บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การศกษาวจย เรอง การใชภมปญญาทองถนเปนฐานการพฒนาดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพอการผลตแบบยงยน กรณศกษาเครองป นดนเผาบานโพนทราย อำาเภอกนทรารมย จงหวดศรสะเกษครงน ผวจยไดแนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของตามลำาดบ ดงน

1.แนวคดเกยวกบภมปญญา

ความหมายของภมปญญา

ทมาของภมปญญา

ประเภทและลกษณะของภมปญญา

ความสำาคญของภมปญญาทองถน

ปจจยทมผลตอการพฒนาภมปญญา

ลกษณะสำาคญของภมปญญาทองถน

2.แนวคดเกยวกบวทยาศาสตรและเทคโนโลย

3. ความรเรองเครองป นดนเผาประเภทของเครองป นดนเผาพฒนาการและกระบวนการผลตเครองป นดนเผาไทย

4. บรบทชมชนบานโพนทราย

5. บรบทผลตภณฑเครองป นดนเผา

6. งานวจยทเกยวของ

แนวคดเกยวกบภมปญญา

คำาวา ภมปญญา “ ” (Wisdom) หรอ ภมปญญาชาวบาน “ ”(Popular wisdom) หรอ ภมปญญาทองถน“ ”(Local wisdom) ไดมหนวยงานทางการศกษา นกวชาการและผเชยวชาญไดใชคำาทง 2 คอ ภมปญญาชาวบาน และ ภมปญญาทองถน ควบคกนไปแตบางครง“ ” “ ”ใชคำาใดคำาหนงเทานนซงผวจยไดรวบรวมไวดงน

ภมปญญา (Folk Wisdom) เปนความคดทางสงคมทสำาคญอยางหนง ซงสงคมขนาดใหญพอควรและดำารงอยไดยาวนานยอมตองมดวยกนทกสงคม สงคมไทยเปนสงคมเกาแกสงคมหนง จงปรากฏมภมปญญาเชนนอยจำานวนมาก ภมปญญาเหลานนอกจากแสดงความเปนไทย เปนเอกลกษณไทยทสำาคญอยางหนงแลวยงเปนเครองชวดความเจรญ และพฒนาการของคนในชาตนนทงน เพราะภมปญญาเปนสงละเอยดออนชาตทเจรญมสงคมทสงบสขรมเยนไมระสำาระสาย และมความเปนอสระจงจะสามารถสรางสรรค และสงสมภมปญญาเฉพาะตนขนมาได

การกลาวถงเรองภมปญญา (Folk Wisdom) มกจะหมายถงสงทเปนนามธรรมสวนยอด สวนปลายสดของสถาบนสงคม (Social Institution) ซงเปนสวนประกอบของวฒนธรรมแตละสงคม และ

สถาบนสงคมนนจะตองดำารงอยคกบกลมคนซงเรยกวาองคการทางสงคม (Social Organization) องคการทางสงคมนดำารงตนเปนเอกเทศไมไดจำาตองมสถาบนสงคมเปนองคประกอบทเหนยวแนน สถาบนสงคม และองคการทางสงคมนเมอผนกเขาดวยกนเปนหนวยรวมอนเดยวกนแลวมชอเรยกวา โครงสรางทางสงคม (Social Structure) ซงสามารถแยกเปนสวนตาง ๆ ตามหนาทเฉพาะได แตละสวนมหนาทเฉพาะเรยกวา หนวยทางสงคม (Social Unit) ดงนนแตละหนวยสงคมประกอบดวยคน (หลายคน) และระเบยบแบบแผนสำาหรบเปนแนวทางปฏบตของคนเหลานน หากจะทำาใหชดขน แตละหนวยสงคมประกอบดวย องคประกอบ 4 ประการ คอ 1. ตำาแหนงทางสงคม 2. หนาท 3. แบบแผนพฤตกรรม ซงประกอบดวย ความเชอ ความร คานยม อดมการณ และบรรทดฐานทางสงคม 4. องควตถ จากโครงสรางของหนวยสงคมนสงกปเรองภมปญญาเปนเนอหาสาระสวนหนง หรอหลาย ๆ อยางผสมผสาน นอกจากนนยงอาจกลาวเพมเตมตอไปไดอกวา ภมปญญาเปนองคความร ทมการเชอมโยงกนไปหมดไมวาจะเปนเรอง อาชพ เศรษฐกจ ความเปนอย การใชจาย การศกษา และวฒนธรรม (เรองเดช ปนเขยนขตย. 2542 : 1 - 5)

ความหมายของภมปญญา

คำาวา ภมปญญา หรอ ภมปญญาทองถน หรอ “ ” “ ”ภมปญญาชาวบาน ไดมผอธบายความหมายในแงมมตาง ๆ ดงตอไปน“ ”

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 (2546 : 619) ใหความหมายคำาวา ภมปญญา วาหมายถง พนฐานความร“ ”ความสามารถ

ซงนกวชาการหลายทานไดใหความหมายดงน ภมปญญาทองถน “เกดจากการสะสมการเรยนรมาเปนระยะเวลายาวนาน มลกษณะเชอมโยงกนไปหมดทกสาขาวชา ไมแยกเปนวชาแบบทเราเรยน ผสมกลมกลนเชอมโยงกนหมด ” (ประเวศ วะส, 2534: 75)

พทยา สายห (2534 : 109) ใหความหมายของคำาวา ภมปญญาไววา คอ ความร คามคด ทไดสงสมไว ชาวบาน คอ คน“ ” “ธรรมดาหรอสามญชน หากรวมความหมายกอาจนยามไววา ภมปญญา”ชาวบาน ความร ความคดของคนธรรมดา หรอสามญชนทไดสงสมไว “ ”สวนอกคำาหนงคอคำาวา วฒนธรรม หมายถง เครองมออปกรณการ“ ” “ดำารงชวตของหมคณะ”

สญญา สญญาววฒน (2543 : 3) ใหความหมายคำาวา ภมปญญา วาหมายถง “ ” 1) ความรเกยวกบเรองใด ๆ มลกษณะเปน

ขอมลเนอหาสาระ เกยวกบเรองนน ๆ เชน ความรเกยวกบครอบครว ความรเกยวกบมนษย เกยวกบผหญง ผชาย ฯลฯ 2) ความเชอเกยวกบเรองใด ๆ หรอหนวยสงคมใด ๆ ความเชอดงกลาวอาจยงไมมขอพสจนยนยนวาถกตอง หากพสจนแลวความเชอกกลายเปนความร ความเชอบางอยางอาจพสจนไมได เชน เรองนรก สวรรค ตายแลวไปไหน ผมจรงหรอไม 3) ความสามารถหรอแนวทางในการแกปญหา ปองกนปญหา เชน ความสามารถในการสรางหรอดำารงความสมพนธอนดในครอบครว เปนตน

สามารถ จนทรสรย (2543 : 12) นยาม ภมปญญาทองถน “ ” วา หมายถงทกสงทกอยางทชาวบานคดไดเอง ทนำามาใชในการแกปญหา เปนสตปญญา เปนองคความรทงหมดของชาวบาน ทงกวาง ทงลกทชาวบานสามารถคดเอง ทำาเอง โดยอาศยศกยภาพทมอยแกปญหาการดำาเนนชวตไดในทองถนอยางสมสมย

เอกวทย ณ ถลาง (2540 : 4) นยาม ภมปญญา วาเปน“ ”ทรพยสนทางปญญาอนลำาคาของทองถน หรออกนยหนงวา เปนพนฐานความร ความสามารถของบคคลในทองถน และความสมพนธกบแบบแผนการดำารงชวต ทผสมกลมกลนกบธรรมชาตแวดลอม และกระบวนการทางสงคมเสมอนเปนแกนหลกของการใชชวตอยางมความสข

เสร พงศพศ (2539 : 145 - 146) ใหความหมายวา ภมปญญาทองถน หรอ ภมปญญาชาวบาน หมายถง รากฐาน“ ” “ ” “

ของความรของชาวบาน ซงเชอมโยงเขาดวยกนอยางมเอกภาพ ภมปญญามสองลกษณะ คอ สวนทเปนนามธรรม เปนโลกทศน ชวทศน ปรชญาการดำาเนนชวต คณคา และความหมายของทกสงทกอยางในชวตประจำาวน กบสวนทเปนรปธรรม เชน การทำามาหากน หตถกรรม ศลปะ ดนตร”

สมเกยรต พงษไพบลย (2542 : 263) กลาววา ภมปญญาชาวบาน ศพทนการกำาเนดของมนชดเจนมความมงหมายทจะใชวฒนธรรมของตนเองโตกระแสการตอสใหพนการครอบงำาเปนอสระและสรางสรรค หากทำาเสรจแลวมการสรางตาขายโยงใยภมปญญาระหวางกน ชมชนหมบานกมอำานาจเปนพลงสำาคญพลงหนงทจะผลกดนใหมการเปลยนแปลงสสนตสขในทสด

สามารถ จนทรสรย (2534 : คำานำา) กลาววา ภมปญญาชาวบาน หมายถง ทกสงทกอยางทชาวบานคดไดเอง ทนำามาใชในการแกไขปญหา เปนสตปญญา เปนองคความรทงหมดภมปญญาชาวบานทงกวางทงลกทชาวบานสามารถคดเองทำาเอง โดยอาศยศกยภาพทมอยแกปญหาการดำาเนนชวตไดในทองถนอยางสมสมย

สำานกงานคณะกรรมการประถมศกษาแหงชาต (2542 : 264) ภมปญญาชาวบานหมายถง ความสามารถในการแกไขปญหาของชาวบาน ไมวาจะเปนปญหาของชมชน ปญหาในการดำารงชวตและปญหาในการประกอบอาชพ โดยทปราชญชาวบานนไดมกระบวนการวเคราะหและสงสมประสบการณมาเปนเวลานาน เปนทยอมรบนบถอของคนทวไป

องกล สมคะเนย (2542 : 264) กลาววา ภมปญญาชาวบาน หมายถง มวลความรและมวลประสบการณของชาวบานทใชในการดำาเนนชวต ใหเปนสขโดยไดรบการถายทอด สงสมกนมาโดยผานกระบวนการพฒนาใหสอดคลองกบกาลสมย

ลกษณา รอดสน (2540 : 12) ภมปญญาชาวบาน หมายถง ความรและประสบการณของชาวบานทไดรบการถายทอดกนจากบรรพบรษ เพอใชในการดำาเนนชวตใหเปนสขในแตละสภาพแวดลอม โดยการประสม

ประสานความร ความคด เขาดวยกนในการใชแกปญหาตางๆลวนเปนสงทมคณคา โดยผานกระบวนการพฒนาใหสอดคลองกบกาลสมย

รตนะ บวสนธ (2542 : 264) ไดใหมมมองอกมตวา ภมปญญาทองถน หมายถงกระบวนทศนของบคคลทมตอตนเอง ตอโลกและสงแวดลอมซงกระบวนทศนดงกลาวจะมรากฐานจากคำาสอนทางศาสนาคต จารตประเพณทไดรบการถายทอดสงสอนและปฏบตสบเนองกนมาปรบปรงเขากบบรบททางสงคมทเปลยนแปลง แตละสมย ทงนโดยมเปาหมายเพอความสงบสขของในสวนทเปนชมชนและปจเจกบคคล ซงกระบวนทศนทเปนภมปญญาทองถนจำาแนกออกได 3 ลกษณะคอ

ลกษณะท 1 ภมปญญาเกยวกบการจดความสมพนธระหวางมนษยกบธรรมชาตแวดลอม

ลกษณะท 2 ภมปญญาเกยวกบระบบสงคมหรอการจดความสมพนธระหวางมนษยกบมนษย

ลกษณะท 3 ภมปญญาเกยวกบระบบการผลตหรอการประกอบอาชพทมลกษณะมงเนนระบบการผลตเพอพงพาตนเองจากการศกษาความหมายภมปญญาขางตน สรปวาภมปญญาชาวบาน หมายถงความร ความสามารถของบคคลในทองถนทไดเรยนรมประสบการณสงสมเลอกสรรปรบตวจนเปนความรทสามารถนำาไปแกปญหา หรอสรางเสรมใหมการดำารงชวตประจำาวนทดขน จากนนนำาไปถายทอดใหคนรนหลงไดเรยนร ทงวธการบอกเลาสงสอน และการปฏบตใหดเปนแบบอยางการพฒนาภมปญญาชาวบาน

กฤษณา วงษาสนต และคณะ (2542 : 258 - 259) กลาววา ภมปญญาทองถน หมายถง กระบวนทศนของบคคลทมตอตนเองตอโลกและสงแวดลอมซงกระบวนการทศนดงกลาวจะมรากฐานจากคำาสอนทางศาสนา คต จารตประเพณ ทไดรบการถายทอดสงสอนและปฏบตสบเนองกนมาปรบปรงเขากบบรบททางสงคมทเปลยนแปลงแตละสมย ทงนโดยมเปาหมายเพอความสงบสขของคนในสวนทเปนชมชน และปจเจกบคคล

คำาวา ภมปญญาทองถนหรอภมปญญาชาวบาน หมายถง ความรของชาวบานในทองถนซงไดมาจากประสบการณ และความเฉลยวฉลาดของชาวบาน รวมทงความรทสงสมมาแตบรรพบรษสบทอดจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนง ระหวางการสบทอดมการประยกตและเปลยนแปลงจนอาจเกดเปนความรใหมตามสภาพการณทางสงคมวฒนธรรมและสงแวดลอม

ภมปญญาเปนความรทประกอบไปดวยคณธรรมซงสอดคลองกบวถชวตดงเดมของชาวบานในวถดงเดมนน ชวตของชาวบานไมไดแบงแยกเปนสวนๆ หากแตทกอยางมความสมพนธกน การทำามาหากน การอยรวมกนในชมชน การปฏบตศาสนา พธกรรมและประเพณ ความรเปนคณธรรม เมอผคนใชความรนนเพอสรางความสมพนธทดระหวางคนกบคน คนกบธรรมชาตและคนกบสงเหนอธรรมชาต ความสมพนธทดเปนความสมพนธทมความสมดลทเคารพกนและกน ไมทำารายทำาลายกนทำาใหทกฝายทกสวนอยรวมกนไดอยางสนต ชมชนดงเดมจงมกฎเกณฑของการอยรวมกน มคนเฒาคนแกเปนผนำา คอยใหคำาแนะนำาตกเตอน ตดสนและลงโทษหากมการละเมด ชาวบานเคารพธรรมชาตรอบตว ดน นำา ปาเขา ขาว แดด ลม ฝน โลกและจกรวาล ชาวบานเคารพผหลกผใหญ พอแม ปยา ตายาย ทงทมชวตอยและลวงลบไปแลว

จากความหมายของภมปญญาทไดกลาวไวในขางตน พอจะสรปใหเหนไดชดเจนมากขนวา ภมปญญาทองถน เกดจากการคด หรอพน“ ”ฐานความรของชาวบาน หรอความรของชาวบานทเรยนรและมประสบการณสบตอกนมา ทงทางตรงคอประสบดวนตนเอง หรอทางออมซงเรยนรจากผใหญ หรอความรทสะสมสบตอกนมา หรอกลาวอกนยหนงไดวา ภมปญญาทองถน หมายถง ทกสงทกอยางทชาวบานคดไดเอง “ ”แลวนำามาใชในการแกไขปญหา เปนสตปญญาเปนองคความรทงหมดของชาวบาน ทชาวบานสามารถคดเอง ทำาเอง โดยอาศยศกยภาพทมอยแกไขปญหาการดำาเนนชวตในทองถนไดอยางเหมาะสม

ภมปญญาทองถน ถอเปนองคความร ทมความหมายเชนเดยวกบองคความรพนบาน คย (Keyes. 1989 อางถงใน ชยนต วรรธนภต. 2540 : 8 - 11) ไดใหความหมายของ ระบบความรพนบาน วาหมาย“ ”ถง ความคด ความเขาใจ ทศนคต ทไดพฒนากอนกอรปขนมา โดยชาวบานเพอทจะสามารถนำาเอามาใชในการดำาเนนชวตประจำาวน ซงมความหมายเชนเดยวกบความคดหรอระบบคดเชงปฏบต (Practical Thought) มบทบาทสำาคญในการดำารงชวตของมนษย ไมวาจะเปนการใชเพอปรงอาหาร การสรางบาน การรกษาพยาบาล หรอการจดสรรบทบาททางสงคม และการจดความสมพนธทางสงคม ระบบความรพนบานจะดหรอจะมประสทธภาพอยางไร จะตองวดกนทวาสงนนเปนประโยชนตอการดำารงชวตประจำาวนมากนอยเพยงใด วธการศกษาระบบความรพนบานจำาแนกออกเปน 4 ประเภท คอ

1. การสรางระบบการจำาแนกสรรพสง เปนวธการทกลมชาตพนธ หรอคนในสงคมกลมหนงจดระบบปรากฏการณ หรอจดสรรพสงตาง ๆ ในโลกของความเปนจรงทอยลอมรอบตวเขาเอง ความเชอหรอฐานคตเบองตนของแนวทางการศกษาทเรยกวา วทยาศาสตรชาตพนธ“ ” (Ethno science) อยทวา คนจะมความรบรระบบ หรอลกษณะของธรรมชาต หรอการดำารงอยของธรรมชาต คอ เขาใจธรรมชาตวามนมประโยชนอยางไร แลวจงใชระบบวธคดหรอวธการนนจดระบบหาความสมพนธของสรรพสงนนขนมาจดระบบของคนกลมนน ในการมองสรรพสงมาองธรรมชาตวาเปนอยางไร แลวจงใชระบบวธคด หรอวธการนนจดระบบความสมพนธของกลมนนใหความสำาคญตอสงใด ใหความสำาคญตอสงนนวามความหมาย มความสำาคญตอการดำารงชวตของเขาอยางไรบาง กลาวคอ การจำาแนกน ตงอยบนพนฐานของความสมพนธของกลมนนกบสงแวดลอมในการดำารงชวตมากนอยเพยงใด

2. วธการศกษาระบบคดพนบาน (Indigenous Conceptual System) เปนวธการทไมไดศกษาเพยงการจำาแนกประเภทแบบทเรยกวา เอธโนโซ (Ethno science) เพยงเทานน การ

ศกษาระบบพนบานเปนการศกษาระบบคด ซงเปนพนฐานของความเขาใจกบประสบการณของมนษย เชน แทนทจะศกษาแตเพยงวาระบบ หรอวาชาวบาน มวธจำาแนกพชและสตว หรอชววทยารอบตวเขาอยางไร แตวธการศกษาระบบคดพนบานแนวน เปนการศกษาเรองระบบคด ศกษาระบบเกษตรทงหมดวา ระบบเกษตรของชนกลมนน เขามความเขาใจระบบทงหมดอยางไร ศกษาระบบคด กระบวนการของระบบ และเปนการศกษาอยางมการเคลอนไหว อยางไรกตามการศกษาระบบคดพนบานนยงใหความสำาคญกบการศกษาทศนะของคนในระบบนเวศหรอคนในชมชน โดยใหความสนใจตอวธการทชนกลมนน หรอกลมชาตพนธกลมหนงในสงคมตความและความหมายตอระบบ หรอทเราเรยกวาประสบการณของมนษย กจกรรมทางสงคมของมนษย ไมวาจะเปนการเกษตร การแพทย การอนรกษสงแวดลอม หรอการจดความสมพนธทางสงคมวาคนในสงคมนนใหความหมายและใหความสำาคญอยางไร เชน ระบบคดพนบานเกยวกบรกษาพยาบาล โดยศกษาวาชาวบานมความรเกยวกบโรคตาง ๆ ไดอยางไร เชน โรคของอาการซงเกดจากการปวดทอง คำาวา เจบทอง ความจรง“ ”คำาวาเจบทองเปนภาษาคำาเมองมากกวาไทยกลางแทนความหมายคำาวา ป“วดทอง ในภาษาเหนอ จงใชคำาวา เจบทอง ซงเปนการสอใหเหน” “ ”ความหมายของอาการโรค อนเปนวธการทชาวบานอาจตความ โดยอาศยความเขาใจในลกษณะทเปนสามญสำานก จะนำาไปสวธการรกษาพยาบาลหรอการแกปญหาดงกลาวขนมา

3. การศกษาระบบคณคาของพนบาน (Local Value System) มความหมายเหมอนกบคำาวา ภมปญญาทองถน (Local Wisdom) หรอภมปญญาชาวบาน เปนวธการศกษาทตางไปจากการศกษาระบบคด การศกษาระบบคณคา หรอระบบภมปญญาชาวบาน เปนการศกษาวาคนในสงคมมองเหน หรอใหคณคาตอความสมพนธของเขากบคนอนในสงคมอยางไร และระหวางเขากบโลกทเขาอาศยอยางไรบาง รวมถงความรพนบาน ซงสะทอนใหเหนถงวธการทชาวบานปฏบตตอกนและกน ภมปญญาชาวบานมลกษณะของศกยภาพของชาวบาน

ศกยภาพของชมชนในการปรบตวและในการแกไขปญญาในการดำารงชวต ภมปญญาชาวบานไมไดหมายถงการจำาแนกความร ไมไดหมายถง วธหรอเทคนคอยางไร แตหมายถงระบบคดทงหมด ซงโยงวธการทเขาใชอยกบการตความของเขากบความสมพนธกบโลก ไมวาจะเปนทางดานสงแวดลอม ดานสงคม วฒนธรรม ดานความเชอหรอดานจตวญญาณ ในประเดนน คย (Keyes) ไมไดชวาระบบคณคาของความร ระบบคณคาของทองถน หรอวาภมปญญาทองถน โยงกบความหมายของภมปญญาทองถนทใช วงการพฒนา นนคอ ศกยภาพของชมชน หรอระบบคดทงหมดทชาวบานพยายามจะปรบตวในการแกไขปญหาในดำารงชวต

4. การศกษาระบบความรพนบาน โดยการศกษาผานการศกษาโลกทศน หรอการศกษา คอสโมโลจ (Cosmology) การตความของชาวบานอาจจะเรยกวาเปนการศกษาความสมพนธของมนษยวามความเชอพนฐานในการดำารงชวตอยางไร มการตความเกยวกบเรองของเวลา เรองสถานทและบคคลในสงคม สงทจะนำามาศกษากคอ แนวความคดเรองของเวลาวาคนในสงคม มวธการและระบบการทำางานใหสมพนธกบเวลาและฤดกาล และการสงเกตความสมพนธของ กจกรรมเหลานทมตอสงแวดลอม การตความ และการใหคณคาของการเปลยนแปลงในเชงอาย หรอวาการเปลยนแปลงจากคนรนหนงไปสอกรนหนง

เรองของ ภมปญญา เปนสงทเกดขนและดำารงอยกบ“ ”สงคมมนษยมาชานาน เปนการดำารงอยในชวตทเกยวพนกบธรรมชาตของแตละทองถน โดยมการปรบสภาพการดำาเนนชวตใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมธรรมชาตตามกาลเวลา เนองจากมนษยเปนสตวโลกทพเศษกวาสตวอน ๆ กลาวคอ มมนสมองทมความสามารถในการคดคน เรยนร แกปญหาและมการสบทอดแบบแผนความรเปนมรดกมาชานาน แมวาภมปญญาเปนสงทสงสมและถายทอดเปนมาดกมาชานาน แตมเอกลกษณะสำาคญอยางหนง คอ เปนองคความรทมการเชอมโยงกนไปหมด ไมวาจะเปนเรองของอาชพ เศรษฐกจ ความเปนอยคาใชจาย การศกษา วฒนธรรม จะผสมกลมกลน (ประเวศ วะส, 2530) คำาวา ภมปญญา“

ทองถน ภมปญญาชาวบาน หรออาจเรยกชอแตกตางกน แตความ” “ ”หมายเดยวกนอาจจะเปนคำาใหมในวงการศกษาและแมแตวงการพฒนาแทจรง แลวแนวคดและการปฏบตมมานานแลวในหมของชาวบานและผททำางานในทองถน แตไดรบการหยบยกขนมาพดคยกนอยางจรงจง เมอไมนานมาน กลมนกพฒนา องคกรเอกชน ซงทำางานในระดบหมบานเปนกลมแรกทเรมรอฟ นเรองภมปญญาทองถนทงน เพอคนหาคณคาทสามารถนำามาเชอมโยงกบกจกรรมพฒนา ซงพวกเขารบผดชอบอยกอนหนาทจะศกษา เรองของภมปญญาทองถนนน ไดมการศกษาเรองราวทำานองนแตเรยกชอวาเปนการศกษาวฒนธรรมชมชนหรอการถงพาตนเองของชาวบาน ประเดนสำาคญ ๆ ในเรองภมปญญาจงยงไมไดนำามาใชโดยตรงกบการพฒนาดานตาง ๆ ของประเทศ แตมแนวโนมวาจะนำาบางสวนมาเชอมโยงหรอประยกตใชมากขน ความสนใจเรมแรกนจงเปนเพยงการตระหนกหรอกระตนใหเกดการตระหนกในภมปญญาชาวบานและวฒนธรรมทองถน (ชลทตย เอยมสำาอางค และ วศน ศลตระกล, 2533)

กลาวโดยสรป ภมปญญาเกดจากความร ความเขาใจ สงสมเปนประสบการณทสบทอดตอกนมา ในเรองน สำานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (2544 : 11 - 17) นกวชาการและผเชยวชาญหลายทานไดนำาเสนอไวในรายงานการวจยเรอง แนวทางการสงเสรมภมปญญาไทยในการจดการศกษา ดงน

1. ภมปญญา (Wisdom) 1.1 ความร ความสามารถ ความเชอ ความสามารถทาง

พฤตกรรม และความสามารถในการแกไขปญหาของมนษย 1.2 ความร ความคด ความเชอ ความสามารถ ความจดเจนท

กลมชนไดจากประสบการณทสงสมไวในการปรบตว และดำารงชพในระบบนเวศน หรอสภาพแวดลอมตามธรรมชาต และสงแวดลอมทางสงคมและวฒนธรรมทไดมการพฒนาการสบสานกนมา เปนผลของการใชสตปญญาปรบตวสภาวะตาง ๆ ในพนททกลมชนนนตองตงหลกแหลงถนฐานอย

และไดแลกเปลยนสงสรรคทางวฒนธรรมกบกลมชนอน จากพนทสงแวดลอมอนทไดมการตดตอสมพนธกนแลวรบเอาหรอปรบเปลยนนำามาสรางประโยชนหรอแกปญหาไดในสงแวดลอมตามธรรมชาต และสงแวดลอมทางวฒนธรรมของกลมชนนน

1.3 ภมปญญาเปนเรองทสงสมกนมาตงแตอดต และเปนเรองของการจดการความสมพนธระหวางคนกบคน คนกบธรรมชาตแวดลอม คนกบสงเหนอธรรมชาต โดยผานกระบวนการทางจารตประเพณ วถชวต การทำามาหากน และพธกรรมตาง ๆ เพอใหเกดความสมดลระหวางความสมพนธเหลาน เปาหมายกคอเพอใหเกดความสขทงในสวนทเปนชมชน หมบาน และในสวนทเปนปจเจกของ ชาวบานเอง ถาหากเกดปญหาทางดานความไมสมดลกนขนกจะกอใหเกดความไมสงบสข เกดปญหาในหมบานหรอชมชน

1.4 ประสบการณในการประกอบอาชพ ในการศกษาเลาเรยน การทชาวบานรจกวธการทำานา ไถนา การเอาควายมาใชในการไถนา การรจกนวดขาวโดยการใชควาย รจกสานกระบง ตะกรา เอาไมไผมาทำาเครองใชไมสอยในชวตประจำาวน รวมทงรจกเอาดนขเกลอมาแชนำา ตมใหเหอดแหงเปนเกลอสนเธาว กเรยกวาภมปญญาทงสน

1.5 ภมปญญาเปนเรองทสงสมมาแตอดต เปนเรองของการจดความสมพนธระหวางคนกบคน คนกบธรรมชาตแวดลอม คนกบสงเหนอธรรมชาต โดยผานกระบวนการทางจต ประเพณ วถชวต การทำามาหากน และพธกรรมตาง ๆ ทกอยางเพอใหเกดความสมดลระหวางความสมพนธเหลานน

2. ภมปญญาพนบานเปนองคความรความสามารถและประสบการณทสงสมและสบทอด

กนมา อนเปนความสามารถและศกยภาพในเชงแกปญหา การปรบตวเรยนรและสบทอดไปสคนรนใหม เพอการดำารงอยรอดของเผาพนธ จงเปนมรดกทางวฒนธรรมของชาต เผาพนธหรอเปนวถของชาวบาน

3. ภมปญญาชาวบาน (Popular wisdom)

3.1 ภมปญญาชาวบาน หมายถง แกนหลกของการมองชวต การใชชวตอยางมความสข ซงมความหมายทงในแงของปจเจกบคคล และในแงของสงคมหมบาน 3.2 ภมปญญาชาวบาน หมายถง พนเพรากฐานของความรชาวบาน

3.3 ภมปญญาชาวบาน เกดจากการสะสมการเรยนรมาเปนระยะเวลานาน มลกษณะเชอมโยงกนไปหมดในทกสาขาวชา ไมแยกเปนวชา ๆ แบบทเราเรยน ฉะนนวชาเกยวกบเศรษฐกจ อาชพ ความเปนอยเกยวกบการใชจายกบการศกษาวฒนธรรมมนจะผสมผสานกลมกลนเชอมโยงกนไปหมด

3.4 ภมปญญาชาวบาน หมายถง วธการปฏบตซงชาวบานไดมาจากประสบการณแตละสภาพแวดลอม ซงจะมเงอนไขปจจยเฉพาะแตกตางกนไป

3.5 ภมปญญาชาวบาน หมายถง ความรอบรของชาวบานทเรยนรและมประสบการณสบตอกนมาทงทางตรง คอ ประสบการดวยตนเอง หรอทางออมซงเรยนรจากผใหญหรอความรทสะสมสบตอกนมา

3.6 ภมปญญาชาวบาน หมายถง ทกสงทกอยางทชาวบานคดไดเองทนำามาในการแกไขปญหา เปนสตปญญา เปนองคความรทงหมดของชาวบาน ทงกวาง ทงลกทชาวบานคดเองทำาเองโดยอาศกยภาพทมอยแกปญหาการดำาเนนชวตไดในทองถนอยางสมสมย

3.7 ภมปญญาชาวบาน หมายถง ความร ประสบการณของประชาชนในทองถน ซงไดรบการศกษา อบรม สงสม และถายทอดจากบรรพบรษ หรอเปนความร ประสบการณทเกดขนจากประสบการณตรงของตนเอง ซงไดเรยนรจากการทำางาน จากธรรมชาตแวดลอม สงเหลานนเปนสงทมคณคาเสรมสรางความสามารถ ทำาใหคนมชวตรวมกนอยางสนตสข เปนความรทสรางสรรคและมสวนเสรมสรางการผลต

3.8 ภมปญญาชาวบาน หมายถง ความสามารถในการแกไขปญหาของชาวบาน ไมวาจะเปนปญหาของชมชน ปญหาในการดำารงชวต

และปญหาในการประกอบอาชพ โดยทปราชญชาวบานเหลานไดมกระบวนการวเคราะหและสงสมประสบการณมาเปนเวลานาน เปนทยอมรบนบถอของคนทวไป

3.9 ภมปญญาชาวบาน หมายถง มวลความรและมวลประสบการณของชาวบานทใชในการดำาเนนชวตใหเปนสขโดยไดรบการถายทอด สงสมกนมาโดยผานกระบวนการพฒนาใหสอดคลองกบกาลสมย

4. ภมปญญาทองถน (Local wisdom) 4.1 ภมปญญาทองถน เปนองคความรความสามารถของชาว

บานทสงสม สบทอดกนมาอนเปนศกยภาพหรอความสามารถทจะใชแกปญหา ปรบตว เรยนร และมการสบทอดไปสคนรนใหม หรอคอแกนของชมชนทจรรโลงชมชนใหอยรอดถงปจจบน

4.2 ภมปญญาทองถน คอความรทเกดจากประสบการณในชวตของคนเราผานกระบวนการศกษา สงเกต คดวเคราะหจนเกดปญหา และตกผลกมาเปนองคความรทประกอบกนขนมาจากความรเฉพาะหลาย ๆ เรอง ความรดงกลาวไมไดแยกยอยออกมาใหเหนเปนศาสตรเฉพาะสาขาวชาตาง ๆ อาจกลาวไดวา ภมปญญาทองถนจดเปนพนฐานขององคความรสมยใหมทจะชวยในการเรยนรการแกปญหา การจดการและการปรบตวในการดำาเนนชวตของคนเรา ภมปญญาทองถนเปนความรทมอยทวไปในสงคม ชมชน และในตวของผรเอง หากมการสบคนเพอศกษาและนำามาใชกจะเปนทรจกกน เกดการยอมรบ ถายทอดและพฒนาไปสคนรนใหมตามยคตามสมยได

4.3 ภมปญญาทองถน คอ กระบวนการปรบเปลยนแบบแผนการดำาเนนชวตของบคคลซงอยในทองถน ใหสามารถดำาเนนชวตไดอยางมความสข หรอสามารถแกปญหาการดำาเนนชวตของคนใหสอดคลองกบสภาพสงคมทเปลยนแปลงไปแตละยคสมย

4.4 ภมปญญาทองถน หมายถง กระบวนการทศนของบคคลทมตอตนเอง ตอโลกและสงแวดลอม ซงกระบวนทศนดงกลาวจะม

รากฐานจากคำาสอนทางศาสนา คต จารต ประเพณทไดรบการถายทอด สงสอน และปฏบตสบเนองกนมาปรบปรนเขากบบรบททางสงคมทเปลยนแปลงแตละสมย ทงนโดยมเปาหมายเพอความสงบสขของคนในสวนทเปนชมชนและปจเจกบคคล ซงกระบวนทศนทเปนภมปญญาทองถน จำาแนกออกได 3 ลกษณะ คอ

ลกษณะท 1 ภมปญญาเกยวกบการจดการความสมพนธระหวางมนษยกบธรรมชาตแวดลอม

ลกษณะท 2 ภมปญญาเกยวกบระบบสงคมหรอการจดความสมพนธระหวางมนษยกบมนษย

ลกษณะท 3 ภมปญญาเกยวกบระบบการผลตหรอการประกอบอาชพทมลกษณะมงเนนระบบการผลตเพอพงพาตนเอง

5. ภมปญญาไทย 5.1 ภมปญญาไทยนน ดานหนงนอกจากจะเปนเรองของพน

ภมธรรมแลว ยงหมายถงศกยภาพในการประสานความรใหมมาใชประโยชนดวย ซงเออใหเกดทางเลอกใหมทมลกษณะสากลและลกษณะเฉพาะของเราเอง

5.2 ภมปญญาไทย หมายถง องคความรในดานตาง ๆ ของการดำารงชวตของคนไทยทเกดจากการสะสมประสบการณทงทางตรงและทางออม ประกอบกบแนวความคด วเคราะหในการแกไขปญหาตาง ๆ ของตนเองจนเกดหลอมรวมเปนแนวความคดในการแกไขปญหาทเปนลกษณะของตนเอง ทสามารถพฒนาความรดงกลาวมาประยกตใชใหเหมาะสมกบกาลสมยในการแกไขปญหาของการดำารงชวต

5.3 ภมปญญาไทย เปนผลของประสบการณสงสมของคนทเรยนรจากปฏสมพนธกบสงแวดลอม ปฏสมพนธในกลมชนเดยวกน และระหวางกลมชนหลาย ๆ ชาตพนธ รวมไปถงโลกทศนทมตอสงเหนอธรรมชาต ภมปญญาเหลานเคยเอออำานวยใหคนไทยแกปญหาไดดำารงอยและสรางสรรคอารยธรรมของเราเองไดอยางมดลยภาพกบสงแวดลอม โดยเฉพาะในระดบพนฐานหรอระดบชาวบาน ภมปญญาในแผนดนนมได

เกดขนเอกเทศ แตมสวนเปลยนเลอกเฟนและปรบใชภมปญญาจากอารยธรรมอนตลอดมา

5.4 ภมปญญาไทย เปนการถายทอดวฒนธรรมโดยการตความหมายอยางลกซงใหเขาใจถงมลเหตแหงการสรางสรรคอนอยางชาญฉลาด แสดงถงความมภมปญญาของคนไทยในยคสมยหนงทสามารถคดคนสงทเปนระเบยบแบบแผน และมรปแบบทยอมรบกนภายในสงคม เพอเออประโยชนตอการดำารงชวตอยรวมกนในสงคมนน ๆ ทงยงมคณคางดงามในรปแบบของงานศลปะผลงานจากภมปญญาของคนไทยโบราณจะปรากฏคณคาเดนชดและนาหวงแหนเมอเราไดประจกษชดถงความสมพนธสอดคลองระหวาง ศลปวฒนธรรม ประเพณ กบสภาพความเปนอย และวถชวตของผคนในสงคมแตละยคสมย

ทมาของภมปญญา

ภมปญญาของมนษยในระดบบคคลหรอกลม ประกอบดวย 3 สวน คอ สามารถ จนทรสรย อางใน (วาร เขยวสระค, 2538 : 46)

2.1 สวนทเปนประสบการณโดยตรงของชวตผนนหรอกลม 2.2 สวนทไดรบจากความรความคดของผอนจากประสบการณ

หรอกลมอน 2.3 สวนทปราชญสงเคราะหขนใหม จากประสบการณตนเอง

และจากคำาบอกเลาสงสอนของผอน เอยม ทองด (2542 : 5 - 6) ไดกลาววา ภมปญญามลกษณะ

เปนนามธรรมอยางนอยตองประกอบดวยองคประกอบตาง ๆ เหลานคอ 3.1 ความคด เปนสงทคดตวมาตงแตกำาเนด ทเรยกวา

Cognitive System ซงประกอบดวยระบบประสาท ระบบสมอง และตอมตาง ๆ ทำาหนาทคดใหแกรางกาย และนกมานษยวทยาเชอวาทำางานอยนกเหนอจากบงการของรางกาย หมายถง ทงสวนทเปนจนตนาการและผลของการวเคราะหและสงเคราะหจากสภาพแวดลอมทงทางธรรมชาตและสงคม วฒนธรรมซงความคดดงกลาวนจะเปนแหลงสำาคญหรอทมาของความรอนเปนองคประกอบของภมปญญาในลำาดบในลำาดบ ถดไป

3.2 ความเชอ มการนำามาใชในลกษณะตาง ๆ เชน องคความร ภมรปรากฏอยในแนวคดทฤษฎหลายท เชน ทฤษฎญาณวทยา วาดวยทฤษฎแหงความร สบคนกำาเนดแหงความรและธรรมชาตของความร หาคำาตอบวาตรงกบความเปนจรงหรอไม หรอวาความรเปนเพยงการพจารณาเทยบเคยง ซงไมตรงกบขอเทจจรง และยงสบคนความรเรองกาล (Time) อวกาศ (Space) เนอสาร (Substance) สมพนธภาพ (Relation) และความเปนเหตเปนผล (Causality) องคความร หรอความรเปนสงทใชแสดงหรอยนยนสงใดสงหนง ซงนกปราชญหลายคนไดจดองคความรเปนหมวด ๆ (Categiory) ความรหรองคความรเปนสวนหนงขององคประกอบภมปญญาทกลาวมาขางตน

3.3 ความเชอ เปนพนฐานสำาคญยงของสงคมมนษย มนษยแตละกลมนนมความเชอแตกตางกนไป ซงความเชอกคอความศรทธา หรอความยดมนถอมน ทเปนซงแกนสำาคญในการดำาเนนชวตและความมนคงของสงคม ความเชอมอยหลายระดบ ทงในการดำาเนนชวตประจำาวนอนเปนความเชอโดยทวไป และความเชอทเกยวกบวญญาณ โลกน โลกหนา ความด ความชว นรก สวรรค บาปบญคณโทษ ซงเปนองคประกอบสำาคญยงในภมปญญา

3.4 คานยม คอ สงทคนสนใจ คนปรารถนาอยากจะได คนปรารถนาอยากจะมอยากจะเปนทยกยองสรรเสรญ หรอเปนสงทบงคบตองทำา ตองปฏบต มความรกและมความสขเมอไดหรอเหนหรอไดสงเหลานนมา คานยมจงเปนพนฐานของการจดรปแบบพฤตกรรมทปรากฏอยภายใน และแสดงออกเปนพฤตกรรมในลกษณะตาง ๆ ทางกาย วาจา และความคดซงคานยมโดยสรปกคอ สงทกลมสงคมกลมหนง ๆ เปนสงทดมคาควรแกการกระทำา นายกยอง หรอเหนวาถกตองดงาม คานยมเปนพนฐานสำาคญทางภมปญญา เปนบอเกดพฤตกรรมของบคคลแตละสงคม

3.5 ความเหน คอ ภาระทเกดขนหลงจากบคคลหรอชมชนไดพจารณาและใครครวญโดยรอบคอบแลวจงลงมตตดสนใจ วาควรจะ

แสดงออกในลกษณะอยางไร เชน เหนดวย ทำาตาม ยอมรบ ปฏเสธ รวมมอ กระทำาหรอดำาเนนการ ฯลฯ ดวยเหนวาด ชว เหมาะสมไมเหมาะสม เปนบาปเปนบญ เปนตน ซงความเปนในลกษณะดงกลาวนเปนภมปญญาประการหนงทมผลสำาคญยงตอพฤตกรรมทแสดงออกมาทงกาย วาจา และจตใจ

3.6 ความสามารถ หมายถง ศกยภาพและประสทธภาพทมอยภายในบคคล หรอชมชนในการทจะจดการเรองใดเรองหนง ในลกษณะเดยวกบสงเรยกวา พรสวรรค ซงเปนผลมาจากลกษณะทางกายและ“ ”จตใจรวมกน โดยแตละคนหรอแตละชมชนยอมจะตองแตกตางกนไป เปนตนวาการทบางคนสามารถปาฐกถาไดด ลำาดบเนอหาและการแสดงออกทกอยางเปนทนาชนชม ซงถอวาเปนผลมาจากความสามารถทมอยภายในของบคคลนน ๆ หรอบางชมชนสามารถจดการกบปญหาทเกดกบชมชนได กคอวาเปนความสามารถของชมชนนน ๆ ความสามารถจงเปนภมปญญาประการหนง

3.7 ความฉลาดไหวพรบ หมายถง ทกษะทปรากฏอยภายในจตใจ หรอจตวญญาณเปนสงทสามารถนำามาใชแกไข ปองกน ควบคมและคมครองเหตการณตาง ๆ ไมใหเกดเปนปญหาขนหรอใหเปนไปตามทตนเองหรอชมชนตองการ

ประเภทของภมปญญาทองถนภมปญญาชาวบานเปนองคความร ทสะสมขนมาจากประสบการณ

ของชวตและสงคมในสภาพสงแวดลอมทแตกตางกน และถายทอดสบตอกนมาเปนวฒนธรรมของแตละทองถนในประเทศไทย ซงมความหลากหลายแตไมแตกตางกนมากนก เนองจากมพนฐานเดยวกน นนคอ ความเชอ ศาสนา และวถชวตของอาชพเกษตรกรรม และดวยเหตทภมปญญาชาวบานมขอบขายกวางขวาง ครอบคลมวถชวตประชาชนในทองถน จงจำาแนกสภาพของภมปญญาชาวบาน ไดดงน

สธวงศ พงศไพบลย (2540 : 34) จำาแนกภมปญญาชาวบานตามอตถประโยชนไดเปน 5 ประเภท ดงน

1. ภมปญญาชาวบานเพอการยงชพ ภมปญญาชาวบานประเภทเพอการยงชพมขนเพอการมชวตอยรอด อยอยางมความสขสบายตามอตภาพเปนภมปญญาทเกยวกบการเสาะหาปจจยพนฐานมการยงชพของสงคมปฐมฐาน ยคทมนษยเสาะหาปจจยดวยวธเกบเกยวและการใชแรงงาน ไดแก วธทำามาหากน วธเสาะหาและจดการเกยวกบปจจย 4 คอ ทอยอาศย อาหาร เครองนงหม ยารกษาโรค เปนตน ภมปญญาเหลานคอยๆ เพมพรงอกงามขน จนดเหมอนเปนสงสามญ เชน

1.1 ภมปญญาทเกยวกบการหากน เรมแตภมปญญาการเกบเกยว เชน ภมปญญาการหาของปา ลาสตว ตผง การทำาและใชเครองจบสตวนำา เชน นก ปลา เสอ ชาง เปนตน ภมปญญาเหลานคอยพฒนาขนเปนอาชพ มรปแบบของเครองมอเครองใชเฉพาะตว เฉพาะทองถนขน หนาไม ภมปญญาในการเลอกพนธขาวทำานา การไถ คราด หวาน ดำา เปนตน

1.2 ภมปญญาทเกยวกบทอยอาศย เชน การสรางบานเรอนแบบเครองผก ภมปญญาการเลอกใชวสด วธเยบ ผกรม ถกรม ผกเงอน

1.3 ภมปญญาทเกยวกบวฒนธรรมโภชนาการ ไดแก ภมปญญาในการเลอกสรรอาหาร วธปรงและวธถนอมอาหาร

1.4 ภมปญญาทเกยวกบเครองนงหม ไดแก ภมปญญาในการนำาสงตางๆ มาปกปดรางกายใหอบอน เชน ภมปญญาในการทำาหนเปนเครองมอทบเปลอกไม ทำาเปนผา การทำาและใชแวดนเผาเพอป นฝาย การคดทำาฝมและกสำาหรบงานทอ ภมปญญาในงานถกรอย ปกชน เปนตน

1.5 ภมปญญาทเกยวกบยารกษาโรค ไดแก การนำาสมนไพร สตว แรบางชนดมาใชเปนตวยา การผสมยา วธปรงยา การใชยา เปนตน

1.6 ภมปญญาเกยวกบการพทกษชวตและทรพยสน ผคนทกหมเหลาตางๆ พยายามจะใหตนมชวตยงยนมนคง จงทมเทใชสตปญญาและสงเอออำานวยตางๆ เพอใหบรรลความตองการซงสามารถจำาแนกเปนกลมยอยๆ ไดดงน

1.7 ภมปญญาการพงตนเอง ภมปญญาเบองตนในการพทกษปกปองชวตและทรพยสน คอ การพงตนเอง ความพยายามทจะ

บำารงรกษา และเพมขดความสามารถ การใชอวยวะของตนใหเกดประโยชนสงสดในการดนรนตอสเพอความอยรอด

1.8 ภมปญญาทหลบเลยงอนตราย เชน ภมปญญาของชาวบานทสามารถสงเกตความแปรปรวนของสภาพดน ฟา อากาศ รวาจะเกดฝนหนก ลมแรง ทะเลบา ฟาคะนอง นำาทวมใหญ เกดภยแลง ไฟปา หรอภมปญญาในการโคนไมใหญ โดยสามารถบงคบใหลมฟาดในทศทางทตองการได

1.9 ภมปญญาการวมพลงและการพงพง เชน ภมปญญาการรวมแรงแบงประโยชน เชน การทำานารวม การทำาสวนรวม คอ รวมกนทำานาหรอทำาสวนในทแปลงเดยวกน ทกคนททำามสทธเกบกนเปนการสรางจตสำานกรวมกนทำารวมกนใช

1.10 ภมปญญาทำาและใชศาสตราวธ เชน การทำามดพราของชาวใต ซงใชสำาหรบงานสบ ฟน แตงเตมสวน และใชตอสไดอกดวย

1.11 ภมปญญาการดแลบำารงรกษาชวตและทรพยสน การใหความสำาคญตอสตรและเดกจงปรากฏความเชอ เชน หามหญงมครรภนงขวางบนไดหรอประต มฉะนนลกจะไมสมบรณ เปนตน

2. ภมปญญาเกยวกบการสราง พทกษฐานะ และอำานาจ ผคนทกหมเหลายอมอาศยฐานะและอำานาจ เพอชวยในการดำารงชวต ทงนยอมแตกตางกนไปตามโครงสรางของสงคม ขดจำากดของการศกษาขดความเจรญทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยและยคสมยโดยภมปญญากลมนมทงดานเศรษฐกจ สงคมและตำาแหนงหนาท อาจจำาแนกไดดงน

2.1 ภมปญญาการสรางและการขยายฐานอำานาจ ภมปญญาทเดนชด คอ ขยายวงศาคณาญาตใหไดมากๆ เพอจะไดพวกพงพงและเพมแรงงาน

2.2 ภมปญญาการรกษาฐานะและอำานาจ เปนการบำาเพญบญบารม เพอผดงอำานาจวาสนา เปนภมปญญาทอาศยหลกคณธรรม โดยใหทำาแตกรรมด

2.3 ภมปญญาการจดการเพอสาธารณะประโยชน คอ ภมปญญาทกอใหเกดประโยชนรวมกน เชน การรวมกนกำาหนดการสญจรระหวางหมบาน การรวมกบหาเงนบำารงวด เปนตน

2.4 เพอทเปนการสรางสรรคพเศษ คอ สงทเปนปญญาชนชาวบาน ใชวสยทศนเฉพาะตว สรางสรรคขนตางจากกลมอน เชน ภมปญญาทใหตระหนกวา นกปราชญเปนทรพยากรบคคลทมคณคายง

ศรพงษ นวลแกว (2540 : 42) จำาแนกประเภทหรอสภาพของภมปญญาชาวบาน ไวดงน

1. ภมปญญาดานการเกษตร2. ภมปญญาดานเศรษฐกจ3. ภมปญญาดานศาสนา คณธรรม จรยธรรม คานยม ความเชอ4. ภมปญญาดานการจดการทรพยากรและการพฒนาหมบาน5. ภมปญญาดานศลปะ6. ภมปญญาดานการจดการสงแวดลอม7. ภมปญญาดานภาษาและวรรณกรรมสำานกงานคณะกรรมการศกษาแหงชาต (2541 : 23) ไดกำาหนด

สาขายอยของภมปญญาชาวบานทกำาหนดการคดเลอกและเชดชเกยรตผมผลงานดเดนทางดานวฒนธรรม 5 สาขา ดงน

1. ภมปญญาชาวบานดานการเกษตร เชน การทำาการเกษตรแบบผสมผสาน การแกปญหาการเกษตรดานการตลาด การแกปญหาดานการผลต (เชน การแกไขโรคและแมลง) และรจกปรบใชเทคโนโลย ฯลฯ

2. ภมปญญาชาวบานดานสงแวดลอม เชน การอนรกษปาไม ตนนำา ลำาธาร การรกษา การถายทอดความรดงเดมเพอการอนรกษ เชน การเคารพแมนำา แผนดน พชพนธธญญาหาร และโบราณสถาน โบราณวตถ ฯลฯ

3. ภมปญญาชาวบานดานการจดการ สวสดการและธรกจชมชน ไดแก

3.1 กองทนตางๆ ในชมชน เชน สหบาลขาว (ธนาคารขาว) สหกรณรานคา กลมสจจะออมทรพย ฯลฯ

3.2 กลมแมบาน กลมเยาวชน4. ภมปญญาชาวบานดานการรกษาโรคและการปองกน เชน หมอ

พนบาน หมอธรรมและผรเรองสมนไพร5. ภมปญญาชาวบานดานการผลตและการบรโภค เชน การแปรรป

ผลตผลทางการเกษตร ใหสามารถบรโภคไดโดยตรง ไดแก การใชเครองและครกตำาขาว การรจกประยกตเทคโนโลยสมยใหมมาใชแปรรปผลผลตเพอชะลดการนำาเขาตลาด

สรเชษฐ จตวกล (2542 : 23) ไดแบงประเภทและลกษณะภมปญญาทองถน ดงน

1. ภมปญญาเกยวกบระบบการผลตหรอการประกอบอาชพซงมลกษณะการประกอบอาชพแบบพทธเกษตรกรรมหรอการประกอบอาชพทมลกษณะจดความสมดลสอดคลองกบธรรมชาต มงการพงพาตนเองเปนกระแสหลกมากกวาการพงพาปจจยการผลตจากภายนอก ไดแก การทำาสวนเกษตร การทำาเกษตรผสมผสานและการทำาเกษตรธรรมชาต

2. ภมปญญาเกยวกบระบบสงคมหรอการจดความสมพนธระหวางมนษยกบมนษยซง ไดแก ความเชอ คำาสอน คานยม ประเพณทแสดงออกในแบบแผนการดำาเนนชวต

3. ภมปญญาเกยวกบการจดความสมพนธระหวางมนษยกบธรรมชาตหรอสงแวดลอม ไดแก การรกษาปาไมชมชน การรกษาโรคดวยสมนไพร

จากประเภทของภมปญญาชาวบานทกลาวมาจะเหนไดวา ภมปญญาชาวบานเปนวถการดำาเนนชวตของคนไทยทครอบคลมในทกๆ ดาน และมผลตอการดำารงอยของสงคมจงจำาเปนตองพยายามอนรกษไวใหคงอยกบสงคมไทยตลอดไป

ความสำาคญของภมปญญาทองถน

ภมปญญาทองถนมความสำาคญและมคณคาเปนอยางยงตอวถการดำาเนนชวต เพอความอยรอดของสงคมในทองถนนนๆ ภมปญญาทำาใหชาตและชมชนผานพนวกฤตและดำารงความเปนชาตหรอชมชนไว ภมปญญาเปนองคความรทมคณคาและความดงามทจรรโลงชวตและวถชมชนใหอยรวมกบธรรมชาตและสภาวะแวดลอมไดอยางกลมกลนและสมดล ภมปญญาเปนพนฐานการประกอบอาชพและเปนรากฐานการพฒนาเพอการพงพาตนเองการพฒนาเพอพงพาอาศยซงกนและกนและการพฒนาทเกดจากการผสมผสานองคความรสากลบนฐานภมปญญาเดมเพอเกดเปนภมปญญาใหมทเหมาะสมกบยคสมย ดงนน ภมปญญาจงมคณคาไมเพยงแตตอทองถนและผคนเทานน แตยงเออประโยชนอยางใหญหลวงตอการวางแผนพฒนาประเทศอยางยงยนและมนคง ภมปญญาทองถน ขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมดงเดมจงเปนตวกำาหนดคณลกษณะของแตละสงคม อกทงยงเปนสงทเหมาะสม ทรงคณคาและมความสำาคญเพอใชเปนแนวทางในการดำาเนนชวตอยรวมกนอยางมความสขอกทงยงชวยสรางความสมดลระหวางมนษยกบสงแวดลอมทางธรรมชาต และอำานวยประโยชนในการทำางานเพอพฒนาชนบทของกลมบคคล เจาทจากหนวยงานทงภาครฐและเอกชน โดยใชเปนแนวทางในการทำางานใหสอดคลองและผสมกลมกลนกบวถชวตของชาวบานมากยงขน(กลมงานภมปญญาทองถน (กรมสงเสรมการเกษตร http://tkagri.doae.go.th/temp.2551)

ปจจยทมผลตอการพฒนาภมปญญา

สำาหรบภมปญญาในกระบวนการทเกดจากการสบทอด ถายทอด องคความรทมอยเดมในชมชนทองถนตาง ๆ แลวพฒนา เลอกสรร ปรบปรงองคความรเหลานนจนเกดทกษะและความชำานาญทสามารถแกปญหาและพฒนาชวตใหเหมาะสมกบยคสมย แลวเกดภมปญญา (องคความรใหม) ทเหมาะสม และสบทอดพฒนาตอไปอยางไมมทสนสด ซง

ปจจยทสงผลตอการสบเนองภมปญญามดงน (สำานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, 2541 : 17)

1. ความรเดมในเรองนน ๆ ผสมผสานกบความรใหมทไดรบ2. การสงสม การสบทอดความรในเรองนน3. ประสบการณเดมทสามารถเทยบเคยงกบเหตการณหรอ

ประสบการณใหมได4. สถานการณทไมมนคงหรอมปญหาทยงหาทางออกไมได5. รากฐานทางพระพทธศาสนา วฒนธรรมและความเชอ6. การถายทอดภมปญญาชาวบาน

ภมปญญาเปนเรองของการสบทอดประสบการณ จากอดตถงปจจบนทเปนไปอยางตอเนองและไมขาดสาย เปนธรรมชาตของชาวบานทเชอมโยงประวตศาสตรสบตอกนมามไดขาดเปนลกษณะของความสมพนธภายในโดยชาวบานเอง ภมปญญาจงนบเปนความคดทางสงคม (Social Thought) ทสำาคญอยางหนง ทงในลกษณะทเปนนามธรรม คอปรชญาแนวทางในการดำาเนนชวต และในลกษณะทเปนรปธรรม ซงเปนเรองเฉพาะดาน เชน การทำามาหากน ศลปะ ดนตร หตถกรรม และสงอน ๆ ซงในสงคมใดทมการดำารงอยมายาวนานยอมจะตองมภมปญญาดวยกนทกสงคม ระบบดงกลาวจะประกอบดวยลกษณะสำาคญ 4 ประการ คอ ความร และระบบความร การสงสมและการเขาถงความร การถายทอดความรและระบบความร รวมทงการสรางสรรคและปรบปรงภมปญญาความร นอกจากนภมปญญาทองถนทเกดจากการสงสมระบบความรของชาวบานจะสะทอนออกมาในลกษณะทสมพนธใกลชด คอ ความสมพนธอยางใกลชดระหวางคนกบโลกสงแวดลอมธรรมชาต สตวและพช ความสมพนธกบคนอน ๆ ทรวมกนอยในสงคม หรอในชมชน ความสมพนธกบสงศกดสทธเหนอธรรมชาตและสงทไมสามารถสมผสได

การถายทอดภมปญญาแบงออกเปน 2 แบบ คอ แบบทเปนลายลกษณอกษร และแบบทไมเปนลายลกษณอกษร ดงน แบบทเปนลายลกษณอกษร นนสวนใหญจะใชจารหรอเขยนใสใบลาน หรอสมดขอย เพอ

ใชสำาหรบเลาเรยนสบตอกนมาเรอย ๆ ปจจบนนหาไดยากมาก แบบทไมเปนลายลกษณอกษร เชน ศลปะการแสดง นทาน กลอน เปนตน

ปจจบนนเปนยคของขาวสารไรพรมแดน เทคโนโลยการสอสารมความกาวหนาทนสมย และรวดเรว การถายทอดภมปญญาสามารถถายทอดผานทางสอสารมวลชนไดหลายสอ ไมวาจะเปนสอหนงสอพมพ สอวทย สอโทรทศน และสออน ๆ อกมากมายทำาใหเกดการถายทอดความรและภมปญญาสะดวกรวดเรวตอผทจะศกษาเรยนร วธการถายทอดภมปญญาจะกระทำาทงในเดกและผใหญซงรปแบบกจะแตกตางกนดงน

วธการถายทอดภมปญญาแกผใหญ ผใหญถอวาเปนผทผานประสบการณตาง ๆ มาพอสมควรแลว จงมความตงมนและสนใจในสงทกำาลงศกษา จงมวธการถายทอดไดหลากหลายรปแบบมากกวาเดก เชน วธการบอกเลาโดยตรง หรอการถายทอดผานทางพธกรรมศาสนา ขนบธรรมเนยมประเพณทองถนตน รวมทงการลงมอสาธตตวอยางใหด และการประกอบอาชพตามบรรพบรษ ซงวธการทกลาวมาจะถายทอดเชอมโยงประสบการณมาโดยตลอด

สรพนธ ตนศรวงษ (2538 : 48 - 49) ไดอธบายวา การถายทอดความร หมายถง การจดกจกรรมใหผเรยนเปลยนพฤตกรรมเกดจากการเรยนรขนตามเปาหมายทวางไว ซงลกษณะการถายทอดความรคอ

1. ชวยใหผเรยนบรรลผลการเรยน ซงพฒนาความรทางสตปญญา

2. มงใหผเรยนเกดมการพฒนาดานจตใจ เกดความรบผดชอบ มความรสกทดมคณธรรม

3. มงใหผเรยนมความชำานาญในงานททำา งานทมการปฏบตทางดานกลามเนอ

ลกษณะสำาคญของภมปญญาทองถนภมปญญาชาวบานเปนเรองของการสบทอดประสบการณจากอดต

จนถงปจจบนเปนไปอยางตอเนองไมขาดสาย เปนธรรมชาตของชาวบานทเชอมโยงประวตศาสตรตอกนมามไดขาดไปเปนลกษณะความสมพนธ

ภายใน โดยชาวบานเองเปนวถชวตในสงคมหรอชมชนนนๆ มความหลากหลายตามสภาพทองถน อยางไรกตาม สงคมไทยเดมนนนบถอศาสนาพทธและมอาชพเกษตรกรรมเปนหลก จงมความรวมของลกษณะทางภมปญญาหลากหลาย พอสรปไดดงน

3.1 เปนเรองของการใชความร ทกษะ ความเชอและพฤตกรรม3.2 แสดงถงความสมพนธระหวาง คนกบคน คนกบธรรมชาต คน

กบสงเหนอธรรมชาต3.3 เปนองครวมหรอกจกรรมทกอยางในวถชวต3.4 เปนเรองของการแกไขปญหา การจดการ การปรบตว การเรยน

รเพอการอยรอดของบคคล ชมชนและสงคม3.5 เปนแกนหลกหรอกระบวนทศนในการมองชวตเปนพนความรใน

เรองตางๆ3.6 มลกษณะเฉพาะหรอมเอกลกษณในตวเอง3.7 มการเปลยนแปลงเพอการปรบสมดลในพฒนาการทางสงคม

ตลอดเวลา3.8 มวฒนธรรมเปนฐาน ไมใชวทยาศาสตร3.9 มบรณาการสง3.10 มความเชอมโยงไปสนามธรรมทลกซงสงสง3.11 เนนความสำาคญของจรยธรรมมากกวาวตถธรรมกระบวนการทศนทเปนภมปญญาทองถนจำาแนกออกได 3 ลกษณะ

คอ (กฤษณา วงษาสนตและคณะ.2542 :259) ลกษณะท 1 ภมปญญาเกยวกบการจดการจดความสมพนธระหวาง

มนษยกบธรรมชาตสงแวดลอมลกษณะท 2 ภมปญญาเกยวกบระบบสงคมหรอการจดการสมพนธ

ระหวางมนษยกบมนษยลกษณะท 3 ภมปญญาเกยวกบระบบการผลตหรอการประกอบ

อาชพทมลกษณะมงเนนระบบการผลตเพอพงพาตนเอง

กรมวชาการ. กระทรวงศกษาธการ (2542 : 12) กลาวถงลกษณะสำาคญของภมปญญาไวดงน

1. ภมปญญาเปนความร เปนขอมล เปนเนอหาสาระ เชน ความรเกยวกบครอบครว ความรเกยวกบมนษย เกยวกบผหญง ผชาย ประเภทครอบครว ฯลฯ

2. ภมปญญาเปนความเชอของสงคมโดยอาจยงไมมขอพสจน ยนยนวาถกตอง เชน เรองนรก สวรรค ตายแลวไปไหน

3. ภมปญญา คอ ความสามารถหรอแนวทางในการแกปญหา หรอปองกนปญญา เชน ความสามารถในการปองกนไมใหเกดปญหาขนในครอบครว

4. ภมปญญาทางวตถ เชน เรอนชานบานชองเครองใชไมสอยตางๆ เพอทำาใหครอบครวมความสะดวกสบายตามสภาพ เปนตน

5. ภมปญญาทางพฤตกรรม เชน การกระทำา ความประพฤต การปฏบตของคนตางๆ ในครอบครวจนทำาใหครอบครวสามารถดำารงอยไดกนบเปนภมปญญาเชนเดยวกน

สำานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (2541 : 17) ไดใหลกษณะของภมปญญาไทยไวดงน

1. ภมปญญาไทยเปนเรองของการใชความร (Knowledge) ทกษะ (Skill) ความเชอ (Belief) และพฤตกรรม (Behavior)

2. ภมปญญาไทยแสดงถงความสมพนธระหวาง คนกบคน คนกบธรรมชาตแวดลอม และคนกบสงเหนอธรรมชาต

3. ภมปญญาไทยเปนองครวม หรอกจกรรมทกอยางในวถชวต4. ภมปญญาไทยเปนเรองของการแกปญหา การจดการ การปรบ

ตว การเรยนร เพอความอยรอดของบคคล ชมชนและสงคม5. ภมปญญาไทยเปนแกนหลก หรอกระบวนทศนในการมองชวต

เปนพนความรในเรองตางๆ6. ภมปญญาไทยมลกษณะเฉพาะหรอมเอกลกษณในตวเอง

7. ภมปญญาไทยมการเปลยนแปลงเพอการปรบสมดลในการพจารณาการทางสงคมตลอดเวลา

สรปไดวา ภมปญญาม 2 ลกษณะ คอ1. เปนรปธรรม ไดแก วตถและการกระทำาทงหลาย2. เปนนามธรรม คอ ความร ความเชอ ความสามารถหรอแนวทางใน

การแกปญหาและปองกนปญหารวมทงสรางความสงบสขใหกบชวต

การอนรกษภมปญญาทองถนการอนรกษ หมายถง การรกษาสงทดงามไว การอนรกษภมปญญา

ทองถน กคอ การถายทอดภมปญญาทองถนไมใหสญหายไปโดยใชกระบวนการหรอวธการตางๆ ทเหมาะสมทงนขนอยกบประเภทของภมปญญานนๆ การทชนชาตและเผาพนธตางๆ อยรอดมาไดถงทกวนนเพราะคณคาอนเปนพนฐานแหงการดำารงชวต สามารถรกษาสมดลระหวางความสมพนธของมนษยกบสภาพแวดลอมกบผคนในสงคมเดยวกนและกบสงคมอนๆ ความสมดลดงกลาวยงคงอยและถายทอดสบตอกนมาบางสวนอาจหายไป แตกมสงใหมๆ เกดขนแทน การถายทอดสบสานมลกษณะทงทางตรงและทางออม การถายทอดภมปญญาทองถนสามารถจำาแนกออกเปนวธการกวางๆ ได 3 วธ คอ

1. วธถายทอดภมปญญาแกเดก เนองจากเดกเปนวยทเรยนรโลกรอบๆ ตวเอง กจกรรม การถายทอดจงเปนเรองงายๆ ไมซบซอน สนกสนาน และดงดดใจ เชน การละเลน การเลานทาน การทดลองทำาหรอเขารวมปรากฏการณ ตลอดจนการเลนปรศนาคำาทาย โดยสามารถจดกจกรรมไดทงระดบครอบครว ชมชน สงคมทองถนและโรงเรยน

2. วธการถายทอดภมปญญาแกผใหญ ผใหญถอวาเปนผทผานประสอบการณตางๆ มานานพอสมควรแลว และเปนวยทำางานวธการถายทอดทำาไดหลายรปแบบ เชน วธบอกเลาโดยตรงหรอบอกเลาโดยผานพธสขวญ พธกรรมทางศาสนา พธกรรมตามธรรมเนยม ประเพณทองถนตางๆ ดงจะเหนไดโดยทวไปในพธการแตงงานของทกทองถนจะมขนตอนผใหญสอนคบาวสาว วธถายทอดในรปแบบบนเทง เชน สอดแทรกในคำารองของลเก

ลำาตด โนหรา เพลงบอก หลงตะลง ภาคใต หนงตะลงภาคอสาน (หนงประโมทย) กลอนลำา คำาผญา คำาสอยของภาคอสาน คำาซอของภาคเหนอ เปนตน

3. วธการถายทอดโดยผานทางการสอสารมวลชน ในยคปจจบนความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยมความเจรญกาวหนาทนสมยและรวดเรว วธการถายทอดโดยผานทาการสอสารมวลชนทกสาขา ไมวาจะเปน หนงสอเอกสาร สอสงพมพ วทย โทรทศน ภาพยนตร อนเทอรเนต ซดรอม และอนๆ จนทำาใหเกดการเลอกสรรรบหรอไมรบ การถายทอดรปแบบทหลากหลายสะดวกตอผบรโภคมากขน

สำานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (2541 : 93) ไดกลาวถง กรณศกษา ชมชนภาคใต จงหวดสงขลา พบวา กระบวนการถายทอดภมปญญา วธการตางๆ ขนอยกบวาจะใชกบกลมเปาหมายใด วธใด หรอหลายๆ วธรวมกน สรปไดดงน

1. การทำาใหดเปนตวอยาง เปนวธการถายทอดของผอาวโสหรอผเฒาผแกทำาเปนตวอยางแกคนในครอบครว ญาตพนองและคนในชมชนเดยวกน

2. การคดรวมกน เปนการกระตนใหสมาชกในชมชนไดแสดงความรสกและความคดเหนตอประเดนตางๆ อยางมเหตผลเปนธรรมชาตเปดโอกาสใหถายทอดภมปญญาซงกนและกน

3. การสรางกจกรรมหรอการทำางานรวมกน โดยการขยายเครอขายระดบบคคล ระดบกลมใหไดมากเพราะไดแลกเปลยนเรยนรภมปญญาอยางหลากหลายและนำามาพฒนากจกรรมทกระทำาอย

4. การบรรยาย สมมนาหรอเวทชาวบาน เปนกจกรรมสำาคญอกอยางหนงสำาหรบการแลกเปลยนเรยนร การวเคราะหและสงเคราะหประสบการณของชาวบานรวมกนอนจะสงผลใหสมาชกของชมชนมความรความสามารถสงขน

ถาจะแบงลกษณะการถายทอดภมปญญาในอดตตามรปแบบใหญๆ อาจแบงไดเปน 2 รปแบบ คอ แบบเปนลายลกษณอกษร และแบบไมเปน

ลายลกษณอกษร แบบเปนลายลกษณอกษรนน ในอดตสวนใหญไดจารกหรอเขยนใสใบลาน หรอสมดขอย ทชาวบานภาคใต เรยกวา บดดำา บดขาว สวนในปจจบนการสอสารมวลชน การคมนาคมเทคโนโลย ความเจรญกาวหนาทนสมยและรวดเรว มการถายทอดภมปญญาชาวบานผานทางสอมวลชนทกสาขา เชน หนงสอ เอกสาร สงพมพ วทย โทรทศน ภาพยนตรและอนๆ เปนตน สวนแบบไมเปนลายลกษณอกษรนนดงไดกลาวมาแลวขางตน

รปการอนรกษภมปญญา คอ การสงทอดความร ความเขาใจ จากบคคลหนงไปยงอกบคคลหนง ซงมลกษณะเปนลายลกษณอกษรและไมเปนลาลกษณอกษร โดยมองคประกอบในการถายทอด คอ

1. ความเชอ ความคด ความเขาใจ อดมการณตางๆ2. ขนบธรรมเนยม ประเพณ ซงแสดงออกมาในรปพธกรรมตางๆ

เชน พธแตงงาน พธการตงศพ การแตงกาย เปนตน3. สงประดษฐทมรปราง สามารถจบตองไดเชน ผลผลตทาง

ศลปกรรม งานฝมอ และองควตถทไมมรปรางเปนเครองแสดงสญลกษณ ความหมายตางๆ เชน ภาษา เปนตนแนวคดเกยวกบภมปญญาและการพฒนาภมปญญาชาวบาน

การพฒนาภมปญญา

วชต นนทสวรรณ (2544 : 20 - 23) การพฒนาภมปญญา เปนกระบวนการคดการจดการผลผลตภณฑ และทรพยากรทกขนตอน เพอพฒนาเศรษฐกจ สงคมและการเรยนรของชมชน ในลกษณะของวสาหกจชมชน มกจกรรมดงน

1. การแปรรปหรอการพฒนาผลตภณฑจากผลผลตของชมชน เพอการพงตนเองและเพมมลคาผลตภณฑ

2. การพฒนาผลตภณฑจากทรพยากรและภมปญญาของชมชน ในการวจยนคอภมปญญาเครองปนดนเผาของชมชนเกาะเกรด

3. การพฒนาผลตภณฑเพอตอบสนองการพงตนเองขององคกรชมชนและเครอขาย

4. การพฒนาระบบตลาด การบรการและสวสดการ เชน มรานคา ศนยสาธต เปนตนการพฒนาภมปญญาจงเปนเรองของการพงตนเองสรางระบบทางเศรษฐกจระดบฐานรากของสงคมไทยปจจยทมผลตอพฒนาการภมปญญาชาวบาน มดงน คอ ภมปญญาชาวบานมกระบวนการทเกดจากการสบทอดถายทอดองคความรทมอยในชมชน แลวพฒนาเลอกสรรปรบปรงองคความรเหลานนจนเกดทกษะและความชำานาญ สามารถแกปญหาและพฒนาชวตไดอยางเหมาะสมกบยคสมย แลวเกดภมปญญาทเหมาะสมและสบทอดพฒนาตอไปอยางไมสนสด (วถไทย. 2542 : 265 - 266) มปจจยดงน

1. ความรเดมในเรองนนๆ ผสมผสานกบความรใหมทไดรบ2. การสงสม การสบทอดของความรในเรองนน3. ประสบการณเดมทสามารถเทยบเคยงกบเหตการณหรอ

ประสบการณใหม4. สถานการณทไมมนคง หรอมปญหาทยงหาทางออกไมได5. รากฐานทางพทธศาสนา วฒนธรรมและความเชอในทำานองเดยวกนภมปญญาชาวบานเครองป นดนเผาของชมชนเกาะ

เกรดมปจจยมผลตอการพฒนาคอการสบทอดการป นดนเผาทเปนความรเดมผสมผสานกบความรใหมเพอเพมมลคาและความตองการของผบรโภคเพอแกปญหาชมชนทประสบอย เชน ทำาใหคนมงานทำามรายไดเพมขน ทำาใหครอบครวอบอน เกดความสามคคในหมคณะเปนตน จะเหนไดวาการพฒนาภมปญญาชาวบานเครองป นดนเผาเกาะเกรดมสวนทำาใหชมชนเกาะเกรดมศกยภาพการพฒนาเศรษฐกจและสงคมมากขน

พทยา สายห (2534 : 109) ไดใหแนวทางการพฒนาภมปญญาชาวบาน ใหความหมายพอสงเขป ดงน

1. การพฒนา คอ การทำาใหดขน

2. วฒนธรรม คอ เครองมออปกรณการดำารงชวตของหมคณะ

3. ภมปญญา คอ ความรความคดทไดสงสมไว4. ชาวบาน คอ คนธรรมดาหรอสามญชน5. ศกยภาพ คอ พลงอำานาจหรอความสามารถทจะนำาออกมา

ใชได6. ชมชน คอ กลมชนทอยรวมในบรเวณเดยวกน และม

กจกรรมปกตของชวตเกยวของผกพนกน การพฒนา ไมวาเรองอะไร“ ”หมายถง การทำาใหดขน การพฒนาภมปญญา หมายถงการประยกต“ ”ตอยอดภมปญญาดงเดมใหดขน เหมาะสมตามสภาพเงอนไขของชวตในยคสมยปจจบนและอนาคตแนวคดเกยวกบการพฒนาคำาวาการพฒนากลายเปนคำาทนยมใชกนอยางแพรหลายจงทำาใหกลายเปนคำาทมความหมายทแตกตางกนออกไปเพราะขนอยกบผใชวาจะใหความหมายเนนในเรองอะไร ในปจจบนจงยงไมมคำานยามอนเปนสากลทยอมรบกนโดยทวไป นกวชาการสาขาตางๆ ไดใหความหมายของการพฒนาเอาไวทงทคลายคลงกน และแตกตางกนออกไป ในทนจะขอกลาวถงความหมายของการพฒนาในแงมมของความหมายโดยทวไป ความหมายในทางเศรษฐศาสตร ความหมายทางมานษยวทยา ความหมายทางสงคมวทยาโดยทวไป การพฒนา หมายถงความเจรญกาวหนาโดยทวๆ ไป เชน การ“ ”พฒนาหนวยงาน ชมชนหรอประเทศ คอการทำาใหสงเหลานนดขน เจรญขนสนองความตองการของประชาชนสวนใหญไดดยงขน หรออาจกลาวไดวา การพฒนา เปนก“ ”ระบวนการของการเคลอนไหวจากสภาพทไมนาพอใจไปสสภาพทนาพอใจ การพฒนาเปนกระบวนการทเปลยนแปลงอยเสมอไมหยดนง

ภมปญญา และเทคโนโลยความหมายและความสำาคญของภมปญญาเกยวกบ

เครองปนดนเผาภมปญญาแบงออกเปน 2 ระดบ ระดบหนง เรยกวา ภมปญญาชาว

บาน เปนระดบทองถน อกระดบหนง เรยกวา ภมปญญาไทย เปนระดบชาตหรอระดบประเทศ ทง 2 ระดบมความเกยวพนเชอมโยงกน กลาวคอ

ภมปญญาชาวบานเปนองคความรตางๆ ทประกอบกนเขาเปนวถชวตของผคนในแตละทองถน แตละชมชน ซงเกยวกบการทำามาหากน การอยรวมกนในครอบครวและในสงคม รวมไปถงการสรางสรรคสงดงามทางดานศลปวฒนธรรม ศาสนา ความเชอ และคณคาทางจตใจ ภมปญญาชาวบานจงเปนสงผกพนคนไทยในทองถนเขาดวยกน ซงเปนความภาคภมใจของคนในทองถนนน

ภมปญญาไทยเปนภมปญญาของคนไทยทกภมภาคโดยรวมทงประเทศ ทพฒนามาจากภมปญญาชาวบานของทองถนใดทองถนหนง ทไดรบความนยมและแพรหลายออกไปทวประเทศ (ไพฑรย พงศะบตร . 2548:148-149)

ความหมายและความสำาคญของเทคโนโลยมงคล ชาวเรอ (2528: บทคดยอ) ไดบนทกไวในเอกสารประกอบ

การอบรมสมมนาเชงปฏบตการของสถาบนราชภฏพระนครศรอยธยาวา เทคโนโลยทดตองเหมาะสมกบการดำารงชวต คอ มความรวาจะทำาสงใดอยางไร มนษยนำาความรนไปประดษฐ ผลตหรอใชวตถททำาขนอยางไร เพอเปลยนสภาพแวดลอมใหเปนภาวะทตองการ

ไดศกษาเรองเทคโนโลยทเหมาะสมกบการดำารงชวตในทองถนประกอบปฏบตการในการสมมนาทางวชาการทสถาบนราชภฏพระนครศรอยธยา พบวา เทคโนโลยทเหมาะสม คอกจกรรมตางๆ ซงใชทรพยากรและแรงงานในทองถนอยางเตมทเพอสรางเครองมอเครองใชทมราคาถก และเหมาะสมกบสภาพทองถนโดยความรวมมอของชมชน

ไดกลาวถงปจจยสำาคญทควรใชในการพจารณาเลอกใชเทคโนโลยทเหมาะสมกบการดำารงชวตในทองถน คอ (จมพล สวสดยากร. 2529:1)

1. ตองลงทนนอย2. สามารถใชวสดพนบานทมอยในทองถนขนมาใชใหมากทสด3. สรางโดยอาศยแรงงาน ความร ความสามารถของชาวบานในทอง

ถนเปนหลก4. เปนลกษณะงานทสอดรบกบวถชวตในทองถนนนๆ5. สงทสรางขนจะตองงายตอการใชสอย และการควบคมดแลรกษา6. ทำาขนจากทองถน โดยคนทองถน เพอคนทองถนและประเทศชาต

มใชสงเขาจากตางประเทศในราคาแพง7. สามารถนำาไปดดแปลงไดกบสงแวดลอมใหม โดยไมซบซอนยง

ยาก8. สามารถนำาทรพยากรแลละพลงงานธรรมชาตมาใชไดอยาง

ประหยดและมประสทธภาพ9. ไมมปญหาดานลขสทธ

แนวคดทางดานวทยาศาสตร

วทยาศาสตรมบทบาทสำาคญยงในสงคมโลกปจจบนและอนาคต เพราะวทยาศาสตรเกยวของกบชวตของทกคน ทงในการดำารงชวตประจำาวนและในงานอาชพตางๆ เครองมอเครองใชเพออำานวยความสะดวกในชวตประจำาวนและในการทำางาน ลวนเปนผลของความรวทยาศาสตร ผสมผสานกบความคดสรางสรรคอนๆ ความรวทยาศาสตรชวยใหเกดองคความรและความเขาใจในปรากฏการณธรรมชาตมากมายมผลใหเกดการพฒนาทางเทคโนโลยอยางมาก ในทางกลบกนเทคโนโลยกมสวนสำาคญมากทจะใหมการศกษาคนควาความรทางวทยาศาสตรตอไปอยางไมหยดยง(สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย, 2546:1-6) วทยาศาสตรทำาใหคนไดพฒนาวธคด ทงความคดเปนเหตเปนผล คดสรางสรรค คดวเคราะห วจารณ มทกษะทสำาคญในการคนควาหาความร ม

ความสามารถแกปญหาอยางเปนระบบ สามารถตดสนใจโดยใชขอมลหลากหลายและประจกษพยานทตรวจสอบได วทยาศาสตรเปนวฒนธรรมของโลกสมยใหมซงเปนสงคมแหงความร (Knowledge based society) ทกคนจงจำาเปนตองไดรบการพฒนาใหรวทยาศาสตร (Scientific literacy for all) เพอทจะมความรความเขาใจโลกธรรมชาตและเทคโนโลยทมนษยสรางขน และนำาความรไปใชอยางมเหตผล สรางสรรค มคณธรรม ความรวทยาศาสตรไมเพยงแตนำามาใชในการพฒนาคณภพชวตทด แตยงชวยใหคนมความรความเขาใจทถกตองเกยวกบการใชประโยชน การดแลรกษา ตลอดจนการพฒนาสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตอยางสมดลและยงยน และทสำาคญอยางยงคอ ความรวทยาศาสตรชวยเพมขดความสามารถในการพฒนาเศรษฐกจสามารถแขงขนกบนานาประเทศและดำาเนนชวตอยรวมกนในสงคมโลกไดอยางมความสข การทจะสรางความเขมแขงทางดานวทยาศาสตรนน องคประกอบทสำาคญประการหนงคอการจดการศกษาเพอเตรยมคนใหอยในสงคมวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนทงผผลตและผบรโภคทมประสทธภาพ

วทยาศาสตรเปนกลมสาระการเรยนรหลกในโครงสรางหลกสตรการศกษาขนพนฐานพทธศกราช 2544 หลกสตรและการจดการเรยนการสอน ตลอดจนการวดผลประเมนผลการเรยนรมความสำาคญอยางยงในการวางรากฐานการเรยนรวทยาศาสตรของผเรยนแตละระดบใหตอเนองเชอมโยงตงแตประถมศกษาปท 1 ถงมธยมศกษาปท 6 ดงนน จงจำาเปนทจะตองจดหลกสตรแกนกลางเรยงลำาดบความยากงายของเนอหาสาระในแตละระดบชน การเชอมโยงความรกบกระบวนการ การจดกจกรรมการเรยนรทจะใหผเรยนพฒนาความคด ทงความคดทเปนเหตเปนผล คดสรางสรรค คดวเคราะหวจารณ มทกทสำาคญในการสรางองคความรดวยกระบวนการสบเสาะหาความร สามารถแกปญหาอยางเปนระบบ สามารถตดสนใจโดยใชขอมลหลากหลายและประจกษพยานทตรวจสอบได รวมถงมทกษะในการใชเทคโนโลยในการสบคนขอมลและการจดการ

สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย (สสวท.) ไดรบมอบหมายจากกระทรวงศกษาธการใหรบผดชอบกลมสาระการเรยนร วทยาศาสตร คณตศาสตร และเทคโนโลยในสวนของกลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร สสวท. ไดกำาหนดมาตรฐานการเรยนรขนพนฐาน กลมวทยาศาสตร ประกอบดวย ผงมโนทศนสาระวทยาศาสตรชวงชนและรายป ผลการเรยนรทคาดหวงและสาระการเรยนรรายป รายภาคตงแตชนประถมศกษาปท 1 ถงชนมธยมศกษาปท 6 จดทำาหนวยการเรยนร คำาอธบายรายวชาวทยาศาสตรพนฐานและแผนการจดการเรยนรเปนหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานตามทกำาหนดไวในพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พทธศกราช 2542 มาตรา 27 วรรค 1

สถานศกษาจะตองเพมเตมในสวนทเกยวกบสภาพปญหาชมชน และสงคม ภมปญญาทองถน คณลกษณะอนพงประสงค เพอเปนสมาชกทดของครอบครว ชมชน สงคม และประเทศชาต เพอใหเปนหลกสตรทเหมาะสมกบแตละสถานศกษา ตามทกำาหนดไวใน พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พทธศกราช 2542 มาตรา 27 วรรค 2

วสยทศนการเรยนรวทยาศาสตรวสยทศนเปนมมมองภาพในอนาคตทมงหวงวาจะมการพฒนาอะไร

อยางไร ซงจะสอดคลองกบการปรบเปลยนของสงคม วสยทศนการเรยนรวทยาศาสตรกำาหนดไวเพอเปนแนวทางใหผบรหารสถานศกษา ผสอน บคลากรทางการศกษา ผเรยน และชมชนรวมกนพฒนาการศกษาวทยาศาสตร และปฏบตรวมกนสความสำาเรจ

ในการกำาหนดวสยทศนการเรยนรวทยาศาสตรใชกรอบความคดในเรองของการพฒนาการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 ดงน

1. หลกสตรและการเรยนการสอนวทยาศาสตรจะเชอมโยงเนอหา แนวคดหลก และกระบวนการทเปนสากล แตมความสอดคลองกบชวตจรงทงระดบทองถนและระดบประเทศ และมความยดหยนหลากหลาย

2. หลกสตรและการเรยนการสอนตองตอบสนองผเรยนทมความถนดและความสนใจแตกตางกนในการใชวทยาศาสตรสำาหรบการศกษาตอและการประกอบอาชพทเกยวของกบวทยาศาสตร

3. ผเรยนทกคนจะไดรบการสงเสรมใหพฒนากระบวนการคด ความสามารถในการเรยนร กระบวนการสบเสาะหาความร กระบวนการแกปญหา และการคดคนสรางสรรคองคความร

4. ใชแหลงเรยนรในทองถน โดยถอวามความสำาคญควบคกบการเรยนในสถานศกษา

5. ใชยทธศาสตรการเรยนการสอนทหลากหลายเพอสนองความตองการ ความสนใจและวธเรยนทแตกตางกนของผเรยน

6. การเรยนรเปนกระบวนการสำาคญททกคนตองไดรบการพฒนาเพอใหสามารถเรยนรตลอดชวตจงจะประสบความสำาเรจในการดำาเนนชวต

7. การเรยนการสอนตองสงเสรมและพฒนาผเรยนใหมเจตคต คณธรรม จรยธรรม คานยมทเหมาะสมตอวทยาศาสตร เทคโนโลย สงคมและสงแวดลอม

วสยทศนการเรยนรวทยาศาสตร ตามมาตรฐานหลกสตรการศกษาขนพนฐานกำาหนดไว ดงน

การเรยนรวทยาศาสตรเปนการพฒนาผเรยนใหไดรบทงความร กระบวนการและเจคต ผเรยนทกคนควรไดรบการกระตนสงเสรมใหสนใจและกระตอรอรนทจะเรยนรวทยาศาสตรมความสงสย เกดคำาถามในสงตางๆ ทเกยวกบโลกธรรมชาตรอบตว มความมงมนและมความสขทจะศกษาคนควา สบเสาะหาความรเพอรวบรวมขอมล วเคราะหผล นำาไปสคำาตอบของคำาถามสามารถตดสนใจดวยการใชขอมลอยางมเหตผล สามารถสอสารคำาถาม คำาตอบ ขอมลและสงทคนพบจากการเรยนรใหผอนเขาใจได

การเรยนรวทยาศาสตรเปนการเรยนรตลอดชวต เนองจากความรวทยาศาสตรเปนเรองราวเกยวกบโลกธรรมชาต (Natural world) ซงมการเปลยนแปลงตลอดเวลา ทกคนจงตองเรยนรเพอนำาผลการเรยนรไปใชในชวตประจำาและการประกอบอาชพ เมอผเรยนไดเรยนวทยาศาสตรโดยได

รบการกระตนใหเกดความตนเตนทาทายกบการเผชญสถานการณหรอปญหา มการรวมกนคดลงมอปฏบตจรง กจะเขาใจและเหนความเชอมโยงของวทยาศาสตรกบวชาอนและชวต ทำาใหสามารถอธบาย ทำานาย คาดการณสงตางๆ ไดอยางมเหตผล การประสบความสำาเรจในการเรยนวทยาศาสตรจะเปนแรงกระตนใหผเรยนมความสนใจ มงมนทจะสงเกตสำารวจตรวจสอบ สบคนความรทมคณสมบตเพมขนอยางไมหยดยง การจดกจกรรมการเรยนการสอนจงตองสอดคลองกบสภาพจรงในชวต โดยใชแหลงเรยนรหลากหลายในทองถน และคำานงถงผเรยนทมวธการเรยนรความสนใจและความถนดแตกตางกน

การเรยนรวทยาศาสตรพนฐาน เปนการเรยนรเพอความเขาใจ ซาบซงและเหนความสำาคญของธรรมชาตและสงแวดลอม ซงจะสงผลใหผเรยนสามารถเชอมโยงองคความรหลายๆ ดาน เปนความรแบบองครวม อนจะนำาไปสการสรางสรรคสงตางๆ และพฒนาคณภาพชวต มความสามารถในการจดการ และรวมกนดแลรกษาโลกธรรมชาตอยางยงยน

1.1 ความหมายของวทยาศาสตรวทยาศาสตร คอ ความรทเกดจากการทมนษย สงเกตเหน

ปรากฏการณธรรมชาตตางๆ รอบตวพบวา ขอสงสยของบางปรากฏการณทเกดขนไมสามารถอธบายดวยความรหรอประสบการณเดมเพอตองการหาคำาตอบขอสงสยดงกลาว มนษยจงพฒนาวธการคดคนหาคำาตอบอยางมระบบ คำาตอบของขอสงสยคอ องคความรทางวทยาศาสตร http://mylesson.swu.ac.th (6/12/258) กลาวถงองคความรทางวทยาศาสตร 6 ประเภท คอ 1) ขอเทจจรงทางวทยาศาสตร 2) ความคดรวบยอดหรอมโนทศนทางวทยาศาสตร 3) ความจรงหลกหรอหลกการ 4) กฎ 5) สมมตฐาน และ 6) ทฤษฎองคความรทางวทยาศาสตรนนนอกจากใชวธการศกษาอยางมระบบดงกลาวแลว การมเจตคตทางวทยาศาสตรยงเปนสวนทสำาคญรวมดวยเชนกน

1.2 วธการศกษาทางวทยาศาสตร

วธการคดคนเพอหาคำาตอบของปรากฏการณธรรมชาตเพอสรางเปนองคความรทางวทยาศาสตรประกอบดวยขนตอนทสำาคญคอ

1. ขนการคนพบปญหา เปนขนสงเกตเหนปรากฏการณธรรมชาตตางๆ แลวพบวา บางปรากฏการณเกดปญหาทมนษยไมสามารถคดคนหาคำาตอบดวยความรหรอประสบการณเดมทมอยขณะนน ปญหาดงกลาวจะนำาไปสการคดคนหาคำาตอบ ทกษะการสงเกตมบทบาทสำาคญททำาใหมนษยพบปญหาใหมทตองการคดคนหาคำาตอบ

บางปญหาของปรากฏการณธรรมชาตทตองการคดคนหาคำาตอบ มนษยอาจใหคำาตอบหรอคำาอธบายของปญหานนลวงหนาโดยอาศยความรหรอประสบการณเดมทยงไมกำาหนดเปนกฎ หลกการ หรอ ทฤษฎมากอน คำาตอบหรอคำาอธบายของปญหาดงกลาวเรยกวา สมมตฐาน ซงอาจ ผด หรอ ถก สมมตฐานจงตองถกตรวจสอบโดยขอมลการทดลอง การตงสมมตฐานถกกำาหนดเปนขนตอนหนงของ วธการทางวทยาศาสตร (Scientific Method) ซงเปนวธการศกษาทางวทยาศาสตรทเนน การตรวจสอบสมมตฐาน รายละเอยดของวธการทางวทยาศาสตรจะกลาวภายหลง

2. ขนการรวบรวมขอมล เปนขนททำาการรวบรวมขอมลของปญหาทเกดจากปรากฏการณธรรมชาตนน ขอมลจะใชเปนหลกฐานอางองการอธบายคำาตอบของปญหาทศกษา เมอใชวธการรบและแหลงทมาเปนเกณฑ ขอมลจำาแนกเปน 4 ประเภท คอ 1) ขอมลการสงเกต 2) ขอมลการวดและนบ 3) ขอมลการทดลอง และ 4) ขอมลจากแหลงวทยาการ ขอมลการสงเกต การวด การนบ การทดลอง และขอมลจากแหลงวทยาการทผศกษารวบรวมดวยตนเองจากแหลงขอมลเรยกวา ขอมลปฐมภม

3. ขนการวเคราะห และลงขอสรปขอมล เปนขนทใหความหมายกบขอมลโดยลงขอสรปอยางใดอยางหนง วธการวเคราะห ลงขอสรป

ขอมลอาจเปนอยางใดอยางหนงคอ การลงความคดเหน การพยากรณ การกำาหนดสมมตฐาน การตความและลงขอสรป และการคำานวณ

4. ขนสรางองคความร เปนขนทการสรางองคความรทางวทยาศาสตรโดยอางองจากความหมายของขอมลททำาการวเคราะหและลงขอสรป

5. ขนนำาเสนอผลงาน เปนการนำาเสนอผลงานททำาการศกษาตอสาธารณชนดวยวธการทเหมาะสม เชน เขยนรายงาน จดประชมเชงวชาการ เปนตน

วธการทางวทยาศาสตร (Scientific Method)เปนวธการศกษาวทยาศาสตรเพอตรวจสอบสมมตฐานทสรางขน ม

คำาอธบายวธการทางวทยาศาสตรโดยนกวทยาศาสตรหรอนกการศกษา เชน

1. เปนการเสาะแสวงหาความรโดยใชหลกการของวธการอนมานและวธอปมานผสมผสานกบ Charles Darwin เปนผเรมนำาวธการนมาใช ซงเมอการคนควาหาความรหรอแกปญหาในเรองใดตองรวบรวมขอมลเกยวกบเรองนนกอนแลวนำาขอมลมาใชในการสรางสมมตฐานซงเปนการคาดคะเนคำาตอบลวงหนา ตอจากนนเปนการตรวจสอบปรบปรงสมมตฐาน การรวบรวมขอมล และการทดสอบสมมตฐาน และ John Dewey ปรบปรงใหดขนแลวใหชอวธนวา การคดแบบใครครวญรอบคอบ (reflective thinking) ซงตอมาเปนทรจกกนในชอของ วธการทางวทยาศาสตร ซงเปนวธการเสาะแสวงหาความรทดในการแกปญหาตางๆ ไมเพยงแตปญหาทเกดขนในหองปฏบตการวทยาศาสตรเทานน แตยงสามารถนำามาประยกตใชในการแกปญหาทางการศกษาดวย (http://wbc.msu 17 กรกฎาคม 48)

2. http://mylesson.swu.ac.th (17 กรกฎาคม 2548) กลาววา เปนวธทนกวทยาศาสตรใชในการหาความร ทงนอาจมความแตกตางกนบางในแตละสาขา แตในภาพรวมมลกษณะคลายกน

ขนท 1 การสงเกต หมายถง การสงเกตโดยใชประสาทสมผสทงหาคอ ตา ห จมก ลน และกายสมผสรวมถงเครองมอชวยขยายความสามารถของประสาทสมผส และมการบนทกขอมลทไดอยางเปนระบบ

ขนท 2 การตงสมมตฐาน หมายถง การคาดคะเนลวงหนาของคำาตอบของปญหาทตองการทราบ ทงนการตงสมมตฐานเกดจากการนำาขอมลทมาจากการสงเกตเปนสวนรวม

ขนท 3 การทดลอง หมายถง การดำาเนนการตรวจสอบสมมตฐาน โดยอาศยการรวบรวมขอมลทงจากการสำารวจ การทดลอง หรอวธการอนๆ มาประกอบกน

ขนท 4 การสรปผลการทดลอง หมายถง การลงขอสรปจากขอมลการทดลอง ตรวจสอบผลจากการสรปอาจเปนสวนททำาใหเกดหลกการ กฎ ทฤษฎ

3. เปนวธการคดคนทางวทยาศาสตรและวธการทำางานดานวทยาศาสตรซงมลำาดบขนตอนตอเนองกนจนเกดความชำานาญหรอทกษะในการคดคนหรอปฏบตจนเกดความรทางวทยาศาสตร (http://learning.ricr.ac.th/sci4life/net/sci01.asp 17 กรกฎาคม 2548:1) 4. http://wbc.msu (17 กรกฎาคม 48) กลาววา ขนตอนของวธการทางวทยาศาสตรทใชแกปญหาทางการศกษาประกอบดวย

ขนท 1 การตระหนกถงปญหา ขนนผเสาะแสวงหาความรสกหรอตระหนกวาปญหาคออะไร หรอมความสงสยใครรเกดขนวา คำาตอบของปญหานนคออะไร

ขนท 2 กำาหนดขอบเขตของปญหาอยางชดเจนและเฉพาะเจาะจง ขนนตองกำาหนดขอบเขตของปญหาทตนจะศกษาหาคำาตอบวา มขอบเขตกวางขวางแคไหน

ขนท 3 กำาหนดสมมตฐาน ผแสวงหาความรคาดคะเนคำาตอบของปญหาโดยการสงเกตจากขอเทจจรงตางๆ ทมอย

ขนท 4 กำาหนดเทคนคการรวบรวมขอมล รวมทงพฒนาเครองมอทมคณภาพไวใชในการรวบรวมขอมลทจะตอบปญหาทตองการ

ขนท 5 รวบรวมขอมล ผเสาะแสวงหาความรนำาเครองมอทพฒนาไวในขนท 4 มารวบรวมขอมลทจะตอบปญหาทตองการ

ขนท 6 วเคราะหขอมล นำาขอมลทรวบรวมไดในขนท 5 มาจดกระทำาเพอหาคำาตอบ

ขนท 7 สรปผลการวเคราะหขอมล ผเสาะแสวงหาความรสรปผลการวเคราะหขอมลทเกยวของกบสมมตฐานทคาดคะเนไวบนพนฐานของผลทไดจากการวเคราะหขอมล

จากแนวคดทฤษฎเกยวกบวธการทางวทยาศาสตรดงกลาว สามารถลงขอสรปวา วธการทางวทยาศาสตร คอ วธการทดสอบสมมตฐานของปญหาอยางมลำาดบขนตอน วธการดงกลาวสามารถนำามาประยกตเพอใชเปนเครองมอคดคนหาคำาตอบปญหาของสมมตฐานทมขอบเขตนอกเหนอจากวชาทวาดวยวทยาศาสตร

ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร เปนทกษะทชวยสงเสรม

ประสทธภาพการสรางองคความรดวยวธการศกษาทางวทยาศาสตร ทกษะกระบวนการดงกลาวประกอบดวย 13 ทกษะ คอ 1) ทกษะการสงเกต 2) ทกษะการวดและการนบ 3) ทกษะการจำาแนกประเภท 4) ทกษะการคำานวณ 5) ทกษะการลงความคดเหน 6) ทกษะการกำาหนดสมมตฐาน 7) ทกษะการพยากรณ 8) ทกษะการจดกระทำาและสอความหมายขอมล 9) ทกษะความสมพนธระหวางปรภมกบปรภม และปรภมกบเวลา 10) ทกษะการกำาหนดและควบคมตวแปร 11) ทกษะการทดลอง 12) ทกษะการกำาหนดนยามเชงปฏบต และ 13) ทกษะการตความหมายและลงขอสรปขอมล

1.5 ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร กบ วธการศกษาทางวทยาศาสตร

ทกษะกระบวนทางวทยาศาสตรทเกยวของกบวธการศกษาทางวทยาศาสตรประกอบดวย

1. ขนการคนพบปญหา ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรทเกยวของคอ ทกษะการสงเกต การมทกษะการสงเกตจะทำาใหเกดการคนพบปญหาใหมทตองทำาการคดคนหาคำาตอบอยางตอเนอง

2. ขนการรวบรวมขอมล ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรทเกยวของขนอยกบชนดของขอมล คอ ทกษะการสงเกต เกยวของกบขอมลการสงเกต หรอ ขอมลเชงคณภาพ ทกษะการวดและนบ เกยวของกบขอมลเชงปรมาณ หรอขอมลทเกยวกบ ชง ตวง วด และนบจำานวน ทกษะการทดลอง เกยวของกบขอมลทใชวธการทางวทยาศาสตรเพอตรวจสอบสมมตฐาน

3. ขนการวเคราะหและลงขอสรปขอมล ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรทเกยวของประกอบดวย ทกษะการจดกระทำาและสอความหมายขอมล เปนการนำาขอมลปฐมภม จากขอมลการสงเกต ขอมลการวดและนบ ขอมลการทดลอง และขอมลจากแหลงวทยาการมาจดกระทำาและสอความหมายดวยวธการและรปแบบทเหมาะสม ทงนเพองายตอการแปลความหมายของขอมล ทกษะการตความและลงขอสรปขอมล เปนการใหความหมายของขอมลภายในขอบเขตของการจดกระทำาและสอความหมายแลว ทกษะการลงความคดเหน เปนการใหความหมายกบขอมลการสงเกตโดยอางองจากความรหรอประสบการณเดม ทกษะการพยากรณ เปนการใหความหมายกบขอมลการสงเกตหรอขอมลทมความสมพนธกนแบบฟงกชน ผลการใหความหมายคอ เหตการณทคาดวาจะเกดโดยอางองจากปรากฏการณทเคยขนแบบซำาๆ กน หรอ อางองจากความสมพนธแบบฟงกชนทพบของขอมลนน ทกษะการกำาหนดสมมตฐาน เปนการใหความ

หมายขอมลการสงเกตโดยการคาดคะเนสาเหตของปญหาททำาใหเกดปรากฏการณ หรอ การคาดคะเนความสมพนธระหวางตวแปรตนและตวแปรตามทเปนเงอนไขของปรากฏการณ การกำาหนดสมมตฐาน จะอางองจากฎ หลกการ ทฤษฎหรอขอเทจจรงทสมพนธกบปญหาหากแตยงไมสามารถบอกวา สมมตฐานนนผดหรอถกจนกวาจะถกสนบสนนหรอปฏเสธดวยขอมลการทดลอง และทกษะการคำานวณ เปนการหาความหมายของขอมลโดยใชวธการทางคณตศาสตร เชน การบวก ลบ คณ หาร หรอวธการทางสถต

1.6 ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร กบ วธการทางวทยาศาสตร

ลำาดบขนตอนวธการทางวทยาศาสตรเกยวของกบการใชทกษะกระบวนทางวทยาศาสตร ประกอบดวย

1. ขนการสงเกต/การรบรปญหา ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรทเกยวของคอ ทกษะการสงเกต การมทกษะดงกลาวจะนำาไปสการคนพบปญหาทตองคดคนหาคำาตอบโดยวธการทางวทยาศาสตร

2. ขนการกำาหนดสมมตฐาน ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรทเกยวของ คอ ทกษะการตงสมมตฐาน การมทกษะดงกลาวจะทำาใหการคาดคะเนสาเหตของปญหา หรอ ผลทเกดจากความสมพนธระหวางตวแปรมความคลาดเคลอนนอยลง

3. ขนการทดลอง เปนขนการเกบรวบรวมขอมลเพอสนบสนนหรอปฏเสธสมมตฐานทกำาหนดขน ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรทเกยวของประกอบดวย

3.1 ทกษะการกำาหนดและควบคมตวแปร ทกษะดงกลาวจะนำาไปสการกำาหนด ตวแปรตน และ ตวแปรตาม และตวแปรทตองควบคมจากสมมตฐานทมอย

3.2 ทกษะการกำาหนดนยามเชงปฏบตการ ทกษะดงกลาวจะนำาไปสการใหนยามหรอความหมายในเชงการวดหรอสงเกตของตวแปรตางๆ จากสมมตฐาน เมอตวแปรดงกลาวสามารถสงเกตหรอวดไดหลายวธ

3.3 ทกษะการทดลอง ทกษะดงกลาวจะนำาไปสการรวบรวมขอมลการทดลองและประกอบดวยขนตอนยอยคอ 1) การออกแบบวสดอปกรณการทดลอง การออกแบบดงกลาวอาจตองอาศยทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรทกษะใดทกษะหนงหรอรวมกนคอ ทกษะการวดและนบเพอ กำาหนดขนาด ปรมาณหรอปรมาตร และจำานวนของวสดอปกรณทใชสำาหรบการทดลองทงนเพอควบคมตวแปร หรอตรวจสอบคณสมบตเชงปรมาณของตวแปรตาม ทกษะการสงเกต เพอใชตรวจสอบคณสมบตเชงคณภาพตวแปรตาม 2) การออกแบบลำาดบขนวธการทดลอง เปนการออกแบบวธการบรหารวสดอปกรณเพอใหไดมาซงขอมลการทดลอง การออกแบบดงกลาวอาจตองอาศยทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรทกษะใดทกษะหนงหรอรวมกนคอ ทกษะการวด เพอออกแบบวธการตรวจสอบคณสมบตเชงปรมาณของตวแปรตาม ทกษะการสงเกต เพอออกแบบวธการตรวจสอบคฯสมบตเชงคณสมบตของตวแปรตาม และ 3) การปฏบตการทดลอง เปนการบรหารวสดอปกรณการทดลองจากวสดอปกรณและลำาดบขนวธการทดลองทออกแบบแลว การปฏบตการทดลองอาจตองอาศยทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรทกษะใดทกษะหนงหรอรวมกนคอ ทกษะการวด เพอวดหรอตรวจสอบคณสมบตเชงปรมาณของตวแปร หรอ ทกษะการสงเกต เพอตรวจสอบคณสมบตเชงคณภาพของตวแปร

4. ขนการวเคราะหและสรปขอมล กลาวเชนเดยวกบขน การวเคราะห ลงขอสรปขอมลของวธการศกษาทางวทยาศาสตร

2. ความรเรองเครองป นดนเผา

จากการรวบรวมเอกสาร สามารถสรปแนวคดเกยวกบเครองป นดนเผา ไดดงตอไปน

ความหมา ยขอ งเคร อง ป นด น เผา ม ผ ใ ห ค ว า มห มา ยข อ งเครองป นดนเผาทสอดคลองกบงานวจยดงน ราตร สรรพศร (2539 : 37) ไดกลาวถง เครองป นดนเผา (Pottery) เดมหมายถงเครองป นททำาดวยดนทกชนด หนปนและนำา มการเปลยนแปลงทางเคมโดยผานการเผาในอณหภมทมความรอนอยางนอย 600 °C เมอนำาดนทเผาแลวไปแชนำา เนอดนเผาจะไมกลบคนสสภาพเปนดนอกแตจะกลายเปนวสดทมความแกรงในปจจบนเคร องป นดนเผา (Pottery) เปนสวนหนงของเซรามก(Ceramics) หรอเครองเคลอบดนเผา ซงความหมายเดมมาจากคำาวา Keramos หรอ Keramikos ในภาษากรกโบราณหมายถงผลตภณฑทเกดจากการใชความรอนเผาไหมดนหน แรธาตทแตกตางกนดวยอณหภม ทถกเลอกใหเหมาะสมกบการผลตนน ทำาใหเกดความคงทน นำาไปเผาความรอนทพอเหมาะ ทำาใหดนมเนอแกรงขนบางครงนำาไปเคลอบทำาใหมสตางๆเพอความคงทนและสวยงามเชน โอง กระถาง เตา หมอ ไห ถวยชาม และของเดกเลน

กตตมา อมรทต (2540 : 2) ไดกลาวถงเครองป นดนเผาไววาเปนศลปะทธรรมดาทสดและขณะเดยวกนกเปนศลปะทยากทสดในบรรดาศลปะทงหลายทวาเปนศลปะธรรมดาทสดนนกเพราะวาเปนศลปะขนพนฐาน และทวาเปนศลปะทยากทสดกเพราะวาเปนศลปะทเปนนามธรรมมากทสด ตามประวตศาสตรนนเครองป นดนเผาเปนศลปะแบบแรกของมนษยทรจกทำาภาชนะข นประ เท อง คล ายสบรรณ (2543 : 38) ให ความหมายเคร องป นด นเผาในล กษณะหตถกรรมพนบานวา ท ำามาจากด นท ม คณลกษณะพเศษ นำามาป นเปนภาชนะหรอเคร องใชตางๆนำาไปเผาดวยความรอนทพอเหมาะ ทำาใหดนมเนอแกรงขน บางครงนำาไปเคลอบทำาใหมสตางๆเพอความคงทนและสวยงาม เชนโอง กระถาง เตา หมอ ไห ถวยชาม และยงทำาเปนของเดกเลน

วบล ลสวรรณ (2527 : 39) ชใหเหนวาเครองป นดนเผาทองถนเปนหตถกรรมประเภทเครองมอเครองใชในชวตประจำาวนทมการสรางจากประสบการณในการทำาทสงสมจนเกดทกษะและความจดเจนของชาง คณคาของเครองป นดนเผาอยทรปแบบ และกรรมวธในการผลตจะมลกษณะทเปนประวตศาสตรและวฒนธรรมทสบทอดกนมาจากอดตเปนกรอบทสำาคญ กรรมวธในการสรางสวนมากจะไดรบการสบทอดจากชางรนหนงไปสชางอกรนหนงและมการพฒนาปรบปรงเปลยนแปลงจนไดรปแบบและกรรมวธในการผลตทลงตว สอดคลองกนทงรปแบบการใชสอยและความงาม ซงจะมลกษณะพเศษทแตกตางกนออกไปตามภมปญญาของทองถนนนๆดงนนเครองปนดนเผาทคนพบจากแหลงตางๆจงสามารถอธบายความเปนมาของวฒนธรรมตางๆในอดตไดเปนอยางด

ประเภทของเครองป นดนเผากลน (อางถงใน ราตร สรรพศร. 2539 : 38) ไดกลาวถง การแบง

ประเภทของเครองป นดนเผาวาสามารถแบงไดหลายทาง โดยอาศยสถานทและระยะเวลาในการผลต โดยวตถดบและกระบวนการทำา โดยการใชสอย โดยความงามและการตกแตง แตทสำาคญนนแบงงายๆตามลกษณะของเนอดนเผาและอณหภมทใชเผา

1.2.1 เครองป นดนเผาเนอดน หรอทเรยกวา Earthen ware เปนเครองป นดนเผาทเผาในอณหภม 1,050 °C ถง 1,100 °C เปนงานทมเนอหนาหยาบ เนอดนเปนสแดงนำาตาล สเทาออนออกเหลอง เมอเคาะเสยงดงไมกงวาน มทงทเคลอบและไมเคลอบ เชน อฐ โองดน หมอดนกระถาง และทใชดนสขาวไดแกพวกจาน ชาม ทมเนอแนน ทบแสง มความพรนตวสงความงามของเครองป นดนเผาชนดนอยทสของเนอดนซงเกดจากเทคนคการเผาแบบไมสมบรณ

1.2.2 เครองป นดนเผาเนอเครองหน หรอทเรยกวา Stone ware เปนเครองป นดนเผาทเผาในอณหภมระหวาง 1,200 °C ถง 1,400 °C

เปนงานทมเนอหยาบ แนน แกรง มเนอดนทมสเทาสนำาตาล เมอเคาะมเสยงกงวาน เชน โอง และกระถางราชบร ศลาดลเชยงใหม

1.2.3 เครองป นดนเผาเนอเครองถวย หรอทเรยกวา Porcelain ware เปนเครองป นดนเผาทเผาในอณหภมทใชความรอนสงตงแต 1250 °C ขนไปเปนงานทมเนอละเอยดเหมอนแกวทำาจากดนเหนยวขาว (Kaclin) เนอดนมแร หนควอทซ (Quartz) หนฟนมา (Feldspar)เมอเผาแลวเนอดนมความแขงแกรง นำาไมสามารถซมออกได นยมนำาไปผลตเปนอปกรณตางๆ เชนเครองมอ ฉนวนไฟฟา ภาชนะใชทดลองทางเคม (ทว พรหมพฤกษ. 2534 : 48) และเครองป นดนเผาประเภทโบนไซนา (Bone China) จะผสมเถากระดก ซงเปนสารประกอบประเภทแคลเซยมฟอสเฟต เนอดนมการหดตวสง มจดสกตวทอณหภมประมาณ 1,200 °Cนอตน (อางถงใน ราตร สรรพศร. 2539 : 114-118) ไดกลาวถง การแบงประเภทของเครองป นดนเผาโดยอาศยประโยชนใชสอย (Practical) เปนหลกนน ไดจดแบงตามลกษณะรปแบบ และรปทรงไวดงน

1. ประเภทขวด (Bottles) เปนรปแบบทใชมาตงแตสมยโบราณนานกวา 20 ศตวรรษมาแลว มลกษณะปากเลก สามารถปดแนนดวยฝาจกหรอฝาครอบ ใชบรรจของเหลวเชน เหลานำามน นำาและของเหลวอนๆ และไดเปลยนแปลงมาเปนขวดแกวทเหนในปจจบนเครองปนดนเผารปแบบนทยงคงมอย แตไดเปลยนวตถประสงคมาใชในการตกแตงและใชในการจดดอกไม

2. ประเภทโอง และกระปก (Jars and crocks) จะมลกษณะปากกวางและปากปดใชสำาหรบเกบของแขงทอยในของเหลว เชน เมลดพช ของหมกดองตางๆ เนอสตวหมกเกลอนบวาเปนการใชเกบถนอมอาหารและอนๆ ปจจบนยงมการใชอยอยางแพรหลาย ซงมการทำาภาชนะประเภทนมากมาย ในประเทศไทยเราจะพบวามการใชไหในการหมกปลาราและใชดองพชผกผลไมเชนกน

3. ประเภทเหยอก กา คนโท (Pitcher, teapot and ewer) ใชบรรจของเหลวเปนภาชนะใชสอยในครวเรอนและยงมการใชจนถงปจจบน

ปากแคบ หรอมพวยทใชในการรนไดเลกนอยจงไมสามารถปดใหแนนได มหลายรปแบบ แตบางชนดอาจใชในการหงตมได

4. ประเภทถวย ชาม (Cups and bowls) ใชใสไดทงของแหงและของเหลวมหลายขนาดหลายรปแบบ มลกษณะเฉพาะตว ทงใหญ เลก ถวยใชในการใสของเหลวเพอดมมปากกวาง และมกนลกอาจมฝาปด

5. ประเภทจาน (Plates) ใชใสของแหง แบน ไมลก มการสรางสรรครปรางหลากหลายมทงทใชเพอการตกแตงและใชประโยชน

6. ประเภทรปทรงอน (Other forms) เชน รปทรงทใชใส ดอกไมหรองานทเจาะจงในการใชประโยชนเฉพาะหรอออกแบบดดแปลงจากรปทรงทมอย เชน เชงเทยน ตะเกยง เปนตนหรออาจมรปแบบทพเศษ ซงในปจจบนเลกทำาแลว หรอออกแบบเพอจดประสงคในการตกแตงภายในและภายนอกของอาคารมทงรปแบบทเปนแบบดงเดม ของรปทรงขวด รปทรงไห รปทรงจาน รวมทงรปทรงสรางเปนงานประตมากรรม รปทรงกระเบองตกแตงผนง กระเบองปพนกระเบองใชสำาหรบเตาผง กระเบองปโตะ

1.3 ความสำาคญของเครองป นดนเผาบรอนสน (Bronson. 1976 : 6) ไดกลาวถง เครองป นดนเผามบทบาทสำาคญตอชวตมนษยตงแตสมยโบราณ จนถงปจจบน โดยมบทบาทในชวตประจำาวน ตงแตภาชนะเครองใชเครองประดบ เครองสขภณฑ จนถงเครองอเลกทรอนกสและเครองมอทางวทยาศาสตร มความคงทนแขงแกรง การพฒนาเครองป นดนเผาจากการทำาดนเผาธรรมดาแบบงายๆ เขาสเทคโนโลยททนสมยเปน เซรามก แกว และอปกรณทางวทยาศาสตร ซงทำาใหคณภาพของเครองป นดนเผาแตกตางกน ซงอาจแบงความสำาคญไดดงน

1.3.1 ความสำาคญทางดานประวตศาสตรและโบราณคดเครองป นดนเผาเปนขอมลทางดานประวตศาสตรและโบราณคด เนองจากเครองป นดนเผามบทบาทในชวตมนษยตงแตสมยโบราณเกยวของกบการดำาเนนชวตของมนษยมาเปนเวลายาวนาน เพอใชเปนภาชนะและใชในพธกรรมซง บรอนสน (Bronson. 1976 : 6)ผเชยวชาญทาง

มานษยวทยาวฒนธรรม ไดกลาววา เครองป นดนเผาจดเปนขอมลทางศลปวฒนธรรมทมความสำาคญเทยบเทาหลกฐานทางศลปโบราณวตถทแสดงใหเหนถงววฒนาการของชมชน สงคม วถชวตและภมปญญา เนองจากเครองป นดนเผา มลกษณะคงทน ถาวร จากรปทรง รปรางและศลปะทชวยใหนกประวตศาสตรโบราณคดทำาการศกษาถงวฒนธรรมของกลมชนนนๆ จงสามารถอธบายสภาพชวตความเปนอยตลอดจนความสมพนธของมนษยตางกลมตางยคตางสมย จากรปทรงและการตกแตง เชน เครองป นดนเผาทขดพบท บานเชยง จงหวดอดรธาน ซงเขยนลายสและหลายรปทรงทแสดงใหเหนถงการใชสอยในชวตประจำาวนและใชประกอบพธกรรมตามความเชอในรปแบบทตางกน

1.3.2 ความสำาคญทางดานประโยชนใชสอยบรอนสน (Bronson. 1976 : 6) ไดกลาวถง มนษยนำาเครองป นดนเผามาใชประโยชนมากมายหลายดาน เปนเครองใชในครวเรอน เปนผลตภณฑหตถกรรม ผลตภณฑกอสราง และเครองประดบ เชนถวยชาม โอง หมอไห ครก แจกน กระถาง กระเบอง อฐ และเครองสขภณฑ และเนองจากเครองป นดนเผามคณสมบตสามารถผลตใหมคณภาพเปนผลตภณฑทนไฟและมความคงทนในทางเคม ทนกรด ทนดางไดหลายชนด เปนฉนวนไฟฟา จงไดววฒนาการไปสรางเปนเครองมอ ใชในดานเทคโนโลยและวทยาศาสตร ในขณะเดยวกนกมความทนทานสงจงมการนำาไปใชในทางเครองกล

1.3.3 ความสำาคญทางดานศลปะและสนทรยบรอนสน (Bronson. 1976 : 8) กลาววา เครองป นดนเผาม

ความงามดานรปแบบรปทรงและสดสวน ความงดงามของเนอดน ลวดลายและสสน ทงทเกดจากกระบวนการตกแตงและความงามของเครองป นดนเผาจงเปนสญลกษณของวฒนธรรมและอารยธรรม ดงนนเครองป นดนเผาจงมความสมพนธกบศลปะ ทงดานประตมากรรมเกยวของกบการป น ดานจตรกรรมเกยวของกบลวดลาย สสนของเครองป นดนเผา และองคประกอบศลปะในเรองทเกยวกบสดสวนรปทรง

1.3.4 ความสำาคญดานเศรษฐกจและสงคม

บรอนสน (Bronson. 1976 : 7) เครองป นดนเผาเปนผลตภณฑทมความคงทนสวยงามจงไดรบความนยมจากผใชและเปนรายไดแกผผลต เครองป นดนเผามความสำาคญในดานการใชสอยจงเปนทตองการของตลาด มการผลตเครองป นดนเผาเพอประกอบอาชพทงทเปนลกษณะเฉพาะตวผลตในครวเรอนและระบบอตสาหกรรมทำาใหเกดงานและอาชพ ทงในสนคาทองถนและตลาดทวไป ขณะเดยวกนยงเปนสนคาสงออกอกดวย

1.4 การผลตเครองป นดนเผาในประเทศไทยทว พรหมพฤกษ (2534 : 189) กลาววา ในประเทศไทยมการผลตเครองป นดนเผามานานไดพบเครองป นดนเผาสมยกอนประวตศาสตร ในแหลงชมชนโบราณตางๆ เชนทบานเกา จงหวดกาญจนบร ทถำาผจงหวด แมฮองสอน ทบานเชยงจงหวดอดรธาน และทบานปราสาท จงหวดนครราชสมา อกทงไดพบเตาเผาซงเปนเครองป นดนเผาประเภท Earthen ware ทขนรปดวยมอและแปนหมน มการเขยนสเปนลวดลายตางๆ รปทรงตางกน และพบเครองป นดนเผาโบราณสมยประวตศาสตร ดงน บรเวณภาคกลางของประเทศไทย เชนทจงหวดสพรรณบร จงหวดสงหบรจงหวดนครปฐม พบเครองป นดนเผาเนอดนไมเคลอบ ประเภทถวยชาม กานำาตกแตงลวดลายป นประดบ บรเวณภาคใตของประเทศไทย เชนทจงหวดสงขลา พบเครองป นดนเผาสมยศรวชยเนอดนป นละเอยด สขาวเปนภาชนะประเภท คนท บรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยและทบรเวณทงนาของประเทศกมพชา พบเครองป นดนเผา เรยกวาเครองถวยขอมหรอลพบรทงเนอเคลอบและไมเคลอบ ประเภทเครองถวย ชามแจกน กระปก ไห มหลายส สดำา สเขยวออนสนำาตาล สเขยวมะกอก มการเคลอบสใสสเขยวออนบนเนอดนป นสเหลอง มทงการเคลอบสเดยวและสองส จะแตกตางกนไปตามเนอดนและสเคลอบมการตกแตงดวยการขดลาย พมพลาย และยงพบเครองดนเผาในสมยสโขทยและบรเวณใกลเคยง มอยเปนจำานวนมากไดแก เครองป นดนเผาสงคโลก ซงแสดงใหเหนถงการทำาเครองป นดนเผาในอดตวาเปนทนยม เครองป นดนเผาในสมยอยธยา

นบเปนงานศลปหตถกรรมทมความงาม ดวยเนอดนเผาทมการเคลอบและการเขยนลวดลายลงยาส ดำา แดง เขยว เหลองและขาว เรยกวา เครองเบญจรงค

การทำาเครองปนดนเผาของไทยในสมยปจจบน มการเปลยนแปลงกาวหนาขนตามลำาดบมการศกษาทดลองทงในสวนของรฐและเอกชน มการทำาออกมาในรปของอตสาหกรรมทงขนาดเลกและขนาดใหญ และทำาเปนหตกรรมในทองถนทวทกภาคของประเทศไทย มการศกษาคนควาใหความสนใจทงในสวนของรฐบาลและเอกชน มชาวตางประเทศไดเขามาลงทนทำาอตสาหกรรมประเภทน ทงนเพราะประเทศไทยมแหลงวตถดบทเหมาะสมสำาหรบใชทำาเครองป นดนเผาอยมากโรงงานอตสาหกรรมเครองป นดนเผาสวนใหญตงอยทางภาคเหนอของประเทศไทย คอในเขตจงหวดเชยงใหม ลำาปาง และแพร ในเขตภาคกลางคอ กรงเทพมหานคร จงหวดนนทบร จงหวดสมทรปราการ จงหวดสมทรสาคร จงหวดฉะเชงเทรา จงหวดปทมธาน จงหวดนครปฐม จงหวดสระบร และจงหวดพระนครศรอยธยา สวนในจงหวดราชบรสวนใหญจะทำาโองนำาหรอตมทเรยกวาโองมงกรเปนทรจกแพรหลายทวประเทศ สวนในภาคอนๆ กมกระจดกระจายในรปของอตสาหกรรมในครวเรอน เชน ทางภาคอสานทบานดานเกวยน อำาเภอโชคชย จงหวดนครราชสมาทบานไห จงหวดอดรธาน ทบานโพนบก จงหวดหนองคาย การทำานำาตนทภาคเหนอ การทำาเครองป นดนเผาทเกราะเกรด จงหวดนนทบร ทภาคกลาง และเครองปนดนเผาสทงหมอ จงหวดสงขลาทภาคใต หนวยงานของภาครฐซงมสวนเกยวของ ในการใหการศกษาและสงเสรมการทำาเครองปนดนเผา ไดแก กองสนเทศวทยาศาสตรและเทคโนโลย กรมวทยาศาสตรบรการ กองอตสาหกรรมในครวเรอน กรมสงเสรมอตสาหกรรม และศนยวจยเครองป นดนเผา (กรมสงเสรมอตสาหกรรม. 2534 : 8)

เครองป นดนเผาไดมมลเหตเกดขนเนองจากความจำาเปนและความตองการของมนษยทเกดขนในสมยแรกๆ เขาใจวาคงทำาภาชนะใสอาหาร นำา และสงกอสรางมากอน ตอมามนษยเรามความเจรญขน กไดพฒนา

ผลตภณฑใหมคณภาพดขนตามลำาดบและนำามาใชใหเกดประโยชนอยางกวางขวาง ทำาใหเกดผลตภณฑนานาชนด ดงเราจะเหนไดในปจจบนน (ทว พรหมพฤกษ. 2532:9) เครองป นดนเผา มความหมายรวมไปถงผลตภณฑนานาชนด ทเกดจากอโลหะ เชน ดนและหน โดยผานวธการเผาทำาใหมความแขงแกรงหรอมความคงทนถาวร กรกโบราณ เรยกวา เครามอส แปลวา สงทถกเผา จงไมไดหมายถงเพยงภาชนะถวย ชาม รปป น แจกน โอง หมอททำาดวยดนเผาเทานน แตยงรวมไปถงผลตภณฑโลหะเคลอบ ผลตภณฑซเมนต ผลตภณฑวตถทนไฟ เปนตน (จรญ โกมทรตนานนท. 2539:11)

เครองป นดนเผาประเภทหตถกรรมเปนเครองป นดนเผาททำาดวยมอ อาจจะมทงประเภทททำาดวยมอเปลา หรอใชเครองมอชวย ประเภทททำาดวยมอเปลามาตงแตในอดต ครงมนษยยงทำาเครองป นดนเผาในรปทรงดวยวธงายๆ ตอมาจงมการประดษฐเครองมอจากวสดทหาไดจากธรรมชาต เชน หนหรอไมเพอชวยใหการทำางานสะดวก และรวดเรวยงขน สงสำาคญในการทำาเครองปนดนเผาประเภทหตถกรรมมกเกดจากทกษะของผทำา เครองป นดนเผาประเภทหตถกรรม มกมการออกแบบเพอเนนประโยชนใชสอย เชน การทำาภาชนะบรรจนำา จดประสงคหลก คอ ตองบรรจนำาได ในการออกแบบจงตองดวารปทรงทออกแบบนนบรรจนำาไดหรอเปลา หรอบางครงอาจจะจองดวาภาชนะทบรรจนำานนตองบรรจเทาไรหรอใชในกรณใด ภาชนะทใสนำาดมกบนำาใชอาบทำาความสะอาดรางกายมการออกแบบทแตกตางกนตามปรมาณ หรอประโยชนใชสอย อยางไรกตามอาจมการออกแบบเพอความสวยงามบาง เชน การทำาเปนรปสตว การนำาพชมาใชเปนสวนประดบตกแตงผวเครองป นดนเผา การขด ขด หรอการใชวสดกดเปนลวดลายตางๆ ดวยมอ (จรญ โกมทรตนานนท. 2539 : 15-16)

เครองป นดนเผานนถอเปนมรดกทางอารยธรรมอนเกาแกอยางหนงของไทย ทมลกษณะโดดเดนเปนของตนเอง และมพฒนาการอยในสงคมไทยสบทอดตลอดมาเครองป นดนเผานนเรมตงแตยคกอนประวตศาสตร ซงไดพบหลกฐานเครองป นดนเผาอายนบหมนปทถำาผ และถำาปงฮง

จงหวดแมฮองสอน และเครองป นดนเผาสมยกอนประวตศาสตรกไดมการพฒนาการสบทอดตลอดมา แตดเหมอนวาเครองป นดนเผาไทยจากแหลงเตาเผาของอาณาจกรสโขทยซงนยมเรยกกนวา เครองสงคโลก จะมชอ“ ”เสยงเปนทรจกกนมากทสด นอกจากนยงปรากฏมเครองถวยสของไทยชนดหนงทเปนทรจกกนในนาม เครองถวยเบญจรงคและเครองถวย“ลายนำาทอง ซงปรากฏเปนทนยมอยในราวสมยอยธยาตอนปลาย มา”จนถงสมยรตนโกสนทร แมวาเครองถวยเบญจรงค และเครองถวยลายนำาทองจะมไดผลตจากแหลงเตาเผาในประเทศไทยโดยตรง แตกเปนเครองถวยไทยทมการออกแบบรปทรง และลวดลายเปนอยางไทย โดยคนไทย และใหชางชาวจนเปนผผลตขนจากแหลงเตาเผาในประเทศจนซงกนบเปนมรดกไทยอนงดงามไดอกอยางหนง (สรพล ดำารหกล. 2542 : 13)

พฒนาการและกระบวนการผลตเครองป นดนเผาไทยพฒนาการของเครองป นดนเผาไทย จากหลกฐานโบราณคด

พบวามการผลตขนมาใชสอยตงแตสมยกอนประวตศาสตร ซงมอายประมาณ 5,000 ปทผานมาในสมยสโขทย โดยมสมเดจพระรวงเจาเปนเจาเมอง ถอวาเปนยคอตสาหกรรมเครองป นดนเผาไทยตงแตป พ.ศ. 1838 หรอประมาณ 160 ปทผานมาแลว (กรมการศกษานอกโรงเรยน 2524 : 1) เครองป นดนเผาทมชอเสยงคอ ชามสงคมโลก ซงมการผลตทเมอง“ ”สวรรคโลก เนองจากมแหลงวตถดบทมคณภาพกวาเมองสโขทย ผลตไดประมาณ 100 ปตองมอนยต จากการเกดภาวะสงคราม โดยมเมองสโขทยและสวรรคโลกเปนจดยทธศาสตร

ในสมยรตนโกสนทร ไทยสงซอภาชนะเครองป นดนเผาจากประเทศจนและญปน เขามาใชในสมยราชกาลท 4 มการเขยนลายไทยลงบนภาชนะเครองป นดนเผาสขาว ทสงมาจากเมองจนในสมยรชกาลท 5 บานเมองเจรญขนในกรงเทพฯ มการผลตโดยเปนการเขยนลวดลายลงบนภาชนะททำาสำาเรจมาแลว ตอมาไดมการผลตขนเองทจงหวดเชยงใหม

ในปจจบนมการผลตเครองป นดนเผาทกภมภาคของประเทศ โดยมเอกลกษณเปนของตนเองและลวดลายทสมพนธกบธรรมชาต หรอ

การสบทอดของชาง ผลตภณฑทไดขนอยกบวตถดบ เปนสำาคญ เชนท จงหวดลำาปาง จะใชเปนวตถดบทเปนดนขาว และมคณภาพด ทำาใหผลตภณฑมลกษณะสวยงามเหมาะทจะเปนถวย ชาม แจกน ของทระลกโดยเฉพาพะ ถวยตราไก ซงเปนผลตภณฑทสำาคญของชาวไทยนยมใช“ ”เปนภาชนะในสมยกอนโดยมชาวจน 2 คน คอ นายชวกม แซวอก และนายซมหย แซฉน เปนผรเรมการผลตในป พ.ศ. 2530 ผกรมวชาการ, 2541 : 94) ในประเทศไทยเมอนบยอนหลง 30-40 ป ในครวเรอนมกจะพบเหนถวยตราไกเสมอ ถวยตราไกเปนภาชนะทใชรองรบอาหารประเภท แกง ตม กวยเตยว ทนตอความรอนได สมยกอนหาซอไดงาย ตอมาพบวาถวยชามจะผลตจากสงกะส อลมเนยม และปจจบนทมกพบถวยชามทผลตจากพลาสตกทเรยกวา มลามน เปนสวนมาก ซงบางครงพบวามการนำาจาน “ ”ชาม ทผลตจากพลาสตกทไมสามารถมนความรอนมาใชแทน ทำาใหเกดการปนเป อนของสารพษทใชเปนสวนผสมในการผลตเปนภาชนะรองรบอาหาร สะสมในรางกายกอใหเกดโรคระบบทางเดนหายใจ ไดทำาใหเกดผลเสยตอสขภาพในระยะยาว

การผลตเครองป นดนเผา ซงในสมยกอนมกจะทำาเปนอาชพเสรมใชเฉพาะในครวเรอน ปจจบนมหลายชมชนททำาเปนอาชพหลก บางชมชนไดเลกทำาไปเนองจากขาดวตถดบและไมมผสบทอด อยางเชนทชมชนบานไผ ตำาบลตมใต อำาเภอกมภวาป จงหวดอดรธาน (สรโย สขสมบรณและคณะ, 2534 : บทคดยอ) ตอมาดวยรายไดทสงขนทำาใหหลายชมชนปรบเปลยนมาเปนอาชพหลก เชน หมบานเชยงเครอ อำาเภอเมอง จงหวดสกลนคร ทมการกอตงกลมผลตเครองป นดนเผาดวยมอ ผลตวางขายรมถนน (บานเมอง, หนงสอพมพ, 17 มถนายน 2544 : 7) เหมอนกบหมบานทงหลวง อำาเภอครมาศ จงหวดสโขทย ทผลตเครองป นดนเผาดวยมอมการแกะสลกลวดลายสงขายตางจงหวดใกลเคยง เชน ตาก กรงเทพฯ เชยงใหม ฯลฯ มพอคาคนกลางนำาไปเคลอบเพอเพมมลคา (บานเมอง, หนงสอพมพ, 30 กรกฎาคม 2544 : 7) เครองป นดนเผาศลาดล เปนเครองป นดนเผาชนดเคลอบทสรางรายไดสง โดยเปนทนยมของชาวยโรป

อเมรกา ญปน ดวยการลงลายเคลอบสดวยขเถาไมเผาเอง ลวดลายเปนเอกลกษณแบบไทย เหมอนภาพวาดจตกรรมฝาผนง โดยวาดลงแจกนขนาดใหญรปทรงตาง ๆ ราคาตงแตหลกสบถงหลกลาน เอกลกษณเฉพาะตวดออนชอยงดงาม แยกแบบออกจากของจนและญปน ผลตเปนโรงงานรบสงสนคาจากตางประเทศ ซงพระเจาวรวงศเธอพระองคเจาโสมสวล พระวรราชาทนดดามาต เคยเสดจเปนการสวนพระองคมาซอ (มตชน, หนงสอพมพ, 11 กรกฎาคม 2544 : 16) จะเหนวามเอกลกษณของตนเอง สามารถทำาใหเกดรายไดและชอเสยงใหกบชมชนเปนอยางมาก

ผวจยไดศกษาคนควาพฒนาการเครองป นดนเผา ทดำารงอยและทมชอเสยงในปจจบน โดยแบงเปนแบงเครองป นดนเผา ชนดเคลอบและไมเคลอบ ดงน

1) เครองป นดนเผาชนดไมเคลอบทเปนงานหตถกรรม คอ (1) เครองป นดนเผาดานเกวยน อำาเภอโชคชย จงหวด

นครราชสมา ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมแหลงผลตเครองป นดนเผาทสำาคญ ๆ อยหลายแหง แตแหลงทมการสบทอดกนมาเปนเวลานาน และปจจบนมชอเสยงเปนทรจกกนด ในฐานะทเปนแหลงผลตเครองป นดนเผาทมเนอดนสสนสวยงาน แตกตางไปขากทอน ๆ และมการออกแบบผลตภณฑททนสมยแหลงดงกลาวคอ บานดานเกวยน อำาเภอโชคชย จงหวดนครราชสมา

ในอดตบานดานเกวยนเปนหมบานเลก ๆ ททำาการผลตเครองป นดนเผาเนอแกรงไมมเคลอบ ประเภท โอง ไห และครก เพอสำาหรบจำาหนายไปยงชมชนตาง ๆ ในทองถนแถบนมาเปนเวลานาน ดวยคณลกษณะเดนของเครองป นดนเผาทผลตจากบานดานเกวยน ซงเมอเผาเสรจแลวจะไดผลตภณฑทมเนอแกรงมาก ผวสนำาตาลเขมเปนมนวาว คลายสของเหลกบางทมสอมเขยวนด ๆ ทนบไดวาเปนเสนหและความงามของเครองป นดนเผาบานดานเกวยน ไดทำาใหเครองป นดนเผาบานดานเกวยนเปนทรจกกนโดยทวไปในทองถน ตอมาวทยาลยเทคนคนครราชสมาไดเขามาสงเสรมแนะนำา ใหมการออกแบบผลตภณฑเครองปนดนเผาใหม

รปแบบทหลากหลายออกไป โดยเฉพาะการทำากระเบองดนเผาประดบผนงและตกแตงภายใน ดงนนในเวลาตอมาเครองป นดนเผาบานดานเกวยนจงเปนทรจกแพรหลายมากยงขน

บรบทของชมชนบานโพนทราย

ประวตความเปนมาประวตความเปนของชมชนบานโพนทราย เปนชมชนเกาแกในเมอง

คำาวา บานโพนทราย เปนชอทใชเรยกสถานทแหงนมาตงแตตน เพราะม“ ”แตทราย ทมาตงหมบานเนองจากเปนชมชน ตดแมนำา มลทรายจงมมาก และประกอบกบดนเหนยวมมาก จงมการทำาเครองป นดนเผาดวยมอ หรอเรยกวา เครองปนดนเผาในปจจบนจงนบเปนความภมใจของชาวชมชนบานโพนทราย ชมชนบานโพนทรายมบรเวณของชมชนโดยรอบพนทประมาณ 1 ตารางกโลเมตร รวมทดนกเปนรอย ๆ ไรทใชสำาหรบทำานาในฤดกาล

บานโพนทราย หมท 7 อยในเขตตำาบลหนองบว ไดรบการยกฐานะเปนองคการบรหารสวนตำาบล เมอวนท 23 ภมภาพนธ 2540 ประกอบดวย 7 หมบาน มพนท 42 ตารางกโลเมตร หางจากอำาเภอกนทรารมย ประมาณ 7 กโลเมตร ถอวาไมไกลจากตวอำาเภอเทาไร ทดนในบรเวณ บานโพนทรายสวนมากจะเปนดนทราย ดงนนจงสามารถนำาไปซอขายไมได เพราะเปนทสาธารณะประโยชน สำาหรบชาวบานโพนทรายสวนใหญจะเปนญาตพนองและอาศยอยเปนกลมชมชนตวเอง เรยกวา ชมชนบานปน“หมอ ซงมอยประมาณ ” 155 หลงคาเรอน ขนอยกบอำาเภอกนทรารมย จงหวดศรสะเกษ

บานโพนทรายเปนหมบานหตถกรรมเกาแก ตงแตสมยตนกรงรตนโกสนทร หรอกอนกรงเทพ ปรากฏหลกฐานเปนเอกสารแนชดวา ไดยายมาจากนครราชสมา (โคราช) แตเทาทมผศกษาไวและจากปากคำาของชาวบานเขาใจวาชาวบานโพนทรายเดมเปนชาวเวยงจนทร ภายหลงไดยาย

มาอยทโคราช และไดนำาเอาฝมอทางชางศลปหตถกรรมการป นหมอมาประกอบอาชพใหแกตนเองดวย

ลกษณะทวไปของชมชนโพนทรายลกษณะของบานโพนทราย เปนชมชนตงอยบนพนทโนนทราย เพอ

ปองกนนำาทวมเมอถงฤดนำาหลาก มพนทนาและปาลอมรอบ มสภาพพนททางกายภาพ 2 ลกษณะ คอ เปนพนทโนนสงและเปนทลม (ทาม)สลบกบพนทโนนทาม คอ ทศเหนอของหมบาน ตงแตโนนบานจนถงแมนำามล เปนปาบงและปาทาม มลกษณะลมนำาทวมถงหรอทามสลบกบพนทโนนปาทามหรอดอนทาม ซงเปนลกษณะของดนลวนปนทราย และสวนพนทนำาทวมถง ซงประกอบดวยพนทลมใชปลกขาวทำานาทาม ลกษณะของดนเหนยวปนทราย และดนเหนยวลวน มลำาหวยไหล ไหลลงแมนำามล มหนองธรรมชาตมฮองนำา มนำาจนหรอนำาซบ มทงโนนสาธารณะ ทศใตของหมบานจะเปนทโนนปาโดก ลกษณะของดนเปนดนลวนปนทราย ประกอบดวยพนทนาเทงหรอนาป ปาหวไรปลายนา โนนปาสาธารณะโนนปารมทางรถไฟ ทศตะวนออกและทศตะวนตก มสภาพของพนทเปนปาดบแลง ดบชนมตนยางตนไมใหญ คอ ตนพอก ชาวบานเขาไปใชประโยชนจากการเผาขใต หรอกระบอง เพอเปนเชอเพลงสำาหรบใชในครวเรอน (พระรฐกร สขอวน.2551:87-88)

ประวตความเปนมาของหมบานโพนทรายจากการบอกเลาของ นายสมพงษ ศรแกวกล ผใหญบานบาน

โพนทราย หมท 3 ตำาบลหนองบว อำาเภอกนทรารมณ จงหวดศรสะเกษ ทานไดเลาวา หมบานโพนทรายกอตงเมอประมาณ 200 กวาปมาแลว เปนหมบานเกาแก ตงขนพรอมกบกรงรตนโกสนทร โดยชาวบานสวนใหญจะอพยพมาจากเมองเวยงจนทร (ประเทศลาว) เนองจากเกดโรคอหวาตกโรคระบาดในเวยงจนทร ทำาใหชาวเวยงจนทรตองหนมาตงถนฐานทบานโพนทราย ตอมามชาวบานอพยพมาจากตำาบลดานเกวยน จงหวดนครราชสมา (โคราช) เคยตงถนฐานอยทบานโก อำาเภอราษไศล ได

อพยพมาอยทบานโพนทรายและยดอาชพป นหมอดนเปนอาชพหลกมาตงแตสมยโบราณ โดยใชดนเหนยวจากหนองฮ (หนองนำาในหมบาน) และฝายหวนา ใชในการป นหมอดน เมอป นไดจำานวนมากกจะนำาใสเกวยนไปขายในหมบานอน และบางทกจะนำาไปแลกขาว เนองจากสมยกอนชาวบานโพนทรายไมนยมทำานา เพราะชาวบานสวนใหญอพยพมาจากทอนจงไมมทนาเปนของตนเอง หมอดน 1 เกวยน กจะแลกขาวได 3 กระสอบ (ประมาณ 150 กโลกรม) และปฏบตสบตอกนมาสรนลกรนหลาน แตในปจจบนชาวบานเรมมการทำานามากขน ทำาใหชาวบานเรมมการป นหมอดนนอยลง (จะทำาเฉพาะลกคาสงเทานน) สาเหตททำาใหชาวบานปนหมอดนนอยลง คอ เกดผลกระทบจากปญหานำาทวมแหลงดนและมการสรางฝายนำาลนทบแหลงดน ชาวบานจงไมมดนทจะนำามาใชในการป นหมอดน และในอนาคตอาจจะไมมการป นหมอดนเพอสบทอดไปสรนลกรนหลานอกตอไป

ชาตพนธชาวบานบานโพนทรายสวนใหญอพยพมาจากเมองเวยงจนทร

ประเทศลาว จงทำาใหชาวบานในหมบานสวนใหญมเผาลาว และมการใชภาษาลาวอสานในการสอสารกนในทองถน และมเผาสวยและเขมรบางเปนสวนนอย

สภาพความเปนอยหมบานโพนทรายมทงหมด 153 หลงคาเรอน อยกนแบบแออด

ปานกลาง บรเวณรอบบานจะเปนลานไวป นหมอดนและใชประโยชนอนๆ

อาชพในอดตชาวบานบานโพนทรายมอาชพหลกคอ การป นหมอดน แต

เนองจากเกดปญหานำาทวมแหลงดนและมการสรางฝายนำาลนทบแหลงดน ไมมดนมาใชในการปนหมอดน ชาวบานสวนใหญจงหนมาทำานามากขน ทำาใหอาชพทำานาเปนอาชพหลกของคนในหมบาน หลงจากทำานาชาวบานบางกลมกจะป นหมอดนขาย โดยนำาดนทเคยขดมาเกบไวมาใชในการป น

บางกลมกจะทำาไร-ทำาสวน ปลกพชผกสวนครวเพอใชในการบรโภคในครวเรอน ถามมากกจะนำาไปขายในตลาด นอกเหนอจากนกจะไปรบจางในเมอง, ตางจงหวด และกรงเทพมหานคร เพอนำาเงนมาใชจายภายในครอบครว

พธกรรมและความเชอ

พธกรรม/ความเชอ ทชาวบานสบทอดมาตงแตสมยโบราณ ไดแก 1. ความเชอในศาลปตา ทคอยปกปกษคมครองชาวบานในหมบาน

2. ความเชอในพระเจาใหญ (พระพทธรปศกดสทธคบานคเมองมาตงแตสมยโบราณ ชาวเวยงจนทรเปนผนำาเขามาตงแตครงอพยพ) เปนศนยรวมจตใจของชาวบานในหมบานโพนทรายและหมบานใกลคยง

3. ประเพณสำาคญๆ ไดแก-ประเพณบญขาวจ (ประเพณเดอนสาม)-ประเพณบญมหาชาต(บญเผวส ประเพณเดอนส)-ประเพณบญผาปา (ประเพณเดอนหา) คณะผาปาสวนใหญจะ

มาจากกรงเทพมหานคร ตางจงหวด ตางประเทศ(องกฤษ,สงคโปร)-ประเพณบญบงไฟ (เดอนหก) -ประเพณบญเขาพรรษา (เดอนแปด)-ประเพณบญขาวสาก(กระยาสารท) เดอนสบ-ประเพณบญออกพรรษา (เดอนสบเอด)-ประเพณบญกฐน (เดอนสบสอง)

วถชวตและวฒนธรรม

ชาวบานบานโพนทรายจะทำานาปลกขาวไวบรโภคในครวเรอนและแบงขายเปนบางสวน มการทำาการเกษตรปลกผกสวนครว เกบของปาไปขาย (เหด,หนอไม) หาปลาในหนองนำา เลยงสตว (เปด,ไก,วว,ควาย) เพอใชใน

การบรโภคและขาย ชาวบานในหมบานมความสามคค เออเฟ อเผอแผ พงพาอาศยกน ชวยเหลอซงกนและกน อยรวมกนอยางสงบสข

บรบทกลมปนหมอดนเผาบานโพนทราย

ประวตการกอตง กลมป นหมอดนเผาบานโพนทราย เรมกอตงพรอมกนกบกลมสหกรณสตรป นหมอดนเผาบานโพนทราย เมอประมาณ ป พ.ศ. 2544 หรอประมาณ 11 ปทแลว เดมมจำานวนสมาชก 25 คน ปจจบนมจำานวนสมาชกทงหมด 64 คน คณะกรรมการกลมมรายชอดงตอไปน

นางพลอย หงษา ประธานกลมนางสมจตร ภทดดวง รองประธานกลมนางสภาพร ทองจน เลขานการนางสดา เพงพนจ เหรญญกนางพร เปรยมสต กรรมการนางคำาจนทร สารสข กรรมการนางสงวาล เปรยมสต กรรมการ

ผลตภณฑ

หมอดนเผา 5 ขนาด คอ หมอกระดก หมอดบถาน หมอหง หมอแกง หมอแอง กระถางตนไม เตาถาน

- หมอกระดก สำาหรบบรรจกระดก มขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 3 นว

- หมอดบถาน สำาหรบใสถานทตองการดบจากการกอไฟในเตา มขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 4-5 นว

- หมอหง สำาหรบหงขาว มขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ /6 นว

- หมอแกง สำาหรบใชปรงอาหาร มขนาดเสนผานศนยกลาง 8 นว

- หมอแอง เปนหมอสำาหรบใสนำาดม มขนาดใหญเสนผานศนยกลาง ประมาณ 12-15 นว

วสด อปกรณ

- หนด เปนอปกรณสำาหรบดนใหดานในของหมอโปรง ไดขนาดทเหมาะสม มความโคงมนของตวหมอ หนดทำามาจากดนเหนยวเผา แลวป นใหไดรปรางลกษณะคลายเหดและไดขนาดทเหมาะสม

แลวนำาไปเผา

- ไมตหมอ เปนอปกรณสำาหรบตใหหมอไดขนาดและรปรางตามทตองการ ทำาจากไมเนอแขงลกษณะคลายไมพาย มขนาด

ประมาณ 1 ฟต

- ไมทำาลาย ใชสำาหรบกดลายทคอหมอ มลกษณะคลายไมตหมอ แต ดานในมลวดลายตาม ทตองการ

- ตะแกรง ใชสำาหรบรอนกอนเชอดนทตำาละเอยด

- เชอดน ทำาจาก ดนรวนชนหนาดนเหนยว ผสมกบ แกลบ ในอตรา 1:1 แลวนำาไปเผา แลวป นเปนกอน ตากไว 3 วน แลวเผา ½ ชวโมง แลวรอใหเยน

- ดนเหนยว เปนดนเหนยวทมเฉพาะบรเวณปากหวย เปนเดน

เหนยวทมความบรสทธ ไมมทรายหรอหนมาเจอปน

- ไมลาดาก เปนไมสำาหรบใชทำากนหมอ มลกษณะคลายไมตหมอ แตตวไมจะมรอยโคงคลายกนหมอ

- ครก สาก ใชสำาหรบยอยดนเชอ ทผานกระบวนการผสมระหวางดนกบแกลบ

กรรมวธการผลต1. เตรยมดนรวนและแกลบผสมกนในอตรา 1:1 ใหเรยบรอย ตาก

แดดเปนเวลา 3 วน แลวนะไปเผา ½ ชวโมง

2. นำากอนเชอทเตรยมไวตำาใหละเอยด แลวรอนดวยตะแกรง

3. ผสมดนเหนยวกบเชอดนทรอนไวในอตราสวน 1:1

4. ขนเบา (ขนรป) เปนทรงกระบอกใหไดตามขนาดทตองการ

5. หลงจากขนเบาเปนทรงกระบอกแลว เจาะรนวดขยายขนาด

6. ขนขากโดยการใชมอบงคบตวหมอใหเปนทรง สวนเทาคอยยนแทนหมน

7. หลงจากขนเบาและปากแลว นำาไปตากแดด 30 นาท

8. แลวตขนรปหมอ

9. แลวขนลาย หลงจากนนตากแดดอก 30 นาท

10. นำาหมอทตากแลว นำามาขนตนหมอ แลวใสตนตง แลวเกบไวในทรม อก 1 วน แลวจงนำาไปตากแดด 2 วน

11. นำาหมอทตากแลวไปเผาดวยฟนและฟางขาว แลวเผานาน 1-2 ชวโมง

การตลาด- ในดานการตลาด จะมะพอคามารบซอทตวหมบาน ในราคา ใบละ

50 บาท

- หากนำาไปขายเองจะมราคา ใบละ 60 บาท

ปญหาและอปสรรค- ดนเหนยวทนำามาคณภาพไมด ทำาใหหมอแตก

- อตราสวนในผสมดนกบเชอดนไมไดขนาด ทำาใหหมอแตก

- ขาดคนทสบสานการตหมอ

- ขาดความรความเจาในระหวางหนวยงานรฐกบวถชวตชาวบาน

(สมภาษณ : ประธานกลมป นหมอดนเผาบานโพนทราย นายจนทา ทองจน 61/2 ม.3 ต.หนองบว อ.กนทรารมย จ.ศรสะเกษ)

งานวจยทเกยวของ

พรบลย เจรญเชอ (2537 : บทคดยอ) ไดวจยถง ปจจยทมผลตอ“การยดอาชพการทำาเครองป นดนเผา กรณศกษาบานวงถว ตำาบลวงชย ”อำาเภอนำาพอง จงหวดขอนแกน เพอศกษาถงววฒนาการของการทำาเครองป นดนเผา และปจจยทมผลตอการยดอาชพการทำาเครองป นดนเผาผลการวจยทำาใหทราบวาเครองป นดนเผาของชาวบานวงถว เรมขนพรอมกบการตงขนของหมบานใน พ.ศ. 2537 เปนการป นโดยการใชเทคโนโลยแบบดงเดม คอขนป นรปบนครก หรอตอไมผลตภณฑสวนใหญเปนภาชนะสำาหรบบรรจนำาดม นำาใช และหงหาอาหาร การขนสงไปจำาหนายใชวธ แบก หาม หาบ และบรรทกเกวยนโดยใชแรงงานสตวลาก ตอมา พ.ศ. 2530 ทางพฒนาชมชนไดนำาแปนหมน และเครองขด ตด เขามาสงเสรม ชาวบานไดรบเทคโนโลยดงกลาวปฏบตสบตอมาจนถงปจจบน ผลตภณฑไดเพมประเภทตางๆ มากมายขน เชน กระถาง แจกน เตาหงขาว และตกตาการขนสงไปจำาหนายใชรถเขนสองลอ สามลอเครอง และรถยนตรถบรรทกเลก ปจจยทมผลตอการยดอาชพการทำาเครองป นดนเผา คอการสบทอดการผลตเชงวฒนธรรม

ปรมรตน แขกเพง (2538 : บทคดยอ) รายงานการวจย การสำารวจแหลงผลตภณฑหตถกรรมไทย เรอง การศกษาการผลตและตลาด“ผลตภณฑเครองป นดนเผาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เปนการศกษาการ”ผลตและแหลงผลตเครองป นดนเผาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ปญหาดานการตลาดทงผลตภณฑ ราคา ชองทางการจดจำาหนาย และการสงเสรมการตลาดเพอเปนแนวทางในการปรบปรงคณภาพใหสอดคลองกบความตองการของตลาด และสงเสรมพฒนาการจำาหนาย และเปนแนวทางในการ

แกปญหาและอปสรรคในการตลาด และเผยแพรขอมลแกผสนใจ ผลการวจยพบวาสภาพการผลตเครองป นดนเผาภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทยนน มลกษณะเปนการผลตในครวเรอนสวนใหญมฝมอและความชำานาญสบทอดมาจากบรรพบรษผผลต ใชเวลาวางจากอาชพหลกในการทำานา การทำาเครองป นดนเผากรรมวธการผลตนนใชแรงงานคนและอปกรณเครองมออยางงายๆ ไมมการพฒนาเทคโนโลยทำาเครองป นดนเผาเสยหายมาก วตถดบทใชจะไดจากบรเวณใกลหมบานทผลต ประเภทผลตภณฑทผลตเปนเครองใชสอยในชวตประจำาวน เชน หมอนำาหมอสาวไหม ไหปลารา โอง ครก กระถาง รปแบบเปนแบบดงเดม ททำา สบกนมามการเปลยนแปลงนอย ผลตภณฑเครองป นดนเผาเปนชนดไฟตำา ไมเคลอบ ไมมการรวมกลมของผผลต จงไมมอำานาจตอรองกบพอคาคนกลาง แตผลตภณฑเปนความตองการของทองถน และจำานวนการผลตไมมาก จงสามารถขายได แตราคาไมสงนก มทงการจำาหนายปลก เรขายและจำาหนายสง ปญหาทางดานการผลต ไดแก คณภาพ ขาดความรทางดานวชาการ และเทคนคตลอดจนรปแบบของการผลต ขาดแคลนชางฝมอและปรมาณการผลตไมแนนอน ดานการตลาดสนคาราคาตำาขาดการสงเสรมการจำาหนายทำาใหตลาดผลตภณฑจำากดในวงแคบ

นรศศร แววคลายหงส (2539 : บทคดยอ) ไดศกษากระบวนการผลตและการจำาหนายเครองป นดนเผาดานเกวยน โดยมผลกระทบของการประกอบอาชพเครองปนดนเผาดานเกวยนผลการวจยพบวา ผลตภณฑทไดรบความนยมมาก ไดแก การป น การทาส การลงโคลน และการป นทมการตอชนสวน เปนตน สำาหรบการจำาหนายเครองปนดนเผาจะกระทำาใน 2 ลกษณะ คอผผลตเปนผจำาหนายเองทงจำาหนายทราน จำาหนายตามการสงซอ และจำาหนายโดยผานพอคาคนกลาง ปญหาทพบคอ มเงนทนหมนเวยนนอย ปญหาดานสงแวดลอมเปนพษ การตงราคาของผลตภณฑแตละประเภทไมมมาตรฐานเดยวกนทำาใหผลตภณฑแตละรานมมลคาไมเทากนผลกระทบของการประกอบอาชพตอวถการดำาเนนชวตของผประกอบการ

อาชพหตถกรรมเครองป นดนเผาดานเกวยนในดานเศรษฐกจ และสงคม พบวา ดานเศรษฐกจผผลตจะมรายไดตามขนาดของการประกอบการ โดยผผลตทมกจการขนาดใหญจะไดเปรยบในดานการผลตและการตลาด ทำาใหมรายไดมากกวาผผลตทมกจการขนาดเลก

พนธศกด พวงพงษ (2537 : บทคดยอ) ไดศกษาการทำาเครองป นดนเผา บานหมอตำาบลเขวา อำาเภอเมอง จงหวดมหาสารความ ผลการศกษาพบวา เหตผลสำาคญทชาวบานตำาบลเขวา อำาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ไดยดการทำาเครองป นดนเผาเปนอาชพหลกเปนอาชพหลก เพราะมความคนเคยในการทำาเครองปนดนเผาทไดรบการสบทอดมาจากบรรพบรษ ซงเปนชาวโคราช อกทงยงรบและถอปฎบตเปนปกตวสยวา การทำาเครองปนดนเผาเปนหนาทของผหญงโดยตรง และยงพบวามองคประกอบและปจจยสำาคญอยสประการ ทมอทธพลทำาใหชาวบานหมอยงคงนยมทำาเครองป นดนเผาแบบพนบานดงเดมสบมาจนถงปจจบน องคประกอบทเปนปจจยทางดานสภาพภมศาสตร ดานกรรมวธการผลต ดานวฒนธรรม และดานเศรษฐกจ

ราตร สรรพศร (2539 : บทคดยอ) ไดทำาการศกษาเรอง การ“ศกษากระบวนการทำาหตถกรรมเครองปนดนเผาดานเกวยน จงหวดนครราชสมา ในดานวตถประสงคของการผลตวตถดบ ขนตอนการผลต ”รปแบบและรปทรง โดยการใชแบบสมภาษณ ผสรางงาน 20 รายผทรงคณวฒดานตาง ๆ 20 ราย และใชแบบสงเกตกลมผสรางงาน 5 ราย ผลการวจยพบวา ดานวตถประสงคของการผลตเปนการประกอบอาชพในครอบครว โดยมวตถประสงคในการทำาขายไดเปนหลก ไดรบการถายทอดจากบรรพบรษ ผสรางงานพอใจในอาชพของตนเพราะถนดมความชอบและใจรกและเปนอาชพของทองถน ดานวตถดบ วตถดบเปนดนในทองถนทงหมดไดจากทงนา ม 2 ประเภท คอ ดนทราย ไดจากบอดนใกลบรเวณฝงแมนำามล ดนเหนยวไดจากบรเวณทงนา มคณสมบตเหมาะแกการขนรป ผสรางงานทงหมดไดดนดวยการซอ จากผประกอบการ

จำาหนายดน ขนตอนการผลตม 3 ขนตอน คอ 1) การเตรยมดน ดนทใชเปนการผสมระหวางดนเหนยวตอดนทราย ในอตราสวน 2:1 หมกในบอดนและนวดดวยเครองจกร 2) การขนรปม 2 ขนตอน เรมจากการเตรยมสวนฐานของภาชนะใหเปนรปทรงกระบอกกอน โดยอาศยแปนหมน หรอ พะมอน แลวเพมความสงของภาชนะดวยวธการขดดนและผสมผสาน“ ”กบวธการขนแปนหมน แลวจงปรบแตงใหเปนรปทรงทตองการ ในระหวางการขนรปจะตองมผชวยคอยหมนแปนจนงานเสรจ 3) งานเผา ม 3 ขนตอน ระยะท 1 ขนรมไฟ ระยะท 2 ระยะสมไฟหรออดเพอใหอณหภมสงขน เปนการเผาดบของเนอดนแลวจงรกษาอณหภมไวระยะท 3 ระยะเรงไฟหรอขนปลอง โดยดควนไฟทปากปลอง เพอใหเกดการเผาไหมแบบไมสมบรณ (Reduction fire) สเนอดนจะเปลยนเปนสดนคลำา 4) รปแบบและรปทรงเปนแบบทลกคาสงหรอตามความตองการของตลาด เปนรปทรงทขนดวยแปนหมนสของเนอดนเผาจะมความออนเขม และมความแกรงทนทานรปแบบมทงรปแบบดงเดม

ชวลต การรนศร (2542 : บทคดยอ) ไดทำาการศกษาเรอง การสง“เสรมและพฒนาอาชพการประกอบเครองป นดนเผา โดยมวตถประสงค ”คอ เพอศกษาสภาพความเปนมาของเครองป นดนเผาชมชนบานวงถวตำาบลวงชย อำาเภอนำาพอง จงหวดขอนแกน เพอศกษาสภาพการประกอบอาชพเครองป นดนเผา เพอศกษาสภาพปญหาในการประกอบอาชพเครองป นดนเผา และเพอศกษาสภาพความตองการของผประกอบอาชพเครองป นดนเผา เปนการวจยเชงปฏบตการ ซงมการจดกจกรรมแทรกแซง และเกบขอมลกอนและหลงกจกรรมแทรกแซงกบกลมตวอยางทศกษาทงหมด จำานวน 35 ครวเรอน ๆ ละ 1 คน กจกรรมแทรกแซงทจดขนไดแก การอบรมสมมนาเชงปฏบตการ เพอสงเสรมและพฒนาการประกอบอาชพเครองปนดนเผาการศกษาดงานดานการผลตเครองป นดนเผาการจดตงกลมผผลตเครองป นดนเผา เพอใหผประกอบอาชเครองป นดนเผาชวยเหลอซงกนและกนในดานเงนทน ขอมลขาวสาร

ดานการผลตและการจำาหนาย ตลอดจนเทคนควธการพฒนารปแบบของผลตภณฑ ผลการศกษาพบวา ความเปนมาของการประกอบอาชพเครองป นดนเผาของชมชนมการสบทอดกนมาเปนวฒนธรรมในการผลตแบบดงเดม โดยมบรบททางโครงสรางทางสงคม วฒนธรรม และเศรษฐกจเปนตวกำาหนด การอพยพยายถนของชมชนทงหมดมาจากอสานตอนลาง ไดแก จงหวดนครราชสมา โดยบรรพชนไดพากนอพยพหาแหลงทอดมสมบรณในการประกอบอาชพเครองป นดนเผาหลายแหงดวยกน จนสดทายไดมาตงถนฐานอยหมบานวงถว จะเหนไดจากภาษาวฒนธรรม ประเพณทถอปฏบตในชมชนมลกษณะคลายคลงกบภาษา วฒนธรรม และประเพณของคนในจงหวดนครราชสมา สภาพการประกอบอาชพเครองป นดนเผา หลงกจกรรมแทรกแซงผประกอบอาชพเครองป นดนเผา มความร ความเขาใจในสภาพการประกอบอาชพเครองปนดนเผาเครองป นดนเผามากขน สภาพปญหาการประกอบอาชพเครองป นดนเผา หลงกจกรรมแทรกแซง สภาพปญหาการประกอบอาชพเครองป นดนเผาในชมชนลดนอยลง สภาพความตองการของผประกอบอาชพเครองป นดนเผา หลงกจกรรมแทรกแซงสภาพความตองการดานความรและความตองการใหเกดกลมผประกอบอาชพในชมชน ลดนอยลงจากผลการศกษาดงกลาว ทำาใหผประกอบอาชพเครองป นดนเผาในชมชนมการพฒนารปแบบการผลตทตรงความตองการของตลาด มการรวมกลมผผลตเครองป นดนเผาในชมชน และมรปแบบบรหารจดการตลาดทด สงผลใหผประกอบอาชพเครองป นดนเผามรายไดเพมขนอยางมนยสำาคญทางสถตทระดบ 0.05

ธนสทธ จนทะร (2542 : 161) ศกษาเรอง การออกแบบและ“เทคโนโลยการผลตเครองปนดนเผาไฟสง กรณศกษาจงหวดหนองคาย นครพนม อบลราชธาน นครราชสมา จากการศกษาพบวา ”เครองป นดนเผาไฟสงของภาคอสาน หมายถง เครองป นดนเผาทเผาดวยเตาไฟสงอณหภมสงประมาณ 1100 °C - 1200 °C เนองจากวตถดบคอดนมแรเหลกปนอยมาก จงทำาใหผลตภณฑเมอเผาแลวมเนอแกรงการ

ซมออกของนำามเปอรเซนตนอย ดนเปนดนเหนยวทมความเหนยวสงตองผสมทรายเพอการลดความเหนยวจงป นเปนรปทรงไดงาย นอกจากนนดนเหนยวยงมธาตเหลกผสมอยในปรมาณสง ตองผสมทรายเพอลดความเหนยวจงป นขนรปทรงไดงาย จงมการแกรงผวเหมอนเหลก หรอสำารดลกษณะเตาเผา ในอดตสรางขนมาจากการขดโพรงในจอมปลวกและโพรงตามตลงรมแมนำา ปจจบนใชเตาเผาทกอขนจากอฐเชอเพลงทใช คอ ฟนจากไมทวไปกรรมวธการผลตเครองป นดนเผาไฟสง เนองจากผลตภณฑมขนาดใหญ บรรพบรษของชางชาวบานจงคดประดษฐเครองมอชวยในการขนรป คอเพยนหรอเฟยนหรอพะมอนหรอแปนหมนตองใชผป นสองคนสวนผลตภณฑทมขนาดเลก เชน ครกชางปนชาวบานใชกรรมวธขนรปแบบใชแปนหมนขนรปเพราะผลตไดมากขนและงายขน

ศวฤทธ พงศกรรงศลป (2547 : บทคดยอ) ไดศกษาแนวทางการพฒนาธรกจชมชนอยางยงยน ผลการศกษาพบวาปญหาของการพฒนาธรกจชมชน กคอ การขาดความรทางดานการบรหารจดการ การตลาด การผลต การเงนและบญช เนองจากความเปนชมชนทองถนมวถชวตแบบชมชนทองถนจงไมมทางดานบรหารจดการทางธรกจ ดงนน แนวทางทจะพฒนาธรกจชมชนอยางยงยนกคอ หนวยงานทเกยวของเขาดำาเนนการใหความรทางดานการบรหารจดการการเงน และบญชใหกบธรกจชมชน โดยในทางการบรหารจดการกใหความรทางดานการวางแผนซงเปนการกำาหนดเปาหมายไวเปนการลวงหนา การจดการองคการเปนการพฒนาระบบแผนกำาลงคนการอบรมและพฒนาบคคล และการสงการ โดยผนำาธรกจชมชนควรจะมการตดตามผลเพอใหงานดำาเนนการไปตามแผนทวางไว

ปรยาพร บษยา (2547 : 143) ศกษาเรอง การศกษาพฒนาการ“ของรปแบบและลวดลายของโองมงกร จงหวดราชบร จากการศกษาพบวา แนวโนมของรปแบบและ”ลวดลายของโองมงกรทมอย

ในปจจบนจะถกปรบเปลยนไปตามสภาพยคสงคมของสมย ปรบเปลยนบทบาทหนาท และตองตอสกบปญหาทางการตลาด และการใชประโยชนจากโองจะคงถกแทนทดวยภาชนะพลาสตก โองซเมนตเปนตน ดงนน เพอใหเกดความอยรอดจำาเปนตองแปรเปลยนรปแบบ และลวดลายใหทนตอความเปลยนแปลง และสนองตอความตองการของผบรโภค มฉะนนโองมงกรจะกลายเปนเพยงแคสญลกษณทางศลปะทปรากฏในรปแบบตางๆ ทตอบสนองความตองการทางดานจตใจเทานน

เปรมฤด ทะคำาสอน (2547 : บทคดยอ) ศกษาเรอง การใชตวแบบ“เพอพฒนาการคดออกแบบผลตภณฑในวชางานป นดนเผา จากการ”ศกษาพบวา การพฒนาการคดออกแบบผลตภณฑมดานความเชอมนในประสทธภาพแหงตนและระบบการกำากบตนเอง นกศกษามความเชอมนโดยรวมทงกอนเรยน และหลงเรยนอยในระดบมากเชนเดยวกน ในสวนของพฤตกรรมขณะทำาการปฏบตงานในชนเรยนซงไดแกการมอบหมายงาน การวางแผนการทำางาน การปฏบตงานออกแบบ การปรบปรงแกไข และการสงงานพบวา หลงเรยนนกศกษาสวนมากปฏบตไดดโดยมความมนใจมากขนกวาเดม สำาหรบดานผลสมฤทธในงานออกแบบ การรางภาพดวยมอเปลา(Free hand) 2 มต การรางภาพดวยมอเปลา (Free hand) 3 มต การคดลอกจากตวแบบ (Draffsketch) การพฒนารปแบบ (Idea development) และการออกแบบ (Sketch design) ทงกอนเรยนและหลงเรยนอยในระดบมากเชนเดยวกน

จตตมา แสนยากร (2548 : บทคดยอ) ไดสมภาษณคณนคม บางจรง ประธานกลมสงเสรมอาชพและออมทรพยเพอการผลต เกยวกบ ดน“เผาทรงเครองเบญจสร เมองปทมธานและคณนคม บางจรง มขอคดท”วสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมสามารถนำามาพจารณาประยกตใชในการดำาเนนธรกจของตนเองได ดงน 1) วสาหกจควรใหความสำาคญกบการพฒนารปแบบของสนคาอยางตอเนอง เพอสรางความหลากหลายใหสนคา

สมารถตอบสนองตอความตองการของกลมลกคาไดมากขน และความหลากหลายของสนคาจะชวยขยายฐานการตลาดไปสกลมลกคาใหมๆ ไดอกดวย 2) วสาหกจควรศกษาแนวทางการดำาเนนธรกจของผประกอบการธรกจประเภทเดยวกนเพอจะไดปรบกลยทธการดำาเนนธรกจของตนเองใหเทาทนตอการแขงขน และสอดคลองกบสถานการณ3) การทำาใหสนคาของตนมความแตกตางจากสนคาทวไปทมอยในทองตลาด ถอเปนการสรางจดขายททำาใหสนคาของวสาหกจมความโดดเดนกวาสนคาของคแขงขน 4) การเขารวมงานแสดงสนคาตางๆ ทหนวยงานภาครฐและภาคเอกชนจดขน จดเปนการประชาสมพนธสนคาและบรการรปแบบหนงทใชงบประมาณมาสงมากนกและการออกงานเหลานยงทำาใหวสาหกจไดพบปะพดคยและแลกเปลยนความเหนกบกลมลกคาเปาหมายไดโดยตรงอกดวย 5) การเลอกชองทางการจดจำาหนายทเหมาะสม และตรงกบกลมลกคาเปาหมายนอกจากจะทำาใหสนคาสามารถเขาถงกลมลกคาเปาหมายไดอยางตรงกลมแลวยงมสวนชวยสนบสนนใหสนคานนๆ ประสบความสำาเรจอกดวย

ทรงคณ จนทจร (2549 : 42) ไดศกษาการถายทอดภมปญญาพนบานในเรองทรพยากรดน นำา ปาไมของกลมชาตพนธกะเลง ผลการวจยพบวา กลมชาตพนธกะเลงในอดตเปนกลมชาตพนธในตระกลภาษาออสโตรเอเชยคดใน กลมมอญ – เขมร แตในปจจบนในภาษากลมไท-ลาว มประวตการตงถนเดมในประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว อพยพเขาสประเทศไทยครงสำาคญ 2 ครง คอ ในสมยรชกาลท 3 เมอกองทพไทยยกทพเขาตลาวในศกเจาอนวงศ พ.ศ. 2367-2394 และครงท 2 สมยรชกาลท 5 เมอกองทพไทยเขาปราบฮอในลาวพ.ศ. 2426-2430 ชาวกะเลง เมอเขาสประเทศไทยไดอาศย ไดอาศยอยในเทอกเขาภพาน จงหวดสกลนคร ใชชวตความเปนอย โดยการพงพงธรรมชาต กลมชาตพนธกะเลง มความเชอเรองผในการดแลทรพยากรธรรมชาต ทอาจลงโทษผลวงเกนตอผ และมความเชอในเรองพระพทธศาสนา

ชาวกะเลงนยมความรของ ภมปญญาพนบานในการใชประโยชนทรพยากรดน นำา ปาไมองคความรเกยวกบการเกบของปา ลาสตว การเลยงสตว การนำาไมจากปามาสรางทอยอาศย การทำาไรหมนเวยน การทำานา การทำาฝายกนนำา และการจบสตวนำาในแหลงนำาของชมชน ชาวกะเลงไดใชระบบยอย ของโครงสรางสงคมทมหนาทในการถายทอดโดยตรง ไดแก ระบบครอบครวและเครอญาต และใชระบบของโครงสรางดานอนชวยใหการศกษาโดยออม สำาหรบวธการถายทอดภมปญญาพนบาน ใชวธผานทางพธกรรม ผานการใหลงมอปฏบตจรง ผานหลกคำาสอนในพระพทธศาสนา ผานการแลกเปลยนประสบการณ ผานนทานพนบาน ผานการลองผดลองถก และผานการใหแอบจดจำาและแอบปฏบต ทเรยกวา ครพกลกจำา ซงผลจากการถายทอด ทำาใหเกดการอนรกษทรพยากร ดน นำา ปาไม ของชมชนกะเลง

มนตร ใจเยยม (2553 : บทคดยอ) วจยเรอง การพฒนาเนอดนป นสโตนแวรอณหภมตำาจากดนชมชนบานมอญ ตำาบลบานแกงอำาเภอเมอง จงหวดนครสวรรค การวจยครงนมวตถประสงคเพอพฒนาเนอดนพนบานของชมชนบานมอญใหเปนเนอดนปนสโตนแวรอณหภมตำา โดยใชอณหภม 1,100 องศาเซลเซยส ใหเหมาะสำาหรบการขนรปดวยแปนหมน จากอตราสว นผสมของ เนอดนพน บาน ดนขาวลำาปาง ควอตซ และโปรแตสเฟลดสปาร ขนรปดวยวธการกดในพมพททำาจากปนปลาสเตอร ขนาด 1.5 x 1.5 x 1.5 เซนตเมตร จำานวน 16 สตร แลวผานการเผาทอณหภม 1,100 องศาเซลเซยส พบวา แทงทดลอง สตรท 13 มความเปนสโตนแวร ซงประกอบดวยเนอดนพนบาน 40 เปอรเซนต ดนขาวลำาปาง 40 เปอรเซนต ควอตซ 10 เปอรเซนต และหนฟนมา 10 เปอรเซนต มความแขงแรง 219.32 กโลกรมตอตารางเซนตเมตร การหดตว 7.31 เปอรเซนตการดดซมนำา 6.00 เปอรเซนต เนอดนป นมสนำาตาลเขม