บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๑

๑๐๘. สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม The Combinations of Enlightenment

By Nithee Siripat – Siripat.com and Academiae Network. 2015

ความสาคญของบทความ

ขอประเดนสาคญทสดในการปฏบตธรรมนงสมาธนน คอ การเขาถงภาวะทเรยกวา “ปญญาเหนธรรม” คอ รเหนธรรมทงหลายตามเปนจรง รเหนในทกมมองศาแหงปญญารอบร รเหนตามอรยสจจธรรม รเหนตามมตความสมพนธแหงเหตปจจย รเหนเหนอกาลเวลาทง ๓ อยาง นนคอ รเหนใน “อาณาจกรแหงธรรมทงปวง” ไดแก กศลธรรม–อกศลธรรม–อพยากตธรรม–กามาวจรธรรม–รปาวจรธรรม–อรปาวจรธรรม–และ–โลกตตรธรรม สงเหลาน กเรยกวา “ธรรมจกร” นนเอง ความทรเหนเพยงอยางเดยวยงไมพอ ตองเขาใจ อยางถกตองโดย “ปรโตโฆสะ” คดอยางถกวธโดย “โยนโสมนสการ” เกดจตสวางไสวโดยสมาธแหง “ญาณทสสนะ” และ เกดปญญาร รอบดวย “วปสสนาญาณ” ซงเปนกระบวนการเรยนร ศกษาคนควา วจยธรรม ดวย “ไตรสกขา” กเปนอนวา มปญญาแตกฉานใน (๑) เมอกลาว ถง “อธศลสกขา” คอ วนยปฎกทงหมด เพราะดาเนนดวยปญญา ไดแก สมมาวาจา–สมมากมมนตะ–สมมาอาชวะ (๒) เมอกลาว ถง “อธจตตสกขา” คอ สตตนตปฎกทงหมด เพราะดาเนนดวยปญญา ไดแก สมมาวายามะ–สมมาสต–สมมาสมาธ (๓) เมอกลาว ถง “อธปญญาสกขา” คอ อภธรรมปฎกทงหมด เพราะดาเนนดวยปญญา ไดแก สมมาทฏฐ–สมมาสงกปปะ หรอกลาวอกนยหนง นนคอ ประกอบดวย “อรยมรรคมองค ๘” อนปฏสงยตดวย “วสทธ ๗” ทจะทาให “ไตรสกขา” ทงหมดบรสทธหมดจดจากกเลสทงหลาย [วตกมกเลส ดวยศล–ปรยฏฐานกเลส ดวยสมาธ–อนสยกเลส ดวยปญญา] ดวยการเจรญ “ญาณ ๑๖–โสฬสญาณ” อยางไรกตาม หลกธรรมอะไรทจะทา ใหผปฏบตธรรมพจารณาเหนความจรงในการจะเกด (๑) ปญญาเหนธรรมทงปวง (๒) ปญญาตรสร และ (๓) สจจภาวะแหงนพพาน ไดจรงตามขนตอนนน ดงนน ธรรมเหลานนตองเปน ธรรมอนเปนฝกฝายแหงความตรสร นนคอ เกอกลแกการตรสร ธรรมทเกอหนนแกอรยมรรค ทเรยกวา “โพธปกขยธรรม ๓๗” ไดแก (๑) สตปฏฐาน ๔ (๒) สมมปปธาน ๔ (๓) อทธบาท ๔ (๔) อนทรย ๕ (๕) พละ ๕ (๖) โพชฌงค ๗ และ (๗) อรยมรรคมองค ๘ ทตองสมปยตตดวยธรรมแหงการตรสร ๔ ประการ ไดแก (๑) วเวก ๕: ความสงด ความปลกออก (๒) วราคะ ๕: ความคลายกาหนด ความสารอกออกได (๓) นโรธ ๕: ความดบกเลส ภาวะไรกเลสและไมมทกขเกดขน (๔) โวสสคคะ ๕: ความสละ ความปลอย รวมทงการเขาถง “นพพาน” ดวยธรรม ๑ ประการ (๕) วมตต ๕: ความหลดพน เพราะ “นพพาน” [ววฏฏะ] ยอมหมายถง พนแลวจากสงขตธรรมทงปวง ดวยเหตน ความเขาใจถงกระบวนการคดทเกดขนใน “โพธปกขยธรรม ๓๗” ทสมปยตตใน “วเวกกถา” จงเปนประเดนสาคญ โดยแยก “สตปฏฐาน ๔” ไวตามหาก อนเปนการตงสตและสมปชญญะใหมนคงกอนในอนดบแรก ดวย อนปสสนา ๔ ไดแก กายานปสสนา–เวทนานปสสนา–จตตานปสสนา–และ–ธมมานปสสนา ทสหรคตดวย “อนจจานปสสนา –ทกขานปสสนา –อนตตานปสสนา ” นนเอง.

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๒

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม

ความเขาใจทถกตองตามวธในขนตอนหรอแนวทางสาหรบการปฏบตธรรมนน เปนเรองสาคญ ยอมเปรยบเสมอนเขมทศหรอแผนท กาหนดทศทางในการเดนทางไปยงเปาหมายทไมผดทาง ทาให ไมเสยเวลาทคมคาในการจดการกจหนาทนน ใหสมบรณบรบรณ และใหเจรญงอกงามไพบลยยงขนไปในอรยมรรค จนถง “กระแสแหงนพพาน” ไดจรง และแลวอะไรคอจดเรมตนทถกตองอนไมผดพลาด ทควรยด

เปนแนวทางดาเนนทถกตองเชนกน เพอสราง (๑) ความเหนชอบ ไดแก “อรยสจจ ๔–กาลทง ๓ อยาง–ปจจ

ยาการ–ไตรลกษณ” และสราง (๒) กระบวนคดทถกตองโดยชอบ ไดแก ฝกใฝแทจรงใน “กศลกรรมบถ ๑๐”

และปฏเสธใน “อกศลกรรมบถ ๑๐” นนคอ “สมมาทฏฐ–สมมาสงกปปะ” แตอยางไรกตาม กใหยดมนดวย ศรทธาและฉนทะทแรงกลาใน “พทธโอวาท ๓” หมายถง แนวทางดาเนนวถชวตตามพระสตถสาสนคาสอนของพระตถาคต[สมมปปธาน ๔: สงวรปธาน–เพยรระวงปดกน ปหานปธาน–เพยรละกาจด ภาวนาปธาน–เพยรเจรญกอใหเกด อนรกขนาปธาน–เพยรรกษาเจรญยงขนไปจนไพบลย] ไดแก

(๑) “สพพปาปสส อกรณ” ไมทาความชวทงปวง

(๒) “กสลสสปสมปทา ” ทาความดใหเพยบพรอม

(๓) “สจตตปรโยทปน” ทาใจของตนใหสะอาดบรสทธ

ฉะนน ธรรมทงหลายในพระสตถสาสนและความเพยรใหญดงกลาวน ยอมสมปยตตประช มรวมเปนอนเดยวกนกบ “อทธบาท ๔” [The Path of Accomplishment] หมายถง ธรรมคณเครองใหถงความสาเรจ

คณธรรมทนาไปสความสาเรจแหงผลทมงหมาย นนคอ “นพพาน” ไดแก

(๑) “ฉนทะ” คอ ความพอใจ นนคอ ความตองการทจะทา ใฝใจรกจะทาสงนนอยเสมอ และปรารถนาจะทาใหไดผลดยงๆ ขนไป ดวยศรทธาหรอความเชอประกอบการใชเหตผล ทเรยกวา “สทธา ๔” ไดแก (๑) “กมมสทธา–วปากสทธา–กมมสสกตาสทธา–ตถาคตโพธสทธา” และ (๒) “อาคมนสทธา–อธคมสทธา–โอกปปนสทธา–ปสาทสทธา”

(๒) “วรยะ” คอ ความเพยร นนคอ ขยนหมนประกอบสงนนดวยความพยายาม เขมแขง อดทน เอาธระไมทอถอย เปนผประกอบดวยความตนในการกจนนๆ ดวย “ชาครยานโยค”

(๒) “จตตะ” คอ ความคดมงไป นนคอ ตงจตรบรในสงททา และทาสงนนดวยความคด เอาจตฝกใฝไมปลอยใจใหฟ งซานเลอน ลอยไป อทศตวอทศใจใหแกสงททา อยตลอด ดวยจตทปฏสงยตดวย “ธรรมสมาธ ๕” แหงรปฌานสมาบต ดวยหมายเอา “จตตถฌาน” เปนหลกสาคญยง

(๔) “วมงสา” คอ ความไตรตรอง–ทดลอง นนคอ หมนใชปญญาพจารณาใครครวญตรวจตราหาเหตผล และตรวจสอบขอยงหยอนใน สงททานน มการวางแผน วดผล คดคนวธแกไขปรบปรง เปนตน ดวยวธคดทถกตองดวยความสมพนธแหงเหตปจจยโดย “โยนโสมนสการ”

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๓

เพราะฉะนน ปญญาแตกฉานทประกอบดวย (๑) รรอบแหงผลดวยความหมาย = อตถปฏสมภทา (๒) รรอบแหงเหตทจะสงผลกระทบตาม มา = ธมมปฏสมภทา (๓) รรอบแหงพาหสจจะ [ไดยนไดฟงมาก–จดจาไวได–คลองปาก–เจนใจ–ขบไดดวยทฤษฎ] ดวยภาษา = นรตตปฏสมภทา (๔) รรอบแหงปฏภาณ [ความคดรเรม–ความคดสรางสรรค–ความคดประยกตดดแปลง] = ปฏภาณปฏสมภทา ในภาวะทเกดปญญาแตกฉานนน ยอมเกดจากการเจรญภาวนากรรมฐาน หรอทเรยกวา “มนสการกรรมฐาน” [กรรมฐาน ๔๐: สงทใชเปนอารมณในการเจรญภาวนา ไดแก กสณ ๑๐–อสภะ ๑๐–อนสต ๑๐–อปปมญญา ๔–อาหาเรปฏกลสญญา ๑–จตธาตววฏฐาน ๑–อรป ๔] ดวยการเจรญดวยขอประพฤตปฏบตตามลาดบ ทเรยกวา “อนปพพปฏปทา ๔” ไดแก “อนปสสนา ๗–มหาวปสสนา ๑๘–การจาแนกอารมณ ๓๘–โพธปกขยธรรม ๓๗” แตอยางไรกตาม การเกดภาวะทางปญญาแตกฉาน ทเรยกวา “จตปฏสมภทาญาณ ” ยอมเกดขนไดดวยมหาผลานสงสแหงการ เจรญ “อนปสสนา ๗” ทเจรญใหมาก ทาใหมาก ใหสมบรณบรบรณ ใหเจรญงอกงามไพบลยยง ยอมเกด ความงอกงามทางปญญาญาณ [ภาวนามยปญญา] ทเรยกวา “ปญญา ๑๐” ดงน

(๑) “ชวนปญญา” คอ ปญญาเรว–ดวยการเจรญอนจจานปสสนา (๒) “นพเพธกปญญา” คอ ปญญาทาลายกเลส –ดวยการเจรญทกขานปสสนา (๓) “มหาปญญา” คอ ปญญามาก–ดวยการเจรญอนตตานปสสนา (๔) “ตกขปญญา” คอ ปญญาคมกลา–ดวยการเจรญนพพทานปสสนา (๕) “วบลปญญา ” คอ ปญญากวางขวาง–ดวยการเจรญวราคานปสสนา (๖) “คมภรปญญา” คอ ปญญาหยงลกซง–ดวยการเจรญนโรธานปสสนา (๗) “อสสามนตปญญา” คอ ปญญาไมใกล พฒนาไปสเจรญยง –ดวยการเจรญปฏนสสคคานปสสนา (๘) “ปฏสมภทา ๔” คอ ปญญาแตกฉาน–ดวยการเจรญปญญาทง ๗ ใหถงพรอมบรบรณ (๙) “ปถปญญา ” คอ ปญญาแนนหนา –ดวยการเจรญปฏสมภทา ๔ ใหถงพรอมบรบรณ (๑๐) “หาสปญญา” คอ ปญญาราเรง –ดวยการเจรญปถปญญาใหถงพรอมบรบรณ

ดวยเหตน ในการออกบวชเปนสมณะนน คอ “ภกษ–ภกษณ ” นน ยอมไมไดเปนไปเพอความโงเขลา ใหเกด

การเบาปญญาแตประการใด อยางเดดขาด เพราะคณสมบตแหงสมณะนน คอ (๑) เปนผประกอบดวยปญญาญาณ [พหสต–ปราชญมน] และ (๒) เปนผถอวามคณสมบตแหงพระพทธเจา [พทธะ] ฉะนน หลกเกณฑในการพฒนาตน [อตตสมปทา = ภาวตตต: ภาวตกาย–ภาวตศล–ภาวตสมาธ–ภาวตปญญา อนเปนบาทวถเขาสความเปนพระอรหนตขณาสพ] โดยทวไป ยอมหมายถง “ภาวนา ๔” ดงน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๔

“ภาวนา ๔” หมายถง การเจรญ–การทาใหเปนใหมขน–การฝกอบรม–การพฒนา ไดแก (๑) “กายภาวนา” คอ การเจรญกาย พฒนากาย การฝกอบรมกาย ใหรจกตดตอเกยวของกบสง

ทงหลายภายนอกทางอนทรยทง ๕ ดวยด และปฏบตตอสงเหลานนในทางทเปนคณ มใหเกด โทษ ใหกศลธรรมงอกงาม ใหอกศลธรรมเสอมสญ การพฒนาความสมพนธกบสงแวดลอมทางกายภาพ

(๒) “สลภาวนา” คอ การเจรญศล พฒนาความประพฤต การฝกอบรมศล ใหตงอยในระเบยบวนย ไมเบยดเบยนหรอกอความเดอดรอนเสยหาย อยรวมกบผอนไดดวยด เกอกลแกกน

(๓) “จตตภาวนา” คอ การเจรญจต พฒนาจต การฝกอบรมจตใจ ใหเขมแขงมนคง เจรญงอกงามดวยคณธรรมทงหลาย เชน มเมตตากรณา มฉนทะ ขยนหมนเพยร อดทน มสมาธ และสดชน เบกบาน เปนสขผองใส เปนตน

(๔) “ปญญาภาวนา” คอ การเจรญปญญา พฒนาปญญา การฝกอบรมปญญา ใหรเขาใจสงทงหลายตามเปนจรง รเทาทนเหนแจงโลกและชวตตามสภาวะ สามารถทาจตใจใหเปนอสระ ทาตนใหบรสทธจากกเลสและปลอดพนจากความทกข แกไขปญหาทเกดขนไดดวยปญญา

แตถาหมายถงการพฒนาจตใจใหเจรญงอกงามยง [คอ ทาใจของตนใหสะอาดบรสทธ เพอนาไปสปญญา ] ยอมมอรรถถง “ภาวนา ๒” [ฌาน ๒: การเพงอารมณและสามญลกษณะโดยไตรลกษณ ] ดงน

“ภาวนา ๒” [กรรมฐาน] หมายถง การเจรญ–การทาใหเกดใหมขน–การฝกอบรมจตใจ ไดแก (๑) “สมถภาวนา” คอ การฝกอบรมจตใหเกดความสงบ การฝกสมาธ การเพงดวยฌาน การเพงพนจ

ดวยจตทเปนสมาธแนวแน ทเรยกวา “อารมมณปนชฌาน ” คอ การเพงอารมณ โดยกรรมฐาน ๔๐ อยาง ไดแก “สมาบต ๘” คอ รปฌาน ๔–และ–อรปฌาน ๔

(๒) “วปสสนาภาวนา” คอ การฝกอบรมปญญาใหเกดความรแจงตามเปนจรง การเจรญปญญา การเพงดวยฌาน การเพงพนจดวยจตทเปนสมาธแนวแน ทเรยกวา “ลกขณปนชฌาน ” คอ การเพงลกษณะนามรปโดยไตรลกษณ ไดแก วปสสนา–มรรค–และ–ผล นนคอ ญาณ ๑๖–โสฬสญาณ

นอกจากน คาวา “สมณะแหงพระธรรมวนยน [ปาพจน]” รวมทง ผทถอตนเปน “พทธมามกะ ” นน คอ ผทตองศกษาคนควาหรอวจยธรรม [ธมมวจยะ] ทเรยกวา “ไตรสกขา–สกขา ๓” [ศล–สมาธ–ปญญา] อนง สาหรบหลกธรรม “ไตรสสกขา” หมายถง “เสขปฏปทา–มงคลปฏปทา = อรยสาวกผปฏบตเสขปฏปทา เรยกวา ‘ผประกอบดวยขอปฏบต อนเปนไปเพอหองแหงวปสสนา’ (พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๑ - หนาท 69 FILE 20) ดงน” [จรณะ ๑๕: สลสมปทา ๑–อปณณกปฏปทา ๓–สทธรรม ๗–ฌาน ๔] ขอพงพจารณาเพมเตม คอ พระอานนทเปนพหสตทรงพระไตรปฎก ทานสามารถจะกลาวสกขาทงสามดวยปฎกทงสามได (พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๑ -

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๕

หนาท 65 FILE 20) โดยมนย ดงน (๑) เมอกลาว ถง “อธศลสกขา” คอ วนยปฎกทงหมด (๒) เมอกลาว ถง “อธจตตสกขา” คอ สตตนตปฎกทงหมด (๓) เมอกลาว ถง “อธปญญาสกขา” คอ อภธรรมปฎกทงหมด

ดวยเหตน คาวา “สมณะ” [พทธมามกะ] จงหมายถง ผประกอบดวย “ปญญา ๓” อยางแทจรง ดงน

“ปญญา ๓” หมายถง ความรอบร–ความรทว–ความเขาใจ–ความรซง = สมปชญญะ หรอ ญาณ ไดแก

(๑) “จนตามยปญญา” คอ ปญญาเกดจากการคดพจารณา ปญญาสบแต “โยนโสมนสการ” ทตงขนในตนเอง นนคอ การใชความคดถกวธ ความรจกคด คดเปน คอ ทาในใจโดยแยบคาย มองสงทงหลายดวยความคดพจารณา รจกสบสาวหาเหตผล แยกแยะสงนนๆ หรอปญหานนๆ ออก ใหเหนตามสภาวะและตามความสมพนธแหงเหตปจจย [ปฏจจสมปบาท ๑๒]

(๒) “สตมยปญญา ” คอปญญาเกดจากการสดบเลาเรยน ปญญาสบแต “ปรโตโฆสะ” นนคอ เสยงจากผอน การกระตนหรอชกจงจากภายนอก คอ การรบฟงคาแนะนาสงสอน เลาเรยน หาความร สนทนาซกถาม ฟงคาบอกเลาชกจงของผอน โดยเฉพาะการสดบสทธรรมจากทานผ เปนกลยาณมตร

(๓) “ภาวนามยปญญา” คอ ปญญาเกดจากการปฏบตบาเพญ ปญญาสบแตปญญาสองอยางแรกนน

แลวหมนมนสการในประดาสภาวธรรมดวยการทากศลกรรมใน “โยนโสมนสการ” ในภมแหงวปสสนากมมฏฐาน

นอกจากน คาวา “ปญญา” ยงหมายรวมถง “สมปชญญะ” [สตสมปชญญะ] ดงน

“สต” ไดแก สต: ความตามระลก ความหวนระลก สต กรยาทระลก ความทรงจา ความไมเลอนลอย ความไม

ลม สต: สตนทรย สตพละ สมมาสต อนใด นเรยกวา “สต” คาวา “สตพล” กคอ สตนนเอง โดยทไมหวนไหวไปเพราะความไมมสต คาวา “สมาธพล” กคอ สมาธนนเอง โดยทไมหวนไหวไปเพราะความฟ งซาน คาวา “สมถะ” คอ สมาธ และ คาวา “วปสสนา” คอ ปญญา

“สมปชญญะ” ไดแก ปญญา: กรยาทรชด ความวจย ความเลอกสรร ความวจยธรรม ความกาหนดหมาย ความเขาไปกาหนด ความเขาไปกาหนดเฉพาะ ภาวะทร ภาวะท ฉลาด ภาวะทรละเอยด ความรแจมแจง ความคนคด ความใครครวญ ปญญาเหมอนแผนดน ปญญาเครองทาลายกเลส ปญญาเครองนาทาง ความเหนแจง ความรชด ปญญาเหมอนปฏก ปญญา: ปญญนทรย ปญญาพละ ปญญาเหมอนศสตรา ปญญาเหมอนปราสาท ความสวางคอปญญา แสงสวางคอ ปญญา ปญญาเหมอนประทป ปญญาเหมอนดวงแกว ความไมหลง ความวจยธรรม สมมาทฏฐ อนใด นเรยกวา “สมปชญญะ” ฉะนน “สมปชญญะ” คอ ญาณ [ความร]

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๖

“สมปชญญะ ๔” หมายถง ความรตว–ความรตวทวพรอม–ความรชด–ความรทวชด–ความตระหนก ไดแก

(๑) “สาตถกสมปชญญะ” คอ รชดวามประโยชน หรอ ตระหนกในจดหมาย นนคอ รตวตระหนกชดวา: “สงทกระทานนมประโยชนตามความมงหมายอยางไรหรอไม” หรอวา “อะไรควรเปนจดหมายของการกระทานน” เชน ผเจรญกรรมฐาน เมอจะไป ณ ทใดทหนง มใชสกวารสกหร อนกขนมาวาจะไป กไป แตตระหนกวาเมอไปแลวจะไดปตสขหรอความสงบใจ ชวยใหเกดความ

เจรญโดยธรรมจงไป โดยสาระคอ ความรตระหนกทจะเลอกทาสงทตรงกบวตถประสงคหรออานวยประโยชนทมงหมาย

(๒) “สปปายสมปชญญะ” คอ รชดวาเปนสปปายะ หรอ ตระหนกในความเหมาะสมเกอกล นนคอ รตวตระหนกชดวา: “สงของนน การกระทานน ททจะไปนน เหมาะกนกบตน เกอกลแกสขภาพ แกกจเออตอการสละละลดแหงอกศลธรรมและการเกดขนเจรญงอกงามแหงกศลธรรม จงใช จงทาจงไป หรอเลอกใหเหมาะ” เชน ภกษใชจวร ทเหมาะกบดนฟาอากาศและเหมาะกบภาวะของ ตนทเปนสมณะ ผเจรญกรรมฐานจะไปฟงธรรมอนมประโยชนในทชมนมใหญ แตรวามอารมณ

ซงจะเปนอนตรายตอกรรมฐาน กไมไป โดยสาระคอ ความรตระหนกทจะเลอกทาแตสงทเหมาะสบาย เออตอกาย จต ชวต กจ พนภม และ ภาวะของตน

(๓) “โคจรสมปชญญะ” คอ รชดวาเปนโคจร หรอ ตระหนกในแดนงานของตน นนคอ รตวตระหนกชดอยตลอดเวลาถง : “สงทเปนกจ หนาท เปนตวงาน เปนจดของเรองทตนกระทา ไมวาจะไปไหนหรอทาอะไรอน กรตระหนกอย ไมปลอยใหเลอนหายไป มใชวาพอทาอะไรอน หรอไปพบกบสงอนเรองอน กเตลดเพรดไปกบสงนนเรองนน เปนนกบนไมกลบรง โดยเฉพาะการไมทงอารมณกรรมฐาน ซงรวมถงการบาเพญจตภาวนาและปญญาภาวนาในกจกรรมทกอยางในชวตประจาวน” โดยสาระคอ ความรตระหนกทจะคมกายและจตไวใหอยในกจ ในประเดน หรอ แดนงานของตน ไมใหเขว เตลด เลอนลอย หรอ หลงลมไปเสย

(๔) “อสมโมหสมปชญญะ” คอ รชดวาไมหลง หรอ ตระหนกในตวเนอหาสภาวะ ไมหลงใหลฟน

เฟอน นนคอ “เมอไปไหน ทาอะไร กรตวตระหนกชดในการเคลอนไหว หรอในการกระทานน และในสงทกระทานน ไมหลง ไมสบสนเงอะงะฟนเฟอน เขาใจลวงตลอดไปถงตวสภาวะในการกระทาทเปนไปอยนน วาเปนเพยงการประชมกนขององคประกอบและปจจยตางๆ ประสานหนนเนองกนขนมาใหปรากฏเปนอยางนน หรอสาเรจกจนนๆ รทนสมมต ไมหลงสภาวะ เชน ยดเหนเปนตวตน” โดยสาระคอ ความรตระหนก ในเรองราว เนอหา สาระ และสภาวะของสงทตนเกยวของหรอกระทาอยนน ตามทเปนจรงโดยสมมตสจจะ หรอตลอดถงโดยปรมตถสจจะ มใชพรวดพราดทาไป หรอสกวาทา มใชทาอยางงมงายไมรเรอง และไมถกหลอกใหลมหลงหร อเขาใจผดไปเสยดวยความพรามว หรอดวยลกษณะอาการภายนอกทยวย หรอเยายวน เปนตน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๗

ดงนน คาวา “สตสมปชญญะ” จงหมายถง “สตปญญา” [ปญญา ๓–ปญญา ๑๐–ปฏสมภทา ๔] อนกนขอบเขตแหงความหมายไปถง “มชฌมาปฏปทา–ไตรสกขา–ภาวนา ๒–ภาวนา ๔” อนเปน “หลกการ–ทฤษฎ–หลกธรรม” นนคอ “พระไตรปฎก” ตามอรรถแหงไตรสกขาวา (๑) เมอกลาวถง “อธศลสกขา” คอ วนยปฎกทงหมด (๒) เมอกลาวถง “อธจตตสกขา” คอ สตตนตปฎกทงหมด (๓) เมอกลาวถง “อธปญญาสกขา” คอ อภธรรมปฎกทงหมด เพราะฉะนน การเปนพทธมามกะนน จะพากนหลกหนจากการศกษาคนควาคมภรสาคญทางพระศาสนานน จงเปนเรอง “ทฏฐ–มจฉาทฏฐ” โดยวปรตอยางแทจรง แมหลกการใหญแหงการปฏบตธรรมนงสมาธนน จะเนนวาทะทวา : “ตนเปนทพงแหงตน” [อตตาห อตตนาถะ] กตาม ซงหมายถง “อตตหตสมบต” (ขอ ๑ ในพทธคณ ๒) หมายถง ความถงพรอมแหงประโยชนตน ทรงบาเพญประโยชนสวนพระองคเองเสรจสนสมบรณแลว พระคณขอนมงเอา “พระปญญา” เปนหลก เพราะเปนเครองใหสาเรจ “พทธภาวะ ” คอ “ความเปนพระพทธเจา” และ “ความเปนอตตนาถะ” คอ “พงตนเองได”

ใหคานงพจารณาถงวา: “ปญญาทยงบมไมไดท ยอมเปนปญญาทหาผดหาถก ยงไมดพอ ” ยงไมผาน “ภาวนา

๔” [อตตสมปทา] ยงไมหมดขวไฟแหงศรทธาและฉนทะทแรงกลาไดเพยงพอ นนคอ “ทานยงไมเปนพระ

อรหนตขณาสพ” ไดจรง ฉะนน อยาประมาท อยาไดวางใ จในปญญาแหงตน จนกลายเปนความเหนผด ความคดทคลาดเคลอนจากความเปนจรง ไดแก “ทฏฐ ๒–ทฏฐ ๓–วปลาส ๔” ซงกลาวไดวา ผลวบากทจะเกดขนนน “อนตรายมาก...!” นนคอ กลาวเปนสามญวา “ยงรไมพอ” [รยงไมถงขนพระอรหนต ] นนเอง ดวยเหตน “ปญญาขนวสทธเทพ –รขนเทพ ” [อรหนต] นน จงเปนคณสมบตอนประเสรฐยง ยอมไมเปนอน อนกลายเปน “ปญญาหางอง” คดไดไมเกนไกลหวแมตนตวเอง ไมประกอบดวย “ปญญา ๑๐” อนเปนปญญาทเกดจากการเจรญภาวนากรรมฐาน [ภาวนามยปญญา] ดงน

(๑) “ชวนปญญา” คอ ปญญาเรว–ดวยการเจรญอนจจานปสสนา (๒) “นพเพธกปญญา” คอ ปญญาทาลายกเลส –ดวยการเจรญทกขานปสสนา (๓) “มหาปญญา” คอ ปญญามาก–ดวยการเจรญอนตตานปสสนา (๔) “ตกขปญญา” คอ ปญญาคมกลา–ดวยการเจรญนพพทานปสสนา (๕) “วบลปญญา ” คอ ปญญากวางขวาง–ดวยการเจรญวราคานปสสนา (๖) “คมภรปญญา” คอ ปญญาหยงลกซง–ดวยการเจรญนโรธานปสสนา (๗) “อสสามนตปญญา” คอ ปญญาไมใกล พฒนาไปสเจรญยง –ดวยการเจรญปฏนสสคคานปสสนา (๘) “ปฏสมภทา ๔” คอ ปญญาแตกฉาน–ดวยการเจรญปญญาทง ๗ ใหถงพรอมบรบรณ (๙) “ปถปญญา ” คอ ปญญาแนนหนา –ดวยการเจรญปฏสมภทา ๔ ใหถงพรอมบรบรณ (๑๐) “หาสปญญา” คอ ปญญาราเรง –ดวยการเจรญปถปญญาใหถงพรอมบรบรณ

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๘

ฉะนน ขนตอนการประมวลผลปญญาความรอบรในธรรมทงหลาย ไมวาจะเปนฝายสมมตสจจะ หรอวาฝายปรมตถสจจะ นน จงกลายเปนทกษะการคดขนสงในทางโลก และในขนเจรญวปสสนากมมฏฐานในทางธรรม [วปสสนาภม = การปฏบตอนเปนพนฐานทวปสสนาดาเนนไป คอ การมองดรเขาใจ นนคอ “สมม

สนะ–พจารณา” หรอ รเทาทนสงขารทงหลายตามทมนเป น “อนจจตา–ทกขตา–อนตตตา” นนคอ “สามญ

ลกษณะแหงไตรลกษณ” อนดาเนนไปโดยลาดบ จนเกดตรณวปสสนา ซงเปนพนของการกาวสวปสสนาท

สงขนไป] ซงปญญาทเกดขนรวมกน เรยกวา “ปญญา ๓” ไดแก (๑) จนตามยปญญา–โยนโสมนสการ (๒)

สตมยปญญา –ปรโตโฆสะ [ปญญาทง ๒ อยางรวมกนเปน โลกยสมมาทฏฐ = ความรแบบโลก–ดรจฉานวชา

อนไมใชธรรมททาใหหลดพนจากกเลสและทกขทงปวง คอ ไมใช “โลกตตรธรรม : มรรค ๔–ผล ๔–นพพาน

๑ และ โพธปกขยธรรม ๓๗–อาสวกขยญาณ ๑” แตเปน เพยง “โลกยธรรม” เทานน ททาหนาท เปนบาทฐาน

ในการปฏบตธรรมเจรญภาวนา] และ (๓) ภาวนามยปญญา–โลกตตรสมมาทฏฐ ๑ [อธคมธรรม–อตตรมนสสธรรม–วปสสนาภม–ปญญาภม ทเรยกวา วชชา ๓ หรอ จกข–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง]” คาวา “วปสสนาภม–ปญญาภม ” หมายถง ธรรมทเปนภมของปญญา ธรรมทเปนภมของวปสสนา คอ ธรรมทงหลายอนเปนพนฐานทจะมองดรเขาใจ ใหเกดปญญาเหนแจงตามเปนจรง ตรงกบคาวา “ปญญาภม” ไดแก ขนธ ๕–อายตนะ ๑๒–ธาต ๑๘–อนทรย ๒๒–อรยสจจ ๔–ปฏจจสมปบาท ๑๒–และ–ปฏจจสมปปนนธรรมทงหลาย แตอยางไรกตาม กใหพจาร ณาถงลกษณะวธคด [Paradigm: กระบวนทศน] ในการปฏบตธรรม ทพอจาแนกออกเปน ๓ ประการ ดงน

(๑) “การคดเชงเดยว” [Monism: เอกนยม] คอ ทฤษฎทวามเพยงสงหรอหลกการเดยวเทานนทเปน บรรทดฐานของความเปนจรง คดเพยงดานเดยว คดเปนหนวยๆ เฉพาะล งไป ทาใหเหนธรรมเพยง ๑ อยาง ยนยนแบบกระตายขาดเดยว [Prescriptivism: กฎประกาศต] ไมยอมรบความคดเหนของผอน เผดจการทางความคด หรอ บาอานาจ มกยดความเหนของตนเปนใหญหรอเปนความจรงเพราะประกอบดวยทฏฐทงหลาย ไดแก ไมเ หน “กศลธรรม ” เพยงอยางเดยว กเหนเปนเพยง “อกศลธรรม ” อยางเดยว หรอการเลอกทจากดอยกบ “ภาวะม” หรอ “ภาวะไมม” หรอวา ไมขาวก ตองดา เปนตน โดยสาระนนคอ “ไมเลอก A กตองเลอก B” [สงคมวทยา: เปนโสด หรอ หยาลางอยากอยคนเดยว ]

(๒) “การคดเชงค” [Dualism: ทวนยม] คอ ทฤษฎมการแบงแยกออกเปน ๒ ลกษณะ ๒ อยาง หรอ ภาวะทมความเปนสอง คดเปรยบเทยบเปนคๆ [Comparison] หรอ ความคดแบบคขนาน [Parallelism] เปนคนยอมรบความเหนของคนอน รจกตาและสง เหนฟากบดน ทาใหเหนธรรม ๒ อยาง มองโลกเปนสเทา ทาชวกไดตามโอกาส ทาดกไดตามโอกาส ไดแก “กศลธรรม ” คกบ “อกศลธรรม ” หรอ เมอมคนดกตองมคนเลว โดยสาระนนคอ “ยอมเลอกทง A และ B” [สงคมวทยา: สมรสแตงงานแลว หรอเปนหมายคสมรสเสยชวต ]

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๙

(๓) “การคดเชงองครวม” [Holism: สหนยม Eclecticism: ผสมผสานนยม Polygenism: หลากหลายนยม] คอ ทฤษฎความศกดสทธทใหความสาคญผลรวมหรอหนวยรวม ยงใหญกวาการแยก ออกเปนผลยอย หรอหนวยยอย รจกใชเหตผลตามตรรกวทยาเชงนรนย [Deduction คอ พจารณาเหนลกษณะเฉพาะ: Uniqueness] และเชงอปนย [Induction คอ เหนลกษณะสากลในสรรพสง: Universality] คดครบทกดาน ทกมม ทกองศา [Descriptivism: กฎเชงพรรณนาตามทเปนจรงดวยขอมลหลกฐาน ทงฝายจตนยม–Idealism หรอวตถนยม–Materialism ซงเปนวธคดทางวทยาศาสตร ทงฝายพทธศาสนากบฝายวทยาศาสตร ] เพอใหเหนความสมมาตร [Symmetry: มองคประกอบครบทงระบบโครงสรางทควรจะเปนอยจรง เชน มกศล กจะตองม อกศล กบ อพ ยากฤต เปนตน] อยางมดลยภาพ [Equilibrium] ความกลมกลนกน [Harmony] หรอ เอกภาพ [Unity] หรอคดเทยบเคยง [Analogy] ใหครบองคประกอบแหงหนวยร วมในโครงสราง และระบบ ฉะนน จงทาใหเหนธรรม ๓ อยาง ไดแก “กศลธรรม–อกศลธรรม–อพยากตธรรม” นนคอ พจารณาเหน “ไตรสกขา” ไดแก (๑) ศล–กาย: Morality (๒) สมาธ–ใจ–ฌาน:Concentration (๓) ปญญา–ความรรอบ–ญาณ: Wisdom ซงหมายถง “ขนธ ๕” [รป : รป เจตสก: เวทนา–สญญา–

สงขาร จต: วญญาณ] ทประกอบดวยภาวะ ๓ ลกษณะ “อนจจง–ทกขง –อนตตา” [สามญลกษณะ–ลกษณะสากล: Universality] คอ พจารณาเหน “ไตรลกษณ” [ธรรมนยาม ๓–ธรรมฐต] ในนามรปทงหลายทเปนทง “สงขตธรรม–สงขตะ–สงขาร” [วฏฏะ] กบ “อสงขตธรรม–อสงขตะ–วสงขาร” [ววฏฏะ] หรอการเหนอาณาจกรแหงธรรมทงปวง [ธรรมจกร–ดวงตาเหนธรรม = ธรรมจกษ นนคอ การเกดปญญาเหนธรรม ๔ อยาง ไดแก (๑) “สหวตต” คอ มความเปนไปรวมกน (๒) ทงเกดขนดวยกนพรอมเปนอนเดยว “เอกปปาทะ” (๓) ทงดบดวยกนพรอมเป น อนเดยว “เอกนโรธะ” และ (๔) มมหาภตรปเปนทอาศยรวมกนเปนอนเดยว “เอกนสสยะ”] ตามหลกการน ยอมทาใหเหนธรรม ๓ อยาง ไดแก “กศลธรรม –อกศลธรรม –อพยากตธรรม” โดยสาระนนคอ “ยอมรบ A และยอมรบ B รวมทง C” [สงคมวทยา: สมรสและมนอกบานเปนธรรมเครองประกอบทคตและสคต คอ มดมชวและยอมรบทจะอยกบมนไดด แลวมทางออกดวยการปฏบตธรรมเพอหนวฏฏะนน ไปสววฏฏะ ]

ฉะนน แนวคดทง ๓ ลกษณะ ดงกลาวน ปญญาเหนธรรมและปญญาตรสรนน จะจดอยในกลมองครวม ทเปนฝายกศล ปฏเสธอกศล และเลอกดาเนนวถดวยอพยากฤต [อาเนญชาแหงโวทานธรรม ] เพอใหสามารถเขาถง “สจจภาวะแหงนพพาน” ใหได คอ รเหนทงดและชว แลวปลอยวาง เหนอนตตตาแหงธรรมทงหลาย จงเขาสภาวะทวางเปลาแหงสญญตา แตไมใชภาวะแหงสญหายหมด เลย ไดแก

(๑) “อจเฉทท ฏฐ” คอ ความเหนวาขาดสญ ความเหนวามอตตาและโลกซงจกพนาศขาดสญหมดสนไป (๒) “นตถกทฏฐ” คอ ความเหนวาไมม เหนวาไมมการกระทาหรอสภาวะทจะกาหนดเอาเปนหลกได

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๑๐

โดยรวมทงแนวคดทสหรคตดวย “ทฏฐ–มจฉาทฏฐ–ทฏฐวบต” ในอาการ ๑๐ อยาง ถ าคดกลบกน ก กลายเปน “สมมาทฏฐ” ดงน

(๑) “ทานทใหแลวไมมผล” คอ ปฏเสธการทาบญใหทานและจาคะ รวมทงเมตตาธรรม (๒) “การบชาไมมผล ” คอ ปฏเสธการเคารพผมพระคณ ผทรงศล เปนคนคต ๒ ในนรกกบอสรกาย (๓) “การบวงสรวงไมมผล” คอ การไหว อญชล ทกขไณยบคคล หรอ พระรตนตรย (๔) “ผลวบากแหงกรรมททาดทาชวไมม” คอ ปฏเสธเหตผลใน กฎแหงกรรม และ กมมสสกตา (๕) “โลกนไมม” คอ ปฏเสธความจรงในวฏฏะ ๓ (๖) “โลกอนไมม” คอ ปฏเสธความจรงในววฏฏะแหงโลกตตรภม (๗) “มารดาไมม” คอ ปฏเสธผใหกาเนดฝายแม (๘) “บดาไมม” คอ ปฏเสธผใหกาเนดฝายพอ (๙) “สตวทจตและอบตไมม ” คอ ปฏเสธกาลทง ๓ อยาง ไดแก อดต อนาคต ปจจบน หรอ ปฏเสธ

กฎธรรมชาตโดย “กมมสสกตา–กฎกรรมของสตวทงหลายเปนของตน” (๑๐) “สมณพราหมณผปฏบตดปฏบตชอบไม มในโลก สมณพราหมณททาใหแจงซงโลกนและโลก

อนดวยปญญาอนยงเองแลวประกาศใหผอนรไดไมมในโลก ” คอ ปฏเสธความมจรงแหงพระพทธเจาทงหลาย ไมประกอบดวย “ตถาคตโพธสทธา”

นอกจากน ผปฏบตธรรมนงสมาธทงหลายนน กควรพจารณาใหเหนภาวะจตทประกอบดวยความเหนคลาดเคลอนจากความเปนจรงใน “กฎธรรมชาต–ธรรมดา” อนไมเกดปญญาเหนธรรมตามเปนจรงได ท เรยกวา “วปลาส ๔” พรอมดวย “วบต ๔” ดงน “วปลาส ๔” หมายถง ความรเหนคลาดเคลอน–ความรเขาใจผดเพยนจากความเปนจรง ไดแก

(๑) สญญาวปลาส–สญญาคลาดเคลอนความจาเสอม (๒) จตตวปลาส–จตคลาดเคลอนหวนไหวไมมนคง (๓) ทฏฐวปลาส–ทฏฐคลาดเคลอนเหนผดเปนชอบ

(๔) “มหาวบตแหงวปลาสท ๔” มวตถ ๔ อาการ นนคอ “การลมสลายแหงไตรลกษณ” –The Collapse of the Three Characteristics ดงน

(๑) วปลาสในสงทไมเทยง วาเทยง (๒) วปลาสในสงทเปนทกข วาเปนสข

(๓) วปลาสในสงทไมเปนตวตน วาเปนตวตน

(๔) วปลาสในสงทไมงาม วางาม

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๑๑

“วบต ๔” หมายถง ความผดพลาด–ความเคลอนคลาด–ความเสยหาย–ความบกพรอง ความใชการไมได ไดแก (๑) “ศลวบต” คอ วบตแหงศล เสยศล สาหรบพระภกษ นนคอ ตองอาบตปาราชก หรอ สงฆาทเสส (๒) “อาจารวบต” คอ บตแหงอาจาระ เสยความประพฤต จรรยามรรยาทไมด สาหรบพระภกษ นน

คอ ตองลหกาบต แตถลลจจย ถง ทพภาสต (๓) “ทฏฐวบต” คอ วบตแหงทฏฐ ความเหนคลาดเคลอน ผดธรรมผดวนย (๔) “อาชววบต” คอ วบตแหงอาชวะ ประกอบมจฉาชพ หาเลยงชพในทางทผด

และนอกจากน ยงตองคานงพจารณาถง ธรรมอนเปนปฏปกษตอ “มชฌมาปฏปทา” ดวย ไดแก (๑) “ทฏฐ ๒” (๒) “ทฏฐ ๓” (๓) “ทสด ๒ อยาง–อนตา ๒” และ (๔) “ลทธนอกพระพทธศาสนา ๓” ดงน

“ทฏฐ ๒” หมายถง ความเหน–ความเหนผด ไดแก (๑) “สสสตทฏฐ” คอ ความเหนวาเทยง ความเหนวามอตตาและโลกซงเทยงแทยงยนคงอยตลอดไป (๒) “อจเฉททฏฐ ” คอ ความเหนวาขา ดสญ ความเหนวามอตตาและโลกซงจกพนาศขาดสญหมดสนไป

“ทฏฐ ๓” หมายถง ความเหน–ความเหนผด ไดแก (๑) “อกรยทฏฐ” คอ ความเหนวาไมเปนอนทา เหนวาการกระทาไมมผล (๒) “อเหตกทฏฐ ” คอ ความเหนวาไมมเหต เหนวาสงทงหลายไมมเหตปจจย (๓) “นตถกทฏฐ” คอ ความเหนวาไมม เหนวาไมมการกระทาหรอสภาวะทจะกาหนดเอาเปนหลกได

“ทสด ๒ อยาง–อนตา ๒” หมายถง ขอปฏบตหรอการดาเนนชวตทเอยงสด ผดพลาดไปจากทางอนถกตอง นนคอ “มชฌมาปฏปทา” ไดแก

(๑) “กามสขลลกานโยค ” คอ การหมกมนอยดวยกามสข ความสขในการครอบครองทรพยสน ความมงคงไพบลยในลาภสกการะ หรอโภคทรพยในเชงวตถนยมและบรโภคนยมแบบเกนความพอด สมกบฐานะในความเปนมนษย จนแสวงหาความสขบนความทกขรอนของคนอน ดวยความเบยดเบยนเขาอยางไรมนษยธรรมทนยมในส งคม จนกลายเปนเรองปกตไป โดยเขาใจวาเปนทางหลดพนจากกเลสและทกขทงปวงได

(๒) “อตตกลมถานโยค ” คอ การประกอบความลาบากเดอดรอนแกตนเอง การบบคนทรมานตนใหเดอดรอน โดยเขาใจวาเปนทางหลดพนจากกเลสและทกขทงปวงได เชน การบาเพญตบะท พยายามจะแสดงอทธฤทธ เพอแสวงหาลาภสกการะ หรอความศรทธาเลอมใสในพฤตกรรมของตนอนเชนนนทวปรตไป อยางเชน การบาเพญทกรกรยา อดขาว กลนลมหายใจ ใหถงขนปางตาย จนกลายเปนเรองการยดมนศลวตรเหลานน วาเปนอนศกดสทธทประพฤตปฏบตกนมาอยางไร เหตผล วาเปนหนทางแหงความหลดพน ใหตนบรสทธได พระศาสดาไดทรงดาเนนปฏบต มาแลว วาไมเปนจรงตามความเชอนน ซงเปนแนวทางทไมใชในแนวทางสายกลางแหงปญญา

คอ “มชฌมาปฏปทา” ทพระองคทรงตอยอดความคดใหมใหแสดงผลไปไกลกวานน ไมใช “ชน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๑๒

ผหลงท ศ” อกตอไป นนคอ เปนเรอง “การเหนดวยตรสรอรยสจจธรรมในวปสสนาภม ” ทละเอยดประณตกวา จนกลายเปนการหลดพนทงฝายสมาธสมถะใน “เจโตวมตต ” กบฝายปญญาวปสสนาใน “ปญญาวมตต ”

“ลทธนอกพระพทธศาสนา ๓” หมายถง ลทธดงกลาวน ไมชอบดวยเหตผล ถกยนเขา ยอมอางการถอสบๆ กนมา เปนลทธประเภท “อกรยา” หากยดมนถอตามเขาแลว ยอมใหเกดโทษ คอ ไมเกดฉนทะ และความพยายาม ทจะทาการทควรทาและเวนการทไมควรทา ไดแก

(๑) “ปพเพกตเหตวาท ” ลทธกรรมเกา คอ พวกทถอวา สงใดกตามทไดปร ะสบ จะเปนสขกตาม ทกขกตาม มใชสขมใชทกขกตาม ลวนเปนเพราะกรรมทไดทาไวในปางกอน แตกลบไมเชอ การสรางกศลกรรมในปจจบนสมยแหงตนน

(๒) “อสสรนมมานเหตวาท ” ลทธพระเปนเจา คอ พวกทถอวา สงใดกตามทไดประสบ จะเปนสขก ตาม ทกขกตาม มใชสขมใชทกขกตาม ลวนเปนเพราะการบนดาลของเทพผยงใหญ แตมมตขดแยงกบแนวคดในพระพทธศาสนา ทเรยกวา “กฎแหงกรรม” กบ “กมมสสกตาสทธา”

(๓) “อเหตอปจจยวาท ” ลทธเสยงโชค คอ พวกทถอวา สงใดกตามทไดประสบ จะเปนสขกตาม ทกขกตาม ม ใชสขมใชทกขกตาม ลวนหาเหตหาปจจยมได คอ ถงคราวกเปนไปเอง แตกลบปลอยชวตไปตามยถากรรมทไรจดหมาย ไมตางจากชวตสตวเดรจฉานทวไป

สาหรบเหตผลสาคญทตองมาปฏบตธรรมนงสมาธในพระพทธศาสนานน กเพอใหเกดปญญา คนหาหนทาง ในการดบกเล สและทกขทงปวง จนกวาจะบรรลถงนพพานใหไดในชาตน นนคอ “ความเปนผรแจงโลก ” ดงรายละเอยดเพมเตม ดงน “โลกวท” (ขอ ๕ ในพทธคณ ๙) พระพทธเจาเปนผรแจงโลก คอ ทรงรแจงสภาวะอนเปนคตธรรมดาแหงโลกคอสงขารทงหลาย ทรงหยงทราบอธยาศยสนดานแหงสตวโลกทงปวง ผเปนไปตามอานาจแหงคต ธรรมดาโดยถองแท เปนเหตใหทรงดาเนนพระองคเปนอสระ พนจากอานาจครอบงาแหงคตธรรมดานน และทรงเปนทพงแหงสตวทงหลายผยงจมอยในกระแสโลกได

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๑๓

[อรรถาธบายพทธคณบทวา โลกวท] (พระวนยปฎก มหาวภงค เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท 196 FILE 01) อนง พระผมพระภาคเจา ชอวา “โลกวท” เพราะพระองคทรงรแจงโลก โดยประการทกอยาง จรงอย พระผมพระภาคเจานน “ทรงร” คอ ทรงรทวถง ทรงแทงตลอดโลก โดยประการทงปวง โดยสภาพบาง [ทกขสจจ] โดยสมทยบาง [สมทยสจจ] โดยนโรธบาง [นโรธสจจ] โดยอบายเปนเหตถงนโรธบาง [มรรคสจจ] เหมอนอยางทพระองคตรสไววา : “ดกอนอาวโส ...! ในทสดแหงโลกใดแล ไมเกด ไมแก ไมตาย ไมเคลอน ไมอบต เราไมกลาวทสดแหงโลกนนวา อนบคคลพงร พงเหน พงถง ดวยการไป [ดวยกาย] ดกอนอาวโส ...! และเราไมกลาววา การยงไมถงทสดแหงโลกเลย จะทาทสดแหงทกขใด ดกอนอาวโส ...! อกอยางหนง เรายอมบญญตโลก ความเกดแหงโลก ความดบแหงโลก และ ขอปฏบตใหถงความดบโลก ทกเลวระ [รางกาย ] ประมาณวาหนงนแล ซงมสญญา มใจ” ดวยเหตน “ทสดแหงโลก บคคลไมพงถงไดดวยการไป [ดวยกาย เชน ความเปนพราหมณ การประพฤตตบะ พรหมจรรย สญญมะ ทมะ หรอ อตตกลมถานโยค เชน การบาเพญทกรกรยา อดขาว กนลมหายใจ นงบน ของแหลมคม] ในกาลไหนๆ และจะไมมการพนจากทกขได เพราะยงไมถงทสดแหงโลก เพราะเหตนนแล (๑) ทานผรแจงโลก (๒) มปญญาดถงทสดแหงโลก (๓) อยบนพรหมจรรยแลว (๔) เปนผสงบ (๕) รทสด แหงโลกแลว ยอมไมปรารถนาโลกนและโลกอน” เพราะฉะนน ผทมปญญาดทสดเทานน ทจะตร สร [สมโพธะ] ได ในพระธรรมวนยน โดยเฉพาะอยางยง พระสมมาสมพทธเจาทรงจาแนกบคคลออกเปน ๔ ประเภท กใหลองนยามตนเองตามเกณฑนดวย ดงน “บคคล ๔” หมายถง ประเภทของบคคล ไดแก

(๑) “อคฆฏตญ ” คอ ผทพอยกหวขอกร ผรเขาใจไดฉบพลน แตพอทานยกหวขอขนแสดง (๒) “วปจตญ ” คอ ผรตอเมอขยายความ ผรเขาใจได ตอเมอทานอธบายความพสดารออกไป (๓) “เนยยะ” คอ ผทพอจะแนะนาได ผทพอจะคอยชแจงแนะนาใหเขาใจได ดวยวธการฝกสอนอบรม

ตอไป [พระพทธเจาทรงเลอกสอนบคคลในกลมนเปนพเศษ คอ “เวไนยสตว”] (๔) “ปทปรมะ” คอ ผมบทเปนอยางยง ผอบปญญา สอนใหรไดแตเพยงตวบทคอพยญชนะ หรอ

ถอยคา ไมอาจเขาใจอรรถคอความหมาย [ในกลมนปลอยใหไปกนหญาตามทงนาดกวา ]

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๑๔

ดงนน ผปฏบตธรรมนงสมาธอยางถกตองตามหลก “ธมมานธมมปฏปทา ” นน จงควรเปนกลมบคคลประเภทแรก คอ ดอกบวผดโผลพนผวนาแลว [ดวยสทธา ๔] ทเรยกวา “อคฆฏตญ ” ในการเขาถงธรรมของพระสมมาสมพทธเจานน โดยความเปนจรง ไมไดจากดชนชนวรรณะหรอฐานะทางสงคมแตประการ ใด ทกสงทกอยางขนอย กบจงหวะและโอกาสของชวตในแตละบคคล ทมความเปนไปไดทจะบรรล ถง “คณวเศษ” [อธคมธรรม–อตตรมนสสธรรม –ธรรมวเศษ–คณวเศษ –คณพเศษ หมายถง ธรรมยวดยงของมนษย ธรรมของมนษยผยอดยง ธรรมลามนษย ไดแก ฌาน อภญญา วโมกข สมาบต มรรค ผล เพอให เขาถง “สจจ

ภาวะแหงนพพาน” ดวยอรรถวา “วมตต ” เพราะพนแลวจากสงขตธรรมทงปวง ซงตองอาศย “ปญญา” ในการตดอาสวะขาด เพราะ “ความบรสทธแหงสมาธ ” อนเปนเหตไมฟ งซาน ทเรยกวา “อานนตรกสมาธญาณ” ทเกดขนระหวางอรยมรรค ๔ กบอรยผล ๔ ทงหลายในแตละขนนน ] โดยรเหนซงฤทธปาฏหารยอนอศจรรยใจดวยไมฟ งซานไปตามธรรมทงหลายนน ทเรยกวา “อนสาสนปาฏหารย ” หมายถง ปาฏหารยคออนศาสน คาสอนเปนจรง สอนใหเหนจรง นาไปปฏบตไดผลสมจรง เปนอศจรรย โดยจะตองมพนฐานความเลอมใสศรทธาใน ๔ ประการ ดงน

“สทธา ๔” หมายถง ความเชอทประกอบดวยเหตผล ไดแก (๑) “อาคมนสทธา” [อาคมนยสทธา–อาคมสทธา] คอ ความเชอความมนใจของพระโพธสตว

อนสบมาจากการบาเพญสงสมบารม (๒) “อธคมสทธา” [อธคมนสทธา] คอความเชอมนของพระอรยบคคล ซงเกดจากการเขาถง

ดวยการบรรลธรรมเปนประจกษ (๓) “โอกปปนสทธา” [โอกปปนยสทธา –อธโมกข–อธโมกขสทธา] คอ ความเชอหนกแนน

สนทแนว เมอไดปฏบตกาวหนาไปในการเหนความจรง (๔) “ปสาทสทธา” คอ ความเชอทเปนเพยงความเลอมใสจากการไดยนไดฟง

“สทธา ๔” หมายถง ความเชอทประกอบดวยเหตผล ไดแก (๑) “กมมสทธา” คอ เชอกรรม เชอการกระทา (๒) “วปากสทธา” คอ เชอผลของกรรม (๓) “กมมสสกตาสทธา” คอ เชอวาสตวมกรรมเปนของตว ทาดไดด ทาชวไดชว (๔) “ตถาคตโพธสทธา” คอ เชอปญญาตรสรของพระตถาคต

ถาความเชอดวยศรทธาและฉนทะอนแรงกลาไมยอมเกดขนตวบคคลนน ความเปนไปไดในการเกดปญญา เหน “ธรรมจกร–อาณาจกรแหงธรรมทงปวง: กศลธรรม–อกศลธรรม–อพยากตธรรม–กามาวจรธรรม–รปาวจรธรรม–อรปาวจรธรรม–โลกตตรธรรม” กยอมเกดขนไดยากมาก หรอไมมโอกาสเหนคณอนใหญแหงโล กตตรธรรมทงหลาย [อรยมรรค ๔–อรยผล ๔–นพพาน ๑ และ โพธปกขยธรรม ๓๗] ได อนสอถง “ปญญาเหนธรรม –ดวงตาเหนธรรม = ธรรมจกษ” จนรวมไปถง “ปญญาตรสร –สมโพธะ –อาสวกขยญาณ” กอนจะ

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๑๕

เขา “กระแสแหงนพพาน ” ไดจรง ตามลาดบแหงการปฏบตธรรมซง “ธมมานธมมปฏปตต ” (ขอ ๔ ในโสตาปตตยงคะ ๔) หมายถง (๑) ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม (๒) ปฏบตธรรมถกหลก ใหธรรมยอยคลอยแก ธรรมใหญ สอดคลองตามวตถประสงคของธรรมทงหลายทสมพนธกน (๓) ดาเนนชวตถกตองตามธรรม ฉะนน ใหพจารณาถงธรรมอนทตองมาสมปยตตดวยในธรรมขอน อนทาใหกาวสบนไดขนแรกไดอยาง ถกตองในกระแสแหงอรยมรรค คาวา “ขนบนได” [Staircases] คอ ถากาวยางเหยยบถกขนท ๑ กาวตอไป ยอมไมเกดความผดพลาดในกจททานนๆ นนหมายความวา กอนลงมอทางานช นนน บคคลนน ยอมจะตองมองเหนภาพรวมหรอองครวมของชนงานนน ไดอยางละเอยดลกซง กอนลงมอดาเนนการในขนตอไป ซงมนยยอมแตกตางจาก คาวา “เมดกระดม ” [Buttons] คอ ถาตดเมดผดขามไปทรกระดมท ๒ เพราะความประมาทสะเพรา มนงงไมมสตสมปชญญ ะในสงททา กหมดโอกาสทจะกลบมาแกไข เพราะจะกาวยางผด ไปทงระบบโครงสรางของรปแบบเสอหรองานททานน ดงเชน ในการบรรลคณชาตแหงการเจรญภาวนา กรรมฐานในขนแรก คอ “โสดาบน” กตองมขนตอนเตรยมตวใหถงพรอมความสมบรณบรบรณดวยองคประกอบแหงควา มสาเรจ ดงน “โสตาปตตยงคะ ๔” หมายถง องคคณเครองบรรลโสดา–องคประกอบของการบรรลโสดา–คณสมบตททาใหเปนพระโสดาบน ไดแก

(๑) “สปปรสสงเสวะ ” คอ เสวนาสตบรษ คบหาทานผ ทรงธรรมทรงปญญาเปนกลยาณมตร ตามนยน นนคอ ควรมครบาอาจารยดวยวปสสนากมมฏฐานเปนครฝกทด

(๒) “สทธมมสสวนะ” คอ สดบสทธรรม ใสใจเลาเรยนฟงอานหาความรใหไดธรรมทแท ศกษาวจย

ธรรม นนคอ “ปรโตโฆสะ” นนคอ เสยงจากผอน การกระตนหรอชกจงจากภายนอก คอ การรบฟงคาแนะนาสงสอน เลาเรยน หาความร สนทนาซ กถาม ฟงคาบอกเลาชกจงของผอน โดยเฉพาะการสดบสทธรรมจากทานผเปนกลยาณมตร

(๓) “โยนโสมนสการ” คอ ทาในใจโดยแยบคาย รจกคดพจารณาหาเหตผลโดยถกวธ หรอ การใชความคดถกวธ ความรจกคด คดเปน นนคอ ทาในใจโดยแยบคาย มองสงทงหลายดวยความคดพจารณา รจกสบสาวหาเหตผล แยกแยะสงนนๆ หรอปญหานนๆ ออก ใหเหนตามสภาวะและตามความสมพนธแหงเหตปจจย

(๔) “ธมมานธมมปฏปตต ” คอ ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตธรรมถกหลก ใหธรรมยอยคลอยแกธรรมใหญ สอดคลองตามวตถประสงคของธรรมทงหลายทส มพนธกน ปฏบตธรรมนนๆ ใหสอดคลองพอดตามขอบเขตความหมายและวตถประสงคทสอดคลองกบธรรมขออนๆ กลมกลนกนในหลกใหญทเปนระบบทงหมด หรอ ดาเนนชวตถกตองตามธรรม

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๑๖

แตอยางไรกตาม กาวแรกเรมแหงการปฏบตธรรมในพระพทธศาสนานน ตองเรมตนท หลกธรรม อนเปน “โพธปกขยธรรม ๓๗” เปนสาคญกอน ซงหมายถง ธรรมอนเปนฝกฝายแหงความตรสร นนคอ เกอกลแก การตรสร ธรรมทเกอหนนแกอรยมรรค ประกอบดวยธรรม ๗ ประการ ไดแก (๑) สตปฏฐาน ๔ (๒) สมมปปธาน ๔ (๓) อทธบาท ๔ (๔) อนทรย ๕ (๕) พละ ๕ (๖) โพชฌงค ๗ (๗) อรยมรรคมองค ๘ ดงน

(๑) “สตปฏฐาน ๔” หมายถง ทตงของสต–การตงสตกาหนดพจารณาสงทงหลายใหรเหนตามความ

เปนจรง คอ ตามทสงนนๆ มนเปนของมน ซงทาใหลถง “อนตตานปสสนายถาภตญาณ ” [ยถา ปชาน] นนคอ ปญญาเหนนามรปโดยไตรลกษณ ในความหมายรวมๆ ฉะนน การเจรญธรรม “มหาสตปฏฐาน ๔” น เปนดานแรกแหงการปฏบตธรรม ทเรยกวา “อรยมรรค” ไดแก

(๑) “กายานปสสนาสตปฏฐาน ” คอ การตงสตกาหนดพจารณากาย ใหรเหนตามเปนจรงวา เปนแตเพยงกาย ไมใชสตวบคคลตวตนเราเขา โดยจาแนกวธปฏบตไวหลายอยาง นน

คอ (๑) “อานาปานสต” กาหนดลกษณะลมหายใจเขาออก “อสสาสะ–ปสสาสะ” ควร

ใชเจรญฌานในขนแรก (๒) “อรยาบถ” กาหนดรทนอรยาบถ (๓) “สมปชญญะ” สราง

สมปชญญะในการกระทาความเคลอนไหวทกอยาง (๔) “ปฏกลมนสการ ” พจารณา

สวนประกอบ อนไมสะอาดทงหลายทประชมเขาเปนรางกายน (๕) “ธาตมนสการ ”

พจารณาเหนรางกายของตนโดยสกวาเปนธาตแตละอยางๆ และ (๖) “นวสวถกา” พจารณาซากศพในสภาพตางๆ อนแปลกกนไปใน ๙ ระยะเวลา ใหเหนคตธรรมดาของรางกาย ของผอนเชนใด ของตนกจกเปนเชนนน

(๒) “เวทนานปสสนาสตปฏฐาน ” คอ การตงสตกาหนดพจารณาเวทนา ใหรเหนตามเปนจรงวาเปนแตเพยงเวทนา ไมใชสตวบคคลตวตนเราเขา นนคอ มสตอยพรอมดวยความรชดเวทนาอนเปน สขกด–ทกขกด–เฉยๆ กด ทงทเปนสามส [มเครองลอ –วตถ] และเปนนรามส [เปนอสระ] ตามทเปนไปอยในขณะนนๆ

(๓) “จตตานปสสนาสตปฏฐาน ” คอ การตงสตกาหนดพจารณาจต ใหรเหนตามเปนจรงวา เปนแตเพยงจต ไมใชสตวบคคลตวตนเราเขา นนคอ มสตอยพรอมดวยความรชดจตของตนท มราคะ–ไมมราคะ–มโทสะ–ไมมโทสะ–มโมหะ–ไมมโมหะ–เศราหมองหรอผองแผว–ฟ งซานหรอเปนสมาธ เปนตน อยางไรๆ ตามทเปนไปอยในขณะนนๆ

(๔) “ธมมานปสสนาสตปฏฐาน ” คอ การตงสตกาหนดพจารณาธรรม ใหรเหนตามเปนจรงวา เปนแตเพยงธรรม ไมใชสตวบคคลตวตนเราเขา นนคอ มสตอยพรอมดวยความรชดธรรมทงหลาย ไดแก นวรณ ๕–ขนธ ๕–อายตนะ ๑๒–โพชฌงค ๗–อรยสจจ ๔ วาคออะไร เปนอยางไร มในตนหรอไม เกดขน เจรญบรบรณ และดบไปไดอยางไร เปนตน ตามทเปนจรงของมนอยางนนๆ

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๑๗

(๒) “สมมปปธาน ๔–ปธาน ๔” หมายถง ความเพยร–ความเพยรชอบ ความเพยรใหญ ไดแก

(๐) “สงวรปธาน” คอ เพยรระวงหรอเพยรปดกน นนคอ เพยรระวงยบยงบาปอกศลธรรมทยงไมเกด มใหเกดขน [ใหพจารณาถง “อนทรยสงวร” กบ “สตสงวร”]

(๐) “ปหานปธาน” คอ เพยรละหรอเพยรกาจด นนคอ เพยรละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว

(๐) “ภาวนาปธาน” คอ เพยรเจรญ–เพยรกอใหเกด นนคอ เพยรทากศลธรรมทยงไมเกด ใหเกดมขน

(๐) “อนรกขนาปธาน ” คอ เพยรรกษา นนคอ เพยรรกษากศลธรรมทเกดขนแลวใหตงมน และใหเจรญยงขนไปจนไพบลย [ใหพจารณาถง “อารกขกมมฏฐาน” เพอความไมประมา ท]

(๓) “อทธบาท ๔” หมายถง คณเครองใหถงความสาเรจ–คณธรรมทนาไปสความสาเรจแหงผลทมงหมาย ซงตองเปนองคประกอบภายในตน ทเรยกวา “พลงความคด–ขวญกาลงใจ–แรงดลบนดาลใจ” ซงจะนาไปสความสาเรจ ความเปนเลศ ความถงพรอมสมบรณในทกดาน ไดแก

(๑) “ฉนทะ” คอ ความพอใจ นนคอ ความตองการทจะทา ใฝใจรกจะทาสงนนอยเสมอ และ

ปรารถนาจะทาใหไดผลดยงๆ ขนไป = “พอใจ–ศรทธาเลอมใส”

(๒) “วรยะ” คอ ความเพยร นนคอ ขยนหมนประกอบสงนนดวยความพยายาม เขมแขง อดทน

เอาธระไมทอถอย = “ขยน–อดทน–บากบน”

(๓) “จตตะ” คอ ความคดมงไป นนคอ ตงจตรบรในสงททาและทาสงนนดวยความคด เอาจต

ฝกใฝไมปลอยใจใหฟ งซานเลอนลอยไป อทศตวอทศใจใหแกสงททา = “มงมน ”

(๔) “วมงสา” คอ ความไตรตรอง–ทดลอง นนคอ หมนใชปญญาพจารณาใครครวญตรวจตราหาเหตผล และตรวจสอบขอยงหยอนในสงททานน มการวางแผน วดผล คดคนวธแกไข

ปรบปรง เปนตน = “คด–วเคราะห–แยกแยะ–หาผล–ปรบปรงแกไข ”

(๔) “อนทรย ๕” หมายถง ธรรมทเปนใหญในกจของตน ซงธรรมทตรงกนขามแตละอยาง จะเขาครอบงาไมได ไดแก

(๐) “สทธา–สทธนทรย” คอ ความเชอ ยอมระงบปดกนความไรศรทธา –อสทธา

(๐) “วรยะ–วรยนทรย” คอ ความเพยร ยอมระงบปดกนความเกยจคราน –โกสชชะ

(๐) “สต–สตนทรย” คอ ความระลกได ยอมระงบปดกนความประมาท –ปมาทะ

(๐) “สมาธ–สมาธนทรย” คอ ความตงจตมน ยอมระง บปดกนความฟ งซาน –อทธจจะ

(๐) “ปญญา–ปญญนทรย” คอ ความรทวชด ยอมระงบปดกนความหลงลมสต –โมหะ หรอ

“อสมปชญญะ” คอ ความไมรไมเหน ขดของเพราะ อวชชา–ความหลง–อกศลมล หรอ

“มฏฐสจจะ ” คอ การอยอยางขาดสต –ไมมสต –ระลกตามไปไมได –ระลกยอนไปกไมได –

นกไมออก –จาไมได –ฟนเฟอน–หลงลม–หลงเลอน–หลงใหลไป–หลงพรอม คอ “สมโม

หวหาโร” แปลวา “อยดวยความหลง” [ตงนโมไมทน ]

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๑๘

(๕) “พละ ๕” หมายถง ธรรมทเปนกาลง [ขวญพลงใจ–แรงบนดาล–จตทตงมน เลอมใส ศรทธา = อธโมกข] ใหเกดความเขมแขงมนคง ซงธรรมทตรงกนขามแตละอยาง จะเขาครอบงาไมได [ดปฏปกษธรรมเชนเดยวกบ อนทรย ๕] ไดแก

(๑) “สทธา–สทธาพละ” คอ ความเชอ นนคอ เลอมใส ศรทธา เชอมนในอรยมรรค ระงบ–อสทธา

(๒) “วรยะ–วรยพละ” คอ ความเพยร นนคอ เพยรชอบในการละชวทาด ระงบ–โกสชชะ

(๓) “สต–สตพละ” คอ ความระลกได นนคอ ไมหลงลม เลอนลอย ระงบ–ปมาทะ

(๔) “สมาธ–สมาธพละ” คอ ความตงจตมน นนคอ ไมฟ งซานสดสาย ระงบ –อทธจจะ

(๕) “ปญญา–ปญญาพละ” คอ ความรทวชด นนคอ โยนโสมนสการ ฉลาดคดถกวธ ระงบ–โมหะ

(๖) “โพชฌงค ๗” หมายถง ธรรมทเปนองคแหงการตรสร–องคธรรมตรสร ไดแก

(๐) “สต” คอ ความระลกได–สานกพรอมอย–ใจอยกบกจ –จตอยกบเรอง ยอมทาใหเกด

“อปฏฐาน ” นนคอ สตชด ประกอบดวย “สมปชญญะ ๔”

(๐) “ธมมวจยะ” คอ ความเฟนธรรม–ความสอดสองสบคนธรรม–สามารถจาแนกแจก

ธรรมได ทาใหเกด “ญาณ” นนคอ ความรทคมชด

(๐) “วรยะ” คอ ความเพยรบากบนเพอทาดละชว ทาใหเกด “ปคคาหะ” นนคอ ความเพยรทพอด ทตนตวอยเปนนตย ชาระจตมใหมนวรณ คอ “ชาครยานโยค” หรอ หมนประกอบกศลธรรม คอ “กสลธมมานโยค”

(๐) “ปต” คอ ความอมใจ ความดมดาในใจ ทาใหเกด “อธโมกข” นนคอ ศรทธาแรงกลาททาใหใจผองใสทวมลนอยางยง

(๐) “ปสสทธ” คอ ความผอนคลายสงบเยนกายใจ–ความอมใจปลาบปลม ทาใหเกด “สข ” (ปราโมทย) นนคอ ความสขฉาชนทวทงตวทประณตอยางยง

(๐) “สมาธ” คอ ความมใจตงมน–จตสงบแนวแนในอารมณเดยว–ไมฟงซาน ทาใหเกด

“จตตถฌาน –อปปนาสมาธ” นนคอ สมาธทแนวแน หรอ “เอกคคตา” คอ ความมอารมณเปนอนเดยวตามระดบขนฌานทง ๔ จนเปนสมาธในวปสสนา

(๐) “อเบกขา ” คอ ความมใจเปนกลางทลงตวสนทเพราะเหนตามเปนจรง ทาใหเกด “ตตร

มชฌตตตา–ตตรมชฌตตเปกขา ” นนคอ ความเปนกลางในอารมณนนๆ ทผานเขามา ภาวะทจตและเจตสกตงอยในความเปนกลาง

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๑๙

(๗) “มรรคมองค ๘” หมายถง “ทางมองคแปดประการ อนประเสรฐ” เปรยบเทยบกบ “จรยา ๘” คอ ความประพฤต ไดแก

(๑) “สมมาทฏฐ” คอ เหนชอบ ไดแก ความรอรยสจจ ๔ หรอ เหนไตรลกษณ หรอ รอกศลและ

อกศลมลกบกศลและกศลมล หรอ เหนปฏจจสมปบาท = ทสสนจรยา –การเหนแจง

(๒) “สมมาสงกปปะ” คอ ดารชอบ ไดแก เนกขมมสงกปป อพยาบาทสงก ปป อวหงสาสงกปป

=อภโรปนจรยา –มกระบวนทศน

(๓) “สมมาวาจา” คอ เจรจาชอบ ไดแก วจสจรต ๔= ปรคคหจรยา –สารวมวาจา

(๔) “สมมากมมนตะ” คอ กระทาชอบ ไดแก กายสจรต ๓ = สมฏฐานจรยา –สรางสรรค

(๕) “สมมาอาชวะ” คอ เลยงชพชอบ ไดแก ประกอบสมมาชพ = โวทานจรยา –ความบรสทธ

(๖) “สมมาวายามะ” คอ พยายามชอบ ไดแก สมมปปธาน ๔ = ปคคหจรยา –หมนพากเพยร

(๗) “สมมาสต” คอ ระลกชอบ ไดแก สตปฏฐาน ๔ = อปฏฐานจรยา –สตชดแกกลา

(๘) “สมมาสมาธ” คอ ตงจตมนชอบ ไดแก ฌาน ๔ = อวกเขปจรยา –จตสงบตงมนสนท นอกจากน ธรรมทอยในลาดบตอไป ไดแ ก (๑) วสทธ ๗ และ (๒) ญาณ ๑๖–โสฬสญาณ ดงน “วสทธ ๗” หมายถง ความหมดจด ความบรสทธทสงขนไปเปนขนๆ ธรรมทชาระสตวใหบรสทธ ยงไตรสกขาใหบรบรณเปนขนๆ ไปโดยลาดบ จนบรรลจดหมายคอนพพาน ไดแก

(๑) “สลวสทธ ” คอ ความหมดจดแหงศล นนคอ รกษาศลตามภมขนของตนใหบรสทธ และใหเปนไปเพอสมาธ วสทธมคควาไดแก ปารสทธศล ๔

(๒) “จตตวสทธ ” คอ ความหมดจดแหงจต นนคอ ฝกอบรมจตจนบงเกดสมาธพอเปนบาทฐานแหง วปสสนา วสทธมคควา ไดแก ส มาบต ๘ พรอมทงอปจาร

(๓) “ทฏฐวสทธ ” คอ ความหมดจดแหงทฏฐ นนคอ ความรเขาใจมองเหนนามรปตามสภาวะทเปนจรงเปนเหตขมความเขาใจผดวาเปนสตวบคคลเสยได เรมดารงในภมแหงความไมหลงผด ขอนจดเปนขนกาหนดทกขสจจ [อปาทานขนธ ๕ เปนทกข]

(๔) “กงขาวตรณวสทธ ” คอ ความหมดจดแหงญาณเปนเหตขามพนความสงสย ความบรสทธขนททาใหกาจดความสงสยได นนคอ กาหนดรปจจยแหงนามรปไดแลวจงสนสงสยในกาลทง ๓

[ปฏจจสมปบาท ๑๒] ขอนตรงกบ “ธรรมฐตญาณ–ยถาภตญาณ –สมมาทสสนะ” และจดเปนขนกาหนดสมทยสจจ

(๕) “มคคามคคญาณทสสนวสทธ ” คอ ความหมดจดแหงญาณทรเหนวาเปนทางหรอมใชทาง นนคอ เรมเจรญวปสสนาตอไปดวยพจารณากลาป จนมองเหนความเกดขน และความเสอมไปแหง

สงขารทงหลาย [ไตรลกษณ–สามญลกษณะ ไดแก “อนจจง–ทกขง– อนตตา”] อนเรยกวา

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๒๐

“อทยพพยานปสสนา” เปนตรณวปสสนา คอวปสสนาญาณออนๆ แลวม “วปสสนปกเลส” เกดขน กาหนดไดวาอปกเลสทง ๑๐ แหงวปสสนานนมใชทาง สวนวปสสนาทเรมดาเนนเขาสวถ นนแลเปนทางถกตอง เตรยมทจะประคองจตไวในวถคอ “วปสสนาญาณ” นนตอไป ขอนจดเปนขนกาหนดมคคสจจ

(๖) “ปฏปทาญาณทสสนวสทธ ” คอ ความหมดจดแหงญาณอนรเหนทางดาเนน นนคอ ประกอบความเพยรในวปสสนาญาณทงหลายเรมแต “อทยพพยานปสสนาญาณ” ทพนจากอปกเลสดาเนนเขาสวถทางแลวนน เปนตนไป จนถง “สจจานโลมกญาณ” หรอ “อนโลมญาณ” อนเปนทสดแหงวปสสนา ตอแตนกจะเกด “โคตรภญาณ” คนระหวางวสทธขอนกบขอสดทาย เปนหวตอแหง

“ความเปนปถชน ” กบ “ความเปนอรยบคคล ” โดยสรป วสทธขอน กคอ “วปสสนาญาณ ๙” [กระบวนการทบขนธ ๕]

(๗) “ญาณทสสนวสทธ ” คอ ความหมดจดแหงญาณทสสนะ นนคอ ความรใน “อรยมรรค ๔–มรรค

ญาณ” [ปญญาอรยะ–โลกตตรปญญา] อนเกดถดจาก “โคตรภญาณ” เปนตนไป เมอมรรคเกดแลว

ผลจตแตละอยางยอมเกดขนในลาดบถดไปจาก “มรรคญาณ” นนๆ “ความเปนอรยบคคล ” ยอมเกดขนโดยวสทธขอน เ ปนอนบรรลผลทหมายสงสดแหงวสทธ หรอไตรสกขา หรอการปฏบตธรรมในพระพทธศาสนาทงสน

“ญาณ ๑๖–โสฬสญาณ” หมายถง ความหยงร ในทนหมายถงญาณทเกดขนแกผเจรญวปสสนาตามลาดบ

ตงแตตนจนถงทสด ใหพจารณาถง “วปสสนาภม –ปญญาภม ” ไดแก

(๑) “นามรปปรจเฉทญาณ ” คอ ญาณกาหนดจาแนกรนามและรป นนคอ รวาสงทงหลายมแต รปธรรมและนามธรรม และกาหนดแยกไดวา อะไรเปนรปธรรม อะไรเปนนามธรรม ซงทาให

เหน “ขนธ ๕” [อปาทานขนธ ๕ เปนทกข–สงสารทกข ใหดภาคผนวก–เบญจขนธ] ทงหมด =

“ขนธ ๕–อายตนะ ๑๒–ธาต ๑๘–อนทรย ๒๒”

(๒) “ปจจยปรคคหญาณ” คอ ญาณกาหนดรปจจยของนามและรป นนคอ รวา รปธรรมและนามธรรมทงหลายเกดจากเหตปจจย และเปนปจจยแกกน อาศยกน โดยรตามแนว “ปฏจจสมปบาท” กด ตามแนว “กฎแหงกรรม” กด ตามแนว “วฏฏะ ๓” กด เ ปนตน ซงทาใหเหน

“ปฏจจสมปบาท ๑๒” และ “ปฏจจสมปปนนธรรม” [ภวจกร] ทงหมด = “ปฏจจสมปบาท ๑๒”

(๓) “สมมสนญาณ” คอ ญาณกาหนดรดวยพจารณาเหนนามและรปโดยไตรลกษณ นนคอ ยกรปธรรมและนามธรรมทงหลายขนพจารณาโดยเหนตามลกษณะทเปนของไมเทยง เปนท กข มใชตวตน ซงทาใหเหน “ไตรลกษณ” ทงหมด = “สามญลกษณะ ๓”

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๒๑

(๔) “อทยพพยานปสสนาญาณ ” คอ ญาณอนตามเหนความเกดและความดบ นนคอ พจารณาความเกดขนและความดบไปแหงเบญจขนธ จนเหนชดวา สงทงหลายเกดขนครนแลวกตองดบไป

ลวนเกดขนแลวก ดบไปทงหมด [จากขอ ๔–๑๒ = วปสสนาญาณ ๙] = “ปญญาเหนธรรม” [ไตรลกษณ กบ กจในอรยสจจ ๔ ไดแก ปรญญา –ปหานะ–สจจกรยา –ภาวนา]

(๕) “ภงคานปสสนาญาณ ” คอ ญาณอนตามเหนความสลาย นนคอ เมอเหนความเกดดบเชนนน แลวคานงเดนชดในสวนความดบอนเปนจ ดจบสน กเหนวาสงขารทงปวงลวนจะตองสลายไป

ทงหมด = “อนตตตา”

(๖) “ภยตปฏฐานญาณ ” คอ ญาณอนมองเหนสงขารปรากฏเปนของนากลว นนคอ เมอพจารณาเหนความแตกสลายอนมทวไปแกทกสงทกอยางเชนนนแลวสงขารทงปวงไมวาจะเปนไปในภพใด

คตใด กปรากฏเปน ของนากลวเพราะลวนแตจะตองสลายไปไมปลอดภยทงสน = “อนจจตา”

(๗) “อาทนวานปสสนาญาณ ” คอ ญาณอนคานงเหนโทษ นนคอ เมอพจารณาเหนสงขารทงปวงซงลวนตองแตกสลายไป เปนของนากลวไมปลอดภยทงสนแลว ยอมคานงเหนสงขารทงปวงนน

วาเปนโทษเปนส งทมความบกพรอง จะตองระคนอยดวยทกข = “ทกขตา ”

(๘) “นพพทานปสสนาญาณ ” คอ ญาณอนคานงเหนดวยความหนาย นนคอ เมอพจารณาเหน

สงขารวาเปนโทษเชนนนแลว ยอมเกดความหนาย ไมเพลดเพลนตดใจ = “วราคะ”

(๙) “มญจตกมยตาญาณ ” คอ ญาณอนคานงดวยใครจะพนไปเสย นนคอ เมอหนายสงขารทงหลาย

แลว ยอมปรารถนาทจะพนไปเสยจากสงขารเหลานน = “นโรธะ”

(๑๐) “ปฏสงขานปสสนาญาณ ” คอ ญาณอนคานงพจารณาหาทาง นนคอ เมอตองการจะพนไปเสย จงกลบหนไปยกเอาสงขารทงหลายขนมาพจารณากาหนดดวยไตรลก ษณเพอมองหาอบายทจะ

ปลดเปลองออกไป = “มรรค” [ปหานะ]

(๑๑) “สงขารเปกขาญาณ ” คอ ญาณอนเปนไปโดยความเปนกลางตอสงขาร นนคอ เมอพจารณาสงขารตอไป ยอมเกดความรเหนสภาวะของสงขารตามความเปนจรง วามความเปนอยเปนไป ของมนอยางนนเปนธรรมดา จงวาง ใจเปนกลางได ไมยนดยนรายในสงขารทงหลาย แตนน

มองเหนนพพานเปนสนตบท ญาณจงแลนมงไปยงนพพาน เลกละความเกยวเกาะกบสงขาร

เสยได = “อเบกขา ” [“ตตรมชฌตตเปกขา” —อเบกขาในความเปนกลางในธรรมนนๆ]

(๑๒) “สจจานโลมกญาณ –อนโลมญาณ ” คอ ญาณอนเปนไปโดยอนโลมแกการหยงรอรยสจจ นนคอ เมอวางใจเปนกลางตอสงขารทงหลาย ไมพะวง และญาณแลนมงตรงไปสนพพานแลว ญาณอน

คลอยตอ “การตรสรอรยสจจ ” ยอมเกดขนในลาดบถดไป เปนขนสดทายของ “วปสสนาญาณ”

ตอจากนนกจะเกด “โคตรภญาณ” มาคนกลาง แลวเกด “มรรคญาณ” [มคคญาณ] ใหสาเรจ

ความเปน “อรยบคคล ” ตอไป = “อรยสจจ ๔”

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๒๒

(๑๓) “โคตรภญาณ ” คอ ญาณครอบโคตร นนคอ ความหยงรทเปนหวตอแหงการขามพนจาก “ภาวะ

ปถชน” เขาส “ภาวะอรยบคคล” = “ญาณคนระหวางโลกยะกบโลกตตระ ”

(๑๔) “มคคญาณ” คอ ญาณในอรยมรรค นนคอ ความหยงรทใหสาเรจ “ภาวะอรยบคคล ” แตละขน

ซงทาใหเหน “อรยสจจ ๔” ทงหมด = “โลกตตรมรรค [มรรค ๔–มคสมงค–มคคญาณแหงมรรค ๘]”

(๑๕) “ผลญาณ” คอ ญาณในอรยผล นนคอ ความหยงรทเปนผลสาเรจของพระอรยบคคลชนนนๆ =

“โลกตตรผล [ผล ๔–ผลสมงค–ผลญาณแหงมรรค ๘]”

(๑๖) “ปจจเวกขณญาณ” คอ ญาณหยงรดวยการพจารณาทบทวน นนคอ สารวจรมรรคผล กเลสทละแลว กเลสทเหลออย และนพพาน เวนแตวาพระอรหนตไมมการพจารณากเลสทยงเหลออย ซง

สดทายทาใหเกด “อาสวกขยญาณ” = “ปญญาตรสร” [สมโพธะ–นพพาน ๒] ในอนดบตอไป ใหพจารณาถง “มคคญาณ–ผลญาณ–ปจจเวกขณญาณ–อาสวกขยญาณ–นพพาน” ดงน

“อรยมรรค ๔” หมายถง ทางเขาถงความเปนอรยบคคล ญาณททาใหละสงโยชนไดขาด ไดแก (๑) “โสดาปตตมรรค” คอ มรรคอนใหถงกระแสทนาไปสพระนพพานทแรก มรรคอนใหถงความ

เปนพระโสดาบน เปนเหตละสงโยชนได ๓ ไดแก “สกกายทฏฐ–วจกจฉา–สลพพตปรามาส” และยอมกาจด “กเลสทตงอยรวมกนกบทฏฐ” (สกกายทฏฐ–วจกจฉา–สลพพตปรามาส–ทฏฐานสย–วจกจฉานสย) ได

(๒) “สกทาคามมรรค” คอ มรรคอนใหถงความเปนพระสกทาคาม เปนเหตละสงโยชนได ๓ ขอตน ไดแก “สกกายทฏฐ–วจกจฉา–สลพพตปรามาส” กบทาราคะ โทสะ โมหะ ใหเบาบางลง และยอมกาจด “กเลสหยาบๆ” (กามราคสงโยชน–ปฏฆสงโยชนอยางหยาบ–กามราคานสย–ปฏฆานสยอยางหยาบ) ได

(๓) “อนาคามมรรค” คอ มรรคอนใหถงความเปนพระอนาคาม เปนเหตละสงโยชนเบองตาไดทง ๕ ไดแก “สกกายทฏฐ–วจกจฉา–สลพพตปรามาส–กามราคะ–ปฏฆะ” และยอมกาจด “กเลสละเอยด” (กามราคสงโยชน–ปฏฆสงโยชนอยางละเอยด–กามราคานสย–ปฏฆานสยอยางละเอยด) ได

(๔) “อรหตมรรค” คอ มรรคอนใหถงความเปนพระอรหนต เปนเหตละสงโยชนไดหมดทง ๑๐ ไดแก “สกกายทฏฐ–วจกจฉา–สลพพตปรามาส–กามราคะ–ปฏฆะ–รปราคะ–อรปราคะ–มานะ–อทธจจะ–อวชชา” และยอมกาจด “กเลสทงหลาย” (รปราคะ–อรปราคะ–มานะ–อทธจจะ–อวชชา–มานานสย–ภวราคานสย–อวชชานสย) ไดหมด

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๒๓

“อรยผล ๔–สามญญผล ๔” หมายถง ผลทเกดสบเนองจากการละกเลสไดดวยมรรค ธรรมารมณอนพระอรยะพงเสวย ทเปนผลเกดเองในเมอกเลสสนไปดวยอานาจมรรคนนๆ ทเรยกวา “สมมาญาณ” ดงน

(๑) “โสดาปตตผล” คอ ผลแหงก ารเขาถงกระแสทนาไปสพระนพพาน ผลอนพระโสดาบนพงเสวย (๒) “สกทาคามผล” คอ ผลอนพระสกทาคามพงเสวย (๓) “อนาคามผล” คอ ผลอนพระอนาคามพงเสวย (๔) “อรหตตผล” คอ ผลคอความเปนพระอรหนต ผลอนพระอรหนตพงเสวย

เพราะฉะนน “อรยบคคล ๔” จงหมายถง บคคลทประเสรฐดวยอรยมรรคและอรยผล ไดแก (๑) พระ

โสดาบน (๒) พระสกทาคาม (๓) พระอนาคาม (๔) พระอรหนต ตามลาดบ และลาดบอนเปนปรมตถประโยชน คอ “พระอรหตตผลวมตต ” ทเรยกวา “สมมาวมตต ” คอ หลดพนชอบ ชอวา “อเสขธรรม” หรอ “วมตตานตตรยะ ” คอ ความหลดพนอนเยยมจากกเลสและกองทกข นนคอ “นพพาน ๒” ดงน

(๑) “สอปาทเสสนพพาน ” นพพานยงมอปาทเหลอ ดบกเลสแตยงมเบญจขนธเหลอ คอ นพพานของ

พระอรหนตผยงมชวตอย อนเปนนพพานในแงทเปนภาวะดบกเลส คอ “โลภะ–โทสะ–โมหะ” ทเรยกวา “สอปาทเสสบคคล ” หมายถง บคคลผยงมเชอกเลสเหลออย ผยงไมสนอปาทาน ไดแก “พระเสขะ” คอ พระอรยบคคลทงหมด ทยงตองเจรญไตรสกขาอก ยกเวน “พระอรหนต”

(๒) “อนปาทเสสนพพาน –การดบขนธปรนพพาน” หมายถง นพพานไมมอปาทเหลอ ดบกเลสไมม เบญจขนธเหลอ คอ สนทงกเลสและชวต หมายถง “พระอรหนตสนชวต” เรยกวา “อนปาทเสสบคคล –พระอเสขะ” หรอ “ชวตสมสส” [ช–วด–สะ–มะ–ส–ส] คอ บคคลผไมมเชอกเลสเหลอ ผ หมดอปาทานสนเชง ไดแก “พระอรหนต” ผบรรลถง “อรยสจจภาวะแหงสนตบทในนพพานธาตหรออมตธาต ” อยางเชน พระสมมาสมพทธเจา เสดจดบขนธปรนพพาน หลงจาก พระมหาบรษทรงเลอกเปนทบาเพญเพยร ในตาบลอรเวลา แควนมคธ ไดประทบอย ณ ทนนานถง ๖ ป ทรงปฏเสธ “ทสด ๒ อยาง” หมายถง ขอปฏบตทผดพลาดไมอาจนาไปสความพ นทกขได (๑)

“กามสขลลกานโยค ” คอ การประกอบตนใหพวพนดวยความสขในกามทงหลาย พระพทธองคจงเจรญดวย “เนกขมมวตกภาวนา” ดวยการเสดจออกบรรพชาหรอออกบวช หลงจากทอดพระเนตรเหน “นมต ๔” คอ เทวทตของยมเทพทง ๓ ทเปนสอแจงขาวของมฤตย สญญาณทเตอนใหระลกถงคตธรรมดาของชวต มใหมความประมาท เปนเหตใหพระพทธองคตอนเปนเจาชายสทธตถะ ผโคตม มพระมหากศลเจตนาเสดจออกบรรพชาในตอนนน ไดแก “คนแก–คนเจบ–คนตาย” คอ “เทวทต ๓” และรวม “สมณะ” อกนมตหนง และ (๒) “อตตกลมถานโยค ” คอ การประกอบความเหนดเหนอยแกตนเปลา หรอการทรมานตนใหลาบากเปลา พระพทธองคทรงตดสนใจเลอกทดลองบาเพญเพยรทา “ทกรกรยา ” เสรจแลว ทรงพจาณาไตรตรองดวยโยนโสมนสการวา ไมสมเหตผลทจะสามารถบรรลอรยมรรคไดจรง พระพทธองคทางอปมา

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๒๔

กบ “ทอนฟนเปยกกบแหง” ในการกาจ ดราคะ และเปลยนมาทรงดาเนนใน “มชฌมาปฏปทา”

โดยยดหลก “อรยมรรคมองค ๘–อรยอฏฐงคกมรรค” โดยเจรญดวย “สมมาทฏฐ ๕” คอ ความ

เหนชอบทเปนทง “โลกยสมมาทฏฐ–และ–โลกตตรสมมาทฏฐ ” ไดแก ๑) “วปสสนาสมมาทฏฐ” คอ ตรสไวในคานวา “ยอมรมจฉาทฏฐวาเปนมจฉาทฏฐ” (๒) “กมมสสกตาสมมาทฏฐ” คอ ตรสไวในคานวา “ทานทใหแลวมผล” (๓) “มคคสมมาทฏฐ” คอ ตรสไวในคานวา “ภกษทงหลาย สมมาสงกปปะ ยอมเหมาะ

สาหรบผมสมมาทฏฐ” (๔) “ผลสมมาทฏฐ” คอ ตรสไวในคานวา “ภกษทงหลาย สมมาสงกปปะ ยอมเหมาะ

สาหรบผมสมมาทฏฐ” (๕) “ปจจเวกขณสมมาทฏฐ” คอ ตรสไวในคานวา “สมมาญาณะ ยอมพอเหมาะ”

จนกระทงพระพทธองคไดปฏญาณตนวาตรสร “อนตตรสมมาสมโพธญาณ ” แปวา “ปญญา

หยงรตรสรเองโดยชอบอนยอดเยยม ” หลงจากพระพทธองคไดเจรญ “ญาณทสสนะอนม

ปรวฏฏ ๓” (“ญาณ ๓ = สจจญาณ–กจญาณ–กตญาณ” ปรวฏฏรอบใน “กจในอรยสจจ ๔ =

ปรญญา–ปหานะ–สจฉกรยา–ภาวนา” จานวน ๓ รอบ เรยกวา “มอาการ ๑๒” หรอ “ปจจเวกขณ

ญาณ” อนเปนญาณทสสนะ ๑๙ ประการ = ปญญาจกข) ภายใตรมพระศรมหาโพธ ณ รมฝงแมนาเนรญชร า ณ สถานทแหงน ในตาบ ลอรเวลา ในขณะเดยวกน พระสมมาสมพทธเจาทรงได “อาสวกขยญาณ” ในยามสดทายแหงราตร วนตรสร ตวอยางในยครวมสมย

“ปจจเวกขณญาณ” (ขอ ๑๖ ในญาณ ๑๖) หมายถง ญาณหยงรดวยการพจารณาทบทวน คอ (๑) สารวจร

มรรค (๒) สารวจรผล (๓) กเลสทละแลว (๔) กเลสทเหลออย และ (๕) นพพาน (ใหเปรบเทยบกบ นโรธ ๕)

เวนแตวาพระอรหนตไมมการพจารณากเลสทยงเหลออย ซงเมอรวมแลวจะเกด “ญาณทสสนะ ๑๙ ประเภท”

หรอ “ปจจเวกขณวถ ๑๙ ประการ” โดยใชปญญาหยงรและญาณทสสนะทบทวนใน “มรรควถ ๔–อรยมรรค ๔–มรรค ๔–มรรคญาณ” กบ “สามญผล ๔–ผล ๔–ผลญาณ” เปนเกณฑในการตรวจสอบ ไดแก

ปจจเวกขณวถ มคควถ จานวน ปจจเวกขณวถทเกดภายหลง โสดาปตตมคควถ ม ๕ ประการ ปจจเวกขณวถทเกดภายหลง สกทาคามมคควถ ม ๕ ประการ ปจจเวกขณวถทเกดภายหลง อนาคามมคควถ ม ๕ ประการ ปจจเวกขณวถทเกดภายหลง อรหตตมคควถ ม ๔ ประการ

รวม ๑๙ ประการ

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๒๕

แตอยางไรกตาม ขนตอนภายใน “ปจจเวกขณญาณ” นน ใหพจารณาถง “ญาณ ๓” อกชดหนง ดงน “ญาณ ๓” หมายถง ความหยงร–ปรชาหยงร ไดแก

(๑) “สจจญาณ” หยงรสจจะ คอ ความหยงรอรยสจจ ๔ แตละอยางตามทเปนๆ วา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา

(๒) “กจจญาณ” หยงรกจ คอ ความหยงรกจอนจะตองทาในอรยสจจ ๔ แตละอยางวา ทกขควรกาหนดร ทกขสมทยควรละเสย ทกขนโรธควรทาใหแจง ทกขนโรธคามนปฏปทาควรเจรญใหมาก

(๓) “กตญาณ” หยงรการอนทาแลว คอ ความหยงรวากจอนจะตองทาในอรยสจจ ๔ แตละอยางน นไดทาเสรจแลว

“ญาณ ๓” ในหมวดน เนองดวย “อรยสจจ ๔” โดยเฉพาะ เรยกชอเตมตามทมาวา “ญาณทสสนะอนมปรวฏฏ ๓” (ญาณทสสนะมรอบ ๓ หรอ ความหยงรหยงเหนครบ ๓ รอบ หรอ ปรวฏฏ ๓ แหงญาณทสสนะ) “ปรวฏฏ ๓” หรอ “วนรอบ ๓” น เปนไปในอรยสจจทง ๔ รวมเปน ๑๒ ญาณทสสนะนน จงไดชอวา “มอาการ ๑๒” พระผมพระภาคทรงมญาณทสสนะตามเปนจรงในอรยสจจ ๔ ครบวนรอบ ๓ มอาการ ๑๒ (ตปรวฏฏ ทวาทสาการ ยถาภต ญาณทสสน ) อยางนแลว จงปฏญาณพระองคไดวาทรงบรรล “อนตตรสมมาสมโพธญาณ” แลว ใหดรายละเอยดเพมเตมเกยวกบ “กจในอรยสจจ ๔” ดงน “กจในอรยสจจ ๔” หมายถง หนาทอนจะพงทาตออรยสจจ ๔ แตละอยาง ขอทจะตองปฏบตใหถกตองและเสรจสนในอรยสจจ ๔ แตละอยาง จงจะชอวา “รอรยสจจหรอเปนผตรสรแลว” ไดแก

(๑) “ปรญญา” คอ การกาหนดร เปนกจในทกข ตามหลกวา “ทกข อรยสจจ ปร เญยย” ทกขควรกาหนดร คอ ควรศกษาใหรจกใหเขาใจชดตามสภาพทเปนจรง ไดแก การทาความเขาใจและ กาหนดขอบเขตของปญหา

(๒) “ปหานะ” คอ การละ เปนกจในสมทย ตามหลกวา “ทกขสมทโย อรยสจจ ปหาตพพ” สมทยควรละ คอ กาจด ทาใหหมดสนไป ไดแกการแกไขกาจดตนตอของปญหา

(๓) “สจฉกรยา” คอ การทาใหแจง เปนกจในนโรธ ตามหลกวา “ทกขนโรโธ อรยสจจ สจฉกาตพพ” นโรธควรทาใหแจง คอ เขาถง หรอบรรล ไดแกการเขาถงภาวะท ปราศจากปญหา บรรลจดหมายทตองการ

(๔) “ภาวนา” คอ การเจรญ เปนกจในมรรค ตามหลกวา “ทกขนโรธคามน ปฏปทา อรยสจจ ภาเวตพพ” มรรคควรเจรญ คอ ควรฝกอบรม ลงมอปฏบต กระทาตามวธการทจะนาไปสจดหมาย ไดแกการลงมอแกไขปญหา

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๒๖

ในการแสดงอรยสจจ กด ในการปฏบตธรรมตามหลกอรยสจจ กด จะตองใหอรยสจจแตละขอ สมพนธ ตรงกนกบกจแตละอยาง จงจะเปนการแสดงและเปนการปฏบตโดยชอบ ทงนวางเปนหวขอได ดงน

(๑) “ทกข –ทกขอรยสจจ ” เปนขนแถลงปญหาทจะตองทาความเขาใจและรขอบเขต = “ปรญญา” (๒) “สมทย –ทกขสมทยอรยสจจ ” เปนขนวเคราะหและวนจฉยมลเหตของปญหา ซงจะตองแกไข

กาจดใหหมดสนไป = “ปหานะ” (๓) “นโรธ–ทกขนโรธอรยสจจ ” เปนขนชบอกภาวะปราศจากปญหา อนเปนจดหมายทตองการ ให

เหนวาการแกปญหาเปนไปได และจดหมาย นนควรเขาถง ซงจะตองทาใหสาเรจ = “สจฉกรยา” (๔) “มรรค–ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจจ ” เปนขนกาหนดวธการ ขนตอน และรายละเอยดท

จะตองปฏบตในการลงมอแกปญหา = “ภาวนา” เมอผปฏบตธรรมไดบรรลถง “อรยมรรค ๔” กบ “อรยผล ๔–สามญผล ๔” แลว ญาณในวปสสนาทเกดขนไดในอนดบตอไป เรยกวา “อาสวกขยญาณ” จนถง “นพพาน ๒” (ดงกลาวมาแลวขางตน ) โดยพจารณาจาก “อนทรย ๓” ทเรยกรวมวา “อาการ ๖๔” (มรรค ๔–ผล ๔) ดงน อาสวกขยญาณนทเทส (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค เลม ๗ ภาค ๑ - หนาท 1036–1040 FILE 68)

[๒๕๘] ปญญาในความเปนผมความชานาญในอนทรย ๓ ประการ โดยอาการ ๖๔ เปน “อาสวกขยญาณ”อยางไร

“อนทรย ๓” ประการเปนไฉน คอ อนญญาตญญสสามตนทรย ๑ อญญนทรย ๑ อญญาตาวนทรย ๑

“อนญญาตญญสสามตนทรย” ยอมถงฐาน ะเทาไร “อญญนทรย” ยอมถงฐานะเทาไร “อญญาตาวนทรย” ยอมถงฐานะเทาไร “อนญญาตญญสสามตนทรย” ยอมถงฐานะ ๑ คอ โสดาปตตมรรค “อญญนทรย” ยอมถงฐานะ ๖ คอ โสดาปตตผล สกทาคามมรรค สกทาคามผล อนาคามมรรค อนาคามผล อรหตมรรค ๑ “อญญาตาวนทรย” ยอมถงฐานะ ๑ คอ อรหตผล

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๒๗

(๑) โสดาปตตมรรค [๒๕๙] “ในขณะโสดาปตตมรรค” ดวยอรรถวา “อนญญาตญญสสามตนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไ ป เปนบรวาร

ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะโสดาปตตมรรค” นอกจากรปซงมจตเปนสมฏฐาน เปน กศล ทงหมดนนแล ลวนไมมอาสวะ เปนธรรมเครองนาออก เปนธรรมเครองใหถงความไมสงสม เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะโสดาปตตมรรค” นน “อนญญาตญญสสามตนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อนญญาตญญสสามตนทรย” นน (๒) โสดาปตตผล [๒๖๐] “ในขณะโสดาปตตผล” ดวยอรรถวา “อญญนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร

ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะโสดาปตตผล” ทงหมดนนแล เปน อพยากฤต นอกจากรปทมจตเปนสมฏฐาน ลวนไมมอาสวะ เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะโสดาปตตผล” นน “อญญนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อญญนทรย” นน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๒๘

(๓) สกทาคามมรรค [๒๖๑] “ในขณะสกทาคามมรรค” ดวยอรรถวา “อญญนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร

ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะสกทาคามมรรค” นอกจากรปซงมจตเปนสมฏฐาน เปน กศล ทงหมดนนแล ลวนไมมอาสวะ เปนธรรมเครองนาออก เปนธรรมเครองใหถงความไมสงสม เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะสกทาคามมรรค” นน “อญญนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อญญนทรย” นน (๔) สกทาคามผล “ในขณะสกทาคามผล” ดวยอรรถวา “อญญนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร

ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะสกทาคามผล” ทงหมดนนแล เปน อพยากฤต นอกจากรปทมจตเปนสมฏฐาน ลวนไมมอาสวะ เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะสกทาคามผล” นน “อญญนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อญญนทรย” นน (๕) อนาคามมรรค “ในขณะอนาคามมรรค” ดวยอรรถวา “อญญนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๒๙

ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะอนาคามมรรค” นอกจากรปซงมจตเปนสมฏฐาน เปน กศล ทงหมดนนแล ลวนไมมอ าสวะ เปนธรรมเครองนาออก เปนธรรมเครองใหถงความไมสงสม เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะอนาคามมรรค” นน “อญญนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรว าร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อญญนทรย” นน (๖) อนาคามผล “ในขณะอนาคามผล” ดวยอรรถวา “อญญนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร

ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะอนาคามผล” ทงหมดนนแล เปน อพยากฤต นอกจากรปทมจตเปนสมฏฐาน ลวนไมมอาสวะ เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะอนาคามผล” นน “อญญนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อญญนทรย” นน (๗) อรหตมรรค “ในขณะอรหตมรรค” ดวยอรรถวา “อญญนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร

ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะอรหตมรรค” นอกจากรปซงมจตเปนสมฏฐาน เปน กศล ทงหมดนนแล ลวนไมมอาสวะ เปนธรรมเครองนาออก เปนธรรมเครองใหถงความไมสงสม เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะอรหตมรรค” นน “อญญนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อญญนทรย” นน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๓๐

(๘) อรหตผล [๒๖๒] “ในขณะอรหตผล” ดวยอรรถวา “อญญาตาวนทรย” ซงมอนทรย ๘ ประการ ดงน (๑) “สทธนทรย” ซงมความนอมใจเชอเปนบรวาร (๒) “วรยนทรย” มการประคองไวเปนบรวาร (๓) “สตนทรย” มความตงมนเปนบรวาร (๔) “สมาธนทรย” มความไมฟ งซานเปนบรวาร (๕) “ปญญนทรย” มความเหนเปนบรวาร (๖) “มนนทรย” มความรแจงเปนบรวาร (๗) “โสมนสสนทรย” มความยนดเปนบรวาร (๘) “ชวตนทรย” มความเปนอธบด ในความสบตอทกาลงเปนไป เปนบรวาร

ธรรมทงหลายทเกด “ในขณะอรหตผล” ทงหมดนนแล เปน อพยากฤต นอกจากรปทมจตเปนสมฏฐาน ลวนไมมอาสวะ เปนโลกตระ มนพพานเปนอารมณ “ในขณะอรหตผล” นน “อญญาตาวนทรย” มอนทรย ๘ ประการน ซงมสหชาตธรรมเปนบรวาร มธรรมอนๆ เปนบรวาร มธรรมทอาศยกนเปนบรวาร มธรรมทประกอบกนเปนบรวาร เปนสหรคต เกดรวมกน เกยวของกน ประกอบดวยกนธรรมเหลานนแล เปนอาการและเปนบรวารของ “อญญาตาวนทรย” นน

“อนทรย ๘” หมวดเหลาน รวมเปน “อาการ ๖๔” ดวยประการฉะน หมายเหต: ใหพจารณาถง “อนทรย ๒๒” ซงเกยวของกบ “ขนธ ๕–นามรป ” หรอ “อปาทานขนธ ๕ เปน

ทกข ” นนเอง

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๓๑

ในอนดบตอไปน เปนประเดนในการทาลายรากเหงาของอกศลธรรม [ราคะ–โทสะ–โมหะ] ทงหลายนน เปนขนตอนของการปฏบตธรรมทเรมตนไดดทสด เพราะจะเปนการกาหนดแนวทางปฏบตวายากงาย แตกตางกนอยางไร ทเรยกวา “ปฏปทา ๔” ดงรายละเอยดตอไปน

“ปฏปทา ๔” หมายถง แนวปฏบต–ทางดาเนน–การปฏบตแบบทเปนทางดาเนนใหถงจดหมาย คอ ความหลดพนหรอความสนอาสวะ ไดแก

(๑) “ทกขา ปฏปทา ทนธาภ ญา ” [ปฏปทาทราม] คอ “ปฏบตลาบาก ทงรไดชา ” เชน ผปฏบตทม “ราคะ–โทสะ–โมหะ” แรงกลา ตองเสวย “ทกขโทมนส” เนองจาก “ราคะ–โทสะ–โมหะ” นนอยเนองๆ หร อ เจรญกรรมฐานทมอารมณไมนาชนใจ เชน อสภะ เปนตน อกทงอนทรยกออน จงบรรล “โลกตตรมรรค ” ลาชา พระจกขบาลอาจเปนตวอยางในขอนได

(๒) “ทกขา ปฏปทา ขปปาภ ญา ” [ปฏปทาทราม] คอ “ปฏบตลาบาก แตรไดเรว ” เชน ผปฏบตทม “ราคะ–โทสะ–โมหะ” แรงกลา ตองเสวย “ทกขโทมนส” เนองจาก “ราคะ–โทสะ–โมหะ” นนอยเนองๆ หรอ เจรญกรรมฐานทมอารมณไมนาชนใจ เชน อสภะ เปนตน แตมอนทรยแกกลา จงบรรล “โลกตตรมรรค ” เรวไว บาลยกพระมหาโมคคลลานะเปนตวอยาง

(๓) “สขา ปฏปทา ทนธาภ ญา” [ปฏปทาทราม] คอ “ปฏบตสบาย แตรไดชา ” เชน ผปฏบตทม “ราคะ–โทสะ–โมหะ” ไมแรงกลา ไมตองเสวย “ทกขโทมนส” เนองจาก “ราคะ–โทสะ–โมหะ” นนเนองนตย หรอ เจรญสมาธได “ฌาน ๔” อนเปนสขประณต แตมอนทรยออน จงบรรล “โลกตตรมรรค ” ลาช า

(๔) “สขา ปฏปทา ขปปาภ ญา ” [ปฏปทาประณต] คอ “ปฏบตสบาย ทงรไดไว ” เชน ผปฏบตทม “ราคะ–โทสะ–โมหะ” ไมแรงกลา ไมตองเสวย “ทกขโทมนส” เนองจาก “ราคะ–โทสะ–โมหะ” นนเนองนตย หรอ เจรญสมาธได “ฌาน ๔” อนเปนสขประณต อกทงมอนทรยแกกลา จงบรรล “โลกตตรมรรค ” เรวไว บาลยกพระสารบตรเปนตวอยาง

ในประการสดทายน ใหพจารณาถง “สมปยตตธรรมทงหลายในโพธปกขยธรรมทง ๓๗ ประการ” เพอใหเกดความเขาใจอยางถกตองถง “ขนตอนการตรสร” ทมลาดบถกตอง ทจะเกดในภมแหงภาวน ากรรมฐานของผปฏบตธรรมทงหลายไดจรง เพราะฉะนน “สมปยตตธรรม ” จงเปนเรองสาคญวา ผปฏบตธรรมจะมทกษะกระบวนการคดไดอยางถกขนตอนมากเพยงใด ซงจดอยใน “วเวกกถา” อนง กใหพยายามรวมธรรมทงหลายใหเปนประชมรวมกนเปนหนงเดยว โดยธรรมแตล ะอยางไมละเมดกนและกน ความปรารภใน ความเพยรและใชเหตผลประกอบดวยปญญา ยอมนาความสาเรจผกระทาไดเช นนน ดงรายละเอยดตอไปน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๓๒

วาดวย วเวกกถา (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนาท 780–785 FILE 69) การเจรญภาวนาในอรยมรรคมองค ๘

ดกอนภกษทงหลาย การงานทตองทาดวยกาลงอยางใดอยางหนง การงานทงหมดนน บคคลตองอาศยแผนดน ตงอยบนแผนดนจงทากนได การงานทตองทาดวยกาลงน บคคลยอมทาไดดวยประการอยางน แมฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว ยอมเจรญทาใหมากซง “อรยมรรคมองค ๘” ได ฉนนนเหมอนกน

ดกอนภกษทงหลาย กภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว ยอมเจรญ ทาใหมากซง “อรยมรรคมองค ๘” ได ดงน

ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญ สมมาทฏฐ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน ยอมเจรญ สมมาสงกปปะ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน ยอมเจรญ สมมาวาจา อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน ยอมเจรญ สมมากมม นตะ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน ยอมเจรญ สมมาอาชวะ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน ยอมเจรญ สมมาวายามะ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน ยอม เจรญ สมมาสต อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน ยอมเจรญ สมมาสมาธ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน ดกอนภกษทงหลาย ภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว ยอมเจรญทาใหมาก ซง “อรยมรรคมองค ๘” อยางนแล

ดกอนภกษทงหลาย พชคามและภตคามเหลาใดเหลาหนง พชคามและภตคามทงหมดนน อาศยแผนดน ตงอยบนแผนดน ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลย พชคามและภตคามเหลาน ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลยดวยประการฉะน แมฉนใด ดกอนภกษท งหลาย ภกษกฉนนนเหมอนกนแลอาศยศล ตงอยในศลแลว เจรญ ทาใหมากซง “อรยมรรคมองค ๘” ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมทงหลาย

[“พชคาม” หมายถง “พช ๕” อยาง คอ พชจากราก ๑ พชจากตน ๑ พชจากยอด ๑ พชจากขอ ๑ พชจากพช ๑ รวมพชชอวา “พชคาม” ชอวา “ภตคาม ” คอ ความปรากฏแหงหนอเขยวสมบรณแลว นนคอ “บานของภตคอเทวดา”]

ดกอนภกษทงหลาย กภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว เจรญทาใหมากซง “อรยมรรคมองค ๘” ยอมถงความเจรงอกงามไพบลยในธรรมทงหลาย [ศล–สมาธ–ปญญา] ดงน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๓๓

ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน (๑) เจรญ สมมาทฏฐ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๒) เจรญ สมมาสงกปปะ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๓) เจรญ สมมาวาจา อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๔) เจรญ สมมากมมนตะ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๕) เจรญ สมมาอาชวะ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๖) เจรญ สมมาวายามะ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๗) เจรญ สมมาสต อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๘) เจรญ สมมาสมาธ อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน

(๑) สมมาทฏฐ มวเวก ๕ มวราคะ ๕ มนโรธ ๕ มความสละ ๕ มนสย ๑๒ (๒) สมมาสงกปปะ มวเวก ๕ มวราคะ ๕ มนโรธ ๕ มความสละ ๕ มนสย ๑๒ (๓) สมมาวาจา มวเวก ๕ มวราคะ ๕ มนโรธ ๕ มความสละ ๕ มนสย ๑๒ (๔) สมมากมมนตะ มวเวก ๕ มวราคะ ๕ มนโรธ ๕ มความสละ ๕ มนสย ๑๒ (๕) สมมาอาชวะ มวเวก ๕ มวราคะ ๕ มนโรธ ๕ มความสละ ๕ มนสย ๑๒ (๖) สมมาวายามะ มวเวก ๕ มวราคะ ๕ มนโรธ ๕ มความสละ ๕ มนสย ๑๒ (๗) สมมาสต มวเวก ๕ มวราคะ ๕ มนโรธ ๕ มความสละ ๕ มนสย ๑๒ (๘) สมมาสมาธ มวเวก ๕ มวราคะ ๕ มนโรธ ๕ มความสละ ๕ มนสย ๑๒ หมายเหต:–

บทวา ฉนทชาโต โหต คอ ภกษเปนผเกดฉนทะ ยอม เปนผเกดความพอใจในธรรมในสวนเบองตน บทวา สทธาธมตโต คอ เปนผนอมไปดวยศรทธาในสวนเบองตน บทวา จตต จสส สวาธฏฐต คอ มจตตงมนดวยด นนคอ จตของพระโยคาวจรนนตงมนดวยด และมนคง

ดวยดในสวนเบองตน ฉะนน ธรรม ๓ ประการเหลาน คอ ฉนทะ ๑ สทธา ๑ จต ๑ ชอวา “เปนทอาศย” [นสสยะ = นสสยปจจย

คอ ปจจยโดยเปนทอาศย] เพราะเปนทเขาไปอาศยแหงวเวกอนเกดขนแลวในสวน เบองตน แลวววฏฏ ๓ รอบกบธรรม ๔ คอ วเวก ๕ วราคะ ๕ นโรธ ๕ ความสละ ๕ เทากบ ๑๒ คอ “นสย ๑๒”

โวสสคคะ [ความสละ] ม ๒ อยาง คอ (๑) ปรจจาคโวสสคคะ [ปลอยดวยการสละ ] คอ การละกเลสดวยตทงคะในขณะแหงวปสสนา ดวยสมจเฉทในขณะแหงมรรค และ (๒) ปกขนทนโวสสคคะ [ปลอยดวยการแลนไป ] คอ การแลนไปสนพพานดวยความนอมไปสนพพานนนในขณะแหงวปสสนา ดวยการทานพพานใหเปนอารมณในขณะแหงมรรค

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๓๔

สมมาทฏฐมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาทฏฐมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในวเวก ๕ น

สมมาทฏฐมวราคะ ๕ “วราคะ ๕” คอ วกขมภนวราคะ–ตทงควราคะ–สมจเฉทวราคะ–ปฏปสสทธวราคะ–นสสรณวราคะ

วกขมภนวราคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควราคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท วราคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวราคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวราคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาทฏฐมวราคะ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในวราคะ ๕ น สมมาทฏฐมนโรธ ๕ “นโรธ ๕” คอ วกขมภนนโรธ–ตทงคนโรธ–สมจเฉทนโรธ–ปฏปสสทธนโรธ–นสสรณนโรธ

วกขมภนนโรธ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคนโรธ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท นโรธ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธนโรธ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณนโรธ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาทฏฐมนโรธ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในนโรธ ๕ น

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๓๕

สมมาทฏฐมความสละ ๕ “โวสสคคะ ๕” คอ วกขมภนโวสสคคะ–ตทงคโวสสคคะ–สมจเฉทโวสสคคะ–ปฏปสสทธโวสสคคะ–นสสรณโวสสคคะ

วกขมภนโวสสคคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคโวสสคคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท โวสสคคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธโวสสคคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณโวสสคคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอร หตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาทฏฐมความสละ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในความสละ ๕ และ มนสย ๑๒ เหลา น

ฉะนน สมมาทฏฐ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน สมมาสงกปปะมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาสงกปปะมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในวเวก ๕ น สมมาสงกปปะมวราคะ ๕ “วราคะ ๕” คอ วกขมภนวราคะ–ตทงควราคะ–สมจเฉทวราคะ–ปฏปสสทธวราคะ–นสสรณวราคะ

วกขมภนวราคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควราคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท วราคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวราคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวราคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาสงกปปะมวราคะ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวราคะ ๕ น

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๓๖

สมมาสงกปปะมนโรธ ๕ “นโรธ ๕” คอ วกขมภนนโรธ–ตทงคนโรธ–สมจเฉทนโรธ–ปฏปสสทธนโรธ–นสสรณนโรธ

วกขมภนนโรธ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคนโรธ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท นโรธ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธนโรธ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณนโรธ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาสงกปปะมนโรธ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในนโรธ ๕ น

สมมาสงกปปะมความสละ ๕ “โวสสคคะ ๕” คอ วกขมภนโวสสคคะ–ตทงคโวสสคคะ–สมจเฉทโวสสคคะ–ปฏปสสทธโวสสคคะ–นสสรณโวสสคคะ

วกขมภนโวสสคคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคโวสสคคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท โวสสคคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธโวสสคคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณโวสสคคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาสงกปปะมความสละ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในความสละ ๕ และ มนสย ๑๒ เหลา น

ฉะนน สมมาสงกปปะ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน สมมาวาจามวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาวาจามวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๓๗

สมมาวาจามวราคะ ๕ “วราคะ ๕” คอ วกขมภนวราคะ–ตทงควราคะ–สมจเฉทวราคะ–ปฏปสสทธวราคะ–นสสรณวราคะ

วกขมภนวราคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควราคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท วราคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวราคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวราคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาวาจามวราคะ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในวราคะ ๕ น

สมมาวาจามนโรธ ๕ “นโรธ ๕” คอ วกขมภนนโรธ–ตทงคนโรธ–สมจเฉทนโรธ–ปฏปสสทธนโรธ–นสสรณนโรธ

วกขมภนนโรธ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคนโรธ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท นโรธ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธนโรธ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณนโรธ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาวาจามนโรธ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในนโรธ ๕ น สมมาวาจามความสละ ๕ “โวสสคคะ ๕” คอ วกขมภนโวสสคคะ–ตทงคโวสสคคะ–สมจเฉทโวสสคคะ–ปฏปสสทธโวสสคคะ–นสสรณโวสสคคะ

วกขมภนโวสสคคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคโวสสคคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทา ลายกเลส ๑ สมจเฉท โวสสคคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธโวสสคคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณโวสสคคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาวาจามความสละ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในความสละ ๕ และ มนสย ๑๒ เหลาน

ฉะนน สมมาวาจา มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๓๘

สมมากมมนตะมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมากมมนตะมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในวเวก ๕ น

สมมากมมนตะมวราคะ ๕ “วราคะ ๕” คอ วกขมภนวราคะ–ตทงควราคะ–สมจเฉทวราคะ–ปฏปสสทธวราคะ–นสสรณวราคะ

วกขมภนวราคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควราคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท วราคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวราคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวราคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมากมมนตะมวราคะ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในวราคะ ๕ น สมมากมมนตะมนโรธ ๕ “นโรธ ๕” คอ วกขมภนนโรธ–ตทงคนโรธ–สมจเฉทนโรธ–ปฏปสสทธนโรธ–นสสรณนโรธ

วกขมภนนโรธ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคนโรธ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท นโรธ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธนโรธ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณนโรธ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมากมมน ตะมนโรธ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในนโรธ ๕ น

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๓๙

สมมากมมนตะมความสละ ๕ “โวสสคคะ ๕” คอ วกขมภนโวสสคคะ–ตทงคโวสสคคะ–สมจเฉทโวสสคคะ–ปฏปสสทธโวสสคคะ–นสสรณโวสสคคะ

วกขมภนโวสสคคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคโวสสคคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท โวสสคคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธโวสสคคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณโวสสคคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมากมมนตะมความสละ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในความสละ ๕ และ มนสย ๑๒ เหลา น

ฉะนน สมมากมมนตะ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน สมมาอาชวะมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาอาชวะมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในวเวก ๕ น สมมาอาชวะมวราคะ ๕ “วราคะ ๕” คอ วกขมภนวราคะ–ตทงควราคะ–สมจเฉทวราคะ–ปฏปสสทธวราคะ–นสสรณวราคะ

วกขมภนวราคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควราคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท วราคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวราคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวราคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาอาชวะมวราคะ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในวราคะ ๕ น

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๔๐

สมมาอาชวะมนโรธ ๕ “นโรธ ๕” คอ วกขมภนนโรธ–ตทงคนโรธ–สมจเฉทนโรธ–ปฏปสสทธนโรธ–นสสรณนโรธ

วกขมภนนโรธ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคนโรธ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท นโรธ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธนโรธ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณนโรธ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาอาชวะมนโรธ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในนโรธ ๕ น

สมมาอาชวะมความสละ ๕ “โวสสคคะ ๕” คอ วกขมภนโวสสคคะ–ตทงคโวสสคคะ–สมจเฉทโวสสคคะ–ปฏปสสทธโวสสคคะ–นสสรณโวสสคคะ

วกขมภนโวสสคคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคโวสสคคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท โวสสคคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธโวสสคคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณโวสสคคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาอาชวะมความสละ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในความสละ ๕ และ มนสย ๑๒ เหลา น

ฉะนน สมมาอาชวะ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน สมมาวายามะมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาวายามะมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในวเวก ๕ น

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๔๑

สมมาวายามะมวราคะ ๕ “วราคะ ๕” คอ วกขมภนวราคะ–ตทงควราคะ–สมจเฉทวราคะ–ปฏปสสทธวราคะ–นสสรณวราคะ

วกขมภนวราคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควราคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท วราคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวราคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวราคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาวายามะมวราคะ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในวราคะ ๕ น

สมมาวายามะมนโรธ ๕ “นโรธ ๕” คอ วกขมภนนโรธ–ตทงคนโรธ–สมจเฉทนโรธ–ปฏปสสทธนโรธ–นสสรณนโรธ

วกขมภนนโรธ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคนโรธ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเ ฉทนโรธ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธนโรธ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณนโรธ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาวายามะมนโรธ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในนโรธ ๕ น สมมาวายามะมความสละ ๕ “โวสสคคะ ๕” คอ วกขมภนโวสสคคะ–ตทงคโวสสคคะ–สมจเฉทโวสสคคะ–ปฏปสสทธโวสสคคะ–นสสรณโวสสคคะ

วกขมภนโวสสคคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคโวสสคคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท โวสสคคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธโวสสคคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณโวสสคคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรห ตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาวายามะมความสละ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในความสละ ๕ มนสย ๑๒ เหลา น

ฉะนน สมมาวายามะ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๔๒

สมมาสตมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาสตมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในวเวก ๕ น

สมมาสตมวราคะ ๕ “วราคะ ๕” คอ วกขมภนวราคะ–ตทงควราคะ–สมจเฉทวราคะ–ปฏปสสทธวราคะ–นสสรณวราคะ

วกขมภนวราคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควราคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท วราคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวราคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวราคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาสตมวราคะ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในวราคะ ๕ น สมมาสตมนโรธ ๕ “นโรธ ๕” คอ วกขมภนนโรธ–ตทงคนโรธ–สมจเฉทนโรธ–ปฏปสสทธนโรธ–นสสรณนโรธ

วกขมภนนโรธ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคนโรธ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท นโรธ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธนโรธ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณนโรธ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผล วมตต คอ นพพาน ๑

สมมาสตมนโรธ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในนโรธ ๕ น

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๔๓

สมมาสตมความสละ ๕ “โวสสคคะ ๕” คอ วกขมภนโวสสคคะ–ตทงคโวสสคคะ–สมจเฉทโวสสคคะ–ปฏปสสทธโวสสคคะ–นสสรณโวสสคคะ

วกขมภนโวสสคคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคโวสสคคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท โวสสคคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธโวสสคคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณโวสสคคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาสตมความสละ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในความสละ ๕ มนสย ๑๒ น

ฉะนน สมมาสต มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน สมมาสมาธมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาสมาธมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในวเวก ๕ น สมมาสมาธมวราคะ ๕ “วราคะ ๕” คอ วกขมภนวราคะ–ตทงควราคะ–สมจเฉทวราคะ–ปฏปสสทธวราคะ–นสสรณวราคะ

วกขมภนวราคะ ในการดบขมนวรณของผเจร ญถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควราคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท วราคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวราคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวราคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาสมาธมวราคะ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในวราคะ ๕ น

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๔๔

สมมาสมาธมนโรธ ๕ “นโรธ ๕” คอ วกขมภนนโรธ–ตทงคนโรธ–สมจเฉทนโรธ–ปฏปสสทธนโรธ–นสสรณนโรธ

วกขมภนนโรธ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคนโรธ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท นโรธ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธนโรธ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณนโรธ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาสมาธมนโรธ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในนโรธ ๕ น

สมมาสมาธมความสละ ๕ “โวสสคคะ ๕” คอ วกขมภนโวสสคคะ–ตทงคโวสสคคะ–สมจเฉทโวสสคคะ–ปฏปสสทธโวสสคคะ–นสสรณโวสสคคะ

วกขมภนโวสสคคะ ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงคโวสสคคะ ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉท โวสสคคะ ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธโวสสคคะ ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณโวสสคคะ ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมมาสมาธมความสละ ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยด ในความสละ ๕ มนสย ๑๒ เหลาน

ฉะนน สมมาสมาธ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๔๕

การเจรญภาวนาในอนทรย ๕–พละ ๕–โพชฌงค ๗

ดกอนภกษทงหลาย การงานทตองทาดวยกาลง อยางใดอยางหน ง การงานทงหมดนน บคคลตองอาศยแผนดน ตงอยบนแผนดนจงทากนได การงานทตองทาดวยกาลงน บคคลยอมทาไดดวยประการฉะน

แมฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว ยอมเจรญทาใหมากซง โพชฌงค ๗ ได ฉนนนเหมอนกน ภกษเจรญ ทาใหมากซง โพชฌงค ๗ อย ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมทงหลาย

แมฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว ยอมเจรญทาใหมากซง พละ ๕ ได ฉนนนเหมอนกน ภกษเจรญ ทาใหมากซง พละ ๕ อย ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมท งหลาย

แมฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว ยอมเจรญทาใหมากซง อนทรย ๕ ได ฉนนนเหมอนกน ภกษเจรญ ทาใหมากซง อนทรย ๕ อย ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมทงหลาย การเจรญภาวนาโพธปกขยธรรมโดยอนทรย ๕

ดกอนภกษทงหลาย พชคามและภตคามเหลาใดเหลาหนง พชคามและภตคามทงหมดนน อาศยแผนดน ตงอยบนแผนดน ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลย พชคามและภตคามเหลานน ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลย ดวยประการฉะน

แมฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ภกษกฉนนนเห มอนกน แลอาศยศล ตงอยในศลแลวเจรญ ทาใหมากอยซง อนทรย ๕ ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมทงหลาย

ดกอนภกษทงหลาย กภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว เจรญทาใหมากซง อนทรย ๕ ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมทงหลาย ดงน

ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน (๑) เจรญ สทธนทรย อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๒) เจรญ วรยนทรย อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๓) เจรญ สตนทรย อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๔) เจรญ สมาธนทรย อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๕) เจรญ ปญญนทรย อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๔๖

(๑) สทธนทรย มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ (๒) วรยนทรย มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ (๓) สตนทรย มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ (๔) สมาธนทรย มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ (๕) ปญญนทรย มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ สทธนทรยมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวม ตต คอ นพพาน ๑

สทธนทรยมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน สทธนทรย มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลานดวย

วรยนทรยมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเล สโดยผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

วรยนทรยมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน วรยนทรย มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลานดวย

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๔๗

สตนทรยมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สตนทรยมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน สตนทรย มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลานดวย

สมาธนทรยมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในกา รทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมาธนทรยมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน สมาธนทรย มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลานดวย

ปญญนทรยมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

ปญญนทรยมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน ปญญนทรย มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลานดวย

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๔๘

การเจรญภาวนาโพธปกขยธรรมโดยพละ ๕

ดกอนภกษทงหลาย พชคามและภตคามเหลาใดเหลาหนง พชคามและภตคามทงหมดนน อาศยแผนดน ตงอยบนแผนดน ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลย พชคามและภตคามเหลานน ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลย ดวยประการฉะน

แมฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ภกษกฉนนนเหมอนกน แลอาศยศล ตงอยในศลแลวเจรญ ทาใหมากอยซง พละ ๕ ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมทงหลาย

ดกอนภกษทงหลาย กภกษอาศย ศล ตงอยในศลแลว เจรญทาใหมากซง พละ ๕ ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมทงหลาย ดงน

ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน (๑) เจรญ สทธาพละ อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๒) เจรญ วรยพละ อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๓) เจรญ สตพละ อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๔) เจรญ สมาธพละ อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๕) เจรญ ปญญาพละ อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน

(๑) สทธาพละ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ (๒) วรยพละ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ (๓) สตพละ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ (๔) สมาธพละ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ (๕) ปญญาพละ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒

สทธาพละมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สทธาพละมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน สทธาพละ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลานดวย

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๔๙

วรยพละมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสว นในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

วรยพละมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน วรยพละ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน ดวย

สตพละมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สตพละมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน สตพละ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน ดวย

สมาธพละมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมาธพละมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน สมาธพละ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลานดวย

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๕๐

ปญญาพละมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

ปญญาพละมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน ปญญาพละ มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลานดวย การเจรญภาวนาโพธปกขยธรรมโดยโพชฌงค ๗

ดกอนภกษทงหลาย พชคามและภตคามเหลาใดเหลาหนง พชคามและภตคามทงหมดนน อาศยแผนดน ตงอยบนแผนดน ยอมถงความเจร ญงอกงามไพบลย พชคามและภตคามเหลานน ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลย ดวยประการฉะน

แมฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ภกษกฉนนนเหมอนกน แลอาศยศล ตงอยในศลแลวเจรญ ทาใหมากอยซง โพชฌงค ๗ ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมทงหลาย

ดกอนภ กษทงหลาย กภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว เจรญทาใหมากซง โพชฌงค ๗ ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมทงหลาย ดงน

ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน (๑) เจรญ สตสมโพชฌงค อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๒) เจรญ ธมมวจยสมโพชฌงค อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๓) เจรญ วรยสมโพชฌงค อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๔) เจรญ ปตสมโพชฌงค อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๕) เจรญ ปสสทธสมโพชฌงค อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๖) เจรญ สมาธสมโพชฌงค อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน (๗) เจรญ อเบกขาสมโพชฌงค อนอาศยวเวก–อาศยวราคะ–อาศยนโรธ–นอมไปในความสละ เพอพระนพพาน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๕๑

(๑) สตสมโพชฌงค มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ (๒) ธมมวจยสมโพชฌงค มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ (๓) วรยสมโพชฌงค มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ (๔) ปตสมโพชฌงค มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ (๕) ปสสทธสมโพชฌงค มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ (๖) สมาธสมโพชฌงค มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ (๗) อเบกขาสมโพชฌงค มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ สตสมโพชฌงคมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรห ตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สตสมโพชฌงคมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน สตสมโพชฌงค มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน ดวย

ธมมวจยสมโพชฌงคมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

ธมมวจยสมโพชฌงคมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน ธมมวจยสมโพชฌงค มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน ดวย

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๕๒

วรยสมโพชฌงคมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

วรยสมโพชฌงคมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน วรยสมโพชฌงค มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน ดวย

ปตสมโพชฌงคมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

ปตสมโพชฌงคมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน ปตสมโพชฌงค มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน ดวย

ปสสทธสมโพชฌงคมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

ปสสทธสมโพชฌงคมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน ปสสทธสมโพชฌงค มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน ดวย

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๕๓

สมาธสมโพชฌงคมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

สมาธสมโพชฌงคมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน สมาธสมโพชฌงค มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน ดวย

อเบกขาสมโพชฌงคมวเวก ๕ “วเวก ๕” คอ วกขมภนวเวก–ตทงควเวก–สมจเฉทวเวก–ปฏปสสทธวเวก–นสสรณวเวก

วกขมภนวเวก ในการดบขมนวรณของผเจรญ ถงปฐมฌานขนไป ๑ ตทงควเวก ในการดบละทฏฐดวยองคนนๆ โดยผเจรญสมาธอนมสวนในการทาลายกเลส ๑ สมจเฉทวเวก ในการดบดดออกกเลสโดย ผเจรญโลกตรมรรคอนใหถงความสนไป ๑ ปฏปสสทธวเวก ในการดบสงบระงบกเลส ขณะโลกตตรผล ๑ นสสรณวเวก ในการดบสลดออกกเลส เปนนโรธแหงอรหตตผลวมตต คอ นพพาน ๑

อเบกขาสมโพชฌงคมวเวก ๕ เหลาน ภกษเปนผเกดฉนทะ นอมใจไปดวยศรทธา และมจตตงมนดวยดในวเวก ๕ น ฉะนน ในทานองเดยวกน อเบกขาสมโพชฌงค มวเวก ๕–มวราคะ ๕–มนโรธ ๕–มความสละ ๕–มนสย ๑๒ เหลาน ดวย

จบ วาดวยวเวกกถา ---------- อยางไรกตาม ให พจารณาถง “ยคนทธวรรค ธรรมจกกกถา ” อนเกยวของ ระหวาง “โพธปกขยธรรม ๓๗” กบ “จกข–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” อนเปน “สมปยตตธรรม ” ทนอกเหนอจาก “วเวกกถา” ซงทาใหผปฏบตธรรมสามารถบรรลธรรมวเศษได ตามกาลงของตน ดงน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๕๔

ยคนทธวรรค ธรรมจกกกถา

วาดวย ธรรมจกร (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค เลม ๗ ภาค ๒ - หนาท 588 -594 FILE 69)

[๖๑๔] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน :– สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอยทปาอสปตนมฤคทายวน ใกลพระนครพาราณส ฯลฯ เพราะเหตดงนนน ทานพ ระโกณฑญญะ จงมชอวา “อญญาโกณฑญญะ” ดงน “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยฟงมากอนวา น “ทกขอรยสจจ –ทกสมทยอรยสจจ –ทกขนโรธอรยสจจ –ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจจ ” คาวา “แสงสวาง” เกดขนเพราะอรรถวา “สวางไสว” (๑) “จกษ” เปนธรรม ความเหน เปนอรรถ (๒) “ญาณ” เปนธรรม ความร เปนอรรถ (๓) “ปญญา” เปนธรรม

ความรทว เปนอรรถ (๔) “วชชา” เปนอรรถ ความแทงตลอด เปนธรรม (๕) “แสงสวาง”เปนธรรม ความ

สวางไสว เปนอรรถ ธรรม ๕ ประการ อรรถ ๕ ประการน เปนทตงแหงทกข เปนทตงแหงสจจะ มสจจะเปนอารมณ มสจจะเปนโคจร สงเคราะหเขาในสจจะ นบเนองในสจจะ เขามาประชมในสจจะ ตงอยในสจจะ ประดษฐานอยในสจจะ [๖๑๕] ชอวาธรรมจกร ในคาวา “ธมมจกก” น เพราะอรรถวากระไร ชอวา “ธรรมจกร” เพราะอรรถวา พระผมพระภาคเจาทรงใหธรรมและจกรเปนไป ทรงใหจกรและธรรมเปนไป ทรงใหจกรเปนไปโดยธรรม ทรงใหจกรเปนไปโดย (๑) การประพฤต เปนธรรม ทรง ดารง อยในธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๒) ประดษฐาน อยในธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนประดษฐานอยในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๓) ความชานาญ ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงยงประชาชนใหบรรลถงความชานาญในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๔) ความยอดเยยม ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนใหบรรลถงความยอดเยยมในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๕) ความแกลวกลา ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนบรรลถงความแกลวกลาในธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๖) สกการะ ธรรมใหจกรเปนไป ทรงเคารพธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๗) นบถอธรรม ใหจกรเปนไป ทรง (๘) บชา ธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๙) นอบนอม ธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๑๐) มธรรมเปนธง ใหจกรเปนไป ทรง (๑๑) มธรรมเปนยอด ใหจกรเปนไป ทรงมธรรมเปนใหญใหจกรเปนไป ชอวา “ธรรมจกร” เพราะอรรถวา กธรรมจกรนนแล

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๕๕

สมณะ พราหมณ เทวดา มาร พรหม หรอ ใครๆ ในโลก ใหเปนไปไมได ชอวา “ธรรมจกร” เพราะอรรถวา [อนทรย ๕]

“สทธนทรย” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “วรยนทรย” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “สตนทรย” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “สมาธนทรย” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “ปญญนทรย” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป

[พละ ๕]

“สทธาพละ” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “วรยพละ” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “สตพละ” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “สมาธพละ” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “ปญญาพละ” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป

[โพชฌงค ๗]

“สตสมโพชฌงค” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “ธมมวจยสมโพชฌงค” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “วรยสมโพชฌงค” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “ปตสมโพชฌงค” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “ปสสทธสมโพชฌงค” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “สมาธสมโพชฌงค” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “อเบกขาสมโพชฌงค ” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๕๖

[มรรคมองค ๘] “สมมาทฏฐ” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “สมมาสงกปปะ” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “สมมาวาจา” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “สมมากมมนตะ” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “สมมาอาชวะ” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “สมมาวายามะ” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “สมมาสต” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป “สมมาสมาธ” เปนธรรม ทรงใหธรรมนนเปนไป

[ปจจเวกขณญาณ = ปญญาในการพจารณาเหนธรรมทเขามาประชมในขณะนน] “อนทรย” [อนทรย ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนใหญ “พละ” [พละ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมหวนไหว “สมโพชฌงค” [โพชฌงค ๗] เปนธรรมเพราะอรรถวานาออก “มรรค” [มรรคมองค ๘] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนเหต “สตปฏฐาน” [สตปฏฐาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาตงมน “สมมปปธาน” [สมมปปธาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาตงไว “อทธบาท” [อธบาท ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาใหสาเรจ “สจจะ” [อรยสจจ ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนของแท “สมถะ” [สมถภาวนา] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมฟ งซาน “วปสสนา” [วปสสนาภาวนา] เปนธรรมเพราะอรรถวาพจารณาเหน “สมถวปสสนา” [สมถะและวปสสนา] เปนธรรมเพราะอรรถวามกจเปนอนเดยวกน “ธรรมทเปนค” [ปสสทธยคฬาท] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมลวงเกนกน “สลวสทธ ” [อธสลสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาสารวม “จตตวสทธ ” [อธจตตสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมฟ งซาน “ทฏฐวสทธ ” [อธปญญาสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาเหน “วโมกข” [วโมกข ๓] เปนธรรมเพราะอรรถวาพน “วชชา” [วชชา ๓] เปนธรรมเพราะอรรถวาแทงตลอด “วมตต ” [วมตต ๒] เปนธรรมเพราะอรรถวาหลดพนปลอยวาง “ญาณในความสนไป” [วราคะ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาตดขาด “ญาณในความไมเกดขน” [นโรธ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาระงบ “ฉนทะ” [ศรทธา ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนมล

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๕๗

“มนสการ” [โยนโสมนสการ] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนสมฏฐาน “ผสสะ” [ผสสะ ๖] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนทรวม “เวทนา” [เวทนา ๖] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนทประชม “สมาธ” [รปฌาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนประธาน “สต” [สตปฏฐาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนใหญ “ปญญา” [สมมาทฏฐ] เปนธรรมเพราะอรรถวายงกวาธรรมนนๆ “วมตต ” [วมตต ๕–อรหนตวมตตสข] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนแกนสาร “นพพานอนหยงลงในอมตะเปนธรรม” [นพพาน ๒] เพราะอรรถวาเปนทสด ทรงใหธรรมนนๆ

เปนไป [พจารณาอรยสจจ ๔] [๖๑๖] “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยไดฟงมากอนวา ก (๑) “ทกขอรยสจจ” นนน ควรกาหนดร (๒) “ทกสมทยอรยสจจ” นนน ควรกาหนดร (๓) “ทกขนโรธอรยสจจ” นนน ควรกาหนดร (๔) “ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจจ” นนน ควรกาหนดร ก (๑) “ทกขอรยสจจ” นนน ควรกาหนดร (๒) “ทกสมทยอรยสจจ” นนน ควรกาหนดร (๓) “ทกขนโรธอรยสจจ” นนน ควรกาหนดร (๔) “ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจจ” นนน เรากาหนดรแลว

(๑) คาวา “จกษ” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๒) คาวา “ญาณ” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๓) คาวา “ปญญา” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๔) คาวา “วชชา” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๕) คาวา “แสงสวาง” เกดขนเพราะอรรถวากระไร

(๑) คาวา “จกษ” เกดขนเพราะอรรถวา เหน (๒) คาวา “ญาณ” เกดขนเพราะอรรถวา ร (๓) คาวา “ปญญา” เกดขนเพราะอรรถวา รทว (๔) คาวา “วชชา” เกดขนเพราะอรรถวา แทงตลอด (๕) คาวา “แสงสวาง” เกดขนเพราะอรรถวา สวางไสว

(๑) “จกษ” เปนธรรม ความเหน เปนอรรถ (๒) “ญาณ” เปนธรรม ความร เปนอรรถ (๓) “ปญญา” เปนธรรม

ความรทว เปนอรรถ (๔) “วชชา” เปนอรรถ ความแทงตลอด เปนธรรม (๕) “แสงสวาง”เปนธรรม ความ

สวางไสว เปนอรรถ ธรรม ๕ ประการน อรรถ ๕ ประการน (๑) เปนทตงแหงทกข –ทกขอรยสจจ [ทกขสจจ]

(๒) เปนทตงแหงสมทย –ทกขสมทยอรยสจจ [สมทยสจจ] (๓) เปนทตงแหงนโรธ –ทกขนโรธอรยสจจ

[นโรธสจจ] (๔) เปนทตงแหงมรรค –ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจจ [มรรคสจจ] ประดษฐานอยในสจจะ –อรยสจจ ๔

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๕๘

ชอวา “ธรรมจกร” ในคาวา “ธมมจกก” น เพราะอรรถวากระไร ชอวา “ธรรมจกร” เพราะอรรถวา พระผมพระภาคทรงใหธรรมและจกรเปนไป ทรงใหจกรและธรรมเปนไป ทรงใหจกรเปนไปโดยธรรม ทรงใหจกรเปนไปโดย (๑) การประพฤต เปนธรรม ทรง ดารง อยในธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๒) ประดษฐาน อยใน ธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนประดษฐานอยในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๓) ความชานาญ ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงยงประชาชนใหบรรลถงความชานาญในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๔) ความยอดเยยม ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนใหบรรลถงความยอดเยยมในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๕) ความแกลวกลา ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนบรรลถงความแกลวกลาในธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๖) สกการะ ธรรมใหจกรเปนไป ทรงเคารพธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๗) นบถอธรรม ใหจกรเปนไป ทรง (๘) บชา ธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๙) นอบนอม ธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๑๐) มธรรมเปนธง ใหจกรเปนไป ทรง (๑๑) มธรรมเปนยอด ใหจกรเปนไป ทรงมธรรมเปนใหญใหจกรเปนไป และ ชอวา “ธรรมจกร” เพราะอรรถวา:

“อนทรย” [อนทรย ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนใหญ “พละ” [พละ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมหว นไหว “สมโพชฌงค” [โพชฌงค ๗] เปนธรรมเพราะอรรถวานาออก “มรรค” [มรรคมองค ๘] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนเหต “สตปฏฐาน” [สตปฏฐาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาตงมน “สมมปปธาน” [สมมปปธาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาตงไว “อทธบาท” [อธบาท ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาใหสาเรจ “สจจะ” [อรยสจจ ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนของแท “สมถะ” [สมถภาวนา] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมฟ งซาน “วปสสนา” [วปสสนาภาวนา] เปนธรรมเพราะอรรถวาพจารณาเหน “สมถวปสสนา” [สมถะและวปสสนา] เปนธรรมเพราะอรรถวามกจเปนอนเดยวก น “ธรรมทเปนค” [ปสสทธยคฬาท] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมลวงเกนกน “สลวสทธ ” [อธสลสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาสารวม “จตตวสทธ ” [อธจตตสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมฟ งซาน “ทฏฐวสทธ ” [อธปญญาสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาเหน “วโมกข” [วโมกข ๓] เปนธรรมเพราะอรรถวาพน “วชชา” [วชชา ๓] เปนธรรมเพราะอรรถวาแทงตลอด “วมตต ” [วมตต ๒] เปนธรรมเพราะอรรถวาหลดพนปลอยวาง “ญาณในความสนไป” [วราคะ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาตดขาด “ญาณในความไมเกดขน” [นโรธ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาระงบ “ฉนทะ” [ศรทธา ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนมล

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๕๙

“มนสการ” [โยนโสมนสการ] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนสมฏฐาน “ผสสะ” [ผสสะ ๖] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนทรวม “เวทนา” [เวทนา ๖] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนทประชม “สมาธ” [รปฌาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนปร ะธาน “สต” [สตปฏฐาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนใหญ “ปญญา” [สมมาทฏฐ] เปนธรรมเพราะอรรถวายงกวาธรรมนนๆ “วมตต ” [วมตต ๕–อรหนตวมตตสข] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนแกนสาร “นพพานอนหยงลงในอมตะเปนธรรม” [นพพาน ๒] เพราะอรรถวาเปนทสด ทรงใหธรรมนนๆ

เปนไป

[พจารณาทกขสมทยอรยสจจ] [๖๑๗] “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลาย ทเราไมเคยไดฟงมากอนวา น ทกขสมทยอรยสจจ [อวชชา–อสมปชญญะ–โมหะ และตณหา = มล ๒] “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง”

เกดขนในธร รมทงหลายทเราไมเคยฟงมากอนวา ก ทกขสมทยอรยสจจ [เหตแหงทกข ] นนนแล ควรละ ก

ทกขสมทยอรยสจจ [เหตแหงทกข ] นนนแล เราละไดแลว

(๑) คาวา “จกษ” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๒) คาวา “ญาณ” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๓) คาวา “ปญญา” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๔) คาวา “วชชา” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๕) คาวา “แสงสวาง” เกดขนเพราะอรรถวากระไร

(๑) คาวา “จกษ” เกดขนเพราะอรรถวา เหน (๒) คาวา “ญาณ” เกดขนเพราะอรรถวา ร (๓) คาวา “ปญญา” เกดขนเพราะอรรถวา รทว (๔) คาวา “วชชา” เกดขนเพราะอรรถวา แทงตลอด (๕) คาวา “แสงสวาง” เกดขนเพราะอรรถวา สวางไสว

(๑) “จกษ” เปนธรรม ความเหน เปนอรรถ (๒) “ญาณ” เปนธรรม ความร เปนอรรถ (๓) “ปญญา” เปนธรรม

ความรทว เปนอรรถ (๔) “วชชา” เปนอรรถ ความแทงตลอด เปนธรรม (๕) “แสงสวาง”เปนธรรม ความ

สวางไสว เปนอรรถ ธรรม ๕ ประการน อรรถ ๕ ประการน (๑) เปนทตงแหงทกข –ทกขอรยสจจ [ทกขสจจ]

(๒) เปนทตงแหงสมทย –ทกขสมทยอรยสจจ [สมทยสจจ] (๓) เปนทตงแหงนโรธ –ทกขนโรธอรยสจจ

[นโรธสจจ] (๔) เปนทตงแหงมรรค –ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจจ [มรรคสจจ] ประดษฐานอยในสจจะ –

อรยสจจ ๔ [ (๑) มอรยสจจ ๔ เปนอารมณ (๒) มอรยสจจ ๔ เปนโคจร (๓) สงเคราะหเขาในอรยสจจ ๔ (๔) นบเนองในอรยสจจ ๔ (๕) เขามาประชมในอรยสจจ ๔ (๖) ตงอยในอรยส จจ ๔ (๗) ประดษฐานอยในอรยสจจ ๔]

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๖๐

ชอวา “ธรรมจกร” ในคาวา “ธมมจกก” น เพราะอรรถวากระไร ชอวา “ธรรมจกร” เพราะอรรถวา พระผมพระภาคทรงใหธรรมและจกรเปนไป ทรงใหจกรและธรรมเปนไป ทรงใหจกรเปนไปโดยธรรม ทรงใหจกรเปนไปโดย (๑) การประพฤต เปนธรรม ทรง ดารง อยในธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๒) ประดษฐาน อยในธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนประดษฐานอยในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๓) ความชานาญ ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงยงประชาชนใหบรรลถงความชานาญในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๔) ความยอดเยยม ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนใหบรรลถงความยอดเยยมในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๕) ความแกลวกลา ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนบรรลถงความแกลวกลาในธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๖) สกการะ ธรรมใหจกรเปนไป ทรงเคารพธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๗) นบถอธรรม ใหจกรเปนไป ทรง (๘) บชา ธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๙) นอบนอม ธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๑๐) มธรรมเปนธง ใหจกรเปนไป ทรง (๑๑) มธรรมเปนยอด ใหจกรเปนไป ทรงมธรรมเปนใหญใหจกรเปนไป และ ชอวา “ธรรมจกร” เพราะอรรถวา:

“อนทรย” [อนทรย ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนใหญ “พละ” [พละ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมหวนไหว “สมโพชฌงค” [โพชฌงค ๗] เปนธรรมเพราะอรรถวานาออก “มรรค” [มรรคมองค ๘] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนเหต “สตปฏฐาน” [สตปฏฐาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาตงมน “สมมปปธาน” [สมมปปธาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาตงไว “อทธบาท” [อธบาท ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาใหสาเรจ “สจจะ” [อรยสจจ ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนของแท “สมถะ” [สมถภาวนา] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมฟ งซาน “วปสสนา” [วปสสนาภาวนา] เปนธรรมเพราะอรรถวาพจารณาเหน “สมถวปสสนา” [สมถะและวปสสนา] เปนธรรมเพราะอรรถวามกจเปนอนเดยวกน “ธรรมทเปนค” [ปสสทธยคฬาท] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมลวงเกนกน “สลวสทธ ” [อธสลสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาสารวม “จตตวสทธ ” [อธจตตสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมฟ งซาน “ทฏฐวสทธ ” [อธปญญาสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาเหน “วโมกข” [วโมกข ๓] เปนธรรมเพราะอรรถวาพน “วชชา” [วชชา ๓] เปนธรรมเพราะอรรถวาแทงตลอด “วมตต ” [วมตต ๒] เปนธรรมเพราะอรรถวาหลดพนปลอยวาง “ญาณในความสนไป” [วราคะ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาตดขาด “ญาณในความไมเกดขน” [นโรธ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาระงบ

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๖๑

“ฉนทะ” [ศรทธา ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนมล “มนสการ” [โยนโสมนสการ] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนสมฏฐาน “ผสสะ” [ผสสะ ๖] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนทรวม “เวทนา” [เวทนา ๖] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนทประชม “สมาธ” [รปฌาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนประธาน “สต” [สตปฏฐาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนใหญ “ปญญา” [สมมาทฏฐ] เปนธรรมเพราะอรรถวายงกวาธรรมนนๆ “วมตต ” [วมตต ๕–อรหนตวมตตสข] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนแกนสาร “นพพานอนหยงลงในอมตะเปนธรรม” [นพพาน ๒] เพราะอรรถวาเปนทสด ทรงใหธรรมนนๆ

เปนไป

[พจารณาสตปฏฐาน ๔] [๖๑๘] ดกอนภกษทงหลาย “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรม

ทงหลายทเราไมเคยไดฟงมากอนวา การพจารณาเหนกายในกาย น ดกอ นภกษทงหลาย “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยไดฟงมากอนวา กการพจารณาเหนกายในกาย

นนนแล ควรเจรญ กการพจารณาเหนกายในกายนนน เราเจรญแลว

ดกอนภกษทงหลาย “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรม ทงหลายทเราไมเคย

ไดฟงมากอนวา การพจารณาเหนเวทนาในเวทนา ทงหลายน ดกอนภกษทงหลาย “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยไดฟงมากอนวา กการพจารณาเหนเวทนาในเวทนาน

นนแล ควรเจรญ กการพจารณาเหนเวทนาในเวทนาน นน เราเจรญแลว

ดกอนภกษทงหลาย “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคย

ไดฟงมากอนวา การพจารณาเหนจตในจต ทงหลายน ดกอนภกษทงหลาย “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสง

สวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยไดฟง มากอนวา กการพจารณาเหนจตในจตนนนแล ควรเจรญ ก

การพจารณาเหนจตในจตนนน เราเจรญแลว

ดกอนภกษทงหลาย “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคย

ไดฟงมากอนวา การพจารณาเหนธรรมในธรรม ทงหลายน ดกอนภกษท งหลาย “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยไดฟงมากอนวา กการพจารณาเหนธรรมในธรรมนนน

แล ควรเจรญ กการพจารณาเหนธรรมในธรรมนนน เราเจรญแลว

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๖๒

“จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยได ฟงมากอนวา กการพจารณาเหนกายในกายน “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยไดฟงมากอน วา (๑) กการพจารณาเหนกายในกายนนนแล ควรเจรญ กการพจารณาเหนกายในกายนนน เราเจรญแลว (๒) กการพจารณาเหนเวทนาในเวทนานนน แล ควรเจรญ กการพจารณาเหนเวทนาในเวทนานนน เราเจรญแลว (๓) กการพจารณาเหนจตในจตนนนแล ควรเจรญ (๔) กการพจารณาเหนจตในจตนนน เราเจรญแลว กการพจารณาเหนธรรมในธรรมนนนแล ควรเจรญ กการพจารณาเหนธรรมในธรรมนนน เราเจรญแลว

(๑) คาวา “จกษ” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๒) คาวา “ญาณ” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๓) คาวา “ปญญา” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๔) คาวา “วชชา” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๕) คาวา “แสงสวาง” เกดขนเพราะอรรถวากระไร

(๑) คาวา “จกษ” เกดขนเพราะอรรถวา เหน (๒) คาวา “ญาณ” เกดขนเพราะอรรถวา ร (๓) คาวา “ปญญา” เกดขนเพราะอรรถวา รทว (๔) คาวา “วชชา” เกดขนเพราะอรรถวา แทงตลอด (๕) คาวา “แสงสวาง” เกดขนเพราะอรรถวา สวางไสว

[กายานปสสนาสตปฏฐาน] (๑) “จกษ” เปนธรรม ความเหน เปนอรรถ (๒) “ญาณ” เปนธรรม ความร เปนอรรถ (๓) “ปญญา” เปนธรรม

ความรทว เปนอรรถ (๔) “วชชา” เปนอรรถ ความแทงตลอด เปนธรรม (๕) “แสงสวาง”เปนธรรม ความ

สวางไสว เปนอรรถ ธรรม ๕ ประการ อรรถ ๕ ประการน (๑) เปนทตงแหงกาย (๒) เปนทตงแหงสตปฏฐาน (๓) มสตปฏฐานเปนอารมณ (๔) มสตปฏฐานเปนโคจรสงเคราะหเขาในสตปฏฐาน (๕) นบเนองในสตปฏฐาน (๖) เขามาประชมในสตปฏฐาน (๗) ตงอยในสตปฏฐาน (๘) ประดษฐานอยในสตปฏฐาน

[เวทนานปสสนาสตปฏฐาน] (๑) “จกษ” เปนธรรม ความเหน เปนอรรถ (๒) “ญาณ” เปนธรรม ความร เปนอรรถ (๓) “ปญญา” เปนธรรม

ความรทว เปนอรรถ (๔) “วชชา” เปนอรรถ ความแทงตลอด เปนธรรม (๕) “แสงสวาง”เปนธรรม ความ

สวางไสว เปนอรรถ ธรรม ๕ ประการ อรรถ ๕ ประการน (๑) เปนทตงแหงเวทนา (๒) เปนทตงแหงสตปฏฐาน (๓) มสตปฏฐานเปนอารมณ (๔) มสตปฏฐานเปนโคจรสงเคราะหเขาในสตปฏฐาน (๕) นบเนองในสตปฏฐาน (๖) เขามาประชมในสตปฏฐาน (๗) ตงอยในสตปฏฐาน (๘) ประดษฐานอยในสตปฏฐาน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๖๓

[จตตานปสสนาสตปฏฐาน] (๑) “จกษ” เปนธรรม ความเหน เปนอรรถ (๒) “ญาณ” เปนธรรม ความร เปนอรรถ (๓) “ปญญา” เปนธรรม

ความรทว เปนอรรถ (๔) “วชชา” เปนอรรถ ความแทงตลอด เปนธรรม (๕) “แสงสวาง”เปนธรรม ความ

สวางไสว เปนอรรถ ธรรม ๕ ประการ อรรถ ๕ ประการน (๑) เปนทตงแหงจต (๒) เปนทตงแหงสตปฏฐาน (๓) มสตปฏฐานเปนอารมณ (๔) มสตปฏฐานเปนโคจรสงเคราะหเขาในสตปฏฐาน (๕) นบเนองในสตปฏฐาน (๖) เขามาประชมในสตปฏฐาน (๗) ตงอยในสตปฏฐาน (๘) ประดษฐานอยในสตปฏฐาน

[ธมมานปสสนาสตปฏฐาน] (๑) “จกษ” เปนธรรม ความเหน เปนอรรถ (๒) “ญาณ” เปนธรรม ความร เปนอรรถ (๓) “ปญญา” เปนธรรม

ความรทว เปนอรรถ (๔) “วชชา” เปนอรรถ ความแทงตลอด เปนธรรม (๕) “แสงสวาง”เปนธรรม ความ

สวางไสว เปนอรรถ ธรรม ๕ ประการ อรรถ ๕ ประการน (๑) เปนทตงแหงธรรม (๒) เปนทตงแหงสตปฏฐาน (๓) มสตปฏฐานเปนอารมณ (๔) มสตปฏฐานเปนโคจรสงเคราะหเขาในสตปฏฐาน (๕) นบเนองในสตปฏฐาน (๖) เขามาประชมในสตปฏฐาน (๗) ตงอยในสตปฏฐาน (๘) ประดษฐานอยในสตปฏฐาน

ชอวา “ธรรมจกร” ในคาวา “ธมมจกก” น เพราะอรรถวากระไร ชอวา “ธรรมจกร” เพราะอรรถวา พระผมพระภาคทรงใหธรรมและจกรเปนไป ทรงใหจกรและธรรมเปนไป ทรงใหจกรเปนไปโดยธรรม ทรงใหจกรเปนไปโดย (๑) การประพฤต เปนธรรม ทรง ดารง อยในธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๒) ประดษฐาน อยในธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนประดษฐานอยในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๓) ความชานาญ ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงยงประชาชนใหบรรลถงความชานาญในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๔) ความยอดเยยม ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนใหบรรลถงความยอดเยยมในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๕) ความแกลวกลา ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนบรรลถงความแกลวกลาในธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๖) สกการะ ธรรมใหจกรเปนไป ทรงเคารพธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๗) นบถอธรรม ใหจกรเปนไป ทรง (๘) บชา ธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๙) นอบนอม ธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๑๐) มธรรมเปนธง ใหจกรเปนไป ทรง (๑๑) มธรรมเปนยอด ใหจกรเปนไป ทรงมธรรมเปนใหญใหจกรเปนไป และ ชอวา “ธรรมจกร” เพราะอรรถวา:

“อนทรย” [อนทรย ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนใหญ “พละ” [พละ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมหวนไหว “สมโพชฌงค” [โพชฌงค ๗] เปนธรรมเพราะอรรถวานาออก “มรรค” [มรรคมองค ๘] เปนธรรมเพราะอรรถวาเป นเหต “สตปฏฐาน” [สตปฏฐาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาตงมน “สมมปปธาน” [สมมปปธาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาตงไว “อทธบาท” [อธบาท ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาใหสาเรจ

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๖๔

“สจจะ” [อรยสจจ ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนของแท “สมถะ” [สมถภาวนา] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมฟ งซาน “วปสสนา” [วปสสนาภาวนา] เปนธรรมเพราะอรรถวาพจารณาเหน “สมถวปสสนา” [สมถะและวปสสนา] เปนธรรมเพราะอรรถวามกจเปนอนเดยวกน “ธรรมทเปนค” [ปสสทธยคฬาท] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมลวงเกนกน “สลวสทธ ” [อธสลสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาสารวม “จตตวสทธ ” [อธจตตสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมฟ งซาน “ทฏฐวสทธ ” [อธปญญาสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาเหน “วโมกข” [วโมกข ๓] เปนธรรมเพราะอรรถวาพน “วชชา” [วชชา ๓] เปนธรรมเพราะอรรถวาแทงตลอด “วมตต ” [วมตต ๒] เปนธรรมเพราะอรรถวาหลดพนปลอยวาง “ญาณในความสนไป” [วราคะ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาตดขาด “ญาณในความไมเกดขน” [นโรธ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาระงบ “ฉนทะ” [ศรทธา ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนมล “มนสการ” [โยนโสมนสการ] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนสม ฏฐาน “ผสสะ” [ผสสะ ๖] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนทรวม “เวทนา” [เวทนา ๖] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนทประชม “สมาธ” [รปฌาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนประธาน “สต” [สตปฏฐาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนใหญ “ปญญา” [สมมาทฏฐ] เปนธรรมเพราะอรรถวายงก วาธรรมนนๆ “วมตต ” [วมตต ๕–อรหนตวมตตสข] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนแกนสาร “นพพานอนหยงลงในอมตะเปนธรรม” [นพพาน ๒] เพราะอรรถวาเปนทสด ทรงใหธรรมนนๆ

เปนไป

[พจารณาอทธบาท ๔ สมปยตตดวยสมมปปธาน ๔]

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๖๕

[๖๑๙] ดกอนภกษ ทงหลาย “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยได ฟงมากอนวา อทธบาทประกอบดวยสมาธอนยงดวย “ฉนทะและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] น

ดกอนภกษทงหลาย “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคย ไดฟงมากอนวา กอทธบาทประกอบดวยสมาธอนยงดวย “ฉนทะและปธานสงขาร” [“ปธานสงขาร” คอ

“สมมปปธาน ๔” ดวยสามารถทากจ ๔ อยางใหสาเรจ ไดแก สงวรปธาน –เพยรระวงปดกน ๑ ปหานปธาน–เพยรละกาจด ๑ ภาวนาปธาน–เพยรเจรญกอใหเกด ๑ อนรกขนาปธาน–เพยรรกษา] นนนแล ควรเจรญ “ฉนทะและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] นนน เราเจรญแลว

ดกอนภกษทงหลาย “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยได ฟงมากอนวา อทธบาทประกอบดวยสมาธอนยงดวย “วรยะและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] นนนแล ควรเจรญ “วรยะและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] นนน เราเจรญแลว

ดกอนภกษทงหลาย “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยได ฟงมากอนวา อทธบาทประกอบดวยสมาธอนยงดวย “จตตะและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] นนนแล ควรเจรญ “จตตะและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] นนน เราเจรญแลว

ดกอนภกษทงหลาย “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยไดฟงมา กอนวา กอทธบาทประกอบดวยสมาธอนยงดวย “วมงสาและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] นนนแล ควรเจรญ “วมงสาและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] นนน เราเจรญแลว

[สรปฉนทะแหงอทธบาท ๔] “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยไดฟงมากอนวา อทธบาทประกอบดวยสมาธอนยงดวย “ฉนทะและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] น “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยไดฟงมากอน กอทธบาทประกอบดวยสมาธอนยงดวย “ฉนทะและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] นนนแล ควรเจรญ “ฉนทะและปธานสงขาร” นนน เราเจรญแลว

[สรปวรยะแหงอทธบาท ๔] “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยไดฟงมากอนวา อทธบาทประกอบดวยสมาธอนยงดวย “วรยะและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] น “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยไดฟงมากอน กอทธบาทประกอบดวยสม าธอนยงดวย “วรยะและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] นนนแล ควรเจรญ “วรยะและปธานสงขาร” นนน เราเจรญแลว

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๖๖

[สรปจตตะแหงอทธบาท ๔] “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยไดฟงมากอนวา อทธบาทประกอบดวยสมาธอนยงดวย “จตตะและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] น “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยไดฟงมากอน กอทธบาทประกอบดวยสมาธอนยงดวย “จตตะและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] นนนแล ควรเจรญ “จตตะและปธานสงขาร” นนน เราเจรญแลว

[สรปวมงสาแหงอทธบาท ๔] “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเราไมเคยไดฟงมากอนวา อทธบาทประกอบดวยสมาธอนยงดวย “วมงสาและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] น “จกษ–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” เกดขนในธรรมทงหลายทเร าไมเคยไดฟงมากอน กอทธบาทประกอบดวยสมาธอนยงดวย “วมงสาและปธานสงขาร” [สมมปปธาน ๔] นนนแล ควรเจรญ “วมงสาและปธานสงขาร” นนน เราเจรญแลว

(๑) คาวา “จกษ” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๒) คาวา “ญาณ” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๓) คาวา “ปญญา” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๔) คาวา “วชชา” เกดขนเพราะอรรถวากระไร (๕) คาวา “แสงสวาง” เกดขนเพราะอรรถวากระไร

(๑) คาวา “จกษ” เกดขนเพราะอรรถวา เหน (๒) คาวา “ญาณ” เกดขนเพราะอรรถวา ร (๓) คาวา “ปญญา” เกดขนเพราะอรรถวา รทว (๔) คาวา “วชชา” เกดขนเพราะอรรถวา แทงตลอด (๕) คาวา “แสงสวาง” เกดขนเพราะอรรถวา สวางไสว

(๑) “จกษ” เปนธรรม ความเหน เปนอรรถ (๒) “ญาณ” เปนธรรม ความร เปนอรรถ (๓) “ปญญา” เปนธรรม

ความรทว เปนอรรถ (๔) “วชชา” เปนอรรถ ความแทงตลอด เปนธรรม (๕) “แสงสวาง”เปนธรรม ความ

สวางไสว เปนอรรถ ธรรม ๕ ประการ อรรถ ๕ ประการน เปนทตงแหง “ฉนทะ” (๑) เปนทตงแหงอทธบาท (๒) มอทธบาทเปนอารมณ (๓) มอทธบาทเปนโคจรสงเคราะหเขาในอทธบาท (๔) นบเนองในอทธบาท (๕) เขามาประชมในอทธบาท (๖) ตงอยในอทธบาท (๗) ประดษฐานอยในอทธบาท

(๑) “จกษ” เปนธรรม ความเหน เปนอรรถ (๒) “ญาณ” เปนธรรม ความร เปนอรรถ (๓) “ปญญา” เปนธรรม

ความรทว เปนอรรถ (๔) “วชชา” เปนอรรถ ความแทงตลอด เปนธรรม (๕) “แสงสวาง”เปนธรรม ความ

สวางไสว เปนอรรถ ธรรม ๕ ประการ อรรถ ๕ ประการน เปนทตงแหง “วรยะ” (๑) เปนทตงแหงอทธบาท (๒) มอทธบาทเปนอารมณ (๓) มอทธบาทเปนโคจรสงเคราะหเขาในอทธบาท (๔) นบเนองในอทธบาท (๕) เขามาประชมในอทธบาท (๖) ตงอยในอทธบาท (๗) ประดษฐานอยในอท ธบาท

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๖๗

(๑) “จกษ” เปนธรรม ความเหน เปนอรรถ (๒) “ญาณ” เปนธรรม ความร เปนอรรถ (๓) “ปญญา” เปนธรรม

ความรทว เปนอรรถ (๔) “วชชา” เปนอรรถ ความแทงตลอด เปนธรรม (๕) “แสงสวาง”เปนธรรม ความ

สวางไสว เปนอรรถ ธรรม ๕ ประการ อรรถ ๕ ประการน เปนทตงแหง “จตตะ” (๑) เปนทตงแหงอทธบาท (๒) มอทธบาทเปนอารมณ (๓) มอทธบาทเปนโคจรสงเคราะหเขาในอทธบาท (๔) นบเนองในอทธบาท (๕) เขามาประชมในอทธบาท (๖) ตงอยในอทธบาท (๗) ประดษฐานอยในอทธบาท

(๑) “จกษ” เปนธรรม ความเหน เปนอรรถ (๒) “ญาณ” เปนธรรม ความร เปนอรรถ (๓) “ปญญา” เปนธรรม

ความรทว เปนอรรถ (๔) “วชชา” เปนอรรถ ความแทงตลอด เปนธรรม (๕) “แสงสวาง”เปนธรรม ความ

สวางไสว เปนอรรถ ธรรม ๕ ประการ อรรถ ๕ ประการน เปนทตงแหง “วมงสา” (๑) เปนทตงแหงอทธบาท (๒) มอทธบาทเปนอารมณ (๓) มอทธบาทเปนโคจรสงเคราะหเขาในอทธบาท (๔) นบเนองในอทธบาท (๕) เขามาประชมในอทธบาท (๖) ตงอยในอทธบาท (๗) ประดษฐานอยในอทธบาท

ชอวา “ธรรมจกร” ในคาวา “ธมมจกก” น เพราะอรรถวากระไร ชอวา “ธรรมจกร” เพราะอรรถวา พระผมพระภาคทรงใหธรรมและจกรเปนไป ทรงใหจกรและธรรมเปนไป ทรงใหจกรเปนไปโดยธรรม ทรงใหจกรเปนไปโดย (๑) การประพฤต เปนธรรม ทรง ดารง อยในธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๒) ประดษฐาน อยในธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนประดษฐานอยในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๓) ความชานาญ ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงยงประชาชนใหบรรลถงความชานาญในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๔) ความยอดเยยม ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนใหบรรลถงความยอดเยยมในธรรมใหจกรเปนไป ทรงบรรลถง (๕) ความแกลวกลา ในธรรมใหจกรเปนไป ทรงใหประชาชนบรรลถงความแกลวกลาในธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๖) สกการะ ธรรมใหจกรเปนไป ทรงเคารพธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๗) นบถอธรรม ใหจกรเปนไป ทรง (๘) บชา ธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๙) นอบนอม ธรรมใหจกรเปนไป ทรง (๑๐) มธรรมเปนธง ใหจกรเปนไป ทรง (๑๑) มธรรมเปนยอด ใหจกรเปนไป ทรงมธรรมเปนใหญใหจกรเปนไป และ ชอวา “ธรรมจกร” เพราะอรรถวา:

“อนทรย” [อนทรย ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนใหญ “พละ” [พละ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมหวนไหว “สมโพชฌงค” [โพชฌงค ๗] เปนธรรมเพราะอรรถวานาออก “มรรค” [มรรคมองค ๘] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนเหต “สตปฏฐาน” [สตปฏฐาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาตงมน “สมมปปธาน” [สมมปปธาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาตงไว “อทธบาท” [อธบาท ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาใหสาเรจ “สจจะ” [อรยสจจ ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนของแท “สมถะ” [สมถภาวนา] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมฟ งซาน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๖๘

“วปสสนา” [วปสสนาภาวนา] เปนธรรมเพราะอรรถวาพจารณาเหน “สมถวปสสนา” [สมถะและวปสสนา] เปนธรรมเพราะอรรถวามกจเปนอนเดยวกน “ธรรมทเปนค” [ปสสทธยคฬาท] เปนธรรมเพราะอรรถวาไ มลวงเกนกน “สลวสทธ ” [อธสลสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาสารวม “จตตวสทธ ” [อธจตตสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาไมฟ งซาน “ทฏฐวสทธ ” [อธปญญาสกขา] เปนธรรมเพราะอรรถวาเหน “วโมกข” [วโมกข ๓] เปนธรรมเพราะอรรถวาพน “วชชา” [วชชา ๓] เปนธรรมเพราะอรรถวาแทงตลอด “วมตต ” [วมตต ๒] เปนธรรมเพราะอรรถวาหลดพนปลอยวาง “ญาณในความสนไป” [วราคะ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาตดขาด “ญาณในความไมเกดขน” [นโรธ ๕] เปนธรรมเพราะอรรถวาระงบ “ฉนทะ” [ศรทธา ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนมล “มนสการ” [โยนโสมนสการ] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนสมฏฐาน “ผสสะ” [ผสสะ ๖] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนทรวม “เวทนา” [เวทนา ๖] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนทประชม “สมาธ” [รปฌาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนประธาน “สต” [สตปฏฐาน ๔] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนใหญ “ปญญา” [สมมาทฏฐ] เปนธรรมเพราะอรรถวายงกวาธรรมนนๆ “วมตต ” [วมตต ๕–อรหนตวมตตสข] เปนธรรมเพราะอรรถวาเปนแกนสาร “นพพานอนหยงลงในอมตะเปนธรรม” [นพพาน ๒] เพราะอรรถวาเปนทสด ทรงใหธรรมนนๆ

เปนไป

จบ ธรรมจกกกถา --------------------

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๖๙

ฉะนน ตามรายละเอยดใน “วเวกกถา” ดงกลาวขางตนนน จะ เหนไดวา ผปฏบตธรรมตองเนนความสาคญอนดบแรกท (๑) “อรยมรรคมองค ๘” กอน แลวตามดวย (๒) “อนทรย ๕–พละ ๕–โพชฌงค ๗” และ (๓) “สมมปปธาน ๔–อทธบาท ๔” ตามลาดบ โดยมลาดบการสมปยตตกบธรรม ๔ ประการ หรอ ๕ ประการ ไดแก

(๑) วเวก ๕: ความสงด ความปลกออก (๒) วราคะ ๕: ความคลายกาหนด ความสารอกออกได (๓) นโรธ ๕: ความดบกเลส ภาวะไรกเลสและไมมทกขเกดขน (๔) โวสสคคะ ๕: ความสละ ความปลอย (๕) วมตต ๕: ความหลดพน

อนง ธรรมทง ๕ ประการ ดงกลาวน ตาง กมนยอยางเดยวกนทงหมด เพยงแตวามลาดบความเขมขนแหงการ ดบกเลสแตกตางกนเทานน เพอเขาใหถง “สจจภาวะแหงนพพาน” นนเอง เนอหาสาระในการบรรยายธรรมมาทงหมดน คอ “สมมาปฏปทาอนยง” ในการปฏบตธรรมตามหลกการของพระพทธศาสนา ทเรยกวา “ทฤษฎ” [หลกการ] กได ทตองนาไปปฏบตในภาคสนามอยางถกขนตอน ไมใชเรองทจะสงเดชตามสมย นยมแตประการใด หลกการหรอแนวทางปฏบตธรรมในพระพทธศาสนานน มขนตอนชดเจนถกตองดวยเหตผล เปนไปตามหลกวธทางวทยาศาสตร ทกประการ ถาขนตอนการปฏบตธรรม ททานทงหลายคดคนขนมาเอง อยางปราศจากทฤษฎรบรอง สงนนเปนภาวะอนผดหรอคลาดเคลอนไปจากแนวทางสายกลาง “มชฌมาปฏปทา” แตถาไดศกษาคนควาหลกธรรมทงหลาย จนเขาใจไดด [จนตามยปญญา–สตมยปญญา] และทานทงหลาย มหนาทพสจน ยนยน และ รบรอง ในในภาคปฏบตวาเปนจรงตามขอสมมตฐานของตน ถอวาเปนสงทถกตองโดยชอบอนเยยม ใหผปฏบตธรรมนอมนาหลกธรรมในเรอง “กาลามสตร ” เปนธรรมเครองเตอนใจ ตามคาสอนของพระตถาคต แมแตหลกธรรมในพระไตรปฎกกอยาเชอ ให ลองปฏบตดดวยตนเอง อยางถกขนตอน จนเหนตามเปนจรง เหนปาฏหารยในพระสตถสาสนของพระศาสดานน เปนจรงทกประการ ทไดประพฤตปฏบตมา ดวยการเกดอธโมกขอนสมบรณบรบรณยงขนไป แลวจงวางใจเชอ อยางแทจรงในคาสอนหรออนศาสนนน แมคมภรในพระพทธศาสนาจะมอายยาวนานถงเกอบ ๒,๖๐๐ ป มากตาม กใหถอประโยชนโดยใชเหตผลและประกอบดวยปญญา ดงน

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๗๐

“กาลามสตร ” หมายถง สตรหนงใน “คมภรตกนบาตรองคตตรนกาย ” พระพทธเจาตรสสอนชนชาวกาลามะแหงเกสปตตนคม ในแควนโกศล ไมใหเชองมงายไรเหตผลตามหลก ๑๐ ขอ ตอเมอใด พจารณาเหนดวยปญญาวา “ธรรมเหลานน เปนอกศล –เปนกศล มโทษ –ไมมโทษ เปนตน แลวจงควรละหรอถอปฏบต

ตามนน” ประการสาคญ ไมมประสงคทาลายความดของผอนทคดด เพยงแตมจตระวงภย ดงน

(๑) อยาปลงใจเชอ ดวยการฟงตามกนมา [ความเชอสวนบคคล ]

(๒) อยาปลงใจเชอ ดวยการถอสบๆ กนมา [ขนบธรรมเนยม–ประเพณ–คานยม –วฒนธรรม]

(๓) อยาปลงใจเชอ ดวยการเลาลอ [เรองเลา –นทาน–คตชาวบาน]

(๔) อยาปลงใจเชอ ดวยการอางตาราหรอคมภร [พระไตรปฎก]

(๕) อยาปลงใจเชอ ดวยตรรก [ใชเหตผลเชงอปมาน–Induction]

(๖) อยาปลงใจเชอ ดวยการอนมาน [ใชเหตผลเชงอนมาน–Deduction]

(๗) อยาปลงใจเชอ ดวยการคดตรองตามแนวเหตผล [โยสโสมนสการ–ปฏจจสมปบาท]

(๘) อยาปลงใจเชอ เพราะเขากนไดกบทฤษฎของตน [วธทางวทยาศาสตร–ระเบยบวธวจย]

(๙) อยาปลงใจเชอ เพราะมองเหนรปลกษณะนาเชอ [นกวชาการ–ผร–พหสต–ปราชญ]

(๑๐) อยาปลงใจเชอ เพราะนบถอวาทานสมณะนเปนครของเรา [สตบรษ–อรยบคคล]

ในขนตอนการตรวจสอบหาความจรงน ไมใชการลบหลองคความรของผอน หรอเปนกา รดถกสบประมาทแตประการใด ขอนพงระวงเปนอยางยง เพราะอาจเปนการสรางศตรคแคนขนกได เพราะรวมกาลามสตรหลายขอไวดวยกน โดยเฉพาะอยางสานกทถอแบบ “สลพพตปรามาส” (ขอ ๓ ในสงโยชน ๑๐) คอ ความถอมนศลพรต โดยสกวาทาตามๆ กนไปอยางงมงายเหนว าจะบรสทธหลดพนไดเพยงดวยศลและวตร แลวจะไดรบคาสบประมาทคนมาวา: “รด –รมาก –จนไมไดด” หรอ “ศษยลางคร” [วดรอยตน] หรอ “อรหนตดบ” ขอนใหพจารณาวา วฒนธรรมไทยยงไมเปดรบความจรงในเรอง “การลางทฤษฎเกาและสรางทฤษฎใหม” ตามแนววฒนธรรมโลกวชาการทางตะวนตก คอ ไมคอยยอมเปดโอกาสใหคนรนหลงพฒนาปญญาขนใหม อยางถกขนตอนแนววธทางวทยาศาสตร [ไมแนใจ ถาเปนทางไสยาศาสตร มใจเปดกวางหรอไม ] กใหถอคต

ธรรมวา: “ไมใชคเนอนาบญกนจรงๆ ทาอะไรกไรคา ทจะอยในปรมณฑลนน ใหถอยดกวา” มฉะนน อาจถงกาลอวสานแหงชวตไดเหมอนกน เพราะคนดกบคนชวอยดวยกนลาบาก มแตจะนากนไปสวบตฉบหายทง ปญญา ชอเสยง และ ทรพยสน มนไมใชทาง กไมใชทางเชนนน แตตวเราเองกตองรจกทางใหดเชนกน ไมใชวา ตนเองกไมร แ ลวยงดนทรงไปบอกวาเขาคนอนไมร แบบนปากจะมสมากกวา คอ อยาไปทาตนเปน พวก “อนธพาลปถชน ” จะดกวา มนไมงาม มนไมแจม ไมมอะไรดขนมาก ทาใหเปนบาไปกบพวกไมรเรอง เหลานน เสยเปลาๆ ประการสาคญ เมอถกตาหนตเตยนจากผอน ใหถอวาเขา เปนครผชทางใหเลอกไปทางอน ไมใชทางของเขา เราจะตองไปตามทางของพระสมมาสมพทธเจา ทพระพทธองคทรงประกาศพระสทธรรมนไวเทานน อยาไปคดเปนอน ทนอกลนอกทาง แหง “มชฌมาปฏปทา” [เสอเดนตามทางของเสอ สวนหมากเดนตามทางของหมา กเทานน อยา คดมาก...!]

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๗๑

แตอยางไรกตาม กใหพจารณาถง “สมปยตตธรรม ” ทเปนไปตามเกณฑของ “ธรรมจกร–ธมมจกกปปวตตนสตร ” ทใหพจารณาธรรมทงหลายใน “โพธปกขยธรรม ๓๗” ใหเขาใจถงความเปนไปในธรรมนน ไดแก สตปฏฐาน ๔–สมมปปธาน ๔–อทธบาท ๔–อนทรย ๕–พละ ๕–โพชฌงค ๗–อรยมรรคมองค ๘ หลกจากนน กใหพจาณา (๑) “ปจจเวกขณญาณ” (๒) “อรยสจจ ๔” (๓) “สตปฏฐาน ๔” และ (๔) “อทธบาท ๔ สมปยตตดวย สมมปปธาน ๔” เปนลาดบสดทาย ฉะนน ขอททาความเขาใจใหชดเจน คอ “โพธปกขยธรรม ๓๗” จะมบทบาทฝกใฝความตรสร หลงจากผปฏบตธรรมไดเขาถง “ปญญาเหนธรรม” [ธรรมจกร–ธมมจกกปปวตตนสตร] ดแลว บคคลนนกจะเกด “ปจจเวกขณญาณ” แลวตามดวย “ปญญาตรสร–สมโพธะ–อาสวกขยญาณ” จงจะเขาส “สจจภาวะแหงนพพาน” เปนลาดบสดทายแหงพระธรรมวนยน ในการประพฤตปฏบตตามคาสอนของพระตถาคตดงกลาวน [ไตรสกขา] นน ผปฏบตธรรมตองรแจงแทงตลอดในแตละขนอยางชดเจน ไมใชกระโดยขามขนตอนไปมา แลวเกดความหวนไหวหรอฟ ง ซาน กลววาจะไมทนเพอนฝง อ ะไรทานองนน ซงเปนภาวะจตทไมใชทาง กาวแตละกาวยางตองถกต องและชดเจน รเหนไปตามจรงทพระสมมาสมพทธเจาไดตรสไว เพราะผทจะใหรางวลชนะเลศอนดบท ๑ กคอ “ตวเราเอง–อตตนาถะ” [ความพงตนเองได

เพอเขาถง “พทธภาวะ ” คอ ความเปนพระพทธเจา] กใหพจารณาตามหลก “ธรรมคณ ๖” โดยเฉพาะใน ขอ ๒ และ ขอ ๓ ดงน

(๑) “สนทฏฐโก ” (ขอ ๒ ในธรรมคณ ๖) หมายถง อนผปฏบตจะพงเหนชดดวยตนเอง คอ ผใดปฏบต ผใดบรรล ผนนยอมเหนประจกษดวยตนเอง ไมตองเชอตามคาของผอน ผใดไมปฏบต ไมบรรล ผอนจะบอกกเหนไมได

(๒) “อกาลโก” (ขอ ๓ ในธรรมคณ ๖) หมายถง ไมประกอบดวยกาล คอ ไมขนกบกาลเวลา พรอม

เมอใด บรรลไดทนท บรรลเมอใด เหนผลไดทนท อกอยางวา เปนจรงอยอยางไร กเปนอยาง นน ไมจากดดวยกาล

เพราะฉะนน ใหทาความเขาใจถง ภาวะทธรรมทงหลายมาสมปยตตกน เปนอนหนงอนเด ยวกน และธรรมแตสวนตางกมเอกลกษณของตน โดยไมละเมดซงกนและกน ซงผปฏบตธรรม ตองมสามารถแยกแยะจาแนกแจกธรรมทงหลายใหไดจรง การอาศยความจาทเปนเลศ และไหวพรบปฏภาณนน จงเปนเรองสาคญไมนอย การเจรญกรรมฐาน หรอ การมนสการกรรมฐาน ทจะตอง ทาใหมาก–ทาใหบอย–ใหเจรญงอกงาม–

สมบรณบรบรณ –อนไพบลยยง ยอมพอกพนดวยอรยมรรค จนถงความตรสรได และถงนพพาน หรอ “พทธภาวะ” ได ถาไมกาหนดความหวง ตงความปรารถนาไวสง มงหวงจะใหไดถง “นพพาน” [วมตต] กไมทราบ วา จะแสวงหาอะไรบนโลก ทมนเลศประเสรฐกวา “นพพาน” แหงโลกตตรภม เพราะฉะนน ความมปรชาสามารถในการแยกสวนในธรรมทงหลาย จงตองประกอบดวยวธคดทถกตอง ทเรยกวา “โยนโสมนสการ” คอ คดดวยอบายวธทแนบเนยนอยางแยบคายไวในใจตลอดเวลา รเหนถงมตแหงความสมพนธร ะหวางเหต

บทความท ๑๐๘ ประจาป ๒๕๕๘ – สมปยตตธรรมแหงโพธปกขยธรรม – นธ ศรพฒน

หนา ๗๒

ปจจยทมาประชมรวมกน อนเรยกวา “สมปยตตธรรม ” นนเอง กอยางไรกตาม ใหหมนนกเปนอนสตนอย แตคดระลกบอยๆ ถง คาวา “อสนตฏฐตา จ กสเลส ธมเมส ” ไดแก ความปรารถนาทจะใหยงๆ ขนไปของทานผยงไมพอใจดวยการอบรมกศลธรรม ทจรง บคคลผพรงพรอมดวย “อสนตฏฐตา ” นน คอ คณธรรม ๓ ประการ ไดแก

(๑) บาเพญศลแลว ยอมยงฌานใหเกดขน (๒) ไดฌานเเลว ยอมเรมวปสสนา (๓) เรมวปสสนาแลว ยงไมบรรลพระอรหต ยอมไมยอหยอนเสยในระหวาง

นอกจากน ยงตองนกเปนอนสตถง คาวา “อปปฏวานตา ข ปธานสม” หมายความวา อาการทยงไมบรรลพระอรหนต แลวไมทอถอย ในความเพยรทรเรมขนดวยอานาจ “ชาครยานโยค ” ททาวนคนหนงใหเปน ๖ สวน ททานกลาวไวอยางน คอ คณธรรม ๖ ประการ ไดแก

(๑) การทาโดยตงใจ การทาตดตอกน (๒) การทาไมหยด การประพฤตไมยอหยอน (๓) ไมทอดทงความพอใจ การไมทอดธระ (๔) การเสพคน (๕) การทาใหมขน (๖) การทาใหมาก ในการเจรญกศลธรรมทงหลาย

ฉะนน การณทงหลายดงกลาวน ยอมขนอยกบ ขนตอนของการชาระจตใหสะอาดบรสทธปราศจากนวรณ ท เรยกวา “จตประภสสร” [การเจรญฌาน ๔ โดยหมายเอา “จตตถฌาน” ทประกอบดวยองคฌาน ๒ ไดแก อเบกขา–เอกคคตา] อนง อาจกลาวไดวา การฝกฝนในสวนของ “อธจตตสกขา” [สตตนตปฎกทงหมด] ท

ประกอบดวย (๑) สมมาวายามะ–สมมปปธาน ๔ (๒) สมมาสต–สตปฏฐาน ๔ และ (๓) สมมาสมาธ–ฌาน ๔ ดวยเหตน ผปฏบตธรรมตองหมนวจยธรรมทงหลายอยบอยๆ คอ มนสการกรรมฐาน อยาไดบกพรองใน หนาทของเรองน แบงบรหารเวลาดวยกจทง ๖ อยางดงกลาวขางตนนน อยางมระเบยบแบบแผนและถกเหมาะสมควรแกธรรม พอกพนประสบการณในธรรมทงหลาย อนจะเปน “ตนทนทางปญญา ” เราจะทาดหรอทาชว มนกขนกบความมปญญาหรอไมมปญญา และอยทวา ตนจะเลอกสงทประเสรฐหรอวาสงทพาให ชวตเสอมลง เทานนเอง .