a forma verbal éste na lírica profana...

57

Aformaverbaléstenalíricaprofanagalego-portuguesa*

ManuelFerreiroUniversidadedaCoruña

Resumo:

Nesteartigoestúdaseexhaustivamenteaaparicióneousodeéste,formaconcorrenteconé, P3 do presente de indicativo de seer, na lírica profana galego-portuguesa.A través darevisión sistemáticada súaapariciónnosmanuscritos,ficademostradaa súavixencianalingualiterariagalego-portuguesa,asícomoainexistenciadunhaformalatinizanteestquetradicionalmenteforaestabelecidaennumerosasediciónsdalíricagalego-portuguesa.

Palabraschave:

Galego-portugués,edición,líricatrobadoresca,formasverbais,éste.

Abstract:

Theaimofthisarticleistoanalysetheappearanceanduseoféste,concurrentformwithé, third-personpresentindicativeofseer, inGalician-Portugueseprofanelyricpoetry.ItsvalidityandrelevanceinGalician-Portugueseliterarylanguageisprovedbymeansofthesystematicrevisionof itsappearance inmanuscripts.Thisrevisionalsodemonstrates thenon-existenceofaLatinateformest,whichhadbeentraditionallyestablishedinnumerouseditionsofGalician-Portugueselyricpoetry.

Keywords:

Galician-Portuguese,edition,troubadourlyricpoetry,verbalforms,éste.

1.Introdución

Desdeasprimeirasediciónsdostextosdocorpustrobadorescogalego-portugués,podenrastrexarsecomentariossobreaformadeterceirapersoadoverboseer,quepresentabadousresultadosapartirdolatínEST.Oprimeiro,emaioritario,éproduto

RevistaGalegadeFiloloxía,ISSN1576-2661,2008,9:57-78Datadeaceptación:Novembrode2007

* Este traballo inscríbese no proxecto de investigación coordinado Cancioneiros galego-portugueses.

Edicióncríticaeestudo(enformatoimpresoeelectrónico).SubproxectoUDC:Ascantigasdesegundocancioneiro aristocrático galego-portugués (PGIDIT06CSC20401PR), subsidiado pola DirecciónXeraldeInnovaciónTecnolóxicadaConselleríadeIndustriadaXuntadeGalicia.Unhaversióninicialdopresenteartigo foipresentadanoXIICongresodaAsociaciónHispánicadeLiteraturaMedieval(Cáceres,2007).

ManuelFerreiro

58

dunhaevoluciónanalóxicaapartirdunhahipotéticaformainicial*es,desaparecidapola inevitábel confluencia coa segundapersoa (<ES) a travésdanivelación, conperdade-s(despoisdedesaparecero-Tfinallatino),contodasasterceiraspersoasverbais, sempreacabadasenvogalnosverbos regularesenamaioríadosverbosirregulares. Alternativamente, no noso corpus trobadoresco aparece tamén unhaformaéstequepresentaunhavogalfinaldeapoiosobreabaselatina.

EasíédescritoxadesdeD.CarolinaMichaëlisdeVasconcelos,que,candoexplicaaformaéstenoglosariodoCancioneirodaAjuda,afirmaque“éaformalatina,aqueostrovadoresacrecentaram-eparagógico,vistoque-tnãopodiaserfinaldesílabaoupalavraemvocábulosaportuguesados.Claroquecontaporduassílabas”(Michaëlis1990,I:s.v.éste)1.Mais,poroutraparte,naglosadaformaest,ailustreestudosaindicataménque“essaformalatinada3p.dopres.ind.doverboessefoiempregadapelostrovadorestantoantesdevogalcomoantesdeconsoanteeemfimdeorações”(Michaëlis1990,I:s.v.est).

Comosepodeobservar,Michaëlisconsideraaposibilidadedunhaformadirectamentelatinaoulatinizanteestperanteconsoanteouenfinaldeoración2,queunharevisiónexhaustiva do corpus da lírica profana desmente, porque da análise de todos oscontextosenquetalformaseríaposíbelsósepodededucirqueavarianteésteéaúnicaformaverdadeiraerealalternativaáxeralé,aíndaquemoitasvecesserexistreconperdadavogalfinalporcrasecovocábuloseguinte3.

Apesardorecoñecementoteóricodaexistenciadestaformaverbaléste,aprácticadamaioríadoseditoresdanosa líricamedieval foiadeevitar tal forma,sempresentidacomoexcepcional,apesardasúadocumentaciónfirmenaprosacronística(Lorenzo1974:s.v.seer),naprosanotarial(Maia1986:814-817)e,sobretodo,nasCantigasdeSantaMaria,quereflictenunusoabsolutamenteparaleloaodapoesíaprofana,cunhadistribucióncomplementariadaformaéste(moitasvecestaménencrasecoavogalseguinte)edaformaanalóxicaemaioritariaé.Consecuentemente,Mettmann (1972: s.v. seer) introduce un necesario til diacrítico, ao contrario demoitos dos editores do corpus profano, nomeadamente algúns de orixe italiana,quenonmarcangraficamente tal crasepor considerarenque estamosperanteun“latinismorelativamentefrequenteneicanzonieri”(Spampinato1987:91).

1 Narealidade,nesteglosariosóserecollendouscasosdeéste,undelesapartirdacorrecciónfeitapor

Nobiling(1097:355)nassúasobservaciónsáedicióndoCancioneirodaAjuda(véxasenota3).2 Talvezpor isoécontraditorianousográficodoapóstrofo (est’), sópresenteendousdosdezcasos

citadosnoseuglosario.3 Para unha crítica da política editorial de Carolina Michaëlis arredor desta forma (con solucións

contraditorias tanto gráfica como interpretativamente), véxase Nobiling (1907: 355), que corrixe aedicióndestaformaverbalnascantigas71,89,130,182,184,197,207e223.

Aformaverbaléstenalíricaprofanagalego-portuguesa

59

Nesteartigopretendemos,pois,revisarexhaustivamenteautilizacióndaformaéste(eést’),quecoidamos,comoxadixemos,únicaalternativaáxeralé,apartirdoscontextosdosmanuscritosenquetalformaseríaposíbel4.Paraaformaconcrasedavogalfinal,partimosdoestudodassecuencias<est+vogal>,ondesobranceanosproblemasinterpretativosdasecuencia<esta>,quepodeser lidacomosimpledemostrativofeminino,comoP3dopresentedeindicativodeestar,ou,finalmente,comooencontrodaformaverbaléstecoart.aemaiscoaprep.a5.

2.Éstenalíricaprofanagalego-portuguesa

Nocorpusprofano,éste apareceenmúltiploscontextosprecedendounvocábuloiniciadoconvogal,oqueprovoca,enxeral,acrasecoavogalfinaldaformaverbal.Ocómputodetodososcasosdapoesíatrobadorescaprofanarevelaquetalcraseserexistraperantetodasasvogais,sendoespecialmentefrecuentecoadverbioassi,queparecesuxerircertaresistenciaaoencontrodeéconesteadverbio,comomostraquenocorpussedocumentenescasísimasocorrenciasdesescontextos.

Dopuntodevistacuantitativo,acrasedaformaésteaparecefrecuentementeperanteasformaso,adoartigo6:86JSrzSom[A20,B113],v.2:atalést’omeusén<esto|>AB;94JSrzSom[A28,B121],v.13:quen/ést’adona<esta>A,<esta|>B;106NuEaCer[B133],v.24:qualést’obenmelhor<esto>B;128MartSrz[A41,B153],v.5:eessaést’amiasenhor<esta>A,<esta|>B;181PGarBu[A91(vv.1-24),B195],v.26:qualést’oben<esto>B;186PGarBu[B200],v.5:ést’amáisfremosaquenomund’á<esta|>B;187PGarBu[B201],v.3:qualést’adonaquemefazmorrer<esta|>B;196PGarBu[A103,B211],v.2:uést’amuifremosamiasenhor<esta>A,<esta|>B;197PGarBu[A104,B212],v.21:queést’omáisquemetolherpodia!<esto|>A,<esto|>B;199PGarBu[A106,B214-215],v.2:qualést’adonaquequerogranben<está|>A,<esta|>B;v.13:qualést’adonaquemefazassi<esta|>A,<esta>B;213FerGaEsg[B229],v.2:uést’amolherquegranben/quer<esta|>B;248RoiQuei[A142,B263],r3:ést’adonaquememata<esta>AB;339AfMdezBest[B377],v.20:queést’apeor/cousa<esto>B;

4 Para as referencias ás cantigas, utilizamos o sistema de Jean Marie D’Heur, coas correccións

incorporadasporMonteroSantalla(2001:55-101).OscriteriosdeediciónutilizadossonospropostosenFerreiro/MartínezPereiro/TatoFontaíña(2007).

5 Unhasecuenciacomoestá’,crasedeestácoart.a,écertamenterara,aíndaquesepodedocumentarenJoanAiras(945[B942,V530],v.9),conformefoiestabelecidonasúaedicióncrítica(Rodríguez1980:57,59).

6 Na transcrición dos manuscritos (A, B,V,T) desenvolvemos em itálica as abreviaturas que podenprovocar dificultades tipográficas. A barra vertical indica o principio e/ou final da secuenciamanuscrita.

ManuelFerreiro

60

358FerGvzSeav[A221,B389],v.13:uést’amuifremosamiasenhor<esta|>A,<esta>B;360FerGvzSeav[B391,V1],v.4:qualést’adonaqueeuqueroben<esta|>BV;496Den[B498,V81],v.16:uést’amelhor/dequantasson<estaa>B,<esta>V;562Den[B545,V148],v.17:qualést’ovosso<esto|>BV;583Den[B566,V169],vv.2,5,7,10:eoj’ést’oprazosaido/passado<|esto/|esto>BV;663NuFdzTor[B648/V249],v.2:qualést’ovoss’amigo<esso>BV;692JPrzAv[A184,B677,V279],r2:qualést’adonaquemefazmorrer<esta>A,<esta|>B,<esta>V;742RoEaVasc[B727,V328],v.17:edireieuqualést’aqueodiz<esta|>BV;759JGarGuilh[B743,V345],r1:aquestemundox’ést’amelhorren<esta>B,<|esta>V;871AiNz[B880,V463],v.13:uést’adonaquerennonquerdar/pormin<esta|>B,<esta>V;973AfEaCot[B971,V558],v.16:asabeldad’ést’amaior<|esta>BV;1074BernBon[B1072,V663],v.6:eperox’ést’amiacoitamaior<|esta>BV;1088PArm[B1085,V677],v.3:quen/ést’adonaquequeroben<Esta|>B,<esta>V;1091PArm[B1089,V680],v.18:quen/ést’adonaquem’assifazmorrer<Esta>B,<esta>V;1113GalFdz[B1111bis,V702],v.14:quenést’aqueloei<esta|>BV;1117Lour[B1115,V706],v.9:d’uést’amiasenhor<esta|>BV;1235PEaSol[A282,B1219,V824],vv.1,7:Nonést’adeNogueira<esta>AB,<esta|>V/<esta>A,<esta>B,<esta|>V;1289MartGi[B1272,V878],r2:cajaiést’oquenamorei<esto>BV;1580EstFai[B1561],v.4:perquant’ést’oquevosquerodizer<|estso>B7;1672PAmigo[B1660,V1194],v.16:qualést’omundo<esto>BV;1682PAmigo[V1204],r:quealést’acandeaealést’ocandeo<esta...esto>V.

Domesmoxeito,documéntaseunhaformaéstecontraídacoaformaeldoartigo:1348JSrzPav[B1330bis,V937],v.2:poisenProenç’ést’el-Reid’Aragon<|estel>BV.

Igualmente,apareceperanteosubstantivoomeendúascantigas(96JSrzSom[A30,vv.1-7,B123],v.20:canonést’om’enseupoder<estome>B;346FerGvzSeav[A210],v.15:ne[n]ést’omenado/queosoubesse<estome>A.Etaménamesmacrasedeéste seproducecondiversosparticipios:amada (274JSrzCoe [A166,B318],v.6:porqueést’amada<estamada>AB),aguisado(1502AiPrzVuit[B1482,V1093],v.4:queést’aguisado<estaguysado>BV;1471JGai[B1452,V1062],v. 4: O jantar ést’ aguisado <esta guisado> B, <esta grisada> V8); acustumado(1503AiPrzVuit [B1483,V1094], v. 1: Don Martin Galo ést’ acustumado <estacustumado>BV),aventurado (1555Den[B1536],v.24:maisseelfica ... / ...

7 Aabreviaturaespuriapoderíaserunerroportilsobret,coaconseguintemodificacióndelectura:“per

quant’ésteo...”.8 Arrastradopolalecciónmanuscrita<estaguisado>deB,Lapa(1970:304)transcribeestáguisado,en

lugardeést’aguisado,comonacantigaanterior.


61

ést’aventurado<estauenturado>;1606PGarAm[B1596],v.1:vej’euqueést’aventurado<estauenturado>B),omiziada(1588PGarAm[B1578],v.1:MaiorGarciaést’omiziada<estomizia/da>B)eapartado(1643PPon[B1631,V1165],v.8:Ebencreedequeést’apartado<estapartado>B,<estapartado>V).

Poroutraparte,ésteapareceperantediversasformasdodemostrativo:119PaiSrzTav[A33, B148], v. 19: E, de pran, ést’ est’ o maior / ben <est est ó>A, <e esto>B9; 482Alf X [B484,V67], v. 27: mais muit’ ést’ aquesto peior <|esta questo>B,<|estaquesto>V;526Den[B528,V111,T5],v.2:queest’aquel’enquevosmereci<estaquel|>BVT;823AfEaCot[B825,V411],r1:queést’aquest’ouporqueofazedes<estaquest|>BV;1468JGaia[B1449,V1059],v.9:uést’aquelaquesavidaten/enseupoder<estaquela>B,<estaquela>V;1671PAmigo[B1659,V1193],v.13:Uést’essaconcabispal<estessa>BV.

Etaménserexistracrasecopronomepersoalel(1389NuFdzTor[B1371,V979],v.12:catalést’el<estel>BV),domesmomodoqueconoutrasformaspronominais:al (821VaPrzPard[B824,V409],v.17:seieuquenonést’al<estal>BV),atal(97JSrzSom[B124],v.21:grancoitaper-ést’atal<perestatal>B;222FerGaEsg[A122,B238],v.8:emeusénést’atal<estatal>A,<ental>B;1239JBav[B1223,V828],v.15:meusenest’atal<estatal>BV)eũa(1597AfEaCot[B1587,V1119],v.7:Enonést’ũavelha<estũa>BV).

Maisé,sendúbida,especialmentefrecuenteestacrasecoadverbioassi,rexistrándoseno corpus profano numerosos encontros que adquiren valor formulístico10: 78JSrzSom[B105],v.6:esenonést’assi<estaassy>B;132MartSrz[A45,B157],v.15:Poisést’assi<estassi>A,<estassi>B;195PGarBu[A102,B209-210],v.29:senonést’assi<estassi>A,<estassy>B;291RoEaRed[B331e335],v.16:poisést’assi<estassy>B;318JLpzUlh[A207,B358],v.9:eperoést’assi<estassi>A,<|estassy>B;326FeFdzCog[B366],v.10:vedes...queést’assi<estassy>B;328RoEaVas[B367],v.17:dizedesquenonést’assi<estassy>B;329RoEaVasc[B368],v.9:sabeDeusdenósqueést’assi<estassy>B;338AfMdezBest[B376],v.15:epoisést’assi<estassy>B;400EstFai[A240,B428,V40],v.9:diredesquenonést’assi<estassi>A,<estassy>BV;405JVqzTal[A244,B432,V44],v.15:e,depran,ést’assi<estassi>A,<estassy>BV;419FerVelh[A260,B437,V49],v.3:ejaqueést’assi<estassi>A,<estassy>BV;435Anónimo[A270],v.8:podedesentender/queést’assi<estassi>A;509Den[B511,V94],v.13:Gravevosést’,assiDeusmiperdon<estassy>BV;552Den[B535,V138],v.16:pois

9 ÉobvioqueBxaimplicaunhaformaé.10Asecuenciaéassiunicamenteapareceen509Den[B511,V94],v.7;754AfLpzBai[B738bis,V340],

v.4;808PaiGmzCha[B812,V396],v.9;924PGot[B921,V509],v.12;1224PAmigo[B1208,V813],v.14.

ManuelFerreiro

62

queést’assi<estassy>BV;557Den[B540,V143],v.5:poisést’assi<estassy>BV;604Den[B587,V190],v.4:poisést’assi<estassy>BV;v.10:poisést’assi<estassy>BV;v.16:poisést’assi<estassy>BV;636EstGuar[B621,V222],v.9:nonést’assi<estassy>BV;771JGarGuilh[B754,V357],v.4:cuidoquenonést’assi<est assy>BV;806PaiGmzCha [B810,V394],v.10: eperoést’assi<estassy>BV;944SanSchz[B941,V529],r1:sabebenqueést’assi<estassy,estassy,estassy>BV;975AiEng[B973,V560],v.17:nenseiquex’ést’,assim’aven<|estassy>BV;1029JAi[B1025,V615],r2:esemelha-miquenonést’assi<estassy>BV;1054JAi[B1052,V642],v.1:poisquevosést’assi<estassy>BV;1154JServ[B1150,V743], r1:creoquenonést’assi<estassy>BV;1530FerGarEsg [B1511], v. 14: mais por que ést’ assi <estassy> B; 1588 PGarAm[B1578],v.17:nonést’as[s]i<estasy>B;1591AfEaCot[B1581,V1113],v.5:Seést’assi<estassy>BV.

Paraaléndeconassi,ésteapareceencraseconoutrasformasadverbiais,comoaqui(789JVqzTal[B792,V376],r1:queést’aquiequermigofalar<estaquj>B,<estaqui>V;798MenVqzFolh[B802,V386],v.11:meuamigo,queést’aqui<estaqui>BV;1385MartSrz[B1367,V975],v.1:unmour’ést’aqui/fugid’,e...<|estaqui>BV),oje(107NuEaCer[B134],v.26:caesteést’ojeomaior/ben<estoie>B;1100PAmigo[B1098,V689],v.27:quenonést’oj’outranomundonada<estoi|>BV),ar(1069BernBon[B1067,V658],v.9:enonést’ardevósmelhor<estar>V),ora(957JAi[B954,V542],v.1:Quegravem’ést’oradevosfazer<|estora>BV),u(712JLpzUlh[B697,V298],r:alaést’uelé<esthu|>BV)ei(1652PPon[B1640,V1174],v.20:per-ést’i/quentalomeporricoten<peresty>BV).

Acrasedeéstetaménseproducecoaspreposiciónsa(172PGarBu[A82,B186a],v.22:Equant’oj’ést’,ameucoidar,/benper-seieucanonái/coitamaior...<|esta>AB;509Den[B511,V94],r2:grav’ést’amí<|esta|>BV)eantre(97JSrzSom[B124],v.25:canonést’antrenósigual/est’amor<estantre>B).

Domesmoxeito, son frecuentesoscontextosdecrasedeéste coaconxuncióne(véxasemáisabaixo)emaiscoaconxunciónou(179PGarBu[A89,B193],v.27:Joanaést’ouSancha,ouMaria<est.ou>A,<este>B11;680JPrzAv?[B665,V267],v.13:Nonseiquex’ést’ouquepodeseer<|estou>BV).Finalmente,éstetaménapareceencrasecoainterxecciónai!(1162JZor[B1149a,V752],v.3:Quenést’,aifilha<estay>BV).

Maisénasecuencia<este>ondeaparecenosmaioresproblemasparaacorrectainterpretación dos manuscritos, porque, na realidade, subxacen varias lecturasposíbeis:

11 AleccióndeB(<IohanaesteSanchaeMaria>)implicacraseconconxuncióne.


63

(a)este(demostrativo)e,tamén,est’e(demostrativo+conx.e)12;

(b)esté(P1ouP3dopresentedesubxuntivodeseer)13;

(c)éste(P3dopresentedeindicativodeseer),est’é(demostrativo+é)eést’e(formaverbaléste+conx.e).

Normalmente, a interpretación de <este> como forma verbal éste en crase coaconxunciónenonpresentagravesproblemasdeaceptación:218FerGarEsg[A118,B234],v.4(miasenhorést’,esenhordasquevi)14;333PMaf[B371],v.13(Devospesar,senhor,benést’eprez);367MenRdzTen[B399,V9],v.16(maiscuid’euair/uelaést’,enonposs’...;812PaiGmzCha[A248e253,B816,V400],v.23(queobenést’,efazgrantraicion)15;956JAi[B953,V541],v.9(...meumalést’,ecuidogranrazon);1247JBav[B1231,V836],v.16(perair/uelaést’,eavósnonaven);1679PAmigo[V1201],v.9(contraquensabeond’ést’eondenon/éseubarnagen...).

Nosrestantescasosquedinrespectoaeste levantamento(éste,est’é)asituaciónémáiscomplexaporcantosepercibenamaioríadoseditorescerta resistenciaáconsideracióndapresenzadesta formaverbaléste,queé sentidacomoanómala,favorecendo unha interpretación da secuencia <este> como a crase da formademostrativa de primeira persoa coa forma verbal é (est’ é). Do levantamento,12Odemostrativocoaconx.eaparecenascantigas62VaFdzSend[B89],v.7;80JSrzSom[A14,B107],

v.25;222FerGaEsg[A122,B238],v.9;246RoiQuei[A140,B261],v.15;255VaGil[A147,B270],v.10;265JPrzAv?[A157],v.21;266JSrzCoe?[A158],v.10;282JSrzCoe[A175,B326],v.4;286JSrzCoe[A179,B330],v.9;320JLpzUlh[A209,B360],v.15;393JGarGlh[A228,B418e426,V29e38],v.22;460GarPrz[B465],v.19;697JSrzCoe[B682,V284],v.14;896MartMo?[A304],v.9;1116Lopo[B1114,V705],v.4;1534GilPrzCo[B1515],vv.11,14.

13Estaformaverbalsemellaescasanocorpus:497Den[B499,V82],v.14;1359LoLias[B1342,V949],vv.5,15;1588PGarAm[B1578],v.21.Aestasocorrenciashaique,nanosaopinión,acrecentarestéen1113GalFdz[B1111bis,V702],v.8(Teen-m’entalcoitaquenuncavi/om’entalcoita,peroopreit’esté:/quelhisdigaporquentrob’equené),tradicionalmenteeditadocomoest’é;maisaaparicióndaéenrimanov.9aconsellaconsideraraformaestéparatranscribirasecuencia<este>deBVnoversoanterior.

14AsíéeditadoesteversoenMichaëliseSpampinatto,maisaestrofapermiteunhalecturadiferente,coapresenzadaformaplenadeéste:

Amelhordonaqueeununcavi,perbõafe,nenqueoidizer,éaqueDeusfezmelhorparecer:miasenhoréstesenhordasquevi,demuibonpreçoedemuibonsén.

15Denovoéposíbeloutralecturaquemanteñaaintegridadedeéste:

Edequaleu,senhor,ouçocontarqueobenéste:fazgrantraicionoquebená,seoseucoraçonenalponnuncasenonenguardarsempr’aquelben...

ManuelFerreiro

64

quepretendemosexhaustivo,detodasassecuenciasposíbeis,tíranseosseguintesresultados:

1.Existeungrupodecantigasenqueconsideramoscertaapresenzadeéste, enprincipio sempre perante consoante, aínda que existan solucións contraditoriase, por veces, incomprensíbeis en diversos editores16.A súa aparición prodúcesenormalmente en contextos negativos e tamén noutros onde evitar éste esixiríaconsiderarunhaposposicióndodemostrativoaonomequenocorpustrobadoresconuncaseproduce17:

64VaFdzSend[A1,B91],v.15:<este>A,<esta>B18

Canonéstecuitad’amorũaqueomefilharven.

197PGarBu[A104,B212],v.18:<este>A,<est>B19

tolhe-miocorpoquejanuncadiaéste,nennoite,queajasabordemin,nend’al!...

223FerGaEsg[A123,B238bis],r1:<este/esté>A,<hee/é>B20Eseassinonéste,miasenhor,nonmedévossoben,nenvoss’amor!

16Consideramosunicamenteasediciónsdavulgataemaisasediciónscríticasmáisrecentes,casetodas

elasincorporadasácompilacióndeBrea(1996),ocalsimplificaasreferenciasbibliográficas.Non consideramos outras versións das cantigas trobadorescas que poden presentar formas senfundamentotextual,comoocorre,porexemplo,nov.5dacantiga888MartMo[B896/V481],quenaedicióndeVideiraLopesaparececomo“ocorm’est[t]amtejo”,fronteáslecturas“ocorm’está’ntejo”(StegagnoPichio1968:179)ou“ocormostr’antejo”(Lapa1970:420).

17Entodoocorpussólocalizamosuncasoclarodeposposición,nunhapasaxecertamenteconfusanacantiga1430[V1020],v.18:

–PeroMartiiz,muibenrespondestes,perosabia-m’euestopermin,catodostreseransenhoresidascomendas,comendadoresestes,epartistes-mi-otanben,quem’émal.

18AleccióndeBédiverxente,implicandounhacrasedaformaverbalcoart.feminino(“Equant’ést’acoitad’amor...”).

19AversióninicialdeMichaëlis(esté)xafoirectificadapolapropiaautoranoglosario,apósacríticadeNobiling(1907:355).

20AinterpretacióndeMichaëlis(1990,I:252),quexaforacorrixidaporNobiling,éseguidanaedicióndeFernanGarciaEsgaravunharealizadaporSpampinatto(1987:113):

Eseassinonest’é,miasennor,nonmedêvossobennevoss’amor!


65

266JSrzCoe?[A158],v.20:<este>A21Catade,senhor,nonvoséstemal,capolomeunonvosvenh’eurogar.

1230PAmigo[B1214,V819],v.13:<este>BV22

Ocantaréstemuidito,peroqueoeunonsei.

1421JPrzAv/JSrzCo[V1011],v.14:<|este>Vequex’évossoToled’eOrgaz,etodoquantosenomundofazcaporvósx’éste–dized[e-o]assi.

1569JVqzTal/PAmigo[B1550],v.13:<|este>B23

...porquenonentendedesqueoseupreçoeoseuvalortodonoss’éstepoisemperadorfor?

1640PPon[B1628,V1162],v.12:<este>BV24

Enoabril,quandogranventofaz,oabrigoéstevossosolaz.

Neste mesmo grupo debe ser incrito un amplo conxunto de textos en que osmanuscritos, nomeadamente procedentes de B, presentan unha forma <est> quexulgamosgrafíadeinspiraciónlatinizanteparaéste,poisapresenzadavogalfinalénecesariaparaacorrectacontaxemétricadoverso:

21MichaëlismodificoualeccióndoCancioneirodaAjuda(<catadesẽnornõuosestemal>A),editando

“Catade,senhor,pervósest’émal..”(1990,I:318).Paraaléndaediciónquepropomos,taménécertoque<este>poderíaserinterpretadonestapasaxecomoesté,presentedesubxuntivodeestar.

22Alecciónésteérecollidanaedicióncríticadotrobador(Marroni1968:266),fronteaunhaprimeiraversiónest’édeNunesquecorrixiuposteriormentenasnotasásCantigasdeAmigo(Nunes1973,III:294).

23Oversoéhipermétrico,oqueexplicaareconversióndeésteenestenMichaelis(1990,II:420)eMarroni(1968:290):“Essendoilv.ipermetro,espungola-eparagogicadieste,comeinMichaëlis.IlCunhanonrileval’irregolaritàdiquestoversoestampaeste”.Cunha(1982:158)suxireamesmaopciónparaanivelaciónmétricadoverso,que,entodoocaso,coidamosquedeberíacontemplara conversióndeéste ené. Pola súaparte, a edición críticadeste trobadormantén a forma“este”(Fregonese2007:75).

24Saverio Panunzio (1992: 135) transcribe incomprensibelmente “o abrigo, est é vosso solaz”, coaseguintenota:“esté,conéparagóxico.Braga:esto;Lapa:este,verbo”.Polasúaparte,naedicióndeJuárez(1988:220-22)oversoaparececomo“oabrigoest’evossosolaz”,maiscoatraduciónespañolade“elabrigoesvuestrosolaz”.

ManuelFerreiro

66

182PGarBu[A92,B196],v.27:<|est>AB25

canuncapesarprendereinengrancoitad’amornend’al,nensabereiquex’ést[e]mal,nenmiamortenontemerei.

184PGarBu[A94(vv.1-2),B198],v.15:<est>BEpoisqueassiést[e]ja,quevosDeusfezemáisvalerdequantasoutrasnomund’á,verdadevosquerodizer.

204PGarBu[B220],v.18:<est>B26

Edesqueavioprimeirodianonmeguardei,nenfuiendesabedor,nenmequisDeusguardar,nenmiafolia:nonést[e]meucoraçontraedorquemi-adepoisconselhouaveer.

207PGarBu[B223],v.11:<|est>BMaisenquant’eujavivofor,porénnoncreereiqueoJudasvendeunenquepornósnacruzmorteprendeunenquefilh’ést[e]deSantaMaria.

464AlfX[B464bis],v.24:<|est|>B27

Caomalquevosfoiferir,aquelex’ést[e]onosso.

25EnAapareceunemarxinalcorrixindooorixinal<est>.Obsérveseacomplexaeartificiosasoluciónx’é

‘stedeMichaëlis(1990,I:195):

Nensabereiquex’é‘stemal,nenmiamortenontemerei!

26OmesmoqueMichaëlis(1990,I:803),PierreBlasco(1984:209-211)interpretaest[e]comoformademostrativa,despoisdecorrixira lección<non>ennen (cf.aspalabrasdoeditor francés:“Il fautrestituericilaformecomplètedudémonstratif”):

Edesqueavioprimeyrodia,nonmeguardey,nenfuiendesabedor,nenmequisDeusguardar,nenmhafolia,n[e]nest<e>meucoraçontraedorquemhadepoysconselhouaveer.

27AversióndeNunes (1972:54)estámoi lonxeda lecciónmanuscrita (“aquel’émeuenonvosso”),recuperada na edición crítica da poesía profana de Afonso X (Paredes 2001: 149), cunha lecturadiverxentedaqueagorapresentamos:


67

714JLpzUlh[B699,V300],v.9:<est>BV28

Eldepranqueestocuida,queést[e]migoperdudo,ca,senon,logoverria,maisporestom’ésanhudo.

854MenRoBri[B858,V444],v.12:<|est>BVeperoqueseiquelh’ést[e]muigreu,querlhipes,querlhipraza,endeja,semortonon,nuncamepartirei.

1075JServ[B1074,V664],v.4:<est>BV29Undiavimiasenhor,quemideuatalamorquenondirei,perufor,quenést[e],pernulharen:nonous’eudizerporquenmivenquantomalmiven.

1456RoiPaezRib[B1437,V1047],v.12:<|est>BVQuenveequalcozinhatendecarne,ses’inondeten,nonpoderáestimarbensex’ést[e]carne,sepescaz.

1497AiPrzVuit[B1477,V1088],v.22:<|est>BVDizFernanDiaz:–Benm’ést[e],porqueoferiMonsanto.

1625FerRdzRed[B1614,V1147],v.1:<est>BVDonPedroést[e]cunhadod’el-Rei,quechegouoraaquid’Aragonconun[e]spetograndedeleiton.

Caomalquevosfoiferiraquele,x’esteonosso.

28A edición de Nunes (1973, II: 120), en versos curtos, resolve a hipometría do verso doutro modo,obrigándooaestabelecerunhaformaest:Eldepranqueestocuida,/queest[co]migoperdudo.Poroutraparte,asolucióndeRipCohen(2003:184), taménaceptábel,é interpretarest[é],presentedesubxuntivodeestar(véxasenota13).

29ModificamosainterpretacióntradicionaldesteversoenNunes(1972:432),quesemellabaconsiderarapresenzadaconxuncióne:

Hundiavimhasenhor,quemideuatalamorquenondireyperhuforquenest’[e]pernulharennonous’eudizerporquenmivenquantomalmiven.

ManuelFerreiro

68

1652PPon[B1640,V1174],v.2:<est>BV30

D’untalricomeouç’eudizerqueést[e]muiricom’assaz,dequant’engranrequezajaz.

1667PPon[B1655,V1189],v.17:<est>BV31nonést[e]reinenconde,maisé-x’outrapodestade.

Aestescasosquesemellanclaros,poderíaseacrecentarunoutromáisdubidoso,enqueést[e]foieditadocomoen(Michaëlis1990:906),est(Panunzio1991:125)eé(Juárez1992:168):

993PPon[B990,V578],v.20:<est>B,<ẽ>VEl-ReiqueValençaconquis,quedevalençaést[e]benfis,epervalençaquerobrar.

2.Unsegundogrupodecantigaspresenta,nanosaopinión,aformaéste,aíndaquetradicionalmenteasecuenciavénsendointerpretadadunmododiferente,xaque,namaioríadoscasos,seconsiderouunhaforzadacrasedaformademostrativaesteouestocoaformaverbalé,fundamentalmentedesdeaedicióndoCancioneirodaAjudarealizadaporCarolinaMichaëlisdeVasconcelos:

71VaFdzSend[A8,B98],v.6:<este>A,<est>B32

casesaboravedesi,granbenper-ésteporamí.

89JSrzSom[A23,B116],v.27:<este>A,<est>B33

Eselh’estodisseralguen,queéstemal,diga-lhequenquisDeusfazerquenoncuidasse.

30Nestecaso,naedicióndeJuárez(1992:190),ést[e]étraducidoaoespañolcomo‘fue’.31SeguimosadisposiciónmétricadestacantigaestabelecidaporMonteroSantalla(2001:739-740).Na

tradicionalediciónlapianaenversoslongos(Lapa,1970:549),oilustreeditormodificaoorixinal<est>ené (“Trata-secertamentedeerro,poré;decontrário, lendoéste,overso teriamaisumasílaba”),respectadonasediciónsdePanunzioemaisdeJuárez,queafirma:“LasformasestyesteconcurrenconéenlosCancioneros,constituyendounaalternativamétricayfónica”(Juárez,1992:297).

32Apresenzadaformaverbaléste,coreforzoper-semellaindubitábel,fronteaunhainterpretación“granbenperest’époramí”(Michaëlis1990,I:19).

33Cf.aedicióndeMichaëlis(1990,I:52):

Eselh’estodisser’alguen,queest’émal,diga-lhequenquisDeusfazerquenoncuidasse.


69

294RoEaRed[B334],v.2:<este>B34

Oquevosdiz,senhor,queoutrarendesejonomundomáiscavósésteomuisobejomentira[l]quenodiz...

302RoiPaezRib[A191,B342],v.21:<esté>A,<este>B35Perom’elanontenporseu,muigranverdadevosdirei:meumaléstequantobenei, eforapo-lodizereu,evi-atanbenparecer[quelhinonpudirendizer].

398JGarGlh[A238],v.21:<este>A36

Maispoisquejanonpossoguarecer,aporquemoirovosquerodizer:“Dealguenéstefilha,deMaria”.

536Den[B519b,V122],v.7:<este>BV37

tenhoquemifariadesgranbendemidizerdesquantomalmivenporvós,sevosésteloorouprez.

617Den[B600,V203],v.10:<este>BV38

Poismedelevarvejoqueésteoseudesejo,poisqueaelpraz,praz-mimuitosobejo:est’éomeusolaz.

34NaedicióndeMichaëlis(1990,I:825)estabelécesedenovounhacraseentredemostrativoeé:

Oquevosdiz,senhor,queoutrarendesejonomundomaiscavos,est’éomuisobejomentidoque’-nodiz...

35Modificamos a puntuación e a interpretación –diverxente– deste verso nas edicións anteriores. Cf.“meumalestequantobenei; /efora... (Michaëlis1990,I:375);“meumalest’é,quantobenei,efora...”(Barbieri1980:48).

36Éestaunhasoluciónprovisoria,seguramentediscutíbel,paraunhapasaxededifícilinterpretaciónnestacantigadeJoanGarciadeGuilhade,editadotradicionalmentecomo“dizalguen:“Est’éfilhadeMaria”(Nobiling1908;Michaëlis1990).

37AedicióndeLang(1972:41),queestabelecíaest’é,xafoicorrixidaenNunes(1972:138)aproldeéste.38TantoLang(1972:98)comoNunes(1973,II:51)consideranaexistenciadacraseest’énesteverso

comonorefrán.

ManuelFerreiro

70

1658PPon[B1646,V1180],v.6:<este>BV39

–Seja-oPedroBodinho,queéstenossovezinhotanbencomePedr’Agudo.

Noutros dous contextos, a secuencia foi interpretada como unha crase entre odemostrativoeaconxuncióne,quexulgamosdificilmentexustificábeldunpuntodevistasintácticoeinterpretativo:

290JPrzAv?[A183],v.22:<esté>A40Emelhoréste,maisserameubendemorrercedoenonsaberenquenéporquenmoir’equesempreneguei.

1097PAmigo[B1095,V686],v.13:<este>BV41Maisnonoéste,poisquisDeusassi,queporseununcamequisreceber.

Finalmente,a secuencia<este>deBVfoi lidacomodemostrativoporestudososcomoMichaëlis,PanunzioouJuáreznunhapasaxeondecoidamosque,denovo,debeserinterpretadacomoformaverbaldeseer:

987PPon[B985,V572],v.5:<Este>B,<este>V42

Omuibonreiqueconquisafronteiraeacabouquantoquisacabar

39DenovoapareceenPanunzio(1992:181)amesmaformaestéemaisomesmocomentarioquena

cantiga1640,v.12(véxasenota24).Nestecaso,aformaeditadaporJuárez(1992:239),novamenteest’é,étraducidacomo“es”.

40Aúnicaposibilidadedeinterpretaraexistenciadaconxuncióneseríaaconsideracióndunhaconstrucióncopulativareforzadaemais,extremadamentefrecuenteengalegomodernomaisausentedopoesíadostrobadores:“Emelhorest,emaisserámeuben,/demorrer...”(Michaëlis1990:361).

41Aconsideracióndaconx.eesixeforzarasintaxeparaligarsintacticamente“Maisnonoést’”conseynofinaldaestrofa,comoacontecenaedicióndeNunes(1972:468-469),condeficientepuntuación,edeGiovannaMarroni(1968:241-242):

Maysnonoest’,e,poysquisDeusassy,queporseununcamequisreceber,se,meusamigus,podess’euponerquefosseseu,seyjámuybenperminquenonaveryacoytad’amor,[seestadonafossemhasenhor].

42Véxaseotextonaúltimadasedicións(Juárez1992:161):

Omuybonreyqueconquisafronteyraeacabouquantoquisacabar,


71

equesefezconrazonverdadeira[en]todoomundotemereamaréstebonreideprez,valent’efis,reidonFernando,bonreiqueconquisterrademouros...

3.Un terceirogrupodecantigaspresentaunha secuencia<este>enque semellarazoábel –indubitábel en bastantes contextos– considerar a crase dunha formademostrativadeprimeirapersoa(este,esta,esto)coaformaverbalé(est’é):

242RoiQuei[A136,B257],v.15:<esté>A,<este>BCa,depran,est’éojemáisdebenqueei,peroquesõosabedorqueassimorrerei...

276JSrzCoe[A169,B320],v.14:<esté>AEseporest’é,maldianaci!

887MartMo[A307,B895,V480],v.26:<esté>A...mais,est’émeumal,contramiadesaventuranonvalamarnenservir,nenvalrazonnenmesura,nenvalcalarnenpedir.

889MartMo[B897,V482],v.13:<este>BV...,caest’éomeubeneaquest’émeuviçoemeusabor!

971AfEaCot/PPon[B969,V556],v.22:<este>BV–Afons’Eanes,est’émeumester,eperestodev’euguarecereperservirdonasquantopoder.

equesefezconrazonverdadeyra[en]tod(o)omundotemereamar.Estebonreydeprez,valent’efis,reydonFernando,bonreyqueconquisterrademourosbendemaramar.

Ainterpretaciónde<este>comosimpledemostrativonasediciónsdeMichaëlis,PanunzioeJuárezdeixatodaaestrofasenverboprincipal,quenecesariamentetenderesidirnesasecuencia,quetaménpoderíaserlidacomoest’é.

ManuelFerreiro

72

1062PVeer[B1060,V650],v.17:<este>BVevós,fremosamiasenhor,nosvosqueredeséndoereporest’émeumalviver,aimiasenhor,perbõafe.

1114Lopo[B1112,V703],v.7:<este>BVEnonach’eurazoneporest’é:porquem’eideguardaredetemerdemi-osaberen,...

1237JBav/PAmigo[B1221,V826],v.32:<este>BVestefazmal,assiDeusmeperdon,eest’ésandeoeestoutronon.

1281Lour[B1265,V870],v.13:<este|>BVCaest’él’omequemáisdemandavaenonarquisquecomigofalasse.

1381MartSrz[B1363,V971],v.19:<este>BVEconselhavaeubenaqueneldonpedisse,desse-lholog’e,perren,seucantarnonoisse,caest’é,aimeusenhor,ojograrbraadadorquenuncabonsondisse.

1387MartSrz[B1369,V977],v.10:<este>BVEpoisadonaCaralhoteviuantresasmãos,ouv’éngransaborediz:–Est’éofalsotreedorquem’oganodesonroueferiu.

4.Maisnoutroamploconxuntodecantigasexisteaduplaposibilidadedelecturaéste/est’é(euncontextodeéste/ést’e),ambasasdúasposíbeissintácticaesemanticamente,aíndaquenamaioríadoscontextosasegundasemellamáisprobábel:

65VaFdzSend[A2,B92],v.4:<este>A,<|est>B43

Senhorfremosa,grand’envejaeieuatod’omequevejomorrer,

43AleccióndeBparecesuxerirunhaformaést[e].


73

e,segund’oraomeuconhocer,enquant’est’é,façomuigranrazon.

130MartSrz[A43,B155],v.17:<este>AB44Esaberiad’algunbenmandadodequeoj’eunonsõosabedor,maisseiqueest’édesej’ecuidado.

163NuFdzTor[A74,B187],v.13:<este>A,<esteei>B45

Queprolvosádeeuestarsempreporvósengrand’afan?Eest’émuigrande,depran.

503Den[B505,V88],v.11:<este>BV...seipergranbenlhiquerermáiscaminnenal,e,seaquest’équerermal,est’éoqueaminaven/...

503Den[B505,V88],v.17:<este>BV...seperservirepe-lamáiscaminamar,seest’émal,ameucuidar,estemalnonposs’eupartir,/...

568Den[B551,V154],r2:<este>BVPorDeus,senhor,poispervósnonficoudemifazerben,eficoupermí,teedeporben,poisassipassou,engalardondequantovosservi,demiteerpuridade,senhor,eeuavós,caest’éomelhor.

617Den[B600,V203],r2:<este>BVPoisquedizmeuamigoquesequerircomigo,poisqueaelpraz,prazamí,benvosdigo:est’éomeusolaz.

44Oversopermiteoutras lecturasalternativas: “mais seiqueéste desejoecuidado” (xapropostapor

Nobilingen1907),“maisseiqueestedesej’écuidado”.45AleccióndeBsemellaconfirmarcomocorrectaainterpretaciónest’é,maistaménhaberíaaposibilidade

delermos“Éestemuigrande,depran”ou“Eestemuigrand’ē, depran”.

ManuelFerreiro

74

634EstGuar[B619,V220],v.5:<este>B,<este|>V46

e,miasenhor,est’égranmalsobejomeuemeugranquebranto:seereudevós,porvosservirquantoposso,muidesamado.

639EstGuar[B624,V225],v.10:<este>B,<este|>VBenentend’euquelogardeveaveroquebenservedepidir,porén,benconrazon,maisest’étangranbenquelhinonpod’outrobenparseer.

782JGarGuilh[B785,V369],v.20:<este>BV–Vó-loandadesdizendo,amiga,est’éverdade,/...

924PGot[B921,V509],v.12:<este>BV...e,peroest’éassi,aven-m’endeoqueeunonmereci:grandesamorquem’elaporénten.

993PPon[B990,V578],v.24:<Este>B47

Reid’Aragon,reidobonsén,reideprez,reidetodobenést’,ereid’Aragon,depran.

1272GalFdz[B1256,V861],v.20:<este>BVVeja-sevosc’eperderápavorqueádevós,eest’éomelhor.

1403PGarBu[B1384,V993],v.18:<este>BVeest’épolacasamolhadaenqueasmete,naestrabaria.

46Pagani(1971:78)recoñecequenestecaso“nonsipuòescludereperòlaletturaeste”,ocallevaríaa

unhaoutrapuntuacióndotexto:

e,miasenhor,éstegranmalsobejomeuemeugranquebrantoseereudevós,porvosservirquantoposso,muidesamado.

47Aconsideracióndaformaésteesixeunhamudanzadepuntuación:

Reid’Aragon,reidobonsén,reideprez,reidetodobenéste:reid’Aragon,depran.


75

1446PedroPort[V1037],v.4:<este>VAlvarRodriguez,monteiromaior,sabebenquelhiá’l-Reidesamor,porquelhedizenqueémalfeitornasaterra;est’écousacertacadizquesequerir...

1467JGai[B1448,V1058],v.4:<este>BV48

ComeasnonomercadosevendeuuncavaleirodeSanhoan’aJaneiro,tresvezes–est’éprovado.

1637PaiGmzCha[B1625,V1159],v.21:<este>BVedoquedizquearevolverá,ant’estofaça,senon,matar-s’-á,caest’éocomeçodolavor.

3.Cabo

Oinventariodaformaéstenalíricaprofanagalego-portuguesapoderíaseraíndamáisamploseconsiderarmoslecturasalternativasástradicionaisqueestabelecenformasdemostrativas de primeira persoa que poden encubrir directamente a forma ésteouunhacraseést’+vogal.Véxase,porexemplo,arealposibilidadedeeditar“[É]estacoita,quemiamorte ten / tanchegada...” (1056MartPrzAlv[B1054,V644],v. 13) como“[E]ést’ a coita, quemi amorte ten / tan chegada...”, con aparicióndeést’ edeslocamentodoacentoá segunda sílaba, frecuenteen todaacantiga.Eomesmoacontece en contextos tradicionalmente lidos comom’é esta quepodenserinterpretadoscomomeést’a:551Den[B534,V137],v.28:“camortem’éestavida”vs.“camortemeést’avida”;946JAi[B943,V531],v.7:“Tangravem’éestacoitaenquemeten”vs.“Tangravemeést’acoitaenquemeten”.Ou,porpóralgúnsexemplosdeteoraíndamáisinterpretativo,unversocomo“caestamortenonéjograria”(398JGarGlh?[A238],v.14)semprepoderíaserlidocomo“caést’amort’enonéjograria”,domesmomodoque“estepesarépesarconrazon”podesertranscritotaméncomo“éstepesar,epesarconrazon”(1533PMaf[B1514],v.16).

Algosemellantepodeacontecercoaformaverbalestá,taménsusceptíbelnalgúnscontextosdeserlidacomounhacrasedeéste,como,porexemplo,estabeleceCohen(2005:214)na cantiga 741 RoEaVasc [B726,V327], v. 4, a través dunha adición para resolver ahipometríadoverso:“maisenvossaprison/ést’[or]aquiteporvósd’outraren”.48Contraaprácticaxeral,nestecasoLapa(1970:303)interpretaapresenzadeéste,queé,evidentemente,

posíbel.

ManuelFerreiro

76

Finalmente,aíndaficanoutrasformasdeéstequeporvecesforonhipotizadaspararesolverversoshipométricos49.Cf.,porexemplo,“senonamí,dizenqueé[ste]mal/miasamigasequefaçomalsén”(742RoEaVasc[B727,V328],v.3);“Qualé[st’o]voss’amigoquemivospedia?”(663NuFdzTor[B648,V249],v.4),esixidopoloparalelismocov.2;“ouque[ést]’est’ouporqueofazedes”(823AfEaCot[B825,V411],v.18),versoparaleloaoprimeirodorefrándacantiga:“queést’aquest’ouporqueofazedes”.

Maistaménécertoquearevisióndocorpustaménimplicaaeliminacióndeformasdeéstequesonprodutodeopciónseditoriaisdiscutíbeisoudelecturasprobabelmenteerradas:Cohen(2005:342),poloparalelismocoprimeiroversodaestrofaanterior,edita“Falareiconel,poisestá[a]ssi”oversotradicionalmenteestabelecidocomo“Falareiconel[e],poisést’assi”(1004RoiMrzUlv[B1000,V589],v.15).Enoutroscasos,sonsimpleserrosdelectura,comoaformaeditadaporLang(“estamolher”)seguindoV,candoenBaparecealeccióncorrecta:“...maisnonvosdireieuqual/éamolher;maistantovosdirei”(528Den[B520a,V113,T7],v.4).

Afrecuenciadadocumentacióndeéste(quernasúaformaplena,quernaquepresentacrase)desmente,pois,ocarácterexcepcionalatribuídoaestaformanamaioríadasedicións,mostrandoqueémoitomáisfrecuentedoquerecollenostextoscríticosouosglosarios,aotempoquetaménsepodedocumentarexcepcionalmenteperantevogal.Émáis,adistribucióndeé/éstenasCantigasdeSantaMaria50,quenonsonobxectodesterelatorio,confirmaexactamenteomesmocomportamentodasdúasvariantesverbaisencausa51:aformaéstenasúaformaplenaémáisfrecuentenapoesíarelixiosadeAfonsoXdoquenalíricaprofana,poislocalizamosatétrintae seis casosperante consoante52, a caróndecincocontextos enqueéste apareceperantevogal53.

49Ásvecessonsoluciónsextremadamentehipotéticaspararesolverpasaxesmanuscritasdeturpadas:“e

porest’,amiga[s],ést[ete]udo”(784JGarGuilh[B787/V371],v.12),que,naedicióndeRipCohenpresentaoutrotexto:“eporest’,amiga<s>,és<a>budo”(Cohen2005:251).

50SeguimosaclásicaedicióndeMettmann(1986-1989),asícomoasúanumeracióndosversos.51Aínda hai que acrecentar algún contexto máis en que a forma <est> dos manuscritos tamén debe

ser corrixida para ést[e] por necesidades métricas (véxase CSM 149.44, 185.10, 297.11, 386.56).Considéreseaíndauncasode[éste]en165.56.

52Véxase CSMA.22, 46.47, 48.11, 95.60, 121.41, 175.7, 199.14, 219.12, 221.8, 247.27, 250.8 e 10,271.43,272.35,273.3(=r1),275.21,292.23,295.25,315.41,322.3(=r1)e43,328.10,328.25,332.13e16,340.43,344.6,352.38,358.8,366.41,368.41,371.7,372.3(=r1),385.27,393.8,414.4.

53Véxase CSM 31.8, 220.8, 225.11, 328.12, 364.8 382.4 (=r1). Para alén destes casos, rexístransetaménformasconcrasedavogalfinalperanteasformasdoartigoo,a(CSMB.17,135.101,274.30,328.23),doindefinidohũa(CSM306.20),dosadverbiosaquieassi(CSM402.21,425.37),daprep.a(CSM142.51),daconx.e(CSM261.61,380.47,402.20,418.18)edoparticipioapparellada(CSM297.15).


77

4.Referenciasbibliográficas

Barbieri,M.(1980):“LepoesiediRoyPaezdeRibela”,StudiMediolatinieVolgari,27:7-104.

Blasco,P.(1984):LeschansondePeroGarciaBurgalês,troubadourgalicien-portugaisdu XIIIe siècle (Paris: Fundação Calouste Gulbenkian / Centro CulturalPortuguês).

Brea,M.(coord.)(1996):LíricaProfanaGalego-Portuguesa(SantiagodeCompostela:XuntadeGalicia).

Cancioneiro da Biblioteca Nacional (Colocci-Brancuti). Cód. 10991 (1982) (Lisboa:BibliotecaNacional/ImprensaNacional-CasadaMoeda).

CancioneiroPortuguêsdaBibliotecaVaticana(Cod.4803)(1973)(Lisboa:CentrodeEstudosFilológicos/InstitutodeAltaCultura).

Cohen,R.(2003):500Cantigasd’Amigo(Lisboa:CampodasLetras).

Cunha,C.Ferreirada(1982):EstudosdeVersificaçãoPortuguesa(SéculosXIIIaXVI)(Paris:FundaçãoCalousteGulbenkian/CentroCulturalPortuguês).

Ferreira, M. P. (2005): Cantus Coronatus. 7 Cantigas d’El-Rei Dom Dinis (Kassel:Reichenberger).

Ferreiro,M./MartínezPereiro,C.P./TatoFontaíña,L.(eds.)(2007):Normasdeediciónparaapoesía trobadorescagalego-portuguesa /Guidelines for theEditionofMedievalGalician-PortugueseTroubadourPoetry(ACoruña:UniversidadedaCoruña).

Fregonese,R.(ed.):JohamVaasquizdeTalaveyra,PoesieeTenzoni(Milano:EdizioniSpolia).

Juárez,A.(1992):PerodaPonte(Granada:TAT).

Lang,H.R.(1972)[1894]:DasLiederbuchdesKönigsDenisvonPortugal(NewYork:GeorgOlmsVerlag).

Lapa,M.Rodrigues(1970)[1965]:Cantigasd’EscarnhoedeMalDizerdosCancioneirosMedievaisGalego-Portugueses(Vigo:Galaxia).

Lopes,G.Videira(2002):CantigasdeEscárniodeMaldizerdosTrovadoreseJograisGalego-Portugueses(Lisboa:Estampa).

Lorenzo,R.(ed.)(1974):LatraduccióngallegadelaCrónicaGeneralydelaCrónicadeCastilla.Vol.II:Glosario(Ourense:InstitutodeEstudiosOrensanos“PadreFeijoo”).

Maia, C. deAzevedo (1986): História do Galego-Português. Estado Linguístico daGalizaedoNoroestedePortugaldesdeoséculoXIIIaoséculoXVI(Coimbra:InstitutoNacionaldeInvestigaçãoCientífica).

Marroni, G. (1968): “Le poesie di Pedr’ Amigo de Sevilha”, Annali dell’IstitutoUniversitarioOrientale,10:189-340.

ManuelFerreiro

78

Mettmann,W.(1972):AlfonsoXelSabio.CantigasdeSantaMaria.Vol.IV(Glossário)(Coimbra:UniversidadedeCoimbra).

Mettmann,W.(ed.)(1986-1989):AlfonsoXelSabio.CantigasdeSantaMaria.3vols.(Madrid:Castalia).

MichaëlisdeVasconcelos,C.(1990)[reimpressãofacsimiladadaed.deHalle,1904]:CancioneirodaAjuda.2vols.(Lisboa:ImprensaNacional-CasadaMoeda).

MonteroSantalla,J.M.(2001):AsRimasdaPoesiaTrovadorescaGalego-Portuguesa:CatálogoeAnálise.TesedeDoutoramento(inédita),UniversidadedaCoruña.

Nobiling, O. (1907): “Zu Text und Interpretation des ‘Cancioneiro da Ajuda’”,RomanischeForschungen,23:339-385.

Nobiling,O.(1908):“AscantigasdeD.JoanGarciadeGuilhade,TrovadordoséculoXIII”,RomanischeForschungen,25:641-719.

Nunes, J. J. (1972) [1932]: Cantigas de Amor dos Trovadores Galego-Portugueses(Lisboa:CentrodoLivroBrasileiro).

Nunes,J.J.(1973)[1926-1928]:CantigasdeAmigodosTrovadoresGalego-Portugueses.3vols.(Lisboa:CentrodoLivroBrasileiro).

Pagani,W.(1971):“IlCanzonierediEstevandaGuarda”,StudiMediolatinieVolgari,19:53-179.

Panunzio,S.(1991):PerodaPonte.Poesías(Vigo:Galaxia).

Paredes, J. (2001):El cancioneroprofanodeAlfonsoXelSabio.Edicióncrítica conintroducción,notasyglosario(Roma:Japadre).

Rodríguez,J.L.(1980):ElcancionerodeJoanAirasdeSantiago.Anexo12deVerba(SantiagodeCompostela:UniversidadedeSantiagodeCompostela).

Spampinato Beretta, M. (1987): Fernan Garcia Esgaravunha. Canzoniere (Napoli:LiguoriEditore).

Stegagno Picchio, L. (ed.) (1968): Martin Moya, Le poesie (Roma: Edizionidell’Ateneo).

a forma verbal éste na lírica profana...

Documents