2554-2558การสาธารณสขไทย22

กรอบนโยบายและยทธศาสตรดานสขภาพของไทย

บทท 31. กรอบยทธศาสตรสขภาพโลกของประเทศไทย พ.ศ. 2559 - 2563

(Thailand Global Health Strategic Framework 2016 – 2020)

2563 ตอคณะรฐมนตรเพอพจารณาใหความเหนชอบ

ตอมาคณะรฐมนตรมค�าสงใหกระทรวงสาธารณสขปรบ

แกแผนยทธศาสตรสขภาพโลกของประเทศไทยใหม

ความสอดคลองกบกรอบระยะเวลาของแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต และแผนอนๆ ทเกยวของ

และเสนอใหคณะกรรมการสขภาพแหงชาตพจารณาให

ความเหนชอบ ซงกระทรวงสาธารณสขไดด�าเนนการหารอ

กบหนวยงานทเกยวของปรบแกไขแผนยทธศาสตรขางตน

เปนกรอบยทธศาสตรสขภาพโลกของประเทศไทย พ.ศ.

2559 - 2563 (Thailand Global Health Strategic

Framework 2016 - 2020) และไดรบความเหนชอบจาก

ทประชมคณะกรรมการสขภาพแหงชาต ครงท 5/2558

หลงจากนนไดน�าเสนอเขาทประชมคณะรฐมนตรเพอผาน

ความเหนชอบเมอวนท16 กมภาพนธ พ.ศ. 2559

สาระส�าคญกรอบยทธศาสตรสขภาพโลกของ

ประเทศไทย พ.ศ. 2559 - 2563

กรอบยทธศาสตรสขภาพโลกสามารถน�าไปประยกต

ใช ในการด�าเนนงานดานสขภาพโลกของไทยทงใน

ระดบประเทศ ความรวมมอระหวางประเทศทงทาง

ดานเศรษฐกจและสงคม การเจรจาการคาระหวาง

ประเทศ และการปฏบตตามพนธกรณระหวางประเทศ

ของไทยในสวนทเกยวของกบสขภาพโลก ทงนเพอเปน

การสงเสรมความสอดคลองและบรณาการของการด�าเนน

งานดานสขภาพโลกของหนวยงานทเกยวของทงในและ

นอกกระทรวงสาธารณสข

เปาหมาย (Goal)

ประเทศไทยมความมนคงดานสขภาพและปลอดภย

จากภยคกคามดานสขภาพเพอขบเคลอนและสงเสรมให

เศรษฐกจและสงคมไทยพฒนาไดอยางยงยน รวมทงม

กระทรวงสาธารณสขและกระทรวงการตางประเทศ

ตระหนกถงความส�าคญของประเดนสาธารณสขระหวาง

ประเทศททวความส�าคญมากขนเปนล�าดบทงภายในและ

ระหวางประเทศ รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข

(ศาสตราจารยนายแพทยรชตะ รชตะนาวน) ไดประกาศ

นโยบายสนบสนนกลไกสขภาพโลก เมอเดอนกนยายน

พ.ศ. 2557 และก�าหนดใหมการจดท�าแผนยทธศาสตร

สขภาพโลกของประเทศไทย พ.ศ. 2559 - 2563 โดย

มเป าประสงคเพอประชาชนไทยมสขภาวะด และ

ประเทศไทยมความมนคงและปลอดภยดานสาธารณสข

สามารถขบเคลอนและสงเสรมใหเศรษฐกจและสงคม

ไทยพฒนาไดอยางยงยน รวมทงสามารถมบทบาทและ

ความรวมมอระดบสากลเพอแสดงความรบผดชอบอยาง

สรางสรรคดานสขภาพโลกในเวทระหวางประเทศ โดย

แผนยทธศาสตรสขภาพโลกของประเทศไทย พ.ศ. 2559

- 2563 จะเนนการด�าเนนงานใน 5 ดานหลก ไดแก 1) การสงเสรมความมนคงดานสขภาพ 2) การเสรมสรางระบบสขภาพใหเขมแขง ยตธรรม

และมความเสมอภาค 3) สงเสรมบทบาทน�าและความรบผดชอบของไทย

ในประชาคมโลก 4) เสรมสรางความสอดคลองระหวางนโยบาย

สขภาพโลก 5) เสรมสรางขดความสามารถดานสขภาพโลก และกลไกการประสานการด�าเนนงาน จากการ

ประชมสมชชาสขภาพแหงชาต ครงท 7 เมอวนท 26 ธนวาคม พ.ศ. 2557 ไดพจารณาการจดท�าแผนยทธศาสตรสขภาพโลกของประเทศไทย และมมตใหกระทรวงสาธารณสขและกระทรวงการตางประเทศ รวมกบส�านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต เสนอแผน

ยทธศาสตรสขภาพโลกของประเทศไทย พ.ศ. 2559 -

2554-2558การสาธารณสขไทย 23

บทบาทในการรวมก�าหนดนโยบายสขภาพโลกและระดบ

ภมภาคมความรบผดชอบทสรางสรรคเปนทยอมรบของ

ประชาคมโลกและในระดบภมภาค

ผลทคาดวาจะไดรบ

1. ประชาชนทอาศยในผนแผนดนไทยมความมนคงทางสขภาพ

2. ระบบสขภาพไทยมความเขมแขงยตธรรมและเปนธรรม

3.ประเทศไทยมสวนรวมในการก�าหนดนโยบายสขภาพโลกและมบทบาทน�าดานสขภาพโลกใน 8 ดาน ดงน

3.1 ศนยกลางการใหบรการสขภาพของภมภาค อาเซยนและเอเชย3.2 การสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา3.3 การจดการความเสยงจากภยพบต3.4 เครอขายนกระบาดวทยา3.5 หนวยสอบสวนโรคเคลอนทเรว3.6 ทมปฏบตการฉกเฉนทางการแพทยในภาวะ ภยพบต3.7 การประเมนเทคโนโลยและนโยบายดาน สขภาพ3.8 การแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

4.นโยบายสาธารณะและนโยบายสขภาพของ

ประเทศไทยมความสอดคลองและสมดลระหวางผล

ประโยชนทางการคาการลงทนกบสขภาพของประชาชน

5. บคลากรและองคกรมศกยภาพในการเจรจาตอ

รองด�าเนนงานดานสขภาพโลกไดอยางมประสทธภาพ

1.1. สถานการณและความเคลอนไหวดานสขภาพ

ในระดบภมภาคและระดบโลก

1) การเปลยนแปลงของปญหาสขภาพใน

ระดบโลกและภมภาค

โลกาภวฒนท�าใหปญหาดานสขภาพใน

ระดบโลกและภมภาคเปลยนแปลงอยางรวดเรวใน

ชวงสามทศวรรษทผานมา จากปญหาเดมทเกดจาก

ความดอยพฒนา ไดแก เรองอนามยแมและเดก โรคตดเชอ

ตางๆ การขาดสารอาหาร การขาดการสขาภบาลและสข

อนามยทด ไปสปญหาสขภาพใหม ไดแก การแพรระบาด

ของโรคตดตออบตใหม เชน ไขหวดนก และลาสดคอ

อโบลาและไวรสเมอรส การแพรระบาดของเชอจลชพ

ดอยาปฏชวนะ แนวโนมโรคไมตดตอเรอรง รวมทง

ความพการ ท เพมมากขน ผลกระทบดานสขภาพ

จากภาวะโลกรอน และขอตกลงการคาเสรระหวาง

ประเทศทสงผลกระทบตอสขภาพและระบบสขภาพ

นอกจากน ประเทศตางๆ มการพฒนาทางเศรษฐกจและ

สงคมรวมทงเทคโนโลยมากขน ท�าใหความตองการและ

ความคาดหวงของประชาชนสงขน จงเกดประเดนใหมๆ

ดานสขภาพขน เชน ปญหาการเขาถงบรการและคาใช

จายดานสขภาพ ระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา ระบบ

การวจยพฒนาเทคโนโลยส�าหรบปญหาสขภาพทขาด

การเหลยวแล (neglected health problems) ปญหา

สขภาพจากแรงงานและผอพยพขามพรมแดน คนไรรฐ

ผลภย เปนตน

2) การเปลยนแปลงของกลไกอภบาลระบบ

สขภาพในทกระดบ

องคกรและกลไกทมสวนรวมในการอภบาล

ระบบสขภาพมการเปลยนแปลงไปอยางมนยส�าคญใน

ชวงสามทศวรรษทผานมา โดยไมจ�ากดอยเฉพาะบทบาท

ขององคการอนามยโลก หรอองคกรภายใตสหประชาชาต

ซงเปนกลไกอภบาลทยดโยงกบรฐ ไดแก รฐบาลและ

กระทรวงทเกยวของ โดยเฉพาะกระทรวงสาธารณสข

เปนหลกอกตอไป การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและ

การเมองระหวางประเทศ รวมทงภมรฐศาสตร ท�าใหม

องคกรระดบโลก ระดบภมภาค และระดบประเทศ ทม

สวนรวมในการขบเคลอนการแกไขปญหาสขภาพเพมขน

เปนจ�านวนมาก เชน ธนาคารโลก องคการการคาโลก

องคการช�านญพเศษตางๆ ภายใตสหประชาชาต มลนธ

การกศลระหวางประเทศ องคกรพฒนาเอกชนระหวาง

ประเทศ บรรษทขามชาต กองทนพฒนาทจดตงโดยรฐบาล

ของประเทศมงคง

นอกจากน ยงมการรวมตวกนเปนประชาคม

ของประเทศในระดบภมภาค เชน สหภาพยโรป ประชาคม

อาเซยน และกล มความรวมมอทางเศรษฐกจ ซงม

การท�างานรวมกนดานสขภาพ บทบาทและการด�าเนน

การของกลไกเหลาน มผลกระทบท�าใหบทบาทของ

องคกรทเคยเปนหลกดานสขภาพในระดบโลกและ

ประเทศ คอองคการอนามยโลกและกระทรวงสาธารณสข

2554-2558การสาธารณสขไทย24

เปลยนแปลงไปอยางมาก ท�าใหกลไกการอภบาลระบบ

สขภาพในระดบโลก ระดบภมภาค และระดบประเทศ

ไดปรบเปลยนไปจากกลไกทเปนระบบอภบาลโดยรฐ

เพยงอยางเดยว ไปสกลไกทเปนระบบอภบาลแบบ

เครอขายหรอแบบมสวนรวมมากขน

3) ความเกยวโยงระหวางงานดานสขภาพกบ

การตางประเทศ

จากสถานการณ ป ญหาด านสขภาพ

และกลไกอภบาลระบบสขภาพทเปลยนไปดงกลาว

มผลกระทบต อการสร างภาพลกษณของประเทศ

ความสมพนธระหวางประเทศ การรกษาผลประโยชน

ของประเทศในเวทโลก จงสงผลใหประเดนสขภาพโลก

กลายเปนประเดนนโยบายตางประเทศ ดงจะเหนไดจาก

การทหลายประเทศมการจดท�ายทธศาสตรสขภาพโลก

มการตงทตพเศษดานสขภาพ (Health Ambassadors)

มการตงกองสขภาพโลกในกระทรวงการตางประเทศ ม

การก�าหนดต�าแหนงผชวยทตดานสาธารณสข (Health

Attache) ในสถานทตตางๆ เปนตน

นอกจากน ศกยภาพ ทนทางสงคมและ

ทนทางปญญาของไทยดานสขภาพ ยงไดรบการยอมรบ

ในระดบภมภาคและระดบโลกเปนอยางสง ทงในเรอง

การพฒนาระบบบรการสขภาพทกระดบ การพฒนา

บคลากรสขภาพ การพฒนามาตรฐานการบรการสขภาพ

การแกปญหาสขภาพเฉพาะดานตางๆ โดยเฉพาะความ

ส�าเรจในดานการพฒนาระบบหลกประกนสขภาพ

ถวนหนา ทนทางสงคมเหลานสามารถระดมมาใชเปน

เครองมอในการด�าเนนนโยบายดานตางประเทศไดเปน

อยางด

4) การมสขภาพทดเออตอการพฒนา

เปาหมายแหงสหสวรรษ (MDGs) ไดครบ

วาระในป พ.ศ. 2558 และประเทศสมาชกสหประชาชาตได

รวมกนจดท�าเปาหมายเพอการพฒนาอยางยงยน (SDGs)

ซงไดบรรจประเดนสาธารณสขเปน 1 ใน 17 เปาหมาย

ทครอบคลมการผลกดนการสงเสรมหลกประกนสขภาพ

ถวนหนา การขจดโรคเอดส การควบคมการแพรระบาด

ของวณโรค มาลาเรย และโรคตดตออนๆ การลดอตรา

ผเสยชวตจากโรคไมตดตอเรอรง และการสงเสรมอนามย

แมและเดก เปนตน

1.2. ความจ�าเปนของการมกรอบยทธศาสตร

สขภาพโลกของประเทศไทย

กรอบยทธศาสตรนเปนกรอบทศทางการ

ท�างานรวมกนอยางเปนระบบของภาคสวนตางๆ ทง

ภาครฐภาคเอกชนและประชาสงคม เพอสรางความ

มนคงทางสขภาพของคนไทย และแสดงการมสวนรวม

และความรบผดชอบดานสขภาพตอประชาคมโลก ซงจะ

สงเสรมภาพลกษณทดของไทยในสงคมโลก

1) ประชาชนไทยและประชาชนในภมภาคม

ความมนคงทางสขภาพรวมกน

เนองจากไมมพรมแดนขวางกนการแพร

ระบาดของโรคและปจจยคกคามสขภาพ ดงนน การรวม

มอพฒนาความมนคงทางสขภาพของประชาชนในภมภาค

โดยเฉพาะประเทศเพอนบานจงสงผลตอความมนคงทาง

สขภาพของคนไทยดวย เชน ความรวมมอระหวางประเทศ

ผานเวทสขภาพโลก เพอปองกนการแพรระบาดของโรค

ตดเชออบตใหม สารเสพตด ยาสบ สรา สารออกฤทธตอ

จตประสาท อาหารปนเปอนไมปลอดภย รวมทงเรองหลก

ประกนสขภาพ ซงจะชวยใหไทยลดภาระปญหาสขภาพ

จากแรงงานและคนอพยพขามพรมแดน

2) ความสอดคลองของนโยบายสาธารณะ

ภายในและภายนอกประเทศ

นโยบายการค าการลงทนทงภาครฐ

และเอกชนจากภายในและภายนอกประเทศ ยอม

สงผลกระทบตอสขภาพคนไทยทงทางบวกและทางลบ

ดงนน จงมความจ�าเปนตองมเวทเพอใหนโยบายเหลานม

ความสอดคลองกน และมความสมดลระหวางผลประโยชน

ทางการคา รายไดของภาคเอกชนและรฐบาลกบสขภาพ

ของคนในชาต ขณะเดยวกนภาคเอกชนของไทยทไป

ลงทนธรกจการคาและบรการในตางประเทศยอมสงผลตอ

สขภาพของคนในชาตนน ยอมมความจ�าเปนตองปกปอง

สขภาพของคนในชาตนนดวย เฉกเชนเดยวกบการปกปอง

สขภาพของคนในประเทศไทย กรอบยทธศาสตรนจงเปน

ฐานของความรวมมอภายในประเทศ ระหวางภาคสวน

ตางๆ ทงภาครฐและเอกชน และเปนฐานของความรวมมอ

ระหวางประเทศผานระบบสขภาพโลก เพอใหเกดสมดล

ระหวางนโยบายตางๆ กบสขภาพของประชาชน

2554-2558การสาธารณสขไทย 25

3) ระบบสาธารณสขไทยทเขมแขงสามารถ

เผอแผและเปนแบบอยางไปปรบใชในประเทศอน

องคการอนามยโลกและธนาคารโลก

ยกย อ งประ เทศไทยอย ในแนวหน าของ โลกใน

การพฒนาระบบ สขภาพท เ ข มแข งและม ความ

เปนธรรม และมนวตกรรมทางสขภาพอยางตอเนอง

เชน การสาธารณสขมลฐาน การควบคมและแกปญหา

โรคเอดส ระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา สมชชา

สขภาพ กองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ ลวนแต

ประสบผลส�าเรจดวยด แสดงถงศกยภาพดานการพฒนา

สทธมนษยชน การสงเสรมสขภาพประชาชน การมสวน

รวมของทกภาคสวนในการก�าหนดนโยบายสาธารณะ

นวตกรรมและประสบการณเหลานมคณคาอยางยงเพอ

แบงปนใหประเทศอนสามารถปรบใชในการพฒนาระบบ

สขภาพใหเขมแขงและเปนธรรม เพอบรรลสขภาพดของ

คนในภมภาค

4) การเสรมสรางเกยรตภมและภาพลกษณ

ทดของไทยในฐานะประเทศทมสวนรวมรบผดชอบดาน

สขภาพตอประชาคมโลก

โดยทประสบการณและความส�าเรจของ

ระบบสาธารณสขไทย เชน ความกาวหนาทางวชาการ

ทางการแพทยและสาธารณสข บรการการศกษาหลง

ปรญญาในสาขาเชยวชาญเฉพาะโรคตางๆ บรการ

รกษาพยาบาลของภาคเอกชน ไดถกเผยแพรเปนแบบ

อยางในการพฒนาระบบสขภาพในหลายประเทศ

ท�าใหประชาชนในประเทศเหลานนโดยเฉพาะประเทศ

เพอนบานมสขภาพด ซงชวยยบยงโรคตดตอและโรค

ระบาดมาสไทย จงกลาวไดวาประเดนสขภาพเปนเครอง

มอทส�าคญตอการพฒนาความสมพนธกบตางประเทศ

(Health as foreign policy instrument) เพอชวย

รกษาผลประโยชนของชาต นอกจากนภาคสาธารณสข

ยงไดรวมมอกบภาคการทตและการตางประเทศในการ

ผลกดนวาระสขภาพส�าคญตางๆ ในระดบโลก เพอให

บรรลวตถประสงคทางสขภาพของประเทศไทยและของ

นานาชาต (Foreign policy is an instrument to

advocate global health agenda) การแสดงความรบ

ผดชอบของไทยตอประชาคมโลกในรปแบบทงสอง ลวน

แตชวยเสรมสรางภาพลกษณทดตลอดจนเกยรตภมของ

ประเทศอยางยงยนในเวทสากล

2554-2558การสาธารณสขไทย26

1.3. กรอบแนวคด (Conceptual Framework)

เปาหมาย: ประเทศไทยมความมนคงดานสขภาพและปลอดภยจากภยคกคามดานสขภาพ เพอขบเคลอนและสงเสรม

ใหเศรษฐกจและสงคมไทยพฒนาไดอยางยงยน รวมทงบทบาทในการรวมก�าหนดนโยบายสขภาพและ

รบผดชอบทสรางสรรคเปนทยอมรบของประชาคมโลก

ประเดนยทธศาสตรท 1

สงเสรมความมนคง

ดานสขภาพ

(Foster global

health security)

ประเดนยทธศาสตรท 2

สรางเสรมระบบสขภาพ

ใหเขมแขงยตธรรม และ

เปนธรรม (Stronger

fairer and equitable

health systems)

ประเดนยทธศาสตรท 3

สงเสรมบทบาทน�าและ

ความรบผดชอบของ

ไทยในประชาคมโลก

(Shared international

responsibilities)

ประเดนยทธศาสตรท 4

เสรมสราง ความสอดคลอง

ของนโยบายสขภาพโลก

(Global health policy

coherence

หลกการ: ความเชอมโยง ความสอดคลอง และเกอหนนซงกนและกน ระหวางนโยบายภายในประเทศ และนโยบาย

สขภาพโลก โดยสอดคลองกบหลกการสากล ไดแก

หลกการสทธมนษยชน

หลกการความมนคงของมนษย

หลกการคมครองทางสงคม

หลกการพฒนาอยางยงยน

หลกการมสวนรวมของทกภาคสวน

ปจจยก�าหนดความส�าเรจ

1. การมสวนรวมของทกภาคสวน รฐ เอกชน ประชาสงคม เพอด�าเนนการตามแผนยทธศาสตร

2. มกลไกก�ากบ ตดตาม และประเมนผลการด�าเนนยทธศาตรไดอยางมประสทธภาพ

3. บคลากรดานสขภาพโลกมความพรอม ศกยภาพ และมจ�านวนเพยงพอ

4. การรวมมอระหวางประเทศของหนวยงานตางๆ สอดคลอง มบรณาการไปในทศทางเดยวกน

5. กรอบความรวมมอทวภาค พหภาค มประสทธผลและประสทธภาพในการพฒนาระบบสขภาพอยางยงยน

2554-2558การสาธารณสขไทย 27

1.4. กรอบยทธศาสตรสขภาพโลก พ.ศ. 2559 – 2563

ประเดนยทธศาสตร กจกรรมหลก

1 สงเสรมความมนคงดานสขภาพ 1. ลดผลกระทบจากภยคกคามและปจจยเสยงดานสขภาพระดบโลก

2. เสรมสรางความเขมแขง และสมรรถนะในการด�าเนนการประเมน

และปองกนโรคระบาดขามพรมแดนตามกฎอนามยระหวางประเทศ

(International Health Regulation, 2005)

3. สรางเสรมศกยภาพอยางยงยนขององคกรในการปองกน การคนหา และ

การตอบโตตอภยสขภาพ และภยพบตทเกดจากมนษย ธรรมชาต และ

เทคโนโลย

4. สงเสรมใหเกดกลไกความรวมมอในระดบภมภาคในเรองการวจยและ

พฒนายาและวคซน โดยเฉพาะยาจ�าเปน และยาก�าพรา

5. จดการผลกระทบจากการเปลยนแปลงของสงแวดลอมและภมอากาศทม

ผลตอสขภาพประชาชนไทยและประชากรโลก

6. สงเสรมความรวมมอดานสขภาพมนษย สตวและสงแวดลอม

2 เสรมสรางระบบสขภาพใหเขมแขง ยตธรรม

และเปนธรรม

1. เสรมสรางสมรรถนะของหนวยงานดานระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา

2. สนบสนนการจดบรการสขภาพของแรงงานตางดาว ผปวยขามพรมแดน

ผลภย ผตองกก กลมคนไรรฐ และกลมคนทรอพสจนสญชาตใหเขาถงการ

บรการและปองกนภยสขภาพอยางเหมาะสม

3. สงเสรมการเขาถงบรการสขภาพทจ�าเปนของประชาชนทอาศยตามแนว

ชายแดนของประเทศเพอนบาน

3. สงเสรมบทบาทน�า และความรบผดชอบของ

ไทยในประชาคมโลก

1. ผลกดนบทบาทน�าของไทยในการพฒนานโยบายสขภาพในระดบภมภาค

และระดบโลก

2. สนบสนนการเผยแพรนวตกรรมดานสขภาพของไทยใหเปนทยอมรบใน

เวทระหวางประเทศ

3. ใหความชวยเหลอดานสาธารณสขทไทยมศกยภาพแกประเทศก�าลง

พฒนาเพอน�าไปสความรวมมอดานเศรษฐกจและความสมพนธระหวาง

ประเทศ (health diplomacy)

4. เสรมสรางความสอดคลองระหวางนโยบาย

สขภาพภายในประเทศ และระหวางประเทศ

1. สนบสนนความสอดคลองของนโยบายสาธารณะ (public policies) กบ

นโยบายดานสขภาพโลก

2. ประเมนผลกระทบดานสขภาพของนโยบายสาธารณะ (Health impact

assessment: HIA)

5. เสรมสรางขดความสามารถของบคลากรและ

องคกรในดานสขภาพโลกอยางยงยน และ

พฒนากลไกการประสานงาน

1. สงเสรมการเพมขดความสามารถของบคลากรและองคกรทด�าเนนงาน

ดานสขภาพโลกของไทย

2. พฒนาความรวมมอและใชประโยชนจากองคความรดานสขภาพโลก

3. ปรบโครงสรางหนวยงานดานการตางประเทศของกระทรวงสาธารณสข

เพอรองรบการด�าเนนงานตามกรอบยทธศาสตรสขภาพโลกของไทย

2554-2558การสาธารณสขไทย28

2. ทศทางแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560 – 2564)

การวางแผนเพอพฒนาประเทศไทย ไดเรมขน

อยางเปนรปธรรมตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาต ฉบบท 1 (พ.ศ. 2504 - 2509) จนถงปจจบน

ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555 - 2559) ซงมววฒนาการมา

อยางตอเนองภายใตสถานการณ เงอนไข และการ

เปลยนแปลงในมตตางๆ ทงภายในและภายนอกประเทศ

การพฒนาประเทศทผ านมาม งให ความส�าคญกบ

การเตบโตทางเศรษฐกจ ดวยการพฒนาโครงสรางพนฐาน

และใชการเตบโตของรายไดตอหวเปนเครองชวดผล

ส�าเรจของการพฒนา อยางไรกตามถงแมแนวทางการ

พฒนาดงกลาวจะสรางความเจรญเตบโตใหกบระบบ

เศรษฐกจโดยรวมและพฒนาคณภาพชวตคนไทยใหด

ขน ขณะเดยวกนกไดสงผลกระทบตอความเสอมโทรม

ของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ปญหาความ

ยากจน และการกระจายรายไดไปสประชาชนสวนใหญ

ของประเทศ ตอมาในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 (พ.ศ.

2540 - 2544) ประเทศไทยไดปรบเปลยนแนวคด

การพฒนาประเทศ โดยยดปฏบตตามปรชญาเศรษฐกจ

พอเพยง เนนคนเปนศนยกลางของการพฒนาและ

เปดโอกาสใหทกภาคสวนเข ามามส วนร วมในการ

พฒนาการวางแผนพฒนาประเทศไดปรบเปลยนเปน

การวางแผนเชงยทธศาสตร และในชวงแผนพฒนาฯ

ฉบบท 9 (พ.ศ.2545 - 2549) มการขบเคลอนการพฒนา

ประเทศโดยใชแผนบรหารราชการแผนดน ภายใตนโยบาย

รฐบาลและแนวนโยบายพนฐานแหงรฐในรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540

ส�าหรบแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550 -

2554) และฉบบท 11 (พ.ศ. 2555 - 2559) ยงคงนอมน�า

แนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยง มาเปนแนวทางการ

พฒนาแบบบรณาการทมคนเปนศนยกลางพฒนาตอ

เนองจากแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 และฉบบท 9 โดยให

ความส�าคญตอการมสวนรวมของทกภาคสวนในการ

พฒนาครอบคลมทกมต โดยเฉพาะแผนพฒนาฯ ฉบบ

ท 11 ไดใหความส�าคญกบการพฒนาคนและสงคมให

มคณภาพ รวมทงสรางโอกาสทางเศรษฐกจดวยพน

ฐานดานความร ด านเทคโนโลยและนวตกรรมและ

การรกษาสงแวดลอม ซงแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 จะ

สนสดลงในวนท 30 กนยายน พ.ศ. 2559 ส�าหรบ

การพฒนาในระยะตอไปจะเปนชวงการจดท�าแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 12 (พ.ศ. 2559 -

2564) โดยมแนวทางในการพฒนาดงตอไปน

2.1 แนวทางการพฒนาในชวงแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560

- 2564)

กรอบแนวคดและหลกการ

ในชวงของการจดท�าแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาต ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560 - 2564)

ประเทศไทยยงคงประสบปญหาสภาวะแวดลอมและ

บรบทของการเปลยนแปลงตางๆ ทอาจกอใหเกดความ

เสยงทงจากภายในและภายนอกประเทศ เชน กระแส

การเปดเสรทางการคา ความทาทายของเทคโนโลย

ใหมๆ การเขาสสงคมสงวย การเกดภยธรรมชาตทรนแรง

ประกอบกบสภาวการณดานตางๆ ทงเศรษฐกจ สงคม

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของประเทศใน

ปจจบนทยงคงประสบปญหาในหลายดาน เชน ปญหา

คณภาพการผลต ความสามารถในการแขงขน คณภาพ

การศกษา ความเหลอมล�าทางสงคม เปนตน ท�าให

การพฒนาในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 12 จงจ�าเปนตอง

ยดกรอบแนวคดและหลกการในการวางแผนทส�าคญ

ดงน 1) การนอมน�าและประยกตใชหลกปรชญาของ

เศรษฐกจพอเพยง 2) คนเปนศนยกลางของการพฒนา

อยางมสวนรวม 3) การสนบสนนและสงเสรมแนวคด

การปฏรปประเทศ และ 4) การพฒนาสความมนคง

มงคง ยงยน เพอใหสงคมอยรวมกนอยางมความสข โดย

มแนวทางการพฒนาทส�าคญ ดงน

1) การพฒนาเศรษฐกจในภาพรวม ประกอบดวย

(1) การลงทนโครงสรางพนฐานดานคมนาคม

ขนสงและระบบโลจสตกสของประเทศ

(2) การสนบสนนการเปนฐานการผลตของ

อตสาหกรรมและบรการสมยใหม ทจะเปนแรงขบเคลอน การขยายตวทางเศรษฐกจระยะตอไป รวมทงเปนแหลง

ถายทอดเทคโนโลยและสรางความเชอมโยงกบอตสาหกรรม

และบรการทมอยในปจจบน

2554-2558การสาธารณสขไทย 29

(3) การลงทนเพอการบรหารจดการทรพยากร

น�าภายใตยทธศาสตรการบรหารจดการทรพยากรน�า

(พ.ศ. 2558 - 2569)

(4) การใชประโยชนจากประชาคมอาเซยนและ

การเปดเสรทางการคาและการลงทน ทงในดานการลด

ขอจ�ากดทางดานขนาดของตลาดในประเทศ การพฒนา

ขดความสามารถในการแขงขนของผประกอบการ และ

การลดตนทนทางการเงนและตนทนทางธรกรรม เปนตน

2) การพฒนาเศรษฐกจรายสาขา ประกอบดวย

(1) การสงเสรมดานการวจยและพฒนา โดยเรง

สงเสรมสงคมนวตกรรม และพฒนาสภาวะแวดลอมของ

การพฒนาวทยาศาสตรเทคโนโลย วจย และนวตกรรม

เปนตน

(2) การพฒนาผลตภาพแรงงาน โดยสรางความ

รวมมอระหวางภาครฐและภาคเอกชนในการพฒนาก�าลง

คนและแรงงาน และพฒนายกระดบคณภาพแรงงานทงใน

ระบบและนอกระบบ

(3) การพฒนาสนคาหนงต�าบลหนงผลตภณฑ

(OTOP)

(4) การเพมขดความสามารถและสรางแรงจงใจ

ให SMEs

(5) การสงเสรมผ ประกอบการใหเขมแขงส

เศรษฐกจดจตอล

(6) การปรบโครงสรางภาคอตสาหกรรม และ

บรการ อาท ปรบโครงสรางการผลตภาคอตสาหกรรม

โดยมงเนนการพฒนา 2 กลมสาขาอตสาหกรรม

ควบคกน ไดแก กลมอตสาหกรรมทตอยอดจากศกยภาพ

หรอจดแขงในปจจบนของประเทศ เชน อตสาหกรรม

ท เชอมโยงหรอต อยอดจากภาคเกษตร และกล ม

อตสาหกรรมทรองรบแนวโนมการเปลยนแปลงใหมๆ

ในบรบทโลก รวมทงปรบโครงสรางภาคบรการ โดย

เสรมสรางขดความสามารถในการแขงขนของภาค

บรการศกยภาพในเชงธรกจ พฒนาขดความสามารถ

ในการแขงขนของธรกจภาคบรการทมศกยภาพใน

การ เ ตบโตและมส วนสนบสนนภาคการผลต ให

มประสทธภาพในการแขงขน และสรางรายไดจาก

การทองเทยว โดยมงเนนการทองเทยวเชงคณภาพ เปนมตรกบ

สงแวดลอม ปรบโครงสรางภาคการคาและการลงทน อาท

พฒนาประเทศสความเปนชาตการคาเพอเปนศนยกลาง

การคา โดยใชฐานเศรษฐกจดจตอลและการพฒนา

นวตกรรม ปรบปรงมาตรฐานและประสทธภาพการท�า

ธรกจของผประกอบการ สรางความเปนหนสวนการพฒนา

กบประเทศในอนภมภาค ภมภาค และนานาประเทศ

และสนบสนนการเปดเสรทางการคาและการลงทน ทง

ในระดบทวภาคและพหภาค สงเสรมและสนบสนนให

ผประกอบการไทยสามารถขยายตลาด สาขาการผลต

และการลงทนในประเทศเพอนบานและในภมภาค โดย

อาศยประโยชนจากการเขาส ประชาคมอาเซยน และ

การเชอมโยงความรวมมอจากประเทศในอนภมภาค

โดยเฉพาะการลดอปสรรคทางการคาภายใตกรอบ

ขอตกลงประชาคมเศรษฐกจอาเซยน เปนตน

3) การพฒนาการเกษตรสความเปนเลศดานอาหาร

ใหความส�าคญกบการปรบโครงสรางการผลต

ภาคเกษตร โดยการอนรกษฟนฟทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม เพอสนบสนนฐานการผลตการเกษตรท

เขมแขงและยงยน การจดระบบการผลตใหสอดคลองกบ

ศกยภาพพนทและความตองการของตลาดตงแตตนน�าถง

ปลายน�า ทงดานกายภาพและเศรษฐกจ ซงจะสงผลถง

การพฒนาโครงสรางพนฐานทจะสนบสนนในแตละพนท

การสงเสรมการรวมกลมการผลตทางการเกษตร จาก

กจการเจาของคนเดยวเปนการประกอบการในลกษณะ

สถาบนเกษตรกร การสรางโอกาสในการเขาถงนวตกรรม

และเทคโนโลยททนสมย เพอชวยยกระดบคณภาพชวต

ของเกษตรกร การเพมมลคาผลผลตภาคเกษตร จาก

การผลตสนคาเกษตรขนปฐมเปนสนคาเกษตรแปรรปท

มมลคาสงมคณภาพและมาตรฐานสากล สามารถสราง

ความเชอมโยงทางดานวตถดบกบประเทศเพอนบาน

นอกจากนควรเรงพฒนาและขบเคลอนการผลต

เกษตรอนทรยอยางจรงจง โดยยกระดบราคา สนคาเกษตร

อนทรยใหแตกตางจากสนคาเกษตรทใชสารเคม สงเสรม

การเกษตรตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

4) การพฒนาศกยภาพคนใหสนบสนนการเจรญ

เตบโตของประเทศและมคณภาพชวตทด

ประกอบดวยการพฒนาศกยภาพคนในทก

ชวงวยใหสนบสนนการเจรญเตบโตของประเทศ โดย

การสงเสรมอนามยแมและเดกและพฒนาการทสมวย

2554-2558การสาธารณสขไทย30

ทงในดานรางกายสตปญญา อารมณและสงคม การ

ยกระดบคณภาพการศกษาและการเรยนร โดยพฒนา

หลกสตรและการจดการเรยนการสอนใหสอดคลองกบ

ทกษะการเรยนรในศตวรรษท 21 ปรบระบบการคลง

ดานการศกษา โดยการจดสรรงบประมาณตรงสผเรยน

และแกสถานศกษาในเขตพนทหางไกล พฒนาคณภาพ

ครโดยพฒนาระบบการสรรหา พฒนาทกษะการจดการ

เรยนรนวตกรรมในการจดการเรยนการสอน และทกษะใน

การสอสาร เปนตน รวมทงการสรางเสรมสขภาพและ

ปองกนโรค โดยมงเนนการปองกนและควบคมปจจย

ก�าหนดสขภาพทางสงคม (Social Determinant of

Health) การสรางความอย ดมสขของครอบครวไทย

ใหเออตอการพฒนาคน โดยการสงเสรมสมพนธภาพท

ดในครอบครว การปลกฝงและบมเพาะวถการด�าเนน

ชวตแกสมาชกในครอบครวใหมคณธรรม จรยธรรม

ความซอสตยสจรต มวนย มความรบผดชอบตอสงคมและ

สงแวดลอม เปนตน

5) การสรางความเสมอภาคเพอรองรบสงคมสง

วยอยางมคณภาพ

ประกอบดวย การสรางโอกาสในการเขาถง

ทรพยากรและบรการทางสงคมอยางเสมอภาค โดยเฉพาะ

กลมผมรายไดนอยและกลมผดอยโอกาส การสรางความ

มนคงทางดานรายไดและโอกาสในการประกอบอาชพ

โดยสนบสนนใหประชาชนมโอกาสเขาถงการเรยนร ได

รบการฝกทกษะอาชพ และการสนบสนนสนเชอหรอทน

เพอการประกอบอาชพอสระ และการสรางผประกอบการ

รายใหม การพฒนาการบรหารจดการในระบบสขภาพ

เพอลดความเหลอมล�าระหวางระบบหลกประกนสขภาพ

ภาครฐ การเขาถงกระบวนการยตธรรมอยางเสมอภาค

การพฒนาศกยภาพชมชนใหมสวนรวมในกระบวนการ

ยตธรรม เพอเสรมสรางความเขมแขงของระบบยตธรรม

ชมชน การสรางสภาพแวดลอมและนวตกรรมทเออตอ

ผสงอายโดยการปรบปรงสภาพแวดลอมและความจ�าเปน

ทางกายภาพใหเหมาะสมกบผ สงอายการเสรมสราง

บทบาทของสถาบนทางสงคมและทนทางวฒนธรรม

การสรางความเขมแขงของชมชนและการพฒนาเศรษฐกจ

ชมชน เพอน�าไปสการแกปญหาในชมชนและตอยอดไป

สเชงพาณชยรวมทงสรางความรวมมอกบภาคเอกชน

และสถาบนการศกษาในการรวมกนพฒนาความรในเชง

ทฤษฎและสามารถน�าไปประยกตใชในทางปฏบต เพอ

สรางศกยภาพใหกบชมชนในการประกอบธรกจ เปนตน

6) การพฒนาพนทภาคและการเชอมโยงภมภาค

ประกอบดวย การจดตงเขตพฒนาเศรษฐกจพเศษ

ชายแดน พฒนาพนทเศรษฐกจชายแดนโดยสงเสรม

การลงทนและการคาชายแดน รวมทงวสาหกจขนาด

กลางขนาดยอมและธรกจเพอสงคม เพอดงดดนกลงทน

ไทยและในภมภาคใหเขามาลงทนในพนท การพฒนา

และฟนฟพนทฐานเศรษฐกจหลก แกปญหามลพษและ

สงแวดลอมในพนทเศรษฐกจหลกใหเกดผลในทางปฏบต

อยางเปนรปธรรม สนบสนนการปรบเปลยนกจการ

หรอกระบวนการผลตใหใชเทคโนโลยททนสมย เพอ

ลดผลกระทบตอสงแวดลอมและชมชน และเรงพฒนา

โครงสรางพนฐานเพอรองรบการดแลคณภาพชวต

ประชาชนและการเปนฐานเศรษฐกจหลกของประเทศ

การพฒนาโครงสรางพนฐานและสงอ�านวย ความสะดวกของเมองศนยกลางความเจรญในภมภาค ใหเปนเมองนาอยและปลอดภย มระบบการศกษาและระบบสาธารณสขทไดมาตรฐาน มคณภาพ รวมทงพฒนา ระบบขนสงสาธารณะในเขตเมองศนยกลางความเจรญในภมภาค เพอเพมขดความสามารถในการเขาถงตลาดและบรการสาธารณะดวยตนทนต�าและเปนมตรตอสงแวดลอม ตลอดจนเพมประสทธภาพและความโปรงใสในการบรหารจดการเมอง การพฒนาดานการขนสงและโลจสตกสเชอมโยงในประเทศและภมภาค โดยพฒนา โครงขายทางหลวงพเศษระหวางเมอง โดยใหความส�าคญกบการเชอมโยงโครงขายถนนภายในประเทศไปยงดานการคา/ประตการคาทส�าคญเพอรองรบปรมาณ การเดนทางและขนสงสนคา พฒนาโครงขายระบบรางเชอมโยงเมองศนยกลางความเจรญทวประเทศ เพอลดตนทนดานพลงงาน และพฒนาระบบอ�านวย ความสะดวก ด านการค าและการผ านแดนท มความคลองตวในประตการคาชายแดนทส�าคญ โดย การใชเทคโนโลยและระบบปฏบตงานเชอมโยงขอมลโดยใชเครองมอทางดานอเลกทรอนกส (National Single Window) รวมทงการปรบปรงกฎระเบยบ เปนตน

2554-2558การสาธารณสขไทย 31

7) การสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและ

สงคมอยางเปนมตรกบสงแวดลอม

ประกอบดวย การรกษาทนทางธรรมชาตเพอ

การเตบโตสเขยว โดยปกปองรกษาทรพยากรปาไม

และสตวปา อนรกษและใชประโยชนความหลากหลาย

ทางชวภาพอยางยงยนและแบงปนผลประโยชนอยาง

เปนธรรม พรอมพฒนาระบบบรหารจดการทดนและ

แกไขการบกรกทดนของรฐ การบรหารจดการน�าเพอ

ใหเกดความยงยน โดยบรณาการระหวางหนวยงาน

อยางเปนระบบ สรางศนยขอมลทรพยากรน�า จดตง

องคกรบรหารจดการน�าในระดบพนท การสงเสรม

การบรโภคทเปนมตรกบสงแวดลอม การสงเสรม

การผลต การลงทน และการสรางงานสเขยว เพอ

ยกระดบประเทศสเศรษฐกจและสงคมทเปนมตรกบ

สงแวดลอม การใหความส�าคญในการแกไขปญหาวกฤต

สงแวดลอม ดวยการเรงรดการควบคมมลพษทงทาง

อากาศ ขยะ น�าเสย และของเสยอนตรายทเกดจาก

การผลตและบรโภค รวมทงการบรหารจดการเพอลด

ความเสยงดานภยพบตเพอใหเกดความเสยหายนอยทสด

และน�าไปสการพฒนาทยงยน เสรมสรางขดความสามารถ

ในการเตรยมความพรอมและการรบมอภยพบต พฒนา

ระบบการจดการภยพบตในภาวะฉกเฉน ใหมความแมนย�า

นาเชอถอและมประสทธภาพ พฒนาระบบการฟนฟบรณะ

หลงการเกดภยใหสามารถตอบสนองตอความตองการของ

ผประสบภยไดอยางทวถงและเปนธรรม

2.2. แผนพฒนาสขภาพแหงชาต ฉบบท 11

(พ.ศ. 2555 – 2559)

หลกการ แผนพฒนาสขภาพแหงชาต ฉบบท

11 เปนแนวคดทมงพฒนาภายใตหลกปรชญาเศรษฐกจ

พอเพยง ด วยการสร างเอกภาพและธรรมาภบาล

ในการอภบาลระบบสขภาพ ใหความส�าคญกบการ

สรางกระบวนการมสวนรวมของทกภาคสวนในสงคม

มงเนนการสรางหลกประกนสขภาพ และการจดบรการท

ครอบคลมเปนธรรม เหนคณคาของการสรางความสมพนธ

ทดระหวางผใหและผรบบรการ

วสยทศน “ประชาชนทกคนมสขภาพด รวม

สรางระบบสขภาพพอเพยง เปนธรรม น�าสสงคมสขภาวะ”

พนธกจ พฒนาระบบสขภาพพอเพยงโดย

ยดหลกธรรมาภบาล สรางภมคมกนตอภยคกคาม และ

สรางเสรมการมสวนรวมของทกภาคสวน รวมถงการใช

ภมปญญาไทย

เปาประสงค

1. ประชาชน ชมชน ท องถน และภาค

เครอขาย มศกยภาพและสามารถสรางเสรมสขภาพ

ปองกนโรค ลดการเจบปวยจากโรคทปองกนไดหรอโรค

ทเกดจากพฤตกรรมสขภาพ มการใชภมปญญาไทยและ

มสวนรวมจดการปญหาสขภาพของตนเองและสงคมได

2. มระบบเฝ าระวงและเตอนภยท ไวพอ

ทนการณและสามารถจดการปญหาภยคกคามสขภาพได

อยางมประสทธภาพ

3. มระบบสขภาพเชงรกทมประสทธภาพ

มงเนนการสงเสรมสขภาพ ปองกน ควบคมโรค และ

การคมครองผบรโภคดานสขภาพ

4. มระบบบรการทมคณภาพมาตรฐาน สามารถ

ตอบสนองตอความตองการตามปญหาสขภาพและมความ

สมพนธทดระหวางผใหและผรบบรการ

5. มระบบบรหารจดการและการเงนการคลง

ดานสขภาพทมประสทธภาพและเปนเอกภาพ

ตวชวด

1. รอยละของต�าบลทมการจดการสขภาพท

เขมแขงตามเกณฑมาตรฐานทก�าหนด

2. อตราปวย อตราตายจากภยพบต โรคระบาด

และภยสขภาพ

- อตราปวยดวยโรคตดเชออบตใหม

และอบตซ�า

- อตราตายจากภยพบตตามธรรมชาต

- อตราปวยดวยโรคจากการประกอบอาชพ

และสงแวดลอม

3. อตราปวยดวยโรคหวใจ หลอดเลอดสมอง

มะเรง และอตราการควบคมภาวะเบาหวานและความดน

โลหตสงในผปวย4. รอยละของประชากรเปาหมายมพฤตกรรม

สขภาพทถกตองเพมขน (ออกก�าลงกาย บรโภคผก/ผลไม ลดการรบประทานอาหารหวาน/มน/เคม เลอกซอผลตภณฑสขภาพทม อย. สบบหรและดมสราลดลง)

2554-2558การสาธารณสขไทย32

5. สดสวนการลงทนดานสงเสรมสขภาพและ

ปองกนโรค

6. อตราการปฏเสธการสงตอ

7. อตราการเสยชวตผปวยในภายใน 28 วน

8. อตราสวนแพทยตอประชากรเฉลยและ

ระหวางภมภาค

9. รอยละของโรงพยาบาลทประสบปญหา

ทางการเงน

ยทธศาสตรการพฒนาสขภาพในแผนพฒนา

สขภาพแหงชาตฉบบท 11 (พ.ศ. 2555 - 2559)

1. ยทธศาสตรการเสรมสรางความเขมแขงของภาค

สขภาพในการสรางสขภาพ ตลอดจนการพงพาตนเองดาน

สขภาพบนพนฐานภมปญญาไทย ใหความส�าคญกบการ

สงเสรมบทบาทของประชาชน ชมชน ทองถนและภาค

เครอขายสขภาพใหมศกยภาพ มความเขมแขง ในการ

สงเสรมสขภาพ ปองกนโรค มวฒนธรรมการดแลรกษา

สขภาพทดทงในระดบบคคล ครอบครวและชวยเหลอ

เกอกลกนในสงคม มจตส�านกและรวมสรางสงแวดลอมท

ดตอสขภาพ มกระบวนการจดการปญหาสขภาพในชมชน

ทองถนของตนเอง โดยการมสวนรวมของทกฝายทงภาค

รฐ ภาคเอกชน นกวชาการ และภาคประชาสงคม โดยใช

ขอมลทครบถวน รอบดาน การหาทางออกรวมกนอยาง

สมานฉนท ตลอดจนการพฒนาความรวมมอระหวาง

ประเทศใหเขมแขงทงในระดบโลก ภมภาคและชายแดน

พฒนาศกยภาพวถการดแลสขภาพจากภมปญญาไทยใหม

ความปลอดภย มคณภาพและเปนทยอมรบ พฒนาระบบ

การเรยนร และการจดการความรดานการแพทยแผนไทย

การแพทยพนบาน และการแพทยทางเลอกใหมมาตรฐาน

สงเสรมการใชเทคโนโลยทเหมาะสมดานการแพทย

แผนไทยในการตรวจและรกษาโรคใหมากขน ตลอดจน

สงเสรมการวจยและพฒนาเพอการพงพาตนเองดาน

สขภาพ

2. ยทธศาสตรการพฒนาระบบเฝาระวงเตอนภย

และการจดการภยพบต อบตเหตและภยสขภาพ ให

ความส�าคญกบการเตรยมพร อมรบภยพบต เช น

อทกภย โคลนดนถลม แผนดนไหว สารพษ สารเคม

การกอการราย การจลาจลฯลฯ การเกดโรคระบาดตางๆ

ทงทอบตใหมและอบตซ�า สารกออนตรายในสงแวดลอม

ในอาหาร สงแวดลอมเปนพษ อบตเหต ตลอดจนภย

สขภาพอนๆ พฒนาระบบการเฝาระวง เตอนภยและ

การจดการภยพบต ภยสขภาพ ตลอดจนการฟนฟสภาพ

ภายหลงการเกดภยพบต อบตเหตและภยสขภาพ

3. ยทธศาสตรการม งเนนการสงเสรมสขภาพ

การปองกน ควบคมโรค และคมครองผบรโภคดานสขภาพ

เพอใหคนไทยแขงแรงทงรางกาย จตใจ สงคม และปญญา

ใหความส�าคญกบการพฒนาระบบสขภาพเชงรกโดย

การสงเสรมสขภาพ การปองกนและควบคมโรคและ

ระบบการคมครองผบรโภคทมประสทธผล เพมสดสวน

การลงทนในดานการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคให

มากขน สรางจตส�านกดานสขภาพใหสงคมมการตนตว

ใหความส�าคญตอสขภาพมการสรางนโยบายสาธารณะ

ทด มความปลอดภยดานอาหาร ยา ผลตภณฑสขภาพ

โภชนาการ การประกอบอาชพ สรางสงแวดลอมท

เกอกลตอสขภาพ การพฒนาระบบบรการสงเสรมสข

ภาพส�าหรบประชาชนทกกลมอาย สงเสรมพฒนาการ

เดกไทย ทงรางกาย จตใจ และสตปญญา พฒนาระบบ

การควบคม ป องกนการใช สารต งต นในการผลต

ยาเสพตด และเฝาระวงการแพรระบาดของยาเสพตดชนด

ใหม พฒนาและสงเสรมการใชแนวปฏบตดานพฤตกรรม

สขภาพส�าหรบประชาชน สรางมาตรการทางสงคมใน

การควบคมพฤตกรรมเสยงทางสขภาพทส�าคญ สงเสรม

การออกก�าลงกายและการมสขภาพจตทด

4. ยทธศาสตรการเสรมสรางระบบบรการสขภาพ

ใหมมาตรฐานในทกระดบเพอตอบสนองตอปญหา

สขภาพในทกกลมเปาหมาย และพฒนาระบบสงตอท

ไรรอยตอ ใหความส�าคญกบการพฒนาโครงสรางพนฐาน

และการใหบรการในทกระดบใหไดมาตรฐาน ประชาชน

เขาถงบรการ ไดอยางมคณภาพทงภาวะปกตและฉกเฉน

มการกระจายทรพยากรสขภาพทเหมาะสม โดยมบคลากร

ดานการแพทยและสาธารณสขทเพยงพอในทกระดบ

มการใชเทคโนโลยทางการแพทยอยางเหมาะสม พฒนา

ความเชยวชาญดานการแพทยเฉพาะทางใหครอบคลม

พนทตามความจ�าเปน ประชาชนสามารถเขาถงบรการ

ไดสะดวก มคณภาพมาตรฐานทดในทกระดบ จดบรการ

สขภาพในกลมเปาหมายเฉพาะ ไดแก เดก สตร ผสงอาย

คนพการ คนชายขอบ พฒนาการเขาถงบรการระบบ

2554-2558การสาธารณสขไทย 33

บรการการแพทยฉกเฉนใหครอบคลมมากขน พฒนา

ระบบสงตอโดยประชาชนไมถกปฏเสธการสงตอและ

ไดรบการดแลทดระหวางการสงตอ ใหความส�าคญ

กบความปลอดภยของผ ปวยในการรบบรการ ขยาย

ขดความสามารถในการบ�าบดรกษายาเสพตด สราง

กลไกเพอสรางความสมพนธทดและการไกลเกลยลด

ความขดแยงระหวางผรบบรการและผใหบรการเมอเกด

ภาวะไมพงประสงค สนบสนนใหเกดความเขาใจทถกตอง

ตรงกนระหวางบคลากรทางการแพทยและประชาชนใน

เรองกระบวนการรกษาสทธประโยชนและความคาดหวง

เพอใหผบรการสามารถปฏบตงานอยางมความสขและ

ผรบบรการมความพงพอใจ

5.ยทธศาสตรการสรางกลไกกลางระดบชาตในการ

ดแลระบบบรการสขภาพ และพฒนาระบบบรหารจดการ

ทรพยากรใหมประสทธภาพ ใหความส�าคญกบการสราง

กลไกการบรหารจดการระบบสขภาพใหเกดความเปน

เอกภาพ มธรรมาภบาล จดตงคณะกรรมการนโยบาย

ระบบบรการสขภาพแหงชาต (National Health Service

Delivery Board) เพอวางระบบบรการของประเทศ

สรางความสมดลระหวางผซอและผใหบรการ ก�าหนด

ทศทางการเงนการคลงดานสขภาพของประเทศไดอยางม

ประสทธภาพ ลดความเหลอมล�าของ 3 กองทน (กองทน

สวสดการรกษาพยาบาลขาราชการ กองทนหลกประกน

สขภาพถวนหนาและกองทนประกนสงคม) พฒนาระบบ

การดแลสขภาพแรงงานขามชาต บรหารจดการทรพยากร

ใหมการกระจายอยางเหมาะสม เรงผลตและพฒนา

ก�าลงคนดานสขภาพใหมปรมาณเพยงพอและมคณภาพ

มการกระจายก�าลงคนทเหมาะสมเปนธรรมและทวถง

มระบบขอมลสขภาพ ทแมนย�า ครบถวน ทนเวลา

สามารถใชประโยชนได สรางระบบงานใหสามารถสราง

ก�าลงใจและแรงจงใจใหบคลากรทางการแพทยและ

สาธารณสขมความสขและเหนคณคาของการท�างาน

สงเสรมใหภาคเอกชนเขามามสวนรวมในการบรการ

ดานสขภาพ (Public Private Partnership: PPP) สราง

กลไกการบรณาการแผนงาน/โครงการ กจกรรม และ

การใชทรพยากรรวมกนระหวางหนวยงานดานการแพทย

และสาธารณสขทงภาครฐและเอกชน รวมถงองคกรตางๆ

ในระดบทองถน สนบสนนการวจยดานการแพทยและ

สาธารณสขทเปนปญหาทส�าคญของประเทศ ตลอดจน

การน�าความรมาใชในการพฒนางาน

3. นโยบายทส�าคญของกระทรวงสาธารณสข

3.1 นโยบายทมหมอครอบครว

ความเปนมา

ในป พ.ศ. 2557 นโยบายของรฐบาล โดย

ทานนายกรฐมนตร พลเอกประยทธ จนทร โอชา

มงเนนใหประชาชนในสงคมไทยไดรบโอกาสการเขา

ถงบรการสขภาพของรฐทมคณภาพอยางเทาเทยม

ลดความเหลอมล�าของสงคม และประชาชนกล ม

วยตางๆ ตองไดรบการดแลอยางเปนรปธรรมและ

เสมอภาค นอกจากน ควรมการพฒนาดานการปองกน

โรคมากกวารอใหปวยแลวจงมารกษา โดยเฉพาะกลม

ผ สงอาย ระบบบรการสขภาพใหมการเตรยมความ

พรอม เพอสงเสรมคณภาพชวตและไมกอภาระตอ

สงคมในอนาคต จดเตรยมระบบการดแลในบาน สถาน

พกฟน และโรงพยาบาลทเปนความรวมมอของทกภาค

สวนรวมถงชมชนและครอบครวดวย (ค�าแถลงนโยบาย

นายกรฐมนตร พลเอกประยทธ จนทรโอชา, 2557)

กระทรวงสาธารณสข ภายใตการน�าของ

ศาสตราจารย นพ.รชตะ รชตะนาวน รฐมนตรวาการ

กระทรวงสาธารณสข และนพ.สมศกด ชณหรศม รฐมนตร

ชวยวาการกระทรวงสาธารณสข (ในขณะนน) ตระหนกถง

ความส�าคญของการพฒนาการจดบรการทางสขภาพให

แกประชาชนไทยตลอดทกชวงวยทกคน ใหมอายยนและ

รางกายทแขงแรง มคณภาพชวตทด ดงนนการจดระบบ

บรการทางสขภาพทดจงไมใชเพยงเปนการดแลเมอเกด

การเจบปวยเพยงเทานน แตควรครอบคลมถงการปองกน

สงเสรมสขภาพ ใหค�าปรกษาและแนะน�าการดแลสขภาพ

เบองตนตงแตทยงไมเจบปวย ในขณะเดยวกนการเจบ

ปวยซงหลกเลยงไมได ควรไดรบการรกษาดแล สงตอไป

รบบรการในสถานบรการทางสขภาพทมศกยภาพสงกวา

อยางมประสทธภาพ แมในรายทตองดแลรกษาอาการ

แบบเรอรง กควรไดรบการฟนฟสขภาพอยางเหมาะสม

2554-2558การสาธารณสขไทย34

หากสามารถจดใหมบรการเยยมดแลถงทบานจากทม

สหวชาชพ ทจะท�าใหประชาชนไดรบการดแลทกมตและ

เปนองครวม ประชาชนเกดความรสกอบอนใจ สามารถ

เขาถงบรการทางสขภาพทมคณภาพและประสทธภาพ

และใกลบานไดไมวาอยทใด ดงนนการพฒนาระบบบรการ

ปฐมภม จงเปนอกหนงภารกจส�าคญทจะสนองตอนโยบาย

ของนายกรฐมนตรและนโยบายของกระทรวงสาธารณสข

การดแลสขภาพประชาชนในทกมตทงรกษา

สงเสรมสขภาพ ปองกนโรค และฟนฟสขภาพเปนทม

สหวชาชพนนยอมน�ามาซงคณภาพและประสทธภาพของ

การดแล โดยเฉพาะในบรบทประเทศไทยทยงมขอจ�ากด

ของบคลากรแพทยทมกจะเปนบคลากรหลกในการดแล

ดงนนทมหมอครอบครว (Family care team) จงนบวา

เปนการปฏรปการดแลสขภาพในรปแบบใหมทเปนการ

ตอยอดเพมเตมจากฐานงานเดมของระบบบรการสขภาพ

ของไทย เปนการบรณาการการท�างานรวมกนระหวาง

ทมบคลากรสาธารณสขในทกระดบของการจดบรการ

ทางสขภาพ รวมทงเปนการสรางความรวมมอกบภาค

เครอขายทกภาคสวน โดยเฉพาะภาคประชาชน ชมชน

โดยมสขภาพของคนในครอบครวเปนเปาหมายและ

จดศนยกลางในการท�างานรวมกน

โดยนยามของทมหมอครอบครว (Family care

team) ในทนหมายถง กลมบคลากรทประกอบดวยสห

วชาชพทงดานการแพทยและการสาธารณสขทงในหนวย

บรการปฐมภมใกลบานและในโรงพยาบาล รวมถง อาสา

สมครสาธารณสข องคกรปกครองสวนทองถน ชมชน ภาค

ประชาชน และผทมสวนเกยวของในการดแลสขภาพของ

ประชาชน เพอดแลปญหาดานกาย ครอบคลมทงรกษา

สงเสรม ปองกน และดแลดานจตใจ สงคม บรรเทาทกข

พฒนาคณภาพชวตของผปวย ครอบครว ชมชน อยาง

ใกลชด เขาถง เขาใจ โดยจดโครงสรางทมหมอครอบครว

3 ระดบ ไดแก

1.ระดบอ�าเภอ ซงจะมแพทยและสหวชาชพ ใน

โรงพยาบาล และทมจากสาธารณสขอ�าเภอ ท�าหนาทเปน

ทปรกษา พเลยงใหการสนบสนนวชาการ พฒนาศกยภาพ

ทางคลนกทมต�าบล ชมชน รวมถงสนบสนนทรพยากรทก

ประเภททจ�าเปน

2. ระดบต�าบล ซงเปนบคลากรในหนวยบรการ

ปฐมภม รพ.สต. พยาบาลวชาชพ พยาบาลเวชปฏบต

นกวชาการท�าหนาทเปนหมอครอบครว ดแลปญหา

สขภาพดานการรกษาพยาบาล ประสานสงตอผปวยทเกน

ขดความสามารถ ผสมผสานกบงานดานการสงเสรมสข

ภาพ และปองกนโรคใหแกครอบครว ชมชน เชอมประสาน

กบองคกรทองถน และภาครฐอนๆ เพอรวมแกไขปญหา

ดานสงคม สงแวดลอม เศรษฐกจ ขจดทกขเพมสข กอให

เกดการพฒนาคณภาพชวตใหกบครอบครวและชมชนได

อยางมประสทธภาพ บคลากรสาธารณสขใน รพ.สต. ท

ไดรบมอบหมายใหเปนหมอครอบครว 1 คน ใหรบผดชอบ

ประชากรประมาณ 1,250 - 2,500 คน

3. ระดบชมชน ประกอบดวยภาคประชาชน

ในพนท เชน อสม. องคกรปกครองสวนทองถน ก�านน

ผใหญบาน จตอาสา นกบรบาล แกนน�าครอบครว มหนา

ทชวยเหลอผปวยและครอบครวในการดแลตนเองหรอ

การใหการบรบาล ท�าหนาทประดจญาตของผปวยและ

ครอบครว

เพ อ เป นของขวญป ใหม 2558 ให

กบประชาชน รฐมนตรว าการกระทรวงสาธารณสข

ศาสตราจารย นายแพทยรชตะ รชตะนาวน (ในขณะ

นน) จงไดสงมอบ “ทมหมอครอบครว” (Family care

team: FCT) เขาไปบรการดแลสขภาพของประชาชนทก

ครวเรอน ทงในเขตเมองและชนบท เพอให “ประชาชน

อนใจ มญาตทวไทย เปนหมอครอบครว” และเรมด�าเนน

นโยบายดงกลาวตงแตวนท 22 ธนวาคม พ.ศ. 2557 โดย

กลมเปาหมายของการจดบรการในชวงแรก เนนไปท 3

กลมเปาหมาย ไดแก

1) ผสงอาย ทไมสามารถชวยเหลอตนเองได

หรอเรยกวา ผปวยตดเตยง (ขอมลจาก

ส�านกบรหารการสาธารณสข ณ วนท 22

ธนวาคม พ.ศ. 2557) จ�านวนประมาณ

163,860 คน คดเปนรอยละ 1.8 ของผ

สงอายทม 9 ลานกวาคน

2) ผพการ จ�านวน 1,580,525 คน และ

3) ผ ปวยระยะสดทาย จ�านวนประมาณ

41,557 คน รวมทง 3 กลมประมาณ

1,785,942 คน

2554-2558การสาธารณสขไทย 35

การด�าเนนงานตามนโยบาย

เมอนโยบายทมหมอครอบครวไดถกน�าไป

สการปฏบต กระบวนการด�าเนนการยอมขนอยกบพนท

ทจะมศกยภาพในการด�าเนนการไดมากนอยเพยงใด

ส�านกนโยบายและยทธศาสตร ส�านกงานปลดกระทรวง

สาธารณสข ไดมการตดตามประเมนผลการด�าเนนการ

ตามนโยบายทมหมอครอบครว (Family Care Team:

FCT) เพอทจะทราบการรบรตอนโยบายและการสนบสนน

ทรพยากร การน�านโยบายสการปฏบตและรปแบบการ

ด�าเนนงานทเกดขนแตละพนท ผลการด�าเนนงานทเกด

ขนในระยะ 6 เดอนแรกหลงใหนโยบาย โดยเฉพาะในสวน

ของผรบบรการกลมเปาหมาย เพอสรปเปนขอเสนอแนะ

ในการขบเคลอนนโยบายทมหมอครอบครวในระดบพนท

ใหมความยงยนตอไป โดยการตดตามประเมนผลนโยบาย

ครงน ใชกรอบการพจารณาตาม CIPP Model เพอใหได

ขอมลทครอบคลมในการพจารณาทกดานทงบรบทของ

พนท ปจจยน�าเขา กระบวนการ และผลผลตการด�าเนน

งาน ใชการคนหาปรากฏการณดวยวธการสมภาษณ

เชงลก สนทนากลม สงเกตแบบมสวนรวม เอกสารบนทก

ตางๆ และใชการส�ารวจความพงพอใจของผรบบรการและ

บคลากรผใหบรการในทมหมอครอบครว และสมพนท

ท�าการตดตามประเมนผลนโยบาย จากระดบภาค เขต

สขภาพ จงหวด อ�าเภอ ต�าบล จนกระทงถงระดบชมชน

การสอสารนโยบายทมหมอครอบครว

ผบรหารระดบสง โดยรฐมนตรวาการกระทรวง

สาธารณสขไดประกาศนโยบายในการประชม Kick off

นโยบายทมหมอครอบครว สวนชองทางหลกทท�าให

ผปฏบตไดรบการถายทอดนโยบาย คอ การประชมใน

เวทระดบตางๆ เชน เวทระดบกระทรวง เขต จงหวด

และอ�าเภอ หนงสอสงการจากสวนกลาง สวนหนงสอ

คมอทมหมอครอบครว ทถกสงไปเพอน�าไปใชประกอบ

การท�าความเข าใจของผ ปฏบต ในพนทนน ยงไม

เพยงพอทจะใหทวถงทกสถานบรการทางสขภาพ โดยเฉพาะ

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล ในระยะตอมาการลงเยยมพนทของ คณะรฐมนตรวาการฯ และรฐมนตรชวยวาการกระทรวงสาธารณสข สรางความเขาใจและก�าลงใจตอผปฏบตงานในพนท ถายทอดขาวสารผานทางสอตางๆ

ชวยใหกระตนพนท ทงทไดรบการเยยมและพนทจงหวดอนในการด�าเนนงานไดอยางชดเจน ในขณะเดยวกนการเนนย�าทศทางและเปาหมายนโยบายทชดเจนจากผบรหารทกระดบ โดยเฉพาะระดบจงหวด ทมผลอยางมากตอการ

ขบเคลอนการด�าเนนงานในพนท

การรบรนโยบาย

กล มผ ทรบร นโยบายสวนใหญเป นระดบ

ผบรหารและผรบผดชอบระดบจงหวด และอ�าเภอ อยางไร

กตามการรบรนโยบายยงขาดความเขาใจอยางชดเจนใน

เรองแนวคด ทศทางนโยบาย รวมทงยงมความสบสน ลงเล

กบกรอบกระบวนการและเปาหมาย รวมทงขอก�าหนดใน

การจดตงโครงสรางทมหมอครอบครว สวนผปฏบตงาน

ทมหมอครอบครวระดบต�าบล และชมชน ทงสวนของ

บคลากรสาธารณสข องคกรปกครองสวนทองถน อาสา

สมครสาธารณสข และประชาชนมการรบรนโยบายนอย

มาก

ชวง 6 เดอน การรบรนโยบายในผปฏบตทก

ระดบดขน มความเขาใจในแนวคดและน�าไปสการปฏบต

ไดชดเจนขน สวนองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.)

และหนวยงานอนนอกสาธารณสข เรมมการรบรในบาง

พนท ทงนขนอยกบวาพนทนนๆ ใหความส�าคญและม

ความสม�าเสมอในการน�าเรองนโยบายหรอปญหาของ

สาธารณสขเขาเสนอตอทประชมในเวททมภาคเครอขาย

อนมากนอยเพยงใด โดยเวททสามารถท�าใหภาคเครอขาย

รบรไดด ไดแก เวทประชมคณะกรรมการประสานงาน

สาธารณสขระดบอ�าเภอ (คปสอ.) และประชาคมหมบาน

ส�าหรบประชาชน ยงคงรบรเพยงวา มหมอมาเยยมบาน

มาใหการชวยเหลอ ใหค�าแนะน�า ซงประชาชนรบรวาเปน

หมอครอบครว สวนใหญจะกลาวถงผดแลสขภาพใกลชด

ทสด และแตกตางกนในเขตเมองและเทศบาล

การยอมรบและเหนประโยชน

ผใหขอมลทงผบรหารสาธารณสข ผปฏบตงาน

สวนสาธารณสขในทมหมอครอบครวทกระดบ ยอมรบ

วาเปนนโยบายทม งเนนประโยชนเพอประชาชน เปน

นโยบายทแกปญหาใหกบกล มเปาหมายทเปนปญหา

ส�าคญดานสาธารณสข ในขณะเดยวกนนโยบายทมหมอ

ครอบครว มความสอดคลองและเชอมโยงกบการด�าเนน

2554-2558การสาธารณสขไทย36

งานทมอยทงการท�างานสขภาพปฐมภม และการด�าเนน

งานระบบสขภาพอ�าเภอ (District Health System:

DHS) โดยเฉพาะงานเยยมบาน (Home Health Care)

ทมงเฉพาะเจาะจงกลมเปาหมายชดเจนมากขน ในขณะ

เดยวกนท�าใหเกดการประสานการท�างานทชดเจนขน ทง

ระหวางสหวชาชพ และระหวางโรงพยาบาลสงเสรมสข

ภาพต�าบล (รพ.สต.) กบโรงพยาบาลระดบสงขน ดวยเหต

นนโยบายดงกลาวจงกอใหเกดประโยชนตอกลมเปาหมาย

และท�าใหเกดการเชอมโยงการท�างานของทม และไมกอให

เกดผลกระทบทางลบตอการด�าเนนงานในพนทแตอยางใด

อยางไรกตามบางพนททยอมรบนโยบาย แต

ใหขอสงเกตเรองระยะเวลาในการด�าเนนงานยงตองการ

เวลาทจะจดระบบงานตางๆ ใหไปดวยกนไดกอน ไมควร

เรงรบใหเกดผลลพธการด�าเนนงาน มลกษณะการสงการ

ท�างานแบบ Top-Down ทเรงรดการด�าเนนงานทจะเหน

ผลเชงปรมาณเรวเกนไป โดยเฉพาะในชวงแรกทตองการ

เหนจ�านวนทมหมอครอบครวในแตละระดบ และจ�านวน

กลมเปาหมายทไดรบการดแล ซงลกษณะงานแบบน พนท

เหนวาควรใหเวลาส�าหรบการเรยนรสรางความเขาใจให

มากขน ใหครอบคลมผเกยวของใหชดเจนกอน แลวด�าเนน

งานแบบคอยเปนคอยไปตามศกยภาพและบรบทของพนท

ทแตกตางกนและควรเนนการใหเหนผลลพธเชงคณภาพ

ของทงตวบคลากรทอยในโครงสรางทมหมอครอบครว

และประโยชนทจะเกดกบประชาชนอยางยงยน

ในขณะทประชาชนสวนใหญโดยเฉพาะในพนท

หางไกล ใหความส�าคญเพยงวา เขาไดรบบรการดแลชวย

เหลออะไรจากบคลากร หรอผเกยวของทางสาธารณสข

ทเหมอนหรอตางไปจากเดม

การน�านโยบายสการปฏบต

ในแตละพนทมการน�านโยบายส การปฏบต

ทแตกตางไปตามบรบทของพนท ทงนขนอยกบตนทน

การด�าเนนงานเดมของพนท เชน งานเยยมบาน (Home

visit) งานหมอครอบครว (นกสขภาพครอบครว: นสค.)

การพฒนาระบบสขภาพระดบอ�าเภอ (DHS) การพฒนา

ระบบรการสขภาพ (Service Plan) งานปฐมภม หลาย

พนทมแผนการท�างาน หรอรปแบบการท�างานทใชการ

บรณาการกบงานเดมทท�าอย

อยางไรกตามแนวคด ทศทาง นโยบายระดบ

พนท และเปาหมายของผบรหารทกระดบในพนท ทงสวน

ของสาธารณสขและผบรหารระดบสงของจงหวด ไดแก

ผวาราชการจงหวด หวหนาสวนราชการนอกกระทรวง

สาธารณสข ลวนมผลตอการขบเคลอนการด�าเนนการตาม

นโยบายอยางมาก เชน บางพนทผบรหารระดบจงหวด

ซงใหความส�าคญกบบรบทของพนท แมวาในจงหวด

เดยวกนแตตางอ�าเภอ ตางต�าบล กมความแตกตาง จงได

น�านโยบายไปสพนท รวมวเคราะหบนพนฐานบรบทของ

พนท เพอใหไดแผนปฏบตการทเหมาะสมกบพนท

รปแบบการด�าเนนงาน

1) บรณาการ ผสมผสานกบงานเดม ทงเชงกระบวนการ กลมเปาหมายและทมท�างาน เขากบงานเดมในพนท เชน อ�าเภอสนามชยเขต จงหวดฉะเชงเทรา โดยงานทพนทด�าเนนการอยแลวอยางงานปฐมภม เพอการจดการโรค NCD การดแลระยะยาว (Long term care) งานระบบสขภาพระดบอ�าเภอ ทเนนการจดการตาม กลมวย งานเยยมบาน และสงตอ ผานสายดวน 1669 และรถบรการฉกเฉนทไดรบการสนบสนนจาก อปท. ซงอาจมความแตกตางกนอยบาง ระหวางเขตชนบท เขตเมอง

(นอก/ในเขตเทศบาล) แตละพนท

• พนทเขตชนบทมพนฐานความสมพนธใกล

ชดระหวางเจาหนาทสาธารณสข อสม. กบประชาชนท

อยในชมชน ท�าใหการยอมรบและการเขาถงของทมหมอ

ครอบครวระดบต�าบลและชมชน เปนไปไดโดยไมยากนก

• พนทในเขตเทศบาลและเขตเมอง มพนฐานความเปนเมอง งานทมหมอครอบครวจะด�าเนนไปไดดมากนอยเพยงใด จงขนกบความสมพนธของบคลากรและทมงานสขภาพเองทเคยด�าเนนการไวเปนอยางมาก จากกรณศกษาทง 4 จงหวด พบวา เจาหนาททงจากงานเวชกรรมสงคมของโรงพยาบาลและเจาหนาท ศนยสขภาพชมชนเมอง มความใกลชดกบผ ปวยและญาต เนองจากการตดตามเยยมบานดวยความใสใจในการดแลแกปญหาสขภาพใหถงบาน ซงปจจยทส�าคญในการเชอมประสานการท�างานระหวางสวนของโรงพยาบาลและเทศบาล จะเปนไปไดดยงขน ในกรณทพนทนน ผรบผดชอบงานสาธารณสขของเทศบาล มพนฐานการท�างานดานสาธารณสข และมความสมพนธทดตอทมงาน

ของโรงพยาบาลและศนยสขภาพชมชนเมอง

2554-2558การสาธารณสขไทย 37

2) พฒนารปแบบและแนวทางเสรมความเขม

แขง เพอสรางความเขมแขงในกจกรรมส�าคญของทมหมอ

ครอบครว ศนยอนามยท 11 จงหวดนครศรธรรมราช ได

น�าเทคโนโลยการสอสารผานไลนกลม“line group”ท

สามารถตดตามและตอบสนองไดทกท ทนเวลา ของทม

หมอครอบครวและผเกยวของในพนท เพอการเยยมกลม

เปาหมาย การรายงานรายกรณ การสงตอ การเสรมพลง

(Empowerment) ระหวางทม ในหลายพนทไดพยายาม

ใชไลน ในการสอสาร แตพนททสามารถด�าเนนการไดอยาง

เปนรปธรรมขนอยกบความเอาใจใส ทมเท ของหวหนา

ทม คอแพทยทปรกษาระดบโรงพยาบาล ความพรอม

ของเครองมอสอสารและระบบสญญาณอนเตอรเนต การ

จดสรรงบประมาณเพอสนบสนนผปฏบตงานในทมหมอ

ครอบครวระดบชมชน โดยเฉพาะ อสม. การเสรมขวญ

ก�าลงใจจากผลลพธการดแลผปวยกลมเปาหมาย และการ

ใหความส�าคญตอการพฒนาศกยภาพ

3) ใชโมเดลและแผนยทธศาสตรของสวน

จงหวดผลกดนการขบเคลอน ในบางพนทสวนจงหวด

ทมผ ว าราชการจงหวด เปนผ น�าในการพฒนาดาน

สขภาพ โดยมแผนยทธศาสตรเปนเครองมอในการน�าทาง

ควบคมก�ากบ เชน บรรมยรายกรณโมเดล (Buriram

Case Management: B-CM Model) หรอยทธศาสตร

บรรมยสนตสข 9 ด ประกอบดวย คนด มปญญา รายได

สมดล สขภาพแขงแรง สงแวดลอมสมบรณ สงคมอบอน

หลดพนอาชญากรรม กองทนพงพาตนเอง การสรางความ

เขมแขงคณะกรรมการหมบาน ซงท�าใหทกภาคสวนใน

จงหวดมการคดและท�าแผนปฏบตการเพอการขบเคลอน

ตามยทธศาสตร งานสาธารณสข และนโยบายทมหมอ

ครอบครว ไดรบประโยชนโดยตรงในเชงการไดรบความ

รวมมอและการสนบสนนจากภาคเครอขาย หรอภาคสวน

ตางๆ ในจงหวดไดงายขน จงเปนกรณทเหนไดชดวา วสย

ทศน แนวคดทศทางการบรหารของผบรหารระดบสงของ

จงหวด มผลอยางมากตอการขบเคลอนและด�าเนนงาน

ของทมหมอครอบครวของพนท

4) ขยายความเข มแขงจากชมชนเป น

พลงของทม ตวอยางเชน ชมชนบานไมแดง จงหวด

นครศรธรรมราช มความเขมแขงขององคกรปกครองสวน

ทองถน แกนน�าชมชน จตอาสา มวสยทศนของชมชน

เพอประโยชนของประชาชนในชมชนทชดเจนในเรอง

สขภาพ ท�างานเชอมกบสวนสาธารณสขในระดบต�าบล

และอ�าเภอ เมอมทมหมอครอบครว การออกเยยมบาน

กลมเปาหมายจงไดรบความรวมมอเปนอยางด ในขณะ

เดยวกนหลายกจกรรมทางสขภาพสวนสาธารณสขเปน

ผไปชวยสนบสนนชมชนใหเปนผคดรเรมและเสนอให

ด�าเนนการเพอการดแลสขภาพประชาชน เกดความส�าเรจ

หลายอยางทน�าพาความสขใหกบคนในชมชน โดยททมกม

ความสขทไดท�างานใหกบคนในชมชนของตนเอง ซงถอวา

ความเขมแขงจากชมชนเปนฐานพลงส�าคญของการด�าเนน

งานทมหมอครอบครว

ความรวมมอจากภาคเครอขาย

ในทกพนท ไดรบการสนบสนนการด�าเนน

งานดานสาธารณสขจากภาคเครอขายโดยเฉพาะองคกร

ปกครองสวนทองถน (อปท.) ไมใชเพยงงานตามนโยบาย

ทมหมอครอบครว แมบางพนทอาจยงไมรบรหรอเขาใจ

วาทมหมอครอบครวเปนอยางไร การดแลผปวยตดเตยง

ผพการทตองไดรบการดแล รวมทงผดอยโอกาส ภาคเครอ

ขายมบทบาทส�าคญในการเสรมการดแลดานสงแวดลอม

ทอย อาศย สงอ�านวยความสะดวกในการด�าเนนชวต

ประจ�าวน ท�าใหงานเยยมบานในพนท ด�าเนนไปดวยด

กลมเปาหมายไดรบการดแลอยางเปนองครวม

ความตองการสนบสนนทรพยากร

พนทยงตองการไดรบการสนบสนนทรพยากร

เพอใหสามารถวางแผนไดเตมท ทงดานก�าลงคน เงน

งบประมาณ เครองมอ อปกรณ ยงถกมองวาไมสอดคลอง

กบการปฏบตงานใหไดผลลพธทมคณภาพ โดยเฉพาะเรอง

ก�าลงคนในสวนของ รพสต. ทยงไมเพยงพอทงปรมาณและ

ศกยภาพในการจดบรการเพอดแลกลมเปาหมาย ทงนม

บางพนทไดมการวางรากฐานการสรางบคลากรของพนท

ไวเรยบรอย (ตวอยางเชน กรณอ�าเภอสนามชยเขต ท

ผบรหาร CUP เหนความส�าคญในการสรางบคลากรและ

การรกษาบคลากรใหคงอยในพนทมาอยางยาวนาน)

มผลอยางมากตอการด�าเนนงานทมหมอครอบครวไดเรว

และงายขน สวนเรองเครองมอ อปกรณ เงนงบประมาณ

เพอการด�าเนนกจกรรม หลายแหงไมไดเรยกรองมาก

นก เนองจากสามารถใชงบประมาณปกตหรองบจาก

2554-2558การสาธารณสขไทย38

กองทนตางๆ ในชมชนได และขอรบการสนบสนนจาก

โรงพยาบาลแมขายได หากจะมการขอรบการสนบสนน

ทางดานงบประมาณ จะเปนไปเพอการจดกจกรรมทไม

สามารถเบกจายไดตามเงอนไขของการใชจายเงน เชน

คาน�ามนยานพาหนะใหเจาหนาทผปฏบตงาน หรองบ

สนบสนนอาสาสมครสาธารณสข เพอการเยยมบาน

ผลการด�าเนนงาน

จ�านวนทมหมอครอบครว ในชวง 3 เดอนแรก

พนทมการจดตงทมหมอครอบครวตามโครงสรางระดบ

อ�าเภอ ระดบต�าบลและระดบชมชน แตบางพนทยงม

ปญหาอปสรรคในการจดตงตามโครงสรางทก�าหนด เนอง

ดวยมขอจ�ากดในบคลากรแพทย ทงจ�านวนแพทยทมนอย

ในพนทและความสมครใจของแพทยทจะเปนทปรกษา

ของทมหมอครอบครว ดงนนถงแมวาจะสามารถรายงาน

จ�านวนทมหมอครอบครวได แตการปฏบตตามบทบาท

หนาทของทมตามทควรจะเปน ยงคอนขางนอย ในชวง 6

เดอน พนทตางๆสามารถจดตงทมหมอครอบครวไดครบ

ทง 3 ระดบ ไดเกนกวา 30,000 ทม การพฒนาศกยภาพ

ของทมยงคงเปนประเดนทพนทยงคงตองด�าเนนการตอ

ความพงพอใจของผ รบบรการ ความพง

พอใจของผรบบรการทงตวกลมเปาหมายเองและญาตผ

ดแลสวนใหญ มความพงพอใจในการบรการของทมหมอ

ครอบครวมากทสดในดานความสะดวก ประหยดคาใชจาย

ความเปนธรรม และการบรการเปนมตรและเตมใจดแล

ดานการสงเสรมศกยภาพในการพงพาตนเองและคนใน

ครอบครว และดานคณภาพการดแลของทม

ผปวยและญาตผดแลทพงพอใจการมทมหมอ

ครอบครวไปเยยม โดยเฉพาะในรายทอย ไกลจากโรง

พยาบาล การเดนทางคอนขางล�าบาก ในรายทไมมยาน

พาหนะของตนเอง จะตองจางเหมารถยนต ซงจะตองเสย

คาใชจายตอครงในการเดนทางไปรกษาหรอตรวจสขภาพ

ตอเนอง บางรายเปนผสงอายตดเตยง แมไมเสยคารกษา

พยาบาล แตตองเสยคาใชจายอนในชวตประจ�าวน เชน

คาผาออมรองเปอน ดงนน การมทมหมอครอบครวทลง

ไปเยยมไดเหนความเปนอยและทราบปญหาอยางเปน

องครวม ไดประสานการดแลชวยเหลอ การไปเยยมของ

ทมหมอครอบครว ทมใชเพยงเฉพาะทมของเจาหนาท

สาธารณสข แตยงรวมถงสวนของชมชน ทงแกนน�าชมชน

อปท. จตอาสา อสม. พม. กาชาด หลายภาคสวนผปวย

และญาต ตางพดเปนเสยงเดยวกนวา “ท�าใหมก�าลงใจ

ไมถกทอดทง” “อยากสตอ อยากหาย อยากชวยตนเอง

ใหมากขน เพอใหครอบครวและหมอดใจ”

กาวตอไปของการด�าเนนการตามนโยบายทมหมอ

ครอบครว

การสนบสนนเชงนโยบายเปนสงส�าคญ จากผล

การศกษามขอเสนอในประเดนตอไปน

1. สอสารนโยบายระดบกระทรวงตางๆ ท

เกยวของในการด�าเนนงานทมหมอครอบครว เพอใหเกด

การเชอมนโยบายและแผนตงแตระดบสวนกลางทจะเออ

ใหพนทท�างานไดสะดวกมากขน

2. วเคราะหและพจารณาการสนบสนน

ทรพยากรทส�าคญ ตอการท�างานตามนโยบายทมหมอ

ครอบครว โดยเฉพาะทรพยากรคน เงน ของ เชน ยาน

พาหนะทใชส�าหรบการรบสงตอผปวย โดยเฉพาะในทอง

ถนทรกนดารและพนทหางไกลเมอง

3. ทบทวนและพจารณาปรบปรงเงอนไข

ระเบยบทเกยวของกบการเบกจายงบประมาณในระดบ

พนท

4. ปลกฝงจตวญญาณในการท�างาน กระตน

ตอกย�าการเหนคณคาของการไดชวยเหลอผอนโดยส�านก

ของความเปนจตอาสา “เพอประโยชนสวนรวมเปนทหนง

ประโยชนตนเปนทสอง”

5. คนหาตนทนทางสงคมและวฒนธรรมของ

ทองถนตนเองทจะน�ามาชวยในการขบเคลอนกจกรรม

เพอการดแลสขภาพประชาชนและชมชน เชน ปราชญ

ชาวบาน ภมปญญาทองถน ชมรม กลมคน

6. รณรงคกระตนความคด ทศนคตใหประชาชน

เหนความส�าคญและรวมมอในการดแลสขภาพของตนเอง

และชมชน

ขอเสนอของการกาวตอไปนโยบายทมหมอ

ครอบครว จากปรากฏการณทเปนทประจกษในพนท

สามารถสรปไดวาประเดนส�าคญทจะชวยท�าใหการด�าเนน

งานตามนโยบายทมหมอครอบครวมความตอเนองยงยน

ได ภายใตองคประกอบทส�าคญ คอ I LOVE U ดงน

2554-2558การสาธารณสขไทย 39

1. บรณาการด (Integration) การบรณาการ

งานเขาดวยกนอยางมเปาหมาย แนวทางการด�าเนนงาน

ทชด ไมซ�าซอนและไมท�าใหเปนภาระตอการด�าเนนงาน

2. มการเรยนร (Learning) การเรยนร

วเคราะห เพอท�าความเขาใจ และพฒนาอยางตอเนอง ให

เหมาะกบบรบทของพนท

3. แผนคงานชด (On tract) การก�าหนดแผน

ยทธศาสตร หรอแผนงานทกระดบจะเปนเครองมอทจะ

ชวยใหด�าเนนงาน ตดตาม ประเมนผล มทศทางอยาง

ชดเจน

4. วดคางานดวยใจ (Value) การไดเหนความ

สขทเกดขนกบผปวย ประชาชนผไดรบการดแล จากทม

หมอครอบครว ถอวาเปนรางวลทมความหมาย และคณคา

ทางใจส�าหรบผใหบรการ

5. ใหการเสรมพลง (Empowerment) การ

กระตนตดตาม ประเมนดวยการเสรมพลงทางบวก

6. สรางสรรคทมเวรค และบรหารทรพยากร

อยางมประสทธภาพ (Unity & Utilization) ความรวมมอ

กนเปนทมทเขมแขง รวมทงการบรหารจดการทรพยากรท

มอยในพนทอยางมประสทธภาพ

โดยสรป

จากปรากฏการณทพบทงหมด อาจเปนการ

ยนยนไดวานโยบายทมหมอครอบครว เปนอกหนงการ

พฒนาระบบสขภาพของการสาธารณสขไทย ทจะชวย

สนบสนนใหประชาชนสามารถเขาถงบรการทางสขภาพ

ไดอยางทวถง ไดรบความอนใจจากบรการทเปนมตร ใน

ขณะเดยวกนเปนนโยบายทกระตนใหเกดความตนตวของ

บคลากรทางสาธารณสขในการท�างานเชงรก ท�าใหเกด

การประสานความรวมมอกนของสหวชาชพเพอปองกน

สงเสรมสขภาพ รกษาและฟนฟสขภาพใหประชาชน

ทส�าคญการทใหภาคเครอขายและภาคประชาชน ได

เขามามสวนรวมทชดเจนในดานสขภาพ ซงกจะเปนการ

เสรมความเขมแขงของการสาธารณสขและอาจเปนการ

น�าไปสการพงพาตนเองทางสขภาพของประชาชนและ

ชมชน ตอไป

3.2 โครงการควบคมและปองกนโรคขาดสาร

ไอโอดนแหงชาต

โ รคขาดสารไอโอดนย งคง เป นป ญหา

สาธารณสขทส�า คญของประเทศไทย เนองจากม

ผลกระทบตอการพฒนาสมองของทารกตงแตอย ใน

ครรภ จนถงชวงระยะทารกแรกเกดและเดกปฐมวย และ

ประชากรในกลมวยอนๆ ซงมความแตกตางมากนอย

กนไปตามความรนแรงและระยะเวลาของการขาดสาร

ไอโอดน ทงน เนองจากไอโอดนเปนสวนประกอบทส�าคญ

ในการสรางไทรอยดฮอรโมน ซงมความจ�าเปนอยางมาก

ในการพฒนาสมองและระบบการท�างานของรางกาย

โรคขาดสารไอโอดนเป นต นเหตทส�าคญของภาวะ

ปญญาออนทปองกนได การขาดสารไอโอดนจะท�าให

สมองเจรญเตบโตไมเตมทท�าใหระดบสตปญญาของเดก

(IQ) ลดลง สงผลกระทบตอไปในประชาชนวยท�างาน

ท�าใหประสทธภาพในการท�างานลดลง ดงนน จงจ�าเปน

ตองไดรบการแกไขปญหาใหโรคขาดสารไอโอดนหมดไป

จากประเทศไทย

การด�าเนนงานควบคมและปองกนโรคขาด

สารไอโอดนของประเทศไทยไดมการด�าเนนงานมาเปน

ระยะเวลาทยาวนาน จนสามารถลดภาวะความรนแรง

ลงไดในระดบหนง เพอปองกนไมใหโรคนเปนปญหา

สาธารณสขในระยะตอไป จงตองมการควบคมปองกน

และเฝาระวงอยางตอเนอง และจ�าเปนตองบรณาการงาน

และรวมมอกบหนวยงานทเกยวของทกภาคสวนทงในและ

นอกกระทรวงสาธารณสข รวมทงภาคเครอขายตางๆ ท

เกยวของ ส�าหรบการด�าเนนงานควบคมและปองกนโรค

ขาดสารไอโอดนในประเทศไทยไดมววฒนาการเปนระยะ

ตางๆ ดงน

พ.ศ. 2490 – 2530 เปนยคบกเบก ในชวงนเปน

การศกษาและการส�ารวจสถานการณโรคขาดสารไอโอดน

โดยผลจากการศกษาเกยวกบโรคขาดสารไอโอดนทแสดง

อาการคอพอกในประชากรทอาศยในบรเวณภาคเหนอ

และภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ไดม

การรายงานและจดท�าสถตโรคคอพอกทตรวจพบจาก

การมองเหนและสามารถยนยนไดวาประเทศไทยเรมม

2554-2558การสาธารณสขไทย40

ปญหาเกยวกบโรคขาดสารไอโอดน จากขอมลดงกลาว

ปญหาโรคขาดสารไอโอดนจงไดรบความสนใจและ

มการใชเกลอเสรมไอโอดนเปนมาตรการหลกในการ

ควบคมและปองกนการขาดสารไอโอดนตงแต นน

เปนตนมา

พ.ศ. 2531 – 2542 เปนยคทองของไอโอดน

เนองจากเปนพระมหากรณาธคณของสมเดจพระเทพ

รตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ทรงรบเปนประธาน

คณะกรรมการควบคมโรคขาดสารไอโอดนแหงชาตใน

ปพ.ศ. 2534 มนโยบายและแผนควบคมและปองกน

ระดบชาต และมการก�าหนดมาตรการทหลากหลายท

ส�าคญ ไดแก เกลอเสรมไอโอดน น�าเสรมไอโอดนและ

การเสรมไอโอดนในอาหารอน ๆ นอกจากนน ยงมกจกรรม

ทส�าคญอนๆ เชน การบรการหนวยเคลอนท การตรวจทาง

หองปฏบตการไอโอดน การผลตสอเผยแพรประชาสมพนธ

รวมทงการสรางความตระหนกในสงคมถงภยรายของ

โรคขาดสารไอโอดนและการสรางนวตกรรมเพอตรวจ

คณภาพเกลอดวยชดทดสอบไอโอเดทในเกลอเสรม

ไอโอดน (I-kit และ I-Reader)

พ.ศ. 2543 จนถงปจจบน เปนยคมงมนสความยงยน

ในยคทปญหาเรมคลคลาย แตยงมความมงมนทจะพฒนา

กลยทธเพอสรางความยงยนในโครงการ โดยการพฒนา

ระบบตางๆ เชน ระบบการควบคมคณภาพเกลอเสรม

ไอโอดน ระบบเฝาระวงสถานการณ โดยมกจกรรมท

ส�าคญคอ การเฝาระวงโรคขาดสารไอโอดน โดยใชคา

มธยฐานไอโอดนในปสสาวะ มการตดตามประเมนผล

จากทมผเชยวชาญภายนอก โดยสภาการควบคมโรคขาด

สารไอโอดนนานาชาต (International Council for the

Control of Iodine Deficiencies Disorders: ICCIDD)

การด�าเนนโครงการควบคมและปองกนโรคขาดสารไอโอดน พ.ศ. 2558

กระทรวงสาธารณสข โดยส�านกโภชนาการ กรม

อนามย ไดด�าเนนโครงการควบคมและปองกนโรคขาด

สารไอโอดน โดยความรวมมอจากหนวยงานทเกยวของ

ทกภาคสวนทงในและนอกกระทรวงสาธารณสข รวมทง

องคการกองทนเพอเดกแหงสหประชาชาต (UNICEF)

ส�าหรบสถานการณโรคขาดสารไอโอดนตงแต พ.ศ. 2549

- 2557 พบวา ปญหาเรองการขาดสารไอโอดนในหญงตง

ครรภและผสงอายยงตองเฝาระวงอยางตอเนอง ส�าหรบ

เดกอาย 3 - 5 ป มแนวโนมทจะไดรบสารไอโอดนเกน

เกณฑมาตรฐาน

2554-2558การสาธารณสขไทย 41

ตารางท 3.1 คามธยฐานไอโอดนในปสสาวะ (เดก 3 - 5 ป ผสงอาย และหญงตงครรภ) และหญงมครรภ

ทขาดสารไอโอดน พ.ศ. 2549 - 2557

พ.ศ. เดก 3-5 ป

(คามธยฐาน)

รอยละ ผสงอาย

(คามธยฐาน)

รอยละ หญงตงครรภ

คามธยฐาน รอยละ

2549 - - 83.5 57.4

2550 - - 108.2 61.3

2551 - - 125.5 58.5

2552 - - 117.8 59.0

2553 - - 142.1 52.5

2554 229.2 11.3 129.0 37.9 181.2 39.9

2555 212.6 14.1 108.3 46.5 159.4 46.4

2556 226.0 11.1 112.3 42.5 146.8 51.1

2557 234.6 10.6 111.3 44.6 155.7 47.6

ทมา: ส�านกโภชนาการ กรมอนามย

หมายเหต: 1) เกณฑขาดสารไอโอดน เดก 3 - 5 ป และ

ผสงอาย

ขาด (deficiency) <100 μg/L

พอด (adequate) 100-199 μg/L

เกนพอ (more than) 200-299 μg/L

เกนขนาด (excessive) ≥ 300 μg/L

2) หญงตงครรภ

กอนป 2550 เกณฑ < 100 μg/L

ตงแตป 2550 เกณฑ < 150 μg/L

จากสถานการณดงกลาว กระทรวงสาธารณสขและ

ภาคเครอขายตาง ๆ ไดรวมมอกนแกไขปญหาโรคขาดสาร

ไอโอดนใหหมดไปจากประเทศไทย โดยใหความส�าคญ

กบการแกปญหาแบบองครวม ภายใตแผนยทธศาสตร

หลก ดงน

แผนยทธศาสตรหลกโครงการควบคมและ

ปองกนโรคขาดสารไอโอดน พ.ศ. 2557 - 2559

ยทธศาสตรท 1: ผลกดนและพฒนานโยบายการ

ควบคมและปองกนโรคขาดสารไอโอดนสความยงยน

กจกรรมส�าคญ: การก�าหนดกรอบทศทางและ

นโยบายการควบคมและปองกนโรคขาดสารไอโอดน

และสนบสนนการขบเคลอนนโยบายสการปฏบตอยาง

สม�าเสมอ

ยทธศาสตรท 2: การผลตและกระจายเกลอเสรม

ไอโอดนทมคณภาพ

กจกรรมส�าคญ: การผลกดนใหเกดมาตรการเกลอ

เสรมไอโอดนถวนหนา (Universal Salt Iodization)

ยทธศาสตรท 3: พฒนาระบบเฝาระวงและ

ตดตามสถานการณโรคขาดสารไอโอดน เพอการด�าเนน

งานทมประสทธภาพ

กจกรรมส�าคญ: การพฒนาระบบเฝาระวงและ

ตดตามสถานการณในกลมเสยง และการพฒนาระบบ

เฝาระวงคณภาพเกลอครอบคลม 3 แหลง คอ สถานท

ผลต/น�าเขา สถานทจ�าหนายและครวเรอน

ยทธศาสตรท 4: การสรางความเขมแขงใหกบ

องคกรปกครองสวนทองถน พนธมตรและภาคเครอขาย

เพอการมสวนรวม

2554-2558การสาธารณสขไทย42

กจกรรมส�าคญ: การสรางความเขมแขงใหกบ

องคกรปกครองสวนทองถน พนธมตรและภาคเครอขาย

เพอการมสวนรวม โดยเฉพาะการผลกดน สนบสนนให

เกดชมชน/หมบานไอโอดน รวมถงการเสรมสรางบทบาท

ของเครอขายและภาคประชาชน

ยทธศาสตรท 5: การประชาสมพนธ รณรงค และ

การตลาดเชงสงคม เพอการบรโภคเกลอและผลตภณฑ

เสรมไอโอดนอยางตอเนอง

กจกรรมส�าคญ: การสอสารสสงคมทกชองทาง

เพอม งส มาตรการเกลอเสรมไอโอดนถวนหนา และ

การสรางความตระหนกถงโรคขาดสารไอโอดนทมผลตอ

ระดบสตปญญา และคณภาพชวตของคนไทยทกกลมวย

ยทธศาสตรท 6: การศกษาวจย

กจกรรมส�าคญ: การพฒนาเทคโนโลยนวตกรรม

และงานวจยเพอสนบสนนการด�าเนนงานอยางยงยน

ยทธศาสตรท 7: การใชมาตรการเสรมในระยะ

เฉพาะหนาและมาตรการอนๆ

กจกรรมส�าคญ: การจายยาเมดเสรมไอโอดน ธาต

เหลก และกรดโฟลกในหญงตงครรภและหญงใหนมบตร

6 เดอน และสนบสนนน�าเสรมไอโอดนในพนททรกนดาร

ตามโครงการพระราชด�าร

มาตรการการด�าเนนงานควบคมและปองกนโรค

ขาดสารไอโอดน

1. มาตรการหลก คอ เกลอเสรมไอโอดนถวนหนา

(Universal Salt Iodization: USI) เปาหมาย: ความ

ครอบคลมเกลอเสรมไอโอดนทมคณภาพระดบครวเรอน

มากกวา รอยละ 90

2. การจายยาเมดเสรมไอโอดน ธาตเหลกและกรด

โฟลกใหหญงตงครรภทกรายตลอดการตงครรภและหญง

ใหนมบตรในระยะ 6 เดอนหลงคลอด มาตรการเสรมน

ไดมการด�าเนนงานมาตงแต 1 ตลาคม พ.ศ. 2553

3. การเฝาระวงโรคขาดสารไอโอดนในกลมเสยง ม

การตรวจระดบไอโอดนในปสสาวะของกลมเสยง คอ หญง

ตงครรภ เดกปฐมวย (อาย 3 - 5 ป) และผสงอาย

4. การสมตรวจคณภาพเกลอบรโภคเสรมไอโอดน

ณ จดผลต สถานทจ�าหนายและในครวเรอน

5. พฒนาศกยภาพชมรมผประกอบการเกลอเสรม

ไอโอดน

6. การพฒนาชมชน/หมบานไอโอดน

7. การรณรงค ประชาสมพนธ อยางสม�าเสมอและ

ตอเนอง

ผลการด�าเนนงาน

ส�าหรบการแกไขปญหาการขาดสารไอโอดนใน

ประเทศไทย มเปาหมายทจะท�าใหประชาชนไดรบสาร

ไอโอดนเพยงพอตอความตองการของรางกาย ในทกเพศ

ทกวย รวมทงหญงตงครรภและหญงหลงคลอดใหนมบตร

6 เดอน ปจจบนสถานการณของภาวะขาดสารไอโอดนด

ขนเปนล�าดบ จากผลการด�าเนนงานในปพ.ศ. 2557 สรป

ไดดงน

1. โครงการตดตามและพฒนาศกยภาพในการผลตผลตภณฑทเสรมไอโอดน โดยมการสนบสนนเครองผสมเกลอ จดตงศนยการเรยนร การผลตเกลอบรโภคผสมไอโอดนและใหความรในการจดท�าระบบประกนคณภาพและระบบควบคมคณภาพการผลตเกลอบรโภคใหกบเจาหนาท และผประกอบการ พรอมทงตดตามเฝาระวงคณภาพหรอมาตรฐานเกลอบรโภคและผลตภณฑปรงรสทเสรมไอโอดน ณ สถานทผลตและจ�าหนาย รวมทงสอบเทยบเครอง I-reader และจดซอน�ายา I-reagent ใหแกส�านกงานสาธารณสขจงหวด รวมทงคดเลอกสถานประกอบการเพอเขารบรางวล “เกลอคณภาพ” ส�าหรบความครอบคลมเกลอเสรมไอโอดนในครวเรอนทไดมาตรฐาน จากรายงานของส�านกโภชนาการกรมอนามย พบวา รอยละ 91.5 ไดมาตรฐาน ≥ 20 พพเอม รอยละ 83.5 ไดมาตรฐาน 20 - 40 พพเอม

2. การเฝาระวงและตดตามปรมาณไอโอดนใน กล มเสยง โดยการจดท�าระบบเฝาระวงและตดตามสถานการณโรคขาดสารไอโอดน โดยการสมตรวจปรมาณไอโอดนในกลมเสยง ไดแก หญงตงครรภ เดกกลมอาย 3 - 5 ป และผสงอาย จากผลการด�าเนนงานพบวา ปญหาเรองการขาดสารไอโอดนในหญงตงครรภ และผสงอาย ยงตองเฝาระวงอยางใกลชด ส�าหรบเดก 3 - 5 ป มแนวโนมทจะไดรบสารไอโอดนเกน นอกจากนน ยงมการเกบตวอยางเกลอเสรมไอโอดนในครวเรอน ซงพบวา ความครอบคลมเกลอเสรมไอโอดนในครวเรอนทมคณภาพ มมากขนจากรอยละ 60.3 ในป 2555 เปนรอยละ 83.5 ในปพ.ศ. 2557

2554-2558การสาธารณสขไทย 43

3. การสรางความมสวนรวมกบภาคเครอขายเพอพฒนาศกยภาพผ ประกอบการเกลอเสรมไอโอดน ม การแตงตง อสม. ทวประเทศใหเปน “ทตไอโอดน” การขบเคลอนชมชน/หมบานไอโอดนและพฒนาสศนยเรยนรชมชน/หมบานไอโอดน จากผลการด�าเนนงานพบวามชมชน/หม บานทเขารวมกระบวนการพฒนาเปน “ชมชน/หมบานไอโอดน” จ�านวน 77,945 แหง คดเปนรอยละ 98.3 โดยมชมชน/หมบานไอโอดนทผานการประเมนแลว 48,482 แหง คดเปนรอยละ 62.2 ทวประเทศ

4. การประชาสมพนธ รณรงค โดยการจดงาน วนไอโอดนแหงชาต ทมการบรณาการรวมกนกบหนวยงานตางๆ อาท ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา ชมรมผ ประกอบการเกลอเสรมไอโอดน องคกรปกครองสวนทองถน สถาบนการศกษาและภาคเอกชน เพอสรางความตระหนกและความเขาใจใหเหนถงความส�าคญของไอโอดน นอกจากน ยงมการประชาสมพนธการสงเสรมการบรโภคเกลอและผลตภณฑเสรมไอโอดนผานสอโทรทศน วทย จดสอพมพเผยแพร เปนตน

5. การใชมาตรการเสรมโดยการจายยาเมดเสรมไอโอดน ธาตเหลก (กรดโฟลก) ส�าหรบหญงตงครรภและหญงใหนมบตร และการสนบสนนน�าเสรมไอโอดนในพนททรกนดารตามโครงการพระราชด�าร

มาตรการและแนวทางการด�าเนนงานเพอลด

ปญหาการขาดสารไอโอดนในอนาคต

จากการด�าเนนงานทผ านมา พบว า ป ญหาโรคขาดสารไอโอดนยงไมหมดไปจากประเทศไทย ดงนน จงตองอาศยความรวมมอจากหนวยงานตางๆ ทเกยวของทงภาครฐ ภาคเอกชน องคกรปกครองสวนทองถนและภาคเครอขายตางๆ ในการขจดโรคขาดสารไอโอดน โดยรวมกนผลกดนมาตรการตางๆ ตอไป ดงน

1. ระบบการควบคมคณภาพเกลอเสรมไอโอดน โดยเรมจากแหลงผลต แหลงจ�าหนาย และครวเรอน ซงภาครานคาชมชนสวนตางๆ จะตองเขามาเกยวของคอ โรงงานผลต รานคา ชมชน รวมทงกรมโรงงานอตสาหกรรม ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กรมการคาภายใน กรมสงเสรมการปกครองสวนทองถน ฯลฯ

2. การสนบสนนสารโพแทสเซยมไอโอเดตและ การบรหารกองทนเกลอเสรมไอโอดน เพอสนบสนน ผประกอบการใหมก�าลงการผลตเกลอเสรมไอโอดนทมคณภาพและเพยงพอตอความตองการของประชาชน รวมทงสนบสนนการพฒนาระบบการควบคมคณภาพ

เกลอเสรมไอโอดนใหครบวงจรและการสนบสนนเครอง

ผสมเกลอ

3. จดท�าแผนแมบทการควบคมโรคขาดสารไอโอดน

แหงชาต เพอเปน Road Map ในการด�าเนนงานในภาพ

รวมของโครงการควบคมโรคขาดสารไอโอดน

4. ผนวกการควบคมโรคขาดสารไอโอดนเขาไป

ในโครงการพฒนาคณภาพชวตขององคกรปกครอง

สวนทองถน

5. รณรงคเพอสรางความตระหนกอยางตอเนอง

โดยเชอมโยงโรคขาดสารไอโอดนกบการพฒนาสตปญญา

เชน รณรงควนไอโอดนแหงชาต และผนวกกจกรรม

สนบสนนการบรโภคเกลอเสรมไอโอดนกบการรณรงค

การสงเสรมสขภาพอนๆ ในโอกาสทเหมาะสม

6. ขบเคลอน “ชมชน/หมบานไอโอดน” กาวส

การด�าเนนงาน ชมชน/หมบานไอโอดน 100% โดย

บรณาการรวมกบทมหมอครอบครว (FCT)

7. การศกษาวจยเพอพฒนากลยทธใหมๆ ในการ

ด�าเนนงานและพฒนาระบบเพอประเมนสถานการณและ

ตดตามประเมนผล รวมทงการศกษาวจย เพอแกปญหา

อปสรรคจากการด�าเนนงานและสนบสนนใหเกดงานวจย

เพอพฒนาและควบคมระบบควบคมคณภาพเกลอเสรม

ไอโอดนอยางเปนระบบ

2554-2558การสาธารณสขไทย44

4. จากเปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษ (Millennium Development Goals) สเปาหมายการพฒนาทยงยน

(Sustainable Development Goals-SDGs)

เปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษ (Millennium

Development Goals-MDGs) ได สนสดลงใน

ปพ.ศ. 2558 โดยผลการด�าเนนงานในชวง 15 ป ท

ผานมาประสบความส�าเรจเปนอยางดในหลายประเทศ

ส�าหรบความกาวหนาและความส�าเรจในการพฒนา

ของไทยนน พบวาประเทศไทยไดบรรลเปาหมายดาน

ความยากจนและความหวโหย ความไมเทาเทยมกนทาง

เพศ การควบคมปองกนโรคเอดสและโรคมาลาเรยแลว1

ส�าหรบการพฒนาในชวงตอไป องคการสหประชาชาต

ไดก�าหนดวาระการพฒนาภายหลงป พ.ศ. 2558 (post

- 2015 development agenda) ตามกระบวนทศน

“การพฒนาทยงยน” โดยประเดนส�าคญของวาระ

การพฒนาภายหลงป พ.ศ. 2558 คอ การจดท�าเปาหมาย

การพฒนาทยงยน (Sustainable Development Goals-

SDGs) ประกอบดวย 17 เปาหมายหลกทตองการบรรล

และด�าเนนการใหไดภายในป ค.ศ. 2030 (พ.ศ. 2573)

ดงตอไปน

ตารางท 3.2 เปาหมายหลกการพฒนาทยงยนภายหลง ป พ.ศ. 2558

1 1) www.thaigov.go.th 2) www.nesdb.go.th

1. การขจดความยากจน 10. การลดความไมเทาเทยมกนภายใน

และระหวางประเทศ

2. การขจดความโหยหว สรางความมนคงทาง

อาหารและใหทกคนไดรบโภชนาการทเพยง

พอรวมถงการสงเสรมการท�าการเกษตรทยงยน

11. การพฒนาชมชนเมองทยงยน

3. การมสขภาพทดในทกชวงอาย 12. การผลตและการบรโภคทยงยน

4. การศกษาอยางทวถงและมคณภาพ รวมถง

โอกาสการเรยนรแบบตลอดชวต

13. การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

5. การเสรมสรางศกยภาพของสตร

และความเทาเทยมทางเพศ

14. การอนรกษและการใชทรพยากรทางทะเล

อยางยงยน

6. น�าดม - น�าใชทถกสขอนามย 15. การปกปองและฟนฟระบบนเวศน รวมถง

การยตการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ

7. การเขาถงบรการทางพลงงาน เชน

การเพมการผลตพลงงานหมนเวยน 2 เทา

16. สรางสนตภาพ

8. การขยายตวทางเศรษฐกจอยางยงยน เชน

ยตการใชแรงงานเดก

17. แนวทางการด�าเนนการและหนสวน

เพอการพฒนาทยงยน

9. การประกอบอตสาหกรรมอยางยงยน

เปาหมายการพฒนาทยงยนภายหลง พ.ศ. 2558

2554-2558การสาธารณสขไทย 45

4.1 เปาหมายหลกการพฒนาทยงยนภายหลงป 2015 (Sustainable Development Goals-SDGs)

ส�าหรบเปาหมายทเกยวของกบสขภาพ คอ เปาหมายหลกท 3 การมสขภาพทดในทกชวงอาย ประกอบดวย

เปาหมายยอยจ�านวน 13 เปาหมาย (ดงตารางท 3.3) ประกอบดวยเปาหมายยอยทตองการบรรลภายในป ค.ศ. 2030

(พ.ศ. 2573) ดงน

ตารางท 3.3 เปาหมายหลกท 3 การมสขภาพดในทกชวงอาย

ล�าดบประเดน (Target) เปาหมายยอยทตองบรรลภายในป ค.ศ. 2030 (Indicator)

Maternal mortality Reduce maternal mortality to <70 per 100,000 livebirths

ลดอตราการตายของมารดาทวโลกลงต�ากวา 70 ตอ 100,000 การเกดมชพ

End newborn and child

preventable deaths

Under-5 mortality rate (no more than 25 per 1,000 live births)

ขจดปญหาการตายทสามารถปองกนไดของทารกแรกเกดใหนอยกวา 12 ตอ

1,000 การเกดมชพและการเสยชวตของเดกอายต�ากวา 5 ป ใหนอยกวา 25

ตอ 1,000 การเกดมชพ

End epidemics HIV incidence and mortality rates (90% reduction) TB incidence and

mortality numbers (80% and 90% reductions) Malaria incidence and

mortality rates (90% reduction)

หยดยงการระบาดของเชอไวรสเอดส วณโรค มาลาเรย และโรคตดตอในกลม

ประเทศเขตรอนทถกละเลย (neglected tropical disease) โรคไวรสตบอกเสบ

โรคตดตอทเกดจากการบรโภคน�าและอาหารทไมสะอาด รวมทงโรคตดตออนๆ

Reduce NCD mortality and

improve mental health

Mortality rate due to CVD, cancer, diabetes, or chronic respiratory

disease between ages 30 and 70 (30% reduction)

ลดการตายกอนวยอนควรทเกดจากโรคไมตดตอเรอรง (non-communicable

diseases-NCDs)

Prevention and treatment of

substance abuse

เสรมสรางความเขมแขงในการปองกนและบ�าบดรกษาผใชสารเสพตด

Halve deaths and injuries from

road traffic accidents

Mortality numbers due to road traffic accidents (50% reduction)

ลดจ�านวนผทเสยชวตและบาดเจบจากอบตเหตจราจร

Universal access to sexual

and reproductive health care

services

Family planning coverage rate (at least 75%)

สรางหลกประกนในการเขาถงบรการสขภาพอยางถวนหนาดานอนามยเจรญพนธ

การวางแผนครอบครว

Universal health coverage Coverage index with tracer interventions for prevention and

treatment and financial protection

สรางหลกประกนสขภาพถวนหนาในทกประเทศ

2554-2558การสาธารณสขไทย46

ล�าดบประเดน (Target) เปาหมายยอยทตองบรรลภายในป ค.ศ. 2030 (Indicator)

Reduce mortality and

illness from pollution and

contamination

Population in urban areas exposed to outdoor air pollution above

WHO guideline values

ลดจ�านวนผเสยชวตและเจบปวยจากสารเคมอนตราย

Tobacco (FCTC) Tobacco use

การน�าหลกการในกรอบอนสญญาควบคมยาสบขององคการอนามยโลก (WHO

Framework Convention on Tobacco Control – FCTC) ไปสการปฏบต

อยางมประสทธภาพ

Medicines and vaccines Population with access to affordable medicines (%)

สนบสนนการวจยและพฒนาการผลตวคซน ยาและเวชภณฑ รวมทงเทคโนโลย

สขภาพส�าหรบโรคตดตอ และโรคไมตดตอเรอรงทมผลตอสขภาพของประชาชน

ในประเทศยากจน และประเทศก�าลงพฒนา เพอใหประชาชนสามารถเขาถง

วคซน ยาเวชภณฑ และเทคโนโลยสขภาพเหลานไดอยางถวนหนาในราคาไม

แพงเกนไป

Increase health financing and

enhance health workforce in

developing countries

Health workers per 1,000 population

เพมการลงทนดานสขภาพอยางมนยส�าคญ ทงในดานการเงนการคลงสขภาพ

จากภาครฐ การผลต การกระจายและธ�ารงบคลากรสขภาพทมคณภาพในระบบ

บรการสขภาพ โดยเฉพาะในพนทยากล�าบาก หรอหางไกลทรกนดาร

Strengthen capacity health

risks

Implementation IHR core capacities

เสรมสรางศกยภาพของทกประเทศ โดยเฉพาะประเทศก�าลงพฒนาใน

การเตอนภย เฝาระวงและลดความสญเสยทเกดจากภยพบตและภยคกคามตางๆ

รวมทงโรคตดตอทเกดจากเชออบตใหมดวย

4.2 ความส�าคญในเปาหมายการพฒนาทยงยน

ภายหลงป พ.ศ. 2558 (SDGs Post - 2015 development

agenda)

หลกการ ควรยดประชาชนเปนศนยกลางตาม

แนวทางเศรษฐกจพอเพยง และมการขจดความยากจน

เปนเปาหมายหลก ครอบคลมประชาชนจากทกภาคสวน

ทงในสวนของกระบวนการจดท�า เปาหมายการพฒนาท

ยงยนภายหลงป พ.ศ. 2558 และการน�าไปปฏบต เพอ

ใหไดรบการสนบสนนจากทกภาคสวน ใหความส�าคญ

ตอบทบาทของสตรในการมสวนรวมในวาระการพฒนา

เรยนรจากประสบการณของ MDGs และตอบสนองตอ

ตารางท 3.3 เปาหมายหลกท 3 การมสขภาพดในทกชวงอาย (ตอ)

สงทาทายทเกดขนใหม เชน การเปลยนแปลงสภาพภม

อากาศ การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ และ

โรคตดตออบตใหม/อบตซ�า รวมถงภยพบตทางธรรมชาต

ตางๆ ดงนน วาระการพฒนาภายหลงป พ.ศ. 2558 ควร

ครอบคลม 4 ประเดน ดงน

1) Ensuring sustainability

ภาวะวกฤตเศรษฐกจ ท�าใหประชาชนทพนจากสภาวะยากจนแลวตองกลบไปเผชญสถานะเดม เนองจากการไมมงานท�าและการขาดรายได ดงนน การเจรญเตบโตทยงยน ผานการสรางงาน โดยเฉพาะการสรางงานทมคณคาจงมความส�าคญ รวมถงการสงเสรม

2554-2558การสาธารณสขไทย 47

การศกษาทเนนคณภาพ และตอบสนองตอความตองการของตลาดแรงงาน

ความยงยนในเชงสงแวดลอม โดยหวใจหลก

คอการพฒนาดานเศรษฐกจทจะตองค�านงถงทรพยากรท

จะเหลอไปถงคนรนหลง นอกจากนน ยงมประเดนส�าคญ

ทตองพจารณาคอ ความมนคงทางดานน�า อาหาร และ

พลงงาน

2) Building resilience

เปาหมายดานสขภาพ ซงครอบคลมถงเปาหมาย MDGs ทยงคงไมบรรลในป พ.ศ. 2558 และส�าคญตอศกยภาพของมนษยในการตอบสนองตอสงทาทายใหมๆ ดงนน เปาหมายการพฒนาทยงยนภายหลงป พ.ศ. 2558 นอกจากควรมประเดนเรองการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนาแลว ประเทศไทยควรมบทบาทน�าและสามารถเปนแบบอยางทดตอประเทศอนในประเดนอนๆ ทประเทศไทยมศกยภาพและความเขมแขงใน 8 ดานทระบไวในกรอบยทธศาสตรสขภาพโลก

ประเดนดานการบรหารจดการความเสยงและบรรเทาภยจากเหตภยพบต เนองจากไดเกดขนถและรนแรงขน ท�าใหการบรรลการพฒนาทยงยนตองชะงกหรอถดถอยลง ทงน ประเทศไทยสามารถกาวผานวกฤต มหาอทกภยและสามารถแลกเปลยนประสบการณการบรหารจดการน�ากบประเทศตางๆ

3) Reducing inequality and promoting

human rights

การเข าถงคนจากทกภาคส วนในสงคม

ส�าคญตอนโยบายทยดคนเปนศนยกลาง ดงนน ควรให

ความส�าคญกบการลดความไมเปนธรรมทางสขภาพและ

สงคมทงภายในประเทศและระหวางประเทศ

รฐจะตองใหความส�าคญเปนพเศษส�าหรบ

กลมประชากรทมความเปราะบาง (vulnerable groups)

โดยเฉพาะเดก สตร ผพการ และผสงอาย ซงยงคงถก

ละเลยอยมากและเพอบรรลการพฒนาทครอบคลมทก

ภาคสวนและลดความไมเสมอภาค

4) Means of implementation

การเสรมสรางหลกธรรมาภบาล (Good

Governance) และหลกนตธรรม (rule of law) เปนวธ

การน�าไปสการพฒนาทครอบคลมและยงยน นอกจากน

จะไมสามารถบรรลการพฒนาทยงยนไดหากประเทศไมม

ความสงบสขและสนตภาพ

การเสรมสร างความเป นห นส วนเพ อ

การพฒนา ทงในประเทศและระหวางประเทศโดย

สงเสรมการมสวนรวมของทกภาคสวน ทง ภาครฐ เอกชน

ภาคประชาสงคม และนกวชาการ

5. พฒนาการของกระบวนการนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ

5.1 นโยบายสาธารณะ: แนวคด ความหมายและ

พฒนาการ

ค�าวา “นโยบายสาธารณะ” มความหมาย

แตกตางกนไปตามแนวคดพนฐานในการใหค�านยาม

ซงอาจแบงเปน 2 แนวคด คอ แนวคดแรก หมายถง

“ค�าประกาศเปนทางการของภาครฐ” เปนแนวคดเชง

รฐศาสตรทยดโยงกบประชาธปไตยแบบตวแทน เปน

การก�าหนดนโยบายในลกษณะแนวดง ตงแตนโยบายชาต

กระทรวง กรม หรอนโยบายจงหวดไปจนถงนโยบายองคกร

ปกครองสวนทองถน สอดคลองกบการใหความหมายค�าวา

“การอภบาล” แบบเดมทหมายถง “การปกครองทเตม

ไปดวยความเออเฟอเผอแผ ความเอออาทรซงกนและกน

โดยเลงเหนคณคาและศกดศรแหงความเปนมนษย เปน

การปกครองทม งหวงให ทกคน ทงผ ปกครองและ

ผถกปกครองไดรบประโยชนสงสดและมความสข”1

แนวคดทสอง หมายถง “ทศทาง แนวทางทสงคม

ตองการและมงหวงทจะด�าเนนการไปในทศทางนน”

เปนแนวคดนโยบายสาธารณะแบบใหม หรอเรยก

วานโยบายสาธารณะแบบมสวนรวม เชอมโยงกบแนวคด

ประชาธปไตยแบบมสวนรวม ทเชอวาทกคนยอมมสทธใน

การรวมคด รวมก�าหนดนโยบายทจะมาบงคบใช เพอเกด

ประโยชนกบตวเอง สอดคลองกบความหมายของค�าวา

“อภบาล”ในยคหลงทหมายถง “ปฏสมพนธของภาครฐ

องคกรสาธารณะตางๆ ภาคธรกจ ภาคประชาสงคม เพอ

รวมกนแกปญหา ความทาทายตางๆในสงคม และ

สรางสรรคโอกาสใหมๆ”2

2554-2558การสาธารณสขไทย48

ตามแนวคดนหวใจส�าคญของนโยบายสาธารณะ

จงไมไดอยทค�าประกาศหรอขอเขยนทเปนลายลกษณ

อกษร แตอยท “กระบวนการ”ของการไดมาซงนโยบาย

สาธารณะ ทงน กระบวนการนโยบายสาธารณะทดตอง

เกดจากการมสวนรวมจากทกฝายทเกยวของเขามา

ท�างานรวมกน โดยรวมแลกเปลยนขอมลขาวสาร ความร

ตางๆ รวมก�าหนดทศทางแนวทางของนโยบายสาธารณะ

รวมด�าเนนการตามนโยบาย รวมตดตามผลและทบทวน

นโยบายสาธารณะเพอปรบปรงและพฒนาอยางตอเนอง3

ศาสตราจารยนายแพทยประเวศ วะส4 กลาวถง

นโยบายสาธารณะทด (Healthy Public Policies) วา

“เปนนโยบายสาธารณะทน�าไปสความถกตองเปนธรรม

และประโยชนสขของมหาชน” โดยไดกลาวถงอกศล 3

ประการ ทมกประกอบอยในนโยบายสาธารณะ ไดแก

1) การขาดฐานความร เกดจากการคดเอาเอง ขาด

ขอมลหลกฐานและไมผานวจารณญาณทดพอ

2) ขาดการมสวนรวมอยางกวางขวาง การก�าหนด

นโยบายเกดจากคนเพยงไมกคน ปราศจากการมสวนรวม

ของผมสวนไดสวนเสยอยางกวางขวาง แตนโยบายนนม

ผลกระทบตอคนทงประเทศ

3) ขาดศลธรรม ขาดอดมคตเพอความถกตองดงาม

และประโยชนของคนทงหมด แตเปนไปเพอประโยชน

แฝงเรนของคนบางคนหรอบางกลม

ในทางตรงขาม โดยอดมคตแลว กระบวนการ

นโยบายสาธารณะควรประกอบดวยกศล 3 ประการ คอ

1) เปนกระบวนการทางปญญา ใชหลกฐาน

ขอเทจจรงทผานการวเคราะหจนเปน “ความร”ทเรยกวา

เปนการสรางนโยบายทอยบนฐานความร (Knowledge-

based policy formulation)

2) เปนกระบวนการทางสงคม เนองจากนโยบาย

มผลกระทบตอคนในสงคม ซงเปนผมสวนไดเสย ดงนน

สงคมจงควรมบทบาทรวมเรยนร รวมก�าหนดนโยบาย ดวย

กระบวนการทเปดเผยโปรงใส

3) เปนกระบวนการทางศลธรรม กระบวนการ

นโยบายสาธารณะควรมอดมคตเพอความถกตองดงาม

และประโยชนสงของคนทงหมดในสงคม ไมแฝงเรน

ประโยชนเฉพาะบางกลม

Nutbeam and Har r i s (2013) อ าง ใน

ดร.นายแพทย โกมาตร จงเสถยรทรพย5 กลาววา ในทาง

ทฤษฎแลวกระบวนการพฒนานโยบายสาธารณะ เปนผล

จากปฏสมพนธอนเปนพลวตทเกดจากผมสวนไดสวนเสย

4 ประเภท คอ 1) ผก�าหนดนโยบาย (policy makers)

ซงมกเปนนกการเมอง และขาราชการ 2) ผทมอทธพล

ตอนโยบาย (policy influencers) เปนผทสามารถสราง

แรงกดดนซงอาจมอย ทงในและนอกภาครฐ 3) ภาค

สาธารณะ (the public) หมายถง สาธารณชน ผเสยภาษ

และผลงคะแนนเสยง ซงความเหนเหลานมผลตอการปรบ

เปลยนนโยบาย และ 4) สอมวลชน ทงสอสงพมพและสอ

อเลกทรอนกส ซงมอทธพลทงตอผก�าหนดนโยบาย ความ

เขาใจและทศนคตของสาธารณชนทมตอประเดนนนๆ

ดงนน การเกดขนไดจรงของนโยบายสาธารณะ ตาม

แนวคด “นโยบายสาธารณะแบบมสวนรวม”จงตอง

มปจจยหลกคอ ความตนตวและแรงขบของภาคสวน

ตางๆ ในสงคม โดยเฉพาะ “ภาคสาธารณะ” ซงเปน

ผรบประโยชนหรอผลกระทบจากนโยบายดวย

5.2 นโยบายสาธารณะ: นโยบายสาธารณสขเพอ

สขภาพ : นโยบายสาธารณสข

แนวคดเกยวกบนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ

(Healthy Public Policy)ในเวทระดบโลก6 ปรากฏ

ครงแรกในการประชมนานาชาต วาดวยการสรางเสรม

สขภาพ เมอป พ.ศ. 2529 ทประเทศแคนาดา ภายใต

ค�าประกาศ “กฎบตรออตตาวาเพอการสรางเสรม

สขภาพ” ไดก�าหนด“การสรางนโยบายสาธารณะเพอ

สขภาพ” เปน 1 ใน 5 กลยทธ ซงเปนจดเรมตนของ

“การสาธารณสขแนวใหม (New public health)” ท

ตระหนกถงบทบาทของภาคสวนตางๆ และเหนถง

ความจ�าเปนของการสงเสรมการมสวนรวมของชมชนใน

การควบคมปจจยก�าหนดสขภาพ รวมถงปจจยดาน

สงแวดลอม ทงกายภาพ เศรษฐกจ และสงคมทสงผลตอ

สขภาพ

ผลสรปจากการประชมนานาชาตว าดวย

การสรางเสรมสขภาพ ครงท 2 ในปพ.ศ. 2531 ทประเทศ

ออสเตรเลย ไดใหความหมาย นโยบายสาธารณะเพอ

สขภาพวาหมายถง “นโยบายทแสดงความหวงใย

2554-2558การสาธารณสขไทย 49

อยางชดเจนในเรองสขภาพพรอมทจะรบผดชอบตอ

ผลกระทบทางสขภาพทอาจเกดขนจากนโยบายนน

ขณะเดยวกนกเปนนโยบายทมงสรางเสรมสงแวดลอม

ทงทางสงคมและกายภาพท เออต อการมช วตทม

สขภาพด และมงใหประชาชนมทางเลอกและสามารถ

เขาถงทางเลอกทกอใหเกดสขภาพดได” ทประชม

มขอสรปวา ปจจยส�าคญทจะผลกดนใหเกดนโยบาย

สาธารณะเพอสขภาพ คอความรบผดชอบของรฐบาลท

มตอสขภาพ ภาครฐทงดานเกษตรกรรม อตสาหกรรม

พาณชย การศกษา และคมนาคม ตองใหความส�าคญกบ

สขภาพไมนอยไปกวาเศรษฐกจ และจ�าเปนตองค�านงถง

ผลกระทบดานสขภาพในการก�าหนดและด�าเนนนโยบาย

ทกครง การสรางนโยบายสาธารณะเพอสขภาพจงควรม

การประสานและบรณาการนโยบายทางเศรษฐกจ สงคม

และสขภาพใหเปนการปฏบตทมลกษณะผสมกลมกลน

รวมทงตองสงเสรมบทบาทการสรางเสรมสขภาพของ

ภาคสวนอนๆ ในสงคม เชน ธรกจเอกชน องคกรพฒนา

เอกชน องคกรชมชน สหภาพแรงงาน สมาคมวชาชพ

และผน�าศาสนา

การก�าหนดนโยบายสาธารณะตางๆ ยอม

ตองค�านงถงผลกระทบตอบคคล และสภาพแวดลอม

ทจะเกดขนกบสขภาพหรอสขภาวะ ไม ว าจะเป น

ผลกระทบทางบวกทางลบ หรอโดยตรงโดยออม เชน

นโยบายการคมนาคม นโยบายการเจรจาการคาเสร

นโยบายการสงเสรมการลงทน นโยบายการใหสมปทาน

เหมองแร นโยบายดานสงแวดลอมและวตถอนตรายตางๆ

นโยบายสาธารณะตางๆทใหความส�าคญกบสขภาพจง

เปนนโยบายสาธารณะเพอสขภาพทงสน สวนนโยบาย

สาธารณสข (Public Health Policy) คอ นโยบายเพอ

การด�าเนนงานสาธารณสข เชน นโยบายพฒนาระบบ

บรการสขภาพปฐมภม นโยบายหลกประกนสขภาพ

นโยบายการควบคมโรค นโยบายบรการการแพทย

ฉกเฉน ฯลฯ ซงส�าคญตอการพฒนาสขภาพประชาชนใน

สวนของการจดบรการสาธารณสขตางๆ แตการจดการ

ใหเกดสขภาพดยงตองค�านงถงการปองกนหรอจดการ

ผลกระทบตอสขภาพ ทด�าเนนการดวยนโยบายสา

ธารณะอนๆ หรอจากการด�าเนนงานของระบบอนๆใน

สงคมดวย นโยบายสาธารณสข (Public Health Policy)

จงเปนสวนประกอบส�าคญหนงของนโยบายสาธารณะ

เพอสขภาพ (Healthy Public Policy) และทง 2 สวน

ตางกเปนนโยบายสาธารณะ (Public Policy) เชนกน

(ภาพท 3.1)

ภาพท 3.1 แสดงขอบเขตและการซอนทบของนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ

นโยบายสาธารณะ

Public Policy

นโยบายสาธารณะเพอสขภาพ

Healthy Public Policy

นโยบายสาธารณสข

Public Health Policy

ทมา: อ�าพล จนดาวฒนะ (อางใน 3)

2554-2558การสาธารณสขไทย50

5.3 ทกนโยบาย หวงใยสขภาพ

ก า วส� าคญของการ พฒนาแนว คดการ

ด�าเนนงานนโยบายสาธารณะเพอสขภาพในระดบ

สากล คอการน�าประเดนปจจยสงคมก�าหนดสขภาพ

(Social determinants of health: SDH) มา

พจารณาในฐานะปจจยส�าคญทจะท�าใหเกดความเปน

ธรรมดานสขภาพ (Health Equity) เรมตงแตในการ

ประชมสงเสรมสขภาพนานาชาต ครงท 4 ทประเทศ

อนโดนเซย เมอปพ.ศ. 2540 และการประชมครงท 6

ในป พ.ศ. 2548 ทกรงเทพมหานคร ซง“กฎบตรกรงเทพ

เพอการสรางเสรมสขภาพในยคโลกาภวตน” ไดก�าหนด

กจกรรม พนธะสญญา และค�ามนตางๆ ทจ�าเปนตอ

การจดการกบปจจยสงคมก�าหนดสขภาพ โดยย�าวา

นโยบายและภาคเครอขายตองเป นศนย กลางของ

การพฒนาทงระดบชาต และระดบโลก ในการเสรมสราง

ความเขมแขงใหกบชมชน เพอสรางเสรมสขภาพอนามย

และความเทาเทยมกนในดานสขภาพ

องคการอนามยโลกใหความหมาย ปจจยสงคม

ก�าหนดสขภาพ วาหมายถง สภาพแวดลอมทบคคลเกด

เตบโต ท�างาน และด�ารงชวตอย รวมถงปจจยและระบบ

ตางๆ ทเขามามสวนก�าหนดสภาพแวดลอมเหลานนดวย

ปจจยและระบบตางๆ เหลาน ไดแก นโยบายและระบบ

เศรษฐกจ ทศทางการพฒนา บรรทดฐานในสงคม

นโยบายทางสงคม และระบบการเมองการปกครอง9

ปพ.ศ. 2551 คณะกรรมาธการปจจยสงคมก�าหนด

สขภาพ (The commission on Social Determinants

of Health: CSDH) ขององคการอนามยโลก ไดจดท�า

รายงานชอ “Closing the gap in a generation: Health

equity through action on the social determinants

of health” พรอมเสนอแนวทางใหมในการพฒนาวา

การเตบโตทางเศรษฐกจอยางเดยวโดยไมมนโยบาย

ทจะท�าใหผลประโยชนกระจายตวอยางเปนธรรม จะ

สงผลกระทบทางลบตอสขภาวะและความเปนธรรม

ทางสขภาพ ทผานมาสงคมมกใหกระทรวงสาธารณสข

และองคกรดานสขภาพรบผดชอบเรองสขภาพและ

การเจบปวยของประชาชน แตพบวาการเจบปวยและ

ภาระโรคเปนผลมาจากเงอนไขทางสงคมและสงแวดลอม

หรอเปนผลของนโยบายและโครงสรางทางสงคม (ดภาพท

3.2) การแกปญหาจงตองน�าทกสถาบน ทกภาคสวนของ

สงคมมาชวยกนแกไข10

ภาพท 3.2 แสดงปจจย (สงคม) ก�าหนดสขภาพ

ทมา: อ�าพล จนดาวฒนะ (อางใน 3)

2554-2558การสาธารณสขไทย 51

ในเดอนตลาคม พ.ศ. 2554 องคการอนามยโลก

ไดจดการประชม World Conference on Social

Determinants of Health ทกรงรโอเดอจาเนโร ประเทศ

บราซล โดยมค�าประกาศรโอ (The Rio Political

Declaration) ซงตอมาไดผานฉนทามตในการประชม

สมชชาอนามยโลกครงท 65 ค�าประกาศนเรยกรองให

ประเทศสมาชกใหความส�าคญกบ11

1. ยอมรบการปรบปรงการอภบาลระบบสขภาพ

และการพฒนา

2. สงเสรมการมสวนรวมในกระบวนการจดท�า

นโยบาย และน�านโยบายไปปฏบต

3. สนบสนนการสรางเสรมสขภาพ และการลดความ

ไมเปนธรรมทางสขภาพ

4. สรางความเขมแขงของการอภบาลและการ

ประสานการท�างานในระดบโลก

5. ก�ากบดแลและตดตามความกาวหนา และเพม

ความรบผดชอบรวม

ในการประชมสงเสรมสขภาพนานาชาต ครงท 8 ท

ประเทศฟนแลนด เมอป พ.ศ. 2556 ทประชมไดน�าหลก

การส�าคญจากค�าประกาศรโอ เรอง ปจจยก�าหนดสขภาพ

และมตสมชชาสหประชาชาต วาดวยเรอง การปองกนและ

ควบคมโรคไมตดตอ มาพฒนาก�าหนดเปนประเดนหลก

ของการประชม วาดวย Health in All Policies (HiAP)

หรอ “ทกนโยบายหวงใยสขภาพ” ขอเรยกรองทประเทศ

สมาชกมฉนทามตรวมตาม The Helsinki Statement

on Health in All Policies คอ “ขอใหรฐบาลของทก

ประเทศใหความมนใจวาการพจารณาประเดนดานสขภาพ

นน ตองผานกระบวนการพฒนานโยบายทโปรงใส มความ

รบผดชอบ และเปดโอกาสใหเกดการท�างานขามภาคสวน

ตางๆทเกยวของในสงคม เพอใหเกดผลประโยชนรวม

(Co-benefit) ทค�านงถงสงคมสวนรวม” ของทกภาคสวน12

ตามแถลงการณขางตน ระบวา รฐบาลมหนาทและ

ความผกพนตอสขภาพและสขภาวะของประชาชนและ

ตองน�าไปปฏบตใหเปนจรง ตองใหความส�าคญกบสขภาพ

และความเปนธรรมทางสขภาพ โดยยอมรบในแนวคด“ทก

นโยบายหวงใยสขภาพ” (HiAP) และการด�าเนนงาน

เพอจดการปจจยสงคมก�าหนดสขภาพ พรอมสราง

ศกยภาพและความเขมแขงใหแกกระทรวงสาธารณสข ใน

การท�างานรวมกบกระทรวง หนวยงาน รวมถงสถาบนอนๆ

ทงบทบาทการน�า การสรางความสมพนธ การกระตนและ

เปนสอเชอมโยงใหเกดการด�าเนนงานทเกดผลดตอสขภาพ

สงส�าคญคอตองสรางความไววางใจระหวางกนผาน

กลไกประเมนผลกระทบทางสขภาพ (Health Impact

Assessment: HIA) ทโปรงใสและเชอถอไดของทกฝาย

ปจจบนองคการอนามยโลกใหความส�าคญมาก

กบการพฒนานโยบายสาธารณะเพอสขภาพภายใต

แนวคด “ทกนโยบายหวงใยสขภาพ”ในป พ.ศ. 2557

ไดเผยแพรเอกสารกรอบแผนปฏบตงานตามแนวคด

“ทกนโยบายหวงใยสขภาพ”ระดบประเทศ (Health in

All Policies Framework for Country Action) พรอม

ทง ทประชมสมชชาอนามยโลกครงท 67 ไดมฉนทามตใน

ระเบยบวาระ “Contributing to social and economic

development: sustainable action across sectors

to improve health and health equity” โดยให

ความส�าคญกบการขบเคลอนแนวคด“ทกนโยบายหวงใย

สขภาพ” ใหเกดขนอยางเหมาะสมกบบรบทของประเทศ

สมาชก ตามค�าแถลงการณเฮลซงกและกรอบแผนปฏบต

การขางตน

5.4 พฒนาการของกลไกและกระบวนการพฒนา

นโยบายสาธารณะเพอสขภาพของไทย

พฒนาการของนโยบายสาธารณะเพ อ

สขภาพในประเทศไทย เรมจากป พ.ศ. 2521 เมอ

ประเทศไทยประกาศนโยบายการสาธารณสขมลฐานตาม

ค�าประกาศอามลอตตา ซงเปนการปรบเปลยนกระบวน

ทศนของการพฒนาสาธารณสขจากเดมทเนนบทบาท

ของรฐและวชาชพเปนศนยกลาง มาเปนการพฒนาบน

ฐานความรวมมอกบภาคสวนอนทผสมผสานสขภาพ

เปนสวนหนงของการพฒนาคณภาพชวต โดยมการ

ขยายความรวมมอกบกระทรวงตางๆ ไดแก กระทรวง

มหาดไทย กระทรวงศกษาธการ กระทรวงเกษตรและ

สหกรณ และเรมใหความส�าคญกบบทบาทของประชาชน

โดยใหมอาสาสมครสาธารณสขประจ�าหมบาน (อสม.)

และผสอขาวสาธารณสขประจ�าหมบาน (ผสส.) ซงนบ

เปนกาวแรกๆ ทประชาชนสามารถเขามามสวนรวมใน

การจดการดานสขภาพอยางเตมตวในฐานะก�าลงคน

สขภาพนอกภาครฐ แมจะยงไมไดมสวนรวมในดานนโยบาย

2554-2558การสาธารณสขไทย52

ในป พ.ศ. 2535 ไดมการจดตงสถาบนวจยระบบ

สาธารณสข (สวรส.) เปนกลไกทท�าหนาทสนบสนน

การสร างความร รองรบการปฏ รปและโครงสร าง

ตางๆ ในระบบสขภาพ และเปนรากฐานของการกอ

เกดกระบวนการปฏรประบบสขภาพในเวลาตอมา

กอรปกบกระแสความตนตวของประชาชนและสงคม

ในกระบวนการจดท�ารฐธรรมนญแหงราชอาณาจกร

ไทย พ.ศ. 2540 กระแสเหลานท�าใหเรมเกดการพฒนา

นโยบายสาธารณะเพอสขภาพมาตามล�าดบ จนกอเกด

กาวส�าคญของการพฒนานโยบายสาธารณะเพอสขภาพ

ในทศวรรษทผานมา คอ การประกาศใชพระราชบญญต

สขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 ซงไดเกดสงใหมทมผล

ตอการเคลอนตวของแนวคดดานนโยบายสาธารณะเพอ

สขภาพ ไดแก

1. ความหมายของค�าวา “สขภาพ” ทขยายออก

ไปกวางขนกวาเดม โดยหมายถง “ภาวะของมนษยท

สมบรณ ทงทางกาย ทางจต ทางปญญา และทางสงคม

เชอมโยงกนเปนองครวมอยางสมดล” การเปลยนแปลง

นยามนนบเปนการเปลยนกระบวนทศนในการท�างาน

ดานสขภาพใหม ปรบจากบรบททางชวการแพทย (bio-

medical model) มาเปนบรบททางสงคม (bio-social

model) ปรบการเนนการรกษาความเจบปวย (illness)

มาเนนทการสงเสรมและรกษาใหมสขภาพด (wellness)

และปรบจากการม งยกระดบพฤตกรรมสวนบคคล

(individual behavior) ไปเปนมงสรางการมสวนรวม

ในการพฒนานโยบายสาธารณะดานสขภาพ (healthy

public policy)

2. รบรองสทธดานสขภาพของประชาชนไวหลาย

ประการ เชน สทธคมครองขอมลสวนบคคลดานสขภาพ

สทธปฏเสธการรกษาในวาระสดทายแหงชวต และม

มาตราทรบรองสทธของประชาชนในการมสวนรวมใน

กระบวนการพฒนานโยบายสาธารณะ ไดแก มาตรา 5 ท

บญญตวา “บคคลมสทธในการด�ารงชวตในสงแวดลอม

และสภาพแวดลอมทเออตอสขภาพ บคคลมหนาทรวม

กบหนวยงานของรฐในการด�าเนนการใหเกดสงแวดลอม

และสภาพแวดลอมตามวรรคหนง” มาตรา 11 “บคคล

หรอคณะบคคลมสทธรองขอใหมการประเมนและมสทธ

รวมในกระบวนการประเมนผลกระทบดานสขภาพจาก

นโยบายสาธารณะ บคคลหรอคณะบคคลมสทธไดรบร

ขอมล ค�าชแจง และเหตผลจากหนวยงานของรฐ กอน

การอนญาตหรอการด�าเนนโครงการหรอกจกรรมใดท

อาจมผลกระทบตอสขภาพของตนหรอชมชนและแสดง

ความคดเหนของตนในเรองดงกลาว”เปนตน3. ก�าหนดใหมคณะกรรมการสขภาพแหงชาต เปน

กลไกเสนอแนะหรอใหค�าปรกษาตอคณะรฐมนตรเกยวกบนโยบายและยทธศาสตรดานสขภาพและตดตามผลการด�าเนนงานตามทไดเสนอแนะหรอใหค�าปรกษาดงกลาว ตามมาตรา 25 (2) และยงมหนาทประสานสนบสนน การพฒนานโยบายสาธารณะเพอสขภาพในทกระดบ มนายกรฐมนตรเปนประธาน มองคประกอบตามยทธศาสตร “สามเหลยมเขยอนภเขา” คอ การประสานพลงการเมอง ไดแก รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขและ กระทรวงอนๆ ทมส วนเกยวข องกบระบบสขภาพ ผแทนองคกรปกครองสวนทองถนทกระดบ รวม 13 คน พลงวชาการ ไดแกผทรงคณวฒ ผแทนสภาวชาชพ รวม 13 คน และพลงสงคม ไดแก ผ แทนองคกรเอกชนทไมแสวงหาก�าไร 13 คน จาก 13 เขตทวประเทศ การออกแบบคณะกรรมการสขภาพแหงชาตสะทอนแนวคด สขภาพเปนเรองของทกคน มผ เกยวของหลากหลาย และสขภาพเปนเปาหมายรวมของสงคมทงมวล (All for Health for Health for All) และใหมส�านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.) เปนหนวยเลขานการ

4. มเครองมอท�างานใหมทส�าคญ 3 เครองมอ ทมงใหเกดการบรณาการการท�างาน และการมสวนรวมของทกฝายในการพฒนานโยบายสาธารณะเพอสขภาพ ไดแก

4.1 ธรรมนญวาดวยระบบสขภาพแหงชาต(National Health Statute) กฎหมายก�าหนดใหคณะกรรมการสขภาพแหงชาตจดท�าขนเพอเปน “กรอบและแนวทางในการก�าหนดนโยบาย ยทธศาสตรและการด�าเนนงานดานสขภาพของประเทศ” โดยเสนอผานความเหนชอบจากคณะรฐมนตร กอนรายงานใหสภาผแทนราษฎรและวฒสภาทราบ และประกาศในราชกจจานเบกษา โดยก�าหนดใหทบทวนสาระอยางนอยทกหาปเพอใหทนการเปลยนแปลงของระบบสขภาพ ในทางปฏบต ธรรมนญฯเปนภาพอนาคตพงประสงคของระบบสขภาพทกระดบ ทกหนวยงาน องคกร ชมชน และองคกร

ปกครองสวนทองถน สามารถน�าไปใชอางองประกอบการ

จดท�าแผนนโยบาย หรอกตการวมของชมชนได

2554-2558การสาธารณสขไทย 53

4.2 สมชชาสขภาพ (Health Assembly)

เปนเครองมอพฒนานโยบายสาธารณะเพอสขภาพท

เนนการมสวนรวมทมกฎหมายรองรบ โดยระบนยามวา

เปน “กระบวนการทใหประชาชนและหนวยงานของรฐ

ทเกยวของไดรวมแลกเปลยนองคความรและเรยนรอยาง

สมานฉนท เพอน�าไปสการเสนอแนะนโยบายสาธารณะ

เพอสขภาพหรอความมสขภาพของประชาชน โดยจดให

มการประชมอยางเปนระบบและอยางมสวนรวม” แบง

ออกเปน 3 ประเภท คอ สมชชาสขภาพแหงชาต สมชชา

สขภาพเฉพาะพนท และสมชชาสขภาพเฉพาะประเดน

โดยก�าหนดใหจดสมชชาสขภาพแหงชาต เปนประจ�า

ทกป และใหสนบสนนการจดสมชชาสขภาพเฉพาะพนท

และสมชชาสขภาพเฉพาะประเดนตามหลกเกณฑทคณะ

กรรมการสขภาพแหงชาตก�าหนด อยางไรกตาม ประชาชน

กสามารถรวมตวกนเพอจดสมชชาสขภาพกนเองโดยไม

ตองขอการสนบสนนจาก สช. กได

4.3 การประเมนผลกระทบทางสขภาพ (Health

Impact Assessment: HIA) คณะกรรมการสขภาพแหง

ชาตมหนาทก�าหนดหลกเกณฑและวธการในการตดตาม

และประเมนผลกระทบดานสขภาพทเกดจากนโยบาย

สาธารณะทงระดบนโยบายและระดบปฏบตการ ซง

เอกสารหลกเกณฑและวธการประเมนผลกระทบดาน

สขภาพทเกดจากนโยบายสาธารณะไดใหความหมายของ

HIA วา หมายถง “กระบวนการเรยนรรวมกนของสงคม

ในการวเคราะหและคาดการณผลกระทบทางบวกและ

ทางลบตอสขภาพประชาชนทอาจเกดขนจากนโยบาย

โครงการหรอกจกรรม อยางใดอยางหนงหรอหลายอยาง

หากด�าเนนการในชวงเวลาและพนทเดยวกน โดยม

การประยกตใชเครองมอทหลากหลายและมกระบวนการ

มสวนรวมอยางเหมาะสม เพอสนบสนนใหเกดการตดสน

ใจทจะเปนผลดตอสขภาพของประชาชนทงในระยะสน

และระยะยาว”

5.5 การพฒนานโยบายสาธารณะเพอสขภาพแบบ

มสวนรวม ภายใตพระราชบญญตสขภาพ พ.ศ.2550

1. ธรรมนญวาดวยระบบสขภาพแหงชาต

พ.ศ. 2552 เปนธรรมนญสขภาพฯฉบบแรก ซงยกราง

บนหลกการส�าคญ 2 ประการ คอ 1) เนนหลกการม

สวนรวมและการจดท�าอยางเปนระบบ 2) สนบสนน

การจดท�า “ธรรมนญวาดวยระบบสขภาพเฉพาะ

พนท” เพอเปนกตกาหรอขอตกลงรวมในการก�าหนดภาพ

อนาคตระบบสขภาพของชมชนตนเองอยางเปนรปธรรม

ธรรมนญสขภาพฯฉบบแรกผานความเหนชอบของคณะ

รฐมนตรเมอ 30 มถนายน พ.ศ. 2552 และประกาศใน

ราชกจจานเบกษาเมอ 2 ธนวาคม พ.ศ. 2552

ก า ร ข บ เ ค ล อ น ธ ร ร ม น ญ ส ข ภ า พ ฯ ภายหลงการประกาศใชสามารถสรปผลการด�าเนนงาน ไดแก 15

1.1 การเกดขนของธรรมนญสขภาพพนท เปนภาพความส�าเรจทก�าลงถกขยายผลไปอยางรวดเรว เพราะจบตองไดและตอบสนองวถชวตชมชน ธรรมนญสขภาพพนทฉบบแรกเกดขนทต�าบลชะแล อ�าเภอสงหนคร จงหวดสงขลาในปพ.ศ. 2552 หลงจากนนชมชนและองคกรปกครองสวนทองถนทเขารวมแลกเปลยนเรยนร ไดเรมขยายผล ประกาศใชธรรมนญสขภาพพนททกภาค ทงระดบหมบานต�าบล อ�าเภอ และธรรมนญเฉพาะประเดน เชน ธรรมนญประชาชนคนอ�านาจเจรญซงเปนธรรมนญจงหวดทมงสการปฏรป ธรรมนญลมน�าภม ธรรมนญ (กองทนสวสดการ) พจตร

ในป พ.ศ. 2557 คณะกรรมการตดตาม สนบสนน

และประเมนผลตามธรรมนญสขภาพฯ ไดปรบยทธศาสตร

ขบเคลอนธรรมนญสขภาพพนท โดยมงท�างานรวมกบ

องคกรภาคยทธศาสตร โดยเนน ประสานเชอมโยงการ

ท�างาน เหนคณคาการท�างานรวม ใชทรพยากรรวมกน

โดยก�าหนดกรอบ กตกา แผนและวธการท�างานรวมรบ

ผลประโยชนรวมกน ท�างานอยางเกอกลซงกนและกน เชน

ส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) เขตพนท

ซงน�าธรรมนญสขภาพฯไปสนบสนนการก�าหนดทศทาง

การด�าเนนงานของกองทนสขภาพต�าบล จนถงเดอน

มถนายน พ.ศ. 2558 มธรรมนญสขภาพพนทประกาศ

ใชแลวกวา 300 แหง

2554-2558การสาธารณสขไทย54

สรางความเขมแขงดานสขภาพ...กบธรรมนญสขภาพ อ�าเภอกนตง จงหวดตรง

“สขภาพเปนสทธขนพนฐานของคนกนตง ทรวมสรางสขภาพตนเอง สขอนามยครอบครว สขภาวะชมชน โดยใชหลก

ศาสนา จรยธรรม คณธรรม ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง สความเปนอ�าเภอแหงความสข และคนกนตงตองสขภาพดถวนหนาใน

ปพ.ศ. 2558” ...ปรชญาแนวคดของระบบสขภาพอ�าเภอกนตงปรากฏใน“ธรรมนญสขภาพอ�าเภอกนตง ฉบบท 1 พ.ศ. 2555”

ธรรมนญสขภาพอ�าเภอกนตง เกดขนจากการจดสมชชาสขภาพใน 14 ต�าบล เพอสอบถามความคดเหนของประชาชน

และใหประชาชนไดรวมแสดงความคดเหน กอนจะน�าขอมลทไดมารางเปนธรรมนญสขภาพ ปรบปรงจนส�าเรจเปน “ธรรมนญ

สขภาพอ�าเภอกนตง ฉบบท 1 พ.ศ.2555” มการลงนามบนทกความรวมมอในการท�างานกบองคการบรหารสวนต�าบล

โรงพยาบาลชมชนและหนวยงานสวนราชการตางๆ ทเกยวของ แลวจงประกาศใชเมอ 1 ตลาคม พ.ศ. 2555

“ธรรมนญสขภาพอ�าเภอกนตง” เปรยบเสมอน “ลายแทงสขภาวะ” ทจะใชเปนกรอบในการท�างานดานสขภาพ เพอ

ใหชาวกนตงมความสขทกมต ทงกาย จต สงคม และปญญา ชาวกนตงเหนวาการสรางเสรมสขภาพเปนสงส�าคญ จงพรอมใจ

กนระบไวในธรรมนญสขภาพอ�าเภอกนตงใหมการ “สรางเสรมสขภาพ” ตามแนวทาง “การสรางสขภาพน�าการซอมสขภาพ”

โดยมการด�าเนนงานในทกระดบอยางครบวงจรตงแตในครรภจนถงเชงตะกอน

(ลายแทงสขภาพ หนงสอพมพสานพลง พฤษภาคม พ.ศ. 2558)

1.2 การขบเคลอนใหธรรมนญสขภาพฯ

เปนฐานอางองในการจดท�าแผนทกระดบ โดยค�านงถง

การมทศทางและสาระทสอดคลอง/ไมขดแยงกบธรรมนญ

สขภาพฯ เชน แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

และแผนสขภาพ ฉบบท 11 แผนยทธศาสตร สวรส. (พ.ศ.

2554 - 2559) รวมถง การจดท�าความเหนและขอเสนอ

ตอคณะรฐมนตรของสภาทปรกษาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาตในเรอง “การเปนศนยกลางแพทยนานาชาตดาน

บรการรกษาพยาบาล”

1.3 การขบเคลอนสาระรายหมวด เชน กรณ

ระงบมตคณะกรรมการสงเสรมการลงทน (BOI) เรอง

การสงเสรมการลงทนในธรกจบรการสขภาพ ซง สช.ได

ท�างานรวมกบ BOI เพอจดท�าหลกเกณฑการสงเสรม

การลงทนธรกจสขภาพทไมขดแยงกบธรรมนญสขภาพฯ

การสนบสนนใหเกดการพฒนาระบบวจยสขภาพไทย

จนเกดการสรางความรวมมอของสถาบนวจยระบบ

สาธารณสข (สวรส.) ส�านกงานพฒนาวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยแหงชาต (สวทช.) ส�านกงานคณะกรรมการ

นโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต

(สวทน.) ส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) และ

ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) รวมถงการ

อางองธรรมนญสขภาพฯในการพฒนาขอเสนอนโยบาย

ในสมชชาสขภาพแหงชาต

ในป พ.ศ. 2557 - 2558 ธรรมนญวาดวยระบบสขภาพ

แหงชาต ก�าลงเขาส หวงเวลาของการทบทวนตามท

กฎหมายก�าหนด โดยคณะกรรมการทบทวนธรรมนญ

สขภาพฯก�าหนดหลกการท�างานทมงเนนการมสวนรวม

ของทกกลมในสงคมใหมากขน เพอสรางความเหนพอง

กนในการรวมกนออกแบบภาพอนาคตอยางสรางสรรค

โดยคาดวาจะเสนอราง ธรรมนญสขภาพฯ ฉบบใหมไดใน

ปพ.ศ. 2559

2. พฒนาการของกระบวนการสมชชาสขภาพ

การประชมสาธตสมชชาสขภาพแหงชาต จด

ขนครงแรกในงานตลาดนดสขภาพเมอ พ.ศ. 2544

และมมาอยางตอเนอง จนเมอพระราชบญญตสขภาพ

แหงชาต พ.ศ.2550 ประกาศใช คณะกรรมการจดสมชชา

สขภาพแหงชาต (คจ.สช.) ชดแรก ทมกรรมการจาก

ภาครฐ ภาควชาการ ภาคประชาสงคม ชมชน เอกชน ได

น�าประสบการณ รปแบบและระบบการประชมสมชชา

อนามยโลกมาประยกตใชในสมชชาสขภาพแหงชาต โดย

เนนกระบวนการจดประชมทมการเตรยมระเบยบวาระ

การประชมทด มการท�างานวชาการลวงหนาอยางม

คณภาพ และการพจารณามตในแตละระเบยบวาระเปนไป

อยางมระบบโดยยดหลกการหาฉนทามตรวมของทประชม

2554-2558การสาธารณสขไทย 55

การจดระบบและโครงสรางเพอสงเสรมการเดนและการใชจกรยานในชวตประจ�าวน

การจดระบบและโครงสรางเพอสงเสรมการเดนและการใชจกรยานในชวตประจ�าวน เปนมตสมชชาสขภาพแหงชาต ครง

ท 5 พ.ศ. 2555 ทเสนอเปนระเบยบวาระการประชมโดยกลมองคกร ประชาสงคมทด�าเนนงานเรองนมาอยางตอเนอง โดย

มเปาหมายเพอท�าใหประชาชนหนมาเดนและใชจกรยานในชวตประจ�าวน ดวยการท�าใหสภาพแวดลอมตางๆ ของสงคมไทย

เออตอการเดนและใชจกรยาน หลงสมชชาสขภาพแหงชาตมฉนทมต คณะกรรมการสขภาพแหงชาต ไดเหนชอบและเสนอ

มตนตอไปยงคณะรฐมนตร ซงคณะรฐมนตรมมตรบทราบ เมอ 19 พฤศจกายน พ.ศ. 2556 นบแตนนการรวมพลงเพอขบ

เคลอนมตดงกลาวไดเรมด�าเนนการ โดยคณะกรรมการขบเคลอนและตดตามการด�าเนนงานตามมตสมชชาสขภาพแหงชาต

(คมส.) ไดแตงตงคณะท�างานขบเคลอนการจดระบบและโครงสรางส�าหรบการเดนและการใชจกรยานในชวตประจ�าวน โดย

มชมรมจกรยานเพอสขภาพแหงประเทศไทยเปนแกนประสานหลก

คณะท�างานฯ ดงกลาวเปนฟนเฟองส�าคญในการประสาน บรณาการความรวมมอจากทกฝาย โดยไดเขาหารอกบหนวย

งานทระบในมตถง 11 หนวยงาน ซงมสวนท�าใหหนวยงานทเกยวของเกดความเขาใจตอแนวคด แนวทางการขบเคลอนมต

สมชชาสขภาพมากขน เชน กระทรวงมหาดไทยไดมจดหมายขอความรวมมอใหแตละจงหวดด�าเนนการตามมตสมชชาสขภาพ

แหงชาตเรองน ขณะเดยวกนคณะท�างานฯ เขาใจถงบทบาทภารกจและขอจ�ากดของหนวยงานดวยเชนกน จงน�าไปสการสราง

ความรวมมออยางตอเนอง ปจจบนคณะท�างานและภาคเครอขายไดรวมกนยกรางยทธศาสตรการจดระบบและโครงสราง

เพอสงเสรมการเดนและการใชจกรยานในชวตประจ�าวน โดยจดเวทรบฟงความเหนทวประเทศและจดสมชชาสขภาพเฉพาะ

ประเดนเมอวนท 5 สงหาคม พ.ศ. 2558 เพอรบรองรางยทธศาสตรฯดงกลาว กอนจะเสนอตอคณะกรรมการสขภาพแหงชาต

และคณะรฐมนตรตอไป ทงน กระแสความตนตวของการปนจกรยานและการออกก�าลงกายยงจะเปนแรงหนนส�าคญในการ

ขบเคลอนมตสมชชาสขภาพแหงชาตนดวย

เอกสารประกอบการประชมคณะกรรมการสขภาพแหงชาต ครงท 4/2558 (16 กนยายน พ.ศ. 2558)

สงส�าคญทพสจนความส�าเรจของสมชชาสขภาพ

แหงชาต คอการขบเคลอนมต ซ งมกลไกหลก คอ

คณะกรรมการขบเคลอนและตดตามมตสมชชาสขภาพ

แหงชาต ทปจจบนมรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข

เปนประธาน ด�าเนนงานโดยใชยทธศาสตรสานพลง

ความรวมมอแบบเครอขาย เนนการเสรมพลงทางบวก

ใหเกดการตอยอดงานและสรางคณคาในการท�างานให

ทกฝายไดประโยชนรวมกน มหลกการท�างาน 7 ขอ ท

สรปยอดวยค�าวา “DENMarKSI” ประกอบดวย 1)

การสรางตวอยาง (demonstration) 2) การหนนเสรม

การท�างาน (encouragement) 3) การสรางเครอขาย

(networking) 4) การสรางแรงจงใจ (motivation:

appreciation: recognition) 5) การจดการความร

(knowledge Management) 6) การสอสารสงคม (social

communication) 7) การใชระบบขอมล (information

system)

ส�าหรบการสนบสนนการจดสมชชาสขภาพเฉพาะ

พนทและสมชชาสขภาพเฉพาะประเดน คณะกรรมการ

พฒนาระบบและกลไกสมชชาสขภาพเฉพาะพนท/

ประเดนไดจดท�ายทธศาสตรการพฒนาสมชชาสขภาพ

เฉพาะพนท/ประเดน ปพ.ศ. 2555 - 2557 โดยก�าหนด

ยทธศาสตร 3 ประการ ไดแก 1) พฒนาศกยภาพ

และความผกพนของแกนน�าสมชชาสขภาพทกระดบ

2) สงเสรมใหภาคเครอขายทกภาคสวนรวมเปนเจาของ

และใช ประโยชนสมชชาสขภาพอยางจรงจง และ

3) สอสารกบกลมเปาหมายอยางมประสทธภาพเพอสราง

การยอมรบและมสวนรวม

ทงน หลกการและคณคาทส�าคญของสมชชา

สขภาพทสรปสงเคราะหจากการท�างานกวา 10 ป ไดแก

1) เปนกระบวนการพฒนานโยบายสาธารณะเพอสขภาพ

แบบมสวนรวม 2) เปนกระบวนการพฒนาประชาธปไตย

แบบมสวนรวม 3) เปนการเสรมสรางความเขมแขงของ

2554-2558การสาธารณสขไทย56

สงคมโดยอาศยการสานพลง 3 ภาคสวน คอพลงทาง

ปญญา พลงทางสงคม และพลงรฐ/การเมอง และ 4)

เปนกระบวนการเรยนรรวมกนจากการปฏบต

ส�าหรบกระบวนการสมชชาสขภาพตงแตเรมตน

จนถงการขบเคลอนสการปฏบตเปนหนาทรวมกนของ

ทกฝาย มคณลกษณะทพงประสงค 6 ประการ ไดแก 1)

มกลไกการจดการเปนพหภาค เนนการมสวนรวมอยาง

แทจรง มองคประกอบครบทง 3 ภาคสวน 2) มการ

จดกระบวนการอยางเปนระบบ เพอใหไดผลลพธจาก

กระบวนการ คอ ขอเสนอนโยบายสาธารณะดานสขภาพ

3) พฒนาขอเสนอนโยบายสาธารณะบนฐานความร และ

ใหความส�าคญกบการท�างานรวมกนดวยเหตผลและ

ความปรารถนาดตอกน 4) ทกฝายเขารวมกนอยางเคยง

บาเคยงไหลและสมานฉนท ตามหลกการประชาธปไตย

แบบมสวนรวม 5) ก�าหนดประเดนทจะพจารณาเพอ

หาฉนทามตรวม ซงจะเปนขอเสนอนโยบายสาธารณะ

6) ขบเคลอนและผลกดนมตไปสการปฏบตผานชองทาง

ตางๆ เชน หนวยงานรฐน�าไปขบเคลอน หรอองคกร ชมชน

น�าไปขบเคลอนเอง

ทศทางการท�างานของกระบวนการสมชชาสขภาพ

จงหวดในทศวรรษท 212 ม งพฒนารปแบบการจด

กระบวนการสมชชาสขภาพจงหวด (Provincial Health

Assembly: PHA) มกลไกการจดทส�าคญไดแก 1)

คณะกรรมการจดสมชชาสขภาพจงหวด (คจ.สจ.) 2)

คณะท�างานบรหาร และ 3) หนวยเลขานการกจสมชชา

สขภาพจงหวด (นลส.) ท�าหนาทบรหารงานเพอการจด

สมชชาสขภาพจงหวด ตงแตปงบประมาณ 2556 ถง 2558

ส�านกงานคณะกรรมการสงเสรมการศกษาเอกชน (สช.) ได

สนบสนนการพฒนา “สมชชาสขภาพจงหวด” ครอบคลม

ทง 77 จงหวดทวประเทศ มมตสมชชาสขภาพจงหวด

ทหลากหลาย รวมกวา 160 เรอง เชน มตเรองระบบ

สขภาพชมชนจงหวดเชยงใหม การจดระบบโครงสรางเพอ

การสงเสรมการใชจกรยานจงหวดขอนแกนความมนคง

ทางอาหารเพอสขภาวะของประชาชน (คนล�าพน)

การปองกนเดกและเยาวชนตงครรภไมพรอมจงหวด

หนองบวล�าภ การขบเคลอนนโยบายสาธารณะเพอ

สขภาพ การลด ละ เลก บหร จงหวดปตตาน การจดการ

ขยะของจงหวดอดรธาน เปนตน

กรณตวอยางสมชชาสขภาพจงหวดลพบร

1. กระบวนการสมชชาสขภาพจงหวดลพบร พฒนาและขบเคลอนนโยบายสาธารณะเพอสขภาพแบบมสวนรวม

จ�านวน 3 ประเดน ประกอบดวย 1) อาหารปลอดภย 2) การตงครรภไมพรอม และ 3) เดกตดเกมส มการจดประชมสมชชา

สขภาพจงหวดเพอหาฉนทามต เมอวนท 15 ธนวาคม 2556 และมการก�าหนดประเดนใหม ปพ.ศ. 2557 จ�านวน 5 ประเดน

ประกอบดวย 1) พระสงฆกบการพฒนาสขภาวะ 2) การพฒนาระบบการดแลคณภาพชวตผสงอาย ผพการ และผปวยตด

บานตดเตยง 3) การคมครองผบรโภค: การแกปญหาโฆษณาอาหาร ยา เครองส�าอาง และผลตภณฑสขภาพ 4) การจดการ

แกไขปญหายาเสพตด และ 5) สงแวดลอมกบวถชวต

2. กลไกการจดการแบบพหภาค สมชชาสขภาพจงหวดลพบร มการจดกลไกการจดการในรปแบบคณะกรรมการจด

สมชชาสขภาพจงหวดลพบร (คจ.สจ.ลบ) มทปรกษา 11 คน และคณะกรรมการจดสมชชาสขภาพจงหวด จ�านวน 46 คน

มคณะท�างานประสานงานและสนบสนนการขบเคลอนสมชชาสขภาพจงหวดลพบร (คปสช.จ.ลพบร) คณะยอยอก 6 คณะ

ประกอบดวย 1) ผทรงคณวฒ 4 คน 2) คณะท�างานฝายอ�านวยการ 6 คน 3) คณะท�างานฝายวชาการ 21 คน 4) คณะท�างาน

ฝายประชาสมพนธ สอเพอสงคม 5คน 5) คณะท�างานฝายประเมนผล 7 คน และ 6) คณะท�างานฝายเลขานการ 6 คน หนวย

เลขานการกจอยทส�านกงานสาธารณสขจงหวดลพบร

(ส�านกสนบสนนการปฏบตการพนท ส�านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2558)

2554-2558การสาธารณสขไทย 57

3. การประเมนผลกระทบดานสขภาพ คณะ

กรรมการสขภาพแหงชาตไดประกาศหลกเกณฑและวธ

การประเมนผลทางสขภาพเมอเดอนพฤศจกายน พ.ศ.

2552 และยงคงใชอย จนถงปจจบน โดยก�าหนดการ

ประเมนผลกระทบดานสขภาพ (HIA) ไวเปน 4 กรณคอ

(1) โครงการหรอกจกรรมทอาจกอใหเกด

ผลกระทบอยางรนแรง ทงดานคณภาพสงแวดลอม

ทรพยากรธรรมชาต และสขภาพ ตามมาตรา 67 วรรค

สองของรฐธรรมนญฯ พ.ศ.2550

(2) นโยบายสาธารณะและการด�าเนนกจกรรม

ดานการวางแผนพฒนาทควรประเมนผลกระทบดาน

สขภาพ โดยการรเรมจากหนวยงานเจาของโครงการ/

หนวยงานวางแผนพฒนา

(3) นโยบายสาธารณะ โครงการหรอกจกรรม

ทควรประเมนผลกระทบดานสขภาพ โดยการขอใชสทธ

จากบคคลหรอคณะบคคลตามมาตรา 11 แหงพระราช

บญญตสขภาพแหงชาต

(4) การประเมนผลกระทบดานสขภาพ ในฐานะ

กระบวนการเรยนร รวมกนของสงคมในระดบชมชนหรอ

ทองถน หรอทเรยกวา Community HIA (CHIA) เพอ

สนบสนนใหเกดการตดสนใจทจะเปนผลดตอสขภาพของ

ประชาชน โดยไมอยใน 3 กรณขางตน

หลงการประกาศใชหลกเกณฑและวธการประเมน

ผลทางสขภาพ พ.ศ. 2552 คณะกรรมการสงแวดลอม

แหงชาต โดยส�านกนโยบายและแผน (สผ.) ไดก�าหนด

หลกเกณฑการประเมนผลทางสขภาพ ผนวกไวในรายงาน

การประเมนผลทางสงแวดลอม (EIA) หรอทเรยกวา

EHIA ซงเปนการด�าเนนงานตามมาตรา 67 วรรคสอง

ของรฐธรรมนญฯ พ.ศ. 2550 จนถงปจจบนมโครงการท

ท�า EHIA ประมาณ 250 โครงการ โดย ส�านกงานคณะ

กรรมการสงเสรมการศกษาเอกชน (สช.) ไดรวมกบคณะ

สงแวดลอมและทรพยากรศาสตร มหาวทยาลยมหดล ได

จดตง “ศนยรวมรวมและเผยแพรขอมลการประเมนผล

กระทบทางสขภาพดานสงแวดลอมและและสขภาพ หรอ

EHIA” เพอสงเสรมการเขาถงขอมลขาวสารและเตรยม

องคความร ดวยขอมลหลกฐานเชงประจกษ18 กอนท

ประชาชนและผสนใจโดยเฉพาะกลมประชาชนในพนทท

อาจไดรบผลกระทบทางสขภาพจะเขารบฟงและใหความ

เหนตอรายงาน EHIA

หนวยงานทมบทบาทดานการประเมนผลกระทบทาง

สขภาพของกระทรวงสาธารณสข คอ กองประเมนผล

กระทบต อสขภาพ กรมอนามย มพนธะกจเป น

หนวยงานหลก ในการผลต พฒนาองคความร เทคโนโลย

รปแบบ แนวทาง เกณฑมาตรฐาน ดานการประเมน

ผลกระทบต อสขภาพและเฝ าระวงผลกระทบต อ

สขภาพ ตลอดจนพฒนาศกยภาพภาคเครอขายใน

การสรางเสรมสขภาพ19 ผลการด�าเนนงานทผานมา ไดแก

การประเมนผลกระทบตอสขภาพจากสวนสาธารณะ

เทศบาลนครยะลา และการจดท�าแนวทางการประเมน

ผลกระทบตอสขภาพ ส�าหรบกจการทเปนอนตรายตอ

สขภาพ ตามพระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535

ปจจบนมหนวยงานและสถาบนวชาการจ�านวน

ไมนอยทใหความส�าคญกบการประเมนผลกระทบทาง

สขภาพ เชน ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา

ทก�าลงจดท�าโครงการประเมนผลกระทบทางสขภาพ

กรณศกษาผลกระทบจากความตกลงการคาเสรไทย -

สหภาพยโรปตอการเขาถงยา ซงจะชวยสรางชดความรท

สนบสนนความเปนไปไดในการน�ากระบวนการประเมนผล

กระทบทางสขภาพไปปรบใชในกระบวนการเจรจา

การคาอนๆดวย รวมถงส�านกโรคจากการประกอบ

อาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค ทรเรมจดท�า

แนวทาง HIA ส�าหรบโครงการทก�าหนดใหจดท�ารายงาน

การวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม และผลกดนแนวทาง

HIA และดชนทางสขภาพเปนองคประกอบของรายงาน

การวเคราะหผลกระทบทางสงแวดลอม ตาม พ.ร.บ.

สงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ.

2535 นอกจากนยงมเครอขายพนธกจงานเอชไอเอ (HIA

Consortium) ซงเปนเครอขายพฒนางานวชาการรวมกน

โดย ส�านกงานคณะกรรมการสงเสรมการศกษาเอกชน

(สช.) เปนแกนประสานสนบสนน20

2554-2558การสาธารณสขไทย58

กรณตวอยาง เอชไอเอทอาวทองค�า

การก�าหนดอนาคตตนเองของชมชนทาศาลา นครศรธรรมราชเรมขนจากรายงานEHIAของบรษทน�ามนยกษใหญท

ระบวาการกอสรางทาเรอและฐานปฏบตการบนชายฝงไมออนไหวตอระบบนเวศในทะเล ซงแปลความไดวา ทะเลทาศาลา

เปนทะเลราง ชาวบานไมอาจยอมรบรายงานนได กระบวนการก�าหนดอนาคตตนเองของชมชนจงถกน�ามาใช และเปนหวใจ

ของกระบวนการเอชไอเอชมชนททาศาลา โดยใหความส�าคญกบ “กระบวนการ” ทเนนการชวนชาวบานมารวมกนคดถง

ทศทางพฒนาชายฝงทะเล กระบวนการดงกลาวเกดขนตงแตปพ.ศ. 2553 เพอเรยนรถงภยคกคามและทางเลอกในการพฒนา

ชาวบานทาศาลาเรมตนกระบวนการจากค�าถามวา “เราตองอธบายอะไรบางเพอใหคนเขาใจวาทาศาลามศกยภาพใน

การพฒนาตนเอง” ชมชนใชเวลา 2 เดอนเพอรวมกนตโจทยหาประเดนศกยภาพทตองไปหาค�าตอบ 10 ประเดน และอก 6

เดอนรวมพลงกนทกวนพธเพอระดมหาขอมลตอบโจทยขางตนและตรวจสอบความถกตอง ตลอดกระบวนการนคอชวงเวลา

ของการเรยนร ท�าความรจกตนเองทส�าคญ ผลลพธคอความภมใจและเลงเหนความส�าคญของประมงพนบานในฐานะผผลต

อาหาร เปนการพสจนวาอาวทาศาลาไมใชอาวราง แตเปน “อาวทองค�า” ทอดมสมบรณ มระบบนเวศเฉพาะ ทมมลคาทง

จากการจางงานและการจบสตวน�ามหาศาล

กระบวนการเอชไอเอชมชนททาศาลาเปนบทพสจนวา กระบวนการนไมใชเพยงการท�าขอมลเพอตอสกบคขดแยง แต

เปนการน�าชมชนออกจากภาวะความรนแรงของความขดแยง เปนกระบวนการก�าหนดอนาคตทยงยน และใหสตกบสงคมวา

ชมชนมไดคดคานการพฒนาแบบอตสาหกรรมโดยไรเหตผล เปนการสรางปญญาเพอน�าชมชนออกจากเกมแหงความรนแรง

ททาศาลาจงมค�าพดวา “เราขอเสยสละความเจรญทางอตสาหกรรมทพวกคณพดถง แตขอปกปองพนทผลตอาหาร

เพอคนทงประเทศ”

(รางวล 1 จงหวด 1 พนท 1 กรณการพฒนาและขบเคลอนนโยบายสาธารณะเพอสขภาพแบบมสวนรวม พ.ศ.2556)

ชองทางส�าคญทประชาชนและองคกรตางๆ สามารถ

ยนขอใชสทธใหท�า HIA คอ มาตรา 11 ของ พ.ร.บ.สขภาพฯ

ตงแต ป พ.ศ. 2551 - 2557 มผขอใชสทธ 18 กรณ เชน

กรณโรงถลงเหลก โรงไฟฟาชวมวล โรงผลตยางพารา

โรงหลอมทองแดง การกอสรางเขอน การขยายโรงงาน

ผลตปนซเมนต การก�าจดขยะอตสาหกรรม เปนตน

ในขณะเดยวกน ชมชนหลายแหงสนใจเลอก

เครองมอการประเมนผลกระทบทางสขภาพในระดบ

ชมชน(CHIA) ทมงเนนการเสรมสรางขดความสามารถของ

ชมชนในการท�า HIA ดวยตนเอง จนถงปจจบน มชมชน

ทไดรบการสนบสนนการท�า CHIA ไปแลว 25 พนท เชน

กรณการพฒนาชมชนอยางยงยนภายใตระบบนเวศสาม

น�า อ�าเภอแมกลอง จงหวดสมทรสงคราม กรณเหมอง

ทองค�า อ�าเภอวงสะพง จงหวดเลย กรณทาเรอน�าลก

และการพฒนาอตสาหกรรม อ�าเภอสชล-ทาศาลา จงหวด

นครศรธรรมราช

นอกจากน ยงมการพฒนากลไกประสานงาน HIA

ในประชาคมอาเซยน เพอใหภาคสวนทเกยวของรวมกน

พฒนาระบบ HIA ในระดบภมภาค โดยสนบสนนการจดท�า

ระบบฐานขอมล การพฒนาศกยภาพและการแลกเปลยน

เรยนรรวมกนระหวางประเทศสมาชกอยางตอเนอง

6. บทสรป

นโยบายสาธารณะเพอสขภาพ เปนนโยบาย

ในทกสาขาทใหความส�าคญตอมตดานสขภาพ พรอม

ทจะปองกน ควบคม หรอลดผลกระทบดานสขภาพ

จากนโยบายเหลานน เชน นโยบายการลดสารตะกว

ในน�ามน นโยบายการจดการจราจรเพอลดอบตเหต

บนทองถนน นโยบายสงเสรมการเกษตรปลอดภย

นโยบายเกยวกบการจดระบบการเดนและการใช

จกรยานในชวตประจ�าวน นโยบายการเจรจาการคา

เสรทค�านงถงผลกระทบตอสขภาพ เปนตน นโยบาย

สาธารณะเพอสขภาพเปนการด�าเนนงานตามแนวคด

2554-2558การสาธารณสขไทย 59

การสรางเสรมสขภาพ ตามกฎบตรออตตาวา (Ottawa

Charter) และแนวคดขององคการอนามยโลกในปจจบน เรอง

การใหความส�าคญกบมตสขภาพในทกนโยบายสาธารณะ

หรอทกนโยบายหวงใยสขภาพ (HiAP) การประกาศใช

พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 ท�าใหเกด

กลไกและเครองมอททกภาคสวนสามารถใชประโยชน

เพอมงสนบสนนกระบวนการพฒนานโยบายสาธารณะ

เพอสขภาพแบบมสวนรวม ทชวยใหแนวคด “ทกนโยบาย

หวงใยสขภาพ”เกดเปนรปธรรมไดจรงในสงคมไทย

การท�างานสนบสนนการพฒนานโยบายสาธารณะ

เพอสขภาพ ไมวาดวยเครองมอใดจ�าเปนตองสงเสรมให

เกดสงตางๆ ตอไปนไปพรอมกน ไดแก 1) การแลกเปลยน

เรยนรเพอสรางความเขาใจ ทถกตองตรงกนมากขนเรอยๆ

2) การใชยทธศาสตร ท�างานและการพฒนาวชาการเชงรก

3) การใหความส�าคญกบการท�างานและการพฒนากลไก

ท�างานขามภาคสวน 4) การท�างานรวมกบภาคเครอขาย

ตางๆ อยางตอเนอง เพอพฒนาการท�างานและการเรยนร

รวมกน และ 5) สนบสนนการตนตวของ “ส�านก พลเมอง”

และ การสรางความเขมแขงของพลงพลเมอง ซงเปน

นยยะส�าคญของการเรยนรและการเปลยนแปลง ทางสงคม

ตามแนวทางประชาธปไตยแบบมสวนรวม (participatory

democracy) และการอภบาลแบบเครอขายหรอหนสวน

(governance by network/partnership)