45-icindekiler · 2020. 10. 18. · sa¤l›kl› ipuçlar› vermektedir. siviller, medya...

2

52 ÖZEL HABER / Cenk ÖZGENSS‹K’den Sürpriz Ç›kmad›

54 ANAL‹Z / Dr. Burak CODURAr-Ge Çal›flmalar›nda Askeri-Sivil Ayr›m› Derinlefliyor mu?

56 ÖZEL DOSYA / Cenk ÖZGENAmfibi Z›rhl› Araçlar

66 DÜNYADAN / Naile ASLAN68 STRATEJ‹ HABER / Ardan ZENTÜRK

Tahran’da Artan Radikal Ak›mAsya’da Bir Garip ‹ttifakAzerbaycan-‹srail Stratejik Ortakl›¤›Petrolden Savafl De¤il, Bar›flArtan Irkç›l›k ve Türkiye“Güler Yüzlü Faflizmin” GüzelleriNATO’nun Gelecek Tehdidi: Virüs

74 ANAL‹Z / Burak ÇINARVietnam Savafl›’nda Deniz Deste¤i

78 ÖZEL HABER / Naile ASLANSavunma Sanayimizin Nabz› TOBB’da Att›

Military Science &Intelligence / MSIYYaayygg››nn SSüürreellii YYaayy››nn22000099 TTeemmmmuuzz SSAAYYII:: 22000099 -- 004455

wwwwww..ssaavvuunnmmaahhaabbeerr..ccoomm

UUMMSSAA LLttdd.. fifittii.. AAdd››nnaa SSaahhiibbiiÜM‹T BAYRAKTAR

F›r›n Sok. fieren Apt. No:17/9Teflvikiye/fiiflli/‹stanbul-TÜRK‹YE

YAYIN

GGeenneell YYaayy››nn YYöönneettmmeenniiÜmit [email protected]

GGeenneell YYaayy››nn KKoooorrddiinnaattöörrüüArdan ZENTÜ[email protected]

GGeenneell KKoooorrddiinnaattöörr // AANNKKAARRAATu¤general (E) Hüsamettin [email protected]

EExxeeccuuttiivvee EEddiittoorrSami [email protected]

SSttrraatteejjii EEddiittöörrüüM. Güray DE⁄ERL‹[email protected]

EEddiittöörrCenk Ö[email protected]

SSaatt››flfl vvee PPaazzaarrllaammaa DDiirreekkttöörrüüZuhal [email protected]

SSoorruummlluu YYaazz›› ‹‹flfllleerrii MMüüddüürrüüDr. A. Poyraz GÜ[email protected]

F›r›n Sok. fieren Apt. No:17/9

Teflvikiye/fiiflli/‹stanbul-TÜRK‹YE

HABER MERKEZ‹[email protected]

HHaabbeerr MMüüddüürrüüKudret KILIÇ[email protected]

Mahmut BÖLÜKBAfiKoray KOfiAREmre TEKGözde KARA

SSaannaatt YYöönneettmmeenniifiebnem AKGÖL KARA

FFoottoo¤¤rraaff DDiirreekkttöörrüüBanu B‹RAMEN

FFoottoo MMuuhhaabbiirriiPetek ARICI ZAR‹F

BBaass››nn vvee HHaallkkllaa ‹‹lliiflflkkiilleerrNaile [email protected]

DD››flfl ‹‹lliiflflkkiilleerr MMüüddüürrüüEmrah ÇAKIN

YAYIN KURULU

Prof. Dr. Süleyman TOLUNProf. Dr. Adil YÜKSELENProf. Dr. Okan ADDEM‹RProf. Dr. Zahit MEC‹TO⁄LUProf. Dr. Mikdat KADIO⁄LUProf. Dr. Yaflar GÜRBÜZProf. Dr. Mesut Hakk› CAfiINDoç. Dr. Gonca COfiKUNDr. Mehmet ATAY

DANIfiMA KURULU

M. Güray DE⁄ERL‹ Doç. Dr. Nevzat ALKANEgm. Kom. ‹lhami ÜNER

HHuukkuukk DDaann››flflmmaann››Evren H‹DAYETO⁄LU

4 BAfiYAZI / Ardan ZENTÜRK

Darbe Tart›flmas› Kabul Edilemez!

6 SAVUNMA HABER

24 RÖPORTAJ / Ümit BAYRAKTAR

Türk Havac›l›¤›’n›n Sancak Gemisi: TUSAfi

32 ÖZEL HABER / Naile ASLAN

Teknoloji “Oscar”lar› Sahiplerini Buldu

36 ANAL‹Z / Dr. Alpay ERDO⁄AN, Kemal SUCAK

Türk Semalar›n› ASELSAN

Teknolojisi Koruyacak: HSR

40 ANAL‹Z / M. Serdar BAKLAN

MilSOFT, Teknoloji Yar›fl›na

GKS ile Kat›ld›

42 ANAL‹Z / Gözde KARA

STM’den Paraflütçülere Teknoloji

Destekli E¤itim

46 ANAL‹Z / Emre TEK

TEI Teknolojiyi Göklere Ç›kar›yor

48 PARIS AIR SHOW ÖZEL / Sami ATALAN

Havac›l›k Ruhu Yok mu Oluyor?

‹Ç‹NDEK‹LER

Military Science & Intelligence / MSI - Temmuz 2009 www.milscint.com

Kapak Foto¤raf›: TUSAfi

YÖNET‹M MERKEZ‹‹‹ssttaannbbuull MMeerrkkeezzF›r›n Sok. fieren Apt. No:17/9Teflvikiye/fiiflli/‹stanbul-TÜRK‹YETel: +90 212 231 5855Faks: +90 212 231 5856

LLoonnddrraa TTeemmssiillcciissiiHasan fi. TAfiLICA441 Edgwave Road, London W2 1THTel: +20 7724 1499Faks: +20 7724 0474

TEKN‹K H‹ZMETLERBask›: Marin Bas›m ve Yay›n Tan›t›m Hizmetleri D›fl Tic. San. Ltd. fiti. Organize Sanayi Bölgesi Eskoop San. Sit. C1 Blok No: 25 ‹kitelli / ‹STANBULTel: +90 212 549 90 32 PbxFaks: +90 212 549 90 33

Military Science & Intelligence Ayl›k Savunma Teknolojileri Dergisi UMSA Ltd. fiti. Taraf›ndan T. C. Yasalar›na Uygun Olarak Yay›mlanmaktad›r. Military Science & Intelligence Ayl›k Savunma Teknolojileri Dergisi’nin ‹sim ve Yay›n Hakk› UMSA Ltd. fiti’ye Aittir. Dergide Yay›mlanan Yaz›, Foto¤raf, Harita, ‹llüstrasyon ve Konular›n Her Hakk› Sakl›d›r. Kaynak Gösterilmek fiart›yla Al›nt›Yap›labilir. Yay›nlanan Eserlerin Sorumlulu¤u Eser Sahiplerine Aittir.

3

SS‹K Yerli Dedi!IDEF’in üzerinden geçen yaklafl›k 2 ay›n ard›ndan toplanan Savunma Sanayii ‹cra Komitesi(SS‹K)’de al›nan kararlar, biri hariç, savunma sanayimize iliflkin fuar gözlemlerimizi tasdik edernitelikteydi.

Bu tek karar da Jandarma Genel Komutanl›¤›’n›n envanterindeki uzun süredir uçamayan Mi-17’lerin göreve dönmelerini sa¤layacak depo seviyesi bak›mlar› için Rusya’n›n Oboronprom firmas› ile sözleflme görüflmelerine bafllanmas›na yönelikti.

A¤›rl›kl› olarak ASELSAN baflta olmak üzere Türk Silahl› Kuvvetlerini Güçlendirme Vakf›firmalar›n›n öne ç›kt›¤› kararlarda bir sürpriz göze çarpmad›.

Her ne kadar tedarik süreçlerinde yabanc› alt yüklenicilere görev verilecek olsa da bu projelertamamland›¤›nda savunma sanayimizin ilave kabiliyetler kazanaca¤› ortada.

SS‹K toplant›s› ile ayn› süreçte yaflanan di¤er baz› geliflmeler de savunma sanayimizde yaflananilerlemeyi gözler önüne sermesi aç›s›ndan dikkat çekiciydi. Haziran ay› Hava Kuvvetleri’mizdegörev yapacak F-35 uçaklar›nda kullan›lacak alternatif motorlardan F135’in üreticisi Pratt &Whitney ile F136’n›n üreticisi General Electric (GE)’nin Türk firmalar›yla ifl birlikleri aç›s›ndanönemli geliflmelere sahne oldu. Türkiye’nin F-35’leri için alternatif motorlardan hangisiniseçece¤ine iliflkin nihai karar›n› verece¤i gün yaklaflt›kça, taraflar aras›ndaki rekabet de giderekk›z›fl›yor. Pratt & Whitney ve Kale Havac›l›k’›n motor parçalar› üretecek ‹stanbul merkezli ortak bir firma kurmaya iliflkin mutabakat muht›ras›n› Paris Air Show esnas›nda imzalamalar›n›n 2 gün sonras›nda, TEI ve GE taraf›ndan infla ettirilen ve motor parçalar›n›n tasar›m ve üretimineyönelik faaliyet gösterecek Türkiye Teknoloji Merkezi’nin aç›l›fl› yap›ld›.

Türkiye’nin karar›n› beklemeden yap›lan bu at›l›mlar öncelikle taraflar›n elini güçlendirme amac› tafl›sa da, madalyonun öbür yan›na bakmakta da fayda var. Dünyan›n önde gelen havac›l›kfirmalar›, art›k havac›l›k ve savunma sanayilerimizin önde gelen oyuncular›n› güvenilir bir partnerolarak görmektedir. Ofset yükümlülü¤ü olmadan at›lan bu ad›mlar, müflterek ç›karlara dayal›d›r.Her ne kadar taraflar›n beklentilerindeki farkl›laflma nedeniyle TAI’deki Lockheed Martin ve GE hisselerini al›p millilefltirsek de, TEI ve GE cephesindeki rüzgârlar çok olumlu esmektedir ve gelecek sene 25’inci y›l›n› dolduracak bu ortakl›kta taraflar birlikteli¤in devam etmesi e¤ilimindedir.

Geçti¤imiz May›s ay›nda çeyrek as›r› geride b›rakan TUSAfi, SS‹K taraf›ndan F-16’lar›m›z›n modernizasyonu için ana yüklenici olarak görevlendirildi. Bu karar›n hemen öncesinde isehavac›l›k devimiz, Pakistan F-16'lar›n›n modernizasyonuna iliflkin projeye imza atarak uluslararas›bir baflar› daha kazand›. Toplam 42 adet F-16’n›n modernize edilece¤i ve yaklafl›k 75 milyon dolarde¤erindeki bu anlaflma kapsam›nda ilk uça¤›n modernizasyonuna 2010 y›l›n›n Ekim ay›ndabafllanacak, son uçak ise 46 ay sonra Pakistan Hava Kuvvetleri’ne teslim edilecek.

Bu arada TUSAfi, Kara Kuvvetleri Komutanl›¤›’n›n ihtiyaçlar› kapsam›nda yürütülen ATAK program›nda da çal›flmalar›n› baflar›yla sürdürüyor. Proje kapsam›nda T129’un ilk prototipi olan P1’in çok k›sa bir süre içerisinde ‹talya’da ilk uçuflunu yapmas› bekleniyor. ‹kinci ve üçüncü prototip olan P2 ve P3 ise 2010 y›l›nda ilk uçufllar›n› gerçeklefltirecek. ATAK projesi kapsam›nda TUSAfi taraf›ndan üretilecek ilk helikopter olan P4’ün nihai montaj› isegelecek y›l›n bafl›nda yap›lacak.

Teknoloji Ödülleri ve Kongresi’nde finalist olan savunma sanayisi firmalar›m›z›n projeleri hakk›ndadetayl› makalelere de yer verdi¤imiz bu say›m›zda; her zamanki gibi sektörden en son geliflmeleredair bilgileri sizlerle paylaflt›k. Sektörde öne ç›kan geliflmelerin yan› s›ra muhripleri ele alaca¤›m›zözel dosyam›zla A¤ustos ay›nda yeniden birlikte olmak üzere…

Ümit BAYRAKTAR Genel Yay›n Yönetmeni

www.savunmahaber.com Military Science & Intelligence / MSI - Temmuz 2009

““AAss››ll öönneemmllii oollaann vvee mmeemmlleekkeettii tteemmeelliinnddeenn yy››kkaann,, hhaallkk››nn›› eessiirr eeddeenn,, iiççeerriiddeekkii cceepphheenniinn ssuusskkuunnlluu¤¤uudduurr..””

BAfiYAZI

4


Burada dikkat edilecekana nokta, OrgeneralBaflbu¤’un “durup

dururken” bas›n›n önüneç›karak “darbe” denilenkelimeyi ele alan aç›klamalar yapmad›¤›,›srarla ileri sürülen baz› iddialar› “cevaplamak zorunda” kald›¤›d›r.“Darbe tart›flmas›” denilenkavram›, bu kez, ne TSK’dan yap›lan biraç›klama, ne de geçmiflinderinliklerinde kalm›fl baz›“militer uygulamalar” de¤il, ne yaz›k ki, sivillerinbu konuyu büyük bir flehvetle tart›flmas› gündeme getirmifltir.Tart›flman›n tetikleyici unsuru askerler de¤il,sivillerdir. Asl›nda,tart›flman›n Türk ve haliyle giderek dünyakamuoyu gündeminde ald›¤›boyut, Türk demokrasisiaç›s›ndan çok önemli vesa¤l›kl› ipuçlar› vermektedir.Siviller, medya arac›l›¤›yla,ortada, askerin içinde flekillenmifl demokrasi d›fl›unsurlar›n bulundu¤unu ilerisürmektedirler. Askerler ise,bu iddialar› en üst seviyedekikomutan›n›n bas›ntoplant›lar›yla ve demokratiknizama tam ba¤l›l›k içindeyan›tlamaktad›rlar.Görünen tablo, 21’inciyüzy›l›n bu döneminde

darbeyi tart›flan, fakat bunu yaparken dedemokratik kurumlar›n›güçlendiren bir ülkedir.Bu olmamas› gereken bir tablodur... Dünya, iç siyasetin labirentlerindekaybolma endiflesi tafl›yanbir TSK riskini tafl›yabilir mi?Hay›r!“Uluslararas› istikrar”kavram›n›n Türkiye’yi “küresel güç” olmaya zorlad›¤› bir süreçte, insanl›kaç›s›ndan böyle bir riskigö¤üslemek imkâns›zd›r.Bafla dönelim. Türkiye’nin“bölgesel güç” olma ç›tas›n›“küresel güç” olmaya rotaland›ran ana zemini tarifedelim.1. Dünyan›n tüm k›talar›na

yay›lm›fl genifl ufuklu

d›fl politika stratejisi.2. Mükemmel düzeyde

yürütülmesi gereken ekonomi politikas›.

3. Demokratik-laik devletyap›s›.

4. Güçlü ordu.Avrasya’dan Afrika’yaba¤lanan derin bir hat içindeuluslararas› sistemin böylebir Türkiye’ye ihtiyac› vard›r.Yukar›daki maddelerdenbirinin eksikli¤i, sadeceulusal s›n›rlar içinde de¤il,uluslararas› zeminde deçalkant› demektir.Kosova’dan Lübnan’aAfganistan’dan Somaliaç›klar›na kadar uzanan birco¤rafyada “ana ülke” olmaözelli¤ini yakalam›flTürkiye’nin yükselen içgerginlikle yarataca¤›

boflluk, doldurulamaz.Bu nedenle...Türkiye’nin laik devletyap›s›n› de¤ifltirmeyiamaçlayacak radikal sivilunsurlar ile ülkenin militerdisipline sahip olmas› gerekti¤ine inanan askericunta heveslileri hiç birzaman, ama hiç bir zamanbu hedeflerine varacak güçte olmayacaklard›r.Türkiye’nin “sivil otorite-askeri bürokrasigerginli¤i yaflayan” ülkegörüntüsü vermesi, sadeceulusal ç›karlar ve ulusalhedefler aç›s›ndan de¤il,dünya istikrar› aç›s›ndan da“kabul edilemez risk” olarakde¤erlendirilmektedir.Askerler, bu çok hassasdengeler çerçevesinde,

Darbe Tart›flmas›Kabul Edilemez!Genelkurmay Baflkan› Orgeneral ‹lker Baflbu¤’un,kamuoyunda flekillenen tart›flmalar üzerine iki defabas›n toplant›s› düzenleyip, “darbe heveslilerinin” ve“cuntalar›n” Türk Silahl› Kuvvetleri (TSK)’n›n içindebar›nmas›n›n mümkün olmad›¤›n› söylemek zorundakalmas›, Türkiye’nin “siyasi kalitesi” aç›s›ndan üzerindedüflünülmesi gereken bir konudur.Ardan ZENTÜRK / [email protected]

©T

ürk

Sil

ahl›

Kuvvet

leri

5


Türkiye’nin demokratikdüzenine karfl› bir eylemin“ulusun bekas› aç›s›ndan” ne kadar büyük bir felaketolaca¤›n› çok iyi bilmektedirler.Genelkurmay Baflkan›Orgeneral ‹lker Baflbu¤’un,yaflan›lan tart›flmaya eskinin geleneksel yöntemleriylede¤il, bas›n toplant›lar›ylaaç›kl›k getirmeye çal›flmas›n›böyle de¤erlendirmekgerekir.12 Eylül’ün güçlü paflas›Orgeneral (E) Haydar Salt›k,son 30 y›l içindeki tekdemecini bana verdi¤inde“Art›k darbeler dönemikapanm›flt›r” derken,kuflkusuz, bu gerçekten yolaç›km›flt›r.Günümüz dünya dengelerinde as›l olan,Türkiye Cumhuriyeti’nindemokratik, laik, sosyalhukuk devleti yap›s›n›naskerlerin de¤il sivilleringüvencesi alt›nda olmas›d›r.Siviller de, “ulusunbekas›”n›n temelindecumhuriyetin temel ilkelerine tam ve içtensadakat yatt›¤›n› bilmekdurumundad›rlar.Tart›flman›n bir kanad›ndadüzenli olarak anti-TSKgörüntü verenlerin›skalad›klar› ana noktalar›bir kez dahade¤erlendirmektebüyük yarar vard›r:1. TSK; 50 y›l› aflan

NATO entegrasyonuçerçevesinde Türkiye’nin“küresel entegrasyondeneyimi” en yüksekkurumudur.

2. Onun bu yap›s›, dünyadakigeliflmeleri, yineTürkiye’nin di¤er kurumlar›ndan daha derin ve daha yetkin bir flekilde izlemesinisa¤lamaktad›r.

3. Varm›fl oldu¤u stratejikgücün boyutu, TSK’y›, ayn› zamanda, sadeceTürkiye’nin de¤il,dünyan›n “en kalitelikurumlar›ndan biri” yapmaktad›r.

4. Bu niteliklere sahip ve dünya bar›fl› aç›s›ndanson derece önemsenenbir ordunun, ikide birHonduras Ordusukalitesindede¤erlendirilmesi giderek vicdanlar› zorlamaktad›r.

5. TSK’n›n kurmaylar›, tabii ki, sosyo-ekonomikve siyasal yap›lanmas›n›,dünyan›n kalitelidemokrasileriyle birarada yaflamaya oturtmuflbir Türkiye’de, demokrasid›fl› davran›fllar›n bedelininülke aç›s›ndan çok a¤›rolaca¤›n› iyi bilmektedirler.O zaman bu, bitmekbilmeyen tart›flma niye?

Darbeyi Kim Yapar?Bu soruyu, takvimlerin 1994 y›l›n› gösterdi¤i günlerde, STAR'daki K›rm›z›Koltuk program›ma konukolan 12 Mart Muht›ras›'n›n"güçlü havac› paflas›" merhum Muhsin Batur 'asordu¤umda, bir saniye biledüflünmeden yan›tlam›flt›:"Astlar›n› kontrol edemeyece¤ini anlad›¤›günün sabah›nda genelkurmay baflkan›..."So¤uk Savafl'›n iki kutupludünyas›na yeni veda etti¤imizgünlerde, bugünündünyas›ndan bir hayli farkl›koflullar›n kendisine ö¤rettikleri ile konufluyordu.Söylediklerinin perdearkas›nda ise TSK’n›n yak›ngeçmiflinde yaflam›fl oldu¤ubaz› travmalar yat›yordu.27 May›s 1960 darbesi ordudaemir-komuta zincirininbozulmas› halinde neler olabilece¤inin canl› bir

örne¤iydi. TSK, 27 May›sdeneyiminden sonra, "gençsubaylar" olarak tan›mlanan hareketlerin ülke ve orduhiyerarflisi aç›s›ndan tafl›d›¤›yüksek riskleri iyi tan›mlad›ve devam›ndaki tümgeliflmeler, "cuntac› heveslerin" k›r›lmas›na, "bir fley yap›lacaksa emir-komuta zinciri bozulmadan yap›ls›n" stratejisine dayand›rd›...Zaten, Muhsin Batur'un daHava Kuvvetleri Komutan›olarak içinde yer ald›¤› 12Mart askeri müdahalesi,sivil-asker birlikte oluflturulmufl ve Türk siyasettarihine Madano¤lu Cuntas›olarak geçen hareketindarbesini önlemek, orduiçindeki hiyerarflinin bir kezdaha bozulmas› riskiniortadan kald›rmak amac›ylagerçeklefltirilmiflti.Geçelim... Ben iflin sivilkanad›nda de¤ilim... TSK’n›n"cuntac›" yaklafl›mlara nas›l bakt›¤›n›n izini sürmekistiyorum...Muhsin Batur'un sorumayan›t›ndaki gerçeklik önemlidir...Çünkü yaflan›lanlar sadece27 May›s 1960 ile 12 Mart1971 tarihlerine ba¤l›kal›narak çözümlenemez.Arada bir de arkas›ndatoplad›¤› Harp Okulu ö¤rencileriyle iki kez ayaklanan "Albay TalatAydemir vakas›" vard›r ki,bugüne kadar uzanan "hassasiyetlerin" ana noktalar›ndan birini oluflturmaktad›r...Bu nedenle...1. TSK, yak›n tarihin içinden

süzülen ac› deneyimlerin

›fl›¤› alt›nda tüm "cuntac›"e¤ilimlere karfl› olmakzorundad›r.

2. Bu tür bir ifle kalk›flanvarsa, buna esas olarakordu hiyerarflisinin müdahale etmesi sonderece do¤ald›r.

Çünkü...TSK öncelikle, bu ülkeningerçeklefltirmifl oldu¤u "enkaliteli" kurumsallaflmay›sergilemektedir. Bu türkurumlarda geçmiflteyaflan›lan deneyimler önemlidir ve yap›lan hatalar›n tekrarlanmamas›esast›r.TSK’n›n bu konudaki tecrübeleri "Balkan Harbitrajedisi"ne kadar uzananderinliktedir."Cuntalaflma"n›n orduyusiyasi kamplara bölmek,bunun sonucunun da"felaket" oldu¤unu yine, en iyi, bu ülkenin subaylar›bilmektedirler.Türkiye son y›llarda,"hükümete neden yeterikadar sert müdahaledebulunmad›" diye genelkurmay baflkanlar›n›n ensert flekilde elefltirildi¤i köfleyaz›lar›na sahne oldu...Bas›n toplant›s› düzenleyengenelkurmay baflkanlar›n›sordu¤u sorular ile hemengünlük sivil siyasetin içinesürüklemeye çal›flan tuhafbir medya kimyas› ileyafl›yoruz.Veya yaflan›lan hergeliflmenin perde arkas›nda"genelkurmay karargâh›n›"aramak gibi fikr-i sabitlervar. “Sivilleflme” ad› alt›ndaTSK’ya düzenli olarakhakaret etmenin bir mant›¤›var m›d›r? Varsa, herhaldebizler anlamamaktay›z.Ne yaz›k ki, TSK ile“hesaplaflma” gayreti içindekine yapt›¤›n› bilmeyenlerin,giderek, Türkiye’nindemokratikleflme vesivilleflme gayretleri için debüyük bir risk oluflturmayabafllad›¤›n› görmekteyiz.Bu ülke için çok fazla... Art›kfrene basman›n zaman›d›r.

©T

ürk

Silah

l› Kuvvetleri

K›rm›z› noktal› niflangâhteknolojisi ile ülkemizde

ismini duyuran ‹sveç’inAimpoint Firmas›, geçti¤imizgünlerde Türk Silahl›Kuvvetleri’nin temel piyadetüfe¤i olan G3 ile at›fl testlerine bafllad›. Firman›nürün yelpazesinde yer alanen yeni nesil k›rm›z› noktal›niflangâh olma unvan›n›elinde bulunduran CompM4ve Kale Kal›p taraf›ndanüretilen monte hamili kullan›larak yap›lantestlerde, 200 m’yes›f›rlanm›fl bir G3 ile 25 ila300 m aras›ndaki de¤iflikhedeflere 300 at›fl yap›ld›.NATO’nun standart gö¤üshedefinin kullan›ld›¤›at›fllarda, CompM4donan›ml› G3, hiç ›skalamayarak 300’de 300yapt›. Test sonras› MSIDergisi’ne bilgi verenAimpoint yetkilileri, sa¤l›kl›bir de¤erlendirme yapmakiçin henüz erken oldu¤unuve daha binlerce at›flyap›lmas› gerekti¤ini, ancaktüfekte yükselifl ayar›n›

de¤ifltirmeden yap›lantestlerde tek bir at›fl›n bilebofla gitmemesinin önemlioldu¤unu söyledi.Aimpoint CompM4, eline hiçsilah almam›fl acemiat›c›lar›n bile tüfekle isabetliat›fl yapmas›n› olanakl› halegetiriyor. CompM4, ustaat›c›lar›n elinde ise harikalaryarat›yor. Özellikle h›zl› veaniden atefl etmenin gereklioldu¤u meskûn mahallerdegerçekleflen muharebelerde

ola¤anüstü sonuçlarveren CompM4,sa¤laml›¤› ile dedikkat çekiyor. Y›llarönce firman›n niflangâhlar›n›alan birlikler, piyadesilahlar› kullan›m d›fl›naç›kt›ktan sonra bile Aimpointhedef noktalay›c›lar›n› ilkgünkü gibi kullanmayadevam edebiliyor. Nitekimeski niflangâhlar›nsökülerek yeni silahlardakullan›lmas› yayg›n bir

uygulama. Amerikan Ordusubaflta olmak üzere, birçok modern ordunun demirbafl›haline gelen CompM4’ünperformans› yine Aimpointtaraf›ndan üretilen 3XMag ve CEU (ConcealedEngagement Unit) sistemleriile birlikte kullan›ld›¤›ndadaha da art›yor.

SAVUNMAHABER

6


G3, Aimpoint CompM4 ile Iskalamad›

©A

impoin

t

©A

impoin

t

Hedefi 3 kere büyütmeamac›yla kullan›lanAimpoint 3XMag, gizlenmeyeçal›flan hedeflerin dahakolay atefl alt›naal›nmas›nda oldukça etkili.3XMag, Aimpoint patentliTwist Mount monte hamilikullan›larak CompM4 iletüfek aras›na birkaçsaniyede ba¤lanabiliyor veya sökülebiliyor. Tek mercekli dürbün ifllevi degörebilen 3XMag’›n tak›l›pç›kar›lmas› durumundatüfe¤in s›f›rlamas›de¤iflmiyor. Sütre gerisindenatefl edilmesini sa¤layanAimpoint CEU ise, düflmanagörünmeden atefl edebilmenin en kolay veucuz yolu olarak dikkatçekiyor. Rakiplerinin aksine ters ayna görüntüsüvermeyen CEU, bak›m veözel e¤itim de gerektirmiyor.Di¤er Aimpoint ürünlerindeoldu¤u gibi CEU da tüfe¤in vurufl noktas›n›de¤ifltirmiyor vegerekti¤inde di¤er firmalar›n ürünleri ile birlikte kullan›labiliyor.Standart bir Picattiny 1913 ray sistemine sahip bir tüfek üzerine tandemyerlefltirilmifl TwistMount’lar sayesinde;CompM4, 3XMag, CEU veya gece görüflcihazlar›ndan herhangiüçünün ard arda yerlefltirilipbirlikte kullan›lmas›naolanak tan›yor. Dahas›CompM4’ün arkas›naba¤lanan cihazlardan herhangi birinin tak›l›pç›kar›lmas›, tüfe¤in s›f›rlamas› üzerinde hiçbir de¤ifliklik yapm›yor.Aimpoint gece görüfl cihaz›üretmese de bütün gecegörüfl cihaz› üreticileri ürünlerini tasarlarkenCompM4 gibi bir hedef noktalay›c›n›n arkas›naba¤lanabilmesine özen gösteriyor. Gece görüflcihaz›n›n ba¤lanmas› daCompM4’ün vurufl noktas›n›de¤ifltirmiyor.

7


ABD ile Türkiye aras›ndaki savunma, teknoloji, ticaret ve kültürel alandaki iliflkileri

güçlendirmek amac›yla faaliyet gösteren Amerikan Türk Konseyi (ATC)’nin

“Savunma Sanayi Ödülü”ne, HAVELSAN ile birlikte lay›k görülen firma Boeing oldu.

Konseyin bu y›l 28’incisi düzenlenen y›ll›k konferans› s›ras›nda gerçeklefltirilen ödül

töreni, 1 Haziran 2009 tarihinde Washington’da yap›ld›. Boeing, sosyal sorumluluk

bilinciyle kültür-sanat, e¤itim ve sa¤l›k alanlar›nda hayata geçirdi¤i projeler ve

Türk-ABD iliflkilerinin güçlendirilmesine yönelik yapt›¤› katk›lardan dolay› ödülü almaya

hak kazand›. Ödül töreni sonras› aç›klama yapan Boeing Türkiye Baflkan› Greg Pepin,

“Boeing, Amerikan Türk Konseyi’nden böylesine prestijli bir ödül almaktan dolay›

gurur duymaktad›r” dedi. Türkiye ile iliflkilerinin uzun y›llara dayand›¤›n› belirten

Pepin sözlerine, “Türkiye çap›ndaki sosyal sorumluluk projelerimiz, Boeing’in yaflad›¤›

ve birlikte çal›flt›¤› toplumlarda olumlu bir de¤iflim yaratma hedefinin yan› s›ra çocuklar›n

ve ihtiyaç sahiplerinin sa¤l›¤›n› gözeterek, toplumsal refah›n artt›r›lmas› amac›n›n bir

yans›mas›d›r” fleklinde devam etti.

Gelece¤in Türk Mühendislerine Boeing Deste¤iÖte yandan, ülkemizde havac›l›k ve uzay alan›nda ö¤rencileri bilinçlendirmeye yönelik

düzenlenen tek etkinlik olan Uzay Kamp› Türkiye, Boeing firmas›n›n deste¤i ile 21-27

Haziran 2009 tarihleri aras›nda gerçeklefltirildi. 6 gün süren bu önemli etkinli¤e,

32’si Boeing bursu ile olmak üzere, Türkiye’nin çeflitli illerinden gelen toplam

131 ö¤renci kat›ld›.

Kamp süresince ö¤renciler;

astronot simülatörleri

kullan›m›, uzay meki¤i ile

sanal ortamda uzay

yolculu¤u, teleskopla

gökyüzü gözlemi, ilginç

bilimsel gösterilerin

izlenmesi, model roket

yap›l›p f›rlat›lmas› ve y›ld›z

evinde tak›my›ld›zlar›n

incelenmesi gibi çok say›da

etkinli¤e kat›ld›. Boeing,

2001 y›l›ndan bu yana toplam

216 ö¤renciye Uzay Kamp›

Türkiye’ye kat›lmalar› için

burs imkân› sa¤lad›.

ATC’den Boeing’e Ödül

©B

oei

ng

©B

oei

ng

SAVUNMAHABER

8


Suudi Arabistan HavaKuvvetleri, 11 Haziran

2009 tarihinde ‹ngiltere’deBAE Systems tesislerindeyap›lan törenle EurofighterTyphoon savafl uçaklar›n›nilk 2’sini teslim ald›. SuudiArabistan, A¤ustos 2006’dahava kuvvetlerinin yeni nesil savafl uça¤› ihtiyac›nayönelik olarak Eurofighter

Typhoon’u seçmiflti. 72 adet uça¤›n yan› s›raentegre lojistik destek vefarkl› silah sistemlerinintedarikini de içeren anlaflmakapsam›nda, uçaklardan 24 tanesinin ‹ngiltere’dekiBAE Systems tesislerinde,kalan 48 uça¤›n ise Suudi Arabistan’daüretilmesi kararaba¤lanm›flt›. Al›nan

bilgilere göre EurofighterTyphoon’lar, Suudi ArabistanHava Kuvvetleri’nin envanterindeki F-15 veTornado uçaklar›n›n yerini alacak. Öte yandanEurofighter konsorsiyumuüyeleri Almanya, ‹ngiltere,‹spanya ve ‹talya, Paris Air Show 2009’da bir araya gelerek hâlihaz›rdaenvanterlerinde bulunan

uçaklar›n 3’üncü ülkelereteklif edilmesi konusunda mutabakata vard›. Sözkonusu anlaflma, ikinci elEurofighter Typhoon’lar›nBulgaristan, H›rvatistan ve Romanya gibi olas›müflterilere pazarlanmas›n›kaps›yor.

Dünyan›n önde gelen yaz›l›m flirketleri aras›nda yer alanFrans›z Dassault Systemes Türkiye’deki ilk ofisini açt›.

Firma, yeni ofisiyle Türk tüketicisine daha yak›n olmay› vesa¤lad›¤› birinci el hizmet kalitesi ile müflteri memnuniyetinien üst düzeye ç›karmay› hedefliyor. Ofisin aç›l›fl›na dairkamuoyunu bilgilendirmek amac› ile 1 Temmuz 2009 tarihinde ‹stanbul Emirgan’da bulunan Sabanc› Müzesi’ndedüzenlenen bas›n toplant›s›nda konuflan Dassault SystemesPLM Güney Avrupa Bölge Müdürü Gianluca Gonella, Türk pazar›n›n potansiyel anlamda Dassault Systemes içinbüyük önem tafl›d›¤›n› ifade etti. Gonella’dan sonra söz alan Dassault Systemes Türkiye Sat›fl Müdürü Burak Süsoy ise; otomotiv, otomotiv yan sanayi, savunma, havac›l›k ve endüstriyel ekipmanlar gibi sektörlerde liderliklerini devam ettireceklerini vurgulad›. Süsoy; enerji,denizcilik, paketlenmifl h›zl› tüketim mallar›, moda / konfeksiyon ve ilaç sektörlerinde de h›zl› bir ilerlemehedeflediklerini belirtti.

Eurofighter Körfez’e Kanat Açt›

©M

SI

der

gisi

Dassault SystemesTürkiye Pazar›nda ‹ddial›

©E

uro

figh

ter

Muharebe alan›ndakibirliklerin bir

noktadan di¤erinenakledilmesi görevlerindekullan›lan tekerlekli taktik araçlar›n›n yan› s›ralojistik destek ve istihkam araçlar›yla daad›ndan s›kça söz ettiren ABD’nin Oshkosh firmas›,24-25 Haziran tarihleriaras›nda ‹ngiltere’dedüzenlenen DefenceVehicle Dynamics 2009’dayeni SandCat ÖzelOperasyon Arac› (SpecialOperations Vehicle / SOV)’u

tan›tt›. Yüksek hareketkabiliyeti ve z›rh korumas›ile dikkat çeken SandCat;bar›fl gücü operasyonlar› ve iç güvenlik harekâtlar›baflta olmak üzere, genifl bir yelpazede yer alan görevlere yönelik tasarland›. Araç, sahip oldu¤u modüler gövdeyap›s› sayesindeistenildi¤inde ilave z›rh kitleri ile de donat›labiliyor.4 ila 8 kifli tafl›ma kapasitesine sahip olanSandCat, saatte 120 kmh›za ulaflabiliyor.

Oshkosh SandCat’iGörücüye Ç›kard›

©O

shkosh

Türk Silahl› Kuvvetleri(TSK)’n›n d›fla

ba¤›ml›l›¤›n› azaltmayayönelik çal›flmalar yapanGATE Elektronik A.fi. veMaleri Teknik Hizmetler Ltd.fiti. ifl ortakl›¤›, deniz platformlar›na iliflkinfaaliyetleri ile ad›n› duyurmaya devam ediyor.Bu yoldaki ilk ad›m›n› 17Aral›k 2007’de TÜB‹TAKMAM ile yapt›¤› anlaflmaylaatan ifl ortakl›¤›, SavunmaSanayii Müsteflarl›¤›(SSM)’nin müflterisi oldu¤ubir TÜB‹TAK 1007 Projesiolan “Milli PAP (ROV) Cihaz›Gelifltirilmesi Projesi”ndegörev alm›flt›. GATE / Maleriifl ortakl›¤›n›n özveriliçal›flmalar› sonucundatasar›m› tamamlanan MilliROV Cihaz›, IDEF 2009’da önprototipiyle karfl›m›za ç›kt›. “Milli PAP (ROV) Cihaz›Gelifltirilmesi Projesi”devam ederken, SSM’ninmüflterisi oldu¤u bir baflkaTÜB‹TAK 1007 Projesi olan“Otonom Su Alt› Cihaz›Projesi”nde de görev alanGATE / Maleri ifl ortakl›¤›, bu arac›n prototipini de yinefuar s›ras›nda sergiledi.Al›nan bilgilere göre,Barbaros ad› verilen araç;Kocaeli Üniversitesi, ‹stanbul Teknik Üniversitesi

ve Yonca-Onuk Tersanesi ile birlikte gelifltiriliyor. GATE / Maleri ifl ortakl›¤›,Deniz KuvvetleriKomutanl›¤› aç›s›ndan kritik öneme sahip may›ntehdidi konusunda daçal›flma bafllatm›fl bulunuyor. Kendi öz kaynaklar›n› kullanarak “Tek Kullan›ml›kMobil May›n ‹mha fiarj›”n›gelifltiren GATE / Maleriortakl›¤›, Çanakkale ad›n›verdikleri bu arac›n da ilkprototipini IDEF 2009’dasergiledi.Tüm bu projelerin d›fl›ndaMilli Savunma Bakanl›¤› D›fl Tedarik DairesiBaflkanl›¤› taraf›ndan aç›lan“Uzaktan Kumandal› Su Alt›Arac›” ihalesinde de Geliboluad› verilen ifl s›n›f› ROV’u ile

k›sa listeye kalmay› baflaranGATE / Maleri; Denizalt›Kurtarma Ana Gemisi(MOSHIP) ve Kurtarma ve Yedekleme Gemisi (RATSHIP) projeleri kapsam›nda kullan›lacak ifl s›n›f› ROV için de ana yüklenici firmalara teklifvermifl bulunuyor.Öte yandan insans›z su üstüaraçlar› konusunda oldukçaiddial› olan GATE / Maleri iflortakl›¤›, 2009 y›l›nda bualanda da çal›flmalarabafllad›. Hâlihaz›rda devameden proje için TÜB‹TAK’›n1501 Sanayi Ar-Ge ProjeleriDestekleme Program›’nabaflvuran ifl ortakl›¤›, projenin tamamlanabilmesiiçin baflvurunun sonuçlanmas›n› sab›rs›zl›kla bekliyor.

Otonom ve yar› otonomaraçlar›n gelifltirilmesindekarfl›lafl›lan problemlerianaliz eden ifl ortakl›¤›,mevcut projelerin daha etkili k›l›nabilmesi için farkl› teknolojilere deyo¤unlafl›yor.Gerçeklefltirdikleri projelerden elde edindikleritecrübe ve bilgi birikimi›fl›¤›nda, bu tip araçlar içinen önemli k›s›tlay›c› etkenin“güç” oldu¤unu belirleyenGATE / Maleri, günümüzdes›kl›kla tercih edilen batarya kurgusu yerine,yak›t pili gelifltirilmesi içinçal›flmalara bafllad›. Bu kapsamda, 16 Haziran2009 tarihinde SSM ileMaleri Teknik Hizmetler Ltd. fiti. ve Vestel SavunmaSanayi A.fi. aras›nda at›lanimzalarla “Yak›t PilleriGelifltirilmesi Projesi”bafllat›lm›fl bulunuyor. Bu projenin hayata geçmesiile elde edilecek bilgi birikimi ve ortaya ç›kacakürünler sayesinde, otonomve yar› otonom araçlar›n icra ettikleri görevlerdebaflar›ya ulaflmalar›ndaki en büyük engellerden biriolan “güç” problemi büyükölçüde afl›lm›fl olacak.

SAVUNMAHABER

10


Denizlerimize GATE / Maleri ‹mzas›

©G

AT

E E

lektr

on

ik

©M

SI

Der

gisi

Türk-ABD iliflkilerinigüçlendirmek amac›yla

Amerikan Türk Konseyi (ATC)taraf›ndan her y›l düzenlenenkonferanslar›n 28’incisi, 31 May›s-3 Haziran 2009 tarihleri aras›nda, ABD’ninbaflkenti Washington’dayap›ld›. “Türkiye-ABD‹liflkileri” konu bafll›¤› alt›ndadüzenlenen bu y›lki konferansa; GenelkurmayBaflkan› Orgeneral ‹lkerBaflbu¤, ABD GenelkurmayBaflkan› Oramiral MichaelMullen, Milli SavunmaBakan› Vecdi Gönül, D›fliflleriBakan› Ahmet Davuto¤lu,Ulaflt›rma Bakan› BinaliY›ld›r›m, Savunma SanayiiMüsteflar› Murad Bayar veSenatör John F. Kerry bafltaolmak üzere, iki ülkenin üst

düzey hükümet yetkilileri,endüstri temsilcileri,akademisyenler, bürokratlarve bas›n mensuplar› kat›ld›.Bu y›lki konferans›n TürkSavunma Sanayisi aç›s›ndandikkat çeken yönü, ülkemizinyaz›l›m yo¤un sistemleralan›ndaki hakl› gururuHAVELSAN’›n, ABD’liflirketlerle gerçeklefltirdi¤iuluslararas› projeler ve ikiülke aras›nda savunmasanayisi alan›nda ifl birli¤ineyapt›¤› katk›lardan dolay›,ATC taraf›ndan “SavunmaSanayi Ödülü”ne lay›kgörülmesi oldu. Ödül,HAVELSAN Yönetim KuruluBaflkan› Korg. (E) HayrettinUzun taraf›ndan al›nd›. Ödültöreni sonras› aç›klamayapan Uzun, “Bu ödülü

böylesine önemli bir forumda almaktan büyük birgurur duydum. Bu ödülHAVELSAN’›n ABD’liflirketlerle birlikte çal›flt›¤›savunma sanayisi projelerinde eriflti¤i teknolojik, üretim ve yönetim süreçleri ile yetiflmiflinsan kaynaklar›n›n

ulaflt›¤› seviyeninuluslararas› sertifikasyonudur.ABD savunmasanayisi flirketleri ile yaratt›¤›m›z buortakl›klar bizekendimizigelifltirme, uluslararas› modelleri uygulamaf›rsat› verdi veHAVELSAN’› uluslararas› standartlarda bir

flirket haline getirdi. Yarat›lanbu sinerji ile ifl birliklerimiziABD ve di¤er yurt d›fl›pazarlara da geniflletmeyi,daha da güçlendirmeyi vebenzeri bir modeli ABD’libiliflim flirketleri ile uygulayarak savunma biliflim sektörüne tafl›may›hedefliyoruz” fleklinde konufltu.

SAVUNMAHABER

12


Lockheed Martin ve Kongsberg firmalar›, geçti¤imiz ay

imzalad›klar› anlaflma ile Müflterek Taarruz Füzesi JSM’nin

F-35 fiimflek II uçaklar›na entegre edilmesi ve sertifikasyonu

için kollar› s›vad›. Al›nan bilgilere göre, Norveç Kraliyet

Donanmas› ve Polonya Deniz Kuvvetleri için üretilen NSM

(Naval Strike Missile) güdümlü mermisi temel al›narak

gelifltirilen JSM, entegrasyon çal›flmalar› sonras›nda F-35’in A

ve C modelleri taraf›ndan gövde içerisinde veya kanat alt›ndaki

paylonlarda tafl›nabilecek. Yaklafl›k 455 kg a¤›rl›¤a sahip

olaca¤› belirtilen JSM’nin, düflük radar izi sayesinde, düflman

hava savunma sistemleri taraf›ndan güçlükle tespit

edilebilece¤i de¤erlendiriliyor. Hem kara hem de su üstü

hedeflere karfl› kullan›lmas› düflünülen JSM, NSM’de

oldu¤u gibi GPS / INS ve k›z›lötesi ak›ll› görüntüleme ile

tarama sistemlerine sahip olacak. Ayn› zamanda uçufl veri

linki ve otomatik hedef tan›mlay›c› (Automatic Target

Recognizer / ATR) sistemleri ile de donat›lacak JSM,

150 deniz milini aflan menzillerde görev icra edebilecek.

HAVELSAN’a Büyük Onur

©H

AV

ELSA

N

Müflterek Taarruz Uça¤›’na Müflterek Taarruz Füzesi

Bilkent Grububünyesinde faaliyet

gösteren ve son günlerdead›n› s›kça duydu¤umuzsavunma sanayisi firmalar›m›zdan olanMeteksan Savunma,Savunma SanayiiMüsteflarl›¤› (SSM)taraf›ndan Türkiye’nin “Su Alt› Akusti¤iMükemmeliyet Merkezi”olarak görevlendirildi.Su alt› akustik sistemleralan›n› stratejik hedefolarak belirleyerek bu alanda alt yap› oluflturmakarar› alan firma, BilkentÜniversitesi ile birliktebirçok yat›r›m› hayata geçirdi. Bu kapsamda,Bilkent Göleti Aç›k-Su Test ve Kalibrasyon Tesisi,7 May›s 2009 tarihindeSavunma Sanayii Müsteflar›Murad Bayar’›n da kat›ld›¤›bir törenle aç›ld›. Su alt›akustik sistemlerin test ve kalibrasyonunun gerçek-lefltirilmesi için kurulantesisin, Meteksan Savunma

d›fl›nda, sektörün di¤er firmalar›na, üniversiteler ile araflt›rma kurumlar›nahizmet vermesi deamaçlan›yor.Öte yandan MeteksanSavunma, bu alanda yapm›fl oldu¤u yat›r›mlar›ve yürüttü¤ü AR-GE nitelikli çal›flmalar›sayesinde, “Milli SonarSanayilefltirilmesiÇal›flmalar›” kapsam›ndaSSM’ye sundu¤u teklifiyle

yar›flt›¤› 4 firmay› gerideb›rakarak Milli SonarSanayilefltirilmesi Projesi’niyürütmekle görevlendirildi.Bu paralelde SSMtaraf›ndan Deniz KuvvetleriKomutanl›¤›’na uzun sürehizmet edecek firma olarakseçilen Meteksan Savunma,etkin kaynak kullan›m›n›nsa¤lanmas› ad›na “Su Alt›Akusti¤i MükemmeliyetMerkezi” olarak ilan edildi.Meteksan Savunma’n›n

yürütmekte oldu¤u projeler ve gelece¤e dönükhedefleri hakk›nda bilgiald›¤›m›z firman›n operasyonlardan sorumluGenel Müdür Yard›mc›s›Alparslan Kulo¤lu, “MilliSonar SanayilefltirilmesiProjesi” kapsam›ndaüretilecek olan sistemin, 2’nci gemiden itibarenM‹LGEM Projesikapsam›nda infla edilecekkorvetlerde kaideye

SAVUNMAHABER

14


Mükemmeliyetin Yeni Ad›: Meteksan Savunma

©M

SI

Der

gisi

©M

SI

Der

gisi

monteli olarakkullan›laca¤›n› belirtti.Meteksan Savunma’n›nmükemmeliyet merkezirolü ile birlikte “Milli Sualt› TelefonuSanayilefltirilmesi” ve “Transdüserler ‹çin Milli Piezoelektrik SeramikGelifltirilmesi ve ÜretimiProjeleri”nde degörevlendirildi¤ini söyleyenKulo¤lu, “Milli Sualt›Telefonu SanayilefltirilmesiProjesi” kapsam›ndaüretilecek olan sistemlerin,yine M‹LGEM Projesi’ndeinfla edilecek korvetlerbaflta olmak üzere, di¤erdeniz platformlar›nda dakullan›labilecek flekildetasarland›¤›n› ifade etti.Kulo¤lu, “Transdüserleriçin Milli PiezoelektrikSeramik Gelifltirilmesi veÜretimi Projesi” ile akustikalg›lay›c› üretimininvazgeçilmez ö¤esi olan vetemininde tamamen yurtd›fl›na ba¤l› oldu¤umuzpiezoelektrik seramikmalzemelerin milliolanaklar çerçevesindegelifltirilmesi veüretilmesinin MeteksanSavunma taraf›ndanmümkün olan azami yerli katk› pay› ilesa¤lanaca¤›n›n alt›n› çizdi.

Söz konusu projekapsam›nda üretilecek olan milli piezoelektrikseramiklerin “Milli SonarSanayilefltirilmesi Projesi” için üretilecektransdüserler içerisindekullan›lmas› planlan›yor.Meteksan Savunma’n›n su alt› akustik sistemleralan›ndaki hedeflerinden debahseden Kulo¤lu,“Meteksan Savunma olarak bafll›ca hedefimiz,deniz platformlar› içinmuhtelif tipte sonargelifltirmek ve bu alandaDeniz Kuvvetleri’mizin ana tedarikçisi olmakt›r”dedi. Bu kapsamda gelifltirilmesi hedeflenenürünler; su üstü ve su alt› platformlar›na yönelikmuhtelif tip aktif ve pasif sonarlar, mevcut platformlarda kullan›lansonarlara yönelik transdüserler, yine mevcut sonarlarda da kullan›labilecek daha geniflbanda sahip modern transdüserler, iskandil, su alt› alg›lay›c› a¤ sistemleri, su üstü ve sualt› platformlar› için karfl›tedbir sistemleri ve su alt›platformlar›na yönelikkendi gürültüsünü ölçmesistemlerinden olufluyor.

V ietnam Savafl› s›ras›nda Amerikan Ordusu’na

ba¤l› A-4 Skyhawk uçaklar› taraf›ndan düflürülen

tek Sovyet MiG-17’sinin katili olarak bilinen havadan

yere güdümsüz Zuni roketi, ça¤a ayak uydurdu.

22 Haziran 2009’da MBDA Inc. taraf›ndan yap›lan

aç›klamaya göre, Amerikan Donanmas›’n›n China Lake

test sahas›nda AV-8B Harrier II uça¤›ndan f›rlat›lan ve

WGU-58/B güdüm ve kontrol kiti ile donat›lan Zuni

roketi, tam da beklenildi¤i gibi bir performans sergiledi.

Amerikan Deniz Piyadeleri’nin hareketli ve sabit

hedeflere karfl› kullan›lmak üzere, düflük maliyetli

yar› aktif lazer güdümlü bir rokete olan ihtiyac›

kapsam›nda MBDA Inc.’nin bafl›n› çekti¤i bir endüstri

ekibi ve Amerikan Donanmas› ifl birli¤iyle gelifltirilen

WGU-58/B güdüm ve kontrol kitleri, Zuni’yi

ROKETSAN’›n “Cirit Projesi” ile benzer özellikler

tafl›yan yar› aktif lazer güdümlü bir silah sistemi haline

getiriyor. Basit yap›s› ile dikkat çeken ve WGU-58/B

güdüm ve kontrol sisteminin mevcut Zuni roketlerine

entegre edilmifl versiyonu olan yeni silah sistemi,

LAU-10 lançerinin monte edilebildi¤i tüm hava araçlar›

taraf›ndan atefllenebilecek.

Zuni WGU-58/B ileKontrol Alt›nda

©M

BD

A

SAVUNMAHABER

16


TUSAfi Motor Sanayii A.fi. (TEI) ve GE Aviation

taraf›ndan infla ettirilenTürkiye Teknoloji Merkezi(TTM) Binas›, Milli SavunmaBakan› Vecdi Gönül,Savunma Sanayii Müsteflar›Murad Bayar, TEI YönetimKurulu Baflkan› Hv. Tu¤g. (E) Bora Ça¤lar, TEI GenelMüdürü Ak›n Duman, GEAviation Baflkan Yard›mc›s›(Mühendislik) Jeanne M.Rosario ve GE Türkiye GenelMüdürü Kürflat Özkan’›nkat›l›m›yla 18 Haziran 2009tarihinde düzenlenen törenleaç›ld›.Törende bir konuflma yapanTEI Genel Müdürü Ak›nDuman, TTM’de tasar›m,üretim, kalite ve tamirteknolojileri için yenimühendislik kabiliyetlerininyarat›ld›¤›n› ve bunun daTEI’yi GE Aviation için tasar›mve teknoloji gelifltiren birortak konumuna tafl›d›¤›n›söyledi. IDEF 2009’da dünyada sadece 3-4 anamotor üreticisinin sahipoldu¤u blisk ve spool üretimteknolojisinin edinimi içinortaklar› General Electric(GE) ile anlaflmaimzalad›klar›n› hat›rlatanDuman, 2011 y›l›ndanitibaren bir uçak motorununhemen hemen tamam›n›üretebilme kabiliyetine sahipolacaklar›n› söyledi.

Hedeflerinin uçak motorlar›alan›nda bölgesel bir kaynakolma oldu¤unun alt›n› çizenDuman, “Komple bir motorüreticisi olma hedefineulaflman›n yegâne yolununtasar›m teknolojilerini edinmekten geçti¤inin bilincindeyiz. Dolay›s›yla son y›llarda tasar›mçal›flmalar›m›za h›zkazand›rd›k” fleklindekonufltu. Duman’›n ard›ndan,GE Aviation BaflkanYard›mc›s› (Mühendislik)Jeanne M. Rosario kürsüyeç›kt›. Rosario, “TEI ileoluflturduklar› ortakl›¤›memnuniyetlekarfl›lad›klar›n› vemotorlar›n› daha temiz, sessiz ve rekabetçi düzeyeulaflt›racak kritik teknolojileriTEI ile birlikte gelifltirmeyi

hedeflediklerini” ifade etti.Törende söz alan TEIYönetim Kurulu Baflkan›Tu¤g. (E) Bora Ça¤lar ise,merkezin faaliyetegeçmesinin Türk Havac›l›kSanayisi aç›s›ndan bir dönüm noktas› oldu¤unu vurgulayarak bafllad›¤›konuflmas›nda, hedeflerininkomple bir motor üreticisiolmak oldu¤unu söyledi. Bu amaç do¤rultuda uçakmotoru parçalar›n›n özgün tasar›m kabiliyetinikazanmaya gayret ettiklerinibelirten Ça¤lar, çal›flmalar›n,2015 y›l›nda tüm tasar›m› veüretimi kendileri taraf›ndangerçeklefltirilen bir uçakmotoru ile sonuçlanmas›n›hedeflediklerini ifade etti.Tören, Savunma SanayiiMüsteflar› Murad Bayar veMilli Savunma Bakan› VecdiGönül’ün tasar›m ve Ar-Gefaaliyetlerinin önemini vurgulayan konuflmalar› iledevam etti. Konuflmalar›nard›ndan ise bir TTM turuyap›ld›.TTM, 2008 y›l›ndan beriGebze Teknoloji SerbestBölgesi’ndeki geçici ofisindefaaliyetlerini sürdürüyor. ‹lk etapta 55 mühendislekurulan TTM’de gelecekdönemde 240 mühendisingörev almas› öngörülüyor.

Müflterek Taarruz Uça¤›(JSF) için gelifltirilen F136motoru kapsam›ndaki TEI-GE ifl birli¤inin baflar›s›üzerine kurulan merkezde,TEI ve GE taraf›ndangörevlendirilen mühendislerticari ve askeri uçak motorlar› için tasar›m vegelifltirme çal›flmalar›n› birlikte yürütüyor. TürkHavac›l›k Sanayisi aç›s›ndanönemli bir mihenk tafl› olanbu proje kapsam›nda TEI, GEAviation’›n tüm ticari veaskeri motor komponentleriiçin yeni teknolojilerintasar›m› ve gelifltirilmesinderol al›yor. TTM sayesindeoluflturulan yeni mühendislik,üretim ve onar›m teknolojileri, TEI’yi GEAviation için kritik malzemeüreticisi ve mühendislikservisleri alt yüklenicisiolmaktan çok daha önemlibir noktaya; tasar›m veteknoloji gelifltiren bir ortakkonumuna tafl›yor. Öte yandan, TEI’nin Eskiflehirtesislerinde aralar›ndaF136’n›n da oldu¤u çoksay›da ticari ve askeri uçakmotorlar› için kritik parçalar›nüretimi devam ediyor. SadeceF136 program› boyunca TEI için öngörülen iflhacminin 3 milyar dolarolmas› bekleniyor.

Türkiye’ninTeknolojiMerkeziAç›ld›

Tüm

Foto

¤raf

lar:

©M

SI

Der

gisi

Türkiye’nin havac›l›k ve uzay merkezi

Türk Havac›l›k ve UzaySanayii A.fi. (TUSAfi),Pakistan F-16'lar›n›n modernizasyonuna iliflkinprojeye imza atarak uluslararas› bir baflar› dahakazand›. Pakistan SavunmaÜretimi Bakanl›¤› ile 29Haziran 2009 tarihindePakistan’›n Rawalpindi

flehrinde düzenlenen törenleimzalad›¤› anlaflmaçerçevesinde TUSAfi, toplam42 adet F-16 modernizeedecek. Yaklafl›k 75 milyondolar de¤erindeki buanlaflma kapsam›nda ilkuça¤›n modernizasyonuna2010 y›l›n›n Ekim ay›ndabafllanacak, son uçak ise 46 ay sonra Pakistan HavaKuvvetleri’ne teslim edilecek.

Pakistan F-16'lar›n›n modernizasyonu konusundateklif çal›flmalar›n›nbafllat›lmas›na iliflkin önprotokol, Eylül 2006'daPakistan'›n Karaçi kentindedüzenlenen IDEAS fuar›s›ras›nda TUSAfi ilePakistan Hava Kuvvetleriaras›nda imzalanm›flt›. Bugeliflmenin ard›ndanPakistan Hava Kuvvetleri

taraf›ndan F-16'lar›n modernizasyonu için aç›lan uluslararas› ihaleye davetedilen TUSAfi’›n, Pakistanmakamlar› taraf›ndanyap›lan nihai de¤erlendirmesonucunda, Temmuz2008'de, Avrupa’dan kat›landi¤er yüklenici adaylar›geride b›rakarak, projedeana yüklenici olarak seçildi¤iaç›klanm›flt›.

SAVUNMAHABER

18


Pakistan F-16’lar›n› da TUSAfi Modernize Edecek

Üç taraf› denizlerle çevrili ülkemizin binlerce

kilometrelik sahil fleridini korumakla

görevli olan Sahil Güvenlik Komutanl›¤› (SGK),

‹ngiliz Teledyne TSS firmas›na siparifl etti¤i

SG Brown Meridian jiroskobik pusulalardan

8 adedini teslim ald›. SGK’n›n “Entegre

Seyrüsefer Sistemi Projesi” kapsam›nda yap›lan

bu teslimatla birlikte SGK taraf›ndan teslim al›nan

SG Brown Meridian jiroskobik pusulalar›n›n say›s›

22’ye ulaflt›. Bu sistemler, Teledyne TSS ad›na

Ratelmak taraf›ndan eski tip karakol

botlar›m›za entegre edilecek ve

teknisyenlerle mürettebat›n tüm

teknik ve operasyonel e¤itimi de

yine ayn› firma taraf›ndan verilecek.

SG Brown Meridian jiroskobik

pusulalar›, IMO standartlar›na sahip

oldu¤undan her boyuttaki su üstü

platforma entegre edilebiliyor.

Sistemin dinamik ayarlanm›fl olmas›,

ilk al›m maliyetlerini düflürdü¤ü gibi

bak›m idame maliyetlerinde de önemli

bir tasarruf sa¤l›yor.

Sahil Güvenlik YolunuTeledyne TSS ile Bulacak

Lockheed Martintaraf›ndan yürütülen

DAGR Projesi, geçti¤imizay yap›lan testlerdekibaflar›s› ile gündeme geldi.AH-64D Longbow Apachetaarruz helikopteriüzerinde test edilen DAGRroketi, ilk kez bir havaarac›nda denenmifl oldu.Roketin gece ve gündüzflartlar›nda hassas vuruflve manevra kabiliyetlerinitest etmek için yap›landenemeler s›ras›nda toplam10 at›fl gerçeklefltirildi.Lockheed Martin, Boeingve Amerikan Ordusu yetkililerinin kat›l›m› ile

yap›lan testlerde, DAGR’›nat›fllarda tam isabet kaydetti¤i aç›kland›.Halihaz›rda ROKETSANtaraf›ndan yürütülen Ciritprojesine benzer özeliklertafl›yan DAGR projesi, 2,75inch / 70 mm’lik roketlere

yar› aktif lazer güdüm sisteminin entegreedilmesi ile bu roketlerinHellfire II tanksavarfüzelerine yak›n performansa sahipolmas›n› hedefliyor.Lockheed Martin’in M299

lançer ailesi ile uyumluyap›da tasarlanan DAGR;Apache, Little Bird, SeaHawk, Kiowa, Tiger veTürk Silahl› Kuvvetleri’ndede görev yapan Cobrataarruz helikopterlerindekullan›lacak.

©Lock

hee

d M

arti

n

DAGR-Apache ‹kilisi Tam Not Ald›

©T

USA

fi

SAVUNMAHABER

20


Dünyan›n en önemli havac›l›k

etkinliklerinden biri olanParis Air Show, MüflterekTaarruz Uça¤› (JSF)Program› aç›s›ndanoldukça hareketli geçti.Fuar s›ras›nda düzenlenenbrifingde bir aç›klamayapan Lockheed MartinBaflkan Yard›mc›s› TomBurbage, JSF Program›’naüye ülkelerin ald›klar›kararlar›n, projeningelece¤i aç›s›ndan sonderece olumlu sonuçlardo¤uraca¤›n› ifade etti.Brifingte bir konuflma yapan JSF Program SorumlusuDavid Heinz ise, 2009 y›l›n›n proje aç›s›ndan “ilk”lerin y›l› oldu¤unu söyledi.Müflterek Taarruz Uça¤› Program›’na yönelik bu y›lal›nan ilk karar, geçti¤imiz Mart ay›nda ‹ngiliz SavunmaBakan› John Hutton taraf›ndan duyuruldu. LockheedMartin taraf›ndan üretilen 3 adet F-35B test uça¤›n› sat›nalaca¤›n› aç›klayan ‹ngiltere, JSF Program›’n›n test vede¤erlendirme aflamas›nda yer almak istedi¤ini gösterdi.Bu geliflmeyi JSF Program›’na üye ülkeler taraf›ndanuçak al›mlar› ve ileriye yönelik tedarik taahhütlerini kapsayan benzer kararlarla ilgili aç›klamalar izledi.‹talya, F-35 için nihai montaj hatt› ve kontrol tesisininkurulmas›n› onaylad›. Ayr›ca, 109’u konvansiyonel iniflkalk›fl (CTOL) kabiliyetli F-35A ve 22’si k›sa mesafedenkalk›fl dikey inifl (STOLV) kabiliyetli F-35B olmak üzere,toplam 131 adet F-35 fiimflek II tedarik etmek istedi¤iniaç›klad›. ‹talya, bafllang›ç test ve de¤erlendirmesafhas›na kat›lmayaca¤›n› ve test uçaklar›ndan sat›nalmayaca¤›n› ise geçti¤imiz y›l duyurmufltu.‹talya taraf›ndan verilen bu genifl kapsaml› taahhüdünard›ndan Hollanda da 2 adet operasyonel test vede¤erlendirme uça¤›n›n al›m› için gereken fonlar› onaylad›¤›n› aç›klad›. Filosundaki F-16’lar› yenilemekisteyen Hollanda’n›n 85 adet F-35A almas› bekleniyor.

Bu arada Avustralya da 100 adet F-35’e olan ihtiyac›n›tekrar dile getirirdi.Bu y›l içerisinde JSF Program›’na üye olmayan ‹srail’dende önemli bir aç›klama geldi. 25 adet F-35 fiimflek II’yienvanterlerine katmak istediklerini aç›klayan ‹srailliyetkililer, bu say›n›n sonraki süreçte toplam 75 uça¤aç›kabilece¤inin alt›n› çizdi.2009 y›l›nda F-35 fiimflek II’ye iliflkin bu aç›klamalaryap›l›rken, program da tüm h›z› ile devam ediyor. Bu y›l görev ekipmanlar›yla donat›lm›fl bir F-35 fiimflek IItest uçuflu yaparken, ikinci F-35B’de ilk uçuflunu gerçeklefltirdi. Amerikan Deniz Piyadeleri’nden bir testpilotunun ilk kez F-35B ile uçufl yapmas› ise, 2009’u JSF Program› aç›s›ndan son derece özel k›ld›.2009’un kalan yar›s›nda da programla ilgili birçokgeliflmenin yaflanmas› bekleniyor. Önümüzdeki süreçteuçufl testlerine devam edecek olan F-35 fiimflek II,dayan›kl›l›k testlerine de tabi tutulacak. Ayr›ca SistemGelifltirme ve Gösterim safhas›nda üretilecek olan son F-35 de, 2009 y›l›n›n sonlar›nda montaj hatt›ndanç›kacak. Al›nan bilgilere göre, düflük yo¤unluklubafllang›ç üretim safhas› kapsam›nda imal edilecekilk F-35’in de bu y›l›n sonlar›nda gün yüzüne ç›kmas›öngörülüyor.

F-35, 2009’un ‹lk Yar›s›nda F›rt›na Gibi Esti

©Lock

hee

d M

arti

n

©Lock

hee

d M

arti

n

Savunma Sanayii ‹craKomitesi (SS‹K)’nin

22 Temmuz 2008 tarihlikarar› uyar›nca, DenizKuvvetleri Komutanl›¤›(Dz.K.K.l›¤›)’n›n ihtiyac›naistinaden, havadanba¤›ms›z tahrik sistemli 6 adet 214 s›n›f›denizalt›n›n tedarikedilmesine yöneliksözleflme, 2 Temmuz 2009 tarihinde SavunmaSanayii Müsteflarl›¤› (SSM) ile HowaldtswerkeDeutsche Werft (HDW)- MarineForceInternational LLP (MFI)ortak giriflimi aras›ndaimzaland›. Düzenlenenimza töreninde; MilliSavunma Bakan› VecdiGönül, Deniz KuvvetleriKomutan› Oramiral MetinAtaç, Alman DenizKuvvetleri Komutan›Koramiral WolfgangNolting, Savunma SanayiiMüsteflar› Murad Bayar,Alman Savunma Bakanl›¤›Müsteflar› ThomasKossendey, HDW YönetimKurulu Baflkan› WalterFreitag, ASELSAN GenelMüdürü CengizErgeneman, AYESAfi Genel Müdürü Aziz Sipahi, HAVELSAN GenelMüdürü Dr. Faruk A.Yarman, KOÇ Bilgi veSavunma Genel MüdürüMehmet Nalbanto¤lu,MilSOFT Genel Müdürü

‹smail Baflyi¤it ve STMGenel Müdürü RecepBarut baflta olmak üzere,çok say›da askeri ve sivilkat›l›mc› yer ald›.Anlaflmaya göre,denizalt›lar Dz.K.K.l›¤›Gölcük TersanesiKomutanl›¤›’nda inflaedilecek ve projede azamiölçüde yerli sanayi kat›l›m›sa¤lanacak. Kayna¤›Alman kuruluflu olan EulerHermes onayl› uzun vadelikredi ile karfl›lanacak olanproje kapsam›nda;• HAVELSAN’a

denizalt›lar›n komutakontrol sisteminin ve yaz›l›mlar›n›n bak›m,idame ve gelifltirmekabiliyeti,

• STM’ye ise, denizalt›dizayn, mühendislik ve sistem entegrasyonkabiliyeti kazand›r›lacak.

Proje, ilk defa Türkiye’deüretilecek özgün tasar›msistemlerin bir denizalt›ya

entegrasyonunu daiçeriyor. Bu kapsamda;• ASELSAN’dan elektronik

destek sistemi,muhabere sistemi ve uydu terminali,

• TÜB‹TAK’tan su alt›telefonu, EMI/EMCölçüm aletleri, bataryaizleme sistemi ve gaz izleme sistemi,

• AYESAfi’tan komutakontrol sistemi konsollar›,

• MilSOFT’tan Link 11/22 veri haberleflmeyaz›l›mlar›,

• KOÇ Bilgi ve Savunma’dantorpido karfl› tedbir sistemleri,

• Yerli birçok firmadandenizalt› donat›mmalzemeleri, elektrikkablolar›, ba¤lant› elemanlar› gibimalzemeler ile çeliksaç ve profiller tedarikedilecek.

Proje kapsam›nda infla

edilecek denizalt›lar 66 m boya ve yaklafl›k 1800 ton deplasmanasahip olacak. Söz konusudenizalt›lar›n hizmetegirmesi ile birlikte, donanmam›z›n imkân ve kabiliyetleri önemliölçüde artacak. Bugünekadar 11 adet 209 s›n›f›denizalt› inflas›n› gerçeklefltiren GölcükTersanesi Komutanl›¤›, bu proje ile havadanba¤›ms›z tahrik sistemlidenizalt› inflas›na iliflkinteknolojiye sahip dünyadaki say›l› tersaneden biri olacak.Proje sonunda, torpidobölümü dahil olmak üzere, tüm denizalt›n›ninflas›n› yapabilecek duruma gelecek olanGölcük TersanesiKomutanl›¤›, yap›lacakyat›r›mlar sonucundadenizalt› bloklar›n›n “dikey inflas›” alt yap›s›n›da kazanacak. Öte yandan projede, HDW-MFI’nin ofset taahhütleri kapsam›ndasavunma, havac›l›k ve uzay sanayisi alanlar›ndaihracat, teknolojik iflbirli¤i, yat›r›m ve Ar-Gealanlar›nda çal›flmalaryap›lmas› da hedefleniyor.Nitekim 13 y›l sürecekolan projede, toplam yerli sanayi kat›l›m› ve ofset oran›n›n yüzde81’e ulaflmas› öngörülüyor.

SAVUNMAHABER

22


Yeni Tip Denizalt› Projesi’nde ‹mzalar At›ld›

©M

SI

Dergisi

©M

SI

Dergisi

©M

SI

Dergisi

©M

SI

Dergisi

Ümit BAYRAKTAR: 1991’de, o zamanki

TUSAfi’ta göreve bafllam›fl biri olarak

süreci en iyi bilen insanlardan birisiniz.

Öncelikle geride b›rak›lan 25 y›l›

de¤erlendirir misiniz?

Muharrem DÖRTKAfiLI: BiliyorsunuzTAI, 25 y›l önce Hava Kuvvetleri Komu-tanl›¤›’n›n bugünkü muharebe gücününana unsuru olan F-16’lar›n Türkiye’deüretilmesi için kuruldu. Kurulufl sürecibaz› parçalar›n üretiminin yan› s›ra uça-¤›n nihai montaj›n› ve testlerini kaps›-yordu. ‹flin asl›n› sorarsan›z, o dönemdeelimizde bir tarla varken yap›lan bir pa-zarl›kt› bu ve pazarl›k gücümüz çok faz-la de¤ildi. Buna ra¤men dönemin yöne-ticileri -bana göre oldukça yüksek öngö-rü ile do¤ru ifl paylar›n› alarak- do¤rukurgular ile Türkiye’nin savunma sektö-ründeki ilk yabanc› sermayeli flirketinikurmay› baflard›. Bafllang›ç projesi ne-deniyle de TAI’nin ad› uzunca bir sürekamuoyunda F–16 ile birlikte an›ld›.Ama F–16 projesi bitmeden, baflkaönemli sorumluluklar al›nd›. Çeflitli ha-va araçlar›na yönelik bugün 80’in üze-rinde projesi olan ve sorumluluklar› art-m›fl bir flirket noktas›na geldik. Elbettebafllarken proje say›m›z bir taneydi vesorumlulu¤umuz daha s›¤d›. Ama bu bi-rinci basamakt›. fiimdi TUSAfi en üst ba-sama¤›n hemen bir alt›na ulaflt› ve dün-ya flirketleri ile yar›fl›r duruma geldi.Bu süre zarf›nda TAI önemli de¤ifliklik-ler geçirdi, yabanc› orta¤›ndan ayr›lmaihtiyac› duydu ve 2005’in hemen bafl›ndabu gerçekleflti. Birkaç ay içerisinde Türkorta¤› TUSAfi ile birleflti ve milli serma-yeli bir havac›l›k flirketi oluflturuldu.Tart›flmas›z bir flekilde TUSAfi, bugünTürk Havac›l›k Sanayisi’nin sancak ge-misi konumuna getirildi.

Ümit BAYRAKTAR: Birleflme ve öncesi ile

ilgili bir soru sormak istiyorum. Yabanc›

ortaklar›m›zdan TAI’deki hisselerini sat›n

alma sürecine nas›l gelindi?

Muharrem DÖRTKAfiLI: Kendileriniflükranla and›¤›m›z TAI’nin kurucular›,kurulufl aflamas›nda yabanc› ortaklar›-m›zla imzalad›¤›m›z “Joint Venture Ag-reement”a flöyle bir madde koymufllar:“Türk hissedar, 25 y›ll›k flirket süresidolmadan önce istemesi halinde, bellibir de¤er tespit yöntemini uygulayarakyabanc› ortaklar›n›n hisselerini almahakk›na sahiptir”. Biliyorsunuz iki tane

yabanc› orta¤›m›z vard›: Lockheed Mar-tin ve General Electric (GE) ve büyük or-ta¤›m›z Lockheed Martin idi. TEI’dekibüyük orta¤›m›z GE, sadece F–16 moto-runda seçilen firma oldu¤u için küçükbir yüzde ile ortak oldu. Dolay›s› ile as›lmüzakere Lockheed Martin ile yürütül-dü. GE de Lockheed Martin’in alaca¤›karara uyaca¤›n› belirtti. Lockheed Mar-tin ile oturdu¤umuzda flunu aç›kça ko-nufltuk. Bizim Türk milleti olarak, Türki-ye olarak TAI’den beklentilerimiz flun-lard›r. Sizin beklentileriniz ile bir çak›fl-ma var m›d›r? Anlafl›ld› ki TAI’ye Türkorta¤›n koydu¤u misyon ve yükledi¤i viz-yonla yabanc› ortaklar›n koyduklar› mis-

RÖPORTAJ

24


Türk Havac›l›¤›’n›n Sancak Gemisi: TUSAfi

Bu say›m›zda, 15 May›s 2009 tarihinde kuruluflunun

25’inci y›l›n› geride b›rakan TUSAfi-Türk Havac›l›k ve

Uzay Sanayii A.fi. Genel Müdürü Muharrem

Dörtkafll›’y› sayfalar›m›za konuk ettik. 18 y›l gibi çok

uzun bir süredir Türk Havac›l›¤›’na hizmet eden

Dörtkafll› ile TUSAfi Havac›l›k ve Uzay Sanayii A.fi.

(TAI) ve Türk Uçak Sanayii A.fi. (TUSAfi)’›n

birleflmesinden bafllayarak, geride b›rak›lan 25 y›l› ve

TUSAfi’›n gelecek hedeflerini konufltuk.Ümit BAYRAKTAR / [email protected]

TUSAfi tesisleri kurulmadan önce ortada bofl bir tarla vard›.

©H

ava

Kuvvet

leri

Kom

uta

nl›

¤›

©T

USA

fi

©T

USA

fi

yon ve vizyon örtüflmüyor. Bu bizim ya-banc› ortakla aram›zda bir sorun oldu¤uanlam›na gelmiyor. Nitekim ayr›l›ktansonra da flirketin en büyük projeleri yineLockheed Martin ile yürüttü¤ü projeler-dir. JSF, F–16 gibi. Burada bir s›k›nt›yok. Fakat burada vizyonda bir farkl›l›kvard›. Böyle olunca da; biz bu flirketekendi istedi¤imiz flekli verelim, burayaistedi¤imiz misyonu yükleyelim, dolay›s›ile burada do¤acak nimeti de tabi külfe-ti de biz Türk taraf› olarak kendimiz kar-fl›layal›m dedi¤imizde, yabanc› hisseda-r›m›z da son derece centilmen bir flekil-de karfl›lad›. Çok k›sa say›labilecekuluslararas› ölçekte bu büyüklükteki birflirketin hisselerinin tespitinin yap›lma-s›, müzakerelerinin yap›lmas› son dere-ce sessiz sakin oldu.Öbür taraftan TEI’de GE ile ortakl›¤›m›zdevam ediyor. Önümüzdeki sene onlar›nda 25’inci y›l› doluyor. Ortakl›¤›n uzat›l-mas› konusunda görüflmeler, pozitif yön-de çok ciddi bir flekilde devam ediyor.

Ümit BAYRAKTAR: Bu süreç d›flar›ya

pek yans›mad›.

Muharrem DÖRTKAfiLI: Evet yans›ma-d›. Her iki taraf› da tatmin edici makulbir bedel karfl›l›¤›nda 12 Ocak 2005’teLockheed Martin’e 25 milyon dolar öde-yerek hisseleri devrald›k.

Ümit BAYRAKTAR: 2005 y›l›nda yabanc›

ortaklardan hisselerin tamam›n›n

al›nmas› ve TUSAfi ile birleflmenin

sonras›nda yaklafl›k 4 y›ll›k bir süre

geçti. Bu sürecin bafl›nda koyulan

hedefler neydi? Bugün gelinen noktada

bu hedeflere ne kadar ulaflabildik?

Muharrem DÖRTKAfiLI: 2005 y›l›n›n Ni-san ay›nda TUSAfi ve TAI’nin birleflme-sinin ard›ndan 2006’n›n hemen bafl›ndaflirketimizin stratejik plan›n› oluflturduk.Vizyon doküman› yay›nlad›k. Burada fluhedefleri koyduk.1-Türk Silahl› Kuvvetleri (TSK)’ya

egemen sistem sa¤lamak. Buradakastetti¤imiz flu; baz› alanlarda özgün ürün gelifltirip bu ürünleriTSK’ya teslim edip destek sa¤lamakve lojistik hizmetlerini de yerine getirmek. Bu elbette TSK’ya ürünvermekle s›n›rl› bir vizyon de¤il. Bu hedefimizde birinci aflamada olmakla birlikte, biz fluna inan›yoruz;TSK envanterine girebilecek kalitedeve performansta bir ürün ortaya koyabildi¤imizde TSK’nin son derece

sayg›n bir referans›n›n olmas› nedeni ile afla¤› yukar› tüm dünyaya ihraç edebiliriz.

2-Global ölçekli bir firma olmaya devam etmek, rekabet gücümüzüartt›rmak ve buradan elde edece¤imiz karla hem hissedarlar›hem de di¤er paydafllar› tatmin etmek.

3-Sürdürülebilir büyüme.fiimdi bu hedefler yolunda neler yap›yo-ruz buna bakacak olursak. TSK’ya teslimedece¤imiz de¤iflik s›n›flarda ‹HA proje-lerimiz var. E¤itim uça¤› gelifltirme pro-jemiz var. Modernizasyon projelerimizvar. C-130, T-38 modernizasyonu hattaT129 ATAK helikopteri projesi de belirliölçüde modernizasyon projesi olarakkabul edilebilir. Uydu gelifltirme projesivar. Dolay›s› ile bu projeler, stratejimizibirinci hedefi üzerinden götürüyor.Global ölçekli rekabet ve buradan eldeedilecek kar konusu ise 60’a yak›n dün-yan›n en önemli, sayg›n havac›l›k flirket-

lerinin pek ço¤una art›k ofset yü-kümlülü¤ü kalmadan devametmekte oldu¤umuz ihracatprojelerimiz var. Boeing’e,Airbus’a, Northrop Grum-man’a, Lockheed Martin’e,

Eurocopter’e, EADS’ye, Si-korsky’ye, AgustaWestland’a

gibi. Dolay›s› ile bu projelerdekitedarikçilik seviyemizi, ortakl›kanlam›na gelecek boyutlara çe-virmeye çal›fl›yoruz.

25


©M

SI

Der

gisi

Sürdürülebilir büyüme kapsam›nda ise;son dönemlerde yeni gelifltirilecekürünler için risk paylafl›mc› ortakl›kyöntemlerini kullanarak hem tasar›-m›nda hem üretiminde hava platformu-nun belli bölümlerinde sorumlu olacakve bunun teslim öncesi ve sonras› hertürlü sorumlulu¤unu ve riskini alacakve sermaye koyacak modeller gelifltir-meye çal›fl›yoruz. Burada da takip etti¤i-nizi bildi¤im, örne¤in A350 projesindeoldu¤u gibi ki devam› gelecek, baflkaaday projelerde de geliflmeler var.Ayr›ca yeni alm›fl oldu¤umuz ifller vesi-lesi ile gelmifl oldu¤umuz noktaya ilifl-kin rakamsal bilgi vermek birleflmedensonra geldi¤imiz noktan›n daha iyi anla-fl›lmas›na yard›mc› olabilir. Yaklafl›k2000 civar›nda olan personel say›m›z3000’e ç›k›yor. Ciromuz neredeyse 5 katartt›. Yapmakta oldu¤umuz ifl yükü 3 katartt›. Bugün itibari ile TUSAfi’›n sadecetasar›ma yönelik yapm›fl oldu¤u ifl mik-tar› 5 y›l önce yapmakta oldu¤u toplamifl miktar›na eflit. Bugün 5,5 milyon saat-lik ifl yap›yoruz. fiirketin 2005 y›l›ndayapt›¤› toplam ifl 2 milyon saatti.Sonuç olarak, cumhuriyetimizin 100’ün-

cü y›l› olan 2023’te 2 milyar dolarl›k sa-t›fl hedefimize giden yolun tafllar›n› id-dial› projelerimizle yerlefltirerek, sonderece dinamik ve dalgal› sektörler olanhavac›l›k ve savunmada dengeli bir fle-kilde büyümeye devam ediyoruz.

Ümit BAYRAKTAR: Art›k mühendislik

yani tasar›m kabiliyetlerimizi de

ihraç eder noktaya geldi¤imizi görüyoruz.

Muharrem DÖRTKAfiLI: Tabi. A400Mönemli projelerimizden birisidir. Bir Av-rupa konsorsiyumu içerisinde yapm›floldu¤umuz bir ifl. A350 sivil uçak proje-si. Boeing 787’de k›smi olarak tasar›mart› üretim ifl pay›m›z var. Bunlar› daartt›rmay› düflünüyoruz. TUSAfi’›n bun-dan sonra yapmas› gereken dünya iletafleron seviyede de¤il, risk paylafl›mc›ve ciro paylafl›mc› ortakl›klar olufltur-mas›d›r. Tek bafl›na büyük bir yolcu uça-¤› gelifltirmeye soyunmaktansa, enaz›ndan bu projelerin kurgular›n›n ya-p›ld›¤› bugünlerde tasar›m iflini almak,tek kaynak olacak hisseleri almak duru-mundad›r. Bunun üzerinde yo¤un birmesai harc›yoruz.

TUSAfi’tan THY’ye MesajÜmit BAYRAKTAR: Art›k TUSAfi’›n ofset

gibi etkenler olmadan da, eflit flartlar

alt›nda rekabet ederek uluslararas›

pazardan ifl alabilecek noktaya ulaflt›¤›n›

söyleyebilir miyiz?

Muharrem DÖRTKAfiLI: fiimdi bir fley-ler iyi gitmeye bafllad›¤›nda her fley iyigitmeye bafll›yor. Verimimiz artt›kça re-kabet gücümüz de art›yor. Son 3–4 y›ld›rihracatç›lar için büyük bir dezavantajteflkil eden döviz kurlar›n›n düflük olma-s› engeline ra¤men TUSAfi, hala üreti-minin yüzde 80’ini ihraç eden bir firma-d›r. Burada ofset yükümlülü¤ü bitmiflfirmalar, eski ifllerini TUSAfi’a yapt›r-maya hatta miktar›n› artt›rarak yapt›r-maya bafllad›lar. Bu da TUSAfi’›n reka-bet gücünün her geçen gün artt›¤›n›n vetedarik halkas›nda bir katma de¤eroluflturabildi¤inin bir ispat›d›r diye dü-flünüyorum.Ama bu mesaj›n yanl›fl alg›lanmas›n›da istemem. Ülkemiz gerek sivil, ge-rekse askeri projelerde dünyan›n heryerinde oldu¤u üzere yurt d›fl›ndan ya-paca¤› al›mlarla ofset uygulamas›n›devam ettirmelidir. Bu noktada gelifl-mifl bir havac›l›k sanayisi, Türkiye’yesat›fl yapacak ana flirketlerin üzerindebir kambur oluflturmayacak, külfet ol-mayacakt›r. Tam tersine Türk sanayi-sinden yapacaklar› al›mlar onlar›ndünya pazar›ndaki rekabet gücünü art-t›racakt›r.Birinci amaç olarak belirledi¤imiz ege-men özgün sistem ortaya ç›kartmak ko-lay bir ifl de¤ildir. Beklemedi¤imiz gelifl-meler, s›k›nt›lar olmaktad›r. Dolay›s›ylabu projeleri finanse edebilmek için ihra-cat projelerine de ayn› h›zda devam et-memiz gerekir.

RÖPORTAJ

26


‹lk F-16’n›n üretim hatt›ndanuçufl hatt›na ç›kar›l›fl›, 9 Eylül 1987

©T

USA

fi

©H

ava

Kuvvet

leri

Kom

uta

nl›

¤›

Özellikle sivil uçak al›mlar›nda Türk Ha-va Yollar› (THY)’nin tedariklerinde ofsetmaddesini iflletmesinin Türkiye için fay-das› vard›r. TUSAfi için de elbette fayda-s› vard›r. Bu da uçak temin edecek olanfirmalara bir dezavantaj de¤il bir avantajoluflturacakt›r. THY ilgililerinden bu ko-nuda hassas olmalar›n› rica ediyoruz.

TUSAfi’›n Benzeri OlmayacakÜmit BAYRAKTAR: TUSAfi’›n gelece¤ine

iliflkin öngörünüz nedir?

Muharrem DÖRTKAfiLI: 2023 için ken-dimize say›sal hedefler koyduk. Buradaciromuz ve Türkiye’deki büyüklü¤ümüzile ilgili ara hedeflerimiz de var. 2023 y›-l›nda TUSAfi’›n dünyadaki en önemli 50savunma flirketi ve 20 havac›l›k flirketiiçerisine girece¤ini düflünüyoruz. Amaürün yelpazesi ve varaca¤›m›z nokta iti-bari ile hedeflerimizi gerçeklefltirmemizdurumunda, samimiyetle söylüyorum,TUSAfi’›n dünyada benzeri olmayacak-t›r. Dünyada hiçbir flirket yoktur ki biruçta uydusu olacak, öbür uçta ATAK he-likopteri olacak, özgün ‹HA’lar› olacak,helikopteri olacak, modernizasyon pro-jeleri olacak, e¤itim uçaklar› olacak, buarada JSF gibi bir projenin ana tedarik-çisi olacak, A400M gibi bir projenin orta-¤› olacak ve muhtemelen o tarihe kadarda Avrupa’da ya da dünyada ortak gelifl-tirme projeleri için aranan ortak duru-munda olacak. Hem hava platformlar›,hem uydu, hem modernizasyon ve hemde teslim edilen ürünlerin bak›m onar›-

m›na yönelik faaliyetlerin tek çat› alt›n-da birleflti¤i bir flirket dünyada yok. fiir-ketler grubu olarak var. TUSAfi’›n da8–10 y›l içerisinde nereye gidece¤i bubüyüme miktar›na göre belirlenecektirdiye düflünüyorum.

Alt Yüklenicilere Yüzde 25Ümit BAYRAKTAR: Peki bu süreçte

TUSAfi’›n alt yüklenici iliflkileri hangi

noktaya geldi?

Muharrem DÖRTKAfiLI: Biz gerek ofsetprojelerinde, gerekse milli projelerde25 y›l evvel yapt›¤›m›z iflleri halen yap-maya devam etmekte bir marifet gör-

müyoruz. Bu noktada TUSAfi olaraküzerimize düflen bir vazife daha oldu¤u-nu düflünüyoruz: Türkiye’deki yan sana-yimizi -ki biz onlar› stratejik ifl birlikçile-rimiz olarak de¤erlendiriyoruz- gelifltir-mek. Alt yüklenicilerimize karfl› sorum-luluklar›m›z çerçevesinde bunu belirliölçüde yap›yoruz ama stratejik hedefle-rimiz içerisinde artt›rarak devam ettir-memiz gerekiyor. Rekabet gücümüzüartt›rman›n bir yolunun da yan sanayi-mizi gelifltirmekten geçti¤ini düflünüyo-ruz. Bu paralelde sektörle paylaflmaktaoldu¤umuz ifle yönelik de baz› hedeflerkoyduk kendimize. Bu sene yüzde 10olan alt yüklenicilere verdi¤imiz ifl pay›-n› 2012’ye kadar yüzde 15’e, 2023’e ka-dar da yüzde 25’e çekmek durumundaoldu¤umuza inan›yoruz.Bu ifl pay› sadece üretimi kapsam›yor,tasar›ma yönelik ifl yükümüzü de altyüklenicilerle paylafl›yoruz. fiimdi, yüz-de 96’s› lise ve üniversite mezunu olanbir TUSAfi var ortada. Yaklafl›k 2 milyonsaatlik tasar›m ve mühendislik iflimizvar. Bir personel y›lda 2000 saat çal›fl›-yor dersek 1000 kiflilik bir tasar›m ifli-miz var. Mühendislerimizin afla¤› yuka-r› 750 tanesi tasar›m yap›yor. Demek kiyaklafl›k 250 mühendislik yani 500.000saatlik tasar›m iflini de d›flar›ya veriyo-ruz. Bu da toplam ifl yükümüzün yüzde10’una tekabül etmektedir. Toplam 3,5milyon saat olan üretime yönelik iflimi-zin de yaklafl›k 600.000 saatini d›flar›yaveriyoruz.

27


A400M'nin TUSAfi taraf›ndantasarlanan ve üretilen ön-orta

gövdesi, 3 Kas›m 2006'da nihaimontaj›n yap›laca¤›

‹spanya'n›n Seville kentineBeluga kargo uça¤› ile

gönderilmifltir.

©M

SI

Der

gisi

©T

USA

fi

Üretim projelerinde stratejik ortaklar›-m›z›n ad›n› 2006 y›l›nda koyduk. Dün-yadaki dalgalanmalardan dolay› bizimde planlamalar›m›zda baz› aksamalarolmakla birlikte, bu konuda samimiyiz.Mühendislik projelerini de Türkiye’demilli yap›daki mühendislik flirketleri ilepaylaflma arzusu içerisinde oldu¤u-muzun bir kez daha alt›n› çizmek isti-yorum.

Ümit BAYRAKTAR: Son dönemde,

özellikle havac›l›k sektörüne yat›r›m

yapmak isteyenlerin say›s›nda ola¤anüstü

bir art›fl var. Siz ne düflünüyorsunuz

bu konuda?

Muharrem DÖRTKAfiLI: Do¤ru söylü-yorsunuz. Baflta Eskiflehir, ‹stanbul ve‹zmir olmak üzere Anadolu’nun çeflitlibölgelerindeki sanayicilerin havac›l›k vesavunma sektörüne do¤ru yöneldi¤inigörüyoruz. Sadece TUSAfi’taki de¤iltüm sektördeki olumlu geliflmelerin ül-kemiz giriflimcilerini heyecanland›rd›¤›-n› ve bir motivasyon yaratt›¤›n› söyleye-bilirim. Ancak havac›l›k sektöründe iflyapmak farkl› bir fley. Uzunca süreçler-den geçmeleri gerekiyor ki bu da görün-dü¤ü kadar kolay de¤il.

Ümit BAYRAKTAR: TUSAfi sürekli bir

büyüme içerisinde ve belirli bir noktada

ifl yükünün yüzde 25’ini alt yüklenicilerle

paylaflmay› hedefliyor. Öbür yandan da

yak›n gelecekte personel say›s›n›

iki kat›na ç›karmay› planl›yor.

Alt yüklenicilere yönelme ve personel

say›s›ndaki art›fl› nas›l dengeliyor TUSAfi?

Muharrem DÖRTKAfiLI: Nihayetindeson 3 y›lda her sene arka arkaya yüzde50 civar›nda, hatta belki biraz daha üze-rinde büyüdük. Bu süreç hiç de kolay de-¤il. Asl›nda bu ilave sorumluluklar› ald›-¤›m›z dönemdeki, tesis, yeni kabiliyetkazan›lmas› gibi konularda üretime yö-nelik makine park› ya da tasar›m park›gibi konularda büyüyoruz. Ama bunlariflin biraz daha kolay olan taraf›. Zor olank›sm› personel tedariki. ‹nsan say›s›nda-ki büyüme, do¤ru insanlar›n istihdam› veonlar›n belirli e¤itim çerçevesinde bir

kariyer planlama çerçevesinde gelece¤ehaz›rlanmalar›. Bu gerçekten çok zor. 3y›l boyunca her sene yüzde 50 büyümeyisöylemek kolay geliyor ama de¤il.Yeni Ar-Ge yasas›ndan yararlanmak içinSanayi ve Ticaret Bakanl›¤›’na yapt›¤›-m›z baflvuru, bugün itibari ile Türki-ye’nin en büyük Ar-Ge merkezi baflvuru-su olma özelli¤ini tafl›yor. Dolay›s› ile ni-telikli personel istihdam etmemiz gere-kiyor. ‹lk baflvurumuzda 712 mühendisiçin baflvurmufltuk. fiimdi bu rakam 750civar›na ç›kt›. Dolay›s› ile üniversitelerinher mezununa mülakat yapsak dahi buistihdam kapsam›ndaki verim afla¤› yu-kar› 1’e 12, 1’e 15 gibi bir düzeyde ve fi-ziksel olarak da vakit al›yor.

RÖPORTAJ

28


T129'un ilk prototipi olanP1'in çok yak›ndailk uçuflunu yapmas›bekleniyor.

©M

SI

Der

gisi

©T

USA

fi

Bu bir miktar daha devam edecek. An-cak alt yüklenicilere verece¤imiz ifller-le birlikte dengeleyece¤iz. Gerçi baz›iflleri gerek stratejik nedenlerle gerek-se yan sanayimizin bu konulara henüzhaz›r olmamas› nedeniyle verme flan-s›m›z yok. Dolay›s› ile hem bizdeki bü-yümeyi, hem yan sanayiye verdi¤imiziflteki büyümeyi karfl›layacak ölçekteönümüzde ifl yükü var.

Yat›r›mlar ArtacakÜmit BAYRAKTAR: Gelecek hedefleri

ve stratejileri do¤rultusunda

TUSAfi’›n önümüzdeki süreçte

yat›r›mlar› neler olacak?

Muharrem DÖRTKAfiLI: 1984 y›l›ndaTAI kurulurken yerli ve yabanc› ortakla-r›n toplam yapt›klar› yat›r›m 137 milyondolard›. Bizim 2007’de bafllad›¤›m›z vedevam eden sadece JSF projesi kapsa-m›ndaki yat›r›m›m›z 150 milyon dolar›nüzerinde. Bu yat›r›mlar›n birinci safhas›-n› tamamlad›k. ‹kinci safhan›n ortas›nda-y›z. Uydu konusunda Savunma Sanayii ‹c-ra Komitesi taraf›ndan montaj ve test

merkezi olarak seçildik. fiu an rakamlarkesinleflmedi ama bu kapsamda da çokciddi boyutta bir yat›r›m yap›lacak. Hemhaberleflme hem istihbarat uydular›n›nihtiyac›n› görecek flekilde yapmam›z ge-rekiyor bu yat›r›m›. Önümüzdeki 2-3 y›liçerisinde k›smi olarak baz› yat›r›mlar›bafllatm›fl olaca¤›z. Gelecek 30-40 y›l› et-kileyecek baz› sivil havac›l›k projelerindealm›fl oldu¤umuz iflleri sürdürebilmekamac› ile ve d›flar›ya devredemeyece¤i-miz baz› montaj ve test esasl› yat›r›mlar›da yapmam›z gerekiyor. Modernizasyonprojeleri çerçevesinde yapm›fl oldu¤u-muz yat›r›mlar var. Genel maksat heli-kopteri konusunda sanayileflme modeliuyar›nca bizim ve yan sanayimizin yap-mas› gereken yat›r›mlar var. Dolay›s›ylaiflin asl›n› sorarsan›z, gerçi rakamlarda

inkâr etmiyordu ama son 3 y›l içerisindeyeni bir TAI daha kuruldu, önümüzdeki 4y›l içerisinde bir tanesi daha kurulacakdesek yeridir. 2004-2005 y›llar›nda cirosuiki haneli milyon dolar olan flirketimizin,2010’lar›n ortalar›nda milyar dolar mer-tebesinde cirosu olacak.

Ümit BAYRAKTAR: TUSAfi’›n sivil

havac›l›¤a iliflkin stratejisi hakk›nda

bilgi alabilir miyiz?

Muharrem DÖRTKAfiLI: Biraz önce debelirtti¤im gibi TUSAfi üretiminin yüzde80’ini ihraç ediyor. ‹hracat›n yüzde 50’side sivil havac›l›k ürünleri oluflturuyor.Sivil projelerde bana göre stratejimizinflu flekilde olmas› laz›m ki; bu gerek ic-ra kurulumuzda, gerek yönetim kurulu-muzda, gerekse de ortaklar›m›zla tart›-fl›ld›. Airbus’un A350, A380 vb. projelerivar. Boeing’in 787 vb. projeleri var. Em-braer ve Bombardier gibi firmalar daboflluklar› doldurmufl durumda. Bu fir-malar›n aras›nda s›f›rdan tek bafl›m›zauçak yapaca¤›z, bunu sertifikaland›ra-ca¤›z ve dünyaya sataca¤›z demek için 29


Hv.K.K.l›¤› ihtiyaçlar› kapsam›nda TUSAfi,‹spanyol CASA firmas› ile imzalanan

sözleflme çerçevesinde toplam 50 adet CN-235 hafif nakliye uça¤› üretmiflti.

TUSAfi taraf›ndan aviyonikmodernizasyonlar› yap›lacak13 adet C-130E/B uça¤›ndanilki 26 Aral›k 2007'de TUSAfitesislerine gelmiflti.

©T

USA

fi©

Hav

a K

uvvet

leri

Kom

uta

nl›

¤›

belli referanslar› daha kazanmam›z la-z›m. Bu k›sa bir süreç de de¤il. Buna tekbafl›m›za soyundu¤umuzda hem kaynakkoymam›z laz›m hem de bunun arkas›n-da bana göre en az 10 y›l durmam›z la-z›m ki hiç de kolay bir ifl de¤il bu. Amabiz hep bu firmalara üretici mi olaca¤›z?Hay›r. Bence, bu projelerde uça¤›n bellibölümlerinin sorumlulu¤unu alarakrisk paylafl›mc› ortakl›klar içine girme-miz ve bu uçaklar›n kurgusunun yap›ld›-¤› günlerde masada olmam›z laz›m. Bu-nu yapabilmek için yeterli referans›m›zvar. Örne¤in A400M’deki baflar›m›z, Av-rupa’n›n önemli flirketleri ile bize reka-bet alt›nda A350’nin tasar›m ve üretimi-ni getirdi. fiimdi benzer iflleri Airbus,Boeing, Bombardier ve Embraer gibi fir-malarla yapmal›y›z. Ya da herhangi biri-nin bafllatm›fl oldu¤u makul ölçekteki ti-cari uçak projelerinde bafltan ortakl›k-lar›n pefline düflmemiz laz›m. Örne¤inSukhoi’nin böyle bir projesi vard› biz birmiktar geç kald›k. Alenia Aeronauticaile ortak oldular. Geç kalmakla beraber,

belki de talip oldu¤umuz tarih itibari ileprojeye yeterli katk›y› verebilece¤imizinanc›n› tam yaratamad›k. Bu ifllerdebelli referanslar aran›yor. Bizim sivilhavac›l›k konusunda bu aflamada takipetmemiz gereken formül bu olmal›d›rdiye düflünüyorum.

Ümit BAYRAKTAR: Bar›fl Kartal› ve

A400M gibi projelerdeki gecikmeler

TUSAfi’› nas›l etkiliyor?

Muharrem DÖRTKAfiLI: Projelerdekigecikmelerin elbette bize maddi an-lamda olumsuz yans›malar› oluyor. Fa-kat bu gecikmelerin TSK’n›n harekâtihtiyaçlar› üzerindeki olumsuz etkileridaha önemli. Projelerdeki gecikmeler-de, örne¤in sözünü etmifl oldu¤unuzBar›fl Kartal› Projesi’nde TUSAfi kendiifl pay›n› zaman›nda yapmaktad›r. Boe-ing de bundan son derece memnundur.Dünyaya benzer havadan erken ihbarplatformlar›n›n sat›fl›nda TUSAfi ileolan ifl birli¤ini devam ettirece¤ine dairiyi niyet sözleflmelerimiz var.A400M’deki gecikme ise konsorsiyu-mun daha çok motor baca¤›ndan kay-naklanmaktad›r. Ama konsorsiyumiçerisinde TUSAfi, kendisine düflenyüzde 7,2’lik yap›sal tasar›m ve üretimifl pay›n› yine zaman›nda yapmaktad›rve konsorsiyum içerisindeki baflar›s›tescillidir. Meltem II ve Meltem III pro-jelerindeki gecikmeler yine burada ana

RÖPORTAJ

30


F-16 modernizasyonhatt›

F-16 üretim hatt›

©T

USA

fi

©T

USA

fi

©H

ava

Kuvvet

leri

Kom

uta

nl›

¤›

yüklenicilerin daha çok cevaplamas›gereken sorulard›r. Bunlara çok mü-dahale etme flans›m›z yok. Biz kendi iflpay›m›zda bir gecikme olmamas› içinazami özeni gösteriyoruz.Bu noktada gecikmeleri iki kategoriyeay›rmakta fayda var. Ana yüklenicisi ol-mad›¤›m›z, az önce bahsetti¤im proje-lerdeki gecikmelerle ilgili, maalesefkendi ifl pay›m›z çerçevesinde verece-¤imiz katk›dan daha fazlas›n› yapmaflans›m›z yok. Bizim ana yüklenicisi ol-du¤umuz projelerdeki gecikmeleri deifli alma an›ndaki tecrübe eksikli¤imizeya da ifli alma an›ndaki çevre koflullar›ve pazar koflullar›na ba¤layabiliriz. Al-d›¤›m›z ifllerin büyük k›sm› kapsam vederinlik bak›m›ndan ülkemizde ilk defahayata geçiriliyor.Bu flekilde de¤erlendirdi¤imizde, kay-betmifl oldu¤umuz y›llar nedeniyle,dünyadaki benzer projelerdeki gecik-melere ra¤men, bizim gecikme gibi birlüksümüzün olmad›¤›n›n da fark›nda-y›z. Gecikmeler projelere gerekenehemmiyeti vermedi¤imizden kaynak-lanm›yor. Gerek ABD’deki, gerekse Av-rupa’daki bizden çok daha evvel yolaç›km›fl havac›l›k flirketleri de bizim ya-flad›¤›m›z s›k›nt›y› yafl›yor. Ama dedi-¤im gibi kaybetti¤imiz zaman nedeniylebu örnekleri göstermek durumundade¤iliz. Buna ra¤men, bu gayreti vemotivasyonu gösteriyor olmam›za ra¤-men çok zor, çok de¤iflken projeler içe-

risindeyiz. Gerekli ehemmiyeti veriyo-ruz ama zaman zaman bizden ya da bi-ze hizmet eden mal sa¤layan ortaklar›-m›zdan kaynaklanan baz› s›k›nt›lar ne-deni ile gecikmelerimiz oluyor. Bunaçok üzülüyoruz. En fazla ilgimizi aktar-d›¤›m›z konular benim Ankara projele-ri diye adland›rd›¤›m projelerdir. Yaniana yüklenicisi oldu¤umuz, öncelikliolarak TSK’ya teslim edece¤imiz dahasonra dünyadaki müflterilere satmay›planlad›¤›m›z ‹HA gibi, modernizasyonprojeleri gibi projelerdir. Di¤erleri deönemli projeler fakat bunlara ayr› birönem veriyoruz.

Ümit BAYRAKTAR: Asl›nda yürütülen

projelerin büyük ço¤unlu¤unu özgün

olarak nitelendirebilir miyiz?

Bir modernizasyon da ilk kez yap›l›yorsa

özgün bir proje de¤il midir?

Muharrem DÖRTKAfiLI: Tabi. Mesela C-130’un süiti özgündür. Art›k C-130’un gö-rev bilgisayar› bize ait. Birkaç milyon do-lara C130’un gövdesini al›p o süiti giydir-di¤iniz zaman, art›k o 20 milyon dolarl›kuçakt›r. T-38 için de ayn› durum geçerli.Dolay›s› ile çok iyi söylediniz. Özgün üründeyince illa aerodinamik tasar›mdanbafllamak flart de¤il. Bence süitleri deözgün olarak adland›rmak gerekiyor.

31


Ad›n› Vecihi Hürkufl'tan alan Türk Bafllang›ç ve Temel E¤itim Uça¤› HÜRKUfi'un 2011 y›l›n›n bafl›nda

ilk uçuflunu yapmas› bekleniyor.

CN-235 üretim hatt›

©T

USA

fi©

TU

SA

fi

Ümit BAYRAKTAR: Muharrem Bey

verdi¤iniz bilgiler için okuyucular›m›z

ad›na teflekkür ediyoruz. Eklemek

istedi¤iniz baflka bir fley var m›?

Muharrem DÖRTKAfiLI: Geçti¤imiz 20-25 y›l içerisinde hem havac›l›k, hem desavunma sanayimiz belli bir olgunlu¤aeriflti. Sadece TUSAfi olarak de¤il, tümtoplum olarak gurur duyaca¤›m›z nok-ta, ürünlerimizin uçtu¤u an olacakt›r.Uçmakta olan baz› ürünlerimiz var.Fakat Türk Hava Kuvvetleri’nin100’üncü y›l›n› kutlayaca¤›m›z 2011’deçok gurur duyaca¤›m›z ürünlerimizihavada görece¤imizi düflünüyorum.Türk mühendisinin ve iflçisinin katk›s›ile tasarlanan ve üretilen platformlar›Türk pilotlar› taraf›ndan uçurulurkengördü¤ümüzde, hem TUSAfi olarak,hem sektörümüz olarak, hem bu ka-rarlar› alan ve TUSAfi’a itimat göste-ren insanlar olarak çok mutlu olaca¤›-

m›z› söyleyebilirim. Bu dönem uzakde¤il. Son olarak da flunu eklemek is-terim. Gerek TAI’nin millilefltirilmesin-de, gerek TAI ile TUSAfi’›n birlefltiril-mesinde, gerek TUSAfi üzerindeki so-rumlulu¤un ve proje miktar›n›n artma-s›nda itimat gösteren ve destekleriniesirgemeyen Savunma Sanayii ‹craKomitesi’ne, TSK’ya, hissedarlar›m›zTürk Silahl› Kuvvetlerini GüçlendirmeVakf› ve Savunma Sanayii Müsteflarl›-¤›’na ve tedarik makam› olan Milli Sa-vunma Bakanl›¤›’na tüm TUSAfi ailesiad›na çok teflekkür ediyor, flükranlar›-m› sunuyorum. Sorumlulu¤umuzunfark›nday›z. Mahcup olmamak için tümTUSAfi personeli azami gayret içeri-sindedir. Bundan emin olunabilir.

RÖPORTAJ

32


Odukça kapsaml› bir özgüngelifltirme projesi olan T‹HAprogram› kapsam›nda uçufltestlerinin 2010 y›l›ndabafllamas› planlan›yor.

TAI mi TUSAfi m›? Hat›rlanaca¤› üzere, “kendi uça¤›n› kendin yap” toplumsal motivasyonu

ile desteklenen Türk Uçak Sanayii A.fi. (TUSAfi) 28 Haziran 1973’te kuruldu. TUSAfi’›n yüzde 49 hissedar› oldu¤u TUSAfi Havac›l›k ve

Uzay Sanayii A.fi. (TAI) ise 15 May›s 1984 tarihinde kuruldu. Ancak TAIhisselerinin yüzde 42’si Lockheed Martin ve yüzde 7’si de General

Electric (GE) flirketlerine aitti. 12 Ocak 2005 tarihinde, TAI’deki Lockheed Martin ve GE hisselerinin TUSAfi taraf›ndan sat›n almas›n›nard›ndan, savunma sanayimizin yeniden yap›land›r›lmas› çal›flmalar›

kapsam›nda iki flirketin TAI çat›s› alt›nda birlefltirilmesi karara ba¤land›. Bu karar do¤rultusunda 28 Nisan 2005 tarihinde Milli

Savunma Bakanl›¤›, Savuma Sanayii Müsteflarl›¤›, TUSAfi ve TAI yetkililerinin kat›ld›¤› bir törenle TUSAfi’›n, TAI’ye devir sözleflmesi

imzaland›. Son olarak ise unvan de¤iflikli¤ine gidildi ve 4 Nisan 2007 tarihinde yap›lan 2006 Y›l› Ola¤an Genel Kurulu’nda TAI’nin, TUSAfiHavac›l›k ve Uzay Sanayii A.fi. olan unvan›, “TUSAfi -Türk Havac›l›k

ve Uzay Sanayii A.fi. / TAI-Turkish Aerospace Industries, Inc.” fleklindede¤ifltirildi. Karar›n 18 Nisan 2007 tarihli Ticaret Sicil Gazetesi’nde

tescil ve ilan edilmesiyle birlikte, Türkçe’de TUSAfi, ‹ngilizce’de ise TAI k›saltmalar›n›n kullan›m›n› benimseyen havac›l›k ve uzay devimiz,

böylelikle TUSAfi ile manevi ba¤lar›n› koparmad›¤› gibi, uluslararas›pazarda bir marka haline gelen TAI ad›n› kullanmay› da sürdürüyor.

©M

SI

Der

gisi

©T

USA

fi

©H

ava

Kuvvet

leri

Kom

uta

nl›

¤›

T ürk Telekom’un anasponsorlu¤unda dü-zenlenen ve MSI Dergi-

si olarak dergi sponsorlu¤u-nu üstlendi¤imiz 8’inci Tek-noloji Ödülleri ve Kongresi, 25Haziran’da Sabanc› Center’dagerçeklefltirildi. Tüm kat›l›m-c› firmalar›n heyecanla bekle-di¤i ödül töreninden önce dü-zenlenen kongrede ise, krizdeteknolojiye yat›r›mla ileriad›m atan firmalar›n baflar›öyküleri, tasar›m ve yarat›c›l›-¤›n katma de¤eri gibi konulargündeme getirildi.Kongrenin aç›l›fl konuflmala-r›n› TÜB‹TAK, TTGV, TÜS‹AD8’inci Teknoloji Ödülleri veKongresi Yürütme KuruluBaflkan› fiafak Alpay ile kon-grenin ana sponsoru Türk Te-lekom’un Strateji ve ‹fl Gelifl-tirme Baflkan› Tunç Yorulmaz

yapt›. Yürütme Kurulu Baflka-n› Alpay, teknolojinin sosyalve ekonomik bir katma de¤eroldu¤u düflüncesiyle 1998 y›-l›nda yola ç›kt›klar›n› söyler-ken, yenilikçi ve yarat›c› fir-malar› ödüllendirerek onlar›teflvik etmenin önemine de-¤indi. Tunç Yorulmaz ise yap-t›¤› aç›l›fl konuflmas›na, “Tek-noloji ne demek?” diye sora-rak bafllad›. Yapt›¤› sunumdaise “Türk toplumu teknolojiyeaç›k m›d›r, kapal› m›d›r?” so-rusundan yola ç›karak yapt›k-lar› araflt›rmaya yer verdi.Aç›l›fl konuflmalar›n›n ard›n-dan özel oturumda Red Asso-ciates Orta¤› Christian Mads-bjerg “Teknoloji gelifltirmenintemeli olarak hizmet verirkenmüflteriyi anlamak; dünyan›nönde gelen firmalar›n›n yeniürün gelifltirme süreçlerinde

geldikleri nokta” bafll›¤› alt›n-da özellikle yurt d›fl›nda tüke-ticiler ile birebir yap›lan videoçekimleri arac›l›¤›yla yap›lanaraflt›rmalar› dinleyicilerlepaylaflt›.Moderatörlü¤ünü Ford Oto-san Genel Müdür Bafl Yar-d›mc›s› Nuri Otay’›n yapt›¤›“Yarat›c›l›k, Tasar›m ve Tek-noloji” konulu ilk oturumdaise ‹TÜ Endüstri Ürünleri Ta-sar›m Bölümü Baflkan› Prof.Dr. Alpay Er, Vestel fiirketlerGrubu ‹cra Kurulu Üyesi Cen-giz Ultav ve Bahçeflehir Üni-versitesi Ö¤retim Üyesi Dr.Engin Baran teknoloji tasar›-m› konusunda görüfllerini ak-tard›.“Ekonomik Krizleri, Teknolo-jiye Yat›r›mla Aflmak” konulu2’nci oturumun moderatörlü-¤ünü ASELSAN StratejikPlanlama, Analiz ve De¤er-lendirme Direktörü Baki fien-

soy yürütürken D›fl TicaretMüsteflarl›¤› ‹hracat GenelMüdürü Ziya Altunyald›z veAirTies&Maxim fiirketleri Ku-rucu Orta¤› Ziya Boyac›gillerde bu konudaki görüflleriniaktard›.

Ve Beklenen An…Gerçeklefltirilen oturumlar›nard›ndan 8’inci TeknolojiÖdülleri Ödül Töreni için biraraya gelen kat›l›mc›lar›n he-yecan›, TÜS‹AD Yönetim Ku-rulu Üyesi ve Bilgi Toplumuve Yeni Teknolojiler Komisyo-nu Baflkan› Hamdi Ak›n, TTGVYönetim Kurulu Baflkan› Dr.Fikret Yücel ve TÜB‹TAK Bafl-kan› Prof. Dr. Nüket Yetifl’inyapm›fl oldu¤u konuflmalarboyunca da devam etti.TÜS‹AD Yönetim Kurulu Üyesive Bilgi Toplumu ve Yeni Tek-nolojiler Komisyonu Baflkan›Hamdi Ak›n, kongre esnas›n-

ÖZEL HABER

34


Türk Sanayicileri ve ‹fladamlar› Derne¤i (TÜS‹AD), Türkiye Bilimsel ve TeknolojikAraflt›rma Kurumu (TÜB‹TAK) ve Türkiye Teknoloji Gelifltirme Vakf› (TTGV)taraf›ndan bu y›l 8’incisi düzenlenen ve teknolojinin “Oscar”› olarak an›lan “TeknolojiÖdülleri” sahiplerini buldu. 41 baflvuru aras›ndan 26 projenin finale kald›¤› organizasyonda, firma ölçe¤ine göre ödül sahipleri ve firma ölçe¤inden ba¤›ms›zolarak toplamda en yüksek puan› alarak büyük ödülü kazanan firma aç›kland›.

Teknoloji “Oscar”lar›Sahiplerini Buldu

Naile ASLAN / [email protected]

Tüm

Foto

¤raf

lar:

©M

SI

Der

gisi

da da tart›fl›lan konulardan bi-ri olan ekonomik krizlerin,teknolojiye yat›r›m yap›larakafl›lmas›n›n önemini bir kezdaha vurgulad›. Ülkemizin deiçinde bulundu¤u ekonomikflartlar› göz önüne alarak birde¤erlendirme yapan Ak›n,e¤itim, bilim, teknoloji, Ar-Geve inovasyona bugün yap›la-cak olan yat›r›mlar›n, bizi birad›m öne ç›karaca¤›n› ve dahada önemlisi, gelecekte tekno-loji ihracat›n›n önünü açaca¤›-n› vurgulad›. Teknoloji Ödülle-ri’nin ilk düzenlendi¤i y›llar-dan bu yana en fazla baflvuru-yu bu y›l almas› ve bu firmala-r›n ço¤unun KOB‹ ölçe¤indeolmas›n›n, ülkemizde Ar-Gefaaliyetlerinin sadece yüksekciroya sahip büyük firmalartaraf›ndan yap›lmad›¤›n›n birgöstergesi oldu¤unu vurgula-yarak sözlerini bitirdi.Hamdi Ak›n’›n ard›ndan kür-süye ç›kan TTGV Yönetim Ku-rulu Baflkan› Dr. Fikret Yücelise geliflmekte olan ülkelerinAr-Ge yat›r›mlar›na iliflkin ba-z› rakamlar verdikten sonrakonuflmas›n›n en önemli me-sajlar›ndan birisini verdi:Enerji ba¤›ms›zl›¤›n›n sa¤lan-mas› için temiz enerji üreti-minde kullan›lacak teçhizatpazar›n›n en büyük pazarlar-dan biri olaca¤›na kesin gözüile bakt›klar›n› dile getiren Dr.Yücel, bu sebeple rüzgâr tür-bini, günefl pili ve yak›t piliimalat teknolojilerine sahipolman›n öneminin alt›n› çizdi.Yenilikçi ürün ve hizmetlereolan talep yetersizli¤ine de

de¤inen Dr. Yücel, bunlara ye-ni pazar yaratma ihtiyac›n›ndo¤du¤unu, bu yolda da teda-rik sistemlerinde al›nacaktedbir ve proje siparifllerininçözüm yolu oldu¤unu belirtti.Teknoloji Ödülleri’ne baflvu-rup finale kalamayan, finalekal›p ödül alamayan firmalarada seslenen Dr. Fikret Yücel,önemli olan›n organizasyonabaflvuracak özgüvene sahipolmak oldu¤unu vurgulayarakkonuflmas›n› noktalad›.Son olarak söz alan TÜB‹TAKBaflkan› Prof. Dr. Nüket Yetifl,önce kendilerine, sonra ülke-mizin gücüne güvenerek, et-raftaki baz› gürültülere ald›r-mayarak yola ç›km›fl ve bafla-r›ya ulaflm›fl tüm firmalar›kutlayarak sözlerine bafllad›.Prof. Dr. Yetifl, teknoloji ve öz-gün bilgi olmadan hiçbir flartalt›nda yaflayamayacaklar›n›fark etmifl olmalar› aç›s›ndanorganizasyona kat›lan firma-lar›n önemini bir kez daha di-le getirdi. “Bilim, teknoloji veAr-Ge, Türkiye’nin gündemi-ne bu kadar oturmuflken buyar›flmaya baflvuran firma sa-y›s› 41 mi olmal›yd›?” diye so-ran Prof. Dr. Yetifl, ülkemiz-deki sanayi kurulufllar›n›naraflt›rma-teknoloji gelifltir-me ve yenilik faaliyetlerinidesteklemek amac›yla TÜB‹-TAK bünyesinde kurulan Tek-noloji ve Yenilik Destek Prog-ramlar› Baflkanl›¤› (TEYDEB)olarak, y›lda 2000’e yak›n bafl-vuru ald›klar›n› ve proje port-föylerinin yaklafl›k 4000’lereulaflt›¤›n› bildirdi.

Prof. Dr. Yetifl; “Finale kalanve nihayetinde baflar›ya ulafl›pödül alm›fl firmalardan bir is-tirham›m›z var. Acaba büyükfirmalar›m›z, yan sanayileriniteflvik edemez mi böyle birödüle kat›lmak için?” diye so-rarak tüm firmalara önemlibir mesaj verdi.TÜB‹TAK Baflkan› Prof. Dr.Nüket Yetifl konuflmas›n› ta-mamlad›ktan sonra finale ka-lan tüm firmalara TÜS‹AD8’inci Teknoloji Ödülleri veKongresi Yürütme KuruluBaflkan› fiafak Alpay taraf›n-dan beratlar› verildi.Daha sonra büyük heyecanlabeklenen sonuçlar›n aç›klan-mas›yla teknoloji “Oscar”lar›sahiplerini buldu. Sonuçlaragöre;

Büyük / Ba¤l› Firma

Kategorisi:

� “Yenilik ve teknoloji”

ödülü: TEI-TP-1X Turboprop Motor projesiyle TUSAfi MotorSanayii A.fi. (TEI)

� “Ürün” Ödülü: HibritElektrikli Hafif Ticari Araçprojesiyle Ford Otosan

Orta Ölçekli Firma

Kategorisi:


ödülü: Green Guard projesiyle Elvin TekstilSan. ve Tic. A.fi.

� “Ürün” ödülü: Unity on Demand projesiyle Logo Yaz›l›m San. ve Tic. A.fi.

Küçük Ölçekli Firma

Kategorisi:


ödülü: Islah› YönlendirilmiflÇerezlik Tüketime UygunKabak Çekirde¤i Tohumlar› projesiyle Palanc› G›da TeknolojileriAr-Ge Tic. A.fi.

� “Ürün” ödülü: Deri Sanayi At›klar›ndan Elde Edilen Yavafl Yaray›fll› Gübre projesiyleMavi Kimya San. ve Tic. A.fi.

Mikro ölçekli firma

kategorisi:


ödülü: Rainvent projesiyleTeknoset Bilgisayar Yaz›l›m ve Dan›flmanl›kHizmetleri San. ve Tic.Ltd. fiti.

� “Ürün” ödülü: Mavi SolarYenilenebilir Enerji GüçDönüfltürücüleri ÜrünPlatformu projesiyle Mavisis Teknoloji San. ve Tic. A.fi.

Firma ölçe¤inden

ba¤›ms›z olarak

toplamda en yüksek

puan› alan “Büyük Ödül”

sahibi:

� Tren Denetim Sistemiprojesiyle Savronik Elektronik San. ve Tic. A.fi.

8’inci Teknoloji Ödülleri veKongresi, kazanan firmalar›ntemsilcilerine ödüllerininTÜS‹AD Yönetim Kurulu Üye-si ve Bilgi Toplumu ve YeniTeknolojiler Komisyonu Bafl-kan› Hamdi Ak›n, TTGV Yöne-tim Kurulu Baflkan› Dr. Fik-ret Yücel ve TÜB‹TAK Baflka-n› Prof. Dr. Nüket Yetifl tara-f›ndan takdim edilmesi ilesona erdi.Takip eden sayfalar›m›zda,

Teknoloji Ödülleri’nde finalist

olmaya hak kazanan savunma

sanayisi firmalar›m›z›n

projeleri hakk›nda detayl›

makaleleri okuyabilirsiniz.

35


Hava savunmas›; hertürlü hava tehdidininimha edilmesi, görev

yapamaz hale getirilmesi yada görevden vazgeçirilmesiamac›yla kara, hava ya dasuya konufllu alg›lay›c›sistemler, komuta kon-trol unsurlar› ve silahsistemleri kullan›m›ylayürütülen faaliyetlerintümü olarak tan›mlan-maktad›r. Bu tan›m kap-sam›ndaki;-Alg›lay›c›lar; hedef tes-pit, teflhis ve takip görev-lerini,

-Komuta kontrol unsurlar›;füzyon, de¤erlendirme, he-def-silah iliflkilendirme ve si-lah yönetimi görevlerini,-Silah sistemleri ise hedefivurma ve hedef etkinli¤ini

önleme görevlerini yerinegetirmektedir. Hava savun-ma modeli fiekil-1’de göste-rilmifltir.Hava savunma gereksinimi,savunulacak olan alanlar›nve hava tehdidini oluflturandüflman unsurlar›n niteli¤inegöre farkl›l›k göstermekte-dir. Ülke bütününün etkinhava savunmas›n›n ön koflu-

lu, söz konusu farkl› tehditsenaryolar›n›n her birine

karfl›l›k gelen ve farkl›irtifa / menzil gereksi-

nimlerinin karfl›lanmas›amac›yla yap›land›r›l-

m›fl olan havasavunma kat-

manlar›n›n bileflkesinin gö-rev almas›d›r.Bu katmanl› hava savunma-s›nda kritik bölge savunmas›amac›na özel olarak tan›m-lanm›fl alçak irtifa hava sa-vunma sistemleri kullan›l-makta, bu sistemlerde kulla-n›lan radarlar uzun menzilliradarlarca sa¤lanamayacakçok yak›n menzil kaplama,yüksek hedef çözünürlü¤ü veyüksek manevral› hedef ta-kip özelliklerine sahip ol-maktad›rlar. Bu özellikler debölge hava savunmas›ndayer alan füze ve top silah sis-temleri için zorunlu özellik-lerdir.

ANAL‹Z

36


Türk Semalar›n› ASELSAN TeknolojisiKoruyacak: HSRSürekli geliflmekte olan taktik savafl gereksinimlerine paralel olarak, günümüz

ordular›n›n en önemli ilgi alanlar›n›n bafl›nda “hava savunmas›” kavram› gelmektedir.

Yerleflim ve endüstri bölgeleri, üsler, askeri teçhizat, yol, park, hastane, vb. kamu

alanlar› gibi de¤erlerin korunmas›nda kritik önemi olan hava savunmas›, modern

ordular›n yetkinlik ve geliflkinlik ölçülerinde de belirleyici bir faktördür.Dr. Alpay ERDO⁄AN* / [email protected] / [email protected] SUCAK** / [email protected] / [email protected]* ASELSAN HSR Program Müdürü / ** ASELSAN HSR Proje Mühendisi

Tüm

Foto

¤raf

lar:

©A

SE

LSA

N

HSR’ye Giden YolKara Kuvvetleri Komutanl›¤›(K.K.K.l›¤›)’n›n alçak irtifahava savunma konsepti kap-sam›ndaki ihtiyaçlar›n›n kar-fl›lanmas›na yönelik faaliyet-ler, 1994 y›l›nda ABD’den ya-banc› askeri sat›fllar (FMS)kanal› ile bir test ortam› te-darik edilerek bafllat›lm›flt›r.K.K.K.l›¤›’n›n bölge savun-mas›na yönelik mobil havasavunma kontrol sistemi ih-tiyaçlar›n› çok daha iyi karfl›-layacak bir sistemin milli im-kânlarla maliyet etkin olarakgelifltirilebilece¤inin öngö-rülmesi üzerine, 1999 y›l›ndaMilli Savunma Bakanl›¤›(MSB) ile ASELSAN aras›ndaHava Savunma Erken ‹kazKomuta Kontrol Sistemi (HE-R‹KKS) sözleflmesi imzalan-m›flt›r. ‹lk sistem ASELSANtaraf›ndan 3 y›l gibi k›sa birsürede gelifltirilerek 2002 y›-l›nda Türk Silahl› Kuvvetleri(TSK) envanterine kazand›r›l-m›fl olup, halen K.K.K.l›¤› veDeniz Kuvvetleri Komutanl›¤›(Dz.K.K.l›¤›) taraf›ndan bafla-r›yla kullan›lmaktad›r. HE-R‹KKS ve HER‹KKS-D sis-temlerinin temsili gösterim-leri fiekil–2’de verilmifltir.HER‹KKS sisteminde havaresmi oluflturulmas› için anaarama radar› olarak ilk afla-mada yabanc› bir radar kul-lan›lm›flt›r. 2000 y›l›nda iseana arama radar›n›n yurtiçinde özgün olarak gelifltiril-mesi için ASELSAN ve OrtaDo¤u Teknik Üniversitesi(ODTÜ) taraf›ndan bir fizibili-

te çal›flmas› yap›lm›fl ve ihti-yaç duyulan radar›n yurt içiolanaklarla gelifltirilebilece-¤i de¤erlendirilmifltir. Budo¤rultuda Hava SavunmaRadar› (HSR)’nin özgün ge-lifltirme yoluyla tedarik edil-mesi için 8 Ocak 2003 tari-hinde MSB ile ASELSAN ara-s›nda bir sözleflme imzalan-m›flt›r.Bu sözleflme ile birlikteASELSAN, yaklafl›k 20 y›l ön-ce Stinger Ortak ÜretimProgram› ile bafllad›¤›, Ka-ideye Monteli Stinger gelifl-tirme ve seri üretimi, HE-R‹KKS gelifltirme ve üretimfaaliyetleri ile artt›rarak sür-dürdü¤ü hava savunma ala-n›ndaki faaliyetlerinde birhava savunma radar›n›n mil-li kaynaklarla ve özgün ola-rak gelifltirilmesi projesi ileçok önemli bir ad›m daha at-m›flt›r. HSR, ASELSAN tara-f›ndan ODTÜ baflta olmaküzere üniversiteler ve yurt içiçözüm ortaklar›n›n kat›l›m›ile 4 y›l gibi k›sa bir süredegelifltirilerek üretilmifl, ar-

d›ndan da kapsaml› labora-tuvar ve sahra testlerini ba-flar›yla tamamlayarak TSKenvanterine girmifltir.HSR tamamen özgün olarakgelifltirilmifltir ve faz dizilianten yap›s›ndan kritik radaralgoritmalar›na kadar önem-li bir mikrodalga, algoritmave yaz›l›m / donan›m hâkimi-yetinin savunma sanayimizve ASELSAN bünyesine ka-zand›r›lmas› sa¤lanm›flt›r.HSR’nin gelifltirilmesi süre-cinde ODTÜ, Ankara ve Bil-kent üniversitelerinin elek-tronik, makine ve endüstrimühendisli¤i sahalar›ndançeflitli ö¤retim üyeleri ile de-¤erli ifl birli¤i çal›flmalar› ya-p›lm›flt›r.Bu ifl birli¤i çal›flmalar›,HSR’nin gelifltirme ve üretimprojesinin özellikle kavram-sal tasar›m ve kritik tasar›msafhalar›nda faz dizili antenalternatifleri, hedef takip al-goritmalar›, huzme planlamaalgoritmas›na yönelik analizve modellemeler, sistem ifl-leyifl prensipleri, mikrodalga

modül tasar›m›, mekanikanalizler gibi konularda ge-nifl ufuklar aç›lmas›n› sa¤la-m›fl, en modern iflaret ifllemeteknikleri, çoklu-hedef takipalgoritmalar›, geliflkin say›-sal almaç altyap›s› ve ilk kezfaz dizili anten mimarisi gibiülkemizin gereksinim duya-bilece¤i de¤iflik platform,menzil ve fonksiyonlardakiradarlara ait çal›flma pren-sipleri, tasar›m becerileri veürün yap›tafllar› konusundaönemli bir birikim sa¤lam›fl-t›r. HSR’nin gelifltirme veüretim projesinin; prototipüretim, entegrasyon ve tasa-r›m do¤rulama safhalar›ndada hassas elektronik ve me-kanik iflleme, vakum sinter-lemesi, aç›k alan ve do¤ru-dan ba¤lant›l› simülatör ya-pay hedef testleri, gerçek he-def testleri, s›cakl›k / nem,ya¤murlama, e¤im, EMI /EMC gibi çevresel testlergerçeklefltirilmifl ve yine ül-kemiz için kritik öneme sahipüretim / test olanaklar› ko-nusunda benzersiz bir dene-


fiekil–1: Hava savunma modeli

fiekil–2: HER‹KKS-D ve HER‹KKS temsili gösterimleri

yim kazan›lm›flt›r. Söz konu-su birikim, ciddi bir teknolojis›çramas› sa¤lam›fl olup,TSK’n›n hava savunma füzesistemleri, hava savunma topsistemleri, harp gemileri, sa-hil gözetleme sistemleri gibibirçok projede gereksinimduydu¤u radarlar›n ASEL-SAN taraf›ndan gelifltirilme-sine ve üretilmesine olanaksa¤layaca¤› öngörülmekte-dir. ASELSAN, HSR ile ka-zand›¤› ivme ve bilgi birikimiile gelecek nesil Üs Füze Sis-temi Arama Radar›, SAR (Ya-pay Aç›kl›kl› Radar), Hava Sa-vunma Top ve Füze Sistem-lerinin Mobil Arama Radar›ve At›fl Kontrol Radar›, Ge-mi/Sahil LPI Radar› ve ÇokFonksiyonlu Faz Dizili Radargibi yeni ürünleri rahatl›klagelifltirebilecek kapasiteyeulaflm›flt›r.

HER‹KKS HSR ile GörecekHSR; faz dizili anten, gelifl-mifl donan›m ve iflaret iflle-me alt yap›s› ile helikopter,uçak, insans›z havaarac› ve füze gibi her

türlü hava hedefinin üç bo-yutta arama, tespit ve takipfonksiyonlar›n› baflar› ile ye-rine getirmekte, hedefi tefl-his etmekte, otomatik ola-rak s›n›fland›rmakta ve he-

def bilgilerini komuta kon-trol sistemlerine aktarmak-tad›r. Bu yetene¤i ile HSR,ASELSAN taraf›ndanK.K.K.l›¤› için gelifltirilmiflbulunan HER‹KKS’in anaarama radar› olarak kullan›-

lacakt›r. HSR’nin temelfonksiyonu, çok huzmelimimariye sahip faz dizili

anteninin yükseliflte elek-tronik tarama gerçekleflti-rebilmesi özelli¤i ile 3 bo-yutta hedef arama ve takipyaparak iz tabanl› hava res-mi oluflturmas›d›r. HSR, he-def teflhisi ve otomatik hedefs›n›fland›rma özelli¤ini en-tegre IFF sistemi sayesinde

gerçeklefltirebilmekte

ve hava resmini haberleflmesistemi arac›l›¤›yla otomatikolarak HER‹KKS’e aktarabil-mektedir. HSR’nin temelgörevi alçak irtifa savunma-s› olup, HER‹KKS ile veyakendi bafl›na kullan›m›ndaüs, liman, endüstri gibi kritikbölgelerin savunmas› içingerekli yak›n bölge savun-mas›nda kullan›m› öngörül-müfltür.K.K.K.l›¤› ile birlikte 20–23Aral›k 2008 tarihleri aras›ndaicra edilen kabul testleri ön-cesinde, 5–9 May›s 2008 ta-rihleri aras›nda gerçekleflti-rilen Anadolu Kartal› Tatbi-kat›, HSR’nin gerçek harekâtortam›nda savafl uça¤› ve he-

ANAL‹Z

38


HSR araç ve sensör gruplar›

HSR araç grubu kullan›m mahali ve KGÜ ekran›

HSR, HER‹KKS’in ana arama radar›olarak kullan›lacak.

likopter tespit ve takibine yö-nelik temel testleri aç›s›ndanönemli bir aflama olmufltur.HSR, tatbikat›n “Seçkin ‹zle-yici” gününde tatbikat tan›-t›m alan›nda sergilenerekgörücüye ç›km›fl, takip eden3 gün boyunca da at›fl poligo-nunda uygun bir mevziyeyerlefltirilerek K.K.K.l›¤› ko-ordinasyonuyla Hava Kuvvet-leri Komutanl›¤› (Hv.K.K.l›-¤›)’ndan temin edilen savafluçaklar› ve K.K.K.l›¤›’ndantemin edilen helikopterler ilekontrollü senaryo testlerinetabi tutulmufltur. Kontrollüsenaryolar›n yan› s›ra çoksay›da F-16 uça¤›n›n bir ara-da uçuflu ve de¤iflik helikop-ter uçufllar› da serbest ola-rak izlenmifl, tüm bu çal›fl-malarda HSR’nin tespit, ta-kip, teflhis ve s›n›fland›rmayetenekleri s›nanm›flt›r.HSR, tatbikat süresince çokbaflar›l› bir performans ser-gilemifltir.

HSR EnvanterdeHSR son olarak, 20–23 Ara-l›k 2008 tarihleri aras›ndaHv.K.K.l›¤› Sivrihisar Mey-dan Komutanl›¤›’nda

K.K.K.l›¤› denetiminde ger-çeklefltirilen kabul testleri-ni, flartname spesifikasyon-lar›n›n da ötesinde bir per-formans göstererek ta-mamlam›fl, tüm manevratestlerinde, menzil ve irtifa

aç›s›ndan zorlu denemeler-de kesintisiz takip yapabil-mifltir. Kabul testleri kap-sam›nda HSR, söz konusuoperasyonel gereksinimle-re ilave olarak mevzilenme,kuzey kalibrasyonu, düzey-

leme ve çevre koflullar›testleri gibi hususlar› datam baflar›yla tamamlam›flve 25 Aral›k 2008 tarihinderesmen TSK envanterinekazand›r›lm›flt›r.Türkiye’nin alan›ndaki ilkmilli ve özgün platformuolan HSR, 9 Ocak 2009 tari-hinde ASELSAN’da düzenle-nen törenle K.K.K.l›¤›’nateslim edilmifl ve TSK tari-hinde yeni bir dönem baflla-m›flt›r. HSR, beraberindegetirdi¤i teknolojik altyap›ve özgüven ile ülkemiz içinçok önemli pek çok baflkaprojenin önünü açm›fl, sa-vunma sanayimize yepyenibak›fl aç›lar› kazand›rm›flt›r.HSR, 12 Mart 2009 tarihindeSavunma Sanayii Müsteflar-l›¤› taraf›ndan düzenlenen“Radar Sistemlerinde Mev-cut Kabiliyetler ve Gelece¤eYönelik Hedefler Çal›flta-y›”nda da baflrolü alm›flt›r. Nisan ay›n›n sonunda dü-zenlenen IDEF fuar›nda dayerli ve yabanc› kat›l›mc›la-r›n ilgi oda¤› olan HSR, fua-r›n hemen akabinde 11 Ma-y›s 2009 tarihinde düzenle-nen Anadolu Kartal› Tatbi-kat›’nda da tekrar vitrineç›km›flt›r.Türkiye’nin “Radar Teknolo-ji Merkezi” olmay› hedefle-yen ASELSAN’›n 1991 y›l›n-da al›nan Savunma Sanayii‹cra Komitesi karar› ile bafl-lat›lm›fl olan radar sistem-lerine yönelik faaliyetleri,ülkemizde ihtiyaç duyulanradar sistemlerinin yurt içiolanaklarla gelifltirilmesi veüretilmesi yönünde artaraksürmektedir.

39


Dergimizin 42’nci say›-s›nda “Görüntü K›y-metlendirmede Milli

Teknoloji Merkezi: MilSOFT”bafll›¤› alt›nda daha önceGKS hakk›nda bilgi verilmifl-ti. Bu makalede ise GKS’yiteknoloji ödülüne aday halegetiren sürece, ilgili Ar-Gefaaliyetlerine ve bu kapsam-da gelifltirilen kabiliyetlereve kullan›lan teknolojilereiliflkin daha detayl› bilgileribulabilirsiniz.MilSOFT’un 7’nci TeknolojiÖdülleri kapsam›nda ödül al-d›¤› GEMKOMS‹S KomutaKontrol Sistemi Yaz›l›m›, tek-nolojik aç›dan dünyada sade-ce üç ülkedeki lider sektörfirmalar›n›n sahip oldu¤u birürün. MilSOFT’un bu kap-samda yapm›fl oldu¤u Ar-Geçal›flmalar› sayesinde, Türki-ye de bu üç ülke aras›na gir-meyi baflarm›fl durumda.MilSOFT’un 8’inci TeknolojiÖdülleri finalisti GKS ise kul-land›¤› “Video over DDS (Da-ta Distribution Service)” tek-nolojisi ve getirdi¤i di¤er ye-nilikler aç›s›ndan yine dünya-daki ilklerden biri olma özel-li¤ini tafl›yor.GKS, ülke güvenli¤i için yük-sek hacimli say›sal sensörverilerinin h›zl› / do¤ru ifllen-mesi ve anlamland›r›lmas›ihtiyaçlar›na cevap verebil-mek; yayg›nlaflan hava veuzay platformlar› projelerineyerli kat›l›m pay› sa¤lamak;sadece askeri istihbarat de-¤il, s›n›r güvenli¤i, önemli te-sislerin / yap›lar›n güvenli¤i,tar›m alanlar›n›n analizi vekorunmas›, tapu ve kadastro,do¤al afetler, toplu kullan›malanlar›n›n güvenli¤i gibi ge-nifl kullan›m alanlar›na dahizmet edebilmek amaçlar›ile gelifltirilmifl milli bir gö-rüntü iflleme, arflivleme veistihbarat yaz›l›m›d›r.GKS’nin gelifltirilmesi ilebenzer amaçlar için kullan›-lan RAHAT (Rafta Haz›r Tica-ri) yaz›l›mlar ile ilgili güncel-leme problemlerinin ve yük-sek tedarik / bak›m maliyet-lerinin önüne geçmek ve bir-

çok RAHAT yaz›l›m›n ayr› ay-r› sundu¤u kabiliyetleri en-tegre bir çözüm olarak sun-mak da hedeflenmifltir. Ayn›zamanda, bu amaca yönelikmilli uygulamalar hali haz›r-da olmad›¤› için ülke güvenli-¤i aç›s›ndan oluflabilecek gü-venlik zafiyetinin de önünegeçilmifl olacakt›r.GKS, istihbarat talep girifl veyönetimi, istihbarat verileri

ve raporlara web üzerindengüvenli eriflim, canl› verilerinal›m› ve ham olarak kayde-dilmesi, canl› verilerin gö-rüntülenmesi, geri oynat›m,canl› verilerin otomatik co¤-rafi kayd›, görev yönetimi,görev sahneleme, bulgu yö-netimi, rapor yönetimi, kulla-n›c› yönetimi, kaynak yöneti-mi, arflivleme, göstericiaraçlar›, haritalamaya yöne-

lik araçlar, 3 boyutlu görün-tüleme araçlar›, görüntüle-me (canl› / geri oynat›m) es-nas›nda kullan›lan algorit-malar, k›ymetlendirme es-nas›nda kullan›lan algorit-malar gibi fonksiyonlardanoluflmaktad›r. GKS çözümüoluflturulurken; istihbarattalebi, raporlama, ikincil(k›ymetlendirilmifl) veriler,bulgular, SAR veri arayüzü,

ANAL‹Z

40


MilSOFT, Teknoloji Yar›fl›na GKS ile Kat›ld›MilSOFT Yaz›l›m Teknolojileri A.fi., 2007 y›l›nda

“GEMKOMS‹S” modern ve ölçeklendirilebilir mimariye sahip

olan Komuta Kontrol Sistemi Yaz›l›m› projesi / ürünü ile

TÜB‹TAK, TTGV ve TÜS‹AD taraf›ndan düzenlenen 7’nci

Teknoloji Ödülleri’nde “Teknoloji Baflar› Ödülü”nün sahibi

olmufltu. CMMI 5 seviyesinde olgunlu¤a sahip MilSOFT,

Görüntü K›ymetlendirme Sistemi Yaz›l›m› (GKS) ile 8’inci

Teknoloji Ödülleri’nin finalistlerinden biri oldu.M.Serdar BAKLAN* / [email protected] / [email protected]*Programlar Direktörü, MilSOFT Yaz›l›m Teknolojileri A.fi.

GMTI veri arayüzü, EO/IR vi-deo arayüzü, sistem içi videove telemetri format›, arakat-man yaz›l›m›, kaynak yöneti-mi yaz›l›m›, standart haritave görüntü formatlar› konu-lar› ile ilgili birçok uluslara-ras› standarda uygunluksa¤lanm›flt›r.GKS, CMMI 5 seviyesindekiMilSOFT süreçlerine uygunolarak gelifltirilmifltir. Yaz›-l›m gelifltirme döngüsü ola-rak da MilSOFT Spiral YaflamDöngüsü kullan›lm›flt›r. Mil-SOFT Spiral Yaflam Döngüsü;riske haz›rl›kl›, yinelemeli(iterative), artt›r›ml› (incre-mental), efl zamanl›, gereksi-nim analizi, tasar›m, kodla-ma ve test temel ö¤eleriniiçinde bar›ndan bir yaz›l›mgelifltirme yaklafl›m›n› ta-n›mlamaktad›r. Bu sayede,hem geliflmelerin yak›ndantakip edilebilmesi hem dekullan›c› ihtiyaçlar›n›n tamolarak karfl›lanabilmesi sa¤-lanm›flt›r.

Ar-Ge Yo¤un Bir Çal›flmaGKS gelifltirilirken Ar-Ge ça-l›flmalar›na da büyük orandaimkân sa¤lam›fl ve bu çal›fl-malar›n ç›kt›lar› projede kul-lan›lm›flt›r. GKS, 2004-2007y›llar›nda TEYDEB deste¤i ilegelifltirilmifl ve 7’nci Tekno-loji Ödülleri kapsam›nda“Teknoloji Baflar› Ödülü” al-m›fl GEMKOMS‹S’in DDS alt-yap›s›n› (gerçek zamanl› ara-katman yaz›l›m›) da kullan-m›flt›r. Bu altyap›n›n daha daileriye tafl›narak video(EO/IR, SAR, GMTI) verileri-nin DDS üzerinden kullan›c›-lara aktar›lmas›, dünyada ilkdefa GKS projesi kapsam›n-da gerçeklefltirilmifltir (Bkz.Video Over DDS, OMG BRUS-SELS MEETING- DDS Infor-mation Day, Brussels / Bel-gium, June 2007). Ayr›ca,GKS’de co¤rafi bilgi sistemi(CBS) ihtiyaçlar›n› karfl›la-mak üzere MilSOFT’un kendikaynaklar› ile yürüttü¤ü tü-mü Java ile gelifltirilmifl birAr-Ge çal›flmas› ürünü olan

PiriMAP da kullan›lm›flt›r.Süper-çözünürlük, videoüzerinde s›cak hedef tespiti,video üzerinde takip yete-nekleri de GKS ile birlikte ilkkez bir görüntü k›ymetlen-dirme sisteminde ele al›n-m›flt›r.GKS kapsam›nda gelifltirilenkabiliyetler, Türk Havac›l›kve Uzay Sanayii A.fi. (TUSAfi)’›n ana yüklenicili-¤inde halen devam etmekteolan Türk ‹nsans›z Hava Ara-c› (T‹HA) Projesi’nde bir tica-ri ürüne dönüflmektedir. Buprojede, MilSOFT sorumlulu-¤unda gelifltirilen Tafl›nabilirGörüntü K›ymetlendirmeSistemi (TGKS) ve Uzak Gö-rüntü Terminali (UGT) ürün-lerinde GKS altyap›s› kulla-n›lm›flt›r.MilSOFT’un GKS altyap›s› veT‹HA Projesi’nde edindi¤itecrübeler, Özgün ‹HA Prog-ram› kapsam›ndaki yer kon-trol istasyonu görev sistem-lerinin (GÖRS‹S) gelifltirilme-si çal›flmalar›na da öncülüketmifltir. Bu kapsamda MilSOFT; Faydal› Yük Kontrol,Veri / Görüntü / Ses Haber-leflmesi, Tümleflik Test ve Ta-kip, Görev Planlama ifl so-rumluluklar›n› üstlenmifltir.Özgün ‹HA program›nda GKSaltyap›s›ndan yararlan›lmas›planlanmaktad›r. GKS, bualanda ispatlam›fl oldu¤u ka-biliyetleri ve baflar›s› ile FTI-ES (Fixed and TransportableImage Exploitation System),GÖKTÜRK ve NATO AGS (Al-

lied Ground Surveillance)projeleri için de önerilmifl vehâlihaz›rda de¤erlendiril-mektedir. NATO AGS ProjesiNATO’nun insans›z hava ara-c›ndan al›nan verilerin k›y-metlendirilmesini ve üye ül-kelere da¤›t›m›n› hedefle-mektedir. Toplamda 1,4 mil-yar avro bütçeli ve ana yükle-nicisi Northrop Grummanolan projede MilSOFT, yakla-fl›k 30 milyon avro de¤erin-deki “Görüntü ‹flleme BT (Bi-liflim Teknolojileri) Altyap›s›”yaz›l›m› için Türkiye’yi temsileden ve resmi teklif istenentek firma olmufltur.Bu müflterili projeler d›fl›n-da MilSOFT, hâlihaz›rda yeniAr-Ge projelerini de planla-maktad›r. Bu kapsamda ya-k›n zamanda bafllat›lacakolan GÖKHAN (Görüntü K›y-metlendirme ve Hedef Ana-lizi); otomatik olay / durumve hedef tan›maya yönelikbir Ar-Ge projesidir. GÖK-HAN, GKS projesinde gelifl-tirilen altyap› üzerine inflaedilecek ve birçok bileflenikullanacakt›r. Ayn› zamandaGÖKHAN Projesi GKS’yi da-ha da gelifltirecek kabiliyet-ler içermektedir. GÖKHAN,GKS’de k›ymetlendirme es-nas›nda daha çok operatörtaraf›ndan yap›lan hedef ta-n›ma ifllemlerini otomatik /yar›-otomatik hale getire-cektir.Daha önceden TEYDEB tara-f›ndan desteklenmifl bir Ar-Ge projesi kapsam›nda ge-

lifltirilmifl olan DDS ve Kay-nak Yönetimi gibi yaz›l›mla-r›n GKS’de yeniden kullan›l-m›fl olmas›, Ar-Ge’ye ve ç›k-t›lar›na verilen önem aç›s›n-dan dikkate de¤erdir. Özel-likle DDS kullan›m›, projeninfarkl› karakteristik özellik-lerinden dolay› DDS yaz›l›-m›n›n geliflimine de katk›dabulunmufltur. Örne¤in,standart komuta kontrolsistemlerindeki çok say›daküçük mesaj yerine, SAR /video gibi yüksek hacimli ve-rilerin de DDS üzerinden ak-tar›m› bu sayede sa¤lanabil-mifltir.GKS’deki tecrübeler “RTOSCI-186: ‹nsanl› ve ‹nsans›zHava Araçlar› ile Yap›lan Ha-rekatlar için Komuta KontrolMimarileri” gibi NATO çal›fl-ma gruplar›na ve “Çoklu ‹HAKullan›m Konsepti Çal›flma-lar›”na Türkiye’nin ve Mil-SOFT’un aktif olarak kat›l›-m›na imkan sa¤lam›flt›r.Türkiye’de milli kaynaklarlagelifltirilmifl ilk görüntü k›y-metlendirme sistemi olan,yarat›c›l›k ve yenilikçilik aç›-s›ndan da önemli bir temeloluflturan GKS; geniflleyebi-lir, modüler, katmanl› mima-risi ile NATO standartlar›nada uyumludur. GKS ile eldeedilen kabiliyetlerle gelifltiri-len ürünler, tamamlanm›fl veteslim edilme aflamas›nagelmifltir. GKS ile elde edilenbirçok kabiliyet Özgün ‹HAgibi milli projelerde kullan›-labilecek ve uzun vadedeulusal ekonomiye katk› sa¤-layacakt›r. ABD, Fransa, Al-manya, ‹ngiltere ve ‹srail gibiteknolojik olarak geliflmiflbirçok ülkeye yaz›l›m ihraçeden ve savunma sanayimi-zin ihtiyaç duydu¤u kritikteknolojilerin milli olarak ka-zan›lmas›na yönelik proje-lerde yer alan MilSOFT, GKSile benzer özelliklerdeki millive uluslararas› projelerde iflgelifltirme çal›flmalar›na de-vam etmekte olup; edindi¤ibilgi birikimi ile yeni Ar-Geçal›flmalar›n› da filizlendir-meye bafllam›flt›r.

41


DRTparaflütçü-lerin ser-best düflüfl

e¤itimlerini sa¤lamak mak-sad›yla, limit hava h›z›nda,rüzgâr›n kontrollü s›cakl›k-ta yarat›ld›¤›, çift dönüfllü,kapal› çevrim bir tünel me-kanizmas›d›r. Limit hava h›-z›n›n yakalanabilmesi içingereken hava debisi, güçsisteminin havay› gereken

ANAL‹Z

42


Serbest paraflütçülerin e¤itim ihtiyac›n›n karfl›lanmas› amac› ile tasar›m› ve inflas› Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.fi. (STM) taraf›ndan yap›lan DikeyRüzgâr Tüneli (DRT)’nin Türk Silahl› Kuvvetleri’ne teslimat›,31 Ekim 2008 tarihinde yap›lm›flt›. Kahraman Türk paraflütçülerinin e¤itiminde ç›¤›r açan DRT, bu y›lki Teknoloji Ödülleri’nin iddial› rakipleri aras›nda yer ald›.Gözde KARA / [email protected]

Rüzgâr Tünelleri Rüzgâr tünelleri, herhangi bir cisim üzerindeki hava ak›fl›n›n etkilerini incelemek için özellikleri kontrol alt›nda tutulan havan›ncisim üzerinden akt›¤› tesislerdir. Genellikle bu tesisler, ölçeklimodeller ya da gerçek boyutlu uçak, otomobil gibi araçlar üzerindehava ak›fl› esnas›nda oluflan kuvvet ve momentleri ölçebilendonan›ma sahiptirler. Rüzgâr tünellerinde yap›lan ölçümler,muhtemel tasar›m hatalar›n›n üretime geçmeden önce düzeltilmesine olanak sa¤lamaktad›r. Bu da çok ciddi ekonomiktasarruf yap›lmas› anlam›na gelmektedir.Bilim adamlar›n›n, uçabilmek için önce hava ak›fl›n›n özelliklerinianlamalar› gerekti¤ini, bunun için de havan›n cisimler üzerindenak›t›larak davran›fl›n›n gözlemlenece¤i ortamlara ihtiyaç oldu¤unufark etmeleri 19’uncu yüzy›l›n sonuna rastlar. ‹lk aç›k çevrim rüzgârtüneli, 1871 y›l›nda Frank H. Wenham taraf›ndan yap›lm›flt›r. Wright Kardefller ise, ilkel yöntemlerle bafllayan testlerini rüzgârtüneli çal›flmalar›yla baflar›ya ulaflt›rm›fllard›r. Wright Kardefller’inbaflar›s›, ABD’de olmasa bile Avrupa’da havac›l›¤a olan ilgiyiartt›rm›flt›r. Nitekim 1903 y›l›ndan Birinci Dünya Savafl›’n›n

bafllang›c›na kadar birçok rüzgâr tüneli infla edilmifltir.Zaman içinde hava araçlar›n›n performanslar›n›n artmas›yla daha

yüksek h›zlar üretebilen test tünellerine ihtiyaç do¤mufltur. Bu amaçla çal›flmalar yapan geliflmifl ülkeler, mevcut ses alt› tünellerin yan› s›ra, ses geçifl ve ses üstü h›zlarda çal›flan rüzgâr tünelleri de infla ederek kullanm›fllard›r.

Dikey TünellerYap›lan istatistiklere göre, askeri uçak kazalar›n›n yüzde 10’unu,ölümlü kazalar›n ise yüzde 25’ini tutunma kayb› ve spin (dönerekdüflme)’den kaynaklanan kazalar teflkil etmektedir. Bu sebepledikey tünellerde uçaklar›n bu karakteristiklerini belirleyici testleryap›l›r. Bu testlerde model uçak, yukar›dan serbest düflmeyeb›rak›l›r ve tünel h›z› düflüflü dengeleyecek flekilde artt›r›l›r. Daha sonra elektromanyetik olarak harekete geçen servo actuator(eyleyici)’ler ile çal›flt›r›lan kontrol yüzeyleri yard›m›yla spindenkurtulmaya çal›flt›r›lan uça¤›n karakteristikleri gözlemlenir vegerekirse tasar›mda düzeltme çal›flmalar› yap›l›r.

Serbest Düflüfl Amaçl› Dikey Rüzgâr TünelleriBir insan kendini yüksekten (örne¤in uçaktan) serbest düflüfleb›rakt›¤›nda, üzerinde oluflan sürüklenme kuvveti artarak belli

STM’den ParaflütçülereTeknoloji Destekli E¤itim

©H

ava

Kuvvet

leri

Kom

uta

nl›

¤›

bas›nçta itmesi ile sa¤lan›r.Bas›nç kay›plar›n›n asgariseviyede tutulabilmesi isetünel geometrisinin optimi-ze edilmesi sayesinde eldeedilmektedir. Yatay rüzgârtünellerinde test odas› ola-rak kullan›lan bölüm, dikeyrüzgâr tünelinde paraflütçü-lerin uçufl alan› olarak hiz-met vermektedir. Uçufl ala-n›nda ayn› anda her biri 130kg a¤›rl›¤a sahip 4 paraflüt-çü uçabildi¤i gibi, tek bafl›natam teçhizatl› a¤›rl›¤› 50kg’dan 160 kg’a kadar ç›ka-bilen bir paraflütçü de uça-bilmektedir.Tünelin hava yolu olan rüz-gâr sistemi, havan›n dolafl›-m› esnas›nda oluflan bas›nçkay›plar›n› asgari düzeydetutabilmek için uygun aç›-larda geniflleyen difüzörler;havay› yönlendirirken özeltasar›m› sayesinde ayn› za-manda gürültü yutumu dasa¤layan ve her köfle dönü-flünde kullan›lan dönüfl ka-natç›klar›; so¤utma için ha-

va tazeleme amac›yla kulla-n›lan hava de¤iflim kapakla-r›; yer kazan›m› için k›sa bo-yutland›r›lan ak›m dinlen-dirme odas› ve daralma ko-nisinden oluflmaktad›r. Da-ralma konisinin optimizeedilmifl tasar›m› sayesinde,uçufl alan›nda her noktadaayn› hava h›z› seviyesineulafl›labilmektedir.Hava ak›fl›, güç sisteminioluflturan alternatif ak›mmotorlar› ile tahriklenen,hava ak›fl› yönünde konum-land›r›lm›fl sabit hatveli kar-

bon kompozit pallere sahipeksenel fanlar yoluyla yara-t›lmaktad›r. Her dönüflte 2adet olmak üzere, toplam 4adet fan, her biri yaklafl›k450 kW’l›k 4 adet alternatifak›m motorundan güç al-maktad›r. Fanlar›n afla¤›do¤rultuda yönlendirdi¤ihava ak›m›, dönüfl kanatç›k-lar› ile önce yatay, sonra yu-kar› do¤ru çevrilerek daral-ma konisinden geçmekte veuçufl alan›na ulaflt›r›lmak-tad›r. Üst tarafta ise, öncekarfl›t iki yönde olmak üzere

tekrar yataya ve sonra afla¤›-ya çevrilmekte ve fanlarayönlendirilmektedir. Havaak›fl h›z›, motor h›z›n›n kon-trol edilmesi yoluyla de¤iflti-rilmektedir. Bunun için, kon-trol sistemi yoluyla senkroni-ze olarak çal›flt›r›lan frekansçeviriciler kullan›lmaktad›r.Rüzgâr h›z›n›n kontrolü, uçuflalan›n› görebilecek flekildekonumland›r›lm›fl olan kon-trol odas›nda bulunan vekontrol sistemini çal›flt›ranbir operatör taraf›ndan ger-çeklefltirilmektedir.

43


h›zlarda vücut a¤›rl›¤› ile dengeye ulafl›r. Vücudun pozisyonu,dolay›s›yla oluflan sürtünme kuvveti sabit kald›¤› sürece, düflüfl h›z›da sabit kal›r. H›z›n bu flekilde sabitlenebilmesinden hareketleortaya at›lan rüzgâr tünelinde insan uçurma fikrine iliflkin ilk deneme de 1964’te Amerikan Hava Kuvvetleri’nin WrightPatterson Üssü’ndeki dikey rüzgâr tünelinde, Jack Tiffany’ninserbest düflüfl uçuflu yapmas›yla gerçeklefltirilmifltir. Bu uçuflun,serbest düflüfl manevralar›n› ö¤renmek aç›s›ndan ne denli faydal› olaca¤›n›n anlafl›lmas›yla sadece bu maksada yönelik rüzgâr tünelleri infla edilmeye bafllanm›flt›r.E¤lence amaçl› ilk dikey rüzgâr tüneli, 1979’da Kanada’da kullan›maaç›lm›fl ve takiben 1982’de ABD’de infla edilen iki tünel ile birliktesay›lar› artmaya bafllam›flt›r. Bugün sadece ABD’de 2 adet askeriamaçl› ve 10’dan fazla da ticari amaçl› dikey rüzgâr tüneli bulunmaktad›r. Yine Avrupa’n›n ve dünyan›n birçok ülkesinde,

hem askeri e¤itim hem de ticari (e¤lence) amaçl› kullan›lan dikeyrüzgâr tünellerinin oldu¤u bilinmektedir.Paraflütçülerin serbest düflüfl manevra yeteneklerini uçaktan atlayarak gelifltirmesinin maliyeti, dikey rüzgâr tünellerinde yap›lanuçufllara göre 15-20 kat daha fazlad›r. Öte yandan, söz konusuatlay›fllar›n uçaktan yap›lmas›, maliyetin yan› s›ra harcanacakzaman› da önemli ölçüde artt›rmaktad›r. Uçaktan yap›lan serbestdüflüfl (10.000 feet’ten atlan›ld›¤›nda), yaklafl›k olarak 40-45 saniyesürmektedir. Bu atlay›fl› yapabilmek için harcanan toplam zaman(haz›rl›k, atlay›fl, paraflüt toplama ve yeniden haz›rl›k), yaklafl›k 2 saattir. Oysa ayn› uçufl, rüzgâr tünelinde hiç kesintiyeu¤ramaks›z›n saatler boyu yap›labilmektedir. Nitekim benzerçal›flma programlar› esas al›narak yap›lan bir karfl›laflt›rmada; bir paraflütçü grubunun dikey rüzgâr tünelindeki 1 haftal›k e¤itim program›nda kazand›¤› yetene¤in, uçaktan atlayarakkazan›labilmesi için 1 y›l boyunca atlay›fl e¤itimi yapmas› gerekti¤iortaya ç›km›flt›r.

DRT’ler paraflütçülerin e¤itiminde maliyet etkin bir çözüm sunuyor.

©ST

M

©ST

M

©ST

M

©ST

M

Ümit BAYRAKTAR: STM, DRT Projesi

üzerinde çal›flmalara ne zaman bafllad›?

Teslimata kadar geçen süreç hakk›nda

bilgi verir misiniz?

Recep BARUT: Projenin Savunma Sana-yii Müsteflarl›¤› (SSM) ile görüflülmeyebafllamas› Ekim 2006, sözleflmenin im-zas› ise Mart 2007’de gerçekleflti. Geçen5–6 ayl›k süre içerisinde bir taraftanmüflteri ile sözleflme müzakerelerinisürdürürken bir taraftan da alternatiftasar›m seçeneklerini ve kullan›labile-cek teçhizat için alternatif tedarik kay-naklar›n› araflt›rd›k. Aerodinamik tasa-r›m› ayn› y›l›n A¤ustos ay›nda bitirdik veEkim ay›nda inflaat faaliyetlerine baflla-d›k. K›fl flartlar›nda infla faaliyetlerindebir miktar duraklama yaflasak da çelikaksam ve fanlar›n imalat›na devam et-tik. 2008 A¤ustos’unda yap›lan ilk insan-l› uçufl sonras›, tespit etti¤imiz tasar›mhatalar›n› gidermeye yönelik çal›flmalaryapt›k. ‹nflaatta tespit edilen hatalar›nda giderilmesiyle geçen y›l›n Ekim ay›n-da teslimat›m›z› gerçeklefltirdik.

Ümit BAYRAKTAR: 12 Mart 2007’de

SSM ile sözleflme imzalanmas› ve

31 Ekim 2008’de de Türk Silahl›

Kuvvetleri’ne teslimat yap›lmas›

aras›nda geçen süre oldukça k›sa

görünüyor. Projeyi bu kadar k›sa sürede

baflar›yla tamamlaman›z›n s›rr› nedir?

Recep BARUT: Az önce belirtti¤im üze-re, teknik flartname üzerinde müzakere-

ler devam ederken, bu projenin gerçek-lefltirilebilmesi için kullanabilece¤imizkaynaklar› araflt›rd›k ve alternatifleri in-celeme flans› bulduk. Zaten müflterimizolan SSM k›sa takvimde ›srar etti¤inden,elimizi çabuk tutmak ve olabildi¤ince er-ken karar vermek zorundayd›k. Projenink›sa zamanda tamamlanmas›nda, erkensafhada bafllatm›fl oldu¤umuz tasar›mseçeneklerinin de¤erlendirilmesinin ya-n› s›ra proje devam ederken personeli-mizin özverili çal›flmas› ve normal me-sai kavram›na ald›rmadan projeyi bitir-meye odaklanmas›n›n da önemli rolüvar. Özverili çal›flman›n, STM’de düsturoldu¤unun alt›n› çizmeliyim.

Ümit BAYRAKTAR: DRT’yi dünyadaki

benzerleri ile mukayese ederseniz

art›lar› ve eksileri konusunda neler

söyleyebilirsiniz?

Recep BARUT: Her ne kadar yapm›fl ol-du¤umuz testler ve ölçümler olsa daonlara ba¤l› kalmadan, kullan›c›y› e¤i-tim amac›yla tesise getirdi¤imiz, ser-best düflüfl konusunda flampiyonluklar›olan yabanc› uçuculara bu konuyu sor-du¤umuzda, ürünümüzün, dünyadakibenzerleri ile k›yasland›¤›nda çok iyi ni-teliklere sahip oldu¤unu söylediler. Buparalelde ele alacak olursak, özellikle;� Gürültü azaltma ve bu sayede bina

kullan›m›n etkinli¤i,

Paraflütçülerin uçufl alan›-n›n d›fl›na ç›kmas›n› engel-lemek için uçufl alan› say-dam duvarlarla kapat›lm›fl,uçufl alan›n›n alt k›sm› iseemniyet a¤› ile donat›lm›fl-t›r. Uçufl alan› 4 m çap›ndadaireye eflit alan sunan se-kizgen geometriye sahip-tir. 8 m’lik uçufl yüksekli¤i-nin üzerinde kalan hava h›-z› difüzör ile s›n›rlanarakyavafllat›ld›¤› için üst taraf-ta emniyet a¤› ihtiyac› yok-tur. Uçufl alan›n›n saydamduvarlarla çevrilmifl olma-s› sayesinde paraflütçülerekapal› ortam duygusundankurtulma ve do¤al serbestdüflüfl ortam›na en yak›nortam› yaflama imkân› ve-rilmektedir. Sistemde, pa-raflütçülerin bir sorun ya-flamas› durumunda elek-

trik gücünün kesilebilmesiiçin acil durum butonlar›ve elektrik gücünün istemd›fl› kesilmesi durumundaçal›flacak olan sesli ve›fl›kl› bir ikaz sistemi bu-lunmaktad›r.Yap›lan uçufllar, uçufl ala-n›n› görecek flekilde yer-lefltirilen kameralar yoluy-la kay›t alt›na al›nmakta veistenildi¤inde, paraflütçühatalar›n›n düzeltilmesinisa¤layacak uyar›lar›n yap›-labilmesi için yeniden sey-redilebilmektedir. Dolafl›mdaki havan›n ›s›n-mas› sebebiyle sürekli ola-rak so¤utulmas› gerekmek-tedir. Bunun için kanallariçerisine veya d›fl›na konu-lacak ek bir iklimlendirmesisteminin mevcut bas›nç

kayb›n› art›raca¤› ve bununda tünel güç tüketimini üstseviyelerde tutaca¤› görüle-rek, so¤utma iflleminin d›-flar›dan al›nacak taze havaile de¤ifltirilmesini sa¤laya-cak hava de¤iflim kapaklar›tasarlanm›flt›r. Kapaklar›nkullan›lmas›yla, uçufl ala-n›nda 1-2 teçhizats›z para-flütçü varken d›fl hava s›cak-l›¤›n›n 2-3 derece üzerine,3-4 teçhizatl› paraflütçü var-ken ise 6-7 derece üzerineç›k›labilece¤i, bunun da ik-limlendirme sistemine olanihtiyac› ortadan kald›rmakiçin yeterli olaca¤› görül-müfltür. Kapaklara kuman-da eden s›cakl›k kontrolmekanizmas› otomatik veyamanuel olarak çal›flabil-mektedir.

DRT Merkezi (hizmet bina-s›), tünel ile entegre bir yap›olup, burada çal›flmaktaolan personel için hizmetbinas› ifllevini görmektedir.Tünelin optimum tasar›m›sayesinde, binada bulunanpersonel gürültü ve titre-flimden rahats›z olmaks›z›nkonforlu bir ortamda çal›fla-bilir.

DRT’nin Kazand›rd›klar›DRT’nin kullan›m› ile bafl-lang›ç e¤itimleri için uçakkald›rma zorunlulu¤u orta-dan kalkm›fl ve ekonomikaç›dan önemli bir kazan›melde edilmifltir. DRT’de ya-p›lacak e¤itimlerin, uçak-tan atlayarak yap›lacake¤itimlere k›yasla, yaklafl›k

ANAL‹Z

44


©M

SI

Dergisi

45


yüzde 90’a yak›n bir iflletimmaliyeti tasarrufu sa¤laya-ca¤› hesaplanm›flt›r. Dün-yada mevcut en büyük ör-neklerden birisi olan DRT,bu kadar yüksek h›zlardauçufl yap›labilmesini ola-nakl› k›lmas›na ra¤men,insanlar›n güvenli¤i içingerekli emniyet unsurlar›n›da bünyesinde bar›nd›r-maktad›r. ‹flletim zaman›-n›n büyük bir k›sm›nda,mevcut gücünün yar›s›n-dan daha az enerji harca-yan DRT, dünyadaki ben-zerleri ile verimlilik aç›s›n-dan da rekabet etmektedir.Tüneldeki hava h›z›, fanmotorlar›n›n h›z›n›n fre-kans çeviriciler yoluylakontrol edilmesi sayesindeayarlanabilmektedir. Kon-trol odas›nda bulunacak bir

operatör, uçufl yapacak in-san say›s› ve a¤›rl›¤›na gö-re, hava h›z›n› tek bir ku-manda kolu ile de¤ifltire-

bilmektedir. Paraflütçüle-rin tüneldeki uçufllar› ka-meralar yoluyla kay›t alt›naal›nmakta ve istenildi¤inde

hatalar›n ö¤rencilere gös-terilebilmesi için yenidenseyredilebilmesi de sa¤-lanmaktad›r.

� Uçufl alan›ndaki hava h›z›n›n her yerde eflitli¤i,

� Uçufl alan› büyüklü¤ü ve � Uçanlar›n uçufl esnas›nda d›fl ortam›

bile görmelerini sa¤layan saydam ve ferah ortam konular›nda en iyilerden biri oldu¤umuzu söyleyebilirim.

Bu konuda tek bir de¤erlendirme krite-ri olmay›fl› ve bir bütün olarak de¤erlen-dirme yap›lmas› gere¤inden ötürü 1 nu-maray›z diyemesek de dünyada mevcut20’den fazla dikey rüzgâr tüneli içerisin-de ilk 3’e girebilecek durumday›z. Sade-ce uçufl alan› çap› büyüdü¤ü için daha iyiolanlar olabilir. Ancak bizim uçufl alan›büyüklü¤ümüz müflteri taraf›ndan be-lirlendi¤i ve fazlas›yla yeterli görüldü-¤ünden, bu konu bizim için bir sorunteflkil etmiyor. ‹stenirse daha büyükleri-ni de yapabilecek durumday›z.

Ümit BAYRAKTAR: Türk Silahl›

Kuvvetleri’ne yap›lan ilk teslimat› baflka

teslimatlar da izleyecek mi? STM’nin bu

konudaki beklentisi nedir?

Recep BARUT: Türk Silahl› Kuvvetle-ri’ne, DRT’nin devam› olabilecek baflkae¤itim tesislerini de öneri olarak sun-duk. Bunlar;� Paraflüt açma esnas›nda maruz

kal›nan yüklere al›flt›rma simülatörü,� Atlay›fl esnas›nda yaflanabilecek

bilinç kayb› durumuna yönelik Paraflütçü Görev E¤itim Simülatörü,

� Helikopterlerin suya mecburi iniflleriveya düflmeleri sonucu oluflacak panik esnas›nda kurtulma e¤itimi verilecek olan Helikopter Denize ‹nifl Simülatörü ve

� Yüksek irtifalarda oluflan bas›nç azalmas›n›n bilinç kayb›n› engellemek için kullan›labilecek Yüksek ‹rtifa Bas›nç Çemberidir.

Özellikle son madde kullan›c›n›n ilgisinifazlas›yla çekti. De¤erlendirmenin so-nuçlanmas› ve gereken kayna¤›n yara-t›lmas› durumunda talep olaca¤›n› dü-flünüyoruz.

Ümit BAYRAKTAR: Teslimattan bugüne

kadar geçen yaklafl›k 8 ayl›k süre

zarf›nda kullan›c›dan gelen yorumlar

hakk›nda bilgi verir misiniz?

Recep BARUT: Kullan›c›, bu y›l yap›la-cak e¤itimlerin tamam›n› planlam›fldurumda. Tünel yüksek yo¤unluktakullan›l›yor. Bunun sebebi ise faydas›-n› fazlas›yla görmüfl olmalar›. 1 hafta-l›k tünel e¤itimi alm›fl olan paraflütçügrubu, 1 y›l atlay›fl e¤itimi alan serbestdüflüfl personelinin geldi¤i seviyeyegelebiliyor. Bu hem zaman hem deekonomik aç›dan önemli bir kazan›manlam›na geliyor. Uçaktan atlay›fla na-zaran yaklafl›k yüzde 90 oran›nda birekonomik tasarruf sa¤lan›yor ki bu,sadece e¤itimin kalitesine de¤il, ayn›zamanda ülke ekonomisine de yap›lanbir katk› anlam›na geliyor.

Tünelin benzerlerine oranla hava h›z›kalitesinin çok iyi olmas› ve birlikte in-fla edilmifl oldu¤u e¤itim binas›ndakigürültü seviyesinin benzerlerine oran-la çok düflük olmas›n›n da kullan›c›daayr›ca bir memnuniyet yaratt›¤›n› söy-leyebilirim.

Ümit BAYRAKTAR: Son birkaç y›ld›r

kat›ld›¤›m›z bütün uluslararas› fuarlarda

STM stand›n›n de¤iflmezi olarak

karfl›m›za ç›kan DRT’nin ihracat›na

iliflkin son durum nedir?

Recep BARUT: Dost ülkeler projeyleçok yak›ndan ilgileniyor. Özellikle Ür-dün, Malezya ve Suudi Arabistan ilegörüflmelerimiz sürüyor. Ancak, takdiredersiniz ki, savunma sanayisi alan›n-da sözleflme müzakereleri hep uzunsürüyor. Bu yüzden sözleflme aflama-s›na gelmemiz biraz daha sürecek gibigörünüyor.

Ümit BAYRAKTAR: STM rüzgâr tünelleri

ile ilgili baflka çal›flmalar da yapmay›

planl›yor mu?

Recep BARUT: Özellikle havac›l›k ala-n›nda hem ses alt› hem de ses üstü testamaçl› rüzgâr tünellerine ihtiyac›m›z ol-du¤unu, hatta bu ihtiyac› karfl›layabil-mek için sürekli yurt d›fl›ndaki tesisleregitmek zorunda kald›¤›m›z› biliyoruz. Bunedenle, talep olmas› durumunda ülke-mizin ihtiyac› olan test amaçl› rüzgâr tü-nellerini de yapabilecek durumday›z.

©ST

M

Bugün Türk Hava Kuv-vetleri’nin ana vurucugücünü oluflturan

F-16’lar›n Peace Onyx Proje-si kapsam›nda seçilmesi, TEI’nin de milad› olmufltu.Bu uçaklarda kullan›lacakolan F110-GE-100/129 mo-torlar›n›n montaj›, testi vebaz› parçalar›n üretimi için1985’te kurulan TEI, k›sa za-manda kat etti¤i yolla sadeceF-16’lar›n motorlar›yla yetin-meyece¤ini de göstermifl ol-du. Zaman içerisinde üretimteknolojilerinde çok üst nok-talara t›rmanan ancak tasa-r›m teknolojilerine sahip ol-man›n öneminin de fark›ndaolan TEI, bu yöndeki çal›flma-lar›na h›z verdi.Bu at›l›m neticesinde TEIbünyesinde bafllat›lan birta-k›m tasar›m çal›flmalar› de-vam ederken bu geliflmeler-le efl zamanl› olarak ülke-mizde ve dünyada insans›zhava arac› (‹HA)’lara olan ih-tiyaç ve dolay›s›yla ilgi de gi-derek artmaya bafllad›. Buart›fl da Türkiye’deki havac›-l›k firmalar›nda yürütülen‹HA çal›flmalar›na h›z kazan-d›rd›¤› ölçüde TEI’deki motortasar›m çal›flmalar›n› da iv-melendirdi. Ard›ndan da TEI,Türk Havac›l›k ve Uzay Sana-yii A.fi. (TUSAfi) ile ifl birli¤iyaparak, hem büyük bir h›zlageliflen bu pazarda gelecekteönemli bir konumda yer ala-bilmek hem de firman›n ta-sar›m alan›nda kaydetti¤i ge-liflmeleri ve teknolojik ilerle-mesini gösterebilmek ama-c›yla tamamen kendi tasar›-m› olacak bir motoru gelifl-tirmeye bafllad›.

Yerli Tasar›m MotorSavunma teknolojileri konu-sunda d›fla ba¤›ml›l›¤› azalt-mak, eldeki teknolojileri et-kin kullanmak ve yeni tekno-lojiler gelifltirmek amac›ylaTEI çal›flanlar›, iki aflamadatamamlanan projenin ilk

aflamas›na, 2004 y›l›nda, 25lb itki sa¤layan TEI-TJ-1Xturbojet motorunun geliflti-rilmesi için at›lan ad›mlarlabafllad›. 2005 y›l›nda ise TEI-TJ-1X’in ilk motor ve perfor-mans testleri yap›ld› ve ar-d›ndan da projenin ikinciaflamas›na; yani TEI-TJ-1X’inçekirdek motor olarak kulla-n›laca¤› TEI-TP-1X turbopropmotorunun gelifltirme çal›fl-malar›na geçildi. Motorun birplatformda test edilmesi dü-flüncesiyle, TUSAfi’›n gelifl-tirdi¤i özgün tasar›m insan-

s›z Turna hedef uça¤› seçildi.TEI-TJ-1X turbojet motoru-na, güç türbini, diflli kutusuve pervane eklenmesi sure-tiyle, yaklafl›k 90 lb pervaneitkisi üreten TEI-TP-1X tur-boprop motor gelifltirilerektestlerden geçirildi ve uçufltestleri için TEI ve TUSAfiekiplerinin ortak çal›flmas›ile Turna hedef uça¤›nauyarland›.Motorun tasar›m, üretim vetestlerinin ard›ndan, 2007 y›-l›n›n Eylül ay›nda TUSAfi ileimzalanan protokol kapsa-

m›nda motorun yer testleribaflar›yla tamamlad› ve ar-d›ndan gerekli gelifltirme veiyilefltirmeler yap›ld›. Bu ça-l›flmalar›n da tamamlanma-s›yla birlikte TUSAfi tesisle-rinde 4 Nisan 2008’de yap›lanve baflar›l› geçen ilk test uçu-flu, ülkemizde ilk defa, tasa-r›m ve üretiminin tamam› birTürk flirketi taraf›ndan yap›-lan bir hava arac›n›n, yine birTürk flirketinin gelifltirdi¤imotorla uçmas› dolay›s›ylahavac›l›k tarihimizdeki yeriniald›.

ANAL‹Z

46


TEI Teknolojiyi GöklereSon y›llarda havac›l›k ve savunma sanayimizde çok ciddi

geliflmeler yaflansa da özgün ürün gelifltirme konusunda

henüz istenen seviyeye ulafl›ld›¤› söylenemez. Ancak kesin

olarak söyleyebilece¤imiz bir fley var ki o da TUSAfi Motor

Sanayii A.fi. (TEI) taraf›ndan gelifltirilen ve gerek tasar›m›

gerekse de üretimiyle yüzde 100 “Türk mal›” olan TEI-TP-1X

turboprop motorunun, sektörün “özgün ürün” özlemini bir

nebze de olsa dindirmifl oldu¤udur. TEI-TP-1X turboprop

motorunun, 25 Haziran’daki 8’inci Teknoloji Ödülleri ve

Kongresi kapsam›nda “Yenilik ve Teknoloji” ödülünü

almas› ise bu baflar›n›n göstergesi oldu.Emre TEK / [email protected]

TEI Turboprop Motorunun Turna üzerinde f›rlatma tertibat›ndaki konuflland›r›lmas›

Tüm

Foto

¤raf

lar:

©T

EI

F›rlatma ve uçufl faz›n›n so-runsuz ve baflar›l› bir flekildegerçekleflti¤i ikinci uçufl tes-ti ise 25 Temmuz 2008’de ya-p›ld›. ‹kinci uçufl testindensonra çeflitli yap›sal iyilefltir-me ve motor verimini artt›r-ma faaliyetlerine baflland›.Yap›sal iyilefltirme çal›flma-lar› tamamlanan ancak mo-tor verimini artt›rma çal›fl-malar› devam eden TEI-TP-1X turboprop motorunun, ye-ni tasarlanan ve iyilefltirilenbileflenlerinin denenmesiamac›yla bu sene içerisindeyeni uçufl testleri yap›lmas›planlan›yor.

Türk Motor Sanayisi GelifliyorTurboprop Motor Projesiçerçevesinde çok önemli ka-zan›mlar elde eden TEI, milliimkânlarla özgün bir gaz tür-bin motorunun tasar›m›, ae-rodinamik, mukavemet, ter-mal ve yorulma analizleri,imalat›, parça baz›nda öl-çümleri, montaj›, perfor-mans testleri ve uçufl testle-rini baflar›yla gerçeklefltirdi.Uçufl testlerinin yerde simü-lasyonunu gerçeklefltirmekiçin kurulan test düzeneklerisayesinde, yer testleri s›ra-s›nda uçufla yönelik verilerelde edilerek motor üzerindeiyilefltirmeler yap›ld›. Bu ça-

l›flmalar sonucunda motorungüvenilirli¤i artt›r›ld›. Ayn›zamanda motora ait montajve söküm ifl planlar›, parçakatalo¤u, motor ve parça fle-malar› ve çizimleri, FMECAanalizi gibi teknik doküman-tasyon çal›flmalar› da ta-mamland›.Konsept aflamas›ndan itiba-ren tasar›m›n yap›l›p sonra-s›nda üretimi gerçeklefltire-rek bir ürün ortaya ç›karma-y› ve bu ürünün tüm testleri-nin yap›lmas›n› kapsayan busüreç boyunca, 17 adedi tur-bojet ve 6 adedi turboprop ol-mak üzere toplam 23 adetmotor üretildi. Motor tasar›-m› ve üretimi konusunda bunoktaya erifltikten sonra ar-t›k sürekli ilerisini hedefle-yen TEI, bundan sonraki sü-reçte baflta Turna hedef uça-¤› olmak üzere, kullan›m ala-n› gün geçtikçe artan di¤erinsans›z hava platformlar›n-da kullan›lacak çeflitli mo-torlar gelifltirmeyi hedefliyor.Hatta türbinli motor teknolo-jileri ile ilgili edindi¤i bu ka-

zan›mlar› hâlihaz›rda sahipoldu¤u çok çeflitli ve yükseküretim teknolojileri ile bir-lefltirerek daha büyük uçakmotoru projelerini hayatageçirmek TEI’nin vizyonununbir parças›d›r. Bu da ülke-mizde kal›c› bir uçak motorusanayisi oluflmas› hedefinedo¤ru önemli bir ad›m at›ld›-¤› anlam›na geliyor.Uzun zaman alan son dereceözverili çal›flmalar sonucuortaya ç›kan ve ülkemiz içinbir dönüm noktas› olan TEI-TP-1X, 25 Haziran’da Saban-c› Center’da düzenlenen8’inci Teknoloji Ödülleri veKongresi’nin de y›ld›zlar›n-dan biri oldu. TEI-TP-1X Pro-jesi’yle güçlü rakipleri ara-s›ndan s›yr›larak Büyük /Ba¤l› Firma Kategorisi’ndeödül almaya hak kazananTEI, tasar›m teknolojileri aç›-s›ndan geldi¤i noktay› bu an-laml› ödülle süslemifl oldu.Ama TEI’nin as›l ödülü flüp-hesiz, bu projeyle birlikte ka-zand›¤› bilgi birikimi ve tec-rübe olacakt›r.

47


Ç›kar›yor

Turboprop Motor Nedir? ‹lk örne¤i 1930’lu y›llar›n sonlar›nda Macar makine mühendisiGyörgy Jendrassik taraf›ndan Jendrassik Cs-1 ad› alt›nda gelifltirilen ve üretilen turboprop motorlar, bünyelerinde yer alangaz türbini sayesinde güç üretirler. Motorun arka k›sm›nda, motorun yaratt›¤› itkinin büyük bölümünü bir pervaneyi döndürmekiçin kullanan fazladan bir türbin vard›r. Çal›flma prensibi turbojetmotorlarla benzerlik gösteren turboprop motorlar, yanm›fl gazlar›negzozdan h›zla at›lmas› ile elde edilen tepki gücünü kullanmak yerine, bu gazlar›, yanma odas›n›n ard›nda (motorun arka k›sm›nda)yer alan türbinleri döndürmek için kullan›r. Bu türbinler enerjininbüyük bir k›sm›n› emerek bu enerjiyi ba¤l› olduklar› milidöndürmede kullan›rlar. Türbinden bir mil ile ön k›s›mda yer alandiflli kutusuna aktar›lan yüksek devirli dönüfl hareketi, difllikutusundaki diflliler yard›m›yla daha düflük devirlere indirilir vemotorun önünde bulunan pervanenin pallerini döndürür.Turboprop motorlar, ses alt› h›zlarda turbofan ve turbojet motorlaragöre çok daha verimlidir. Di¤er türbin motorlar›na göre daha az yak›t tüketen bu motorlar, yine turbofan ve turbojet motorlara oranla çok daha sessizdirler. Ayn› güce sahip pistonlu motorlaragöre daha küçük ve hafif olan turboprop motorlar›n dezavantajlar›ise h›zlar›n›n saatte yaklafl›k 800 km ile s›n›rl› olmas›, motorunçal›flmas› s›ras›nda pervane nedeniyle titreflimin fazla olmas› ve diflli kutusu ile pervanedeki pallerin aç›s›n› ayarlayan mekanizman›n fazladan a¤›rl›k getirmesidir.

TURBOPROP MOTOR PERFORMANS PARAMETRELER‹Azami Gaz Türbin Devri: 120.000 dev/dk

Azami Düflük Bas›nç Türbin devri: 42.000 dev/dk

Azami Pervane Devri: 7000 dev/dk

Diflli kutusu azaltma oran›: 6:1

Azami Pervane ‹tkisi: 400 N

Özgül Yak›t Tüketimi: 48 gr/h/N

Yak›t tüketimi (azami itkide): 0,300 kg/dk

Kompresör Hava S›k›flt›rma Oran›: 3,16

TEI Turboprop Motorunun Turnaüzerinde ilk uçuflu

PARIS AIR SHOW2009 ÖZEL

48

Bundan 30 y›l önce Pa-ris Air Show’u ilk kezziyaret etti¤imde, bü-

yüklü¤ü ve binlerce kat›l›m-c›s› beni o kadar etkilemifltiki o günden itibaren havac›l›kve silah sistemlerinin gelifli-mini takip etmek bende birtutku halini ald›.Le Bourget 80’li y›llarda ola-¤anüstü bir görüntü içindey-di. Havac›l›k ruhunu hissede-biliyordunuz.Zaman›n en geliflmifl ve enyeni teknolojilerle donat›lm›flhava araçlar› pistte s›ralan-m›fl sergileniyorlard›. Arala-

r›nda F-14, F-15, F-16, Tor-nado, Mirage 5, F-4, MiG-29,Mirage 2000’in de bulundu¤uonlarca uçak birbirleriyle ya-r›fl›yor, pilotlar yetenekleri-nin s›n›rlar›nda gösteri uçufl-lar› yap›yorlard›. Bize de çim-lerin üzerinde uzan›p keyifleseyretmek kal›yordu.80 y›llar›n›n bafl›nda 2. ve 3.nesil uçaklardan 4. nesiluçaklara geçifl zaman›yd›.Geliflen teknolojiye paralelolarak elektronik kontrol sis-temleri ile donat›lm›fl uçak-lar daha eski nesil F-104, F-4, F-5 ve MiG-21 gibi uçak-

lar›n› yenilemek isteyen dün-yan›n belli bafll› hava kuvvet-lerine tan›t›lmaktayd›.Hat›rlayal›m… So¤uk Savafly›llar›nda Avrupa, Sovyet Or-dusu’nun say›sal üstünlü¤ü-nün tehdidi alt›ndayd›. Butehdide karfl›l›k vermeye ça-l›flan Bat›’n›n teknolojik s›ç-ramalar yapan sanayisi dahageliflmifl sistemler üzerindeçal›fl›yordu.Hemen hemen tüm sanayi-leflmifl ülkelerin güçlü ve ilgiçekici ürünler ortaya ç›karansavunma firmalar› vard›. Mil-yonlarca insan bu firmalardahayallerini gerçeklefltiriyor-

du. Firmalar teknoloji gelifl-tirme konusunda adeta bir-birleriyle yar›fl›yor, bilimadamlar›na s›n›r tan›mayandüfllerini gerçeklefltirme im-kânlar› sunuluyordu.Hiçbir fley ulusun savunmas›için çok de¤ildi.Sak›n yanl›fl bir düflünceyekap›lmay›n. Askeri harcama-lar bugün yap›lanlardan dahafazla de¤ildi. Çünkü yüzlercefirma aras›nda gerçek bir re-kabet vard›. Ve iyi bir siste-min çok fazla say›da üretili-


Bugün 100. y›l›n›

kutlad›¤›m›z bu

ola¤anüstü

havac›l›k fuar›

bizlere çok fley

ö¤retti. Fakat

yaklafl›k 350.000

ziyaretçinin

geldi¤i

ve 140.000

profesyonelin

kat›ld›¤› fuar,

geçmifle k›yasla

sönüktü.

Havac›l›k RuhuYok mu Oluyor?

Sami ATALAN / [email protected]

Tüm

Foto

¤raf

lar:

©M

SI

Der

gisi

49

yor ve sat›l›yor olmas› mali-yetleri afla¤›ya çekiyordu.Daha da önemlisi üretilenmalzemeler mutlak kulla-n›fll›yd›.

Fuar Sönük GeçtiHava gösterilerine kat›lanRafale, Eurofighter Typhoon,F-18 ve son demlerini yafla-yan F-16’n›n risksiz gösteri-lerinden sonra, A380’in uçu-flu muhteflemdi. Havac›l›k ta-rihinin sayfalar›ndan f›rlayan10’a yak›n uça¤›n gösterisiise tarih tutkunu bizler içinçok daha anlamdayd›. Belkide bu nedenle bugün ParisAir Show’a baflka bir gözlebak›yoruz. Uçaklar›n bir na-k›fl gibi ifllendi¤i ve uçman›nmacera oldu¤u günlere biz-leri geri götürdükleri için...Havac›l›k ve savunma sektö-ründeki firmalar›n 1980’li y›l-lar›n ortalar›ndan itibaren gi-derek artan birleflme heves-leri, birçok küçük ve etkili fir-man›n büyükler taraf›ndanyutularak yok olmalar›yla so-nuçland›. Bunun sonucu ola-rak da tekelleflen dev firmala-r›n, sadece para kazanmayaodakl› beklenti ve hayalleri,kiflisel hayallerden yola ç›ka-rak uçmay› beceren insano¤-luna büyük zarar vermektedir.Bugün binlerce araflt›rmac›körlefltirilmifl veya iflten ç›-kart›lm›flt›r. Havac›l›k ve sa-vunma sanayileri keflif anla-m›nda en durgun döneminiyaflamaktad›r. Büyük firma-lar, üretip kar edeceklerine,araflt›rma yaparak kar etme-

ye çal›flmakta; finans mü-dürlerinin elinde üretimingetirdi¤i mali risklerdenuzak ve tekelleflmenin rahat-l›¤› içinde yüzmektedirler.Sadece finansal getirisi ola-ca¤› öngörülen araflt›rmaprojeleri desteklenmekte,havac›l›¤›n özünü oluflturanbiraz da uçuk fikirler tozluraflara kald›r›lmaktad›r.Havac›l›k ve savunma sek-törlerini de sarsan ekonomikkrizin, finans müdürlerini bi-raz daha geri plana çekmesi-ni ve yenilikçi düflünceleresahip proje müdürlerineflans vermesini diliyoruz.Baflta JSF, A400M ve A380olmak üzere tüm havac›l›kprojelerinde gecikmeler ya-

fland›¤› hepimizin malumu.Havac›l›¤›n ne kadar sab›rgerektirdi¤ini sanayi yenidenkeflfediyor.

Heyet Seviyesi Yüksek, Kat›l›m Azd›Paris Air Show’da bu senebüyük yenilikler yoktu. Türkfirmalar›ndan sadece TürkHavac›l›k ve Uzay Sanayii A.fi.(TUSAfi) ve TUSAfi Motor Sa-nayii A.fi. (TEI) fuardaki yerle-rini alm›fl, gelecekte yeni iflbirliklerine dönüflmesi muh-temel ikili görüflmelere odak-lanm›fllard›. Sa¤l›k Bakanl›-¤›’n›n Hava Ambulans projesikapsam›nda projeyi yürütenKoço¤lu Havac›l›k, hava am-bulans› olarak kullan›lacak 5

adet EC 135 ve 5 adet AW109’u filosuna katmak için ni-hai imzalar› fuarda att›. Ayr›cabir stand açmasa da, KaleHavac›l›k’›n Pratt & Whitneyile imzalad›¤› yeni bir ortakl›-¤a yönelik anlaflma da ülke-miz ad›na fuar›n önemli gelifl-melerindendi. Türk Hava Yol-lar›’n›n yeni uçak al›mlar›n› daunutmayal›m.Türkiye’den kat›l›m bu y›l azolsa da delegasyonlar›m›zetkiliydi. Hava Kuvvetleri Ko-mutan› Org. Aydo¤an Baba-o¤lu, fuar› ilk gün ziyaret etti.Savunma Sanayii Müsteflarl›-¤›’ndan Murad Bayar ve yar-d›mc›s› Faruk Özlü tüm et-kinlik boyunca temaslar›n›sürdürdüler.


PARIS AIR SHOW2009 ÖZEL

50

Neredeyse Yenilik YoktuÖzellikle EADS ve Dassa-ult’nun gövde gösterilerineal›fl›k oldu¤umuz Paris AirShow’da, Finmeccanica daad›ndan söz ettirdi. Stan-d›nda yok yoktu diyebilece-¤imiz ‹talyan savunma devi-nin 2008 y›l›nda 17,1 milyaravro ciroya ulaflmas›, yük-seliflinin simgesi oldu. Burakam›n yüzde 37’sinin sa-vunma elektroni¤i alan›ndaolmas› ilk baflta biraz flafl›r-t›c› gelse de, Ekim 2008’de

DRS Technologies firmas›n›bünyesine katmas›, Fin-meccanica’y› ABD’nin enönemli tedarikçilerinden bi-ri haline getirmiflti. ‹talyanfirmas›n›n cirosunun yüzde37’sini ise havac›l›k ve uzayalanlar›na yönelik faaliyet-leri oluflturuyor.Çok say›da insans›z havaarac› (‹HA)’n›n sergilendi¤ifuarda, bu alanda da büyükbir yenilik yoktu. AncakEADS, Safran Grup ve Elbitgibi üreticilerin daha çokuzun menzilli araçlar›n› ön

plana ç›kard›¤› fuarda bizuzmanlar› hayrete düflürengeliflmeler de yok de¤ildi.Özellikle ‹HA sistemlerin-den çok daha düflük mali-yetli olan ve kamera veFLIR sistemlerinin yan› s›-ra silah sistemleri de en-tegre edilen hafif uçaklar,sanki yeni bir buluflmufl gi-bi sergilendi.Tekelleflmifl uluslararas›firmalar›n milyarlarca do-lar bütçe kullanarak gelifl-tirdikleri ‹HA’lar›n maliyet-leri, her ne kadar çok gös-

terilse de, ihtiyac›n az ol-mas›ndan dolay› tavan yap-m›fl durumda. Kullan›c›n›nbeklentilerini hiçbir zamantam olarak karfl›layamayanbu araçlarla ilgili dikkatçekici bir di¤er ayr›nt› daistihbarat toplamada karfl›-m›za ç›k›yor. Özellikle Af-ganistan ve Irak operas-yonlar›nda kullan›lan veçok yüksek irtifalarda sey-retmeyen ‹HA’larda çeflitlikalibrelerde mühimmatlartaraf›ndan aç›lan yaralargörülse de, insan faktörüdevreden ç›kt›¤›nda,‹HA’lar atefl edildi¤ini veatefl edeni tespit edeme-mektedir. Fakat uzun men-zilli yüksek irtifada seyirkabiliyetli ‹HA’lar› bu de-¤erlendirmenin d›fl›ndatutmak gerekiyor. Çünkügerçek anlamda büyük birihtiyaç olan bu araçlar, uy-du kullan›lmaks›z›n uzunsüre operasyon bölgesindekalabilme yetenekleri sa-yesinde, kullan›c›s›na bü-yük bir manevra kabiliyetikazand›rmaktad›r.Laf› fazla uzatmayal›m…Ses h›z›n› geçecek bir yolcuuça¤› yapacak tutkulu kim-se kalmad› m› bu sektör-de? Concord’u düflleyip da¤gibi sorunlar› afl›p uçuran-lar›n havac›l›k ruhlar›flad olsun…


51


P aris Air Show’a 5’inci kez kat›lan TEI, fuarda ürün

yelpazesinde yer alan çözümleri sergiledi. Uçak

motorlar› parça üretiminde mükemmeliyet merkezi

olarak nitelendirilen TEI’nin stand›; yerli ve yabanc›

heyetler, üst düzey yetkililer ve ifladamlar› taraf›ndan

ziyaret edildi. Firma yetkilileri fuar boyunca GE, ITP, MTU,

Rolls-Royce, RUAG, Snecma ve Techspace Aero gibi

dünyan›n önde gelen flirketlerinin üst düzey temsilcileri

ile görüflmelerde bulundu. TEI mühendisleri taraf›ndan

en son teknolojiler kullan›larak gelifltirilen ve yurt

d›fl›ndaki bir etkinlikte ilk kez sergilenen TEI-TP-1X

turboprop motoru, fuar s›ras›nda ziyaretçilerden büyük

ilgi gördü. TEI, di¤er faaliyet alanlar› olan motor montaj

ve revizyon, müflteri destek hizmetleri ve özellikle son

y›llarda a¤›rl›k verdi¤i Ar-Ge çal›flmalar› ile de fuar›n en

çok ziyaret edilen stantlar›ndan biri olmay› baflard›.

TEI-TP-1X’in Yurt D›fl› Ç›karmas›

Türkiye’nin havac›l›k ve uzay merkezi Türk Havac›l›k veUzay Sanayii A.fi. (TUSAfi), bu y›l 100’üncü yafl›n›

kutlayan ve 48’inci kez kap›lar›n› açan Paris Air Show’dakiyerini alarak, uluslararas› arenada ay y›ld›zl› bayra¤›m›z› dalgaland›rd›. Fuarda TUSAfi, tamamen yerli imkânlar kullan›larak Türk mühendisleri taraf›ndan gelifltirilen Türk ‹nsans›z Hava Arac› (T‹HA) ve Bafllang›ç ve TemelE¤itim Uça¤› (Hürkufl)’un tan›t›m›n› gerçeklefltirdi. Stand›ndaF-16, C-130, T-38 ve S-70 gibi de¤iflik platformlar üzerindeuygulad›¤› modernizasyon projelerini öne ç›karan firma, JSF ve A400M gibi ifltirak etti¤i uluslararas› projeleri ve di¤er sivil amaçl› üretimleri de tan›tt›. TUSAfi fuarda ayr›ca,uluslararas› pazarlama ve sat›fl haklar›na sahip oldu¤uT129 ATAK taarruz ve taktik keflif helikopterinin maketini desergiledi. TUSAfi stand›, aralar›nda Hava KuvvetleriKomutan› Org. Aydo¤an Babao¤lu ve Savunma SanayiiMüsteflar› Murad Bayar’›n da yer ald›¤› üst düzey konuklartaraf›ndan ziyaret edildi. Ürün yelpazesinin çeflitlili¤i ilekat›l›mc› firmalar aras›nda fark yaratan TUSAfi, gelifltirmeaflamas›nda olan çok say›da projeye yönelik yeni ifl birliklerinin temellerini de att›. Fuara iliflkin genel birde¤erlendirme yapan TUSAfi Genel Müdürü MuharremDörtkafll›, ülkemiz havac›l›k sanayisinin tan›t›m› ve gelece¤eyönelik yeni proje gelifltirme faaliyetlerinin kesintisizsürdürülmesi amac›yla Paris Air Show gibi uluslararas›organizasyonlarda yer alman›n önemini vurgulad›. Paris’tebulunduklar› süre içerisinde uluslararas› savunma vehavac›l›k endüstrisinin dev firmalar›n›n yöneticileriyle çoksay›da görüflme yapt›klar›n› ifade eden Dörtkafll›, önümüzdeki y›l ‹ngiltere’de düzenlenecek olan FarnboroughAir Show’da; özgün ürünleri, modernizasyon projelerindekietkin çözümleri ve güçlü uluslararas› iliflkileri ile daha üstünperformans sergilemeyi hedeflediklerini söyledi.

TUSAfi Bayra¤›m›z›Gururla Dalgaland›rd›

Kale Havac›l›k, Pratt & Whitney ile Ortak Olacak

IDEF 2009’da Lockheed Martin ile JSF Program› kapsam›nda bir anlaflma imzalayarak F-35 fiimflek II savafl uça¤›n›n ön gövde ve kanat

parçalar›n›n tedarikçisi olmaya hak kazanan Kale Havac›l›k, stand açmasada att›¤› imzayla dünyan›n en büyük havac›l›k fuarlar›ndan biri olan ParisAir Show’da isminden söz ettirdi. Kale Havac›l›k ve Pratt & Whitney, fuars›ras›nda imzalad›klar› mutabakat muht›ras› ile ‹stanbul merkezli olarak faaliyet gösterecek ortak bir flirket kurma yönünde niyetlerini beyan etti. Al›nan bilgilere göre, yüzde 51’i Kale Havac›l›k, yüzde 49’u ise Pratt & Whitney’e ait olmas› öngörülen flirket, uçak motor parçalar› üretecek. Öncelikli olarak F-35 fiimflek II uçaklar›nda kullan›lmak üzeregelifltirilen F135 motoruna ait parçalar›n üretiminde görev almas› planlanan flirket, ilerleyen süreçte Pratt & Whitney’in ürün yelpazesindeyer alan di¤er motorlar içinde parça üretebilecek.

©T

EI

©T

EI

©K

ale Hav

ac›l›k

©T

USA

S

Baflbakan Recep TayyipErdo¤an, Genelkur-may Baflkan› Orgene-

ral ‹lker Baflbu¤ ve Milli Sa-vunma Bakan› M. Vecdi Gö-nül’ün kat›l›m› ile toplananSS‹K’de, de¤erlendirme ça-l›flmalar› tamamlanan proje-lerde yüklenici firmalarlasözleflme imzalamak için Sa-vunma Sanayii Müsteflarl›¤›(SSM) yetkili k›l›nd›. Bu çer-çevede;1. “F-16 Modernizasyonu

Projesi”nde Türk Havac›l›k ve Uzay SanayiiA.fi. (TUSAfi)’›n ana yüklenicili¤inde 1’inci Hava ‹kmal ve Bak›m Merkezi Komutanl›¤›’n›nimkan ve kabiliyetleri dekullan›larak F-16 uçaklar›n›n modernizasyonu içinsözleflme görüflmelerinebafllanmas›na,

2. Mi-17 helikopterleri ileyedek parçalar›n›n deposeviyesi bak›mlar›n›n yap›lmas›na yönelik olarak “Mi-17 Helikopterleri Depo Seviyesi Bak›m Projesi”kapsam›nda Rusya’n›nOboronprom United Industrial Corp. firmas›ile sözleflme görüflmelerine bafllanmas›na,

3. Deniz Kuvvetleri Komutanl›¤› f›rkateynleriiçin 3 boyutlu arama radar› ihtiyac›n› karfl›lamak üzere, ASELSAN A.fi. ile tedarikve entegrasyon için sözleflme görüflmelerinebafllanmas›na,

4. Hava Kuvvetleri Komutanl›¤›’n›n F-16 simülatörü ihtiyac›n› karfl›lamak üzere, HAVELSAN A.fi. ile tam görev simülatörü tedariki için sözleflmegörüflmelerine bafllanmas›na,

5. “Kunda¤› Motorlu (K/M)Namlulu Alçak ‹rtifa Hava Savunma Silah Sistemi Projesi” ile

“35 mm Oerlikon Atefl‹dare Cihaz› (A‹C) Modernizasyonu ve Tedariki Projesi” kapsam›nda ASELSAN A.fi.ile tasar›m ve gelifltirmedönemi sözleflme görüflmelerinebafllanmas›na,

6. “Havadan Tafl›nabilir 105 mm Hafif Çekili ObüsProjesi” kapsam›nda Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu(MKEK) ile tasar›m vegelifltirme dönemi içinsözleflme görüflmelerinebafllanmas›na,

7. Sahil Güvenlik Komutanl›¤›’n›n StabilizeMakineli Tüfek Platformu(STAMP) ihtiyac›n› karfl›lamak üzere, ASELSAN A.fi. ile sözleflme görüflmelerinebafllanmas›na,

8. “Tank Tafl›y›c› Araç veRömorku Projesi” kapsam›nda HEMA Endüstri A.fi. ile tank tafl›y›c› araç ve römorkutedariki için sözleflmegörüflmelerine bafllanmas›na karar verildi.

Öte yandan SS‹K, SSM tara-f›ndan yürütülen çeflitli pro-jeler kapsam›nda oluflan ihti-yaçlar›n giderilmesi maksa-d›yla muhtelif sözleflme de-¤ifliklikleri yap›lmas› ve kay-nak tahsisi konular›ndamüsteflarl›¤› yetkilendirdi.Ayr›ca Türk Silahl› Kuvvetle-ri’nin geliflen ihtiyaçlar› çer-çevesinde “Araca MonteMulti-Spektral Sis Cihaz›Projesi”nin SSM’nin sorum-lulu¤unda bafllat›lmas›na dakarar verdi.

Yerli Firmalara Güven OyuIDEF 2009’a iliflkin yapm›floldu¤umuz de¤erlendirme-de, Türk Savunma Sanayi-si’nin ürün yelpazesinin ge-niflli¤ine vurgu yapm›fl veimkân verilmesi durumun-da yerli firmalar›n önümüz-

ÖZEL HABER

52


Hepimizin merakla bekledi¤i y›l›n ilk

Savunma Sanayii ‹cra Komitesi (SS‹K),

gündeminde yer alan konular› görüflmek

ve bunlarla ilgili karar almak amac› ile

1 Temmuz 2009 tarihinde topland›.

Büyük bir sürprizin yaflanmad›¤› SS‹K’de,

uzun zamand›r savunma sanayimizin

gündeminde olan baz› projelerin durumu

netlik kazan›rken, aralar›nda genel maksat

helikopteri ve hava savunma füze sistemi

tedarikini de sayabilece¤imiz

baz› projelerdeki nihai karar ileriki bir

tarihe ertelendi.Cenk ÖZGEN / [email protected]

SS‹K’denSürpriz

Ç›kmad›

©M

SI

Dergisi

deki süreçte çok daha büyükifllerin alt›na imza ataca¤›-n›n mesaj›n› vermifltik.SS‹K’de bizleri memnuneden belki de en önemli ge-liflme, karar vericilerin sa-vunma sanayimize duyduk-lar› güvenin teyit edilmesioldu. Öyle ki SS‹K, karmafl›kbir hava arac›n›n moderni-zasyonunun öngörüldü¤ü,“F-16 Modernizasyon Proje-si”nde TUSAfi’› ana yükleni-ci olarak görevlendirdi. Ayn›flekilde, tasar›m ve gelifltir-me gibi son derece riskli birsüreci de kapsayan “Hava-dan Tafl›nabilir 105 mm Ha-fif Çekili Obüs Projesi”ninMKEK taraf›ndan yürütüle-bilece¤i karar›n› verdi.Bu çerçevede, SS‹K kararla-r›ndaki bir di¤er dikkat çeki-ci husus ise, projelerde se-çilen ana yüklenicilerin ta-mam›na yak›n›n›n yerli fir-malar›m›z olmas›yd›. Bu du-rum, Türk Silahl› Kuvvetle-ri’nin ihtiyaçlar›n›n yurt için-den karfl›lanmas› hedefindeönemli bir aflama daha kay-dedildi¤i anlam›na geliyor.

SS‹K’nin Y›ld›z›ASELSANKuflkusuz, 2009 y›l›n›n ilkSS‹K toplant›s›n›n y›ld›z›ASELSAN oldu. Gelifltirdi¤iileri teknoloji ürünü özgünçözümler ile yurt içinde oldu-¤u kadar yurt d›fl›nda daad›ndan söz ettiren firmam›z,4 projede ana yüklenici ola-

rak seçilerek savunma sana-yimizin amiral gemisi oldu-¤unu bir kez daha gözlerönüne serdi.SS‹K kararlar›, bak›m ve ida-me sorunlar› nedeniyle uzunsüredir uçufltan çekilen Jan-darma Genel Komutanl›-¤›’n›n Mi-17 genel maksathelikopterleri içinse ayr› birönem tafl›yordu. “Mi-17 Heli-kopterleri Depo Seviyesi Ba-k›m Projesi” kapsam›nda 18adet Mi-17 helikopteri ile ye-dek parçalar›n›n depo sevi-yesi bak›mlar›n›n yap›lmas›-na yönelik olarak Rusya’n›nOboronprom United Industri-al Corp. firmas› ile sözleflmegörüflmelerine bafllan›lma-s›na yönelik karar, Mi-17’leriçin umut ›fl›¤› oldu.

Rekabet Devam EdiyorÖte yandan SS‹K’den, sektö-rün merakla bekledi¤i, “Al-çak ‹rtifa Hava Savunma Fü-ze Sistemi Projesi”, “Orta ‹r-tifa Hava Savunma Füze Sis-

temi Projesi” ve “GenelMaksat Helikopter TedarikProjesi”ne iliflkin nihai ka-rarlar ç›kmad›. Bu durum,söz konusu projelerde birsüre daha rekabetin devamedece¤i anlam›na geliyor.Ancak Savunma SanayiiMüsteflar› Murad Bayar’›n,“Genel Maksat HelikopterTedarik Projesi”ndeki kara-

r›n bu y›l içerisin-de al›nmas›n›n

planland›¤›na

iliflkin yak›n dönemde yap-m›fl oldu¤u aç›klama, buprojenin çok da uzak olma-yan bir gelecekte sonuçlan-d›r›labilece¤ini iflaret ediyor.Hat›rlanaca¤› üzere, TU-SAfi’›n ana yüklenicili¤indeuzun vadeli ifl birli¤ine da-yal› bir üretim modeliniesas alan “Genel MaksatHelikopter Tedarik Proje-si”nde, AgustaWestland ileSikorsky firmalar› yar›fl›yor.‹halede AgustaWestland,üretiminde savunma sana-yimizin yüksek paylarla iflti-rak etmesinin öngörüldü¤üTUHP 149’u, Sikorsky ise S-70 Black Hawk ailesinin enson versiyonunu öneriyor.

53


Kunda¤› MotorluHava SavunmaTopu (KMHST) Silah SistemiArac› (SSA)

©A

SE

LSA

N

©H

ava K

uvvetleri K

om

utan

l›¤›

Konular›nda özellefl-mifl ve yüksek itibarsahibi yay›nlarda çe-

flitli s›kl›klarla genel du-rum de¤erlendirmesi ya-pan makaleler yay›nlan›r.Araflt›rma ve Gelifltirme(Ar-Ge) konusunda da R&DManagement (Ar-Ge Yöne-timi) dergisinde 2008 y›l›n-da yay›nlanan “New direc-tions in R&D: current andprospective challenges”(Ar-Ge’de yeni yönelimler:mevcut ve beklenen sorun-lar) bafll›kl› makale de gün-cel bir durum de¤erlendir-mesi olarak öne ç›kt› [1].Makalede mevcut durumile ilgili flu noktalar›n alt›çiziliyordu:

1Araflt›rma ve yenilik (innovation) zaman

geçtikçe da¤›t›k (distributed) ve aç›k kaynakl› bir hal al›yor.

2Firmalar›n Ar-Ge çal›flmalar›n› d›fl

kaynaktan (ülke içi ya daülke d›fl›) temin etme e¤ilimleri art›yor.

3Ar-Ge çal›flmalar› küresellefliyor ve ülke

d›fl› örgütlerden hizmetal›m› / ülke d›fl› örgütlerlebirlikte çal›flma e¤ilimi art›yor.

4Üretim odakl› Ar-Ge’den servis

odakl› Ar-Ge’ye yönelimyaflan›yor.

Yukar›da s›ralanan nokta-lar›n savunma Ar-Ge çal›fl-malar›na uyarlanabilirli¤imümkün müdür? Bu ko-nuyu makalenin yazar› Ja-mes Howells’a sordu¤u-muzda, bizi savunma Ar-Gekonusunda uzman meslek-tafl› Andrew James’e yö-neltti. Andrew James ma-kalede yazanlar›n savunmaalan› ile ilgisi hakk›nda fluüç konuya de¤indi:

1Ar-Ge’de sivil-asker ayr›m› azald› ve sivil

amaçl› gelifltirilen teknolojiler askeri alandakendilerine daha rahat yer bulmaya bafllad›.Böylece savunma alan›nda çal›flan örgütlerin d›fl (sivil) Ar-Gealtyap›s›n› kullanma e¤ilimleri artt›.

2Her ne kadar sivil sektör kadar olmasa

da, askeri alanda da küresel kaynak kullan›m›söz konusu olabiliyor. ABD – Birleflik Krall›k aras›ndaki özel anlaflmalar sonucunda,her iki ülke birbirinin Ar-Ge çal›flmalar›ndan yararlanabiliyor.

3Ar-Ge örgütlenmesindesivil alanda yaflanan

de¤ifliklikler, askeri alanda da görülebiliyor. Birleflik Krall›k’ta baz› askeri Ar-Ge

laboratuvarlar›n›n iflletiminin sivil kurulufllaradevredilmesi, bu konudabir örnek oluflturuyor.ABD ya da Birleflik Krall›kaç›s›ndan “savunma Ar-Geçal›flmalar›na uyarlanabi-lirlik” sorusunun cevab›bir ölçüde olumlu gözükü-yor. Bu durumun genelle-nebilmesi ya da Türkiyeözelinde uygulanabilmesiise – aras›nda kültürelfarkl›l›¤›n da bulundu¤u -çeflitli nedenlerle pekmümkün gözükmüyor.Bir baflka güncel kaynak,2008 y›l›nda yay›nlanan“The New Age of Innovati-on” (Yenili¤in Yeni Ça¤›)adl› kitapta ise, yenilik ko-nusunda yaflamakta oldu-¤umuz ve önümüzdeki dö-nemde geçerlili¤i daha daartacak geliflmelerdenbahsediliyor [2]. K›saca“kaynaklar küreseldir” ve“hedef kitle bireylerdir” il-keleriyle özetlenebilecekçal›flma, firmalar›n yenilikyapabilmek için art›k kü-resel kaynaklar› kulland›¤›ve teknolojik geliflmelerinbireysel kullan›c›lara özelürün ve hizmetlerin sa¤-lanmas›n› mümkün k›ld›¤›gözlemlerine dayan›yor.Böylece küresel pazardaen etkin ve verimli kaynak-lara ulaflabilen ve bireyselkullan›c›lara yönelebilen

firmalar›n yenilik perfor-manslar›n›n yüksek olaca-¤›, di¤er bir deyiflle ayaktakalabilece¤i vurgulan›yor.Küresel kaynaklar›n her-hangi bir çekince olmadankullan›m› ve bireyleri he-def alan ürün ve hizmetlerdaha çok sivil firmalar içingeçerli kavramlar gibi gö-zükse de, bu geliflmelerinaskeri çal›flmalar› etkile-meyece¤ini söylemek pekmümkün olmayacak. Bugeliflmelerin ilerleyen y›l-larda sivil alanda nedenolaca¤› muhtemel ürün vehizmet gelifltirme etkilili-¤ine askeri çal›flmalardada ulafl›lmak istenecek.Konuya projeler aç›s›ndanbak›fl›, Kas›m 2008 say›-m›zda tan›tt›¤›m›z “Armsand Innovation” kitab›n›nyazar› James Hasik’in ça-l›flmalar› üzerinden elealabiliriz [3,4,5]. Hasik,ABD’nin Irak Savafl› kap-sam›nda yürüttü¤ü Ar-Geçal›flmalar›n›n farkl›laflmaiçerdi¤ini belirtiyor. MRAPve Predator / Reaper /Warrior örneklerinin Ar-Ge yo¤un ürünler olmad›-¤›, MRAP’›n özellikle Gü-ney Afrika Cumhuriyeti’ninyaflad›¤› tecrübeleri yan-s›tt›¤›n›, Predator serisininise CIA için gelifltirilenGNAT’dan türetildi¤ini ha-t›rlat›yor. Di¤er yandan bu

ANAL‹Z

54


Araflt›rma ve GelifltirmeÇal›flmalar›nda Askeri-SivilAyr›m› Derinlefliyor mu?

Kavramlarla ilgili k›r›lma noktalar›n› fark edememek de, bir k›r›lma noktas›na

ulafl›ld›¤› san›s›na kap›lmak da muhtemelen eflit olas›l›kl› yan›lg›lard›r.

Bu endiflelere kap›lmadan Araflt›rma ve Gelifltirme kavram›n›n savunma

alan›ndaki durumunu de¤erlendirece¤iz.Dr. Burak CODUR / [email protected]

iki araç, Irak iflgalinin bü-yük boyutta bir hezimet ol-mas›n› önleyen kilit araç-lar oldu.Bu tespitler – en az›ndanABD için - asl›nda günü-müz ortam›n›n So¤uk Sa-vafl’tan farkl› olarak dahak›sa vadeli ve daha basitihtiyaçlara yönelik ürünle-ri gelifltirebilmeyi gerek-tirdi¤ini ortaya koyuyor.Yo¤un Ar-Ge çal›flmalar›sonucunda gelifltirilen F-22’nin ne Irak, ne de Af-ganistan için ihtiyaç duyu-lan bir silah sistemi olma-d›¤› da bu sav› destekliyor.Yaflanan geliflmeler, sa-vunma Ar-Ge kavram› ileilgili oturup biraz daha dü-flünmemizin yararl› olaca-¤›n› gösteriyor. Ayr›ca bugeliflmeler, savunma Ar-Ge alan›nda bir sürediryan ürün ve çift kullan›ml›teknolojiler konular›ndayaflanan, fakat belki pekde göze batmayan di¤ergeliflmeleri de daha kaydade¤er hale getirebilir.

Yan Ürün ve Çift Kullan›ml›TeknolojilerSavunma alan›nda yap›lanAr-Ge harcamalar›, di¤ersavunma harcamalar›ndaoldu¤u gibi kamuoyununhassas yaklaflabilece¤i birkonudur. Bu sebeple sa-vunma Ar-Ge çal›flmala-r›ndan yan ürün (spin-off)olarak ç›kan ve sivil sek-törde kullan›lan örneklers›kl›kla dile getirilir veüzerinde akademik çal›fl-malar yap›l›r. Yan ürünlersavunma Ar-Ge harcama-lar›n› kabul edilebilir gös-termek için kullan›lan enönemli araçlardan birisi-dir. Fakat savunma sektö-ründen sivil sektöre geçenyan ürünler zamanla azal-d› ve tersi bir e¤ilim (spin-on) gözlemlenmeye baflla-d› [6]. Özellikle So¤uk Sa-vafl döneminde önemli Ar-Ge faaliyetlerinin yürütül-dü¤ü birçok devlet araflt›r-

ma laboratuvarlar›n›n ifl-levi de¤iflikli¤e u¤rad›. Ör-ne¤in Birleflik Krall›k’ta bulaboratuvarlar test ve de-¤erlendirme gibi, askeritedarik konusunda destekfaaliyetleri ile ilgilenmeyebafllad›.Yan ürün kavram›n›n yan›s›ra çift kullan›ml› tekno-lojiler de savunma alan›n-da yap›lan çal›flmalar›ngenel kullan›ma al›nmas›ile ilgili de¤inilen kavram-lardan birisidir. Bu alandayap›lan akademik çal›flma-lar ise, askeri teknolojile-rin fikri mülkiyet haklar›-n›n çeflitli nedenlerle (giz-lilik ve tedarik makamlar›-n›n getirdikleri k›s›tlama-lar gibi) al›namamas› ne-deni ile a¤›rl›kl› olarak as-keri ürünler gelifltiren fir-malar›n sivil kullan›ma yö-nelik benzer ürün gelifltir-mekten çekinebildi¤inigöstermektedir [7].Gerek yan ürün konusun-daki de¤iflim gerekse çiftkullan›ml› teknolojilerle il-gili durum yeni geliflmelerde¤ildir. 1980’li y›llardanberi gözlemlenen gelifl-melerdir. Fakat yaz›n›n gi-riflinde bahsedilen gelifl-meler; Ar-Ge çal›flmalar›-n›n küresel nitelik kazan-mas› ve güncel çat›flma-larda yenilik yönü dahaönce ç›kan basit sistemle-rin yeterli hale gelmesi,yan ürün ve çift kullan›ml›teknolojiler ile ilgili duru-mu daha kritik hale getiri-yor. Çünkü tüm bu gelifl-melerden sonra, savunmaAr-Ge çal›flmalar›n›n öne-mi sorgulanmaya bafll›yor.Örne¤in flöyle bir soruyanas›l cevap verilebilir:“Madem teknoloji transfe-ri art›k eskisi gibi a¤›rl›kl›olarak askeri kaynakl› Ar-Ge çal›flmalar›ndan sivilalana de¤il, sivil kaynakl›Ar-Ge çal›flmalar›ndan as-keri alana do¤ru gerçekle-fliyor, askeri Ar-Ge çal›fl-malar›na eskisi kadar kay-nak ay›rmal› m›y›z?”

Bir K›r›lma Noktas›nda m›y›z?Kuflkusuz, gerek cayd›r›c›l›kgerekse olas› bir çat›flmay›kazanabilmek için do¤ru si-lah sistemlerine ihtiyaç var-d›r ve e¤er bu sistemler ha-z›r, eriflilebilir sistemler de-¤illerse, Ar-Ge çal›flmalar›yap›lmal›d›r. Bu aç›dan ba-k›ld›¤›nda bahsedilen çal›fl-malar›n maliyeti ikinci plan-dad›r.Di¤er yandan, yan ürün veçift kullan›ml› teknolojilerinolmad›¤› bir ortamda, bir deyaflanan çat›flmalar dahabasit silah sistemleri ile yü-rütülebiliyorken, savunmaAr-Ge’si için yap›lan çal›fl-malar›n etkisinin ne oldu-¤unu tam olarak ölçemiyor-sak bu çal›flmalar›n yarar›konusunda ikna edici olmakgüçlefliyor. Yine F-22 örne-¤ini ele alacak olursak; pro-je So¤uk Savafl ile birliktesonland›r›labilirdi. Bununyerine çal›flmalar devam et-ti. Uçak ne Irak’ta, ne de Af-ganistan’da kullan›ld›. Buuçakta kullan›lan teknoloji-ler halen gizli ve sivil sektö-re transfer edilmifl – aç›kkaynaklarda yer alan – birteknolojisi bulunmuyor.Cayd›r›c›l›k ad›na üstlendi¤irol de belirsiz. RAND Cor-poration’›n “Air CombatPast, Present and Future"bafll›kl› çal›flmas›na göreTayvan ile iliflkili olas› birçat›flmada F-22’nin tek ba-fl›na yeterli olmayaca¤› be-lirtiliyor. Tüm bunlar›n ifla-ret etti¤i nokta flu: F-22 ge-lecekteki çat›flmalar içinçok gerekli ve yararl› bir si-lah olabilir, fakat flu andabu durum nesnel olarak or-taya konulam›yor, projeninyan ürün gibi bilinen bir sivilyarar› bulunmuyor ve projesorguland›¤›nda savunul-mas› güç bir hal al›yor.Sivil sektörde Ar-Ge ve ye-nilik alanlar›nda yaflan›langeliflmeler, serbest piyasadinamikleri içinde gerçek-leflmifltir ve günümüzde bualanlarda etkin ve verimli

çal›flman›n yolunu göster-mektedir. fiüphesiz askerialandaki Ar-Ge çal›flmalar›güdümlü olmaya devamedecektir. Bu nedenle sivilalandaki geliflmeleri tamolarak takip etmeyecektir.Askeri teknolojilerin gizlili-¤ini korumak ve teknolojisahipli¤ini kontrol edebil-mek için verimlilikten tavizverilecektir.Bu tablo içinde, savunmaamaçl› Ar-Ge çal›flmalar›-n›n gereklili¤ini ve bunlar›nsivil sektöre göre daha ve-rimsiz çal›flmalar olabilece-¤ini kabullenmekle birlikte,bu çal›flmalar›n yönetiminedaha büyük a¤›rl›k verilme-si gerekmektedir. Savunmaamaçl› Ar-Ge çal›flmalar›-n›n etkinli¤inin de¤erlendi-rilmesi ve bu konuda za-manl› geri dönüfllerle ge-rekti¤inde projelerin son-land›r›lmas›, yeni projelerinbafllat›lmas› çok dahaönemli bir hale gelmifltir.Bu nokta, gerek kamuoyudeste¤inin azalmamas› ge-rekse sivil sektörün dina-mizminden yararlanabil-mek için kritiktir.

KAYNAKÇA� [1] J. Howells, “New directions in R&D:

current and prospective challenges”,R&D Management 38, 3, 2008

� [2] C.K. Prahalad, M.S. Krishnan, “The NewAge of Innovation”, McGraw Hill, 2008

� [3] J. Hasik, “Arms and Innovation”, The University of Chicago Press, 2008

� [4] J. Hasik, “Arming the Bug Hunt: why theeconomics of the JDAM and the MRAPare changing customer demand, and howmilitary contractors can adapt to succeed”,Ocak 2009, http://www.hasikanalytic.com/arming_the_bug_hunt_2009.pdf

� [5] J. Hasik, “The End of Force Structure:relevance, responsiveness, rapid learning, and the renewal of entrepreneurship in military contracting”, May›s 2009, http://www.hasikanalytic.com/the_end_of_force_structure.pdf

� [6] D. Watson, P. Dunne, “Manufacturinglabour demand, technological progressand military expenditure”, Department ofEconomics: Discussion Paper Series,School of Business and Economics,Swansea Univesity, 2005

� [7] R. Bellais, R. Guichard, “DefenseInnovation, Technology Transfers AndPublic Policy”, Defence and PeaceEconomics,17:3,273 — 286

55


ÖZEL DOSYA

56


Modern amfibi z›rhl› araçlar›n hizmete girmesi, ‹kinciDünya Savafl› s›ras›nda gerçekleflmifltir. Bu konudakiçal›flmalar›n en dikkat çekicilerinden biri olan LVT,

Amerikan Deniz Piyadeleri’nin suda da hareket yetene¤ine sa-hip bir z›rhl› personel tafl›y›c› talep etmesi üzerine gelifltiril-mifltir. Tam teçhizatl› 30 personel tafl›yabilen LVT, ilk olarakA¤ustos 1942’deki Guadalcanal Muharebesi’nde kullan›lm›fl-t›r. Personel tafl›y›c› d›fl›nda farkl› versiyonlar› da üretilenaraç, Pasifik bölgesindeki ç›karma operasyonlar›nda ve RenIrma¤›’n› geçme harekât›nda önemli görevler üstlenmifltir.Ayn› dönemde Pasifik’te ç›karma harekâtlar› icra eden JaponDonanmas› da piyade birliklerine destek verebilecek bir hafifamfibi tank gelifltirilmesi yönünde çal›flmalar yapmaya baflla-m›flt›r. Maliyet ve lojistik faktörler düflünülerek Tip 95 Ha-Gohafif tank flasisi üzerine flekillendirilen Tip 2 Ka-Mi, 1942 y›l›n-da hizmete girmifl ve ‹kinci Dünya Savafl› süresince yayg›n fle-kilde kullan›lm›flt›r.

Farkl› DoktrinlerSo¤uk Savafl döneminde Varflova Pakt› ve NATO ülkeleri, am-fibi z›rhl› araçlar konusunda farkl› yaklafl›mlar benimsemifl-lerdir. Öyle ki baflta Sovyetler Birli¤i olmak üzere, VarflovaPakt› üyesi ülkeler bu araçlara büyük önem vermifl ve ön cep-hede görev yapmas› öngörülen z›rhl› araçlar›n tamam›na ya-k›n›n› amfibi kabiliyetli üretmifllerdir. Kuflkusuz bu tercihte et-kili olan unsurlardan biri, Sovyet z›rhl› birlik doktrinlerinin h›z-l› harekete dayanan taarruzi bir yap›lanma içerisinde bulun-mas› ve muhtemel Üçüncü Dünya Savafl›’nda köprülerin tah-rip edilmifl olaca¤› varsay›m›d›r. Ayn› flekilde Sovyetler’in Bal-t›k Denizi ve Karadeniz (Türk bo¤azlar›na yönelik) bölgelerin-de ç›karma harekatlar› planlad›¤› ve bu do¤rultuda amfibiz›rhl› araçlara önem verdi¤i de bilinmektedir.Öte yandan So¤uk Savafl döneminde NATO ülkeleri, amfibiz›rhl› araçlara Varflova Pakt› kadar önem vermemifltir.Bat›da doktrinsel anlamda amfibi z›rhl› araçlar› öne ç›-karan ülkeler, Fransa ve ABD olmufltur. Paletli ve te-kerlekli amfibi z›rhl› araçlar› muharebe sahas›na sü-

ren Frans›z Kara Kuvvetleri’nin bu tercihindeki temel etken,denizafl›r› operasyonlar› ve Afrika gibi olas› operasyon bölge-lerindeki altyap› yetersizlikleridir. Bir kuvvet çap›nda güce sa-hip olan Amerikan Deniz Piyadeleri’nin bu araçlara önem ver-mesi ise, do¤rudan do¤ruya ç›karma operasyonlar› ile ilgilidir.

Günümüzde Durum De¤ifliyorSo¤uk Savafl sonras› dönemde risk ve tehdit alg›lamalar›ndayaflanan farkl›laflma, amfibi z›rhl› araçlara olan ilgiyi artt›r-m›flt›r. Bunda kullan›c›lar›n denizafl›r› operasyonlara kat›l›m›-n›n artmas› ve her tür arazi flart›nda harekât icra edebilenaraçlara ihtiyaç duyulmas› etkili olmufltur.Günümüzde birçok ülke amfibi z›rhl› araçlara sahiptir. HalenABD ile Rusya, say›sal anlamda en büyük filolar› idame ettirenülkelerdir. Öte yandan Çin, son y›llarda bu araçlara büyük ya-t›r›m yapmas› ile dikkat çekmektedir. Çin Ordusu, 1990’l› y›l-lar›n ortalar›ndan itibaren amfibi özellikli birçok yeni arac› hiz-

Do¤ada hem karada hem de suda hareket ve yaflama yetene¤ine sahip olan

canl›lar için kullan›lan “amfibi” sözcü¤ü, askeri literatürde de benzer flekilde

kullan›lmaktad›r. Hem karada hem de suda harekât icra edebilen birlik ve

platformlar› tan›mlamak için kullan›lan sözcük, söz konusu z›rhl› araçlar

oldu¤unda üstün hareket ve taarruz gücü anlam›na gelmektedir.

Amfibi Z›rhl› Araçlar

Cenk ÖZGEN / [email protected]

©A

mer

ikan

Den

iz P

iyad

eler

i

57


mete sokmufltur. Nitekim envantere al›nan araçlar içerisindeamfibi hafif tanklar ve Amerikan Deniz Piyadeleri’nin gelifltir-me çal›flmalar›na devam etti¤i ve daha çok yurt d›fl› operas-yonlarda kullan›lmas› planlanan EFV (Expeditionary FightingVehicle) konseptine yak›n platformlar da bulunmaktad›r.

‹kiye Ayr›l›yorAmfibi z›rhl› araçlar genel olarak ikiye ayr›lmaktad›r. Birinci grupiçerisinde yer alan araçlar a¤›rl›kl› olarak nehir ve göl geçifl ha-rekâtlar› için tasarlanm›fl olup dalgal› denizlerde uzun mesafeliseyirler için uygun de¤illerdir. Suda genellikle paletleri vas›tas›y-la hareket eden bu araçlar›n gelifltirilmesindeki temel düflünce,muharebe sahas›nda karfl›lafl›lmas› muhtemel su engellerininherhangi bir haz›rl›k yap›lmadan geçilebilmesidir. ‹kinci gruptaise, ç›karma operasyonlar› için özel olarak tasarlanm›fl araçlaryer almaktad›r. Yüksek h›z ve suda uzun mesafeli seyir unsurla-r› göz önüne al›narak su jetleri ile donat›lan bu araçlar, amfibi ta-arruz gemilerinin k›y›ya yanaflmas›n›n gerekmedi¤i “Ufuk ÖtesiTaarruz” harekâtlar›na imkân vermektedirler.

Türkiye’deki DurumBölgesindeki en güçlü z›rhl› ve mekanize birliklere sahip olanTürk Silahl› Kuvvetleri (TSK), uzun y›llard›r amfibi z›rhl› araçla-r› envanterinde bulundurmaktad›r. Halen Kara Kuvvetleri Ko-mutanl›¤›’n›n ve Jandarma Genel Komutanl›¤›’n›n envanterin-de; BTR-60, BTR-80, RN-94 ve Cobra serisi tekerlekli amfibiz›rhl› araçlar ile M-113 ve ACV-300 serisi paletli amfibi z›rhl›araçlar bulunmaktad›r. 10 Mart 2009 tarihinde Savunma Sana-yii Müsteflarl›¤› (SSM) ve FNSS aras›nda imzalanan sözleflmeile bu araçlara, yak›n bir gelecekte Amfibi Z›rhl› Muharebe ‹stih-kâm ‹fl Makinesi (AZM‹M)’in de kat›lmas› karara ba¤lanm›flt›r.Her ne kadar henüz TSK taraf›nda hizmete al›nmasalar da TürkSavunma Sanayisi’nin önde gelen firmalar›n›n ürün yelpazesin-de; EJDER, PARS ve YAVUZ serisi tekerlekli amfibi z›rhl› araç-lar ile AKINCI paletli amfibi z›rhl› arac› bulunmaktad›r. Bu araç-lardan EJDER, Gürcistan taraf›ndan kullan›lmaktad›r. AKINCIise, Malezya ve Suudi Arabistan taraf›ndan seçilmifltir. Öte yan-dan Deniz Kuvvetleri Komutanl›¤›’n›n ba¤l› birliklerinden Amfi-bi Deniz Piyade Tugay›’n›n taarruz gücünü önemli ölçüde artt›-racak olan Havuzlu Ç›karma Gemisi (LPD) Projesi de tüm h›z›y-la devam etmektedir. Bu kapsamda, söz konusu platformda ko-nuflland›r›lmak üzere, dünyan›n baz› ülkelerinin amfibi birlikle-rinde kullan›lan Amfibi Taarruz Arac› (Amphibious Assault Ve-hicle / AAV) veya yeni gelifltirilen EFV gibi araçlar›n tedarik edil-mesi yönünde çal›flmalar oldu¤u bilinmektedir.

Not: Bu özel dosya kapsam›nda sadece paletli amfibi z›rhl›

araçlar ele al›nm›flt›r. Tekerlekli amfibi z›rhl› araçlar› ele

alaca¤›m›z araflt›rmam›z› gelecek say›lar›m›zda sizlerle

paylaflaca¤›z.

Amfibi Hafif Tanklar Hedef plaja ç›kan ilk dalga birliklerine atefl deste¤i sa¤lamakamac›yla hizmete al›nan amfibi hafif tanklar›n günümüzdeki enönemli temsilcileri Rus yap›m› PT-76 ve Çin yap›m› ZTS-63A’d›r.PT-76 amfibi hafif tank›n›n ilk prototipi 1950 y›l›nda gün yüzüneç›km›flt›r. Yaklafl›k 4 y›l süren test ve deneme sürecinin ard›ndan1954 y›l›nda hizmete giren araçtan, üretimin sona erdi¤i 1967 y›l›na kadar yaklafl›k 12.000 adet imal edilmifltir. K›z›l Ordu d›fl›nda25’ten fazla kullan›c› taraf›ndan hizmete al›nan bu araçlardan 2000 kadar›n›n yurt d›fl›na sat›ld›¤› tahmin edilmektedir. Yüzme kabiliyetine sahip olabilmek için mümkün oldu¤unca hafif tasarlanan arac›n ön k›sm›, 12,7 mm’lik a¤›r makineli tüfekat›fllar›na karfl› koruma sa¤lamaktad›r. PT-76’n›n en büyük dezavantajlar›; büyük boyutlar›, NBC (nükleer, biyolojik vekimyasal) korunma sistemine sahip olmamas› ve gece görüfldonan›m›n›n bulunmamas›d›r (baz› araçlara gece görüfl sistemininentegre edildi¤i belirtilmektedir). Suda arka k›sm›nda yer alan 2 adet su jeti vas›tas›yla ilerleyen araç, saatte 10 km h›zaulaflabilmektedir. PT-76’n›n flasisi, BTR-50 z›rhl› personel tafl›y›c›,ZSU-23-4 kunda¤› motorlu uçaksavar topu ve ASU-85 hava indirmekunda¤› motorlu obüs baflta olmak üzere, birçok z›rhl› araca temel teflkil etmifltir.Öte yandan amfibi z›rhl› araçlara büyük önem veren Çin Ordusu,1963 y›l›nda Rus yap›m› PT-76 hafif amfibi tank› temel al›narakgelifltirilen Tip 63’ü hizmete alm›flt›r. Çin d›fl›nda; Kuzey Kore veVietnam silahl› kuvvetlerinin envanterine de giren bu araç, uzuny›llar baflar›yla görev yapm›flt›r. Ancak Tip 63’ün amfibi ç›karmaoperasyonlar›ndan ziyade, nehir ve göl geçifl harekâtlar›na uygunolmas›, 1990’l› y›llar›n ortalar›na do¤ru Çin’i yeni aray›fllara sevketmifltir. Bu aray›fllar›n neticesinde gelifltirilen ZTS-63A (Tip 63A),1997 y›l›nda hizmete girmifltir. ZTS-63A, baflta kule tasar›m› olmaküzere, birçok aç›dan yeniliklere sahiptir. Arka k›sm›nda yer alan 2 adet su jeti sayesinde suda saatte 12 km h›za ulaflabilen araç,karada oldu¤u gibi suda da silah sistemlerini etkili biçimde kullanabilmektedir. ZTS-63’ün yüzme kabiliyeti ve yüksek h›z›sayesinde, amfibi taarruz gemilerinden k›y›ya 10 km mesafedesuya indirilebilece¤i de¤erlendirilmektedir. Bat›l› istihbarat raporlar›nda, 2000 y›l› itibariyle Çin’in yaklafl›k 300 adet ZTS-63A’y›envantere soktu¤u belirtilmektedir.

Amerikan Deniz Piyadeleri’nin AAV-7 araçlar›, amfibi taarruz gemilerinin k›y›ya yanaflmas›n›n gerekmedi¤i “Ufuk Ötesi Taarruz” harekatlar›na imkan vermektedir. Resimde k›y› bafl›n› tutmak için ilerleyen bir grup AAV-7 görülüyor.

©A

merik

an D

eniz P

iyadeleri

ÖZEL DOSYA

58


‹kinci Dünya Savafl›’n› izleyendönemde Amerikan Deniz

Piyadeleri’nin standart arac›olan LVTP-5’in yerini almaküzere gelifltirilen AAV-7(LVTP-7), 1974 y›l›nda hizmetegirmifltir. Özel olarak amfibiç›karma operasyonlar› için ta-sarlanan araç, sahip oldu¤uüstün yüzme kabiliyeti iledünyan›n en iyi amfibi taarruzarac› olarak kabul edilmekte-dir. 2 adet su jeti ile donat›l-m›fl olan AAV-7, suda saatte13,3 km h›za ulaflabilmekte-dir. Arac›n alüminyum z›rhasahip olan gövdesi, hafif piya-de silahlar›na ve top flarap-nellerine karfl› koruma sa¤la-maktad›r. 1977 y›l›nda üreticifirma FMC (bugün BAESystems) ile Amerikan DenizPiyadeleri, 14 adet AAV-7’ninmodernize edilmesine yönelikbir anlaflma imzalam›flt›r. An-laflma kapsam›nda, araca ye-ni bir silah istasyonu, yüzmepaneli ve ilave z›rh kitleri ek-lenmifltir. AAV-7A1 olarak ad-

land›r›lan bu konfigürasyonunperformans›ndan memnunkalan deniz piyadeleri, envan-terde yer alan di¤er AAV-7’le-rin de A1 seviyesine ç›kar›l-mas›na karar vermifl ve 1982-1986 y›llar› aras›nda tümaraçlar modernize edilmifltir.Öte yandan, yap›lan iyilefltir-meler sonucu a¤›rl›¤›n artma-s›, arac›n h›z›n› ve hareket ka-biliyetini olumsuz yönde etki-lemifltir. Söz konusu olum-suzluklar› ortadan kald›rmak

için yap›lan çal›flmalar sonu-cunda daha güçlü motor, yenigüç aktarma organlar› veBradley z›rhl› muharebe arac›için üretilen ask› donan›m›n›nkullan›ld›¤› AAV-7A1 RAM/RSversiyonu gelifltirmifltir. Ame-rikan Deniz Piyadeleri d›fl›ndaçok say›da kullan›c› taraf›n-dan tercih edilen AAV-7, ger-çek muharebe flartlar›nda et-kinli¤ini kan›tlam›fl bir plat-formdur. Amfibi Deniz PiyadeTugay›’n›n taarruz gücünü

artt›rmak isteyen donanma-m›z›n da araca ilgi duydu¤ubilinmektedir.

AAV-7

Amerikan Deniz Piyadelerinin envanterinde yer alan AAV-7A1 amfibi taarruz araçlar›n›n yerini almak üzere, 1996 y›-

l›nda gelifltirilme çal›flmalar›na bafllanan EFV (ExpeditionaryFighting Vehicle), halen test ve deneme aflamas›nda bulun-maktad›r. Araç; atefl gücü, z›rh korumas› ve hareket kabiliyetiaç›s›ndan AAV-7A1’den çok daha üstün özelliklere sahip bulu-nacakt›r. Dalgal› denizlerde bile harekât icra edilmesini ola-nakl› k›lacak iyi bir yüzme kabiliyetine sahip olmas› beklenenarac›n, tam yüklü olarak 3 deniz durumunda saatte 46 km h›zaulaflabilece¤i ifade edilmektedir. Arac›n 2519-T87 aç›l› alümin-yum z›rh›n›n, 300 m’den atefllenecek 14,5 mm’lik z›rh delicimermilere ve 155 mm’lik top flarapnellerine karfl› korumasa¤layaca¤› söylenmektedir. Muharebe ortam›nda k›sa süreiçerisinde ilave z›rh kitleri ile donat›labilen EFV’nin gövdesininmay›n patlamalar›na karfl› özel olarak güçlendirildi¤inin alt› çi-

zilmektedir. Arac›n muharebe sahas›nda birlikte görev yapaca-¤› M1A1 Abrams ana muharebe tank›na efl arazi performans›-na sahip olaca¤› belirtilmektedir. Sahip oldu¤u h›z ve yüzmekabiliyeti ile Amerikan Deniz Piyade doktrinlerini önemli ölçü-de de¤ifltirmesi beklenenEFV’nin, amfibi taarruz gemi-lerinden k›y›ya 50 km mesafe-de, ufuk çizgisinin ötesindesuya indirilebilece¤i de¤er-lendirilmektedir. AmerikanDeniz Piyadeleri, 2 farkl› ver-siyonda (personel tafl›y›c›, ko-muta-kontrol) toplam 573adet EFV almay› planlamakta-d›r. Mevcut takvime göre, seriüretim ilk araç 2015 y›l›ndateslim edilecektir.

EFV

Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i

Muharebe A¤›rl›¤›

Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

AAV-7A1

FMC (bugün BAE Systems) / ABD

3+25

8,16 m

3,27 m

3,31 m

23,9 ton

72 km/sa

480 km

Cummins VT400

1 x 40 mm otomatik bombaatar

1 x 12,7 mm makineli tüfek

Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

EFV

General Dynamics / ABD

3+17

9,3 m

3,7 m

3,3 m

34,5 ton

72 km/sa

550 km

MTU MT-883 Ka523

1 x 30 mm top


©A

mer

ikan

Den

iz P

iyad

eler

i

©A

mer

ikan

Don

anm

as›

59


Amerikan Ordusu’nun her tür arazi koflulunda hareket ede-bilen, hafif, havadan nakledilebilen ve amfibi bir z›rhl› per-

sonel tafl›y›c› tedarik etmek için açt›¤› ihale kapsam›nda gelifl-tirilme çal›flmalar›na bafllanan M-113, 1960 y›l›nda hizmetegirmifltir. Basit gövde yap›s›yla dikkati çeken arac›n en büyüközelliklerinden birisi, maliyet etkin bir platform olmas›d›r. Alü-minyum z›rha sahip olan araç, hafif piyade silahlar›na ve topflarapnellerine karfl› koruma sa¤lamaktad›r. M-113, suda pa-letleri sayesinde hareket etmektedir. Sahip oldu¤u özelliklernedeniyle “muharebe taksisi” olarak da adland›r›lan araçtan,bugüne kadar yaklafl›k 80.000 adet üretilmifltir. Aralar›nda

Türkiye’nin de yer ald›¤› 52 ül-ke taraf›ndan hizmete al›nanaraç, Bat›l› sistemler içerisin-de en yayg›n kullan›m alan›bulan paletli z›rhl› personeltafl›y›c› olarak tarihe geçmifl-tir. Arac›n farkl› görevlere yö-nelik resmi olarak tan›mlan-m›fl 40’tan fazla de¤iflik versi-yonu bulunmaktad›r. Bu say› gayri resmi olanlarla birlikte 80’eulaflmaktad›r. M-113, üretildi¤i dönemden itibaren sürekli mo-dernize edilmifltir. Arac›n en son versiyonu M-113A3 olarakadland›r›lmaktad›r.

M-113

Çin Ordusu taraf›ndan 1964y›l›nda hizmete al›nmaya

bafllanan ve Bat›l›lar taraf›n-dan M1967 veya K-63 olarakadland›r›lan YW 531 (Tip 63),China North Industries GroupCorporation (NORINCO) tara-f›ndan gelifltirilmifltir. Döne-min Çin yap›m› z›rhl› araçlar›-n›n aksine Rusya’n›n deste¤ial›nmadan gelifltirilen araç, buyap›s›yla özgün bir tasar›masahiptir. Küçük boyutlara sa-hip olan arac›n, her iki taraf›n-da 4’er adet tafl›y›c› tekerlekbulunmaktad›r. Suda saatte 6km h›z yapabilen araç, nehir veaz dalgal› deniz koflullar›ndakullan›ma uygundur. YW 531,üretiminin durduruldu¤u tari-he kadar yaklafl›k 3000 adet

imal edilmifltir. Bu araçlardan2300 kadar›n›n hala aktif ola-rak görev yapt›¤› düflünülmek-tedir. Vietnam, Hindiçini, ‹ran-Irak ve 1991 y›l›ndaki KörfezSavafl›’nda kullan›lan YW 531,Çin d›fl›nda; Arnavutluk, Irak,Kongo Demokratik Cumhuri-yeti, Kuzey Kore, Sudan, Tan-zanya ve Vietnam taraf›ndanda hizmete al›nm›flt›r.

YW 531

Çin Ordusu’nun 1980’li y›lla-r›n bafllar›nda yeni ana

muharebe tanklar›n› hizmetealmaya bafllamas›, envanterdeyer alan YW 531’den daha ge-liflmifl yeni nesil bir arac›n›nhizmete al›nmas›n› gündemegetirmifltir. ‹hracat amaçl› ge-lifltirilen YW 531H (Tip 85) te-mel al›narak tasarlanan ZSD-89 (Tip 89), 8 y›l süren gelifltir-me çal›flmalar›n›n ard›ndan1990 y›l›nda üretilmeye bafl-lanm›flt›r. Ön k›sm› 12,7 mm’-lik z›rh delici mühimmata kar-fl› koruma sa¤layan araç, Tip63’ten yüzde 32 daha fazla içhacme sahiptir. Suda paletlerivas›tas›yla yol alan ZSD-89, sa-atte 6,5 km h›z yapabilmekte-

dir. Nehir geçifl harekâtlar› içinuygun olan arac›n yüzme kabi-liyeti, amfibi taarruz operas-yonlar› içinse yetersizdir. Üre-tici firma NORINCO, bu arac›nZSD-90 olarak adland›r›lan 25mm top ile donat›lm›fl kuleliversiyonu da gelifltirilmifltir.Ancak ZSD-90, Çin Ordusu’ndahizmete girmemifltir.

ZSD-89

Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

M-113A3

FMC (bugün BAE Systems) / ABD

2+11

5,3 m

3 m

1,85 m

12,3 ton

68 km/sa

480 km

Detroit Diesel 6V53T


Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

YW 531

NORINCO / Çin

2+13

5,47 m

2,97 m

1,88 m

12,6 ton

65 km/sa

500 km

Deutz BF8L 413F


Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

ZSD-89

NORINCO / Çin

2+13

6,15 m

3,13 m

1,88 m

14,3 ton

68 km/sa

500 km

BF8L413F


ÖZEL DOSYA

60


Gelifltirilme çal›flmalar›1990’l› y›llar›n sonlar›n-

da bafllayan ZBD-97 (Tip-97), 2006 y›l›nda Çin Ordu-su’nun envanterine girmifl-tir. Araç, baflta kule tasar›-m› olmak üzere, birçok aç›-dan Rus yap›m› BMP-3 z›rh-l› muharebe arac›na olanbenzerli¤i ile dikkat çek-mektedir. Baz› raporlarda,Çin’in BMP-3 z›rhl› muhare-be araçlar›n›n at›fl kontrolsistemini, ZBD-97’ye enteg-re etti¤i de ifade edilmekte-dir. Daha tasar›m aflama-

s›ndayken amfibi operas-yonlar›n dikkate al›nmas›,arac› ç›karma harekâtlar›için ideal bir platform duru-muna getirmifltir. ZBD-

97’nin önünde, hidrolik biryüzme paneli bulunmakta-d›r. Arka taraf›nda yer alaniki adet büyük su jeti saye-sinde suda ilerleyen arac›n,

amfibi taarruz gemilerinink›y›ya çok fazla yanaflmas›n›gerektirmeden suya indiri-lebilece¤i de¤erlendiril-mektedir.

ZBD-97

Çin Halk Cumhuriyeti deniz piyade birlikleri taraf›ndankullan›lmak üzere gelifltirilen ZBD 2000 amfibi z›rhl› mu-

harebe arac›, ilk olarak 2006 y›l›nda hizmete girmifltir. ZBD2000’in 105 mm’lik top ile silahland›r›lm›fl hafif tank, z›rhl›muharebe arac› ve komuta kontrol arac› versiyonlar› bulun-maktad›r. Yüksek h›z› ve üstün yüzme kabiliyeti sayesindesuda uzun mesafeler kat edebilen araç, konsept olarakAmerikan Deniz Piyadeleri’nin yeni nesil amfibi z›rhl› muha-rebe arac› EFV’ye benzemektedir. ‹ki adet büyük su jeti iledonat›lan ZBD 2000, amfibi taarruz gemileri k›y›ya yaklafl-madan ufuk çizgisinin gerisinde suya b›rak›lmaktad›r. Bu ise,amfibi taarruz gemilerinin may›n ve karadan atefllenebileceksilahlar›n etki menziline girmeden görevlerini icra etmesiniolanakl› k›lmaktad›r. Sudasaatte 45 km h›z yapabilenZBD 2000’in ön k›sm›, yüzmekabiliyetini artt›racak flekildeözel olarak tasarlanm›flt›r.Ancak yine de yüzme kabili-yeti aç›s›ndan EFV’nin geri-sinde oldu¤u de¤erlendiril-mektedir. Çin’in ZBD 2000’ihizmete almas›, amfibi ope-rasyonlara verdi¤i öneminbir göstergesi olarak de¤er-lendirilebilir.

ZBD-2000

‹lk kez 2005 y›l›nda gerçeklefltirilen Çin-Rus ortak tatbikat›“Peace Mission”da kamuoyunun karfl›s›na ç›kan araç, Çin

Halk Cumhuriyeti hava indirme birlikleri taraf›ndan kullan›l-mak üzere gelifltirilmifltir. Kimi kaynaklarda Rus yap›m› BMD-3 hava indirme muharebe arac›n›n kopyas› olarak geçse de,dikkatlice incelendi¤inde farkl› silah sistemlerine ve gövde ta-sar›m›na sahip oldu¤u görülmektedir. Nitekim Bat›l› raporlar-da, Çin’in Rusya’dan 1990’l› y›llar›n sonlar›nda do¤rudan al›mveya lisans alt›nda üretim fleklinde bir miktar BMD tedarik et-ti¤i ve ZLC-2000’in bu araçlardan yola ç›k›larak gelifltirildi¤iifade edilmektedir. ZLC-2000, orta ve a¤›r nakliye uçaklar› ta-raf›ndan havadan paraflütleat›labilmektedir. Rus yap›m›IL-76MD nakliye uça¤›, buaraçlardan 3 adet tafl›yabil-mektedir. Her ne kadar aç›kkaynaklara yans›m›fl net bil-giler bulunmasa da, arac›namfibi oldu¤u de¤erlendiril-mektedir. ZLC-2000’in hiz-mete girmesi, Çin Ordu-su’nun hava indirme birlikle-rinin taarruz gücünü önemliölçüde artt›rm›flt›r.

ZLC-2000

Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

ZBD-97

NORINCO / Çin

3+7

-

-

-

-

65 km

500 km

-

1 x 100 mm top, 1 x 30 mm top


Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

ZBD-2000

NORINCO / Çin

3+10

-

-

-

-

65 km/sa

500 km

-

1 x 30 mm top

HJ-73C tanksavar

Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

ZLC-2000

NORINCO / Çin

3+4

-

-

-

8 ton

68 km/sa

-

-

1 x 25 mm top, 1 x 7,62 mm

makineli tüfek, HJ-73C tanksavar

61


Frans›z Ordusu’nun eskiyen AMX VCI z›rhl› personel tafl›-y›c›lar›n›n yerini almak üzere gelifltirilen araç, 1973 y›l›n-

da envantere girmifltir. Fransa d›fl›nda; Birleflik Arap Emir-likleri, Bosna Hersek, Endonezya, Fas, Katar, Meksika, Sin-gapur ve Suudi Arabistan silahl› kuvvetleri taraf›ndan da hiz-mete al›nan araçtan, üretimin durduruldu¤u 1994 y›l›na ka-dar yaklafl›k 1800 adet üretilmifltir. Alüminyum z›rha sahipolan arac›n ön k›sm› 14,5 mm’lik a¤›r makineli tüfek at›flla-r›na, yan ve arka k›s›mlar› ise hafif piyade silahlar›na karfl›koruma sa¤lamaktad›r. AMX-10P, iki adet su jeti ile donat›l-m›flt›r. Öte yandan, arac›n ç›karma operasyonlar›nda kulla-n›lmak üzere yüzme kabiliyeti artt›r›lm›fl AMX-10P Marinemodeli de üretilmifltir. Derinlik k›s›tlamas› olmaks›z›n nehir

ve denizde saatte 10 km h›z yapabilen Marine modelinin enbüyük özelliklerinden birisi,yüzer haldeyken de topunuateflleyebilmesidir. Dünya-daki en büyük AMX-10P filo-sunu idame ettiren Fransa,bu araçlar› Leclerc ana mu-harebe tanklar› ile birliktekullanmaktad›r. Bu araçlar-dan bir k›sm› 2005 y›l›ndamodernize edilmifltir. Fran-s›z Ordusu, AMX-10P’leri2008 y›l› itibariyle 8x8 VBCIz›rhl› personel tafl›y›c›lar ilede¤ifltirmeye bafllam›flt›r.

Kore Cumhuriyeti Ordu-su’nun envanterinde yer

alan KIFV z›rhl› personel ta-fl›y›c›lar› de¤ifltirmek içingelifltirilen araç, 2008 y›l›n-da hizmete girmifltir.

Mevcut planlamalara göreyaklafl›k 1000 adet üretil-mesi öngörülen K-21; ateflgücü, z›rh korumas› ve ha-reket kabiliyeti aç›s›ndanKIFV’tan çok daha üstünözelliklere sahiptir. Kulesi-nin üstü özel olarak güçlen-dirilen arac›n ön k›sm›n›n 30mm’lik, yan k›s›mlar›n›n ise

14,5 mm’lik z›rh delici mer-milere karfl› koruma sa¤la-d›¤› belirtilmektedir. K-21,yap›m›nda kullan›lan mal-zemeler sayesinde günü-müz z›rhl› muharebe araç-lar›n›n birço¤undan hafiftir.Araç, yan taraflar›nda bulu-nan ve suya girmeden önceotomatik olarak fliflirilen

hava yast›klar› ile dikkatçekmektedir. Nitekim budâhiyane çözüm sayesindesuya batmayan araç, sudapaletleri sayesinde hareketetmektedir.

AMX-10P

K-21

Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

AMX-10P

AMX (bugün Nexter Systems) /

Fransa

3+8

5,77 m

2,78 m

2,57 m

15,3 ton

65 km/sa

600 km

Hispano-Suize HS-115

1 x 20 mm top


Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

K-21

Doosan / Kore Cumhuriyeti

3+9

6,9 m

3,4 m

2,6 m

25 ton

70 km/sa

500 km

D2848LXE

1 x 40 mm top


©N

exte

r

ÖZEL DOSYA

62


B at›l› istihbarat servisleritaraf›ndan ilk kez 1970

y›l›ndaki “Dvina Tatbikat›”s›ras›nda tespit edilen BMD-1, Sovyet hava indirme tü-menlerinde kullan›lmaküzere gelifltirilmifltir. Hava-dan paraflütle at›labilenBMD-1, orta s›n›f nakliyeuçaklar› ve a¤›r nakliye heli-kopterleri taraf›ndan tafl›na-bilmektedir. Araç, hafif piya-de silahlar›na karfl› korumasa¤layan ince bir z›rha sa-hiptir. Amfibi ç›karma ope-rasyonlar›na uygun bir yap›-ya sahip olan araç, suda sa-atte 10 km h›z yapabilmek-tedir. Öte yandan Sovyet Or-dusu, 1984 y›l›nda BMD-1’ingeliflmifl versiyonu olaraknitelenebilecek BMD-2’yihizmete alm›flt›r. BMD-2,birçok aç›dan BMD-1’e ben-zemekle birlikte, en önemlifarkl›l›¤› BMP-2 z›rhl› muha-

rebe arac›nda da kullan›lan30 mm’lik 2A4 topu ile dona-t›lm›fl yeni bir kuleye sahipolmas›d›r. BMD-1 ve BMD-2,Rus Ordusu d›fl›nda; çok sa-y›da kullan›c› taraf›ndan datercih edilmifltir. Rus havaindirme birliklerinin, 2008y›l›ndaki Gürcistan harekâ-t›nda bu araçlar› yayg›n bi-çimde kulland›klar› gözlem-lenmifltir.

BMD-1 / BMD-2

A fganistan harekat›nda BMD-2’lerde görülen eksikliklergöz önüne al›narak gelifltirilen BMD-3, 1990 y›l›nda hiz-

mete girmifltir. Araç öncülü BMD-2’ye benzemekle birlikte;iki kiflilik kule, artt›r›lm›fl z›rh korumas›, haval› süspansiyonve yeni motor gibi özeliklerle sahiptir. Nitekim bu yap›s›ylaaraç, modernize edilmifl BMD-2 olmaktan ziyade, yeni birplatform olarak kabul edilmektedir. Her bir IL-76MD nakliyeuça¤›n›n 3 tane tafl›yabildi¤i BMD-3’ler, havadan paraflütleat›labilmektedir. Arka k›sm›nda 2 adet su jeti bulunan araç,öncülü BMD-2’ye göre yüzme kabiliyetinin artt›r›lm›fl olmas›ile de dikkat çekmektedir. 2005 y›l›nda Rus Ordusu, BMD-3flasisi üzerine gelifltirilen BMD-4’ü hizmete alm›flt›r. BMD-4’ün en önemli farkl›l›klar›ndan biri, BMP-3 z›rhl› muharebearaçlar›nda da kullan›lan ve 100 mm’lik 2A70 topu ile silah-land›r›lm›fl olan yeni kulesidir. BMD-4, havadan paraflütle at›-labilmektedir. Ancak arac›n muharebe a¤›rl›¤›n›n 13.600 kg’aç›kmas›, BMD-3’lerin aksine, IL-76MD nakliye uçaklar›n›n buaraçlardan 3 yerine 2 tane ta-fl›mas›na imkân vermektedir.Ç›karma operasyonlar›na uy-gun bir tasar›ma sahip olanBMD-4, 2 deniz durumundasilah sistemlerini etkili flekil-de kullanabilmektedir. RusOrdusu’nun 2008 y›l›ndakiGürcistan operasyonundayayg›n flekilde görüntülenenBMD-1 ve BMD-2’lerin aksi-ne, BMD-3 ile BMD-4’ler mu-harebe sahas›nda görülme-mifltir.

BMD-3 / BMD-4

Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

BMD-3

Volgograd Tractor Plant / Rusya

3+4

6,1 m

3,11 m

2,15 m

7,5 ton

70 km/sa

500 km

2V-06

1 x 30 mm top


AT-5 Spandrel tanksavar

Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

BMD-1


3+4

5,4 m

2,63 m

1,67 m

7,5 ton

70 km/sa

350 km

5D-20 V6

1 x 73 mm top


9K11 tanksavar

Sovyet hava indirme tü-menlerinin BMD-1’den

daha fazla yük tafl›ma kapa-sitesine sahip bir araca ihti-yaç duymas› üzerine geliflti-rilen BTR-D (NATO kod ad›BMD M1979), 1974 y›l›ndahizmete girmifltir. Bat›l›lartaraf›ndan ilk kez 1979 y›l›n-da Afganistan’da tespit edi-len BTR-D, BMD-1 temelal›narak gelifltirilmifl ol-makla birlikte, her iki tara-f›nda 5 yerine 6’flar tafl›y›c›tekerle¤in bulunmas›, artt›-r›lm›fl iç hacmi ve kulesiz

olmas› ile bu araçtan ayr›l-maktad›r. Arac›n gövdesi,hafif piyade silahlar›na karfl›koruma sa¤layan alümin-yum z›rh ile kaplanm›flt›r.Havadan paraflütle at›labi-

len araç, Mi-26 a¤›r nakliyehelikopterleri taraf›ndandahili olarak da tafl›nabil-mektedir. Suda saatte 10km h›za ulaflabilen BTR-D,nehir geçifllerine ve dalgal›

olmayan denizlerde harekâticra etmeye uygundur. RusOrdusu, 2008 y›l›ndaki Gür-cistan operasyonunda BTR-D’leri yayg›n biçimde kul-lanm›flt›r.

BTR-DÜretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

BTR-D


1+12

5,88 m

2,63 m

2 m

8 ton

62 km/sa

500 km

5D-20 V6


63


So¤uk Savafl’›n tüm h›z›yladevam etti¤i 1966 y›l›nda

K›z›l Ordu’nun envanterine gi-ren BMP-1, dünyan›n ilk z›rhl›muharebe arac› olarak kabuledilmektedir. Piyadeyi ateflhatt›n›n d›fl›nda indiren z›rhl›personel tafl›y›c›lar›n aksine,do¤rudan bu bölgeye girmeküzere tasarlanan BMP-1, buyap›s›yla z›rhl› birlik doktrin-lerinde köklü de¤iflimlere se-bep olmufltur. Arac›n ön k›sm›12,7 mm’lik a¤›r makineli tü-feklere, yan ve arka k›s›mlar›ise 7,62 mm’lik piyade tüfek-lerine karfl› koruma sa¤la-maktad›r. Ancak 1991 y›l›nda-

ki Körfez Savafl›’nda arac›n önk›sm›n›n, Bradley z›rhl› mu-harebe araçlar›n›n 25 mm’liktop at›fllar›na bile dayanabildi-¤i görülmüfltür. Paletleri sa-yesinde suda hareket edenaraç, su üstünde saatte 7 kmh›z yapabilmektedir. Hizmetegirdi¤i dönemden itibaren bir-çok s›cak çat›flman›n içindeyer alan BMP-1, tüm zaman-lar›n en çok üretilen z›rhl›muharebe araçlar›ndan biriolmufl ve Rusya d›fl›nda çoksay›da ülke taraf›ndan tercihedilmifltir. Arac›n lisans alt›n-da veya kopyalanarak çok sa-y›da farkl› versiyonunun üre-

tildi¤i de bilinmektedir. Öteyandan Rusya, bu arac› temelalarak BMP-2 modelini gelifl-tirmifltir. NATO taraf›ndan ilkkez 1982 y›l›nda tespit edilenBMP-2, birçok aç›dan BMP-1’e benzemekle birlikte, farkl›silah sistemlerine (30 mm2A42 topu, AT-5 Spandrel lan-çeri) ve daha iyi z›rh koruma-s›na sahiptir.

BMP-1 / BMP-2

NATO taraf›ndan ilk olarak1990 y›l›nda tespit edilen

araç, öncülü BMP-1 ve BMP-2z›rhl› muharebe araçlar›ndanönemli farkl›l›klara sahiptir.Z›rh korumas› artt›r›lan araç,100 mm’lik 2A70 topu ile görü-nüm olarak hafif tanklara ben-zemektedir. BMP-3’ün stan-dart versiyonu 2 adet su jeti iledonat›lm›flt›r. Araç Rusya d›-fl›nda; Azerbaycan, BirleflikArap Emirlikleri, Endonezya,Güney K›br›s, Kore Cumhuri-

yeti, Kuveyt, Ukrayna ve Yuna-nistan silahl› kuvvetleri tara-f›ndan da tercih edilmifltir. Öteyandan üretici firma Kurgan-mashzavod, BMP-3’ün amfibioperasyonlar için özel olarakmodifiye edilmifl BMP-3F mo-

delini de gelifltirmifltir. Yüzmekabiliyeti artt›r›larak 3 denizdurumuna kadar görev icraedebilecek flekilde modifiyeedilen BMP-3F, 2 deniz duru-munda silah sistemlerini etki-li flekilde kullanabilmektedir.

BMP-3F, suda saatte 10 kmh›z yapabilmektedir.

BMP-3©

Kan

ada

Sav

un

ma

Bak

anl›

¤›

Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

BMP-3

Kurganmashzavod / Rusya

3+7

7,2 m

3,23 m

2,45 m

18,7 ton

70 km/sa

600 km

UTD-29 V10

1 x 100 mm top

1 x 30 mm top


Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

BMP-1

Kurganmashzavod / Rusya

3+8

6,74 m

2,94 m

1,88 m

13,2 ton

65 km/sa

600 km

UTD-20

1 x 73 mm top


9K11 tanksavar

©R

oso

boro

nex

port

ÖZEL DOSYA

64


Z›rhl› araç tasar›m› ve üreti-mi konusunda ülkemizin

önde gelen firmalar›ndan olanFNSS Savunma SistemleriA.fi. taraf›ndan imal edilenACV-300, Amerikan AIFV (Ar-moured Infantry Fighting Ve-hicle) arac› temel al›narak ge-lifltirilmifltir. ‹lk olarak 1992y›l›nda Kara Kuvvetleri Komu-tanl›¤›’n›n envanterine girenaraç, konsept olarak M-113’ebenzemekle birlikte, atefl gü-cü, z›rh korumas› ve hareketkabiliyeti aç›s›ndan daha ge-liflmifl özelliklere sahiptir.Alüminyum z›rh ile donat›lm›flolan araç, hafif piyade silahla-r›na ve top flarapnellerinekarfl› koruma sa¤lamaktad›r.Ön k›sm›nda yer alan yüzmepaneli sayesinde dalgalardanetkilenmeden ilerleyebilenACV-300, suda paletleri saye-sinde hareket etmektedir. Hertürlü çevre koflulunda üstünhareket yetene¤ine sahip olanaraç, tam teçhizatl› bir piyademangas›n› tafl›yabilmektedir.Arac›n standart ekipmanlar›

aras›nda gece görüfl sistemi,NBC (nükleer, biyolojik vekimyasal) korunma sistemi ve6 adet sis havan› bulunmakta-d›r. NATO standartlar›ndaüretilen ACV-300, bak›m-ida-me aç›s›ndan maliyet etkin birplatformdur. Araç, istenildi-¤inde a¤›r nakliye helikopter-leri ve C-130 gibi orta s›n›fnakliye uçaklar› taraf›ndan dahavadan tafl›nabilmektedir.ACV-300, Türkiye d›fl›nda; Bir-

leflik Arap Emirlikleri ve Ma-lezya silahl› kuvvetleri taraf›n-dan da tercih edilmifltir. Es-nek bir gövde yap›s›na sahipolan araç, kullan›c›n›n ihtiyaç-lar›na uygun silah ve sensörsistemleri ile donat›labilmek-tedir. Hâlihaz›rda Türk Silahl›Kuvvetleri, ACV 300’ün z›rhl›muharebe arac›, z›rhl› perso-nel tafl›y›c›, z›rhl› havan arac›ve z›rhl› Tow arac› versiyonla-r›n› kullanmaktad›r.

ACV-300

FNSS Savunma SistemleriA.fi. taraf›ndan gelifltiri-

len AKINCI, ACV-300 temelliolmakla birlikte artt›r›lm›flz›rh korumas› ve yük tafl›-mas› kapasitesi ile dikkatçekmektedir. D›fl görünümolarak ACV-300’e benzeyenaraç, her iki taraf›nda 5 yeri-ne 6’flar tafl›y›c› tekerle¤esahiptir. Arac›n daha uzunve genifl gövde yap›s› farkl›silah sistemlerinin enteg-rasyonunu olanakl› k›lmak-tad›r. Bunlar aras›nda havasavunma silah sistemleri ve30 mm toplu 2 kiflilik kuleler bulunmaktad›r. Alüminyumz›rha sahip olan araç, iste¤e ba¤l› olarak 30 mm’lik z›rh de-lici mermilere karfl› koruma sa¤layan ek z›rh kitleri ile do-nat›labilmektedir. Suda paletleri sayesinde ilerleyen AKIN-CI, ön k›sm›nda yer alan yüzme paneli sayesinde dalgalar-dan etkilenmeden yol alabilmektedir. Artan a¤›rl›¤a paralelolarak AKINCI, ACV-300’den daha üstün bir süspansiyonsistemi ile donat›lm›flt›r. Farkl› motor ve güç aktarma grubuseçenekleri ile tedarik edilebilen arac›n standart ekipman-lar› aras›nda gece görüfl sistemi, NBC (nükleer, biyolojik ve

kimyasal) korunma sistemive 8 adet sis havan› bulun-maktad›r. Her türlü çevrekoflulunda üstün hareketyetene¤ine sahip olan araç,

tam teçhizatl› bir piyade mangas›n› tafl›yabilmektedir. Ara-c›n en büyük özelliklerinden biri h›zl› konuflland›r›labilme-dir. AKINCI, C-130 ve daha büyük nakliye uçaklar› ile hava-dan nakledilebilmektedir. Ayr›ca arac›n kara yollar›nda tafl›-nabilmesi için özel bir izin de gerekmemektedir. AKINCI’da,ACV-300 ve M-113 araçlar› ile ortak parçalar kullan›lmakta-d›r. Bu durum lojistik aç›dan önemli bir avantajd›r. Hâliha-z›rda AKINCI, Suudi Arabistan taraf›ndan komuta yeri arac›,Malezya taraf›ndan ise 120 mm havan tafl›y›c› araç olarakseçilmifltir.

AKINCI

Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

ACV-300

FNSS / Türkiye

3+8

5,26 m

2,82 m

2,01 m

14,9 ton

65 km/sa

490 km


1 x 25 mm top


Üretici

Mürettebat

Uzunlu¤u

Geniflli¤i

Yüksekli¤i


Azami H›z›

Menzili

Motor

Silahlar›

AKINCI

FNSS / Türkiye

3+10

6,38 m

2,94 m

2,01 m

18 ton

65 km/sa

490 km


1 x 30 / 25 mm top


©M

SI

Der

gisi

©FN

SS

Naile ASLAN / [email protected]

ABD Suriye’ye Geri DöndüWashington, 4 y›l aradan sonra Suriye’ye tekrar büyükelçi gönderiyor.

Eski Baflkan George W. Bush, eski Lübnan Baflbakan› Refik Hariri’nin,

iddialara göre Suriye istihbarat›n›n hatas› yüzünden bir suikastte

öldürülmesini protesto ederek fiubat 2005’de ABD büyükelçisini fiam’dan geri çekmiflti.

Haziran 2009’da yeniden fiam’a bir büyükelçinin atanmas› ise Obama yönetimi ile Suriye’deki rejim

aras›ndaki iliflkilerin olumlu yönde geliflti¤ini gösteriyor. At›lan bu ad›m›n, Orta Do¤u’daki

istikrars›zl›¤›n giderilmesinde önemli rol oynayaca¤›

düflünülüyor.

Brezilya S›n›rdafiov Yapt›Brezilya, 1-6 Haziran

tarihleri aras›nda

gerçeklefltirdi¤i “Güney

S›n›r› 2009 Operasyonu”nda

Paraguay ile olan s›n›r›na

tanklar, a¤›r silahlar ve

helikopterlerle birlikte

yaklafl›k 2000 askerini

konuflland›rd›. Brezilya

taraf›ndan, bölgesel

egemenliklerinin garanti

alt›na al›nmas› ve s›n›rda

ifllenen suçlar›n önlenmesi

ad›na, kaçakç›l›¤a karfl›

askeri bir tatbikat olarak

adland›r›lan bu operasyon,

komflusu Paraguay’›

oldukça rahats›z etti.

Paraguayl› yetkililerden

bu flekilde bir güç

gösterisinin çok

anlams›z oldu¤u yönünde

elefltiriler geldi.

‹ngiltereKolombiya’ya S›rt Dönüyor‹ngiltere, Kolombiya’ya

yapt›¤› askeri yard›mlar›,

ülkedeki güvenlik güçleri

taraf›ndan insan haklar›

ihlalleri yap›ld›¤›

gerekçesiyle kesmeyi

planl›yor. Son aylarda birçok

insan haklar› savunucusunun ve

sendika üyesinin öldürülmesi veya

kaç›r›lmas› gibi olaylar›n artmas› ile ‹ngiltere

parlamentosundaki partiler, yap›lan askeri yard›mlar›n

durdurulmas› talebinde bulundu. ‹ngiltere D›fliflleri

Bakanl›¤›’ndan yap›lan aç›klamada ise Kolombiya’n›n izole

edilmesinin bu problemleri çözmeyece¤i belirtilirken

Kolombiya’ya s›rt dönmek yerine, yap›lan askeri yard›mlar›n,

insani yard›mlara aktar›lmas› önerildi.

Nabucco GüçKaybetti

Orta Asya’daki do¤al gaz

kaynaklar›n› Türkiye

üzerinden Avrupa’ya

aktaracak olan Nabucco Boru

Hatt› Projesi, Kazakistan

taraf›ndan veto edildi.

Geçti¤imiz günlerde

Kazakistan Enerji ve Maden

Kaynaklar› Bakan Yard›mc›s›

Aset Magauov, baflkentleri

Astana’da düzenlenen

Avro-Atlantik ‹fl birli¤i

Konseyi’nde verimli

bulmad›klar› bu projeye dâhil

olmayacaklar›n› aç›klad›.

Magauov ayr›ca, Kazakistan’›n

bu konudaki önceli¤inin,

Hazar Denizi’ndeki boru

hatlar› ve Çin ile yürüttükleri

proje oldu¤unu belirtti.

‹spanya’ya SonResmi Ziyaret

Temmuz ay›n›n sonunda

görevini devredecek olan

NATO Genel Sekreteri Jaap

de Hoop Scheffer, veda

ziyaretlerine bafllad›. 30

Haziran’da ‹spanya’ya bir

ziyaret gerçeklefltiren

Scheffer, ‹spanya’da

demokrasinin mimar›

olarak tan›mlanan Kral

Juan Carlos I taraf›ndan

karfl›land›. ‹spanya

Baflbakan› José Luis

Zapatero ve D›fliflleri Bakan›

Miguel Angel Moratinos ile

de son toplant›lar›n› yapan

Scheffer’in gündeminde

yine NATO’nun yürüttü¤ü

operasyonlar ve ittifak›n

yeni stratejik konseptinin

hayata geçirilmesi vard›.

Naile ASLAN / [email protected]ÜNYADAN Naile ASLAN / [email protected]


66

Ermenistan’›nMadalya Jesti

Gürcistan Devlet Baflkan›

Mikhail Saakaflvili,

24-25 Haziran

tarihlerinde Ermenistan’a

gerçeklefltirdi¤i ziyareti

esnas›nda Ermenistan

Cumhurbaflkan› Serj Sarkisyan taraf›ndan

fieref Madalyas› ile onurland›r›ld›. Ermenistan

ile Gürcistan aras›nda yüzy›llara dayanan dostlu¤un

gelifltirilmesine sa¤lad›¤› katk›lardan dolay› meslektafl›na

bu madalyay› takan Sarkisyan, ço¤unlukla etnik

Ermeniler’in yaflad›¤› Gürcistan’›n Javakheti bölgesinde

sosyo-ekonomik kalk›nman›n sa¤lanmas›ndaki

çabalar›ndan dolay› da Saakaflvili’yi övdü. Ayr›ca ziyaret

esnas›nda iki ülke baflkan› 2006 y›l›nda Rusya taraf›ndan

kapat›lan Yukar› Lars s›n›r kap›s›n›n yeniden aç›lmas›

gereklili¤i konusunda anlaflt›.

Rusya ile NATO Aras›nda Sular DuruluyorNATO-Rusya Konseyi, Gürcistan’da yaflanan olaylardan sonra d›fliflleri bakanlar› seviyesinde ilk defa

27 Haziran’da Yunanistan’›n Korfu Adas›’nda topland›. Yaklafl›k 1 y›l önce yaflanan Gürcistan-Rusya

Savafl›’ndan sonra Rusya ile ask›ya al›nan askeri iliflkilerin yeniden bafllat›lmas›na yeflil ›fl›k yak›lan

toplant›da, NATO-Rusya Konseyi’nin Avro-Atlantik bölgesinde güvenli¤in sa¤lanmas› ve korunmas›nda

çok önemli bir role sahip oldu¤u vurguland›. Toplant›da görüflülen di¤er konular ise ortak güvenlik

ç›karlar›, silahs›zlanma ve toplu imha silahlar›n›n temininin önlenmesi, terörizmle mücadele, korsan

faaliyetleri, Afganistan’da istikrar›n sa¤lanmas› ve kriz yönetimi oldu.

JaponyaDenizlere Aç›l›yor

‹kinci Dünya Savafl›’ndan sonra

savaflma hakk›ndan vazgeçen

Japonya, Irak ve Afganistan

bar›fl güçlerine verdi¤i destekten

sonra, flimdide aç›k denizlerde boy

göstermeye haz›rlan›yor. Japonya

Parlamentosu, Somali sahillerinde

yayg›nlaflan korsan faaliyetlerine karfl›

donanmas›n›n bölgeye güç göndermesini

sa¤layacak bir kanunu 19 Haziran’da

onaylad›. fiuan aralar›nda Türkiye’nin

de bulundu¤u 20’den fazla ülkenin

donanmas›n›n görev yapt›¤› Aden

Körfezi’ne, 2 muhrip ve 2 gözetleme

uça¤› gönderecek olan

Japonya, kabul

edilen kanun ile

donanmas›na,

korsan gemilerine

atefl etme yetkisini de

veriyor. Teknoloji

devlerinden biri

olan Japonya,

önümüzdeki

süreçte askeri

varl›¤›yla da ad›ndan

bahsettirecek gibi

görünüyor.

ABD Yeniden Manas’taManas Hava Üssü, K›rg›zistan

parlamentosunun oybirli¤i ile

kap›lar›n› ABD’ye yeniden aç›yor.

Afganistan’daki harekâtlara

hava deste¤i ve lojistik destek

sa¤lamak üzere 2001 y›l›nda

kurulan Manas Hava Üssü,

22 Haziran’da taraflar aras›nda

imzalan anlaflma sayesinde

ABD’nin Orta Asya’daki

sembollerinden biri olmaya

devam edecek. K›rg›zistan Devlet

Baflkan› Kurmanbek Bakiyev,

geçti¤imiz fiubat ay›nda Rusya’dan ald›¤› destek paralelinde kira

sözleflmesi bitmek üzere olan Manas Üssü’nü ABD’ye tekrar

kiralamayacaklar›n› bildirmiflti. Parlamento karar›yla imzalanan

anlaflmaya göre ABD, üs için y›ll›k 60 milyon dolar ödeyecek.


67

STRATEJ‹ HABER

68


Ama sonucun, D›fliflleri

Bakan› Ahmet Davu-

to¤lu’nun ünlü “do-

mino teorisi”ni bir kez daha

do¤rulam›fl olmas› önemli-

dir. fiubat 2009’da yap›lan

‹srail seçiminde “radikal

milliyetçi-dinci” unsurlar›n

hükümete t›rmanmas›n›n

‹ran’da da “flahinleflmeye”

yol açabilece¤ini ifade et-

miflti Davuto¤lu. ‹ran’daki

sonuç, Orta Do¤u’nun “ra-

dikal görüfllerin sarmal›n-

da” yuvarlan›p gitti¤ini gös-

terdi.

‹srail’de Benyamin Netan-

yahu’nun baflbakanl›kta,

onun da sa¤›ndaki Avigdor

Lieberman’›n d›fliflleri ba-

kanl›¤›nda oturdu¤u bir dö-

nemde ‹ran’daki sistemin

Ahmedinejad’› cumhurbafl-

kanl›¤›nda tutmas›n› kimse

yad›rgamamal›. Ne yaz›k ki,

bölgenin kaderini, en az›n-

dan önümüzdeki 4 y›l›n›

Tahran-Kudüs hatt›ndaki

sertlik yanl›lar› çizecek.

Kudüs’te Gizli SevinçBakmay›n siz, Netanyahu

ve di¤er ‹srailli politikac›-

lardan gelebilecek baz›

“endifle dolu” mesajlara.

Ahmedinejad’›n tart›flmal›

bir seçim sonucu ile koltu-

¤unu korumas›ndan gizli

bir sevincin yafland›¤› belli

oluyor Kudüs siyaset labi-

rentlerinde.

Çünkü seçim sonucu, Orta

Do¤u’ya “karfl›l›kl› görüfl-

me ve sert çeliflkileri tör-

püleme” gayreti ile yöne-

len Baflkan Obama’n›n ye-

nilgisi anlam›na geliyor.

Obama’n›n Beyaz Saray’a

oturdu¤u günden itibaren

izlemeye çal›flt›¤› “‹ran’la

diplomatik kanallar› aç›k

tutma ve sorunlar›n bar›flç›

çözümü” politikas›na karfl›

ç›kan, tarihinde ilk kez

Washington ile krize varan

tart›flma yaflayan ‹srailli

yöneticiler hemen, “‹ran’-

da de¤iflim beklemek ha-

yaldir. Ahmedinejad gibiler

ile anlayacaklar› dilden ko-

nuflmam›z gerekir deme-

mifl miydik, iflte sonuç” ha-

vas›na girdiler bile.

Tahran’daki Ahmedinejad

zaferi, bir anda Kudüs’ün

“flahin politikac›lar›” Ne-

tanyahu-Lieberman ikilisi-

nin de zaferine dönüfltü. Orta Do¤u’da ‹srail kay-nakl› haber ak›fl›n›n ya-ratmaya çal›flt›¤› görün-

tünün aksine, ABD yönetimiile Tahran aras›nda giderekgüçlenen “garip bir ittifak”›nflekillenmesini izliyoruz.Washington labirentlerinde“nefret edilen adamlar liste-sinin” bafl›nda yer almas›nara¤men, ‹ran Cumhurbaflka-n› Ahmedinejad’›n ABD kon-trolündeki Irak’a yapt›¤› ziya-retle (fiubat 2008) ete kemi¤ebürünen bir “arka kap› diplo-masisinden” söz ediyoruz.ABD-‹ran iliflkisi, iki anastratejik zeminde tutarl› birmekanizmaya dönüflüyor:1. ABD askerlerinin Irak’tançekilmesi sürecinde, ‹ran,Irak’›n güneyindeki fiii radi-kal gruplar›n kontrol alt›naal›nmas›, ülkedeki fiii-Sünniçat›flmas›n›n durdurulmas›ve Irak’a özellikle son 1 y›ld›ryaflan›lan istikrar›n kazand›-r›lmas›nda önemli rol oynad›.2. ‹ran hemen yan› bafl›ndaSünni-radikal Taliban tarz›bir rejimin varl›¤›ndan çokrahats›zd›; bu nedenle,

Belki, ‹ran seçim sonuçlar›n› halk›n sand›¤a att›¤› oylarde¤il, do¤rudan ülkenin dini lideri Ali Hamaney belirledi. En az›ndan, ikinci tur heyecan›n› beklerken daha birincioylamada, hem de ezici bir farkla kaybetti¤i ilan edilen“reformist” aday Musavi ve taraftarlar› böyle söylüyorlar.‹ran gibi demokrasisi “kendine has kurallar” içindeyaflan›lan bir ülkede do¤ruyu yakalamak imkâns›zd›r.Ardan ZENTÜRK / [email protected]

Tahran’da ArtanRadikal Ak›m

Asya’daBir Garip‹ttifak

©‹r

an C

um

hurb

aflkan

l›¤›

©A

mer

ikan

Sav

un

ma

Bak

anl›

¤›

69

ABD’nin Afganistan harekât›-n› bafl›ndan beri destekledi,hatta bazen zor durumda ka-lan NATO askerlerinin kurta-r›lmas› için hava sahas›n›nkullan›lmas›na bile izin verdi.Bütün bu perde arkas› gelifl-melerin bölgeye yans›yan yü-zünde, Pakistan Cumhur-baflkan› Zerdari’nin 24 Ma-y›s’ta ‹ran do¤al gaz›n› ülkesiüzerinden Hindistan’a tafl›ya-cak “Bar›fl Boru Hatt›” proje-sini imzalamas› gibi geliflme-ler vard›r. Bölgede amaç,‹ran’› sürekli “sistem içindetutmaya” dönüktür.‹flbafl›na geldi¤i günden buyana, Afganistan-Pakistanhatt›ndaki geliflmelere hâ-kim olmaya çal›flan, bu ne-denle ‹ran’la iliflkilerini dekontrollü bir iyimserlik için-de tutmaya çal›flan Obama

yönetimine Kudüs ve Was-hington’daki güçlü Yahudi lo-bisinden kaynaklanan sertmuhalefetin temelinde bu“perde arkas›” geliflmedenduyulan rahats›zl›k var.‹srail, ‹ran’›, özellikle de sür-dürmekte oldu¤u nükleerprogram›n› ulusal varl›¤›natehdit olarak alg›l›yor. ABDGenelkurmay Baflkan› Ora-miral Mullen’in, “‹ran 3 y›liçinde nükleer silah üretebi-lir” sözleri de ortada ve Oba-ma yönetiminin ‹ran’› engel-lememesi halinde kendisininmüdahale edece¤ini de ›s-rarla vurguluyor.‹srail’in ‹ran’›n nükleer tesis-lerine dönük tek tarafl› biraskeri müdahalesi, yaflad›¤›-m›z bölgeyi gerçekten yaflan-maz hale getirecek vahimlik-te bir risktir.


‹srail Cumhurbaflkan›fiimon Peres’in Ba-kü’ye yapt›¤› 2 günlük

ziyaret, belki, ‹ran’da se-çim sonras›nda yaflan›-lan kargaflan›n gölge-sinde kald› ama Kafkas-ya ve Hazar’›n gelece¤i-ne iliflkin çok önemliipuçlar› verdi.

Tahran’dan Sert TepkiAzeri lider ‹lham Aliyev’in, Peres’i “bizzat davet etmesi”ninHazar Denizi’nde gerginlik bulutu yarataca¤› daha May›say›n›n sonlar›nda belli olmufltu. ‹ran Genelkurmay Baflkan›Hasan Firubadi’nin, yapt›¤› aç›klamada, “Bu ziyaret, Azer-baycan aç›s›ndan talihsizliktir ve biz bunu kendimiz aç›s›n-dan do¤ru bir hareket olarak görmüyoruz” demesi, bölgeselbir gerginli¤in do¤mas›na neden oldu. Azerbaycan D›fliflleriBakan› Elmar Mammadyarov ve Aliyev’in dan›flman› Ali Ha-sanov aç›klamaya verdikleri tepkilerde, ‹ran’a sert bir flekil-de “iç ifllerime kar›flma” dediler.Özellikle Ali Hasanov’un, “‹ran bizim ‹srail iliflkilerimizi yo-rumlayamaz. Biz, onlar›n, bir Müslüman topra¤› olan Kara-ba¤’› iflgal eden Ermenistan ile yak›n iliflkileri için bir fleysöylüyor muyuz?” demesi anlaml›yd›.

Bakü ‹çin Yeni DönemHerkes son dönemde Rusya ile iliflkilerini gelifltirme, özel-likle enerji alan›nda ciddi yak›nlaflma içinde görünen ‹lhamAliyev’in “yön de¤ifltirip, de¤ifltirmedi¤ini” tart›fl›yordu. fii-mon Peres’in ziyareti, bu tart›flmalar› biraz yumuflatt›.Y›ll›k 3,5 milyar dolarl›k petrol al›m›yla Azerbaycan’› enbüyük enerji kayna¤› ve ticaret ortaklar›ndan biri yapan‹srail’in cumhurbaflkan›n›n Bakü’de verdi¤i en net mesaj,ülkesinin Azerbaycan’›n toprak bütünlü¤ünü sonuna ka-dar destekledi¤iydi. Peres, bu yolla Ermeni iflgali alt›nda-ki Karaba¤’› bir Azeri topra¤› olarak bir kez daha tesciller-ken kulaklara bir de strateji f›s›ldad›: “Azerbaycan derhal,ABD’deki Yahudi lobisi ile temas kursun, bizim deste¤imiztamd›r...”Böylece, Türkiye’den sonra, Azerbaycan da, Amerikan Kon-gresi’ndeki güçlü Ermeni lobisine karfl› daha da güçlü birmüttefik kazanma yolunda ad›m atm›fl oluyordu.

‹srail Silahlar›Bitmedi... Peres’in Bakü ziyareti, y›ll›k savunma bütçesini2,5 milyar dolara ç›kartan Azerbaycan ile ‹srail aras›nda“savunma sanayisi ifl birli¤i” oldu¤unu da gösterdi. Son y›l-larda ‹srail’den yüklü miktarda geliflmifl savunma sistemle-ri alan Azerbaycan’›n, ordusunun modernizasyonu için bual›mlara devam edece¤i de anlafl›lm›fl oldu.Yani, Türk subaylar›n›n e¤itti¤i, NATO standartlar›n› yakala-yan, ayn› zamanda ‹srail’in üstün teknoloji ürünü silahlar›y-la desteklenmifl bir Azerbaycan Ordusu… Ermenistan içinbir tehdit mi yoksa büyük ‹ran için dengeleyen bir güç mü?

Azerbaycan-‹srailStratejik Ortakl›¤›

©‹r

an C

um

hurb

aflkan

l›¤›

©A

zerbaycan

Cum

hurb

aflkan

l›¤›

STRATEJ‹ HABER

70

‹ki ay önce, Dubai’de 4 fir-ma bir araya gelip tarihibir anlaflmaya imza att›-

lar: Birleflik Arap Emirlikleri(BAE)’nin Crescent Petrole-um ve Dana Gas flirketleri ileAvusturya’n›n OMV, Macaris-tan’›n da MOL petrol flirket-leri. Avrupal› flirketlerin il-ginç özellikleri, Nabuccoprojesinin orta¤› olmalar›.Anlaflmalar›n Irak’taki ABDkuvvetlerinin kademeli ola-rak geriye çekilmesinden he-men önce imzalanmas› vedevam›nda, özellikle Irak’›nkuzeyine dönük “Türkiye ga-rantörlü¤ü” kavramlar›n›ns›kça dile getirilmesi de dik-kat çekici.Anlaflman›n amac›: Irak’›nkuzeyinde, Kürt özerk yöneti-mine ait do¤al gaz alanlar›n›gelifltirmek ve ç›kar›lacakpetrolü Nabucco arac›l›¤›ylaAvrupa’ya sevk etmek.Filmi bafla saral›m: BAE’nin2 firmas›, 2007 y›l›nda Irak’›nkuzeyinde Pearl Petroleumadl› bir flirket oluflturdular.Bu firma, Kürdistan BölgeselYönetimi ile yapt›¤› anlaflma-lar çerçevesinde Khor Mordo¤al gaz alan›n› gelifltirmeiflini üstlendi.Yap›lan incelemeler, 2’siArap 2’si Avrupal› bu 4 firma-n›n 2014 y›l›nda bu bölgedengünde yaklafl›k 100 milyon

m3 do¤al gaz üretece¤inigösteriyor. Avrupa Birli¤i(AB) için Rusya’ya alternatifenerji hatt› anlam›na gelenNabucco projesinin bafllan-g›ç aflamas› için bu üretiminyar›s›, yani günde 50 milyonm3’ün boru hatt›na pompa-lanmas› yeterli oluyor.Esas olarak Orta Asya ve Kaf-kasya do¤al gaz›n› Türkiyeüzerinden Avrupa’ya tafl›may›hedefleyen Nabucco, ana ç›k›flnoktas›nda bir sorun yaflansabile, sadece Irak’›n kuzeyinde-ki do¤al gaz rezervlerine daya-narak bafllat›labilir. Di¤er bir

deyiflle, projeyi durdurmayaçal›flan Rusya’n›n Azerbaycan,Türkmenistan veya Kazakis-tan üzerinde bask› kurmas›art›k bir anlam ifade etmiyor,“Irak do¤al gaz›” bafllang›çiçin yeterli oluyor.Türkiye’nin stratejisinin anazemini de giderek bu tür ge-liflmeler ile flekilleniyor:Irak’›n kuzeyinden bafllay›pTürkiye’nin güneydo¤usunado¤ru uzanan bir “ekonomikrefah at›l›m›” gerçeklefltir-mek, bölgesel ekonomik en-tegrasyon ile birlikte insan-lar› “kaliteli yaflam anlay›fl›n-

da” birlefltirmek. ABD veAB’nin Orta Do¤u Kürt Kültü-rel Dairesi’ne dönük ana po-litikas›n›n da bu rota do¤rul-tusunda flekillendi¤i dikkatçekiyor.“Enerji güvenli¤i”nin öne ç›k-t›¤›, enerji alanlar›ndan akanparan›n da bölge halk›n›n re-fah seviyesinin “garantörü”haline dönüfltü¤ü bir co¤raf-yada, PKK’n›n varl›¤›n› kimkabul edebilir?Veya s›n›r de¤iflikli¤ini hedef-leyen ayr›l›kç› politikalar›nyaratabilece¤i derin kaosakim izin verebilir?


Devlet yap›lanmas›n›

“küresel güç” olma

yolunda hareketlen-

diren Türkiye’nin, medyas›

ve tabii ki kamuoyuyla bu

kadar d›fla kapal› olmas› fla-

ka gibi...

Avrupa Parlamentosu için

yap›lan seçimde “›rkç›” ola-

rak adland›r›lan siyasi güç-

lerin a¤›rl›¤›n›n hissedilme-

sinden sonra yaflan›lan “ga-

rip flaflk›nl›k” bunun örne¤i.

Kabul edelim: Avrupa’n›n

zenginli¤ini istikrar içinde

yaflamak isteyen ve çevre-

sinde “ithal edilmifl sorun-

lar” görmek istemeyen so-

kaktaki insan›, özellikle

göçmenleri pek sevmiyor.

Polonyal› muslukçu ile Çek

makine tamircisine biraz

daha sempatik baksalar da

Türk bakkal›, Senegalli kur-

yeyi, Hintli kuru temizleme-

ciyi istemiyorlar.

Bu genel duygu, sand›k ba-

fl›na oy verme ifllemine ge-

lip dayan›nca, Sarkozy, Mer-

kel, Berlusconi gibi ikinci s›-

n›f siyasetçileri güçlendiren

bir tercihler bütünü ortaya

ç›k›yor.

Avrupa Birli¤i (AB) bir “fe-

deral devlet” de¤il. Liderler

“ulusal zemin”deki güçle-

riyle var olabiliyorlar. “Or-

tak Avrupa siyaseti ruhu”

diye bir kavram yok; b›rak›n

“ruhu” falan, 23 dilin konu-

fluldu¤u k›tada bir “ortak

Avrupa medyas›” bile olufl-

turulam›yor.

O zaman ne olacak? Bu ola-

cak olan›n bize etkileri nas›l

yaflanacak?

Ciddi bir kaosun yafland›¤›

Avrupa co¤rafyas› da Türki-

ye gibi: Özü sözü yerinde,

yapt›klar› analizler ciddi bil-

gi birikimi sergileyen ger-

çek ayd›nlara ulaflmak zor.

‹ngiliz tarihçi Timothy Gar-

ton Ash, son dönemde Avru-

pa’dan yükselen “en dürüst

ses”lerden biri olarak de-

¤erlendirilebilir.

Oxford Üniversitesi Avrupa

Araflt›rmalar› Kürsüsü’nde

profesörlük yapan, The Gu-

ardian gazetesindeki köfle

yaz›lar› düzenli olarak Avru-

pa, Asya ve ABD’nin yay›n

organlar›nda da yay›nlanan,

New York Times, Washing-

ton Post ve Wall Street Jo-

urnal gibi gazetelerde arafl-

t›rma makaleleri yer alan

bir portre.

Dürüstlü¤ü, Estonya’n›n

baflkenti Talin’de kat›ld›¤›

“Aç›k Toplumun Düflmanla-

r›n› Yeniden De¤erlendir-

ArtanIrkç›l›k ve

Türkiye

Petrolden Savafl De¤il, Bar›fl

©N

abucco

71

V ittoria Brambilla, tabiiki ‹talyan BaflbakanBerlusconi’nin kabi-

nesinde görevlendirdi¤i ilk“güzellik yar›flmas› finalisti”de¤il. ‹ngiltere’nin ünlü er-kek dergisi Maxim’e göredünyan›n “en ateflli 10 kad›nbakan›” aras›nda yer alanEflit Haklar Bakan› MaraCarfagna gerçekten bir bafl-ka güzel...Brambilla, aileden zengin birifl kad›n›, ayn› zamanda TVhabercisi... 1991 y›l›ndaki Bi-rinci Körfez Savafl›’n›, BasraKörfezi’nde görevde olan bir‹talyan savafl gemisinden iz-lemesiyle dikkat çekmiflti.Güzel ama bir o kadar da ze-ki kad›nlardan söz ediyoruz.72 yafl›ndaki Berlusconi belliki bu türlere karfl› dayan›l-maz bir yak›nl›k duyuyor. Za-

ten ilginç bir karakter ile kar-fl› karfl›yay›z. Parlamentogrubuna katt›¤› milletvekille-rine bir bakar m›s›n›z: Kendi-sinin tam 17 yolsuzluk mah-kemesinden aklanarak ç›k-mas›n› sa¤layan 3 avukat›,vergi dan›flman›, çeflitli flir-ketlerinde çal›flm›fl bir sürüeski üst düzey yöneticisi, ga-zetelerinden yazarlar ve edi-törler, hatta flahsi masörü!So¤uk Savafl y›llar›nda bu-laflt›klar› bütün “pislikler”ünlü savc› Antonio di Piet-ro’nun bafllatt›¤› “temiz el-ler” operasyonu ile ortaya ç›-kan Hristiyan Demokrat-lar’›n y›k›lmas›yla ‹talyan sa-¤›nda do¤an bofllu¤u doldu-

ran Berlusconi böyle bir ka-rakter. 15 y›l önce kurdu¤uForza ‹talia partisini ülkeninbütün geleneksel “neo-fa-flist” güçleriyle ifl birli¤i ha-linde iktidara tafl›mas›n› bi-len bir pragmatist.Geçti¤imiz Mart ay›nda ülke-nin ünlü neo-faflist politika-c›s› Gianfranco Fini ile eleleÖzgürlü¤ün Halk› Partisi’nikurabilen bir beyin kimyas›.“Benito Mussolini 20’nci yüz-y›l›n yetifltirdi¤i en büyükdevlet adamlar›ndan biridir”sözüyle tan›nan Fini, günü-müzde “neo-faflist geçmi-flinden uzak durmaya çal›-

flan” politikac›lar grubundayer al›yor.T›pk›, Roma Belediye Baflka-n› Gianni Alemanno gibi. Oda, Fini’nin liderli¤ini yapm›floldu¤u Ulusal ‹ttifak Parti-si’nin bir üyesiyken ad›mad›m baflkentin belediyebaflkanl›¤›na ulaflm›fl bir po-litikac›. Belediye binas›n›niçinde görevi devral›rken, d›-flar›daki neo-faflist gençlikgruplar›n›n kendisi için,Mussolini için söylenmifl“Duce” slogan›n› atmas›n›duymazl›ktan gelmeyi tercihetti.Hristiyan Demokrat Parti’nineski ve deneyimli politikac›-lar›ndan biri olan Bruno Ta-bacci’nin flu sözleri belki dealarm zili önemini tafl›yor:“Berlusconi sayesinde ‹talyaart›k bir tür Latin Amerikademokrasisine dönüflmeyebafllad›...”Belki de, Berlusconi’nin ka-binesine ald›¤› her “güzelbacakl›” bakan, arkadan ar-kaya, bu, Avrupa’n›n en k›r›l-gan siyasi yap›s›na sahip ül-kesinde geliflen bir “karatehlike”nin de perdeleyicisigörevini görüyor.


“Güler Yüzlü Faflizmin” Güzelleri

mek” bafll›kl› toplant›da

flunlar› söylemesinden bel-

li: “Bir tarihçi olarak Türki-

ye’nin Avrupal›, Fas’›n ise

Avrupal› olmad›¤› yalan›n›

tekrar edemem. E¤er her

fleye yeniden bafllayabilsey-

dik Türkiye ile t›pk› Rusya

ile oldu¤u gibi “özel ortak-

l›k” konusunun de¤erlendi-

rilmesi gerekti¤ini söyleye-

bilirdim. Çünkü tarihsel ve

kültürel aç›dan bakt›¤›n›zda

Avrupa kavram›, Rusya co¤-

rafyas›nda Minsk ile Vladi-

vostok, Anadolu co¤rafya-

s›nda ise do¤u-bat› Türkiye

aras›nda bir yerlerde bit-

mez, kelimenin tam anla-

m›yla ortadan yok olur...”

Türkiye’nin Stratejik GücüBu sözlerin sahibi Ash’in,

Türkiye’nin AB üyeli¤ine

karfl› oldu¤unu düflünüyor-

sunuz de¤il mi? Aç›klama-

lar›na devam edelim:

“Türkiye’ye tam 45 y›ld›r, AB

üyesi olabilece¤ini söylüyo-

ruz. Bundan geri ad›m atma-

m›z Avrupa de¤erlerinin çö-

küflü demektir. Ayr›ca, ben

Avrupa’n›n, Avrupal› olma-

yan co¤rafyalara dönük stra-

tejisini tam olarak belirle-

mesi gerekti¤ini savunuyo-

rum ve bu çerçevede Türki-

ye’nin mutlaka AB üyesi ol-

mas› gerekti¤ini düflünüyo-

rum. Çok kutuplu dünyada

Türkiye vazgeçilmez bir or-

takt›r. Do¤u Akdeniz’de Müs-

lüman nüfusu ve demokratik

devlet yap›s›yla Türkiye gibi

bir ülke Avrupa için ola¤a-

nüstü bir hazinedir.”

©R

usya D

evlet B

aflkan

l›¤›

©A

vru

pa B

irli¤i

STRATEJ‹ HABER

72

NATO bünyesinde ya-y›nlanan MultipleFutures Project ça-

l›flmas›nda ileri sürülen gö-rüfller insanl›¤›n içinde bu-lundu¤umuz yüzy›lda haylizorlu risklerle karfl› karfl›yaoldu¤unu ortaya koydu.Rapor, ad› üstünde 2030 y›l›-na kadar uzanan bir zamandiliminde, insanl›¤›n karfl›la-flabilece¤i riskler bütününü

analiz etmifl du-rumda. “Multip-le” (çoklu) keli-mesine uygunolarak 4 ana olas›-

l›k belirlenmifl:1. Tekelcili¤in ka-

ranl›k yüzü: Küreselekonomik entegrasyon

sürecinde y›k›lan devletlerinyarataca¤› istikrars›zl›klar ilegüçlü devletlerin her fleyesahip olmalar› h›rs› aras›ndayaflan›lacak korkunç reka-bet. Sonuç: Etnik, dini ve ide-olojik çat›flma, kutuplar gibihenüz insanlar›n oturmad›¤›bölgelerin paylafl›m› savafl›,çevre felaketleri.2. Aldat›c› istikrar: Dünya is-tikrar içindeymifl gibi görü-nürken geliflmifl ülkelerinyafllanan nüfusu ve fakir böl-gelerden artan genç mülteciak›m› sonucu do¤abilecekbüyük bir kaos. Sonuç: D›fltehditlerin kontrol edileme-mesi, uluslararas› suç örgüt-lerinin güçlenmesi, kontrol-süz göç ve çat›flmalar.3. Yeniliklerin çat›flmas›:Teknoloji alan›nda yaflan›lan

bafl döndürücü ge-liflmelerin sonu-cunda teknoloji ba-¤›ml›s› insanl›k mo-deli. Sonuç: Sivil özgür-lükler ile teknokratik devletçeliflkisi, marjinal gruplar›nterörü, s›n›r çat›flmalar›,devletin yok olmas›, marji-nal-radikal gruplar›n ayak-lanmas›.4. Yeni güç siyaseti: Nükle-er ve biyolojik-kimyasal si-lah kapasitesine de sahipbölgesel güç niteli¤indekidevletlerin dünya siyasetinibelirleme çabalar›. Sonuç:Güç yörüngelerinin de¤ifli-mi, nükleer silahlar›n kon-trolsüz yay›l›m›, yönetimiolmayan anarfli bölgeleri.

Ve Bir VirüsNATO’nun 2030 y›l›na kadarbirinin gerçekleflece¤ineinand›¤› bu 4 senaryoyu kö-künden de¤ifltirece¤ineinand›¤› bir tek karakter var:Virüs!NATO raporunda, bu 4 se-naryoyu da rafa kald›racakbir tek büyük risk oldu¤uvurgulan›yor. Milyonlarcainsan›n yaflam›na mal olan

bir salg›n hastal›k...NATO, önümüzdeki 20 y›liçinde bu tür bir büyük salg›-n›n yüksek beklentisi içinde.Bu salg›n›n sonucunda güçlüve haz›rl›kl› devletlerin kendinüfuslar›n› koruman›n tela-fl›na düflecekleri, zay›f dev-letlerin yard›m›na koflama-yacaklar› öngörülüyor.Sonuç: Fakirlerin y›k›m›,korkunç istikrars›zl›k veküresel büyük ekonomikçöküfl...fiimdi anlafl›l›yor yaflamaktaoldu¤umuz domuz gribisendromunun nedeni. Yok-sa dünya çap›nda birkaç binkifli öldü diye bu kadar pat›r-t› do¤mas› normal mi?Gezegenimizin tek ortak sa-vunma örgütü, yani NATOraporuna göre bir virüs, ya-k›n bir gelecekte bafl›m›zabüyük bela açacak. H1N1 vi-rüsü ise bunun bafllang›çnoktas›…


NATO’nunGelecekTehdidi:Virüs

©N

AT

O

ANAL‹Z

74


Güney Çin Denizi’ndesay›lar› artmaya baflla-yan Amerikan Donan-

mas›’n›n gemileri yer yer k›y›deste¤i sa¤larken, uçak ge-milerinden kalkan uçaklarise k›y›dan daha derinde bu-lunan hedeflere yap›lan ha-rekâtlara kat›lmaya baflla-m›fllard›. Tonkin Körfezi k›y›-s›ndaki bölgelerin ço¤uAmerikan Donanmas›’naba¤l› filolar›n›n harekât sa-has› oldu. Ayr›ca donanmabirimleri, özellikle MekongDeltas› baflta olmak üzere,birçok nehir ve su kanal›ndada devriye görevleri icra et-meyi ihmal etmiyordu.

7’nci Filo ve “Market Time” Harekât›Merkezi Japonya’da bulunan7’nci Filo, asl›nda Pasifik FiloKomutanl›¤›’n›n emrindeydive Bat› Pasifik’teki ço¤u ha-rekâttan sorumluydu. Bu filo,1 Nisan 1966’da do¤rudan Vi-etnam Askeri Yard›m Komu-tanl›¤›’n›n (MACV) hizmetineverilmiflti. Emrindeki 77’nciGörev Gücü, her biri 70 ila

100 savafl uça¤›ndan oluflan2-3 uçak gemisine sahipti.1966 y›l›n›n May›s ay›ndan iti-baren uçak gemilerinin say›-s› 3-4 olarak art›r›ld›.1968’den sonra ise tekrar2’ye indirildi. Savafl boyuncaVietnam’da toplam 19 uçakgemisi görev yapt›. Ayr›ca73’üncü Görev Gücü lojistikdestek ve 76’nc› Görev Gücüde ç›karma ile görevlendiril-miflti. 70.8’inci Görev Grubuise filonun kruvazör ve muh-

riplerinden oluflan destekgücüydü. 1 Nisan 1966’daMACV bünyesinde kurulanVietnam Donanma Gücü,1900 km uzunlu¤unda olanGüney Vietnam k›y›lar›ndakitüm deniz harekâtlar›n›n so-rumlulu¤unu ald›. Böylece7’nci Filo’nun harekât sahas›daha aç›¤a kayd›r›ld›.Amerikal›lar savafl›n bafl›nda,Kuzey Vietnaml›lar’›n binler-ce küçük tafl›tla denizdenyapt›klar› s›zmalar›n önlene-

meyece¤ini öngörmüfltü. Yinede Amerikan Donanmas› veSahil Güvenlik Teflkilat›’n›ngemi ve botlar›, Amerikal›-lar’›n 1950’den beri askerie¤itim verdi¤i Güney VietnamDonanmas› (SVNAF) ile bir-likte “Market Time” kod ad›y-la sürekli k›y› devriye görevle-rinde bulunmaya bafllad›lar.Bu kapsamda 1966 y›l›n›nOcak ay›ndan, 1967 y›l›n›nTemmuz ay›na kadar birkaççelik gövdeli bal›kç› teknesi

Vietnam Savafl›’ndaDeniz Deste¤i

Tonkin Körfezi’nde istihbarat toplamakla görevli olan USS Maddox muhribinin 2 A¤ustos 1964’te 3 adet Kuzey Vietnam hücumbotu ile çat›flmaya girmesi,

ABD’nin Vietnam’a genifl ölçüde müdahalesi ile sonuçlanangeliflmelerin ilk k›v›lc›m› oldu. Daha sonra ise hiç

gerçekleflmedi¤i ABD kaynaklar› taraf›ndan da itiraf edilenikinci bir çat›flma gerekçe gösterilerek Kuzey Vietnam’daki

hedefler, bölgedeki 7’nci Filo’ya ait USS Constellation ve USS Ticonderoga uçak gemilerinden 5 A¤ustos’ta kalkan

60’›n üzerinde uçak taraf›ndan bombaland›. Böylece ABD, donanmaya ba¤l› uçaklar›n genifl bir kat›l›m›yla

gerçeklefltirilen bu taarruzla Vietnam Savafl›’n›n do¤rudan taraf› haline geldi.

Burak ÇINAR / [email protected]

USS New Jersey,1969 y›l›nda

Vietnam'daki hedefleri

bombal›yor.

Tüm

Foto

¤raf

lar:

©A

mer

ikan

Don

anm

as›

75


bat›r›ld› ve 700.000 kadar sutafl›t› kontrol edildi ya da bor-daland›. Muhripler, silahl› sü-rat tekneleri ve çeflitli SahilGüvenlik araçlar› bu ifle yön-lendirildiler. Bu devriyelerson derece baflar›l› oldu veGüney Vietnam’›n iç kesimle-rindeki Kuzey Vietnam asker-leri ile Vietkong gerillalar›n›ndeniz yoluyla desteklenmesi-nin önüne geçildi. 1965 fiu-bat’›nda Baflkan LyndonJohnson’un emriyle “FlamingDart Harekât›” düzenlendi veUSS Hancock ve USS CoralSea uçak gemilerinden kal-kan 49 adet A-4 Skyhawk veF-8 Crusader, Dong Hoi’de,askerden ar›nd›r›lm›fl bölge-nin 64 km kuzeyinde bulunan“gerilla e¤itim kamp›n›”bombalad›lar. Harekat s›ra-s›nda hedeflere toplam 25tonluk Snake-eye bombas› veroket atan Amerikal›lar, birA-4 savafl uça¤›n› kaybettiler.1966 Ekim’inde bafllat›lan ve1 kruvazör ile 2 ila 4 Ameri-kan ve Avustralya muhribininkat›ld›¤› “Sea Dragon Hare-kât›” ile Kuzey ve Güney Viet-nam aras›ndaki askerden

ar›nd›r›lm›fl bölgeden, KuzeyVietnam’›n Dong Hoi kentinekadar olan bölgede devriyeve önleme harekâtlar› icraedilmeye baflland›. K›sa süresonra bu devriyeler ThanhHoa’ya kadar uzat›ld›. Bukapsamda ilk sene boyunca2000 tekne ve gemi yok edil-di ya da hasara u¤rat›ld›. Ha-rekât s›ras›nda Kuzey Viet-nam k›y› bataryalar›yla da150 kadar karfl›l›kl› at›fl ya-p›lm›fl ve harekâta kat›lan 19gemi isabet alm›flt›. Bu aradaKore Savafl›’ndan beri kulla-n›lmayan, 56.000 tonluk USSNew Jersey Savafl Gemisi de40 milyon dolarl›k bir yenile-meden sonra 30 Eylül1968’den, Nisan 1969’a ka-dar k›y› bombard›man› hare-kâtlar›na dâhil edilmiflti.‹kinci Dünya Savafl›’nda 771adet 406 mm’lik top mermisiatm›fl olan gemi, Vietnam’dabu k›sa süre zarf›nda 5688adet ayn› çaptaki mermiler-den ateflledi ve ard›ndan ›s-karta edildi. Bu kadar mas-raf›n Kuzey Vietnam taraf›nafaturas› ise sadece 100 ila200 aras›nda can kayb›yd›.

Muharebeler Tekrar K›z›fl›yorHava sald›r›lar›n›n durdurul-du¤u 1968-1972 y›llar› ara-s›nda, Kuzey’e yap›lan k›y›bombard›manlar›na da sonverildi. Fakat 1972’deki“Easter Taarruzu” ile k›y›bombard›manlar› da yenidenbafllad›. Sald›r›dan önce kör-

fezdeki uçak gemisi say›s›2’den 6’ya, bütün gemilerinsay›s› ise 84’ten 138’e ç›ka-r›lm›flt› ki, bunlardan 20’sikruvazör ve muhripti. Ancakbofl durmayan Kuzey Viet-naml›lar, MiG’ler ve k›y› ba-taryalar›yla birlikte Ameri-kan gemilerine karfl›l›k ver-meye bafllad›.

USS Turner Joy9 May›s 1964

tarihinde görev bölgesine

intikal ediyor.

USS Washtenaw County'ningövdesindeki araçlarboflalt›l›yor.

ANAL‹Z

76


16 Nisan 1972’de USS Buc-hanan muhribi bir Kuzey Vi-etnam k›y› bataryas›n›n açt›-¤› ateflle isabet alarak 1 ölüve 7 yaral› verdi. 3 gün sonraKuzey Vietnam MiG’leri, baz›devriye botlar›yla birlikteUSS Highbee muhribi ve USSSterett f›rkateynine taarruzettiler. Bu taarruzun netice-sinde USS Highbee kötü de-recede hasar görürken, 3devriye botu bat›r›lm›fl, 2devriye botu hasara u¤rat›l-m›fl ve 1 MiG de düflürül-müfltü. 27 A¤ustos 1972’de 4savafl gemisi ile Haipong Li-man›’na bask›n yapan Ame-rikal›lar, 2 mürettebat kayb›-na karfl›l›k 2 devriye botu ba-t›rmay› baflarm›fllard›. 1972boyunca yap›lan çarp›flma-larda, toplam 16 Amerikangemisi düflman atefliyle isa-bet alm›flt›.1967-1968 aras›nda, Viet-nam’daki Amerikan Donan-ma personeli say›s› 11.000’ibulmufltu. Amerikan Donan-mas›, Ocak 1973’teki ateflke-se kadar 86 parça gemiylesavafla destek vermiflti.Amerikan Ordusu 1973 y›l›-n›n Ocak ay›nda Vietnam’dançekildi¤i zaman, SVNAF42.000 personele ve çeflitlitonajlarda 1500 adet gemi vebota sahipti. Vietnam Sava-fl›’nda toplam 859 savafl uça-¤› kaybeden Amerikan Do-nanmas›’n›n hayat›n› kaybe-den, kaybolan ya da esir dü-flen mürettebat say›s› da 620idi. Çok say›da mürettebatise, helikopter muharebedestek filolar›nca kurtar›l-m›flt›.

Donanma Hava GücüVietnam Savafl›’n›n k›z›flt›¤›dönemlerde 77’nci Görev Gü-cü, 5 uçak gemisi, 400 uçak,25 destek gemisi ve 30.000denizciden oluflan büyük birkapasiteye ulaflm›flt›. Uçakgemilerinden kalkan havataarruz filolar›, AmerikanDeniz Piyadeleri’nin uçakla-r›yla birlikte Kuzey Viet-nam’daki hedeflere aldat›c›sald›r›lar düzenliyorlard›. Buplan baflar›l› oldu ve KuzeyVietnaml›lar’da kafa kar›fl›k-l›¤› yaratt›. Bu sayede Ameri-kan Hava Kuvvetleri’nin ge-lifltirdi¤i as›l sald›r›lar›n sür-priz niteli¤inde olmas› sa¤-land›. 1972 Mart’›nda KuzeyVietnam’›n Güney Vietnam’›iflgali üzerine, ABD DevletBaflkan› Richard Nixon’unemriyle, A-6 Intruder bom-bard›man uçaklar› taraf›n-dan Haiphong Liman› vestratejik su yollar›na 11.000’iaflk›n may›n döflendi.Amerikan avc› uçaklar›n›nhava çarp›flmalar›nda Ko-re’deki 1/10 üstünlü¤ü1/3’ün de alt›na inince, Ame-

rikan Donanmas›’nda yeni bire¤itim program›na baflvurul-du: “Top Gun”. Top Gun oku-lu bafllad›ktan sonra, savafl›nson dönemindeki it dalaflla-r›nda düflürülen uçaklardadonanman›n hava kuvvetle-rinden daha baflar›l› oldu¤ugörüldü. Programda MiG-17Fresco yerine A-4 Skyhawk,MiG-21 Fishbed yerine ise T-38 Talon kullan›lmak sure-tiyle, gerçek hava çarp›flma-lar› için gerekli e¤itim uygu-lamal› olarak gerçeklefltirili-yordu. Amerikal›lar, 1970-1973 aras›ndaki it dalafllar›n-da düflürdükleri 73 uça¤akarfl› 32 uçak kaybetmifller-di. Bu neticenin içinde Ame-rikan Hava Kuvvetleri’nin pa-y› 51/28 iken, Amerikan Do-nanmas›’n›nki 22/4’tü. Bu-nun üzerine Amerikan HavaKuvvetleri de e¤itim konu-sunda Amerikan Donanma-s›’n›n yaklafl›m›n› benimse-meye bafllad›.Amerikan Donanmas›’n›nbelkemi¤ini oluflturan vuru-cu güç, F-4 Phantom II av /bombard›man uçaklar›yd›.Phantom’lar›n AmerikanDonanmas› taraf›ndan kulla-n›lan B, G ve J modelleri, 5A¤ustos 1964 ile 30 Nisan1975 tarihleri aras›nda Ku-zey Vietnam’a karfl› kesinti-siz görev yapt›lar. Bu süreiçinde düzenlenen “PierceArrow”, “Rolling Thunder”,“Proud Deep Alpha”, “Free-dom Train”, “Linebacker” ve“Linebacker II” harekâtlar›-na kat›ld›lar. Ayr›ca Kam-boçya ve Laos’a düzenlenen

harekâtlarda da yer ald›lar.Linebacker Harekât› esna-s›nda 10 May›s 1972’de ger-çekleflen büyük hava muha-rebesinde, Amerikan Do-nanmas›’n›n 8, AmerikanHava Kuvvetleri’nin ise 3 ol-mak üzere toplam 11 adet F-4’ü, MiG serisi 11 adet savafluça¤›n› düflürerek muhare-benin en büyük hava zaferinielde ettiler. Phantomlar’›n Jtipi, B tipinden daha yüksekperformansa sahip olup, to-pu bulunmuyordu. Dolay›s›y-la Vietnam Savafl› boyuncadonanma pilotlar›n›n düflür-dü¤ü 59 adet MiG’in ço¤u Si-dewinder k›sa menzilli hava-dan havaya füzeler ile vurul-mufltu. G tipinden ise sadece12 tanesi savafla kat›lm›flt›.Vietnam Savafl›’n›n bitimiylebirlikte Amerikan Donanma-s›’ndaki Phantom efsanesisona ererken, bu emektaruçak yerini F-14 Tomcat’eb›rak›yordu.Amerikan Donanmas›’n›nelinde taarruz uça¤› olarakilk bafllarda A-1H Skyrai-der’ler mevcuttu. Ancak sa-vafl boyunca harekâtlardakullan›lan taarruz uçaklar›A-4E Skyhawk, A-6 Intruderve A-7 Corsair II’ler oldu.Bunlardan özellikle A-6 Intruder’ler ön plana ç›km›fl-lard›. Asl›nda yavafl bir uçakolan A-6, geliflmifl radar, se-yir ve taarruz sistemleri sa-yesinde her türlü hava flar-t›nda görevini sürdürebili-yordu. A-6 Intruder’ler, 28adet 500 pound (226 kg)’likbomba tafl›yabiliyordu.

USS Gunston Hall (LSD-5)'in tafl›d›¤› hava yast›kl› PACV arac› denize indiriliyor.

USS Canberra Ocak 1967'de icra edilen "Deckhouse V" Harekat› s›ras›nda kara hedeflerini bombal›yor.

77


Crusader Efsanesi4 adet 20 mm top ve sonrala-r› AIM-9 Sidewinder füzele-riyle donat›lan F-8E Crusa-der avc› uçaklar›, AmerikanDonanmas›’n›n MiG’leri avla-madaki en baflar›l› uçaklar›oldular. Yüksek süratlerdeMiG’lerden daha düflük biryar›çapta dönüfl yapabilenCrusader’ler, hava muhare-belerinde rakiplerine karfl›daha a¤›r bas›yorlard›. Pilot-lar›n›n yar›s›na yak›n› 36 ya-fl›n›n üstünde olan F-8 filola-r›, 1950’lerdeki klasik avc›çizgisini sürdürüyorlard›.Amerikan Savunma Bakanl›-¤› taraf›ndan bu uçaklar›nüretimi 1965’te durdurulmuflve e¤itimleri de kesilmiflti.Ancak Vietnam’da baflar›l›olduklar› gözlenince, 1967’deF-8’lerin üretimine yenidenbaflland›. F-8 Crusader’lersavafl boyunca girifltikleri itdalafllar›nda 4 kayba karfl›l›k18 MiG’i düflürmeyi baflar-m›fllard›.A-6’n›n elektronik harp mo-deli olan EA-6A Prowler,elektronik karfl› tedbir (ECM)teçhizat›yla düflman hava sa-vunmas›n› köreltmek ama-c›yla donanmaya kat›lm›flt›.3060 km menzile sahip E-2AHawkeye havadan erken ikazuça¤› ise komuta ve kontrolgörevlerini yerine getiriyor-du. A-3 Skywarrior’un elek-tronik harp versiyonu olanEA-3, radar kar›flt›rma gö-revlerinde kullan›lan di¤erbir uçak olup, ayn› uça¤›ntanker versiyonu olan KA-3Bise, özellikle Vietnam’›n içbölgelerindeki çarp›flmalarave Laos’ta düzenlenen hare-kâtlara destek veren donan-ma uçaklar›n›n muharebesüresini uzatabilmeleri için

gerekli acil yak›t deste¤inihavadan ikmal yoluyla sa¤l›-yordu. RA-5C Vigilante ise,keflif amaçl› kullan›m ihtiyac›üzerine savafl›n son döne-minde donanmaya kat›lm›flt›.Deniz karakol uça¤› olan am-fibik P-5 Marlin ve daha ge-liflmifl P-3B Orion’lar k›y›devriyesi görevleri icra ede-rek denizden s›zmalar› takipediyorlard›. Filipinler ve Ja-ponya’da üslenmifl olan Ori-on’lara füze de yüklenebili-yordu. Ayr›ca arama-kurtar-ma ve irtibat görevleri içinhelikopterler de mevcuttu.

KazalarAmerikan uçak gemilerine sa-vafl boyunca Kuzey Vietnamtaraf›ndan önemli bir tehditgelmemiflti. Ancak bu gemi-lerdeki ciddi kazalar, kimi za-man Kuzey’den gelen tehdit-lerden daha büyük hasarlarayol açm›flt›. 26 Ekim 1966’da42.000 tonluk USS Orkany’debir ambar dolusu magnezyumfifle¤inin parlamas› sonucu ç›-kan yang›nda 44 denizci ve ha-vac› hayat›n› kaybederken, 4taarruz uça¤› ve 2 helikopterk›r›ma u¤ram›flt›. Bundan 9gün sonra da USS Franklin D.Roosevelt uçak gemisininuçufl güvertesinin afla¤›s›ndaç›kan yang›nda 8 er hayat›n›kaybetti. Savafl›n en büyük fa-cias› ise 29 Temmuz 1967’de

USS Forrestal uçak gemisindemeydana geldi. Yanl›fll›kla gü-vertede atefllenen, hem hava-dan havaya hem de havadankaraya at›labilen Zuni roketle-rinden biri patlamalara yol aç-t› ve ç›kan yang›n 18 saat sür-dü. Mürettebattan 134 kifli ha-yat›n› kaybederken, 162’si deyaraland›. Ayr›ca 21 uçak kay-bedildi ve 43’ü de hasar gördü.Gemi de 7 ayl›k ciddi bir bak›-ma girmek zorunda kald›.‹kinci Dünya Savafl›’ndan beriABD’nin bir uçak gemisindeilk kez bu derece büyük hasaroluflmufltu. Ancak bu kaza so-nuncusu de¤ildi. USS Enter-prise de muharebe sahas›nado¤ru yol al›rken, 14 Ocak1969’da yine bir Zuni roketiningüvertede yanl›fll›kla atefllen-mesi sonucu ciddi bir kaza ya-flad›. Kazada mürettebattan 28kifli hayat›n› kaybederken, 343kifli de yaraland› ve 15 uçakkaybedildi. 16 Nisan 1972’deUSS Worden muhribi yanl›fl-l›kla bir Amerikan Shrike anti-radar füzesiyle vuruldu ve 1 ki-flinin öldü¤ü ve 9 kiflinin de ya-raland›¤› olay sonucunda ge-mide de büyük hasar olufltu.17 Temmuz 1972’de ise KuzeyVietnam sular›nda seyredenUSS Warrington muhribiAmerikal›lar taraf›ndan döfle-nen bir may›na çarpt›¤›ndaepey hasar gördü. Ayn› y›l›n 1Ekim’inde USS Newport News

kruvazörünün 203 mm’lik top-lar›ndan birinde meydana ge-len patlamada, mürettebattan20 kifli hayat›n› kaybetti, 37’side yaraland›.Kazalar›n haricinde, 12-13Ekim’de USS Kitty Hawk uçakgemisinde 100 kadar siyah vebeyaz tenli asker aras›nda birdizi ›rkç›l›k çekiflmesinden ç›-kan kavgada da 46 kifli yara-land›. Olaydan sorumlu tutu-lan 21 siyahi asker tutuklana-rak askeri mahkemeye sevkedildi. Vietnam Savafl› s›ras›n-da Amerikan Donanmas›’ndagörev yapan siyahlar›n oran›-n›n, di¤er kuvvet birimlerinde-kine göre çok daha az olmas›ilgi çekici bir durumdu.

KAYNAKÇA� Bernard Ireland, The History of Aircraft

Carriers, London, Southwater, 2008.� Bruce Palmer, Jr, The 25 Year War:

America’ Military Role in Vietnam,Lexington, Da Capo, 1984.

� Bryce Walker, Fighting Jets, Alexandria,Time-Life Books, 1987.

� David C. Isby, Jane’s Fighter Combat inthe Jet Age, London, HarperCollins, 1997.

� Harry G. Summers, Jr, Historical Atlas of the Vietnam War, New York, Houghton Mifflin, 1995.

� Harry G. Summers, Jr, The Vietnam WarAlmanac, Novato, Presidio, 1999.

� Kenneth Anderson, US MilitaryOperations 1945-1984, London, Hamlyn Books, 1984.

� Lee Hassig (ed.), Air Combat, Alexandria,Time Life Books, 1990.

� Marc Leepson, Dictionary of the Vietnam War, Newyork, Macmillan, 1999.

� Michael Clodfelter, Vietnam in MilitaryStatistics, Jefferson, McFarland, 1995.

� Michael Taylor (ch.ed.), Brassey’s WorldAircraft & System Directory 1996/97,London, Brassey’s, 1996.

� Norman Franks, Aircraft vs. Aircraft,London, Grub Street, 1988.

� Wings of Fame Vol.1, London, Aerospace Publishing Ltd., 1995.

USS Forrestal uçak gemisinin 29 Temmuz 1967'deki kaza sonras›ndaki görüntüsü

Amerikan Donanmas›'n›n uçak gemileri Vietnam Savafl› boyunca önemli görevler üstlendi.

Savunma sanayimizinIDEF’te sergilemifl ol-du¤u üstün perfor-

mans›n etkileri hala devamederken SaSaD’›n 2008 y›l›-na dönük tamamlam›fl ol-du¤u anket çal›flmas›, bubaflar›y› bir kez de rakam-larla pekifltirdi.TOBB Türkiye Savunma Sa-nayi Meclis Toplant›s›’nda,SaSad Genel Sekreter Yar-d›mc›s› ve Meclis Baflkan›Tu¤g. (E) Y›lmaz Küçüksey-han’›n aç›l›fl konuflmas›n›nard›ndan söz alan SaSaDGenel Sekreteri Kaya Yaz-gan, yapm›fl oldu¤u su-numda 2008 y›l› verilerinikat›l›mc›larla paylaflt›.Anket sonuçlar›na göre sa-vunma sanayimizin bitmiflürün ve hizmet teslimat›n›içeren 2008 y›l› cirosu,2,873 milyar lira (2,317 mil-yar dolar)’a yükselmifl du-

rumda. Sektör içi sat›fllar›noluflturdu¤u ciro ise 698milyon lira (563 milyon do-lar) mertebesinde. 2007 y›l›rakamlar› ile karfl›laflt›rd›-¤›m›zda sektörün cirosun-da yüzde 15’lik bir art›flkaydedildi¤i gözlemleniyor.Sektör cirosu aç›s›ndan fir-ma büyüklüklerine göre debir de¤erlendirme yapanYazgan, savunma sanayi-mizin amiral gemisi ASEL-SAN’›n 500 milyon dolardanfazla ciro yapan tek firma

oldu¤unu ve dünya s›rala-mas›nda yine ilk 100 içeri-sinde yer almas›n› bekle-diklerini belirtti.2008 y›l›nda sektörün ihra-cat› da 576 milyon dolar›aflm›fl bulunuyor. Bu ra-kam 2007-2008 dönemindeihracatta sa¤lanan art›fl›nyüzde 37’ye yükseldi¤inigösteriyor. 2008 y›l›n›n bel-ki de en ilginç verisi isesektördeki kurulufllar›nAr-Ge için öz kaynaklar›n-dan yapt›klar› harcaman›n

283 milyon lira (228 milyondolar)’a ulaflm›fl olmas›. Burakam 2007 y›l›na göreyüzde 90’l›k bir art›fla denkgeliyor.Savunma sanayimizin bubaflar›l› karnesini kat›l›mc›-larla paylaflan Yazgan, ayr›-ca 2008 y›l›ndaki ekonomikkrizin savunma sanayisi fir-malar›n› hangi yönlerdeolumsuz etkiledi¤ini de yinerakamlarla dile getirirkensavunma sanayisinde faali-yet gösteren firmalar›m›z-

ÖZEL HABER

78


Savunma SanayimizinNabz› TOBB’da Att›

Savunma Sanayii ‹malatç›lar Derne¤i (SaSaD) taraf›ndan

her y›l sektörün performans›n› ölçmek için yap›lan anket

çal›flmas›n›n geçti¤imiz May›s ay› içerisinde

tamamlanmas›yla 5 Haziran’da Türkiye Odalar ve Borsalar

Birli¤i (TOBB)’da düzenlenen Türkiye Savunma Sanayi

Meclis Toplant›s›, bir kez daha sektörün nabz›n› tuttu.Naile ASLAN / [email protected]

©M

SI

Der

gisi

dan, SaSaD’›n çal›flmalar›ve 2009 y›l› anketi için des-tek beklediklerinin alt›n›çizdi.

SektörelStrateji Doküman›Savunma Sanayi MeclisToplant›s›’n›n bir di¤ergündem maddesi SavunmaSanayii Müsteflarl›¤› (SSM)Sanayi Koordinasyon fiubeMüdürü Demir Çi¤demo¤-lu’nun sunumunu gerçek-lefltirdi¤i, IDEF öncesi ya-y›nlanan “2009-2016 Sa-vunma Sanayii SektörelStrateji Doküman›”yd›.Yapm›fl oldu¤u sunum ilesektördeki firma yetkilileri-ni doküman hakk›nda bilgi-lendiren Çi¤demo¤lu,SSM’nin daha önce haz›rla-m›fl oldu¤u 2007-2011Stratejik Plan›’nda oldu¤ugibi bu doküman›n da sa-vunma sanayisi firmalar›-n›n gelece¤e dönük planla-malar› için bir yol göstericiniteli¤inde oldu¤una dikkatçekti.Kara araçlar›, deniz araç-lar›, hava araçlar›, elektro-nik harp ve alg›lay›c›lar,muhabere elektronik vebilgi sistemleri ile füzemühimmat ve silah sis-temleri fleklinde tüm sek-törel strateji dokümanlar›-n›n, ayr› ayr› bafll›klar al-t›nda ele al›nd›¤› 2009-2016 Savunma SanayiiSektörel Strateji Doküma-n›’n›n amac›; Türk Silahl›Kuvvetleri (TSK)’n›n uzundönem modernizasyon ih-tiyaçlar› göz önüne al›na-rak, modern savunma sa-nayisinin gelifltirilmesi veTSK’n›n modernizasyonu-nun sa¤lanmas› kapsa-m›nda yürütülen ana sis-tem tedariki projeleri vas›-tas›yla, bu sürece yerli sa-vunma sanayisinin kat›l›mesaslar›n›n ortaya konma-s›, sektör yeteneklerininözgün yurt içi çözümlerlegelifltirilmesi ve uluslara-ras› pazarda rekabet gücü-nün elde edilmesi. Ayr›ca

projelerde ana yükleniciolarak belirlenecek ulusalfirmalara verilecek olan iflpaketlerinin en az yüzde20’sinin KOB‹’lere ifl pay›olarak da¤›t›lmas›n› sa¤la-yarak yan sanayinin olufl-turulmas› ve yaflat›lmas›da bu strateji doküman›n›namaçlar› aras›nda.

IDEF Teflvikleri Artmal›Meclis toplant›s›n›n bir di¤erönemli bafll›¤› ise IDEF’inD›fl Ticaret Müsteflarl›¤›(DTM)’nin teflvikleri kapsa-m›na al›nmas›yd›.Milyonlarca dolarl›k ihraçürünlerinin pazarlanmas›,sat›fl akitlerinin yap›lmas›ve uluslararas› ifl birli¤i gö-rüflmelerinin gerçeklefltiri-lebilmesi aç›s›ndan büyüköneme sahip savunma sa-nayisi fuarlar›n›n, di¤ersektör fuarlar›na nazarankat›l›m masraflar›n›n ol-dukça yüksek oldu¤ununalt›n› çizen SaSad GenelSekreter Yard›mc›s› Tu¤g.(E) Y›lmaz Küçükseyhan,özgün ve ileri teknolojiürünleri olan baz› firmala-r›n yüksek maliyetleri ne-deniyle bu fuarlara kat›la-mad›¤›n› ve dolay›s›yla pa-zardan da yeterince istifadeedemedi¤ini belirtti.2007 y›l›nda Küçük ve OrtaÖlçekli ‹flletmeleri Gelifltir-me ve Destekleme ‹daresiBaflkanl›¤› (KOSGEB) mev-cut yönetmeli¤inde de¤i-fliklik yapm›fl ve bu sayedeIDEF 2009’da 16 KOB‹ürünlerini sergileme f›rsat›bulmufltu. KOSGEB teflvik-lerini örnek göstererek2011 y›l› itibariyle IDEF’inyurt d›fl› fuarlar gibi müta-laa edilmesi; destek ve tefl-vik kapsam›na al›nmas› içinDTM’ye de gerekli baflvuru-lar› yapacaklar›n› belirtenTu¤g. (E) Küçükseyhan, sö-zü DTM yetkililerinin çözümönerilerini dinlemek üzereDTM Tan›t›m ve FuarlarDaire Baflkan› Müge Varol’ab›rakt›.

79


Tüm

Grafik

ler: ©SaS

aD

DTM’nin fuarlara iliflkintebli¤inin 1995 y›l›nda ha-z›rland›¤›n› fakat savunmasanayisinin göz ard› edildi-¤ini belirterek sözlerinebafllayan Varol, DTM’ninyurt d›fl› fuarlar›n destek-lenmesine yönelik 2 mev-zuat›n›n oldu¤unu söyledi.Hâlihaz›rda DTM, bireyselkat›l›m gerçeklefltirilecekyurt d›fl› fuarlar› için ihra-catç› birliklerine bildirimdebulunuldu¤u takdirde,standart stant ve nakliyemasraflar›n›n yüzde 50’sini-üst limit 15.000 dolar ol-mak üzere- teflvikler kap-sam›nda karfl›l›yor. Ulusla-raras› nitelikteki yurt içi ih-tisas fuarlar›n›n desteklen-mesine iliflkin tebli¤ kapsa-m›nda da sadece fuar orga-nizatörlerini yine belirli birüst limit paralelinde yurtd›fl› tan›t›m, davet edilecekyabanc› heyetlerin a¤›rlan-mas› ve fuar kapsam›ndadüzenlenecek panel ve se-minerler için destekliyor.IDEF’in her iki mevzuata dauymamas› sebebiyle prob-lem yafland›¤›n› ve sorununçözümüne iliflkin gerekliçal›flmalar› yapacaklar›n›söyleyen Varol; ‹hracatç›Birlikleri organizatörlü-¤ünde savunma sanayisi-nin ortak kat›laca¤› (IDEFhariç) bir yurt d›fl› fuar sözkonusu oldu¤unda, mev-zuata göre, bofl alan veyastandart donan›ml› stant ki-ras› ve yüzde 50’lik bir nak-liye teflviki ile tan›t›m deste-¤inin DTM taraf›ndan sa¤la-

nabildi¤ine dikkat çekerek,yurt d›fl› fuarlara kat›lacakolan firmalar›n DTM’ninsundu¤u bu imkânlardanyararlanmalar› durumunda;yurt d›fl› fuarlara milli kat›-l›m gerçeklefltirildi¤i zamanSSM taraf›ndan firmalarasa¤lanan deste¤in bir k›s-m›n›n da IDEF’e aktar›labi-lece¤i fleklinde bir öneridebulundu.Burada önemli bir hususada de¤inmekte fayda görü-yoruz. Normal prosedüregöre; firmalar›n bireyselbaflvuru yapaca¤› yurt d›fl›fuarlar›n, DTM taraf›ndanyay›nlanan fuarlar listesin-de yer almas› ve bir gün ön-ce dahi olsa ba¤l› bulunu-lan imalatç› birli¤ine fuaragidilece¤ine dair bildirimdebulunulmas› gerekiyor. Va-rol, gidilecek fuar›n listedeyer almamas› durumundayaflanabilecek sorunlar›nönüne geçmek için, firmayetkililerinden kat›lmak is-tedikleri, fakat DTM’nin lis-tesinde yer almayan fuarla-r›, kendilerine önceden bil-dirmelerini de istedi.2011 y›l›nda gerçeklefltirile-cek olan IDEF için ilk etaptabu flekilde bir çözüm önerisisunan Müge Varol, DTM’ninKOSGEB gibi bir parantezaçarak IDEF’i de fuar teflvik-leri kapsam›na dâhil edebil-mesi için çal›flma bafllata-caklar›n›n alt›n› çizdi. Sa-vunma Sanayi Meclisi tara-f›ndan olumlu karfl›lanan buöneri, SSM’ye de sunularakde¤erlendirilecek.

KDV ‹stisnas› BilmecesiSavunma sanayisinde Kat-ma De¤er Vergisi (KDV) is-tisnas› uygulamas›na yöne-lik 12 fiubat 2009 tarihindeyay›nlanan 112 Say›l› KDVTebli¤i konusunu da meclistoplant›s› gündemine dâhileden SaSaD, 18 Mart’ta An-kara Sheraton Otel’de teb-li¤in uygulanmas›na yöne-lik üyelerine vermifl oldu¤ue¤itimin ard›ndan firmalaraç›s›ndan durum de¤erlen-dirmesi yapma imkân› bul-du. Fakat toplant›da bulu-nan, özellikle KOB‹ ölçe¤in-deki alt yüklenici firmalararas›nda henüz uygulama-ya yönelik tecrübesi bulu-nan kimse olmad›¤› için ko-nu üzerinde fazla durula-mad›. Toplant›n›n, daha çok

konuya iliflkin uygulamadayaflanabilecek endiflelerindile getirildi¤i son bölü-münde, baz› firmalar›n Ma-liye Bakanl›¤›’na baflvur-duklar› takdirde senelercegeri ödeme alamayacaklar›fleklindeki önyarg›lar› ma-saya yat›r›ld›. Meclis baflka-n› henüz uygulanm›fl bir ör-nek olmamas› nedeni ile buendiflelerin yersiz oldu¤u-nu, her fleyden önce ortadabir tebli¤ oldu¤unu vurgu-layarak uygulamalar›n bafl-lamas›yla birlikte ç›kabile-cek sorunlar karfl›s›nda be-raber hareket edeceklerinibelirtti. TOBB Türkiye Sa-vunma Sanayi Meclis Bafl-kan› Tu¤g. (E) Küçüksey-han, oturumun k›sa bir öze-tini yaparak toplant›y› ka-patt›.

ÖZEL HABER

80


©M

SI

Der

gisi

45-icindekiler · 2020. 10. 18. · sa¤l›kl› ipuçlar› vermektedir. siviller, medya...

Documents