hang bektawh i san theih Zeisu diktan sakna hangin, Pasian maiah, midik hi ci in ciapteh na (diktan theihna) a ngah theibek ihi hi. Hih Lungdamna thu mah tangko ni! A taktak inzong hih sangin a hoihzaw lungdamna thu a om nawn keihi.

    NIMASANI (SUNDAY) October 22

    THUKHAM’ ZUIHNA

    Rom. 3: 19, 20 sim in. Paul in thukham thu tawhkisai a genna ah, a sep bang hi a, a sep loh (ahih keileh) a septheih loh bang hi ci hiam? Bang hangin hihthu tawh kisai in, Christian khempeuhte in theihteldingin thupi hiam?_____________________________________________________________________________________________________

    Paul in ama’ hun lai a Jew mite a tel mahmah ahi,“thukham” cih kammal na limzat mahmah hi. “Torah” i

  • 45 46

    cih (Hebrew in thukham) kammal in tuhun Jew mitekhempeuhin a theih Pasian’ thuhilhna ahi, Moses inagelh a diakdiak in, Thuciam Lui bu sung pan in a masapen bu 5 te ah dingin a ngaihsun uh hi. Tua te sungah,Thukham sawmte leh thukhenna tawh kisai a behlap uhthukham te a hi zongin, zehtan thukhamte khempeuh akihel hi. Tua a hih man in, thukham i cih khempeuhte inJew biakna leh kalsuan zia limlim ahi hi.

    Thukham nuai ah om cih a khiatna in, tuathukham thuneihna huamsungah om cihna hipah hi. Ahi zongin thukham in, Pasian mai ah, mihing te’thaneemna leh mawhna te kilang sak hi. Tua mawhna te thukhamin hemkhia thei tuan lo a, a hi zongin ama sepkhiat theihinmimawh khat amawhna pan in a damna lam a zuan dinginleh a zongkhia dingin lamlak thei hi.

    Hih Rom laikhak tawh kisai, tukhang hun a dingini bulh ding ciangin, Jewish te thukham te kizang theinawnlo a hih manin, thukham cih mun ah thukham sawmmah a kawkna hipah hi. Jew ngeina thukhamte zuihnain Jew mite a hotkhiat theihloh mah bangin, ThukhamSawm zuihna in zong eite a hong honkhia zo kei hi. Mimawhte a gumkhia dingin thukham sawm nasep zong ahikei hi. A hi zongin ama nasep in, Pasian’ zia leh tong ahong pulaak dingin leh, tua zia leh tong tungtawn pan in,mite in koi mun ah puuk hiam cih lahkhiatna ding ahi hi.

    Thukham i cihna sungah, Thukham Sawmte ahizongin, Zehtan Thukhamte ahi zongin, Gam-uknaThukham te leh a vekin a hi phial zongin i zuihkim natawh Pasian mitmuh na ah, kuamah in diktansak theihnaangah zo tuan kei uh hi. A taktak in zong, Thukham intua bang a sem dingin ngimna tawh a kipia ahi kei hi. A

    lehlam pan in, Thukham nasep in, eite’ thanemna te hongtheikhia sak dinga, eite khephung ah a hong zuansak dingahi hi.

    A hong kilang khia natna, amel in tua natna te adamsak theihloh mah bangin, mawhna kilat khiatna ahithukham in eite a hong honkhia zo kei hi. Natna kilatkhiatna in damna pia zo lo a, damna ding bawl kul hi cihhong lak khia hi. Tua mah bangin thukham in a ma sepnain mawhmai sakpa kiang hong zuan sak hi.

    Thukham zuihna tawh kisai na hanciamna bangzah takin gualzawhna ngahkhin kisa nahi hiam? Tuatungtawn pan in, Thukham zuihna tawh Gupkhiatnahanciam ngahsawmna in amawkna a hih zia hong bangci theihsak hiam?

    NINIHNI (MONDAY) October 23

    PASIAN’ DIKNA

    “Tu in Thukham leh kamsangte in teci a pan’uhmah bangin, thukham lo in Zeisu Khris sungah thu-ummite khempeuh tungah upna hangin hong tung Pasiandikna kilang hi” (Rom. 3: 21). Hih Laisiangtho mun in adeihna bang ci tel theih ding ihi hiam?______________________________________________________________________________________________________

    Hih sunga a thak dikkisak theihna (new righteouness)i cih pen, Jew te in a meltheih sa uh dikkisakna ahithukham tungtawn pan in dikkisak theihna tawh kilamdang mahmah hi. Tu in athak diktan theihna pen,“Pasian’ sunga dikkisak theihna” ki ci hi. Tua pen, Pasiankiang pana ahong pai, Pasian in a hong geel sak, Pasian’ asantheih om sun amaan dikkisak theihna ahi hi.

  • 47 48

    Tua mahmah zong leitungah mihing bangin a hongpian laitak in, Topa Zeisu in a nuntakna sungah ahonglahkhiat dikkisak theihna, upna tawh a sang mi khempeuhtunga kipia dikkisak theihna, a kilawm kituak man uh hilo in, a kisapna uh tawh kizui in a maute a dingin Topa ina vaihawm sak dikkisak theihna ahi hi.

    “Dikkisak theihna i cih pen thukham zui dinginthuman na ahi hi. Thukham in dikna ngen a hih man in,mawhnei mi khatin thukham tungah leibat a nei kisuakhi. A hi zongin amah in tua leibat te a loh zo kei hi. Tuaahih manin tua leibat panin dikkisak theihna a ngah nadingin a om thei sun pen in, upmuanna tungtawn bek panmah ahi hi. Upmuanna bek mah kalsuan na hangin Khirshoihna in, ama’ adingin Pasian kiang atun’sak thei bekhi. Tua dinmun pan in Pa Pasian in Ama’ Tapa thumannapen mimawhte dinmun ah hong guansak hi. Tua a kipanin, mihing te’ tangtun lohna mun ah Khris Zeisu dikna inhong tuamta ahih man in, kisikna tawh a zuan thu-um mikhat Pasian in hong pomkik in, maisak in diksakna pia a,a midik takpi bangin hong sang kik banah, a Tapa a it mahbangin tua mimawhpa zong a it hi”. - Ellen G. White: SelectedMessages, Book 1, p. 367. Hih a lamdang thuman thutakpen, nang a dingin bang ci bangin kisin thei ding na hihiam? (Rom. 3: 22 simkawm in).

    Hihmuna, Zeisu Khris Upmuanma i cih in, ZeisuKhris sungah Upmuanna i neihna a hih zia kitel thei hi.Hih upna’ Christian nuntakna sungah a hong kidawkciangin, Upmuanna kalsuan zia in lungtang pilnakhengval in nasem a, Topa Zeisu’ a nuntakna leh a sihnathu laigil te a thu in theih mawkmawkna hong hi nawn lohi. Tua sangin, Zeisung sungah upmuanna a hong neihnatungtawn pan in, Zeisu pen Honpa Gumpa in hong sangthei ta a, Aiawh pa leh, ama’ To dingin hong pom thei ta

    hi. Tua dinmun in Ama (Zeisu) neih nuntak tawntungnalampi a teelna hong hi ta hi. A Topa hong muang mahmahahih manin, Topa Thukham khempeuh tawh kizui in anuntak theihna dingin Upmuanna tawh a hong hanciamta ahi hi.

    NITHUM NI (TUESDAY) October 24

    AMA’ HEHPIHNA TAWH

    Eite in i sin khit a hi, thukham thu tawh kisai ahi zongin, thukham in ahih theihloh thu tawh a hizongin lungsim sungah ngaihsun kawm in, Rom. 3: 24sim in. Hih Laisiangtho munah Paul in bang thu genahi hiam? To Zeisu’ sungah tatkhiatna om a cihna inbang a khiatna nei hiam?

    _____________________________________________________________________________________________________

    Hih laisiangtho mun sungah “diktansak theihna”tawh kisai bang ci bangin kimu thei hiam? Greek kammal“dikaioo”cih a khiatna in, “dikna ngah” cih leh, “a dikdingin bawl”, “a dik hi ci in pulaakna”, “a dik bangangaihsutna” cih bangin in ki phen hi. Hih kammal mahtawh a kibang “dikaiosune” cih tawh a bullakna kibanga,“dikkisakna”, cih leh “dikaioma” cih kammal in “midiksuahtheihna” cih bangin kiphen hi.

    Tua ahih manin, “Justification”(diktansak theihna)cih leh, “Righteousness”(dikkisak theihna) cih kammal nihte in kizopna a nei uh hi. Khat veivei ciangin a khiatnaatuam in zong ki khia tuan lo hi. Tua a hih manin, Pasianin “diksakna hong pulaak khia” ahih manin diktannaangah kihi pah hi.

  • 49 50

    T-4

    Tua ahih manin, Diktan sakna i ngah ma in, mihingkhatin diksakna ngah lo ahih manin Pasian mai ah pomtheih ding’ dinmun ki hi lo hi. A hi zongin, diktansaknaangah khit ciangin,dik kisakna ngah ci in ki ngaihsun taahih manin, Pasian mai ah pom theih hong hi ta hi.

    Hih khempeuh te in, Pasian’ hong hehpihna hangbekbek ahi hi. Hehpihna i cih ciangin deihsak(tuam)na hipah hi. Mimawh khat in Gupkhiatna a ngah theihna dinginPasian kiangah a hong zuat ciangin, tua nu/tua pa in midikhi ci in a kiciapteh theihna (ahih kei leh) a hong pulaakkhia sak pen, “hehpihna” nasep ahi hi. Tua in kilawm lopipi mah tawh ki deihsakna hi a, tua mimawh in ama’gamtat hoihna te hang hi lo in, Pasian maipha ngah theihnadingin amah leh a mah ah, lam-et na bangmah a ki neihlohziak mah hang ahi hi. Tua ahih manin, mikhat in Zeisusungah tatkhiatna angah theihna dingin, ama mawhnakhempeuh aitangin aiawh a ading Zeisu hang’ bek mahtawh, diktantheihna a ngah thei bek ahi hi.

    Diktansakna tawh kisai in Rom laikhak sungah atuam vilvel a sepna khat in ki ciamteh a tua in, thakhatthu in a hong piang khawmvat danin gen hi. Nidang lai inamawh mikhat in, a pua lam mi hi a, a diklo mi ahih banah pom theih ding hi vet lo hi. A hi zongin thakhat in amah in, a sunga om Pa hangin, a sunglam mi suakin,diktansakna ngah thei a, a midik dingin pom theih ding ahong suak thei pah hi.

    Zeisu sungah a om mikhat in, amah leh amahZeisu sungah a ki pum-aap khit ciangin, a beisa thupiangkhin bangin diktansakna hong ngah thei hi. Rom. 5: 1sunga “diktanna ah” cih a khiatna in “diktansak in omkhin hi” cihna hong hi pah hi.

    Ataktak in, dikna angah khin mimawh khatin,lampial in a pukkhak hangin Khris Zeisu kiangah a hongzuatkik nak leh, diktansakna ngah veve lai ding hi. Azenzen in, nisim in a nuntakna sungahkikhelna aneihkikkik khak leh zong, diktansakna ngah kikkik theihnadingin hunpha om to to hi, cihna zong hi pah hi.

    Lungdamna thupuak ahi Gupkhiatna in, a hoihmahmah hi na pi in, bang hangin mite in tua Gupkhiatnaa sang dingin bangin khaktan thei zel hiam? Topa innang tungah kamciamna tawh hong piaksawm thu tetungtawn ah bangin nang hong khaktan lai hiam?

    NILI NI (WEDNESDAY) October 25

    KHRIS’ DIKNA

    Rom. 3: 25 sungah Paul in, Gupkhiatna tawh kisailungdamna thupuak a zaizaw khat in hong gen hi. Amahin, “propitiation”(thoihdamna/lungkim sakna) cih kammalhong zang hi. Greek laimal in “hilasterion”hi a, a khiatnain Heb. 9:5 sungah “hehpihna-tokhom” ci in kiphen hi.Tua ahih manin, Rom. 3: 25 sunga a hong gennop thu in,Khris hong tatkhiatna hangin diktansakna i ngah theihnain, Laisiangtho Lui sunga Biakbuk nasepna ah a kizang“hehpihna tokhom pan in thoihdamna” tungtawn pan in,mimawh te tungah Paisian in a hong lungduaina tawh thuleh vai khempeuh vaisiangtak in a hong sepkhiatna thukimu khia thei hi. Tua bek tham lo in, a ma luangkhamhong kipiak khiatna hangin, Zeisu in Gupkhiat theihnalampi hong lak bek tham lo in, Amah mah in a hongkithoihdam na hangin Pasian lungkimna kingah ahih ziaahong lahkhiatna zong ahi hi. A tom in gen ding ci leng’,eite a hong gukhiat theihna dingin a ki tangsam

  • 51 52

    khempeuh Pasian in a hong vaihawm sak hi, cih ding himai hi.

    Hih a tunga Laisiangtho mun sungah “remission ofsins”(mawhna kimaisak theihna)cih thu zong hong gen hi.Pasian in a hong san’ theihloh na a hang khat in, i mawhnate hang ahi hi. Eite in i mawhna te a phialsiang dinginhihtheih bangmah i nei kei hi. Ahi zongin tatkhiat theihnalampi ngiimna ah, Khris Zeisu’ sisan’ sungah upmuanna ineihna tungtawn panin, imawhna khempeuh kimaisaktheihna lampi Pasian in a hong vaihawm sak khin zo ahihzia kimu thei hi.

    Hih mawhmaisak theihna(remission) cih kammalGreek laimal in “paresis” cihna hi a, a khiatna in, “khengval” a hih kei leh “kantan/ki theihmawh bawl” cih bangin inkiphen thei hi. “Kantan” i cih ciangin mawhna kitheihmawhbawl cihna zong hipah hi. Pasian in a beisa hun lai a imawhna te ki theihmawh bawl thei hi. bang hang hiam cihleh, Zeisu in ahong sihna hang tawh mikhempeuh’ mawhnathaman a hong lohsak na hang’ ahi hi. Tua ahih manin,“Zeisi Khris’sisan a um”akua mapeuh in, a mawhna tekimaisak/ki theihmawh bawl theihna a ngah ta uh hi. Ahangin amah a dingin Khris in sihna a thuak zo hi (1 Kor.15: 3).

    Rom. 3: 26, 27 sim in. Paul in a thupi mahmahbang thu gen hiam?_____________________________________________________

    A za nuam khempeuhte tungah Paul in a honggennop lungdamna thupuak in, “Pasian dikna” mikhempeuh in kingah thei cih thu hi a, gamtatna tungtawnpan in ahi zongin, thupha bawlna tawh a hi zongin a kingahthei ahi kei hi. Satan in Pasian tungah Ama piaktheihsangin mihing te tungah ngen/phuu hi, ci in mawhsak

    ngei hi. Tua mawhsakna khempeuh Singlamteh in amanloh zia kalkhia/pholak khia hi.

    Mawhna hangin apuuk hih leitung Pasian in asusia dingin Satan in lam-en kha hi. A hi zongin a Tapatungtawn pan in honkhia zaw hi. Tua thu hangin Pasianzia leh tong in a bang ci bang hiam cih hong gensakthei hiam? Pasian zia leh tong theihna tawh eite in inuntakna ah bang ci bangin huzapna neisak ding ihihiam? Pasian in a bangci bang Pasian hiam cih itheihkhit ciangin, a hong tung ding nai 24 sungin kilamdanna nei thei ding nahi hiam?

    NINGANI (THURSDAY) October 26

    THUKHAM ZUIHNA HANG’ A HILO

    “Bang hang hiam cih leh mi khatpeuh Pasiantawh a kipawl theihna pen Thukham zuihzawhna hanghiloin upna hang hi, ci-in i genzo hi”( Rom. 3: 28). HihLaisiangtho mun tungtawn pan in, Thukham in eitehong gumkhia zo lo ahih manin, thukham zuih/mandingin kul nawnlo hi a cih na ahi thei ding hiam? Kihilhcian un.____________________________________________________________________________________

    Hih laikhak a gelhna tawh kizui in, a tangthupianzia anung amai i etkaak tak ciangin, Rom. 3: 28 sungathukham thu tawh kisai Paul in a genna ah, Jew mitengeina/biakna tawh kisai, a huamkim in genkhia a hihnakimu thei hi. Jew mikhat in, tua thukham thute tawh kisailungsim theihtawp in hanciamna tawh citak mahmah in azuih theih hangin, amah in Zeisu pen Messiah dingin asan theih tuan kei leh, amah in diktan sakna a ngah theituan kei ding hi.

  • 53 54

    Rom. 3: 28 sungah, Paul in a gentheih zel ahi, Upnasungah ki hihsak /kiphatsak theihna om lo hi’ a cihnathu a tawpkhak kuppihna zong ahi hi. Ama gamtatna tesuangin mikhat in diktanna ngah thei ding ahih leh, amahin tua gamtatna kisakpih thei mah ding hi. A hi zonginama upna in Zeisu sung bek ah kinga ahih leh, tuamimawh tungah diktanna a pia Pasian bekmah hi dinga,Pasian tung bekah kipaakna/ pahtawina a om ding bekahih kul hi.

    “Upna hang tawh diktan sakna kingah theihna thu”dotna tawh kisai, Kamtainu Ellen G. White in lawphuai takinhong gelhkhia hi. “Tua thu in Pasian nasep hi a, Leivui panin Ama’ vangliatna tawh mite lamto a, tua vangliatna amasungah om lo ahih manin, Pasian’ sepsak ngiat ahi hi.- EllenG. White: Gospel Workers, p. 456.

    Thukham banga gamtat na in, a beisa hun a mawhnate gumkhia thei lo hi. Diktansakna zong thukham zuihnatawh a ki thalawh theih hi lo hi. Zeisu Khris in a hongkipiakna leh sihna tungtawn in, Up theihna bek tawh akingah ahi hi. Tua ahih manin, thukham zuihna tawhkuamah in diktansakna ngah thei lo ahih zia hih lai munpan in kilang hi. Gamtatna tawh diksakna kingah lo cih akhiatna in, diktansakna ngah theihna dingin eite sungagamtatna limlim tawh bang ci bang mahin, ki lungkim sakzo lo hi cih kilang hi.

    A hi zongin Christian tampi tak te in, hih Laisiangthomun tawh kisai in, a khiatna nasia takin telkhial in, a deihnabulh khial uh hi. A maute in, thukham tawh kisai in, zuihdingin ahi zongin, man dingin ahi zongin nawlkhin uh a,septheih a om sunsun pen up ding bek ahi hi ci uh hi. Tuabang a cih man un, amau te in Paul deihna pan in, a khiatnala khial uh hi. Rom laikhak sung hi ta leh, mundangtuamtuam te ah, Paul in Thukham zuihna tawh kisai in a

    thupitna mun tampi ah gen hi. Topa Zeisu ahi zongin, Jamete leh John te in zong pulaak uh hi (Mat. 19: 17; Rom. 2: 12;James 2: 10, 11; Mang. 14: 12). Paul in a cihnop thu in,Thukham zuihna tawh diktansakna a kingah theihlohhangin, Upna tungtawn in diktansakna angah mikhat inPasian Thukham zui ding a hihna thu leh, a taktak in zongThukham a zui te bek mahin diktansakna ngahte ahih nauh hong gennuam ahi hi. Diktansakna angah lo, a kikhellomi khatin Thukham kalhna tawh kisai in a ngetna thu,cikmah hun in tangtun zo ngeilo ding hi.

    Thukham in eite hong honkhia zolo a hih manin,Thukham khawng zuih dingin kisam lo hi, eite in lungkhamkullo hi cih ngaihsutna thang’ sungah a awk dingin banghangin baih mahmah mawk hiam? Upna hang tawh diknakingah khin zo ahih manin, mawhna abawl dingin paulapna zong ngei hiam? Tua bang dinmun in bangzah takinlauhuai hiam? Tua bang kek mah in, mawhna i bawlkhaklaitak in, Gupkhiatna tawh kisai kamciamna a om lo banghi leh, bang ci bang dinmun i tung tam?

    KIGINNI (FRIDAY) October 27SINBEH DING: “Thukham in mawhna thaman hong lohsakzawhloh hangin, Ama hehpihna hangin amawhna te uh akisik, Amah a um mawhnei mi khempeuh tungah Khrisin a maisak kiuhkeuh dingin kamciamna a hong pia hi.Pasian’ itna in a kisiik, Amah a um mite a dingin a kicinginom hi. Mihingte tungah a om den mawhna ciaptehna pen,Pa Pasian tawh a kiza kim ahi Ama’ (Zeisu) hong sihnasisan bekin phiatmai thei bek hi. Zeisu’ hong sepsak ahi,a ki niamkhiatna, a hong sihna leh a gammang mite adingin palai hong sepna te in, thukham thupitna liansaka, zahtak kaisak mahmah hi. - Ellen G. White: SelectedMessage, book 1, p. 371.

  • 55 56

    Nangma’ zia leh tong taangin Khris’ zia leh tong hongkikhaam ahih manin, mawhna a bawl ngei hetlo banginPasian’ mai-ah nang hong kisaang ding hi. -Ellen G. White:Step to Christ, p. 62.

    “Sawltak pa (Paul) genna ah, eite in thukham zuihnahang’ hi lo in diktansakna i ngah a cih ciangin, amah inUpmuanna thu leh Hehpihna thu tawh kisai in a sepna uhagen nuam ahi kei hi. Bang hang hiam cih leh, tua banginsepna khat peuhpeuh tawh diktansakna kingah thei ahihzia a um kei hi. Tua upna thu tawh kisai in a gamta khat in,tua upna tawh diktansakna a zong hi ding hi. Thukhamzuihna tawh kisai in Paul in agenna ah, tua a zuih uhthukham hangun amau leh amau diktansakna a ngahbangin a ki ngaihsut tawmna uh agen nuam ahi hi. Kammaldangin gen le’ng, gamtat hoih a gamtat lai takun, amaute indiktansakna zonglo uh a, amau ii sepkhiat gamtatnatungtawn pan in diktansakna a ngah khin bangin kipaak/kisialh nopna lungsim anei uh hi, a ci nuam ahi hi.” - MartinLuther: Commentary on Romans, p. 80.

    KIKUP DINGTE:

    1. A tunga Martin Luther kammal te ngaihsun kik in.Hih bangin a gen theihna dingin bangin huzapnanei sak hiam? Tu khanghun nangawn a dinginbangzah tak in leh, bang hangin thupi suah thei laihiam?

    2. SDA te in, Pawlpi puahphatna hangin Laisiangthothugui pi ahi, Hehpihna hangin Upna tawh Dikkisaktheihna ngah theihna cih tawh kisai Upna a luahsukte ihi hi. Tua thu tawh kisai in eite in, bangciangciang bang sangsiam ihi hiam?

    SINNA 5 October 28 - November 3

    ABRAHAM’ UPNA

    NIPINI (SABBATH) NITAK LAM October 28

    SIMDING TE: Pian. 15: 6; 2 Sam. 11, 12; Rom. 3: 20, 31;4: 1 - 17; Gal. 3: 21 - 23; 1 John 3: 4.

    KAMNGAH: “Tua ahih leh hih upna thu i gen cianginThukham a phiat ihi hiam? Hilo hi; a kipsaksemsem ihi hi.” (Rom. 3: 31).

    Lampi a tuamtuam pan in, Rom. 4 sungah, upnabek tawh Gupkhiatna ngah theihna tawh kisai in,Laisiangtho thugui pite kingakna leh, Pawlpi kipuahphatna a piankhiat theihna lungtang hong suak hi. Ataktak in zong tuma kum 500 hun, tu kaal sung pawlmahin, Martin Luther tawh a hong kipan khia, a citakprotestant te in a upna tungtawn un nungtolh/nungheisawm dek lo uh hi.

    Sianthona leh gamtat hoihna tawh a kidimAbraham nuntakna tungtawn pan in Paul in gentehnatawh, laisim mite a kua mapeuh in, thukham zuihna hanga hi lo, hehpihna bek tawh gupna ngah theihzia a honggen ciangin, tel lah ding hong om nawn peuhmah lo hi.Mikhat in ahoih pen gamtatna leh, thukham zuihna te inPasian mai ah diktanna ngah thei lo a hih leh, bang lam-etna nei thei nawn ding ihi hiam? Abraham mahmah inzong hehpihna bek mah tawh diktan theihna a ngah a hihleh, Jew te tungah ahi zongin Gentile te tungah zong tuabang mah hi ding hi.

  • 57 58

    Rom. 4 sungah, Paul in Gupkhiatna ngimna sungahkalsuan zia ding a thupi kal 3 hong pulak hi. (1) Pasian thuphangah theihna ding kamciamna (Hehpihna kamciam), (2) tuakamciamna tawh kisai in mite in a dawn kikna (Upmuannatawh dawnkikna) (3) Thu-um mite tungah Pasian in Midik asuahsak zia pulaakna (Diktansak theihna) cih te ahi hi.Gupkhiatna tawh kisai in Pasian in hih kalsuan 3 te tungtawnin a sep mah bangin eite tungah zong tua bang mahin a hongsem ahi hi.

    Paul a dingin Gupkhiatna i cih in, hehpihna hangbekmah hi a, eite in zong bangzah takin i kilawm loh hangin,eite tungah a hong piak mah ahih zia i phawk ding hongdeih hi. I ki lawmpih ahih khak leh zong, eite in leiba aneiihi ding hi. Tua bangin leiba anei ihih leh, a khawnkhawngahong piak hi nawnlo dinga, leibat hong hi lel ding hi. A siacipleh a puuk khin leitungmi eite a dingin Gupkhiatna in akhawnkhawng/letsong ahih kul hi.

    Upmuanna bek tawh Gupkhiatna i ngah theihna tawhkizui in, kician takin alah khiat theihna dingin Paul inPiancilna sung dong hong lutpih kik a, Pian. 15: 6, bulphuhin “Abraham in Topa um ahih manin, ama muanna Topa inmidik (dikkisaktheihna) in ciamteh hi”ci hi. (NIV). Tua ahih manin, Upmuanna hangin Diktansakna pen, Laisiangthosungah a masa penpen laimai te ah kihel khin zo hi.

    NIMASANI (SUNDAY) October 29

    THUKHAM

    Rom. 3: 31 sim in. Paul in a deihna bang hi dinghiam? Hih thu tawh kisai in ei Adventist te adinginbang hangin thupi hiam?

    _____________________________________________________

    Hih Laisiangtho mun sungah Paull’ a gennop thuin, upmuanna in Pasian’thukham beisak/amawknasuaksak lo ahih zia lim gen mahmah hi. A hi zongin,thukham a zuite leh, Laisiangtho Lui buppi sungathukham a zui mite khempeuh te in, tua thukham hangincikmah hun in ah, Gupna ngah lawh ngei lo uh hi.Laisiangtho Lui hun lai a om biakna te in ahi zongin,Laisiangtho thak hun sung ahi zongin, Upmuanna hanginmimawh tungah a hong kipia Pasian hehpihna hangbekbek mah a hi den ahi hi.

    Rom. 4: 1 - 8 sim in. Laisiangtho Lui hun lai in,Gupkhiatna in thukham zuihna hang’ hi lo in, upmuanna hang ahih zia hih mun in hong bang ci lah hiam?

    Hih Laisiangtho Lui sunga, a kigen zia tungtawnpan in “Abraham in Pasian um ahih man in, midik inkiciamteh ci hi.” Tua ahih manin, Laisiangtho Lui mahmahin, Upna bek mah tawh dikna ngah theih zia hong hilh hi.Tua hi a, “Upna in thukham beisak/kimanna neisak lohi” aci nuamte a khial ahi hi. Upna tawh Gupkhiatna ngahtheihna pen Laisiangtho Lui mun tampi sungah kihel hi.Laisiangtho Lui bup sungah Hehpihna thu limsin khakmahmah uh hi. Gentehna in: Biakbuk nasepnakhempeuhte in, mimawh khat hotkhiatna angah theihnadingin, amau aitang dingin a si ganno hang hi lo in, amauleh amau a kihon khia ding hi leh, bang thu a hong piangzen tam?

    Hehpihna a om lo hi leh, Bathsheba tawh a mawhDavid in bang ci bangin maisakna ngah cih te koi ci bangintelgen thei ding ihi hiam? Amah (David) in thukham azuihna tawh hotkhiatna a ngah hi lo kha ngel ding hi. Banghang hiam cih leh amah in mawhna tampi palsat hi ci-in

  • 59 60

    ka kawk thukham’ thugui tampi palsat mawk hi. A zenzenin Thukham zuihna tawh David in hotkhiatna a ngah dingbang hi leh, a palsat na te hangin hotkhiatna ngah zo nawnlo ding hi.

    Paul in a gennop thu in, A mawhngei David inPasian maipha angah kik theihna in ama Upmuanna hangahih zia hong hong theisak nuam hi. Maisak theihna i cihpen Pasian’ hehpihna in a hong sepsak ahi hi. Hih thu in,Laisiangtho Lui sung pan in Upna tawh dikkisak theihnaangah na uh tel theihna dingin a kizang gentehna ahi hi.A taktak in zong, thukham a zuinuam Isreal gamsunga,Jew biakna limlim te in atawn tungin hehpihna mah tawhkizom den hi. Thukham bulphuh luatna hehpihnalampiaksak a hih man in bulphuh huai lo hi.

    David in a mawhbawl khakna leh, a ngeina bangina om kik theihna te lungngai dih in. (2Sam. 11, 12;Late 51). A dahhuai tua tangthu tungtawn pan in, banglam-etna hong nei thei sak hiam? A lampial pawlpimite tungah Pawlpi in bang ci bangin a khoi thei dinginkisin thei ding ihi hiam?

    NINIHNI (MONDAY) October 30

    LEIBA AHIH KEI LEH HEHPIHNA?

    Hih lai muna Paul in a buaipih thu te in, theology(Pasian thusutna)cih thu bek hi nawn lo hi. Tua thu in,Pasian tawh i kizopna tungtawn pan in Gupkhiatna thutawh kisai lungsim tawng tawh kisai thu hong hi ta hi. Azenzen in thu-um mikhat in diktansakna leh mawhmaisakna a ngah ma in, sianthona tawh kisai in dinmun ahoih ciangkhat a tung khin bangin a kingaihsut khak leh,amah leh amah lungsim tawngah ama sepna tawh kisai a

    kisit kik huai thu ahi hi. Ngah dingin a kilawm masa tengah lo pi in gamtat a suang biakna in angsung khualbiakna vai lua hi.

    Tua thu tawh a kileh bulhin, mikhat in Pasian kiangpanin a khawnkhong tawh diktansakna ngah ahih na leh,ama kilawm man ahih loh zia leh piaktak cing a hih lohzia kiphawk in, amah leh amah kibulphuh nawnlo in,Pasian’ itna leh hehpihna ah a ki-aap ciangin, tua amalungdamna thu in a olzaw ahihna leh, a piangthei thu ahihzawkna kilang thei zaw hi lo hiam?

    A tawpna ah, amah leh amah a kibulphuh mikhatleh, Pasian a bulphuh mikhat in, Pasian’ itna leh Pasianzia leh tong, a bang ci bangin kilang sak thei zaw ding ahihiam?

    Rom. 4:6-8 sim in. A koi ci bangin Paul in Upmuannatawh diktansakna ngah theih zia hong gen beh hiam?______________________________________________________________________________________________________

    “A mawh mikhat in Khris kiangah Upmuanna tawhhong zuan dinga, Ama(Khris)hoihna te lenkip in, mawhnaa puakhia ding Pa tungah amawhna te aap khit ciangbekin maisakna angah ding ahi hi. Hih thu a piankhiattheihna dingin Leitungah Khris ahong pai ahi hi. Tua ahihmanin, a kisik thu-um mawhnei mipa a dingin Khrisdiktanna hong kibulh dinga, Amah in Siampi nam, Kumpiinnkuan sungah a lut hong hi ta ding ahi hi” - Ellen G.White: Selected Messages, book 1, p. 215.

    Tua khit ciangin Paul in, Upmuanna tawhGupkhiatna ngah theihna pen, Jew mite a ding bek hi loin Gentile mite a ding zong a hih zia genbeh hi (Rom. 4: 9- 12). A taktak in zong hih thu i tel theihna dingin Abrahammahmah zong ci leng’ Jew minam sung pan in hi lo a, milimbia innkuan sung pan in ahong khang khia khat ahi hi

  • 61 62

    (Joshua 24: 2). Ama hun laitak in Gentile minam cih lehJew minam cihte a kikhen nai kei uh hi. Abraham midikin a kisan laitak in (Pian. 15: 6) amah in Jew mi hihnaahi, vun-aatna zong a nei nai kei hi. Tua ahih maninAbraham in vun-at mite ading in ahi zongin, vun-atlo mitea dingin ahi zongin a PA uh ahi hi. Gupkhiatna in zong mikhempeuh a ding ahih zia Paul in agenteh nop ciangin,Abraham mah bulphuh in na genteh zel hi. Khris hongsihna in, minam leh gam huam tawh kisai lo in, mikhempeuh te a dingin a hong si ahi hi (Heb. 2: 9)

    Singlamteh in mihing khempeuhte a ding ahih ziaahi zongin, Singlamteh in mikim a dingin a manphatnahong lahkhiatna cih ahi zongin ngaihsun kawm in, ci lehnam bulphuhna, ki minam liatsakna, ki-angvan tuamnate bang zah takin lauhuai hiam cih ngahsun dih in? Tuabangin minam feeling neihluatna te kiphawk kawmin,Pasian hehpihna tawh tua bang ngaihsutna te bang cibangin botkhia thei ding ihi hiam?