บทที่ 1sukho.nfe.go.th/userfiles/file/23032.pdf · 2017-11-30 ·...

กศน.อ ำเภอศรส ำโรง สโขทยกำรพฒนำจตและปญญำ 1

สาระส าคญ การจดกจกรรมการเรยนรวชา การพฒนาจต และปญญา เปนการเรยนรศาสนา วฒนธรรม

ประเพณ หนาทพลเมอง และการพฒนาตนเอง ครอบครว ชมชนและสงคม ใหมความรความเขาใจเหนความส าคญของหลกการพฒนาและสามารถพฒนาตนเอง ครอบครว ชมชน สงคม ผลการเรยนรทคาดหวง ผเรยนสามารถอธบายเกยวกบจตในทางพระพทธศาสนา อธบายเกยวกบความหมายของการบรหารจต อธบายขนตอนการเตรยมการบรหารจต ขอบขายเนอหา

เรองท 1 จตในทางพระพทธศาสนา เรองท 2.การบรหารจต เรองท 3.ประโยชนของสมถวปสสนา

บทท 1 จตในทางพระพทธศาสนา

เรองท 1 จตในทางพระพทธศาสนา


ความหมายของจตในทางพระพทธศาสนา บทเรยนน จะเปนเรองเกยวกบค าวา “จตในทางพระพทธศาสนา” อนจดอยในพระไตรปฎกหมวด“พระอภธรรมปฎก” เพอใหทานทงหลายทสนใจศกษาในดานพทธศาสนาไดศกษาและท าความเขาใจเกยวกบเรองของจต เพอใหเกดความรทถกตองเพราะสวนใหญจะเขาใจเกยวกบเรองของ “จต” ไปในทางทผดๆ จต ในทางพทธศาสนา หมายถง “อวยวะและระบบการท างานของสรระรางกายทกสวน” อนท าใหเกดธรรมชาตในการรบรอารมณ ความรสก ความคด และอนๆทเกยวของกบสรระรางกาย การรบร อารมณ ความรสก ความคด ลวนยอมแบงออกเปน การกระท าทงทางกาย วาจาและใจ ทงฝายดและฝายไมด อกทงยงแบงแยกไปตามทปรากฏมอยในพระไตรปฎกไดอกมากมาย ในทนจะไมกลาวถงเนองจากเปนเรองละเอยดออน และตองใชสมองมาก อาจเกนก าลงของทานทงหลายได ทานทงหลายโปรดไดร และจดจ าเอาไวอยาไดคดวา จต ในทางพทธศาสนา เปนเรองเหนอธรรมชาตหรอเปนเรองทลลบ ค าวา “จต” ในทางพทธศาสนา เปนหลกวทยาศาสตรหมายรวมถงอวยวะตางๆตงแตขนาดเลกทสด ททางวทยาศาสตร (สาขาชวะวทยา) เรยกวา “นวเคลยส” “เซล” “อวยวะ” ตางๆ รวมไปถงระบบการท างานของสรระรางกายแหงสรรพสงทมชวต ดงนน การปรงแตงทงหลายทเกดขน ยอมเกดจากการไดรบการสมผสทางอายตนะภายใน และภายนอกอายตนะภายในไดแก ห ตา จมก ลน กาย ใจ สวนอายตนะภายนอก ไดแก รป รส กลน เสยง แสง ส โผฏฐพพะ ค าวา ใจ ในทางพทธศาสนานน หมายถง หวใจและสมอง รวมไปถงระบบการท างานทเกยวของกบหวใจ และสมองอยางนเปนตนดงนน ไมวาการรบรอารมณ ความรสกความคดใดใดกยอมตองเกยวของกบจต คอเกยวของกบ “อวยวะและระบบการท างานของสรระรางกายทกสวน” มไดเกดขนจากอวยวะใด อวยวะหนง แตจะเกยวของกนในหลายๆอวยวะในบทเรยนน จะนบวาเปนหลกวชชาการ ทใหทานทงหลายไดเรยนรและท าความเขาใจเกยวกบค าวา “จต” ไดอยางถกตองและเปนแนวทางเดยวกนเปนบรรทดฐานเดยวกนไมคดแตกแยก เอาค าวา “จต” ไปบดเบอนจากสงทขาพเจาสอนไวนถงแมวา ขาพเจาจะอธบายไดไมละเอยดนก แตก ยอมเพยงพอตอการไดร และเกดความเขาใจ ไดอยางถองแท สรปแลว ค าวา “จต ในทางพทธศาสนา” เปนหลกการทางวทยาศาสตร สาขาชวะวทยา (หมายเอาเฉพาะดาน ซง ความจรงแลว จะเกยวของสมพนธ กบสาขาวชาการดานอนๆอกหลายดาน) อนมความหมายถง “อวยวะและระบบการท างานของสรระทางกายทกสวน” อนท าใหเกดธรรมชาต ในการรบร อารมณ ความรสก ความคด และอนๆทเกยวของกบสรระรางกาย”


เรองท 2 การบรหารจต


พระพทธศาสนาเนนเรองการฝกจตเปนส าคญ เพราะมนษยมจตเปนตวน าการ กระท าทกอยาง จะตองมการพจารณา คดนกตรกตรองเสยกอน การฝกจตหรอการบรหารจต จงเปนการกระท าเพอใหจตมสภาพตงมน มสตระลกได มสมปชญญะรสกตวทวพรอมตลอดเวลา การบรหารจต หมายถง การฝกฝนอบรมจตใหเจรญและประณตยงขน มความปลอดโปรง มความหนกแนน มนคง โดยเรมจากการฝกฝนจตใหเกดสตและสมาธใหเกดขนในจต ในการทจะใหจตเกดสตไดนน ผฝกตองมวธการดงนคอ การตงใจใหมสตสมปชญญะอยเสมอ การคบกบคนผมสตปญญามนคงการไมคบคนทมจตใจฟงซานปนปวนและการมใจนอมไปในการมสตคออยากมสตมนคง กลาวคอ 1.การตงใจใหมสตสมปชญญะอยเสมอ คอ ผฝกฝนจะตองมความตงใจก าหนดรสกตวอยทกขณะไมวาจะท าอะไรอยกตองมสตระลกใครครวญท าชาๆ อยารวดเรวจนเกนไป เชน ในขณะเดน ยน นง นอนจะตองพยายามใหตวมสตระลกอยเสมอตลอดเวลาทกๆอรยาบถ และมและมสตสมปชญญะรตวอยเสมอ เมอตงใจปฏบตตามวธดงกลาวกจะท าใหผนนมสตสมปชญญะสมบรณ 2.การคบกบคนผมสตปญญามนคง คอ พยายามเขาสมาคมกบคนผมสตสมปชญญะมนคงดวยการท าการพดและการแสดงออกอนๆ ยกตวอยาง เชนการเขาไปพบปะสนทนากบพระสงฆผฝกสมาธดแลว โดยพจารณาจากการพด และการกระท า ทานจะอยในลกษณะส ารวมทงรางกาย วาจาและใจ อยตลอดเวลาซงท าใหเราผเขารวมสมาคมดวยเกดการตงสตและมสตสมปชญญะรตวส ารวมระมดระวงตวเชนเดยวกบทาน 3.การไมคบคนทมจตใจฟงซานปนปวนคอคนใดทสตฟนเฟอน หลงๆ ลมๆซงมการกระท าการ พดผดถกๆอยตลอดนน เราไมควรจะไปคบดวย เพราะการสมาคมกบคนประเภทนบอยๆเขาบางทจะท าใหเราตดนสยและคลอยตามโดยไมรสกตว 4.การมใจนอมไปในการมสต คอ อยากเปนคนมสตมนคงโดยตวเราเองตองพยายามขวนขวาย ปลกใจ ใหเหนคาในการมสตสมปชญญะแลว ปฏบตธรรม เพอน าจตของตนใหเปนสมาธ เมอในขนตน แมเพยงขณกสมาธ อนเปนสมาธชวขณะทเกดขนกบคนทวๆไปในการปฏบตงานในชวตประจ าวน เทานกจะท าใหเราเปนผมสตสมปชญญะอยางแนนอน นอกจากนแลวพระพทธเจายงไดทรงแสดงวธการฝกสตใหสมบรณไวในสตปฏฐาน 8 อยาง กลาวคอ การด ารงสตไวทฐานม 4 อยาง ไดแก กาย เวทนา จต ธรรม และก าหนดพจารณาฐานทง 4 เหลานน เชน กายานปสสนา ตงสตก าหนดพจารณากายเปน อารมณ เวทนานปสสนา ตงสตก าหนดพจารณาเวทนาเปนอารมณจตตานปสสนาตงสตก าหนดพจารณาจตเปนอารมณ และธมมานปสสนา ตงสตก าหนดพจารณาธรรมเปนอารมณ สมถวปสสนาจ าแนกออกเปน 2 วธคอ


1.สมถกมมฏฐาน คออบายสงบใจหรอวธฝกอบรมจตใหเปนสมาธ เพอเปนการระงบนวรณเปนสงปดกนจตไวไมใหบรรลความด 2.วปสสนากมมฏฐานโดยการพจารณาใหเหนถงนามรปซงจะสามารถท าลาย อวชาลงได สมถะ วปสสนาตางกเปนปจจยซงกนและกนกลาวคอ เมอปฏบตสมาธจนสงบจตใจไมฟงซานซงจะเปนพนฐานใหอบรมปญญาได เมอเกดปญญารแจงกจะก าจด อวชาลงได ซงจะสงผลมายงจตสงบ เยอกเยนยงขนประโยชนของสมถวปสนาผเจรญสมถกมมฏฐานยอมเกดสมาธ สวนผทเจรญวปสสนากมมฏฐานยอมเกดปญญา ประโยชนของสมถวปสสนา แยกได 2 ประการคอ 1. ประโยชนของสมาธ ผทมสมาธมนคงยอมมจตใจทพรอมจะกระท าสงตางๆใหส าเรจไดโดยงาย เชนทางดานการศกษาเลาเรยน เมอมสมาธทตงมนการศกษายอมจะไดผลดขนนอกจากนยงมประโยชนในการท างานควบคมกเลส และทส าคญคอ เปนประโยชนตอสขภาพกายและสขภาพจต ทงนเพราะเมอสขภาพดแขงแรงสมบรณกจะสงผลใหสขภาพจตคณภาพดยงขนเชนเดยวกน 2.ประโยชนของปญญา จตทสงบดแลวยอมเหนสงทงหลายตามความเปนจรงคอการเกดปญญาซงประโยชน ของปญญานนมหลายลกษณะดวยกน เชน กอใหเกดความเจรญแกโลก โดยการสรางวทยาการสมยใหมขนมาจากน ยงกอใหเกดความเจรญรงเรอง และความส าเรจในชวตคอสามารถทจะวเคราะหวางแผนเพอปฏบตใหส าเรจตามเปาหมายของชวต และ ประการสดทาย ปญญาท าใหเกดความสขในชวต คอสามารถทจะรถงเหตการณความเปลยนแปลงทเกดขนเมอเกดปญญาผทมปญญากสามารถทจะแกไขใหส าเรจไปไดดวยด การบรหารจตตามหลกพระพทธศาสนามวธปฏบตมากถง 40 วธ แตในระดบชนมธยมศกษาตอนตนใหฝกปฏบตการบรหารจตตามหลกสตปฏฐาน 4 คอการตงสตก าหนดพจารณาสงทงหลายใหรเหนตามความเปนจรง คอ ตามทสงนนๆ มนเปนของมนเองดงน 1.กายานปสสนาสตปฏฐาน คอ การตงสตก าหนดพจารณากายใหรวามนเปนของไมเทยงมนเปนองคประกอบของธาต ดน น า ลม ไฟ ไมนานกแตกดบสลายไป 2. เวทนานปสสนาสตปฏฐาน คอ การตงสตก าหนดพจารณาเวทนาใหรเหนตรมเปนจรงวาเปนเพยงเวทนาชดเวทนา ไมใชสตวบคคลตวตนเราเขา 3. จตตานปสสนาสตปฏฐาน คอการตงสตก าหนดจต ใหรเหนตามความเปนจรงวาเปนแตเพยงจต ไมมโมหะ โทสะ ไมมเศราหมองและผองแผว 4.ธมมานปสสนาสตปฏฐาน คอ การตงสตก าหนดพจารณาธรรม ใหรเหนตามเปนจรง วาเปนเพยงธรรมมสตรชดธรรมทงหลายไดแก นวรณ 5 ขนธ 5 อายตนะ 12 โพชฌงค7 อรยสจ 4 วาคออะไร เปนอยางไรมในตนหรอไม เกดขนแลวดบไปเจรญแลวเสอมลงอยางไร เปนตน ตามความเปนจรงของมนอยางไร

จงตอบค าถามตอไปนมาพอสงเขป


1. ใหนกศกษาอธบายความหมายของค าวา “ววฒนาการ” พรอมใหเหตผลประกอบ

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. ใหนกศกษายกตวอยาง และวธฝกจตตามหลกสตปฏฐาน 4 มาพอสงเขป

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


สาระส าคญ การจดกจกรรมการเรยนรวชา การพฒนาจต และปญญา เปนการเรยนรศาสนา วฒนธรรม

ประเพณ หนาทพลเมอง และการพฒนาตนเอง ครอบครว ชมชนและสงคม ใหมความรความเขาใจเหนความส าคญของหลกการพฒนาและสามารถพฒนาตนเอง ครอบครว ชมชน สงคม

ผลการเรยนรทคาดหวง ผเรยนบอกความหมายของการท าสมาธเพอพฒนาจตและปญญาได บอกจดประสงคของการท าสมาธ วธการฝกปฏบตการท าสมาธตนและสมาธลกได อธบายอรยาบถในการปฏบตสมาธ ผเรยนอธบายขนตอนของการท าสมาธอยางงาย อธบายลกษณะของการตอตานสมาธ บอกประโยชนของการท าสมาธทมตอรางกาย, จตใจและสมาธ ตอการเรยน การท างานไดอยางถกตองเหมาะสม ขอบขายเนอหา

เรองท 1 ความหมายของค าวา “สมาธ” เรองท 2 เวลาและอรยาบถในการปฏบตสมาธ เรองท 3 ลกษณะตอตานสมาธ

เรองท 4 ประโยชนของการฝกสมาธ

บทท 2 สมาธเพอพฒนาจตและปญญา


1. ความหมายในเชงลกษณะผลของสมาธ สมาธ คอ อาการทใจตงมนอยในอารมณเดยวอยางตอเนอง หรออาการทใจหยดนงแนวแน ไมซดสายไป มา เปนอาการทใจสงบรวมเปนหนง มแตความบรสทธผองใส สวางไสวผดขนในใจจนกระทงสามารถเหนความบรสทธนนดวยใจตนเอง อนจะกอใหเกดทงก าลงใจ ก าลงขวญ ก าลงปญญา และความสขแกผปฏบตในเวลาเดยวกน 2. ความหมายในเชงลกษณะการปฏบตกลาวอกนยหนงในเชงลกษณะการปฏบต สมาธ แปลวา ความตงมนของจต หรอภาวะทจตแนวแนตอสงทก าหนด หรอการทจตก าหนดแนวแนอยกบสงใดสงหนง จดประสงคของการท าสมาธ พระพทธเจาทรงแสดงจดประสงคไว 4 ประการ ดงน 1. เพออยเปนสขในปจจบน คอ การท าจตใจใหสงบเยอกเยน เปนความสขทประณต แมแตพระพทธเจาและ พระอรหนตนยมเขาสมาธในโอกาสวางเพอเปนการพกผอน 2. เพอใหไดญาณทศนะ คอ การฝกจตจนไดฌานแลวเกดความรพเศษทไมตองอาศยประสาทสมผส เชน การแสดงฤทธ ตาทพย หทพย อานใจผอนได ระลกได 3. เพอใหมสตสมปชญญะสมบรณ คอ สตเมอเขาคกบสมปชญญะ หมายถง ระลกกอนพด การท า สมปชญญะรตวในขณะทก าลงพด ถาท าสมาธอยเสมอจตจะมสตสมปชญญะสมบรณ รเทาทนความรสกนกคดตางๆสามารถตดความคดทชว ท าความคดทดใหเจรญ 4. เพอท าลายอาสวะ คอ ท ากเลสใหสน ไดแก การใชสมาธเปนประโยชนในทางปญญา เปนอปกรณในการ เจรญวปสสนา คอ เมอไดบรรลสมาธเพยงขนตนเทาทจ าเปนในการปฏบตหรอไดบรรลฌาน4 แลว ใชสตจบยดสงทตองการก าหนด อนไดแก อารมณ วปสสนา เชน ขนธ 5 เปนตน แลวใชปญญาพจารณาตรวจสอบจนสามารถก าจดอาสวะได มการเปรยบเทยบไววา สมาธเปนเสมอนการลบมดใหคม วปสสนา อนไดแก การใชปญญาพจารณา เปนเสมอนการใชมดนนฟนตนไม คอ กเลสใหขาดลงได

เรองท 2.1 ความหมายของค าวา “สมาธ”


สมาธ แบงเปน 2 แบบ คอ 1. สมาธตน 2. สมาธลก สมาธตน ท าไดในทกทาอรยาบถ ทกสถานท (เชน การเดนจงกรม) สมาธลก ตองอยในทานง/นอน (เชน การนงสมาธ) สมาธตน เนนเพม สต สมาธลก เนนเพม พลงจตทง สมาธตน และ สมาธลก จงมผลเกอกลซงกนและกน อยางมากดงนน นกสมาธ จ าเปนตองท าสมาธทง 2 แบบน ควบคกนไป สมาธตน สมาธทมความเปนไปตางๆนน ยอมมขอสงเกตวา การเขาสมาธครงแรกๆ แมจะมความนกคดอย แตอย ในกรอบ หมายความวา เราพดเราคยกถอวาเปนสมาธ เพราะความทเรามสตอย ความเปนเชนนเราเรยกวา สมาธตน จงเขาใจวา สมาธตนนมความส าคญตอกจการประจ าวน เพราะสมาธชนดนเปนผลมาจากการทไดท าสมาธมามากเพราะเราไดสะสมพลงจตไวมากแลว เมอเปนเชนนน เวลาเราท างานเราจะม สมาธ หมายถง สต การงานนนๆ กจะไมใครพลาดพลง หรอพดกไมพลาดพลง สมาธควบคมไปในตว เหตทเปนเชนน เนองจากสตทไดพฒนาขนมาจากทไดอบรมมาตามล าดบดวยเหตอยางน กจะท าใหแมจะลมตาหลบตากจะเปนสมาธ เวลาเดนจงกรม โดยมากจะเปนสมาธตน อบรมสมาธตน ความจรงถาจะเปรยบสมาธตนเหมอนกบพลงงาน ทไดก าลงใชงาน การใชงานนนเพอทดสอบสมรรถภาพของเครองยนต หรอการด าเนนงานของเครองยนตกลไกตางๆ แมบคคลผมจตเปนสมาธสงแลว เวลาจะใชด าเนนวปสสนากใชได ถาจะเปรยบอกอยางหนงกเหมอนการสะสมเงนและการใชเงน การไดเงนมาโดยการแสวงหาทรพยสนสมบตมากขนๆ คอการสะสม สะสมไดมากเทาไรกถอวาด การใชเงนทถกตองกถอวาด สมาธลกซงจงเปรยบดวยการสะสมเงน สมาธตนจงเปรยบเหมอนกบการใชเงน คนทสะสมเงน กเพราะตองการความมนคงของชวตจงจ าเปนตองหาอาชพทเหมาะกบตน ดงนน จงเกดอาชพนานปการ แตวากอนจะไปประกอบอาชพในสาขาตางๆนน จ าเปนตองเรยนวชานานปการเชนเดยวกน ดวยเหตนจงท าใหเกดเปนระบบพลโลกขน ทกสงคมโลกจงตองมการจดการกบแนวทางเพอความกาวหนา แตอยางไรกตาม ทกประเทศในโลก กตองการความสงบสขเปนประการส าคญ รวมลงมาทสดคอ เศรษฐกจ หมายถงการเงนนนเอง ดงนน ขณะท าการงานทกสาขาอาชพ จงตองใชทงสต ทงปญญาทงความมนใจ ประกอบกบความชวงชงความไดเปรยบ การแขงขนตอสในเชงวชาการ ตลอดถงก าหนดราคาคางวดเหลานทงหมด ลวนอยในความเครงขรม กวดขน เครงเครยด กดดนสมอง โดยการแขงขนกนนน เศรษฐกจคออาวธส าคญ หรอปญญาคออาวธส าคญดวยเหตน ถาหากจะใชสมาธ กจะสามารถท าใหกจการเหลานนน เพมประสทธภาพขนอยางมากมายทเดยว คนบางคนอาจจะไมเชอวาจะเปนไปได แตทจรงแลวนน ตามหลกการหรอตามธรรมชาตมนเปนไปไดจรง เพราะอะไร เพราะวาสมาธคอความหยด ความหยดท าใหเกดก าลง


เพราะมนษยเรานน หากไมมการหยด จะตองเสยเสนประสาท เพยงไมกเดอนอาจจะตองพการไปตลอดชวต แตเพราะมการหยดพกได จงมชวตอยมาไดไมเสยหาย สมาธชวยใหหยดไดตามตองการ นอกจากจะหยดใจไดแลว ยงท าใจใหเยนเปนสขอกดวย เทากบสงเสรมใหใจมประสทธภาพนนเอง นคอ สมาธตนสมาธตนนน คอ การบรกรรมหรอการสงบอยในระยะของกายหยาบ จะมความรสกตวอยแตจตนนมสต ถงจะมความนกคด กเปนสมาธอยนนเอง ยกเวนแตปลอยเลยไปตามอารมณในทกกรณ สนกเพลดเพลน มไดคดวาจะตงใจอยางน จงเรยกวาไมมสมาธแมจะเปนสมาธตน ค าวาสมาธตน จงหมายถงการก าหนดจต ดวยตงใจวาจะท าสมาธ แมจะเปนธรรมดามความก าหนดอย กจะท างานใดๆ กได แตสมาธลกจะผานกายหยาบถงกายละเอยด เกดความสบายนนคอสมาธลก และจะไดมการสะสมพลงจตไวในจตอยทกๆ ครงของการท าสมาธ และสมาธลกนเอง เมอเสรมพลงจตมากขน กท าใหสมาธตนนด าเนนงานท ากจกรรมตางๆ ไดอยางมประสทธภาพขณะทเราก าลงท างานทกๆ อยางอยและมก าลงใจไมยอทอ เกดปฏภาณแกปญหาไดประสบผลส าเรจนแหละ สมาธตนไดปรากฏแลว สมาธลก สมาธลก นน คอ ความสงบจนเกดความนงในทสดกเขาภวงคไป เพราะสมาธลกนนเปนสวนของความเสวยผล และเปนแหลงใหเกดศรทธายงๆขน เนองจากไดพบความสขทมากยง ในการสมผสความรสกของสมาธทลกซงนน จะมความซาบซงเปนอยางยง การเกดขนของความสขตรงนจะมการหย งลกเขาสความเชอมน สมาธลกเกดจากสมาธตนทไดกอตวขนมาอยางตอเนองจนท าใหเกดพลงจตทไดถกสะสมขนมามากพอสมควรจงจะท าใหสมาธลกกอตวขนไดดวยเหตนทงสมาธลกและสมาธตนจงมสวนเกยวพนกน สมาธตนเปนสมาธใชงาน สมาธลกเปนสวนชวยแรงสนบสนนพรอมกนนกเปนการแสดงใหเหนถงความจรงแหงความสขทไดสมผสเปนเครองบงบอกวามความสขจรง เนองจากเปนความประสงคและความปรารถนาของทกๆคนทจะมความสข อยางไรกตาม ความสขแมจะเปนความตองการกจรงแตความสขนจะไมปรากฏอยตลอดไป จะมการหดตวลงหรออาจจะหายไปเลย จงเปนการเสยใจประการหนงซงเกดขนได ในทนจงจ าเปนทจะตองเขาใจในตนเองวา เมอความสขหายไปตองท าใจ หมายถงตองทราบขอเทจจรง เพราะความสขจะอยไดดวยก าลงสมาธ พอหมดก าลงแลวจะสลายตวไปเอง ตองเขาใจตามความเปนจรงคอไมตองเกดความเสยใจเมอความสขนนหมดไป และแลวการสรางขนของสมาธกจะสรางความสขนขนมาไดอก ตรงนจะตองพดถงจดประสงคของสมาธวาจดประสงคของสมาธคอ “ตองการพลงจต” การสะสมพลงจตใหถาวรมพลงเพมขนนนคอ ความจรงของหลกการ ดวยเหตดงกลาว การจะเปนสมาธตนและสมาธลกเปนสวนแหงการสะสมพลงจตทงสน เพราะการสะสมพลงจนมากเพยงพอแหงความตองการไดแลวในแตละขน กจะแสดงออกซงอทธพลของจตตามความประสงคของผนนๆในกรณนนๆ สวนสมาธลกทใหปรากฏการณตางๆมอาการเปนสขอยางซาบซงเปนภาพนมตนานปการเกดความมความเปนเหนอธรรมชาตเหลานนน เปนอาการกรยาของจตท าใหปรากฏการณเหลานเกดขน ดงนนจงตองไมเอาใจใสนกปลอยใหเกดขนโดยมสตระลกร อยาคดเอาเองไปตามอาการกรยาเหลานน เพราะนนคอปรากฏการณของอาการกรยาของจต เชนเรารบประทานอาหาร รสอมอรอยมความสข ลวนเปนอาการกรยาของการรบประทานอาหารทงนนสวนส าคญอยตรงอาหารและรบประทานเขาสรางกาย จตทเปนสมาธลกจงมปรากฏการณทนาเหลอเชอมอยมากมายแตตองถอวา เปนเพยงอาการกรยาเทานน แตตองมสตปญญาจงคดได และไมหลงตามอาการกรยานนๆ การพยายามท าสมาธใหเปน


แบบตอเนองนน ทานทงหลายจะตองผานเสนทางนกนทงนน คอสมาธตนและสมาธลก จงไมแปลกอะไรทบางคนขาดสตปญญาจะตองหลงไปตามอาการกรยาของจตสมาธตน - ลก ดงนนจงควรทจะท าสมาธไปตามโอกาสทเราจะท าได เพราะการท าสมาธนนทางมนยาวท าไปกวาจะพบกบสมาธตนและลกกใชเวลาไมนอย เราจงไมตองกลว หรอกงวลทจะตองลงเลใจหรอหวาดกลว เมอถงเวลาเปนสมาธตน - ลก ขนมากแกไขได เชนเดยวกนกบการไดมาซงเงน ไดเทาไรกไมเปนไร ไดมากเทาไรกยงดขอใหไดมาและแลวเรากใชสตปญญาใชเงนกจะประสพความส าเรจในชวต สมาธตน−ลกกเชนกน ขอใหมนเกดขนมา มากเทาไรกยงด และแลวเรากใชสตปญญาแกไข กจะส าเรจผลสมประสงคได จากค าสอนของ....พระเทพเจตยาจารย(หลวงพอวรยงค สรนธโร)

“การท าสมาธแบบบรกรรม” การบรกรรม

ท าใหจตเปนหนง จตเปนหนง

ท าใหเกดความสงบ ความสงบ

ท าใหจตมพลง จตมพลง

ท าใหมสตระลกร มสตระลกร

ท าใหเกดสตปญญา มสตปญญา

ท าใหรทนอารมณ การรทนอารมณ

ท าใหจตเปนกลางได

เวลาและอรยาบถในการปฏบตสมาธ เรองเวลาทจะปฏบตสมาธนนมหลกการอยางเดยวกบการออกก าลงกาย นนคอ ตองเลอกเวลาททองวาง ( หลงจากอาหารถกยอยหมดแลว ) เวลาดงกลาวเปนเวลาทอวยวะทท าหนาทยอยอาหาร ท างานเสรจไดพกผอนแลว ดงนน จงไมเปนการเพมปญหาใหแกอวยวะตางๆ ของรางกายโดยไมจ าเปน สวนจะเปนเวลากลางวน หรอกลางคน กตามแตสะดวกของแตละบคคลส าหรบอรยาบถของการท าสมาธนน ท าไดทกอรยาบถไมวาจะนงยน นอน

เรองท 2. 2 เวลาและอรยาบถในการปฏบตสมาธ


แมกระทงในขณะทนงรถทกประเภท ทเราไมไดขบเอง เรยกวาสมาธทกโอกาส อยางไรกด ถาเปนสมาธวปสสนากรรมฐาน แบบชาวพทธนน ทานนยมใหนงขดสมาธ คอ เอาเทาขวาวางไวบนเทาซาย และวางมอซอนอยบนตก มอขวาทบมอซาย ทส าคญ คอ หลงตองตงใหตรง เงยหนาใหสายตาขนานกบพน ขนตอนวธการท าสมาธควรเรมอยางไร การท าสมาธ ตามหลกของพระพทธศาสนา พระพทธองคไดแสดงพระธรรมเทศนาไวถง 40 วธ ทกวธลวนเปนไปเพอจดหมายเดยว คอการท าใหใจหยดนง แตทวธการมเยอะนน เพอใหเหมาะสมกบพนฐานนสยของแตละคน โดยพระพทธองคทรงแบงพนฐานนสยไว 6 ประเภท เรยกวา จรต 6 อาทเชน คนทมราคะจรต คอหลงไหลในของสวยงาม งาย ควรพจารณาความไมเทยง ความไมแนนอนในสงขารตางๆ เพอใหใจไมตดในราคะไดงาย จะไดท าสมาธไดงาย เพราะเมอหลบตาท าสมาธแลว ใจเราชอบอะไร คนอะไรกจะมภาพนนปรากฏขนมาในใจการท าสมาธ ไมตองคอยใหใจสงบ สามารถท าไดทกท ทกเวลา แตถาตองการความตอเนองยาวนาน และใหไดผลการปฏบตทดนน มหลกวธการนงสมาธ ดงน 1. กราบบชาพระรตนตรย เปนการเตรยมตว เตรยมใจใหนมนวลไว เปนเบองตน แลวสมาทานศล 5 หรอ ศล 8 เพอย าความมนคงในคณธรรมของตนเอง 2. ใหนงขดสมาธโดยเอาขาขวาทบขาซาย มอขวาทบมอซาย ใหนวชของมอขางขวาจรดนวหวแมมอขางซาย 3. ผอนคลายกลามเนอทกสวนในรางกายใหหมด ตงแตกลามเนอทเปลอกตา กลามเนอทศรษะ ตนคอ บา ไหล แขนทงสอง ล าตว ตลอดจนกระทงขาทงสองถงปลายนวเทา ใหผอนคลายใหหมด 4. หลบตาของเราเบาๆ คลายกบเวลาเรานอนหลบ โดยปดผนงตาเพยงเบาๆ อยาเมมตาแนน อยาบบหว ตา และอยากดลกนยนตา หลบตาสกครงลก ปรอๆ สบายๆ หรอหลบตาประมาณ 80 - 90% 5. ใหนงตงกายตรงมนคง ประดจขนเขาทตงอยบนแผนดน ไมโยกไมคลอน แมจะมลมมาปะทะทง 4 ทศ หรอรอบทศกไมหว นไหว การทนงไดเชนน ถอวาเปนทานงทถกสวน คอ ไมงอนแงน ไมโยกคลอน แตผอนคลายสบาย หมดทกสวน และจะท าใหนงไดนาน 6. ท าใจใหวางๆ ใหนงๆ ใหเฉยๆ ปลดปลอยวางจากภารกจ วธนเปนวธลดและเรวทสดในการปรบใจ เพราะใจทเหมาะตอการเขาถงธรรมนน จะตองเปนใจทปลอดโปรง วางเปลาจากภารกจทงหลายไมวาจะเปนการศกษาเลาเรยน ธรกจการงาน เรองครอบครว หรอเรองอะไรทงหมดในโลกน ใหปลดใหปลอยใหวางไวชวขณะ ท าประหนงวาเราอยคนเดยวในโลก ไมมภารกจเครองกงวลใจ แลวท าใจใหเบกบานแชมชน สะอาดบรสทธ ผองใส 7. การใชค าภาวนาในการท าสมาธ มค าภาวนาใหเลอกใชไดมากมาย เชน พทโธ สมมา - อะระหง ยบหนอ - พองหนอ เปนตน ซงแตละค าลวนมวตถประสงคเดยวกนคอ เปนอปกรณเพอชวยใหใจหยด ซงในการใชค า


ภาวนา แตละอยางนน สวนใหญผปฏบตมกจะเลอกใชถอยค าทไดยนไดฟงแลว ท าใหใจสงบ หยดนง คอ ถอยค าทเกยวของกบสงทดงาม 8. การก าหนดนกนมต นมต คอ เครองหมายส าหรบใหจตก าหนดหรอภาพทเหนใจ ซงเปนตวแทนของสงท ใชเปนอารมณกรรมฐาน (พระธรรมปฎก : 2540) แบงเปน 3 อยาง คอ 1. บรกรรมนมต คอ นมตขนเตรยมหรอเรมตน ไดแก สงใดกตามทก าหนดเปนอารมณในการเจรญกรรม ฐาน เชน ดวงกสณทเพงด ลมหายใจทก าหนด หรอพทธคณทก าหนดนกเปนอารมณวาอยในใจเปนตน 2. อคคหนมต คอ นมตทใจเรยนหรอนมตตดตา ไดแก บรกรรมนมตทเพงหรอก าหนดจนเหนแมนย ากลาย เปนภาพตดตาตดใจ เชน ดวงกสณทเพงจนตดตาหลบตามองเหน เปนตน 3. ปฎภาคนมต คอ นมตเสมอน นมตคเปรยบ หรอ นมตเทยบเคยง ไดแก นมตทเปนภาพเหมอนของ อคคหนมต แตตดลกเขาไปอก จนเปนภาพทสามารถนกขยายหรอยอสวนไดตามปรารถนา การก าหนดนกนมตจะท าใหมทยดทเกาะ ท าใหใจไมซดสาย ซงนมตทใชนนจะเปนอะไรกได แตควรเปนสงท ท าใหใจเปนกศล เชน พระพทธรป พระสงฆทเคารพ ดวงอาทตย ดวงจนทร ดวงดาว วงดนทท าขนเปนวงกสณ เปนตน ซงทงหมดนนลวนสามารถเปนทน าใจไปตงไว ซงเมอใจตงมนอย ณ นมตนนใจกจะสงบหยดนงไดงาย ลกษณะตอตานสมาธ ความเจบปวด เมอย เหนอย หว อนความตอตานในเรองของสมาธน เปนเรองส าคญ เพราะการเกดปฏกรยา ตางๆ ทงรางกายและจตใจ จงมความจ าเปนตองศกษาเพอใหเกดการพอด เพราะจตส านกในขณะท าสมาธนนมหลายๆอยาง เมอเกดขนกกระทบกบ รางกาย อยางบางคนคดมาก ยบย งใจไมคอยจะได กจะเกดโรคล าไสพการ ท าความปนปวนใหแกรางกายของเขาเปนอยางมาก หรอมความเปนวตกจรต โดยคดแตความกงวลสงเลกกลายเปนสงใหญ กจะท าใหเกดการปนปวนกระทบ กระเทอนไปยงสมอง เกดเปนโรคสมองพการ บางคนมความคดนอกลนอกทาง เปนไปกบดวยความสบสน จะท าใหเกดเปนโรคเสนประสาทพการ เปนตน สงเหลานเกดขนไดส าหรบบคคลทไม พยายามหาทางแกไข ดงนนเมอมการแกไขดวยสมาธ จงตองเกดปฏกรยาตอตานขนมา ความเจบ - ปวด - เมอย - เหนอย - หว ถอเปนทกขเวทนา หมายถง ความเสวยทกข คอความรสกสมผส ทเปนทกข ความทกขหากไมมากถอวาพอทน ถามากถอวาทนไมไหว มากจรงๆเรยกวาสดทจะทน จงเปนสงทท าใหจตเกดความกระวนกระวาย คนเราทกๆคนถาประสบกบความทกขมาก หมายถงทกขเวทนาจนถงตลอดเวลา

เรองท 2. 3 ลกษณะตอตานสมาธ


กลายเปนเจาทกข ดวยเหตผลหลายๆ ประการเชนน จงถอวาบคคลท าสมาธจะถกตอตานและจะเกดปฏกรยา อนจะตองทราบเพอเปนการแกไขเพราะวารางกายคอสวนประกอบทมความส าคญ ในอนทจะสงความเปนไปตางๆ ทงสนเขาสใจ จงตองเปนภาวะรองรบเอาในหลายสงหลายอยาง ทความสมพนธตางๆ เขาสความรสก เรยกวา กายสมผส ความ สมผสนจะตองมความรสกถงใจทกๆ ครง ดงนน นาท วนาท ตลอดเวลากายจงตองท างานรองรบเอาสงทจะเขามา กระทบ รสกรนแรงกเกดปญหาท าใหตองแกไข เชนความเปนโรคภยไขเจบตางๆ จะกอใหเกดความผดปกตของกายจนเกดความเจบปวด เมอย เหนอย หวขนอาการเหลานถอวาเรมจะเกดการขวางกนตอตานสมาธ ถาแกไขไดกรอดตวไปแกไขไมไดกจนปญญา อนเปนการขวางกนตอตานสมาธเปนขนๆ ไป เพราะรางกายเกยวพนกบชวต เมอความกระทบกระเทอนมากชวตกอยในอนตราย ความเปนสมาธตางๆ จะเกดขนไดกอาศยกาย นเองคอมหไวฟง มตาไวด มกายมอเทาไวท า จงจะเกดสมาธได และกสามารถท าสมาธใหเกดไดตงแตตนจนถงทสด กเพราะความสมบรณของกายนเอง การปรบปรงรางกายใหคงทนและปกตอยเสมอ จงจะสามารถชวยความเปนสมาธไดดงประสงค ความจรงการเดน -การยน - การนอน - การนง ลวนกายเปนผประสานใหบงเกดสมาธทงนนดงนนทงคณทงโทษจงมอยทกายนเปน สวนหนง มคณคอใหชวตมความสข ไดสมาธ มบญ มโทษเอารางกายไปท ารายคนอน ฆาคนฆาสตว มการสราง ค าดา ค านนทา ค าสอเสยด ค าขาวลอ เปนบาป มโทษ ดวยเหตผลดงกลาวจงจ าเปนตองรกษาชวตดวยการรกษากายใหม ความปกตโดยไมอคตอยในความดแลตามอตภาพแหงความเปนอย เมอตองการสมาธกพงพยายามหาความพอดใหแก รางกาย สวนการทจะท าใหเกดสมาธ มความเจบ - ปวด - เมอย - หว กใชความอดทนตามสมควร ค าวาสมควรนน คอการเดนสายกลาง อยาทรมานมากจนเกนไป อยายอมแพแกมารงายๆ จงพยายามดความส าเรจแตละครงทไดท ามา และพยายามแกไขเพมเตมความแกรงใหตน ถาเอาแตขเกยจ เกยจคราน ยอมแพแกมารงายๆ กคงยากแกความส าเรจรวมความคอเดนสายกลางนนเองดทสดสงทขวางกนสมาธทเรยกวานวรณ5 นน นอกจากนนคอความกระวนกระวายในทน หมายถง จตเปนทตง เพราะความสะสมอารมณนานปการ เกบไวในใจจนลน จงท าใหเปนชนวนทจะคอยกอตวเมอไดจงหวะ เพราะแตละจงหวะนนแตกตางกนไป ตามธรรมดาถามอะไรมากอกวนยอมมการแสดงออก เชน ขณะมคนมากลาวรายใสความ หรอมาแสดงอาการกรยาเยยหยน หรอใชอ านาจแบบไมสามารถจะกระดกกระดกได หรอขมเหงน าใจในสงทกลนไมเขาคายไมออก หรอตบหวแลวลบหลง หรอถอวาตนมอ านาจศกดศร แลวลอยชายหยามดวยพธการหรอวธการ ท าใหเกดความเสยใจแกผดอยกวา ฯลฯ สงเหลานคอชนวนทอารมณสงเขาสจต ซงจตไดสะสมความมกเลสเครองเศราหมองลนเหลออยแลว พอจงหวะอารมณเหลานบงเกดขน ความกระวนกระวายใจจะเพมพลงขนทนท และทนทนนกจะเรมรวมกลมเกากลมใหม สะสมเปนตวกเลสใหญขน สงนจะแปรสภาพออกมาเปน ทฐมานะ- อาฆาต - พยาบาท - จองเวร ซงเปนสงเปนอนตรายอยางใหญหลวงแกชวตนน เพราะความกระวนกระวายตวนมความรอนแรงมาก เผาผลาญจตใจจนสดจะย งได หรอเรยกอกอยางวา “คลมคลง” จดนเองทกอความไมสงบใหแกโลก”จนถงขนมคสญญ” จดตรงนเองทสมาธจะมบทบาทส าคญในการท


จะตองแกไขเพราะสมาธจะอยจดตรงกนขามกบความกระวนกระวาย ดงนนจงตองมการตอตานกองทพระหวางความกระวนกระวายกบสมาธดวยความสามารถ ของแตละฝาย ถาจะเปรยบกเหมอนน ารอนกบน าเยน ซงมเตาไฟเปนผกอใหเกดความเดอด “เมอน านอยยอมแพไฟ” “เมอน ามากยอมชนะไฟ” ดงนนการทจะดบการกระวนกระวายกตอเมอเรงความสงบ จะดบความรอนของน าเดอดก ตองเตมน าใหมากจนเกดความเยน น าใจของคนเรากชอวาเปนน าสมาธทบงเกดขนแกทกๆ คนไดนน คอน าดบไฟ เพราะเมอมสมาธทท าขนจนเปนผลแลว กพอจะมองเหนทางออกวายงมทางออกไดอย แตถาไมมสมาธเลยกจนปญญาเพราะหาทางออกไมได เนองดวยสมาธเปนจดส าคญทจะแกไข ดวยเหตทวาใจนเปนตวสงการ การเรยกวาผ บญชาการทหารสงสดในใจของแตละบคคล ใจเปนสงใหเปนไปในทกๆ อยาง หากวามสมาธ แสดงวายงมทางออกทดปลอดภยแกตนและแกบคคลอนและแกโลกดวย คณคาอนนคอสมาธ จงยงใหญโดยแท แตอยางไรกตามสงครามระหวางสมาธกบความกระวนกระวายน จะตองเกดขนในตวของมน จงสมควรทจะตองศกษาหาวธใหฝายสมาธชนะใหได ดวยอบาย วธการอนมกลยาณมตร - ครบาอาจารย - นกปราชญ แหงพทธสาวก ใหเปนผคอยชแนะจนกวาจะมก าลงเปนของตนเอง จดนหมายถง ผทยงตองการมชวตอยในโลก เปนผครองเรอนอนเปนแนวทางสความรมเยนเปนสข ตามฐานานรปแหงโลกาภวฒน วธการทจะเสรมก าลงแกความกระวนกระวายทมาตอตานสมาธ จงตองม เชน 1. ศรทธาในค าสอน 2. มความมนใจ 3. ใชความเพยรตลอดไป 4. ตอสทางความนกคดดวยอบาย 5. จดจ าสงทท าใหชะลาใจ 6. อดทนเปนอยางยง 7. เมอไดผลแลวตองรกษา ประโยชนของการฝกสมาธ สมาธมประโยชนทงตอรางกายและจตใจ โดยสามารถสรปไดดงน 1. ผลตอตนเอง 1.1 ดานสขภาพจต

เรองท 2. 4 ประโยชนของการฝกสมาธ


- สงเสรมใหคณภาพของใจดขน คอ ท าใหจตใจ ผองใส สะอาด บรสทธ สงบ เยอกเยน ปลอดโปรง โลง เบา สบาย มความจ า และสตปญญาดขน - สงเสรมสมรรถภาพทางใจ ท าใหคดอะไรไดรวดเรว ถกตอง และเลอกคดแตในสงทดเทานน 1.2 ดานพฒนาบคลกภาพ - จะเปนผมบคลกภาพด กระฉบกระเฉง กระปรกระเปรา มความองอาจสงาผาเผย มผวพรรณ ผองใส - มความมนคงทางอารมณ หนกแนน เยอกเยนและเชอมมนในตนเอง - มมนษยสมพนธด วางตวไดเหมาะสมกบกาลเทศะเปนผมเสนหเพราะไมมกโกรธ มความเมตตา กรณาตอบคคลทวไป 1.3 ดานชวตประจ าวน - ชวยใหคลายเครยด เปนเครองเสรมเสรมประสทธภาพในการท างานและการศกษาเลาเรยน - ชวยเสรมใหมสขภาพรางกายแขงแรงเพราะรางกายกบจตใจยอมมอทธพลตอกน ถาจตใจเขมแขง ยอมเปนภมตานทานโรคไปในตว 1.4 ดานศลธรรมจรรยา - ยอมเปนผมสมมาทฏฐ เชอกฎแหงกรรม สามารถ คมครองตนไดพนจากความชวทงหลายได เปนผ มความพระพฤตด เนองจากจตใจด ท าใหความพระพฤตทางกายและวาจาดตามไปดวย - ยอมเปนผมความมกนอย สนโดษ รกสงบและขนตเปนเลศ - ยอมเปนผมความเออเฟอ เผอแผ เหนประโยชน สวนรวมมากกวาประโยชนสวนตว ยอมเปนผม สมมาคารวะ และมความออนนอมถอมตน 2. ผลตอครอบครว 2.1 ท าใหครอบครวมความสงบสข เพราะสมาชกในครอบครวเปนประโยชนของการประพฤตธรรม ทกคนมนอยในศล ปกครองกนดวยธรรม เดกเคารพผใหญ ผใหญเมตตาเดก ทกคนมความรกใครสาสามคค เปนน า หนงใจเดยวกน 2.2 ท าใหครอบครวมความเจรญกาวหนา เพราะสมาชกตางกท าหนาทของตนโดยไมบกพรอง เปนผม ใจคอหนกแนน เมอมปญหาครอบครวหรอมอปสรรคอนใด ยอมรวมใจกนแกไขปญหานนๆ ใหลลวงไปได 3. ผลตอสงคมและประเทศชาต 3.1 ท าใหสงคมสงบสข ปราศจากปญหาอาชญากรรม และปญหาสงคมอนๆ เพราะปญหาทงหลายทเกด ขนในสงคมไมวาจะเปนปญหาหารฆา การขมขน โจรผราย การทจรตคอรปชน ลวนเกดขนมาจากคนทขาดคณธรรม เปนผทมจตใจออนแอ หวนไหว ตออ านาจสงย วยวน หรอกเลสไดงาย ผทฝกสมาธยอมมจตใจเขมแขง มคณธรรมใน ใจสง ถาแตละคนในสงคมจางฝกฝนอบรมใจของตนใหหนกแนน มนคง ปญหาเหลานกจะไมเกดขน สงผลให


สงคมสงบสขได 3.2 ท าใหเกดความมระเบยบวนย และเกดความประหยด ผทฝกใจใหดงานดวยการท าสมาธอยเสมอ ยอมเปนผรกความมระเบยบวนย รกความสะอาด มความเคารพกฎหมายของบานเมอง ดงนนบานเมองเรากจะสะอาด นาอย ไมมคนมกงายทงขยะลงบนพนถนน จะขามถนน กเฉพาะตรงทางขาม เปนตน เปนเหตใหประเทศชาตไมตอง สนเปลองงบประมาณ เวลาและก าลงเจาหนาท ทตองใชไปในการแกปญหาทเกดขนจากความไมมระเบยบวนยของ ประชาชน 3.3 ท าใหสงคมเจรญกาวหนา เมอสมาชกในสงคมมสขภาพจตดรกความเจรญกาวหนา มประสทธภาพ ในการท างานสง ยอมสงผลใหสงคมเจรญกาวหนาตามไปดวย และเมอมกจกรรมของสวนรวม สมาชกในสงคมกยอม พรอมทจะสละความสขสวนตว ใหความรวมมอกบสวนรวมอยางเตมท แมมผไมประสงคตอสงคมมายแหยใหเกดความแตกแยก กจะไมเปนผลส าเรจ เพราะสมาชกในสงคมเปนผมจตใจหนกแนน มเหตผล และเปนผรกสงบ 4. ผลตอศาสนา 4.1 ท าใหเขาใจพระพทธศาสนาไดอยางถกตอง และรซงถงคณคาของพระพทธศาสนา รวมทงรเหนดวย ตวเองวาฝกสมาธไมใชเรองเหลวไหลหากแตเปนวธเดยวทท าใหพนทกขเขาสนพพานได 4.2 ท าใหเกดศรทธาตงมนในพระรตนตรย พรอมทจะเปนทนายแกตางใหกนพระศาสนา อนจะเปนก าลง ส าคญในการเผยแผการปฏบตธรรมทถกตอง ใหแพรหลายไปอยางกวางขวาง 4.3 เปนการสบอายพระพทธศาสนาใหเจรญรงเรองตลอดไปเพราะตราบใดทพทธศาสนกชน ยงตงใจ ปฏบตธรรม เจรญถาวนาอย พระพทธศาสนากจะเจรญรงเรองอยตราบนน 4.4 จะเปนก าลงสงเสรมทะนบ ารงศาสนา เพราะเมอเขาใจซาบซงถงประโยชนของการปฏบตธรรมดวย ตนเองแลว ยอมจะชกชวนผอนใหท าทานรกษาศล และเจรญภาวนาไปดวยเมอใดททกคนตงใจปฏบตธรรม ท าทาน ประโยชนของสมาธในการประกอบกจการงานและการด าเนนชวต ผทประสบความส าเรจในชวต ไมวาจะเปนภาคเอกชน หรอ ภาครฐ จะพบวา เขาไดรบมอบหมายงานหลายๆ เรอง แต กสามารถท างานนนๆ ใหส าเรจลลวงไปไดดวยด ตรงกนขาม บางคน แมไดงานชนเดยว กยงไมสามารถ ท างานให ส าเรจไดเลย ถาจะศกษาใหดจะพบวาคนทประสบความส าเรจเหลานน เปนผมสมาธ เหนอคนธรรมดาดวย กนทงนน และเปนทยอมรบกนวา สมาธทไดรบการฝกฝน ปฏบตโดยสม าเสมอนน ใหผลไดดกวา ผทมสมาธโดยก าเนดและไมไดรบการฝกฝน ซงบางคนเปรยบเทยบเหมอนกบ การวดตวตดเสอ เราจะไดเสอทรดรปเหมาะเจาะดกวา ทจะใชเสอส าเรจรป


แบบฝกหดทายบท ค าชแจง ใหผเรยนท าเครองหมาย X ค าตอบทถกตองทสดเพยงค าตอบเดยว 1. ความหมายของสมาธตรงกบขอใด ก. ความสงบ ข. ความไมฟงซาน ค. ความตงมนแหงจต ง. ความจดจออยกบสงใดสงหนง 2. ขอใด ไมใช ขอดของการฝกสมาธ ก. มฐานะทางสงคมร ารวย ข. สตสมปชญญะสมบรณ ค. สขภาพกายและสขภาพจตด ง. ท างานไดอยางมประสทธภาพ 3.การสมาทานศลกอนฝกสมาธมวตถประสงคเพออะไร ก. ท าใหสมาธเกดความศกดสทธ ข. ท าใหประสบผลส าเรจ ค. เปนการเสรมก าลงใจ ง. ท าใหจตใจบรสทธ 4.สมาธมประโยชนอยางไร ก. ท าใหสงบเยอกเยน ข. ท าใหเปนคนตรงฉน ค. ท าใหจตใจออนไหว ง. ท าใหเปนคนแขงแกรง 5.ขอใด ไมใช ประโยชนของสมาธทมผลตอตนเอง ก.มความมนคงทางอารมณ ข.มบคลกภาพด กระฉบกระเฉง ค.ท าใหจตใจ ผองใสและสตปญญาดขน ง.ท าใหสงคมสงบสข ปราศจากปญหาตางๆ 6. บคคลในขอใดปฏบตตนในการฝกสมาธไดอยางเหมาะสม ก.วรตนนงสมาธตลอดเวลา ข.สปราณนงสมาธกอนนอน ค.อนชาท างานพรอมกบนงสมาธ ง.สญชยนงสมาธพรอมกบฟงเพลง


7.ขอใดกอใหเกดความสขมากทสด ก. ท าบญตกบาตร ข. บรจาคทรพย สงของตาง ๆ ค. ท าบญอทศสวนกศลใหผมอปการะคณ ง.ท าจตใหมนเปนอสระจากสงทงปวง 8. การแผเมตตาทกครงทปฏบตสมาธเสรจสนขอใดนยมปฏบตกนมากทสด ก. การกรวดน าอทศสวนกศลใหตนเองและบดามารดา ข. กลาวแผเมตตาใหตนเอง ญาต บคคลอน−สตวอน ค. กลาวแผเมตตาใหชาตบานเมองสงบรมเยน ง. กลาวแผเมตตาใหเจากรรม นายเวร 9. การบรหารจตชวยในดานการเรยนอยางไร ก. อารมณมนคงหนกแนน ข. ความจ าด เรยนด ค. ไมโกรธงาย ง. สขภาพด 10.ขอใด ไมใช วธการฝกสมาธอยางงายส าหรบบคคลทวไป ก.การก าหนดลมหายใจ พท - โธ ข.การก าหนดลมหายใจ เขา - ออก ค.การก าหนดลมหายใจ หนง - สอง ง.การก าหนดลมหายใจ สข - ทกข

สาระส าคญ การจดกจกรรมการเรยนรวชา การพฒนาจต และปญญา เปนการเรยนรศาสนา วฒนธรรม ประเพณ หนาทพลเมอง และการพฒนาตนเอง ครอบครว ชมชนและสงคม ใหมความรความเขาใจเหนความส าคญของหลกการพฒนาและสามารถพฒนาตนเอง ครอบครว ชมชน สงคม

บทท 3 การเจรญสต


ผลการเรยนรทคาดหวง ผเรยนอธบายและตระหนกการเจรญสตดวยการพจารณาหลกไตรลกษณอนจจง ทกขขง อนตตา ไดอยางวธ และสามารถน าความรเกยวกบพฒนาจตและปญญามาปรบใชในการด ารงชวต และการอยรวมกนอยางสนตสขได ขอบขายเนอหา

เรองท 1 การเจรญสต เรองท 2 การพจารณาไตรลกษณกบ ขนธ5 เรองท 3 วญญาณขนธ (กองวญญาณ) เรองท 4 สญญาและ สงขาร เรองท 5 การพจารณาธาต 4 เรองท 6 พระนพพาน

เรองท 7 แนวทางการฝกสมาธและการเจรญสตมาปรบใชในการด ารงชวต

การเจรญสต

เรองท 3.1การเจรญสต


“พทธธรรมกบเปาหมายชวตมนษยนนถอไดวาเปนอนเดยวกน” ทกคนสามารถเขาถงไดดวยการพฒนาจตเจรญสตใหมความรสกตวทวพรอม จนเปนวปสสนาญาณ รเทาทนความคด ไมเขาไปอยในความคด ออกจากความคดไดอยางสนเชง มปญญาท าลาย อปาทานนนเสย หายสงสยไมหลงสรางสมมต ภพ ชาต ไวเปนกบดกกกขงจตตวเองตอไป การเจรญสตแบบเคลอนไหวน พดงาย ฟงงาย แตเขาใจยาก เพราะความเขาใจในวธการนเนนองคความรทได แบบประจกษแจงผดขนจากจตชนดทมนเปนเอง อนสบเนองมาจากการทไดเจรญสตปฏฐานสอยางจรงจงตอเนอง และถกตอง “เฝาดอาการกายเคลอนไหว เฝาดอาการใจทคดนก” ฝกสตใหท าหนาทรทกขโดยตรง ใหรเทาทนแบบ เปนธรรมชาต จนกระทงตวรนตนโพลง จตใจสวางรทกขอยางแจมแจง อายตนะเปดกวาง จตจะเหนความจรงในจต เขาใจจตเดมแทของตวเองทไมถกปรงแตงวามนเปนอยางไร ทมนทกขเพราะอะไร ทกขทเกดแลวจะดบอยางไร และท ยงไมเกดจะปองกนไดอยางไร จะรเองเหนเอง ผรวมปฏบตในวธการนมผลการตอบรบเปนรปธรรมทชดเจนภายในระยะเวลาอนใกล แมวาจะแตกตางกน ดวยสมมตสถานภาพทางสงคม เพศ วย การศกษา อาชพหรอแมกระทงความเขาใจพนฐานตอเปาหมายของการปฏบต แตกหาไดเปนอปสรรคตอการรธรรมอยางใดไม สงผลตอคณภาพของการด าเนนชวตเปนอยางมากเพราะเหมอนชวตไดประทปสองทาง หรอของทปดมานานแลวถกเปดเผย ของทคว ากลบท าใหหงายไดหรอเหมอนดงเชนผหลงทางแลวไดรบการชบอก ซงหากนอมใจ ลงมอพสจนกนจรงจงอยางตอเนองและถกตอง ยอมไดรบอานสงสคอความสนทกขอยางแนนอนการพจารณา ธรรม ....เชน นวรณ 5 ขนธ 5 อายตนะ 6 อรยสจ 4 โพชฌงค 7 เปนตน...เหนแตละอยางเหนแตละตว เหนความเกด ของ ธรรม ขอ นนๆ ชด เหนความดบ ของธรรมขอนนๆ ชด... .ธรรมนนๆ เปนเพยง“ สงอะไรอยางหนง” ท ก าลงมไฟเกดขนทก าลงดบไฟลงธรรม คอ น า วเศษ ดบ ไฟเพลง กเลส บาป ไฟโลภ ไฟโกรธ ไฟหลง ใหหายรอน.. ไฟบาปท ก าลงเกดขน . . .ท ก าลงดบลง . . . ไมเปนเปนสงทเราร ไมใชสงทเราได มนเปนอยางนนเอง เกดๆขน ดบๆ ลง...มธรรมอยจรง กสกวาเปนเครองรของสตเทานนเอง..... “สดทายเหนสงอะไร รอะไร มนกมเกดขน มนกมดบลง มนกเปนอยางนนเอง “.....การพจารณานน พจารณาเพยงอยางเดยวใหช านาญเหนความเกดขน เหนความดบลงชดเจน แลว อยาง


อนทผานมา กเปนเพยง “เครอง ร ของสต “เทานน ทกอยางกจะเปน ไปอยาง ตามความเปนจรงของธรรมชาต การพจารณาไตรลกษณ กบ ขนธ 5 ไตรลกษณ (อนจจง ทกขง อนตตา) เปนลกษณะตามธรรมชาตของทกสรรพสง คอมการเกดขน ตงอย และ ดบไป (อนจจง ไมเทยง ทกขง เปลยนแปลงไป อนตตา บงคบบญชาไมได) อยทกขณะ ตวอยาง ปรากฏการณ ธรรมชาต เชน ฟาผา ทมการเกดขน ตงอย และดบไป ของแตละประจ แตละขณะ อยางรวดเรว จนเปนเปน ปรากฏการณฟาผา ชวตของมนษย กเปนปรากฏการณทางธรรมชาตชนดหนง เปนการสงผานของพลงงานแตละขณะ เชนพลงงานแสง พลงงานเสยง และพลงงานอนๆ แตละขณะจงเปนการเกดดบ อยางสมบรณแตละขณะ เมอเปนเชนน ในสจธรรม อดตจงไมมแลวเราจะเชอไดอยางไรวาอดตไมม? ถามวาสงทเหนในอดต ท าใหเปนสข หรอเปนทกข หรอไม ตอบวาไม เพราะ สงเดยวกนทเหน คนหนงกบบอกวาสข คนหนงกลบบอกวาทกข คนหนงอาจบอกวาเปนสงนนคนหนงกลบบอกวาเปนสงน คนหนงบอกวาเปนเพยงธาต 4 คนหนงบอกวาเปนพลงงานแสงเทานน คนหนงบอกวาสงนนไมม จงไดขอสรปวา ทกสงเกดจากการปรงแตงของจตเทานน จตทปรงแตงความบรสทธของพลงงานใหเปนสงนนสงนเมอแจงในไตรลกษณแลว ทกขในขนธ 5 กจะลดลงนอยลง จนถงขนหมดไป เพราะเมออดตดบไปอยางสนเชงดวย จตทรในไตรลกษณ แลว จะเอาอะไรมาเทยบใหเปน สข หรอทกข เปน สงนน สงน ทเหลอกเพยง การกระทบของพลงงานทบรสทธ โดยปราศจากความร แตเตมไปดวยสต เปนการกระทบตามธรรมชาต ทเกดขน ตงอย และดบไปแตละขณะ ตามธรรมชาต (เขาถงความเปนปรมตถธรรม)เมอเรามความปรารถนา ในการเหน เราจงมพลงแสงเมอเรามความปรารถนา ในการไดยน เราจงพลงงานเสยงเมอเรามความปรารถนา ในการรกลน รรส เราจงมพลงงานในรปแบบตางๆเมอเรามความปรารถนา ในการสมผส เราจงมธาต 4 เมอเรามความปรารถนาครบทงหมดเชนน จงสงผลให เราตองมาอยบนโลกมนษย ทมความปรารถนาในขนธทง 5 และ ธาต 4 รวมกนเมอเราหมดความปรารถนา ในการเหนเราจะ มเพยงพลงงานเสยง พลงงานในรปตางๆ และพลงงานกล(การสมผส)เมอเราหมดความปรารถนา ในการเหน การไดยน เราจง มเพยงพลงงานในรปแบบตางๆ และและพลงงานกล(การสมผส)เมอเราหมดความปรารถนา ในการเหน การไดยน ในการรกลน รรส เราจง มเพยงพลงงานในรปแบบและพลงงานกล(การสมผส)แลวท าไมเราจงมขนธ 5และธาต 4 ทเปนทกข กเพราะเรามความปรารถนา ในขนธ 5 และธาต 4 ความปรารถนานเกดจากอวชชาความไมรของจด คอความไมรในความเปนไปในสจจธรรม ของชวต วามนไมใชตวเรา ของเรา มนเปนเพยงปรากฏการณทางธรรมชาตในรปแบบหนงเทานน (คอการไมแจงในไตรลกษณ และปรมตถธรรมนนเอง) จงกอใหเกด การปรงแตงในพลงงานทเกดดบอยางบรสทธ และเกดการสรางพลงงานดวยจต

เรองท 3. 2 การพจารณาไตรลกษณกบ ขนธ5


ทไมแจงในไตรลกษณ อยตลอดเวลาและความไมรวาชวตเปนเพยงปรากฏธรรมชาต ตกอยภายใตครรลองของพลงงาน นเองทกอใหเกดความกลว ทงทจรง ตามครรลองของพลงงานแลว อะไรจะเกดกตองเกด อะไรจะไมเกดกจะไมเกด แตเพราะความไมร น จงกอใหเกดการปรงแตง เพอใหไดมา และเพอหลบเลยง ซงท าไปกเทานนอะไรจะเกดหากเปนไปตามครรลองของพลงงานแลวมนกตองเกด อะไรไมอยากใหเกด หากเปนไปตามครรลองของพลงงานแลวมนกจะไมเกดดงนน เมอแจงในไตรลกษณบางแลว เรากจะมความกลาหาญ ในความเปนไปของชวตเพมมากขนและเมอแจงในไตรลกษณบางแลว ความปรารถนาในรปแบบตางๆลดนอยลง ควรหมนพจารณาอยเรอยๆเมอจตไมหวนถงอดต อยกบปจจบน รบและทกสรรพสง ดวยความบรสทธตามธรรมชาต ปราศจากการปรงแตง ความร เปนหนงเดยวกบธรรมชาต ซงแทจรงชวตกเปนธรรมชาตอยแลว แตขอใหร“มจดตอมแหงผรเมอใด นนและคอตวทกข”แตเมอเราพยายามศกษาไตรลกษณ ในขณะทยงมธาต 4 และขนธ 5 อยจะท าอยางไร?จตบรสทธเปนธรรมชาตกอยสวนจต สวนธาต 4 และขนธ 5 กปลอยใหเปนไปตามควาธรรมชาตของมนตามการเกดดบของพลงงานแตละขณะ หลกไตรลกษณ ประกอบดวย (อนจจง ทกขขง อนตตา)

อนจจง คอความไมเทยงเรมตนพระพทธองคใหดความไมเทยงของสรรพสงลงทายนอมเขามาทกายใจโดย ก าหนด “มมมอง” ไววากายคอสวนทเปนธาตแขง ธาตน า ธาตไฟ ธาตลมดงายๆ วาไออนในรางเราคงทไหม ดวาสวน ทแขงจะขนอยในสภาพเดมไดไหสวนใจนน ใหก าหนดมมมองไวเปนความสข ทกข เฉย ไมเทยงเหมอนกนหรอก าหนด มมมองไวเปนความหมายรหมายจ า ไมเทยงเหมอนกนหรอก าหนดมมมองไวเปนความตงใจท าด ท าชว ท ากจปกต

เรองท 3. 3 วญญาณขนธ (กองวญญาณ)


ไมเทยงเหมอนกนหรอก าหนดมมมองไวเปนความรชดทางตา ห จมก ลน กาย และใจคด ไมเทยงเหมอนกนเรยกวา มองกายใจโดยความเปนขนธ 5 รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ทกขง คอความทนอยในสภาพใดๆถาวรไมไดเมอ เหนกายใจโดยความเปนของไมเทยงนานเขากยอมตระหนก และเกดความเหนแจง ประจกษชดวากายใจน จะอยใน สภาพใดๆกตาม ยอมทนรกษาสภาพนนๆ ไมไดเลย อนตตา คอความไมใชตวตน ไมมเจาของ สกแตมองคประกอบ ประชมกนเมอเหนความไมเทยง ความเปนทกขของกายใจยอมเกดความร ความมสตทจะเหนตามจรงวากายใจไมใช ตวตน ไมมเจาของไมมใครบญชาวาจงคงสภาพอยางนตลอดไป จงจ าใหไดอยางนถาวรอกประการหนง พระพทธองค ใหก าหนดรความเปนอนตตาโดยตรงผานการเหนแบบแยกแยะ วาอยางนตาอยางนรปทตาเหน อยางนอาการเหนเมอ เหน ไดยน ไดกลน ไดลม ไดแตะ ไดคดนกกเหมอนไมสกนเกดไฟ ไฟไมเปนตวของตวเอง แยกไมออกไฟกดบเหมอน กบสข ทกข เฉย ยอมไมเกดขนเองลอยๆ แตมเหตคอการประชมกนของอายตนะเมอเหนแจงกเบอหนาย คลายความ ยดตดเสยไดวานนเปนตวเปนตนแตทราบชดวาสกวามปรากฏการณเพราะเหตปจจยประชมกนเทานนผเหนแจงคอจต ผเปนอสระคอจต ผหลดพนคอจต ขนธ 5 ขนธ แปลวา กอง, พวก, หมวด, หม, ล าตว ในทน เราจะเรยกขนธวากอง ดงนนขนธ5 จงนาจะแปลไดวา ของ 5 กองนนเอง หรอเรยกอกอยางหนงวา เบญจขนธ สามารถแบงออกไดเปน 5 กอง คอ 1. รปขนธ (กองรป) 2. เวทนาขนธ (กองเวทนา) 3. สญญาขนธ (กองสญญา) 4. สงขารขนธ (อานวา สง−ขา−ระ−ขน) (กองสงขาร) 5. วญญาณขนธ (กองวญญาณ) นอกจากนแลวขนธ 5 ยงจ าแนกออกไดเปน 2 อยางคอ 1. รปธรรม ไดแก รปขนธ 2. นามธรรม ไดแก เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ และ วญญาณขนธ เพราะวา รป คอ สงทไม สามารถรบรอะไรได หรอคอ สภาพธรรมทมลกษณะไมร ประกอบดวยธาตทงส ไดแก เสยง กลน รส โผฏฐพพะ (สงท ถกตองไดดวยกาย) เยน รอน ออน แขง ตง ไหว เปนตน


สวนนาม คอ สงทสามารถรบรสภาพธรรมได หรอคอ สภาพธรรมทมลกษณะร ไดแก สภาพร อาการร ธาตร จตใจ ปญญา ความสข ความทกข ความพอใจ ความดใจ ความเสยใจ ความหดห เปนตน ตวอยางเชน การเหน เปน นามธรรม เปนวญญาณขนธ ตาเปนรปธรรม เปนธาตดน ภาพหรอรปหรอสทเหน เปนรปธรรม เปนตน รปขนธ(กองรป) หมายถง สงทจะตองสลายไป เพราะเหตปจจยตางๆ รปประกอบจากธาต 4 คอ ธาตดน ธาตน า ธาตไฟ และ ธาตลม อนไดแก รางกาย โตะ เกาอ เปนตน ลองมาจ าแนกดแตละตวอยาง รางกายเราประกอบ ไปดวยธาต 4 คอ 1. ธาตดน ไดแก กระดก เนอ หนง เสนผม เปนตน 2. ธาตน า ไดแก น าเลอด น าหนอง น าเหลอง น ายอย น าด หรอ ของเสยทเปนของเหลวในรางกาย เปนตน 3. ธาตลม ไดแก ลมหายใจเขาและออก เปนตน 4. ธาตไฟ กคอ อณหภมความรอนในรางกาย เปนตน แตความจรงแลวการรบรธาตทง 4 นน ตองอาศยจต หรอตวร หรอสภาพธรรมทมลกษณะร รสภาพของธาต นนๆ ซงธาตนนถอวาเปนสภาพธรรมเหมอนกน แตเปนสภาพธรรมทมลกษณะไมร อานๆ ไป กอาจมคนสงสยไดวา จตคออะไร และสภาพธรรมคออะไรละ กจะขออธบายยอๆ เพยงวา จตคอตวร หรออยางทกลาวไปวา สภาพธรรมทม ลกษณะร หรอคอการทเรารตว นนเอง สวนสภาพธรรมทมลกษณะไมร กคอสงทมอยจรงในโลกน ยงอธบายอาจจะยง งงกนไปใหญ ลองมาดตวอยางใหเขาใจยงขน ทวาตวร ยกตวอยางงายๆ เชน รตววาเหนตวหนงสอ รตววาก าลงอาน รตววาก าลงหายใจเขา รตววาก าลงหายใจออก รตววาเบอ รตววาอานแลวไมชอบ หรอ รตววาอยากจะเลกอาน เปนตน ทนมาดถงสภาพธรรมทมลกษณะไมร ตวอยางของสภาพธรรมทมลกษณะไมร เชน สภาวะทแขง สภาวะท ออน (นม) สภาวะทรอน สภาวะทเยน สภาวะตง (เชน การตงกลามเนอ เปนตน) หรอ สภาวะทไหวหรอหยอน เปนตน กอนทจะไปไกลกวาน เรากลบมายงเรองของรป รป คอสภาพธรรมทมลกษณะไมร เพราะรปไมสามารถรบร สภาพนนๆ ได เชน ธาตดน จะมลกษณะแขง แตธาตดนจะไมสามารถรบรตวเองไดวามลกษณะแขง เปนตน หรอ ธาต น า กจะมลกษณะออนหรอนม ธาตลมจะมลกษณะตงหรอหยอนสวนธาตไฟกจะมลกษณะรอนหรอเยน นจะเหนไดวา


รปนน เปนไปตามสภาพตางๆ แตไมสามารถรลกษณะตางๆ ไดในตอนทายของบทความน เราจะมาสรปในเรองรปกน อกท ส าหรบรปนนจะเหนไดวา รปกคอตวเรานนเอง เวทนาขนธ(กองเวทนา) หมายถง ความเสวยอารมณ ความรสกสขหรอทกข ไดแก ความเจบปวย ความดใจ ความเสยใจเปนตน ซงความรสกสขทกขนสามารถแบงยอยออกไดเปน 3 อยางคอ 1. สขเวทนา หรอ ความรสกสขสบาย เชน ความสบายกาย ความสบายใจ 2. ทกขเวทนา หรอ ความรสกไมสบาย เชน ความไมสบายกาย ความไมสบายใจ 3. อทกขมสขเวทนา (อานวา อะ−ทก−ขะ−มะ−สก) หรอ ความรสกไมสขไมทกข คอรสกเฉยๆ นนเอง สามารถเรยกไดอกอยางหนงวาอเบกขาเวทนา บางหมวดสามารถจดแบงเวทนาขนธนออกไดเปน 5 อยางคอ 1. สข หรอ ความสบายกาย 2. ทกข หรอ ความไมสบายกาย 3. โสมนส หรอ ความสบายใจ 4. โทมนส หรอ ความไมสบายใจ 5. อเบกขา หรอ ความรสกเฉยๆ เวทนาเกยวของกบตวเราตรงทเราสามารถรมนไดดวยใจ ดงนนเวทนาจงเปนสภาพธรรมทมลกษณะร นนเองสญญาขนธ (กองสญญา) หมายถง การก าหนดหมาย ความจ าไดหมายร ไดแก เรองราวในอดต หรอหมายรไวซง รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ (สมผส หรอ สงทตองกาย) และอารมณทเกดกบใจ เชนวา เขยว ขาว ด า แดง ดง เบา เสยงคน เสยงแมว เสยงระฆง กลนทเรยน รสมะปราง เปนตน และจ าได คอ รจกอารมณนนวาเปนอยางนนๆ ในเมอไปพบเขาอก สญญาสามารถจ าแนกออกไดเปน 6 อยาง ตามอารมณทหมายรนน ไดแก 1. รปสญญา หมายรรป 2. สททสญญา หมายรเสยง 3. คนธสญญา หมายรกลน 4. รสสญญา หมายรรส 5. โผฏฐพพสญญา หมายรสงตองกาย 6. ธมมสญญา หมายรอารมณทเกดกบใจ หรอ สงทใจร ตวอยางของสญญา เชน รวาผงสขาว รสเคม นนเรยกวา เกลอในภาษาไทย เปนตน ดงนน จะเหนไดวา สญญาเปนสภาพธรรมทมลกษณะร และมอยในตวเรา สงขารขนธ (กองสงขาร) หมายถง สงทถกปจจยปรงแตง สงท เกดจากเหตปจจย อนไดแก ความคด ทสงผลใหพดดหรอพดชว เปนตนสงขาร อาจแปลไดวา สภาพทปรงแตงใจ ซงสามารถแบงยอยออกไดเปน 3 อยางคอ


1. สภาพทปรงแตงใจใหด หรอเปนตวสรางกศล เรยกอกชอหนงไดวา กศลเจตสก 2. สภาพทปรงแตงใจใหชว หรอเปนตวสรางอกศล เรยกอกชอหนงไดวา อกศลเจตสก 3. สภาพทเปนกลาง เรยกอกชอหนงไดวา อพยากฤต สงขาร อาจใชไดในความหมายของเจตนาทแตงกรรมหรอปรงแตงการกระท านนๆ จ าแนกออกไดเปน 3อยาง คอ 1. กายสงขาร คอ สภาพทปรงแตงการกระท าทางกาย หรอ กายสญเจตนา 2. วจสงขาร คอ สภาพทปรงแตงการกระท าทางวาจา หรอ วจสญเจตนา 3. จตตสงขาร หรอ มโนสงขาร คอ สภาพทปรงแตงการกระท าทางใจ หรอ มโนสญเจตนา ไมวาจะจ าแนกสงขารตามแบบใด สงขารกเปนสภาพธรรมทมลกษณะร และมอยในตวเรา นอกจากนแลว สงขารยงอาจหมายความถง สงขตธรรม หรอ ธรรมทถกปจจยปรงแตงขน มกใชกบ ความหมายทวา สงขารทงหลายทงปวงไมเทยง ซงสงขารในกรณหลงนหมายรวมถงทงขนธ 5 นนเอง ดงนน สงขารขนธ จงเปนสมาชกยอย ของค าวาสงขารในกรณน วญญาณขนธ (กองวญญาณ) หมายถง ความรแจงอารมณ จต ความรทเกดขน เมออายตนะภายใน (อนทรยทง 6 อนไดแก จกข - ตา, โสต - ห, ฆาน - จมก, ชวหา - ลน, กาย และ มโน - ใจ) และอายตนะภายนอก (อารมณ 6 ไดแก รป, สททะ - เสยง, คนธะ - กลน, รส, โผฏฐพพะ - สงตองกาย และ ธมมะ - ธรรมารมณ หรอ อารมณทเกดกบใจ) กระทบกน บางต ารา กลาววา คอ ธาตร หรอ ธาตสภาวะทรแจงอารมณ ไดแก การรบรการเหน การไดยน เปนตนในปจจบนน ค าวา วญญาณ นาจะหมายถงประสาทรบสมผส นนเอง วญญาณสามารถแบงยอยออกไดเปน 6 อยาง คอ 1. จกขวญญาณ หรอ ความรอารมณทางตา (เหน) 2. โสตวญญาณ หรอ ความรอารมณทางห (ไดยน) 3. ฆานวญญาณ หรอ ความรอารมณทางจมก (ไดกลน) 4. ชวหาวญญาณ หรอ ความรอารมณทางลน (รรส) 5. กายวญญาณ หรอ ความรอารมณทางกาย (รสงตองกาย) 6. มโนวญญาณ หรอ ความรอารมณทางใจ (รเรองในใจ) นนคอ จะเหนไดวา วญญาณจดเปนสภาพธรรมทมลกษณะร และมอยในตวเราดวยเชนเดยวกบ รป เวทนา สญญา และ สงขาร เมออานมาถงตรงน ผอานคงพอจะเขาใจค าวาขนธ5 ไมมากกนอย และคงพอจะมองเหนไดวา รางกายหรอ ขนธ5 ของเรานเอง ทท าใหเราตองรบสงตางๆ ไมวาจะโทษจากกรรม อาการปวย หว กระหาย หรอชรากตาม ถาเพยงแตเรารบรอาการนนๆ และยอมรบตามสภาพความเปนจรงได จตใจของเรากจะไมเศราหมองไปตามสภาพ

เรองท 3. 4 สญญาและ สงขาร


ความเปนจรงทเกดขน สงทส าคญทสดทเปนสาเหตใหเราเศราหมอง กเนองมาจากโทษของการไปยดมนถอมนใน รางกายของเรา ในรางกายของเขา นนเอง กลาวโดยสรปกคอ ขนธ 5 ทประกอบไปดวย รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ จดวาเปนมาร เพราะ เปนสภาพอนปจจยปรงแตงขน เปนทตงแหงกองทกขทงหลาย ถกปจจยตางๆ บบคนเบยดเบยน จงเปนเหตขดขวาง หรอรอนโอกาส มใหสามารถท าความดงามไดเตมท หรออาจตดโอกาสนนโดยสนเชง สาเหตทส าคญกไดกลาวไปแลว แตจะขอเนนอกท สาเหตนนกคอ การยดมนถอมนในขนธ 5 วามตวตนนนเองถาเราปลอยวางเสยได กจะทกขนอยลง เพราะขนธ 5 ยอมเปนไปตามหลกไตรลกษณคอ อนจจงหรอไมเทยง มการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา เชน การเจบ ปวย การหลงลม เปนตน ทกขงหรอเปนทกข เพราะเมอเปลยนแปลงแลว และเราไมสามารถรบไดกบสงทไมคาดฝน เกดขน กกอใหเกดทกข และเปนอนตตาหรอความไมมตวตน ไดแก ไมมความเปนเจาของ ไมมสภาพบคคล สตว สงของ เรา เขา เปนตน ซงสงเหลานไมมใครทจะสามารถควบคมหรอหลกเลยงไมใหเกดขนได เมอรโทษของการยดมน ถอมนอยางนแลว เรากควรทจะคลายความยดมนถอมนนน และยอมรบมนใหได การละขนธ 5 .สงทงหลายทงปวงในโลกนไมมมาแตเดม พอมนมขนมามนกตงอยชวขณะ แลวกดบไปสความไมมเหมอนเดม ทงตวผเขาไปรและสงตางๆ ทถกร และสงทเขาใจ และ ตวผเขาใจ ตวผรกเกด - ดบ สงตางๆ ทถกรกเกด - ดบ ผท เขาใจกเกด - ดบ สงทถกเขาใจกเกด - ดบ เพราะฉะนนปญญากเกด - ดบ ความไมมปญญากเกด - ดบ ตวรกเกด - ดบ ตวไมรกเกด - ดบ เหนโดยแยบคายเชนนจงไมมทใหหลง ...ตวรกไมใชตวตน เปนเพยงอาการของขนธ ถาเรารวาทงหมดคอขนธ มนจงจบตรงน ไมมอะไรใหเอาแพ เอาชนะ เราไปเอาแพ เอาชนะมนไมได มนเกดของมนเองและดบของมนเอง พอรทมาทไปของมนทงหมด มนจงสนสลาย ทงหมด ..ธรรมคอความจรง อยคกบโลกมานาน เปนอกาลโก ไมมกาลเวลา สถานท จะอยทใดกศกดสทธ อยทวดกศกดสทธ อยทบานกศกดสทธ ธรรมในครงพทธกาลกศกดสทธ แมในปจจบนกศกดสทธ ผเขาไปรเหนความจรงคอการเกด - ดบของทกสง เหนวาไมเทยง เปนทกข ไมใชตวตน จงสามารถเหนธรรมได พรกไมวาสมยใดกเผด พรกครงพทธกาลกเผด พรกสมยนกเผด เกลอสมยพทธกาลกเคม สมยนเกลอกยงคงเคมอย แมในอนาคตขางหนาพรกหรอเกลอกเผดกเคม


ธรรมจงศกดสทธเมอเขาไปรแลว ตองละความยดมนถอมนไดเชนกน ..ลงทขนธทงหมด ถาเราตขนธ 5 จนละเอยดแลว รตนแบบทงหมดแลว เราจะไมหลงอะไรอกเลย จะสามารถเขาโยง หากนไดทนท คอ สงทงหมดมนมาจากตวแม แมของมนคอตวขนธนนเอง เปรยบเสมอนใบไมมนกมาจากตนไมนนเอง มนจะออกมากใบมนกมาจากตนไม อาการทงหมดมนจะออกมาซกกอาการ มนกออกมาจากขนธทงหมด อาการ ทงหมดลวนแตออกมาจาก ขนธทง 5 คอ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ มนออกมาจากตนเดยว คอ ตนขนธ ถาไมมตน ใบมนจะออกมาไดอยางไร . ถาเราถอนขนธออกเสยแลว อาการของขนธทงปวงจะไมมความหมายเลย เหมอนเราถอนตนไมแลว ใบมนจะไปม ไดยงไง .ตวขนธเรายงไมยด แลวอาการของขนธทงปวงเราจะไปยดไดอยางไร ถารเรองของขนธ 5 และไมยดมนใน ขนธ 5จงจะไดชอวารถกทางและละไดถกทาง... . การพจารณาธาต4 ธาตส ซงเปนของพนเดมของธาตทงหลาย สงทงปวงหมดในโลกนประกอบดวยธาตสทงนน เปนพนฐานของ มนษยและสตวทงปวง คนเราเกดมาทกคนตองมธาตสประจ าตวอย ถาหากธาตสแปรปรวนแลว มนษยกแปรปรวนไป ดวย พวกเราอยกบธาตสไมรเรองธาตสจงไมรจกพนฐานเดมของตน จงควรมาพจารณาถงเรองของธาตส ซงจะอธบาย ตอไป ค าวา ธาตส ในทน แจกออกเปน ธาตดน ธาตน า ธาตลม ธาตไฟ ธาตดน กคอของทมลกษณะเปนของแขง เหมอนดนมอย 20 หรอ 19 ธาต เชน ผม ขน ฟน เลบ หนง เปนตน ธาตน า กคอของทมลกษณะเหลวเหมอนน า เชน น าด เสลด เปนตน ม 12 ธาต ธาตไฟ กคอของรอน ทใหความอบอนในรางกาย ธาตลม กคอของทพดไปพดมาในตว ของเราเชนลมหายใจ ถาไมมลมเรากตองตาย การพจารณาธาตทงส ใหเพงพจารณาแตธาตเดยว เรยกวาเพงดวยฌาน หรอเพงดวยอ านาจของสมาธ ในการพจารณาธาตดน เพงใหเหนตวของเรา เปนกอนดนทงหมดหรอละลายเปนดนไปเลย ธาตอนไมตองพจารณา เพงดนอยางเดยว ใหจตแนวแนลงไป แลวมนกเปนภาพปรากฏเอง ลงถงสภาพเปนดนทงหมด เรยกวา หมดเรอง

เรองท 3. 5 การพจารณาธาต 4


พจารณา พจารณาธาตน า กเชนเดยวกนไมตองพจารณาเรองอน ดน ลม ไฟ ไมตองพจารณา พจารณาเพงเอาแตน า มนกจะเกดนมตปรากฏขนเหนตวเราเปนน าทงหมด ตวของเราจะละลายเปนน าหมด พจารณาธาตลม กใหพจารณา เพงดลมในตวของเรานแหละ เพงแตลมอยางเดยวจนเกดนมตปรากฏเหนกายของเราน เบา วางไปหมด จนกระทงไมมตว มแตอากาศ พจารณาธาตไฟ กท าอยางเดยวกน เพงพจารณาดแตความรอนในกายเราอยางเดยว ในเบองตนมนจะรอนขน ถาเพงพจารณาเพยงพอแลวจะเกดนมตปรากฏเหนไฟโพลงขนหมดทงตว ไมมตน ไมมตว ลกโพลงขนเปน ไฟหมด การพจารณาอยางน เรยกวา พจารณาธาตส พจารณาแยกออกเปนสวนๆ แตกายกเปนกายอยตามเดม นนแหละ ไมใชแปรปรวนไปตามการพจารณา การพจารณาเปนสวนของใจ เหนชดภายในใจของเราเองคนอนไมเหนดวย หากวาสนาบารมของคนๆ นน เคยสรางสมอบรมมาแตกอน บางทอาจจะปรากฏภาพใหคนอนเหนดวยกได แตไมใชเปนทวไป เปนแตละบคคล เรองเหลานมนเปนเรองของสมาธ ของฌาน พระโยคาวจรแตกอนทานพจารณาเพอใหเหนวา มแตธาตเทานน ไมม คน ไมใหเปนตว เปนตน เปนสตวบคคลเราเขา ทานพจารณาเปนเครองอยของทาน เรยกวา วหารธรรม เพราะจต คนเรา ถาหากวาไมพจารณาอยางนน มนจะคดจะนกจะสงสายออกไปภายนอก ไปตามรป รส กลน เสยง โผฏฐพพะ และธรรมารมณ ไปตามสมบญญต เหนวาเปนคน เปนตว เปนตน เหนวาเราวาเขา เหนวาหญงวาชาย เหนวาหนมวาแก เหนสตวทงหลายเปนเชนเดยวกน ทานจงใหพจารณา ใหเหนชดวาเปนธาต มนกจะวางเสยจากคน ยงคงเหลอแตบญญต ทเรยกวาคน เหนเปนตวเปนตนเราเขา หรอเรยกวาหญงวาชาย วาหนมวาแก นนเปนสมมต ถาเหนเปนสภาวะหรอเหนวาเปนธาตตามทไดอธบายมาแลว เรยกวา บญญต บญญตนกตองสมมตอกทหนงเพราะถาไมบญญตก จะไมรวาจะพดใหทราบความหมายไดอยางไร เชนเหนกอนดนกบญญตไววาเหนอยางนเรยกวาดน เพราะถาไมบญญต วาเรยกวาอะไร กไมทราบวาจะพดกนใหเขาใจความหมายไดอยางไร ธาตดนนนกลบกลายเปนมนษยดงอธบายใหฟง แลว เปนสตวเปนบคคลตวตน เราเขา เปนหญงเปนชายเปนหนมเปนแก แททจรงกธาตดนนนแหละมาเปน มากลาย เปนอะไร จงคอยสมมตขน คนเรากเลยตดสมมตบญญต ตดสมมตจงไดถออยไมแลวไมรอดสกท อยางเชนตวเรา ถอตวถอตนนแหละ ถอวาตวของเรา เจบกถอวาตวของเราเจบ ปวยกถอวาตวของเราปวย สบายดกตวของเรา แตถาพจารณาลงไปจรงๆแลว มนกไมใชตวของเรา มนเปนอยตามสภาพของมน ซงมเกด แก เจบ ตาย เปน ธรรมดาๆ นนกเปนธรรม อาศยบญญตนแหละพดจงคอยถก นคอธรรมทพระองคเทศนาอย ขอใหพวกเราเขาใจอยางน พจารณาอยอยางนนใหมนช านช านาญเราจะเขาถงฌาน เขาถงสมาธ ตองเขาให มนถงท จนลงเปนสภาพเดมของมน ถงแมวา ออกมา แลวไมเปนอยางนน ยงถอสมมตบญญตอยกชางมน แตใหรเรอง


ความเปนจรงมนตองเปนอยางนนแนนอน ใครจะเรยกวาอยางไรกวาไปเถอะ แททจรงมนกเปนเพยงธาต เปนธาตดน น า ลม ไฟ ธาตทงสอยางนประกอบกนขนเปนตวตนขนมา เคลอนไหวไปมาได ถาธาตทงสวกลวการอยางใดอยางหนง แลวอาการเคลอนไหวกไมม เมอเคลอนไหวไมไดลมตายลงกตองเปอยเนาเฟะลงเปนธรรมดา ไปตามเรองของมน เราจงควรหดพจารณาใหมนพจารณาใหถงสภาวะตามความเปนจรงของสงขารใหชดเจนอยางนนอยตลอดเวลา จงไมลมหลงมวมวในสงตางๆ ถาหาดเรามวเมาในสงตางๆ กเรยกวา มว กบ เมา นงเอง มวเมามนกหลงนะซ หลงสม มตวาเปนคน เปนตวเปนตน หลงวาหญงชายวาหนมวาแก หลงวาเปนสตวบคคลตวตนเราเขาตางๆ จงพจารณาใหมน ชดตามความเปนจรงวา ทวาคน วาเปนตวเปนตนวาเขาวาเราวาหญงวาชายนนเปนจรงไหม แททจรงสภาวะของ สงขารมนเปนอยางนน เปนเพยงสกแตวาธาต เกดมาแลวกดบไป ลงอนเดยวกนเมอดบเทานนแหละ ทานจงยอยรวม ความวา พจารณาความเกดดบ ขยวยธม มา สง ขารา สงขารคอสงทปรงแตงขนมาแลว มนตองมความเกดและความดบทรงสภาพตามเปนจรงอยางนน เรามาหลง มว เมา ตางหาก จต-วมตต-พระนพพานจตคออะไร จต คอธรรมชาตทรอารมณ หรอธรรมชาตทท าหนาท เหน ไดยน รกลน รรส รสกตอการสมผสถกตองทาง กาย และรสกนกคดทางใจ จตนไมวาจะเกดแก สตวเดรจฉาน มนษย เทวดา หรอพรหมกตาม ยอมมการรอารมณเปน ลกษณะ เหมอนกนทงสน จต เปนธรรมชาตชนดหนงทมองไมเหน สมผสดวยกายไมได ไมมรปรางสณฐาน สสน วรรณะใดๆ แตเปน ธรรมชาตชนดหนงทมอยจรงๆ เปนปรากฏการณของธรรมชาตฝายนามธรรม ทเกดขน ตงอย แลวกดบ ไปอยาง รวดเรว โดยอาศยเหตอาศยปจจยตางๆ ท าใหเกดขน ตงอย และดบไปตามกฎของธรรมชาต อ านาจของจตมอยมากมาย เชน มอ านาจในการกระท า การพด การคด การสงสมกรรมด กรรมชว นอกจาก นยงมอ านาจในการสรางฤทธ ท าสมาธ ท าฌาน ท าอภญญา และอน ๆ ใหเกดขนไดอยางมหศจรรย จ ต จะเกดดบอยางรวดเรวมาก ชวเวลาลดนวมอเดยว จตจะมการเกดดบถงแสนโกฏขณะ คอ 1,000,000,000,000 ครง (หนงลานลานครง) จงเปนการยากทบคคลจะรเทาทนได ดงนน จต หรอ วญญาณ จงหมายถงสงเดยวกน นอกจากน จต ยงมชอเรยกอกหลายชอ เชน หทย, ปญฑระ, มโน, มนส, มนนทรย, มโนธาต, มโนวญญาณธาต, วญญาณขนธ, มนายตนะ เปนตน จงขอใหเขาใจวา แมจะเรยกชออยางไรกตาม ชอเหลานนกคอ จต นนเอง วมตตสข ..วมตตสข แปลวา สขเกดจากวมตต สขเกดจากความหลดพน


..วมตตสข หมายถง ความสขของพระอรยบคคลระดบพระอรหนตซงมจตหลดพนจากกเลสและอาสวะทง ปวงแลว เปนความสขทไมองวตถ ไมองกามคณ คอ รป เสยง กลน รส สมผส แตเปนความสขทเกดจากความโปรง เบาสบายทางใจ ดวยไมยดมนถอมนในอะไรๆ ..วมตตสข ใชเรยกวาเสวยสขตลอด7 สปดาหของพระพทธเจาหลงจากตรสรแลววา รวม เสวยวมตตสข โดยเสดจประทบอย ณ ทตางๆ รวม 7 แหงๆ ละ 1 สปดาห สถานทเหลานนยงมชอเรยกมาตราบเทาทกวนน เชน อนมสเจดย รตนจงกรมเจดย เปนตน

นพพาน คออะไร 1. นพพาน มค าแปลไดหลายแบบ เชน แปลวาความดบ คอดบกเลส ดบทกข แปลวา ความพน คอพนทกขพนจากภพสาม นพพาน โดยความหมาย หมายได 2 นยใหญๆ คอ 1.หมายถง สภาพจตทหมดกเลสแลว 2. หมายถง สถานททผหมดกเลสแลว ไปเสวยสขอนเปนอมตะอย ณ ทนนๆ

เรองท 3. 6 พระนพพาน


นพพาน เปนทซงความทกขทงหลายเขาไปไมถง อยพนกฎของไตรลกษณ ไมมการเวยนวายตายเกด ไมมแก เจบ ตาย ทกอยางเปนสขง เปนนจจง เปนอตตา เปนตวตนทแทจรง บงคบบญชาได เทยงแทแนนอนไมมการ เปลยนแปลง เกดขนดวยอ านาจการปฏบตธรรม มพระพทธพจนทกลาวถงนพพานไวหลายครง อาท นพพาน ปรม สญญ นพพานสญอยางยง คอ สญกเลส สญทกข นพพาน ปรม สข นพพานสขอยางยง ทหารเมออยในหลมหลบภย ยอมปลอดภยจากอาวธรายของศตรฉนใดผทมใจจรดนงอยในพระนพพาน กยอมปลอดภยจากทกขทงปวงฉนนน แนวทางการฝกสมาธและการเจรญสต มาปรบใชในการด ารงชวต

มแนวทางการปฏบตส าหรบผทจะเรมตนฝกปฏบตใหม เพอทดลองฝกปฏบตพอจะรวบรวมได 16 ขอ ดงน คอ 1. เรมจากตนนอนในแตละวน ใหฝกท าสมาธอยางนอยประมาณ 15 - 30 นาท แลวจงคอยเพมจนถง 1 ชวโมงเปนประจ า (อาจมการสวดมนตไหวพระดวยหรอไมกได) การท าสมาธจะอยในอรยาบถใดกได และค าบรกรรม ทใชแลวแตถนด เพอเรมฝกจตใหมคณภาพ 2. ตอดวยการเจรญสต คอระลกรในการท ากจสวนตว เชน อาบน าแปรงฟน รบประทานอาหาร หรอพบปะ พดจา ฯลฯ ท ากจไดกใหมสตระลกรและตนตวอยเสมอทกๆ อรยาบถ “เดนนบเทา นอนนบทอง จบจองลมหายใจ เคลอนไหวดวยสต” หดรสกตวบอยๆ 3. ใหฝกท าสมาธ สลบกบการเจรญสตเชนน ทกๆ 1 - 3 ชวโมง (ระยะเวลาอาจปรบสนยาวไดตามความ เหมาะสม) ทงนตองแนใจวา เปนการปฏบตในแนวทางทถก เปนสมมาทฏฐ เมอเจรญสตไดคลองขน ใหเพมการเจรญ

เรองท 3. 7 แนวทางการฝกสมาธและการเจรญสตมาปรบใชในการด ารงชวต


สตใหมากกวาการท าสมาธ 4. ศลหาและกศลกรรมบถสบอยาใหขาด และใหงดเวนอบายมขทกชนดตลอดชวต หากศลขอใดขาดให สมาทานศลหาใหมทนทโดยวธสมาทานวรตดวยตนเอง เอาเจตนาเวนเปนทตง เพราะศลเปนบาทฐานของการปฏบต 5. ทานทมภารกจมากและตองท ากจการงานตางๆ ทจะตองพบปะตดตอกบบคคลอนๆ ใหหมนส ารวม กาย วาจา ใจ อยเปนนจ ใหมสตระลกร อยกบงานนนๆ ขณะพดเจรจากใหมสตระลกรอยกบการพดเจรจานนๆ ลอดเวลา เมออยตามล าพงกใหเรมสมาธหรอเจรญสตตอไป 6. เมอเรมฝกใหมๆ จะมอาการเผลอสตบอยมาก และบางทเจรญสตไมถก หลงไปท าสมถะเขา เรองนใน หนงสอวมตตปฏปทาของทานปราโมทย สนตยากร ทานกลาววา “ผทเจรญสตปฏฐานได จะตองเตรยมจตใหม คณภาพเสยกอน ถาจตไมมคณภาพ คอรตวไมเปน จะรปรมตถธรรมไมได เมอไปเจรญสตเขากจะกลายเปนสมถะทก คราวไป ฯลฯ” ดงนน จงตองฝกรตวใหเปน และเมอใดทเผลอหรอคด ใจลอยฟงซานไป กใหกลบมามสตระลกรอยกบ สภาวะปจจบน ขณะทรวาเผลอหรอรวาคดฟงซาน ขณะนนกเกดการรทถกตองแลว แตตองไมใชการก าหนดหรอนอม และไมใชตงทาหรอจองหรอเพงหากจตมอาการเกดกามราคะ หรอโทสะทรนแรง ใหหนกลบมาอยกบการท าสมาธแทนจนกวาอาการจะหายไป แลวเรมเจรญสตตอไปใหมถาอาการยงไมหายแสดงวา ทานไมไดอยกบสมาธ ใหตงใจปฏบตสมาธใหมนใหมอกครง จนกวาจะสงบ ความสงบอยทการปลอยวางจตใหพอด ตงไปกเลย หยอนไปกไมถง ตองวางจตใหพอดๆ 7. ขณะทเขาหองน าถายทกขหนก - เบา หนาว - รอน หว - กระหาย กใหเจรญสตระลกรทกครงไป 8. ตอนกลางวน ควรหาหนงสอธรรมะมาอาน หรอฟงเทปธรรมะสลบการปฏบต ถาเหนวามอาการเบอหรอ ออนลา อาการดงกลาวอาจเกดจากการตงใจเกนไป หรออาจปฏบตไมถกทางกเปนได ใหเฝาสงเกตและพจารณาดวย 9. ใหมองโลกแงดเสมอๆ ท าจตใจใหราเรงแจมใสตลอดทงวนไมคด พด หรอท าในสงอกศล ไมกลาวรายผอน ใหพด คด แตสวนทดของเขา การพด การคดและท า กใหเปนไปในกศล คอ ทาน ศล สมาธ และภาวนาเทานน (ไมพด ดรจฉานกถา) พยายามประคบประคองรกษากศลธรรมใหเกดและใหเจรญยงๆ ขนเรอยๆ บางทบางโอกาสอาจเหน ความโกรธโดยไมตงใจ และเหนการดบไปของความโกรธ ซงความโกรธจะเกดขนเรวมากแตตอนจะหายโกรธ กลบ คอยๆ เบาลงๆ แลวหายไปอยางชาๆ เปรยบไดเหมอนกบการจดไมขดทเรมจดเปลวไฟจะลกสวางเรวมาก แลวจง คอยๆมอดดบลงไป นนแหละคอการเจรญวปสสนา และตอไปจะท าใหกลายเปนคนทมความโกรธนอยลง จนการ


แสดงออกทางกายนอยลงๆ จะเหนแตความโกรธทเกดอยแตในจตเทานน 10. ใหประเมนผลทกๆ 1 - 3 ชวโมง หรอวนละ 3 - 4 ครงและใหท าทกวน ใหสงเกตดตวเองวา เบากาย เบาใจกวาแตกอนหรอไมเพราะเหตใด 11. กอนนอนทกคน ใหอยกบสมาธในอรยาบถนอนตะแคงขวา(สหไสยาสน) หรอเจรญสตจนกวาจะหลบทก ครงไป ถาไมหลบใหนอนด “รปนอน” จนกวาจะหลบ 12. เมอประเมนผลแลวใหส ารวจตรวจสอบ เปาหมาย คอ การเพยรใหมสตระลกรอยอยางตอเนองสม าเสมอ ใหสงเกตดวามความกาวหนาอยางไรบางหรอไม หากยงไมกาวหนา ตองคนหาสาเหตแทจรงแลวรบแกไขใหตรวจสอบ ดวาทานไดปฏบตถกทางหรอไม หาสตบรษผรหรอกลยาณมตรเพอขอค าแนะน า ไมควรขอค าแนะน าจากเพอนนก ปฏบตดวยกน เพราะอาจหลงทางได 13. ใหพยายามฝกท าความเพยร เฝาใสใจในความรสกใหแยบคาย(โยนโสมนสการ) พยายามแลวพยายามอก ใหเพมมากขนเรอยๆ จากทคดวายากมากๆ จนกลายเปนงาย และเกดเปนนสยประจ าตว 14. จงอยาพยายามสงสย ใหเพยงแตพยายามเฝาระลกรในปจจบนธรรมอยในกายในจต (รป - นาม) กลม ปญหาขอสงสยกจะหมดความหมายไปเอง (หลวงปเทยน จตตสโภ ทานวา “คดเปนหน รเปนแมว”) อยาพยายาม อยากไดญาณ หรอมรรคผลนพพานใดๆ ทงสน ตวของเราเองมหนาทเพยงแต สรางเหตทดเทานน นกปฏบตทคดมาก มปญหามาก เพราะไมพยายามรตว และยงรตวไมเปน ไมมสตพจารณาอยในกายในจตของตนเอง เอาแตหลงไปกบสง ทถกร หรอไมกไปพยายามแกอาการของจต ดงนนจงใหพยายามรตวใหเปนถารเปนจะตองเหนวามสงทถกรกบมผร และใหพยายามมสตพจารณาอยแตภายในจตของตนกพอ ประการทส าคญอกประการหนงโปรดจ าไววาใหรอารมณ เทานน อยาพยายามไปแกอารมณทเกดขน (วมตตปฏปทา) 15. จงอยาคดเอาเองวา ตนเองยงมบญวาสนานอย ขอท าบญท าทานไปกอน หรออนทรยของตวยงออนเกน ไป คดเชนนไมถกตอง จงอยาดหมนตวเอง เมอเรมฝกปฏบตหรอเจรญสตใหมๆ จะเกดการเผลอสตบอยๆจะเปนอย หลายเดอน หรอบางทอาจหลายป แตฝกบอยๆ เขากจะคอยๆระลกรถขนเรอยๆ ขอใหพยายามท าความเพยรตอไป ถาผดกเรมใหมเพราะขณะใดทรวาผด ขณะนนจะเกดการรทถกตองโดยอตโนมตอยแลว ประการทส าคญ คอ ตองเลก เชอมงคลตนขาว และตองไมแสวงบญนอกศาสนา จงอยแตใน ทาน ศล สมาธและภาวนา (บญกรยาวตถสบ) กพอ 16. จงพยายามท าตนใหหนกแนนและกวางใหญดจแผนดนและผนน าทสามารถรองรบไดทงสงของทสะอาด และโสโครก ซงแผนดนและผนน ารกชงใครไมเปน คอทงไมยนด (สงของทสะอาด) และไมยนราย (ของโสโครก) ใดๆ


วางใจใหเปนกลางๆ ใหได ความส าเรจกอยทตรงนทานทรตวไดช านช านาญขนแลวการเจรญสตนนแหละจะเปนเครอง มอทส าคญทจะหาอารมณทเปนปรมตถมาเปนเครองมออยทถนด (วหารธรรม) ใหจตมสตเฝารอยางตอเนองหลวงพอ ชา สภทโท ทานเคยกลาวไววา “ทอนซงทลอยลองไประหวางสองฝง ถาไมตดอยขางฝงใดฝงหนง ไมชากจะไปถงจดหมายปลายทางอยาง แนนอน”แตถาลอยไปตดอยกบฝงใด(กามสขลลกานโยค หรอความยนด) ฝงหนง (อตตกลมถานโยค หรอความยนราย) ไมชากคงกลายเปนซงผใชการไมไดเปนแน

เหนกายในกายภายในและเหนกายในกายภายนอก อธบายวา พจารณาเหนกายในกายภายใน คอมองเหนกายยอยในกายใหญ คอ พจารณาธาตดน น า ลม ไฟ ของกายใหญของตนเอง สวนเหน

ภายในกายภายนอก คอ เหนกายยอยในกายใหญของผอน คอ พจารณาธาตดน น า ลม ไฟ ของกายใหญของผอน

การไมถอมนอะไรๆในโลก คอ การมองเหนกายในฐานะเพยงแคสงทระลกเทานน

ไมยดมนวาเปนกายเรา กายเขา ไมตดตามสมมต


แบบฝกหดทายบทท 3 ค าชแจง ใหผเรยนท าเครองหมาย X ค าตอบทถกตองทสดเพยงค าตอบเดยว 1. ขอใดเปนองคประกอบของหลกไตรลกษณ ก. ทกข สมทย นโรธ มรรค ข. อนจจง ทกขขง อนตตา ค. ศล สมาธ ปญญา ง. ทาน ศล ภาวนา 2. ค าวา “สญญา” หมายถงขอใด ก. การจ าได , หมายร ข. สงทปรงแตง ค. ความรสก ง. สงทรบร 3. ในสวนของรปขนธ มธาต 4 คอ ธาตดน ธาตน า ธาตลมและธาตไฟ สวนประกอบของธาตดน คอขอใด ก.น าด น าตา น าเลอด น าหนอง ข.อณหภมในรางกาย ค.ลมในทอง ลมหายใจ ง.ผม หนง กระดก เอน 4.เมอนกศกษาเขาใจเรองขนธ 5 แลวจะท าใหเปนคนเชนไร ก.ไมหลงมวเมา และยดมนถอมนในสงตาง ๆ ข.ไมมความรสกในอารมณตาง ๆ ค.ไมประพฤตดไมประพฤตชว ง.ไมท าใหผอนเดอดรอน 5.ขอใดกอใหเกดความสขมากทสด ก. ท าบญตกบาตร ข. บรจาคทรพย สงของตาง ๆ ค. ท าบญอทศสวนกศลใหผมอปการะคณ ง.ท าจตใหมนเปนอสระจากสงทงปวง

กจกรรมทายบท


6. ทเรยกวา “พระนพพาน” เพราะเหตผลขอใด ก.เพราะละความโลภได ข.เพราะละตณหาได ค.เพราะละความโกรธได ง.เพราะปลอยวางเสยได 7.บคคลมพฤตกรรมใดตอไปนทเขาใจใน ธาต 4 ก.นายคนองไมสนใจดแลสภาพรางกายของตนเอง ข.นายณรงคมรางกายทอวนเกนไป ตองลดน าหนก โดยการอดอาหาร ค.นางสาวเกศนไมวตกกงวลกบรปรางของตนเองปลอยใหเปนไปโดยธรรมชาต ง.นางสาวเสาวนยเขาไปใชบรการสถานทออกก าลงกายเพอใหรางกายแขงแรง สมสวน 8. กายกบใจแบงออกเปนกองเรยกวาอะไร ก.ขนธ ข.สญญา ค.สงขาร ง.วญญาณ 9.การกระท าขอใดจดวาเปนความสขทางกายและความสขทางใจ ก.เกไดรบค าชมจากคณคร ข.กองเปนหวหนางานทลกนองรก ค.กาญจนดใจมากทรวาปใหมนมของขวญ ง.แกวอยในครอบครวทมฐานะด และสมาชกทกคนรกใครปรองดองกน 10. จากปญหาวกฤตในสงคมไทยในปจจบน ไมวาจะ เปนปญหายาเสพตดการพนน โสเภณ ฯลฯ กอใหเกดความเสอมถอยของสงคม และไมพฒนาเทาทควร นกศกษาคดวานาจะมาจากสาเหตใดเปนดานหลก ก. รฐบาลไมมเสถยรภาพ ขาดคณธรรมในการปกครอง ข. คนไทยสวนใหญหลงมวเมาในอบายมข ค. คนไทยสวนใหญขาดความสามคคกน ง. มการประพฤตทจรตและคอรปชนกนมาก


เฉลยแบบฝกหดทายบทท 2

1. ค

2. ก

3. ง

4. ก

5. ง

6. ข

7. ง

8. ข

9. ข

10. ง

เฉลยแบบฝกหดทายบทท 3

1. ข

2. ก

3. ง

4. ก

5. ง

6. ข

7. ค

8. ก

9. ง

10. ข


ค าชแจง ใหผเรยนท าเครองหมาย X ค าตอบทถกตองทสดเพยงค าตอบเดยว 1. ความหมายของสมาธตรงกบขอใด ก. ความสงบ ข. ความไมฟงซาน ค. ความตงมนแหงจต ง. ความจดจออยกบสงใดสงหนง 2. ขอใด ไมใช ขอดของการฝกสมาธ ก. มฐานะทางสงคมร ารวย ข. สตสมปชญญะสมบรณ ค. สขภาพกายและสขภาพจตด ง. ท างานไดอยางมประสทธภาพ 3.การสมาทานศลกอนฝกสมาธมวตถประสงคเพออะไร ก. ท าใหสมาธเกดความศกดสทธ ข. ท าใหประสบผลส าเรจ ค. เปนการเสรมก าลงใจ ง. ท าใหจตใจบรสทธ 4.สมาธมประโยชนอยางไร ก. ท าใหสงบเยอกเยน ข. ท าใหเปนคนตรงฉน ค. ท าใหจตใจออนไหว ง. ท าใหเปนคนแขงแกรง 5.ขอใด ไมใช ประโยชนของสมาธทมผลตอตนเอง ก.มความมนคงทางอารมณ ข.มบคลกภาพด กระฉบกระเฉง ค.ท าใหจตใจ ผองใสและสตปญญาดขน ง.ท าใหสงคมสงบสข ปราศจากปญหาตาง 6. ขอใดเปนองคประกอบของหลกไตรลกษณ ก. ทกข สมทย นโรธ มรรค ข. อนจจง ทกขขง อนตตา ค. ศล สมาธ ปญญา

แบบทดสอบหลงเรยน


ง. ทาน ศล ภาวนา 7.ค าวา “สญญา” หมายถงขอใด ก. การจ าได , หมายร ข. สงทปรงแตง ค. ความรสก ง. สงทรบร 8. ในสวนของรปขนธ มธาต 4 คอ ธาตดน ธาตน า ธาตลมและธาตไฟ สวนประกอบของธาตดน คอขอใด ก. น าด น าตา น าเลอด น าหนอง ข. อณหภมในรางกาย ค. ลมในทอง ลมหายใจ ง. ผม หนง กระดก เอน 9. เมอนกศกษาเขาใจเรองขนธ 5 แลวจะท าใหเปนคนเชนไร ก. ไมหลงมวเมา และยดมนถอมนในสงตาง ๆ ข. ไมมความรสกในอารมณตาง ๆ ค. ไมประพฤตดไมประพฤตชว ง. ไมท าใหผอนเดอดรอน 10.ขอใดกอใหเกดความสขมากทสด ก. ท าบญตกบาตร ข. บรจาคทรพย สงของตาง ๆ ค. ท าบญอทศสวนกศลใหผมอปการะคณ ง. ท าจตใหมนเปนอสระจากสงทงปวง


เฉลย แบบทดสอบกอน-หลงเรยน 1. ค

2. ก

3. ง

4. ก

5. ง

6. ข

7. ค

8. ก

9. ง

10. ข

บทที่ 1sukho.nfe.go.th/userfiles/file/23032.pdf · 2017-11-30 ·...

Documents