คมอ การถอดองคความรชมชน

วระ นจไตรรตน ทปรกษาโครงการรกษปา สรางคน ๘๔ ต าบล วถพอเพยง ภาคอสาน

บรษท ปตท. จ ากด (มหาชน)

ค าน า

คมอการถอดองคความรชมชนเลมน เกดจากการสงสมประสบการณการท างานของผเขยนทวนเวยนในวงการพฒนาสงคมมายาวนาน โดยเฉพาะชวงทไดรวมงานกบวทยาลยการจดการทางสงคม (วจส.) และสถาบนเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข (สรส.) ผเขยนมโอกาสศกษาเรยนร และฝกปฏบตกบผรหลายทาน จนกระทงพอเขาใจ แนวความคด กระบวนการ และเทคนควธการ “การจดการความร ” (Knowledge Management) จงไดเขยนคมอการถอดองคความรชมชนแบบงายๆออกมา ตอนแรกเขยนเพอใชส าหรบการท างานของตนเอง ตอมาทงสององคกรไดน าไปพมพเผยแพรตางกรรมตางวาระกน โดยเนอหาสวนใหญคงเดม มการปรบแกเนอหาใหสอดคลองกบการใชงานบางเพยงเลกนอย ครงนกเชนกนผเขยนมโอกาสเขามาเปนทปรกษาโครงการประจ าภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ของโครงการรกษปา สรางคน ๘๔ ต าบล วถพอเพยง (ควพ.) ซงด าเนนการโดย บรษท ปตท. จ ากด (มหาชน) และภาคเครอขาย ไดรวมมอกบคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน จดท าหลกสตรอบรมนกจดการความรชมชน หลกสตรท 1 การถอดองคความรชมชนและการจดท าสอเพอการเรยนรโดยชมชน ผเขยนจงไดน าคมอการจดการความรซงเคยพมพไปแลว 2 ครง กลบมาปรบแกเนอหาใหมเพยงเลกนอยเพอใชเปนเอกสารประกอบการอบรมดงกลาว ดงนนคมอเลมนจงมวตถประสงคส าคญเพอใชเปนคมอในการถอดองคความรชมชนทเกดจากการปฏบตจรง ส าหรบแกนน าชมชน เจาหนาทโครงการ และผทสนใจการถอดองคความรชมชนในประเดนตางๆในระดบพนท

ความจรงการถอดองคความร สามารถท าไดหลายเครองมอ หลายวธการ แตค มอเลมนจะเนนการถอดองคความรดวยเทคนค “เรองเลา ” เนอหาในเลมประกอบไปดวยแนวความคด หลกการ ทฤษฎ กระบวนการขนตอนการถอดองคความร และบทเรยนประสบการณจรงของนกจดการความร รวมทงตวอยางการถอดองคความรชมชนดวย หวงวาคมอพนฐานการจดการความรชมชนเลมน จะเปนประโยชนกบทานทสนใจคนหาชดองคความรชมชนบางไมมากกนอย เนองจากมขนตอน กระบวนการ เทคนค วธการงายๆ สามารถด าเนนการไดดวยตวเอง ขอขอบพระคณ เพอนพนองเจาหนาทโครงการ แกนน าชมชน ครวเรอนอาสา บรษท ปตท.จ ากด (มหาชน) ทไดรวมกนสรางสรรคจนเกดองคความรขนในโครงการ และในชมชนอยางมากมาย

วระ นจไตรรตน ทปรกษาโครงการรกษปา สรางคน ๘๔ ต าบล วถพอเพยง ภาคอสาน

31 กรกฏาคม 2553

สารบญ สวนท 1 แนวความคด หลกการ ทฤษฎ การจดการความร สวนท 2 เครองมอ วธการ ขนตอน การถอดองคความร สวนท 3 ปญหาทพบบอยครง สวนท 4 สงทควรท าและไมควรท า สวนท 5 องคประกอบและเงอนไขความส าเรจ สวนท 6 ตวอยางการถอดองคความร

สวนท 1 แนวคด หลกการ ทฤษฎ การจดการความร

1. การจดการความร วงการพฒนาวนน ถาใครไมพดถงการจดการความร การถอดองคความร กจะ

กลายเปนคนลาหลง ไมทนสมย หรอไมกตกกรอบการพฒนาไปเลย แนวคดการจดการความร การถอดองคความร พฒนามาจากทฤษฎสามเหลยม

เขยอนภเขาของทานอาจารยประเวศ วะส โดยทานเสนอวาการพฒนา หรอการเปลยนแปลงสงคมใหดขนนน ตองประสานพลง 3 สวนและด าเนนการไปพรอมๆกน ไดแกพลงทางความร พลงทางสงคม และพลงทางการเมอง

ทฤษฎดงกลาวไดรบการขานรบ และถกแปรไปสการปฏบตโดยนกพฒนาทอยในภาคสวนตางๆของขบวนการพฒนาสงคมทงในหนวยงานภาครฐ และเอกชน โดยเฉพาะพลงความรนนมองคกรใหมๆเกดขนเพอรองรบภารกจในการสงเสรมสนบสนนการจดการความรในชวงทผานมาหลายองคกร เชน สถาบนสงเสรมกระบวนการเรยนรเพอชมชนเปนสข (สรส.) วทยาลยการจดการทางสงคม (วจส.) สถาบนสงเสรมการจดการความรเพอสงคม (สคส.) ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) เปนตน ท าใหเกดการคดคน แลกเปลยนกระบวนวธการจดการความรในแวดวงนกพฒนาสงคม ด าเนนไปอยางกวางขวางตอเนอง

การจดการความรจงหมายถงกระบวนการในการจดเกบ รวมรวม จดท าฐานขอมล การสรปวเคราะหขอมล การสงเคราะหขอมล เพอใหไดความรใหม รวมทงการน าความรใหมทไดไปใชประโยชนในการพฒนาคณภาพชวตและสงคมโดยรวม

2. การถอดองคความร การถอดองคความร เปนสวนหนงในการจดการความร มวตถประสงคส าคญ

เพอสบคนกระบวนวธการด าเนนงานของกลมเปาหมายทตงใจเขาไปศกษาเรยนร ไมเนนระเบยบวธเหมอนงานวจย แตจะเนนพดคย แลกเปลยน สมภาษณ เลาเรอง และสงเคราะหจบประเดนใหไดกระบวนวธการท างานในเชงบทเรยนประสบการณทด าเนนงานผานมาจรงๆ ผลลพธจะเปนเอกสารทสอแสดงออกมาอยางงายๆ เปนเรองเลา เลกๆบางๆ เขาใจงาย ไมซบซอน ผทสนใจศกษาคนควา สามารถน าไปปรบใชไดกบตวเองโดยงาย

3. องคความรทวไป องคความรทวๆไปนนเกดจากการทดลอง ปฏบตซ า มการสงเกต จดบนทก

วเคราะหหาเงอนไขปจจยตางๆ จนไดขอสรปเปนความรใหมในเรองนนๆ ซงเปนความรท

เขาใจได ปฏบตได ขยายผลได ประกอบดวยขอมลทงในเชงปรมาณ คณภาพ รวมทงความรในเชงเทคนค วธการดวย เชน คณตศาสตร วทยาศาสตร เปนตน

4. องคความรชมชน องคความรชมชนนนเกดจากการด าเนนชวต และท างานของชมชนชาวบาน

จนเกดเปนความเขาใจ ความช านาญ การรลก สามารถถายทอด และน าไปใชตอๆกนในวถชวตประจ าวนได มการปรบปรงพฒนาใหเหมาะสมสอดคลองกบสถานการณการเปลยนแปลงของชมชน และมการสบทอดโดยวถทางวฒนธรรมของชมชน เปนทางเลอกในการแกปญหาของชมชนไดจรง เชน ตมด สานแหสมนไพรรกษาโรค การจดการปาชมชน โรงสรวม เปนตน

5. ความแตกตางระหวางขอมล ชดบทเรยน/ประสบการณ องคความร ภมปญญา

ขอมล หมายถง ขอเทจจรง หรอเหตการณทเกยวของกบสงตาง ๆ เชน บคคล สงของ สถานท ฯลฯ ไดจากการเกบรวบรวม เปนบนทกการกระท าในเรองนนๆ ทเกดขนตอเนอง อยางเปนขนตอน มตวเลขในเชงปรมาณ ทถกตองแมนย า มการบรรยายในเชงคณภาพ ขอมลเปลยนแปลงได พฒนาตอเนองไปเปนองคความรได

ชดบทเรยน/ประสบการณ ไดจากการรวมกนสรปทบทวนกระบวนการท างานทผานมาของผทเกยวของ โดยการวเคราะหกระบวนการท างานในเรองนนๆทงครบ กลาวคอทงในเชงบวก และเชงลบ เพอคนหาวาอะไรควรท า อะไรไมควรท า

ความร (Knowledge) หมายถง การเรยนรทเนนถงการจ าและการระลกไดถงความคด วตถ และปรากฏการณตาง ๆ ซงเปนความจ าทเรมจากสงงาย ๆ ทเปนอสระแกกน ไปจนถงความจ าในสงทยงยากซบซอนและมความสมพนธระหวางกน

องคความร ไดจากการน าชดบทเรยน/ประสบการณมาปฏบตการซ า พฒนายกระดบการท างานอยางตอเนองทงครบ จนเกดความชดเจน มการถายทอดได เขยนเปนหลกสตรเพอการเรยนรได

ภมปญญาทองถน หรอ ภมปญญาชาวบาน หมายถง ความรของชาวบานในทองถน ซงไดมาจากประสบการณ และความเฉลยวฉลาดของชาวบาน รวมทงความรทสงสมมาแตบรรพบรษ สบทอดจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนง ระหวางการสบทอดมการปรบ ประยกตและเปลยนแปลง จนอาจเกดเปนความรใหมตามสภาพการณทางสงคมวฒนธรรม และสงแวดลอม

“ภมปญญา” มความหมายวา ความร ความสามารถ ความเชอ ความสามารถทางพฤตกรรม และความสามารถในการแกไขปญหาของมนษย

ปรชา อยตระกล (อางองจากส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต , 2541. ไมมเลขหนา) ภมปญญาเปนเรองทสงสมกนมา ตงแตอดตจนถงปจจบน และเปนเรองของการจดการความสมพนธระหวางคนกบคน คนกบธรรมชาตแวดลอม คนกบสงเหนอธรรมชาต โดยผานกระบวนการทางจารตประเพณ วถชวต การท ามาหากนและพธกรรมตาง ๆ เพอใหเกดความสมดลระหวางความสมพนธเหลาน เปาหมายกคอ เพอใหเกดความสขทงในสวนทเปนชมชนหมบานและในสวนทเปนปจเจกของชาวบานเอง ถาหากเกดปญหาทางดานความไมสมดลกนขน กจะกอใหเกดความไมสงบสขเกดปญหาในหมบานและชมชน

ประเวศ วส (เอกสารประกอบการสมมนาทางวชาการเนองในการจดงานมหากรรมวฒนธรรมพนบานไทย '33 ณ. จงหวดนครราชสมา เรอง ภมปญญาชาวบาน , 2533. ไมมเลขหนา) กลาวไววา ความรทเปนภมปญญา หมายถง ความร ความสามารถ ความเชอ ความ-สามารถทางพฤตกรรมและความสามารถในการแกไขปญหาของมนษย ทสงสมกนมาตงแตอดตจนถงปจจบนทเกยวกบจารตประเพณ วถชวต การท ามาหากน การศกษาเลาเรยน พธกรรมตาง ๆ การใชเทคโนโลยเพอใหเกดความสมดลของความสมพนธระหวางคนกบคน คนกบสงแวดลอมและคนกบสงเหนอธรรมชาต เพอใหเกดความสขในการด ารงชวต

สรปภมปญญา จงเปนความรทสามารถแกไขปญหาดวยตวเองไดจรง สงสม สบทอด กนอยในชมชนทองถนกนมายาวนาน

6. ความแตกตางระหวางองคความรชมชนกบองคความรในสถานศกษา เมอเปรยบเทยบระหวางองคความรชมชนกบองคความรในสถานศกษา จะ

เหนวามความแตกตางกนหลายประการดงน ประการท 1 ทมาขององคความร องคความรชมชน ; เกดจากการสงเกต ทอดลอง ปฏบตจรงของคนในชมชน

เปนความรทมาจากฐานศาสนา ความเชอ ความรบางเรองลลบ ฝงแนนอยกบตวผร เชน การใชคาถาอาคมรกษาโรคตางๆเปนตน

องคความรในสถานศกษา ; เกดจากการท างานของนกวจย นกวชาการ เปนความรทมหลกการทางทฤษฎ สามารถคนควา จากหนงสอ ต ารา เปนความรทตายตว ส าเรจรป ใชอธบายกบทกสภาพแวดลอมได

ประการท 2 เปาหมายของการเรยนร องคความรชมชน ; มเปาหมายการเรยนร เพอการด ารงชวตของบคคล และ

ชมชน เพอการแกไขปญหาของชมชน เมอเรยนรแลวสามารถน าไปปฏบตได เปนความรทน าไปใชในชวตประจ าวนเปนหลก

องคความรในสถานศกษา ; มเปาหมายการเรยนร เพอการแขงขนไตไปสชวงชนสงๆ มวฒทางการศกษา มใบประกาศรบรองการเรยนร และเปนความรเพอใชประกอบอาชพตามระบบการพฒนาประเทศเปนหลก ใชในชวตประจ าวนไดนอย

ประการท 3 กระบวนการถายทอด องคความรชมชน ; มการสบทอดดวยการปฏบตตาม ด าเนนการตามวถ

วฒนธรรม มการแลกเปลยนเรยนรจาก วด จากผร แหลงเรยนร ศนยการเรยนรชมชน และจากธรรมชาต

องคความรในสถานศกษา ; เรยนรจากสถานศกษา เนนวชาการ ความรทมลกษณะทเปนสากล เปนความรกลาง ไมองกบฐานชมชนใดๆ ใชแกปญหาชมชนไมคอยได

ประการท 4 ลกษณะการถายทอด องคความรชมชน ; มการดดแปลงแกไข พฒนาใหเหมาะสมกบสถาพการณ

ของทองถนไดงาย เปนการเรยนรตามใจชอบ ตามอธยาศย สมครใจ ไมจ ากดเวลา เรยนกบผร องคความรในสถานศกษา ; มการเรยนรจากคร อาจารย มเวลาเรยนเวลาสอน

จ ากดเวลาชดเจน เปนชวงชน มการสอบวดประเมนผล

7. ความส าคญขององคความรชมชน องคความรชมชนเปนผลตผลจากกระบวนการท างานรวมกนของกลมคนทอย

ในโครงการเดยวกน มเปาหมาย วตถประสงคเดยวกน ซงมหลายฝายทเกยวของ คอมทงแกนน าชาวบาน ชาวบานทเขารวมโครงการ เจาหนาทโครงการ รวมทงภาคความรวมมอดวย

จากกระบวนการท างานโครงการไดกอใหเกดความสมพนธระหวางกลมคนดงกลาว องคความรชมชนจงนบเปนตนทนในการแกปญหาชมชนสงคม สความเขมแขงยงยน และมการ เผยแพรขยายองคความรชมชนออกไป เพอเปนทางเลอกทางรอดของชมชนสงคมอยางกวางขวางไมหยดนง

8. ประโยชนขององคความรชมชน องคความรชมชนสามารถสรางอาชพ ลดตนทนการผลต ถายทอดใหคนรน

ใหม สรางการมสวนรวม สรางความสมพนธใหกบคนในชมชน กอใหเกดการรวมตว แลกเปลยนท ากจกรรมรวมกน อนจะน าไปสการสรางความเขมแขงพงตนเองใหชมชนในทายทสด

ดงนนประโยชนขององคความรชมชน จงไมใชการสรางความรเปนเลม แตเนนทการน าองคความรทได ไปใชปรบปรงการด าเนนชวตของคนในชมชนทองถนใหด ขนเปนหลก

9. ศนยการเรยนรชมชน

9.1 ความหมายความส าคญ ศนยการเรยนรชมชน หมายถง แหลงทมองคความรชมชน ซงองคความรนน

เกดจากการด าเนนชวต เชน การเกษตรผสมผสาน การตมด หมอพนบาน เปนตน นอกจากนองคความรชมชนยงเกดจากท างานของชมชนชาวบาน เชน การจดการปาชมชน กลมออมทรพย กลมโรงสรวมเปนตน มการด าเนนการจนเกดเปนความเขาใจ ความช านาญ การรลก สามารถถายทอด และน าไปใชตอๆกนในวถชวตประจ าวนได มการปรบปรงพฒนาใหเหมาะสมสอดคลองกบสถานการณการเปลยนแปลงของชมชน และมการสบทอดโดยวถทางวฒนธรรมของชมชน เปนทางเลอกในการแกปญหาของชมชนไดจรง

ศนยการเรยนรชมชน จงเปนแหลงเรยนร เปนหองเรยน เปนสถานทส าหรบถายทอดองคความรชมชนใหกบผทสนใจเขามาศกษาเรยนร ซงผทสนใจมาศกษาเรยนรกคอชาวบานดวยกนเอง ศนยการเรยนรชมชนจงนบเปนตนทนทส าคญในการพฒนา แกไขปญหาดวยตนเอง อนจะน าไปสการสรางความเขมแขงพงตนเองใหชมชนในทายทสด

9.2 องคประกอบ ศนยการเรยนรชมชนทวไป ควรมองคประกอบทส าคญๆดงน 1) มองคความรชมชน

ศนยการเรยนรชมชน จะตองมองคความรชมชนทพรอมจะถายทอดสสาธารณะชนได ซงจะมเพยงเรองเดยว หรอหลายเรองกได เชนศนยการเรยนรชมชนบานพอค าเดอง ภาษ จงหวดบรรมย จะมองคความรชมชนดานการเกษตรผสมผสาน เปนองคความรทส าคญเรองเดยว ศนยการเรยนรชมชนต าบลเสยว จงหวดศรสะเกษ จะมองคความรชมชนดานการจดการชมชนแบบบรณาการ มองคความรทส าคญหลายเรอง ไดแก กระบวนการจดท าแผนแมบทพงตนเอง การจดการปาชมชนโนนใหญ สภาองคกรชมชน โรงสรวมเปนตน

2) มผร ศนยการเรยนรชมชน จะตองมปราชญ ผร หรอครภมปญญา ซงเปน

ชาวบานทด าเนนชวต หรอด าเนนกจกรรมพฒนาชมชน จนกระทงประสบความส าเรจดวยตนเอง เปนเจาขององคความรชมชนในเรองนนๆ มบทบาทหนาทถายทอดเรองราว กระบวนการท างาน ทเปนบทเรยนประสบการณทเกดจากการปฏบตจรงใหผทสนใจ ไดแลกเปลยนเรยนรกนจากของจรงมากกวาหลกคดทฤษฎ

3) มผเรยน ศนยการเรยนรชมชน จะตองมผมาเรยนรองคความรชมชนทม ซง

สวนมากจะเปนชาวบานทงใกลและไกลศนยการเรยนรชมชนนนๆ อาจจะมากนไปหมคณะเลกใหญ การใชเวลาแลกเปลยนเรยนร ขนอยกบความสะดวกของผทสนใจมาศกษาเรยนร เรยนรกบแบบสบายๆไมเครงครดเหมอนในสถานศกษา

4) มหลกสตรการถายทอดความร

ศนยการเรยนรชมชน จะตองมเนอหา กระบวนการถายทอดองคความรชมชนใหผทสนใจศกษาเรยนร ไดเรยนรอยางงายๆ สบายๆ เรยนจากของจรงเปนหลก ซงอาจจะเรยกวาเปนหลกสตรการถายองคความรของชมชนกได เชน มการแนะน า ชแจงวตถประสงคของผทมาเรยนร ศนยการเรยนรบรรยายสรปภาพรวมองคความรทม อาจมสอวซดประกอบการอธบาย มการลงฐานไปศกษาเรยนรจากของจรงโดยมผรคอยใหค าแนะน าอยดวย และมการสรปการศกษาเรยนรรวมกน กถอเปนการจบกระบวนการเรยนรแบบงายๆ

5) มสอการเรยนร ศนยการเรยนรชมชน จะตองมสอการเรยนรประกอบการบรรยายใหผท

สนใจศกษาเรยนรไดเขาใจงายขน และลดการบรรยายของผรลงดวย สอการเรยนรจะชวยใหผรเหนอยนอยลง แตประสทธภาพการเรยนรดกวาการบรรยายอยางเดยว สอการเรยนร เชน แผนพบ แผนพลก รปภาพ นทรรศการ วซด เปนตน อยางไรกตาม สอการเรยนรทดสดส าหรบศนยการเรยนรชมชนกคอ ของจรงนนเอง

6) มการจดการศนยการเรยนร ศนยการเรยนรชมชน จะตองมการจดการ หมายถงมระบบการบรหาร

จดการ โดยมผรบผดชอบชดเจน ซงจะอยในรปของคณะกรรมการกได ผทสนใจเขามาศกษาเรยนรกตองรบในเงอนไขการจดการของศนยการเรยนรชมชนดวย เชนตองเสยคาบ ารงศนยการเรยนรชมชน คาวทยากร คาอาหาร อาหารวาง เปนตน

9.3 แนวทางการพฒนาใหเกดเปนศนยการเรยนรชมชน การพฒนาใหเกดเปนศนยการเรยนรชมชนนน จะตองค านงถงองคความร

ชมชน และผรเปนส าคญ เนองจากองคประกอบทงสององคประกอบน ไมสามารถสรางกนไดงายๆ ตองใชเวลา ตองผานการปฏบตจรง จนเกดเปนความช านาญ ความส าเรจ จนกระทงสามารถน าไปถายทอดขยายผลได ดงนนแนวทางการพฒนาใหเกดเปนศนยการเรยนรชมชนนนจงควรจะมองคความรชมชน และผร เปนทนเดมอยกอนแลว การพฒนาปรบปรงตอยอด องคประกอบทเหลอ เพอใหเกดเปนศนยการเรยนรชมชนทสมบรณไดแก ผเรยน สอการเรยนร กระบวนการเรยนร และการจดการ ซงด าเนนการไดงาย ไมตองใชเวลามากนก

อยางไรกตามมความพยายามด าเนนการพฒนาใหเกดเปนศนยการเรยนรชมชน โดยการด าเนนกจกรรมพฒนาตงแตเรมตนเลยกม เชนโครงการเสรมกระบวนการเรยนรเพอวดเขตปลอดสราเฉลมราชย จงหวดสรนทร ด าเนนการงานในพนทเปาหมายเปนเวลา 1 ป โดยมเปาหมายใหเกดเปนศนยการเรยนรชมชนเพอขยายผลวดเขตปลอดสรา เปนตน ซงตองอาศยความเอาจรงเอาจงของชาวบาน และผน าชมชนอยางมาก จงจะประสบความส าคญเปนศนยการเรยนรชมชนในลกษณะดงกลาวไดจรง

10. การสรปบทเรยนการท างานโครงการ 10.1 ความหมาย

บทเรยนคอ ความร ขอคนพบใหม ทไดจากประสบการณการท างาน ซงไมเหมอนกบการเลาเรอง หรอการอธบายเรองทเกดขน บทเรยนจงมความหมาย มคณคาตอการท างานมาก โดยเฉพาะจะท าใหไมเกดการกระท าผดซ าอก และตองน าบทเรยนไปสรางการเรยนรใหได ถาไมมการเรยนรกไมไดกหมายความวาเรายงไมไดบทเรยนนนเอง สวนค าวาสรปหรอถอดคอกระบวนการทด าเนนไปอยางเปนขนตอนเพอใหไดบทเรยน

ดงนนการสรปบทเรยนการท างานโครงการจงหมายถง ขนตอนกระบวนการเกบรวบรวมขอมลทเกดจากด าเนนงานโครงการในระยะทผานมา และน ามาวเคราะหคนหาเหตปจจยตางๆทท าใหเกดผลลพธนนๆขนมา สดทายตองน าขอมลทได มาสงเคราะหใหเกดเปนความรเชงบทเรยนการท างานโครงการ กลาวคอจากวเคราะหขอมลทงหมดตองชใหไดวาอะไรทเปนแนวทาง เครองมอ เทคนค วธการท างานทไมควรน าไปใชอก พรอมทงใหเหตผลสนบสนนแนวความคดนนดวยวาเพราะอะไร และท านองเดยวกนตองชใหไดวาอะไรทเปนแนวทาง เครองมอ เทคนค วธการท างานทควรน าไปใชตอได พรอมทงใหเหตผลสนบสนนแนวความคดนนดวยวาเพราะอะไร ดงนนบทเรยนการท างานโครงการจงมทงขอเสยทไมควรน าไปใชอก และมขอดทควรน าไปขยายผลในกระบวนการท างานของโครงการตอไป กระบวนการสรปบทเรยนไมไดจบแคเพยงเขยนชดบทเรยนออกมาไดแลวเทานน แตตองน าเอาบทเรยนทไดไปสรางการเรยนใหกบทกฝายทเกยวของดวย

ปจจบนมค าวา “การจดการความร ” เกดขน การสรปบทเรยนจงนบเปนองคประกอบหนงในการจดการความรดวย

10.2 ชวงเวลา กระบวนการสรปบทเรยนการท างานโครงการนน จะด าเนนการตอนไหนก

ได ขนอยกบจงหวะโอกาส และความจ าเปนทผรบผดชอบงานโครงการเหนเหมาะสม ซงอาจจะเปนการสรปบทเรยนเมอเสรจสนกระบวนการท างานในกจกรรมใดกจกรรมหนงทนท เปนกลมความคดทเชอวาการเรยนรเกดขนไดตลอดโครงการ เนองจากตองมการวางแผนการด าเนนงานใหบรรลเปาหมายอยเปนระยะๆ จงสามารถสรปบทเรยนไดตลอดกระบวนการ ซงตองออกแบบวาเราจะสรปบทเรยนประเดนอะไร ตองคนหาประเดนทจะท าใหโครงการด าเนนการใหบรรลเปาหมาย เอาสงดๆเปนบทเรยนกได ไมจ าเปนตองเอาแตบทเรยนเชงลบ ซงจะใชประโยชนไดทงระยะสน ระยะกลาง การคนหาบทเรยนเชงบวกสงดๆทเกดขนนนจะท าใหเกดความภมใจ เมอพบวาเราสามารถปรบปรงงานใหมนดขน จงมก าลงใจในการท าโครงการตอไป และท าใหการท างานในระยะยาวมประสทธภาพตามไปดวย

อกลกษณะหนงเปนการสรปบทเรยนการท างานโครงการในรอบเดอนทผานมา หรอสรปบทเรยนการท างานโครงการครงป หนงป และสรปบทเรยนการหลงจบสนโครงการ เปนการคนหาสงดๆทเกดขน หรอความผดพลาดทเกดขน กอนทจะด าเนนงาน

โครงการในเดอนตอไป ปตอไป หรอในโครงการใหมใหดขน เปนแนวความคดในการสรปบทเรยนทใหความส าคญกบผลงานในอดตเปนหลก

ดงนนการถอดบทเรยนแบบนจงท าไดตงแตเรมตน ระหวางการท างาน และเมอสนสดการด าเนนงานโครงการ

10.3 เทคนค วธการ บทเรยนมทงทเปนแบบปจเจก เฉพาะตว บางเรองอาจจะเปนของกลม หรอ

ทมงาน บางอยางเปนบทเรยนของโครงการเชนโครงการรกษปา สรางคน ๘๔ ต าบล วถพอเพยง การสรปบทเรยนจงมวธวทยาทหลากหลายมาก แตถาจะใหเกดประโยชนจรงในทนท ไมควรมกระบวนการสรปบทเรยนทซบซอน ควรท าแบบงายๆ ทกคนทกฝายเขาถงได และสามารถน าบทเรยนการท างานทไดรบกลบไปปรบสรางการเรยนรในการท างานตอไปไดทนท

ซงโดยทวไปแลวเมอด าเนนกจกรรมใดกจกรรมหนงจบสนลง ผรบผดชอบการด าเนนงานทงหมดตองใหเวลาในการสรปบทเรยนการท างานในทนท โดยใชรปแบบการประชมผรบผดชอบการด าเนนงานลกษณะประชมกลมยอย โดยตงประเดนสรปบทเรยนทงเชงเนอหา กระบวนการ และการจดการ เนองจากขอมลยงสดใหม สามารถเกบบนทกไวเปนบทเรยนรไดงาย สวนการสรปบทเรยนการท างานในรอบเดอน รอบครงป รอบป หรอหลงเสรจสนการท างานโครงการนน อาจจะตองอาศยกระบวนการ เทคนค วธการทซบซอน เชนการสมภาษณเจาะลก การประชมกลมยอย กลมใหญ เปนตน และอาจะตองอาศยผทมทกษะความสามารถเขามาชวยด าเนนการสรปบทเรยนให

มเทคนคการสรปบทเรยนทแตกตางกน ถาเราจะสรปบทเรยนตอนเรมตนโครงการ ตองใชเทคนคไปเรยนรกบคนในพนท ถาถอดบทเรยนระหวางโครงการตองใช AAR เราจะปรบปรงการท างานโครงการอยางไร สรปบทเรยนเมอสนสดโครงการตองใชการสรปบทเรยนแบบยอนความหลง หรอเทคนคจากการสรปบทเรยนจากการประเมนผลการท างาน เปนตน

10.4 การสรปบทเรยนดวยเทคนค “ยอนความหลง” (Retrospect) มลกษณะดงน 1) ท าเพอปดโครงการ หรอท าเพอปดชวงเวลาส าคญของโครงการ 2) ใชกระบวนการกลมของผเขารวม 3) คนหาบทเรยนทงในสงทด และผดพลาด เพอน าไปปรบปรงงานในชวง

ตอไป 4) สงทไดจากระบวนการสรปบทเรยนจะน าไปใชในโครงการระยะตอไป 5) ชวยสรางเงอนไขใหกบคนในโครงการเพอมาเจอกนกอนแยกยายกน

ไปทใหม 6) มกระบวนการ ในเชงโครงสรางค าถาม เปนค าถามปลายเปด อภปราย

ไดทกประเดน

7) คดยอนหลงไปใหไกลทสดเทาทจะคดได 8) ชดบทเรยน และขอเสนอแนะ บทเรยนคอขอความสนๆ 3-4 บรรทด

เชน การจดการเรยนรแบบอบรม หรอแบบบรรยายอยางเดยวสงผลตอการเรยนรนอยมาก 9) ค าถามหลก คอ 1) ทบทวนเปาหมายโครงการ 2) ใหอธบายสงทท าไดด

ในโครงการน และเพราะเหตใดจงไดผลเชนนน (อนหลงนตองถามกนใหมากๆ ชวยกนคดมากๆ) 3) ขอเสนอส าหรบการท างานตอไปในอนาคต (รวมสถานการณปญหาไวในหวขอน)

10.4 ความส าคญ บทเรยนการท างานโครงการ เปนผลตผลจากกระบวนการท างานรวมกนของ

กลมคนทอยในโครงการเดยวกน มเปาหมาย วตถประสงคเดยวกน ซงมหลายฝายทเกยวของ คอมทงแกนน าชาวบาน ชาวบานทเขารวมโครงการ เจาหนาทโครงการ รวมทงผบรหารโครงการดวย และจากกระบวนการท างานโครงการไดกอใหเกดความสมพนธระหวางกน บทเรยนการท างานโครงการจงนบเปนตนทนในการพฒนาปรบปรงแนวทาง เครองมอ เทคนค วธการท างานโครงการใหเหมาะสมสอดคลองกบสถานการณ เพอใหการด าเนนงานโครงการบรรลวตถประสงคเปาหมายโครงการ สความเขมแขงย งยนของชมชนทองถนนนเอง

10.5 ประโยชน บทเรยนการท างานโครงการ ชวยใหเกดการพฒนา ปรบปรง แนวทาง

เครองมอ เทคนค วธการท างานในการท างานครงตอไปใหมประสทธภาพมากขน และจะไมกอใหเกดการท างานทผดพลาดซ าซากขนอก นอกจากนบทเรยนการท างานโครงการยงสามารถถายทอดใหเปนบทเรยนรกบผทสนใจในรนตอๆมาไดน าไปใชปฏบตการไดจรง ท าใหงานโครงการกาวหนาไปไดอยางรวดเรวเนองจากมบทเรยนมากอนแลว

ดงนนประโยชนของการสรปบทเรยน จงไมใชการสรางความรเปนเลม แตเนนทการน าความรทได ไปใชปรบปรงงานใหดขนตอเนองตอไป ทผานมาการท าโครงการตางๆ มกจะท าเหมอนเดม แบบเดม ไมมการน าเอาบทเรยนประสบการณไปปรบใช ท าใหงานพฒนาย าอยกบทเปนสวนมาก เหมอนการขนบนได ปนกาวไดขนหนงแลว ปสองเปลยนคนใหมมากกาวอยกบทเหมอนปทผานอก บทเรยนจงไมถกน ามาใชประโยชน

10.6 บทสรป อยางไรกตามบทเรยนการท างานโครงการ โดยเฉพาะโครงการพฒนาชมชน

นน เมอไดสรปทบทวนกนอยางละเอยดรอบคอบแลวจะพบวา บางครงแนวทาง เครองมอ เทคนค วธการท างานตางๆทผานมากไมไดมขอดทงหมด หรอมแตขอเสยทงหมด คอมขอดในขณะเดยวกนกมขอเสยปะปนอยดวย ดงนนเจาหนาทโครงการ โดยเฉพาะผบรหารโครงการจงตองมความละเอยดรอบคอบในการตดสนใจปรบเปลยนแนวทาง เครองมอ เทคนค วธการใดๆ เนองจากการปรบเปลยนใดๆในแตละครง

สวนท 2 เครองมอ วธการ และขนตอน การถอดองคความร

ขณะนมกลมองคกรชมชม ไดรบงบประมาณจากแหลงทนตางๆ เชน

ส านกงานกองทนการสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) สถาบนพฒนาองคกรชมชน องคการมหาชน (พอช.) ส านกงานกองทนหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) เปนตน เพอสนบสนนกจกรรมพฒนาชมชนในประเดนตางๆเชนประเดนการเสรมสรางสขภาวะของชมชน ประเดนสงแวดลอม ประเดนสวสดการชมชน ประเดนเกษตรกรรม เปนตน ท าใหมโครงการพฒนาขนาดเลก เกดขนกระจดกระจายอยในพนทเปนจ านวนมาก

โครงการรกษปา สรางคน ๘๔ ต าบล วถพอเพยง โดยบรษท ปตท. จ ากด (มหาชน) และภาคเครอขาย กเปนอกหนวยงานหนงทก าลงด าเนนโครงการกจกรรมพฒนารวมกบชมชนอยในพนทกระจายอยในพนท 84 ต าบล ทวประเทศ

จงมความพยายามทจะด าเนนการถอดองคความรชมชนทเกดจากการปฏบตจรง โดยรวบรวมเปนชดองคความรชมชนหลากหลายประเดน ออกมาเผยแพรสสาธารณะเพอเปนทางเลอก ทางออกใหกบชมชน และสงคมโดยรวมตอไป

การด าเนนการถอดองคความรชมชน ทเกดจากการปฏบตจรงในโครงการขนาดเลก สามารถด าเนนการไดหลายรปแบบ มเครองมอ วธการ ขนตอนแตกตางกนไป คมอการถอดองคความรโครงการขนาดเลก ในทนจะใชเทคนค “เรองเลา ” ซงมเครองมอ วธการ และขนตอน กระบวนการ รวมทงเทคนควธการตางๆ พอสรปไดดงน

1. ถอดองคความรดวยเทคนค “พลงเรองเลา” นกจดการความรยคใหม มความเชอวาความรนนเราสรางเองได ถามวธการ

กระบวนการทดพอกจะสรางความรขนมาได ในชวตคนเราใชการเรยนรผานการปฏบตจรงมากกวาการเรยนรจากต ารา ดงนนถาน าการปฏบตบตจรงมาถอดบทเรยนกจะไดเปนชดองคความรมากมาย

การด าเนนงานโครงการพฒนาขนาดเลกในพนท ถอเปนการเรยนรผานการปฏบตจรง ซงมคณคาส าหรบการเรยนรอยางมาก ในการท างานโครงการพฒนามค าส าคญ 3 ค า คอวธคด วธท า และผลทเกดขน ดงนนภายใตการท างานโครงการพฒนาขนาดเลกในพนท จงสามารถเรยนรไดมากมาย เพราะทกคนท าอะไรตองผานการคด คดแลวท า ท าแลวจงเกดเปนผลลพธ

การถอด การสกดองคความรชมชน เรามกถามหาเครองมอและวธการถอด ความจรงเครองมอทส าคญทสดอยทตวเรา โดยเฉพาะการถอดองคความรดวยเทคนคเรองเลา เครองมอในการถอดองคความรทส าคญคอการฟงและการเลา ฟงอยางไรใหมคณภาพ ฟงแลวสามารถแปลงมาเปนความรใหมไดหรอไม การซกถามเปนเทคนคทส าคญ บางคนถามไมเปน ไมรจะถามอะไร ไมเคยถกฝกใหตงค าถาม ในการถอดองคความรดวยเทคนคเรองเลา ค าถามคอจดเรมตนของการหาความร การจบประเดนทเปนหวใจส าคญของเรอง แตถาเราไมรวาหวใจของเรองอยตรงไหน ค าถามหลกคออะไร การฟงและการเลาครงนนกไดประโยชนนอย บางทเราท าโครงการไปเรอยๆ จนเกดความเคยชน และมองวาสงทท าอยไมมอะไรนาสนใจ ถาคนขางนอกมาถามเรองโครงการเรา เราตอบค าถามเหลานนไดหรอไม เรารคณคาของโครงการทท าอยหรอไม

พอสรปไดวา หวใจส าคญของวธการถอดองคความรดวยเทคนคเรองเลา คอการฟง การคด วเคราะห การตงค าถาม การจดบนทก การสงเคราะห และการเขยนสรปประมวลผล

เมอเรารจกเครองมอและวธการแลว ตองก าหนดวตถประสงคการถอดสกดใหไดวาความร หรอบทเรยนทเราตองการนนคออะไร ฟงแลวเราไดอะไรบาง เราอยากจะไดอะไร

จากคนทเราไปเรยนรบาง ดงนน ความรใหม จงเกดจากการตงค าถามของเราเอง บางครงค าตอบทไดอาจจะมากกวาทเราอยากจะรดวยซ าไป

เวลาเราถอดองคความรจากโครงการพฒนาขนาดเลกในพนท เราตองมค าถาม วตถประสงค ทอยากรก าหนดไวกอน ซงจะไดมาดวยการระดมสมองและประมวลออกมา แตละคนยอมอยากรในแงมมทไมเหมอนกน เราจะตขอบเขตในการถามแคไหน ตองมการวางแผนกอนวาเราอยากจะรเรองอะไรบาง ทายทสดแลวเราไดอะไรบาง การเกดขนของแรงบลดาลใจแตละคนไมเหมอนกน ค าถามกจะแตกตางออกไป ค าถามจะโยงกบความร และบทเรยนทได

การเขยนแผนททางความคด ( Mind Map) นาจะเปนตวชวยท าใหเราเหนระบบและความเชอมโยง โดยธรรมชาตของมนษยไมไดคดเปนค า แตคดเปนภาพ จะเขาใจงายขน ภาพชวยจดระบบความคดใหเรา แตถาเราตองการจะรจรงกตองเขาไปสมผสของจรง

องคความรนน จะเปนประโยชนตอไปในอนาคต ทส าคญทสดคอเราสามารถรไดวาท าอะไรแลวไดด ท าอะไรแลวไมไดด เราสามารถแกไขไดหรอเปลา จะเกดการเรยนรและการพฒนาอยางตอเนอง

มประเดนอยวา เวลาเรารายงานตอสาธารณะวาโครงการขนาดเลกนนเกดประโยชน ตองอธบายใหไดวาประโยชนคออะไร เหนชดหรอไม สมาชกเหนประโยชนอยางไร คนใกลเคยงเหนหรอไม ดงนนสงททกคนอยากรรวมกนคอโครงการขนาดเลกด าเนนการมาไดอยางไร มปจจยเกอหนนอะไรบาง

การถอดองคความรโครงการพฒนาขนาดเลก จะตองเรมตงแตจดเรมตนจนถงปจจบน ซงแนนอนวาจะมทงปญหาและความส าเรจ เราจะใชพลงเรองทเลา ภายใตความภาคภมใจ ความส าเรจ ความสข การเลาเรองมพลงในตวเอง มเรองของอารมณความรสกเขามาเกยวของ

อยางไรกตามจากประสบการณ การถอดองคความรทดทสด คอถอดเมอท าโครงการแลวเสรจใหมๆ และด าเนนการถอดเลย จะท าใหมความสด มอารมณความรสกทยงแจมแจง ซงจะท าใหไดชดองคความรทสมบรณ

ผทเรยนรการถอดองคความรดวยเทคนคเรองเลา ตองใชความละเอยด ด าเนนการพดคยซกถามไปอยางชาๆ ลงลกในบางประเดน ใหความส าคญกบทกค าพด ทกวล ซงมความหมายอยในตว ในระหวางการเกบขอมล ดวยวธการซกถาม แลกเปลยนกนนนควรใหความส าคญกบการพดคยดวย เนองจากเหนวาประโยชนสงสดของกระบวนการเกบขอมล การเลา การฟงนน คอสามารถยกระดบพฒนาการท างานไปในตว เปนสงส าคญมากกวาการสรปเอกสารออกมาเปนรปเลมทสวยงาม แตไมสามารถน าไปใชปฏบตการอะไรได

2. ขนตอนการถอดองคความรชมชน

2.1 ขนเตรยมการกอนปฏบต 1) เตรยมทม 2-3 คน คนหาคนทมทกษะ มความสนใจ ประชมวางแผน แบง

บทบาทหนาทกนท า มคนตงค าถาม และคนจดบนทกจบประเดน ซงทมงานควรมสมพนธภาพทดตอกน

2) เตรยมอปกรณ สมดบนทก ปากกา เทปบนทกเสยง กลองวดโอ กลองถายรป 3) เตรยมกรอบเนอหา / ประเดน การตงค าถามจะขาดประสทธภาพ หากไมม

การท าการบานมากอน ดงนนตองหาความรพนฐานในเรองทจะถอดมากอน ถาเปนโครงการขนาดเลกกตองไดอานโครงการขนาดเลกนน กอนปฏบตการถอดองคความร

4) เตรยมแนวค าถาม /แนวสมภาษณ ชดค าถามส าคญๆ ตองเตรยมประเดนเอาไว ไลเรยงมาตงแตความเปนมาของโครงการขนาดเลก กระบวนการด าเนนงาน ผลการด าเนนงาน วเคราะหปจจยทสงผลทงทางบวกและทางลบ สงเคราะหเพอใหไดความรใหม และบทสรปใหขอคดความเหน อยางไรกตามแนวค าถามทควรจะเตรยมเปนอยางยง คอชดค าถามทเกยวกบแรงบนดาลใจทท า อะไรกระตนใหคด คดอยางไร มใครมารวมคด ตองรใหถงเบองหลงความคด

ตวอยางค าถามทเกยวกบแรงบนดาลใจ (1) มแรงบนดาลใจอะไรในการท าโครงการ (2) งานอะไรบางทท าแลวมความภาคภมใจมาก (3) โครงการมประโยชนทเกดขนตอ “อะไร” “ใคร” ซงค าตอบอาจจะ

เปนครอบครว ชมชน กลมเปาหมาย เครอขาย หรอประเทศชาต (4) สงทอยากใหเกด และไดตามความหวงคออะไรบาง (5) สงทเกดขนมากกวาทคาดหวงไว ไมไดคาดไวกอนคออะไรบาง (6) สงทไมเกดขน เกดขนนอยกวาทคาดหวงไว ไมเกดขนเลย หรอไม

ส าเรจ คออะไรบาง ขอ 4-6 ตงค าถามอยางลกซงตอไปวา เกดไดเพราะอะไร ท าไดอยางไร ท า

อะไร / กบใคร / ท าอยางไร / ตองใชอะไร / ภายใตเงอนไขอะไร / ทนเดม ความรใหม ความสามารถใหมทไดจากการท างาน วธคด / วธมอง / ความรทได

การใหคณคา ความหมายกบสงรอบตว ความสามารถในการคด – การแตกประเดน – ลงลก – การเชอมโยง – การสรปประเดน – การจบหลก – การวเคราะหแตกใหเหนองคประกอบ – สงเคราะห โดยมค าถามในใจวา “นทานเรองนสอนใหรวา.....

ตวอยางค าถามในประเดนส าคญอนๆ (1) กระบวนการทท า ตองแตกค าอธบายโดยละเอยด เชนท าอะไร

ภายใตเงอนไขอะไร เพราะอะไร กบใคร ท าอยางไร ตองใชอะไร

(2) ผลทเกด จากกระบวนการท างานของโครงการขนาดเลก มอะไรเกดขนบาง เปนไปตามเปาหมายวตถประสงคทวางไวกอนหนานหรอไม เชน เกดความกาวหนา ความส าเรจ ความภาคภมใจ เกดความรใหม ความสามารถใหมทไดจากการท างาน ไดแกวธคด วธมองสถานการณ การใหคณคา ความหมายกบสงรอบตว แปรเปนความร ความสามารถทท าได

(3) การคดวเคราะห การคนหาเสนทางสความส าเรจ มเงอนไขปจจยแหงความส าเรจอะไรบาง ซงอาจจะเกดจากแกนน า พนธมตร พเลยง ความพรอมชมชน ทนทางสงคมทมอยเดม หรอแนวนโยบาย

(4) สงทยงไมไดดงใจ มอะไรบาง เพราะอะไร แลวแกกนอยางไร (5) สงทยงไมไดคาดหวง แตเกดขนแลว เกดขนไดเพราะอะไร (6) มความคด ความร ทกษะใหมๆ ทไดคออะไรบาง

5) เตรยมงบประมาณ อาจจะตองคดถงสงของทจะน าไปฝากผร หรอกลมเปาหมายบาง ตามธรรมเนยมไทย

6) เตรยมกลมเปาหมาย 2-3 คน โครงการพฒนายอยๆ ทกระจายอยในพนท มกด าเนนการโดยกลมองคกรชมชน หรอเปนเครอขายองคกรชมชน ดงนนจงตองก าหนดวาจะคยกบใคร ใครรจรง ใครเปนผบรหารโครงการ ตองมการประสานงานกนไวลวงหนา

7) นดหมาย วน เวลา และสถานท การนดหมายวน เวลา สถานทเปนเรองส าคญ เพราะในบางชวงชาวบานตองท างานในไรนา มความกงวลใจ จะเปนอปสรรคตอการแลกเปลยนการเรยนร ควรหลกเลยง

2.2 ขนปฏบตการถอดองคความร 1) การเรมตนในสถานการณตอหนาผร

การแนะน าตว การบอกกลาววตถประสงคตองชดเจน ทงนการแนะน าตว บอกวตถประสงคคอการใหเกยรตแกผร รวมทงการสรางบรรยากาศใหผรวมสนทนาไววางใจและเปนกนเองกจ าเปน เปนการสรางความยอมรบ เพราะในบางสถานการณ บางวชาชพเชน หมอยา หากผรไมไววางใจจะสงผลตอการถอด ตองมการกระตนใหผรอยากจะถายทอด พดคยออกมา เพราะหากไมเกดขน การพดคยจะเปนไปในลกษณะถามค าตอบค า

2) การเปดประเดนค าถาม เปดโอกาสใหผรไดใชความคดในสงทท าวา ท าไมจงมาท า ท าไมจงมาอยตรง

น เทาความ ดวยเรองความเปนมา โดยคอยๆ ถาม ดลกษณะการบอกเลา ทงน วธทดทสดคอกระตนถามใหผร เลาออกมาอยางเปนเรองเปนราว โดยทไมตองตงค าถามบอยๆ ลกษณะทผรเขาใจถงวตถประสงคจะท าใหขอมลพรงพร และมชวตชวา

3) เจาะลก

ขอมลเชงปรมาณ อาจจะตองเอาขอมลเอกสารเขามาประกอบดวย บางเรองทลกซงอาจตองใชเวลา กลบมาเกบซ าเพราะอาจมการตกหลน

4) เกบตก ผรอยากจะเลาสงใดตอ ตองกระตนใหเลา และสงใดทเรายงไมไดถามตองถาม

ขอค าเสนอแนะใหเตมท และกลาวค าล าลาอยางประทบใจ ทงนขอมลทไดอาจยงไมสมบรณ เพราะองคความรบางอยางตองใชเวลา เชนกรณยาสมนไพร การเกบยามเวลาทเกบ เพราะฉะนนตองรอระยะเวลาใหสอดคลองดวย เปนตน

2.3 ขนประมวลสรปขอมล ทมงานตองมานงลอมวง ทบทวนขอมลทไดมา เพอยนยนวาครบ หรอขาด

รวมทงตรวจสอบความถกตองของขอมล ในบางกรณทมงานตองมสวนรวม อยาใหท าอยคนเดยว จะเปนจดออน การถอดความรในทมทกคนมความส าคญเทากน ตองสรปรวมกนเมอขาดจะไดรบรแลชวยกนเตมเตม

2.4 ขนวเคราะห-สงเคราะห-สรปความ-การอธบายตความองคความร แรงบนดาลใจ อะไรคอแรงบนดาลใจใหเกดองคความรดงกลาวขนมาได

อยางบางทแลงมาก น าลด เขามวธการทดน าขนนาอยางไร แกปญหาอยางไร ชใหเหนถงแรงบนดาลใจ เบองหลงความเปนมา การแกไขปญหาอปสรรค การจดการ ความคด เบองหลงความคด เทคนควธการ ความรสกลกๆ และแนวทางการท างาน รวมทงค าแนะน าอนๆ

หลกส าคญคอ หลกความจรง – ความร ความเขาใจทเรามอยในตวเรา ความรจากขางนอกตว และสภาพแวดลอมรอบตว สงทกดดนเขามาใหตองท าอยางนน อยางน (สงเราตางๆ) ตองอธบายอยางเชอมโยงกจะท าใหแงมมการวเคราะหมน าหนก

กรอบการสงเคราะหความรทมกใชกนโดยทวไป ซงตองสงเคราะหใหเหนประเดนส าคญคอ

1) ฐานความคดความเชอ 2) กลไกการขบเคลอนงาน 3) กระบวนการท างาน 4) เทคนควธการ 5) ความส าเรจทเกดขนสนบสนนความเชอการพงพาตวเองไดอยางไร

2.5 ขนเขยนเอกสารชดองคความรชมชน การน าเสนอเปนเอกสร ตองจวหวถงความส าคญขององคความรทท ากอนวา

ส าคญตอชวตเรา ชวตชมชน บานเมองอยางไร ประเทศอยางไร ตองอธบายและเชอมโยงใหเหน

ตวอยางโครงสรางการเขยน

บรบท/ความหมาย/ความส าคญขององคความร การด าเนนงานโครงการขนาดเลก ตงแตเรมตนจนถงปจจบน

- เบองหลงความคด - แรงบนดาลใจทท าเรองน

เทคนค วธการ ลกเลน กลเมด ในการด าเนนงาน ผลทเกดขนในเชงความส าเรจ และปญหาอปสรรค รวมทงการ

แกไข วเคราะหเงอนไขปจจยสความส าเรจ ซงมทงภายในและภายนอก สงเคราะห / สรปความ

- ความส าคญขององคความรทถอด บทเรยนรทได - สงทท ามคณคาความหมายส าหรบชวตตนเอง ครอบครว

ชมชน สงคมโดยรวมอยางไร - เปนทางเลอก ทางรอดในการแกปญหาชมชน พงตนเองได

อยางไร ความรสกลกๆ ค าแนะน า เสนอแนะ

2.6 ขนการคนขอมลใหเจาของโครงการ ในการเขยนเอกสารชดองคความรชมชนนน ควรเขยนเปนรางกอน เปนรางท

คดวาสมบรณทสดแลว แลวน าเนอหาทงหมดกลบไปคนใหกบเจาของโครงการ หรอกลมผรทเราไปถอดองคความรจากเขามา การคนขอมลนอาจจะใชวธจดเปนเวทการแลกเปลยนเรยนรเลกๆ โดยมผถอดองคความรเปนผน าเสนอเนอหาตามเอกสารชดองคความรทไดรางแลว และมเจาของโครงการหรอผรเปนผใหความเหน เสนอแนะเพมเตม เมอไดเนอหาเพมเตมจงน ารางชดองคความรมาปรบแกเปนฉบบสมบรณ การท าเชนนจะชวยใหมนใจไดองคความรชมชนทก าลงจะถกน าไปเผยแพรสสาธารณะตอไปนน ถกตองไมผดเพยนไปจากของจรง

2.7 ขนน าชดองคความรไปใชประโยชน / ขยายผล เมอไดชดองคความรทสมบรณแลว การขยายผลสสาธารณะ ตองอาศยการ

สอสารซงท าไดหลากหลายรปแบบ เชนแผนพบ หนงสอ นทรรศการ ชารทเพอการน าเสนอ วซด เปนตน สวนจะใชสอชนดใดนน ตองค านงถงวตถประสงค กลมเปาหมาย ทตองการน าเอาชดองคความรออกไปสอสาร และเลอกชนดของสอใหเหมาะสม

อยางไรกตาม เครองมอสอสาร ส าหรบการแลกเปลยนเรยนรทดทสด คอรปธรรมการท างานทเกดขนจรงในพนท ดงนนการขยายผลองคความรทเกดจากการปฏบตจรงในโครงการพฒนาขนาดเลก ตองยกระดบพฒนาไปสศนยการเรยนรชมชน หรอสถาบน

วชาการชาวบานใหได ดงนนเอกสารชดความรชมชนเปนเพยงสวนหนงในการจดการความรเทานน

สวนท 3 ปญหาทพบบอยครง

1. บทเรยนการท างานของทมงานถอดองคความรชมชน ผซกถาม (คณอ านวย) และผบนทก (คณลขต)

บทเรยนรจากการท างานของทมงานถอดองความรชมชนในทน สรปรวบรวมจากการท างานจรงของทมงานหลายครง หลายเวลา หลายสถานท พอเปนบทเรยนรใหไดศกษากนดงตอไปน

บทเรยนผซกถาม หรอ คณอ านวย 1) ตองศกษาขอมลโครงการยอยมากอน / เตรยมกรอบค าถามมาใหพรอม

เพอควบคมวงสนทนาใหอยในประเดนทจะตองคนหาความรรวมกน 2) ตองควบคมสถานการณในวงพดคยไมใหรวน หรอเอยงไปดานใดดาน

หนง ไมปลอยใหการพดคยหลงประเดน หรอปลอยใหคนนอก ผสงเกตการณ เขาแทรกแซงการพดคย จนท าใหหลงประเดน

3) ความสมพนธระหวางผซกถามกบผบนทกตองมประสบการณและมสมพนธภาพทดตอกน ไมควรจบคกบคนทพงรจกกน จะท าใหไมรแนวทางการท างานรวมกน

4) ในการพดคยอาจมศพททางวชาการ ศพททางเทคนค ตองพยายามท าความเขาใจ และสรปใหเปนค าธรรมดาใหได การน าไปสอสารตอไปจะท าใหเขาใจงายขน

5) ในขณะปฎบตการคนหาความร ผซกถามอาจจะตองสรปประเดนใหคนบนทกเปนระยะๆ เนองจากการพดคยจะเลอนไหลจนบนทกไมทนได

6) การปอนค าถาม ควรเรมจากประเดนความส าเรจ ความสข และความภาคภมใจของผรในโครงการพฒนาขนาดเลกกอน จะชวยท าใหประเดนการสนทนามความลนไหลไดด สรางบรรยากาศใหเปนกนเอง ชวนกนคย ไมใชการตงค าถามเพอใหไดค าตอบเพยงอยางเดยว อาจจะใชวธสรางประเดนรวมกน แลวคอยๆโยงไปสประเดนเรองงานกได

7) ใชกศโลบายใหผเลาอยากเลา โดยใหความส าคญดวยการรบฟงผเลาในเรองทเขาสอสารออกมา และใชค าตอบมาเปนค าถามอยางตอเนอง โดยไมหยดชงก

บทเรยนคนจดบนทก หรอคณลขต 1) ควรมความรพนฐานโครงการขนาดเลกทจะด าเนนการถอดองคความร

พอสมควร

2) ตองมอปกรณชวยจ า เชนเครองบนทกเสยง กลองถายรป เวลาสรปทบทวนขอมลจะไดตรวจสอบเพมเตมไดงาย

3) คนบนทกจะมความเครยดมาก เนองจากตองฟง ตองคดตาม และตองสรปจดบนทกใหไดอยางรวดเรจ อาจจะใชเทคนคการบนทกโดยใชค ายอกได

4) คนบนทกควรก าหนดกรอบประเดนเนอหาการบนทกไวกอน แลวจบเนอหาทฟงมาใสตามกรอบทก าหนด เปนอกวธหนงทจะท าใหการจบหวใจส าคญในการสนทนา ท าไดงายขน

5) คนบนทกสามารถซกถามรวมดวยได ถาไมเขาใจ หรอบนทกไมทน

2. ปญหาทพบบอยครง ปญหาของการฟง

1) เวลา สนเกนไปหรอนานเกนไป ท าใหฟงแลวสรปหวใจส าคญของเรองไมได ดงนนจงไมควรมเงอนไขเวลาในการสนทนา ควรเปนบรรยากาศของการแลกเปลยนซกถามกนไปเรอยๆ จนกวาจะไดขอมล

2) อารมณ สภาพผฟงถามอารมณโกรธ หงดหงด หรอไมเขาใจความรสกของผพด จะท าใหไมสามารถจบประเดนส าคญของการสนทนาได

3) เนอหา ถาคสนทนาขาดเทคนการพด พดวกวน ไมนาสนใจ ท าใหการฟงสรปใจความส าคญไดยาก

4) ภาษา คนฟงไมเขาใจภาษาทพด เนองจากใชภาษาทองถน ศพทวชาการ ศพทเทคนคเฉพาะ ใชภาษาองกฤษผสมกบภาษาไทย รวมถงบางครงอาจจะมภาษาทกระทบความรสก ค ารนแรง ค าไมสภาพ

5) สงแวดลอม ภายใตบรรยากาศการสนทนา มกลนรบกวน มเสยงรบกวน หรอเสยงทฟงไมชดเจน เนองจากผเลาพดเบา พดเรว บางครงพบวาสถานทไมเออ เชนมอากาศรอนอบอาว เปนตน

6) พนฐานความร / การศกษา / อาชพ ทแตกตางกนท าใหเขาใจเนอหาไมตรงกน ตความเนอหาทรบฟงไดไมเทากน ไมตรงประเดน

7) สภาพรางกายไมปกต อยระหวางอาการปวย / ไมแขงแรง / ไอ หรออยในสภาพอาการไมปกต เชน เมาคาง งวงนอน เบลอ หว เปนตน

ปญหาของการคด 1) คดไปกอน (สรปกอนทจะจบ) 2) ไมกลาคด (กลวไมถก) 3) ไมคอยคด (เชอเลย) 4) คดแตไมกลาน าเสนอ

5) คดไมเปนระบบ 6) ยดตด เชอมนตนเอง ไมเปดรบความคดของคนอนอก 7) ไมเหนความส าคญ 8) คดไมออก 9) คดดานเดยว อคต 10) คดขดแยง

ปญหาของการถาม 1) ถามไมตรงประเดน / ไมเขาใจรายละเอยด 2) ถามไมตอเนอง ถามวกวน 3) ถามในสงทไมควรถาม 4) ถามขามขนตอน 5) ถามแบบค าถามปลายปด 6) ถามสอดแทรก ไมถกกาละเทศะ ถามในขณะทผตอบ ก าลงตอบ 7) ไมกลาถาม 8) ไมมความรพนฐานในเรองทจะถาม 9) ไมสนใจในเรองทอยากจะถาม 10) ค าถามไมลกซง 11) ถามไมถกคน 12) ใชค าถามทมผลกระทบตอผตอบ หรอถามขอมลทผตอบไมอยาก

เปดเผย 13) ใชค าถามแบบลองภม 14) ไมมการสรางบรรยากาศกอนถาม / บรรยากาศไมเออตอการตอบ 15) ใชภาษาในการถามคลมเครอไมชดเจน 16) มงแตจะเอาค าตอบอยางเดยว 17) ถามเฉพาะคน ไมสรางการมสวนรวมในการตอบ 18) ขาดประสบการณในการถามแบบเชอมโยง 19) บคลกของผถามไมนาเชอถอ

ปญหาของการเขยน การบนทก 1) บนทกโดยไมสรป (เขยนยาวเกนไป) 2) จบใจความส าคญไมได 3) ผบนทกขาดเทคนคการบนทกทด (ไมไดฝกฝนมากอน)

สวนท 4 สงทควรท าและไมควรท า สงทควรท าและไมควรท าในทน ไดจากการรวบรวมประสบการณ และขอคดความเหน ของทมงานถอดองคความรชมชน พอใชเปนแนวทางในการด าเนนงานถอดองคความรส าหรบผทสนใจไดดงน

1. ขนตอนกอนปฏบตการ สงทควรท า

1) จดทมใหเหมาะสม แบงหนาทรบผดชอบ ตองพดคยท าควมเขาใจ และวางแผนรวมกน

2) สรางสมพนธภาพทด ใหเกดขนในทมงาน มการท างานแบบมสวนรวม 3) ใชเวลาศกษาโครงการยอยรวมกน 4) เตรยมกรอบเนอหา ประเดนค าถาม ตรวจสอบรวมกนเพอใหครอบคลม

กบสถานการณโครงการ 5) ท าหนงสอแจงเจาของเรอง/ผปฏบต โครงการพฒนาขนาดยอย ใหเตรยม

ตวถอดองคความรรวมกน 6) เตรยมแผนการเดนทาง 7) มการเตรยมความพรอมทงทางดานรางกาย และจตใจ

สงทไมควรท า 1) ไมมการวางแผนการด าเนนงาน / ขาดการพดคยปรกษากนกอนลงมอท า 2) การท างานคนเดยว 3) ไมมขอมลในมอ 4) การไมตรงตอเวลา 5) การคดแบบเดมๆ

2. ขนตอนระหวางปฏบตการ

สงทควรท า 1) มเครองมอในการชวยบนทกไปดวย 2) แนะน าทมงานกอนพดคย / ทกทาย / ชแจงวตถประสงค / เปาหมาย ใน

การมาของทมงาน 3) ยมแยมแจมใสกบกลมเปาหมายในพนท สรางบรรยากาศในการพดคยให

เปนกนเอง 4) เรมตนค าถามตามประเดน ดวยทาทเปนมตรใชภาษาทเหมาะสม ไมนา

เบอ 5) ใชเวลาซกถามใหเหมาะสมไมมาก / นอยเกนไป 6) คนซกถามตองคอยเอออ านวยในการจดบนทกใหกบผบนทกดวย 7) ทมงานควรมความเออเฟอเผอแผซงกนและกน รกสามคค ท างานแบบม

สวนรวม รบฟงความคดเหนของวงสนทนา 8) มการสรปประเมนผลการด าเนนงานทกขนตอน

สงทไมควรท า 1) บคคลกของผถามไมควรถามแบบจ จบผด ลองด ไมควรถามแบบ

สอบสวนคนหาประเดน 2) เสนอความคดของตนเอง เพอชน าความคดของผอน 3) วจารณ อภปรายขอมลของผเลา ในขณะทผเลาท าการเลา 4) การชน า /ชกจง เพอใหไดขอมลตามทเราตองการ 5) การไมยอมรบฟงหรอโตแยงค าตอบของผเลา 6) มพฤตกรรมทไมเหมาะสม กนเหลา สบบหร รบโทรศพท

3. ขนตอนหลงปฏบตการ สงทควรท า

1) ประมวลความรใหเรวทสด หลงการเกบขอมลในพนท โดยทมตองลงความเหนรวมกน

2) ส ารวจความครบถวนของขอมลในประเดนตางๆ 3) เพมเตมขอเสนอแนะ แนวทางทควรปฏบต และหาจดทตองเพมเตม 4) สรปบทเรยนเพอพฒนาเปนความรในครงตอไป 5) สรปเปนเอกสารชดความรชมชน ท าเปนรปเลมใชส าหรบเผยแพรส

สาธารณชนตอไป สงทไมควรท า

1) การปกปดขอมลไมคายออกมาทงหมด 2) เสรจงานแลวไมมการประมวลผลขอมล 3) คณอ านวยมอบหมายใหคณบนทกประมวลผลขอมลคนเดยว 4) ตงกรอบของการวเคราะหไวลวงหนา 5) ชวงตรวจสอบขอมล ถาไมครบถวนตองกลบไปสอบถาม อยาใสขอมล

เอง ** ขอควรระวง อยาคดเอาแตขอมลจากค าบอกเลาเพยงอยางเดยว ควรตองลงไปในพนทจรงตามสถานทตางๆ มากกวาหนงครง** ** อยางไรกตาม ปจจบนการถอดองคความรดวยเทคนคการเลาเรองน มพฒนาการไปมาก แลว โดยเฉพาะการเนนใหเจาของเรองเปนผถอด เปนผถายทอดเอง แทนนกวชาการภายนอก ซงจะท าใหเกดความถกตองเทยงตรงของชดองคความร เกดการเรยนร การปรบใชในงานไดในทนท รวมทงเจาของเรอง สามารถน าองคความรของตนไปขยายผลตอดวยความมนใจมากขน**

สวนท 5 องคประกอบของเงอนไขปจจยความส าเรจในการถอดความร กระบวนการ ขนตอนการถอดองคความรชมชน จะประสบความส าเรจหรอไมนน มเงอนไขปจจยหลายประการดวยกนคอ ประการท 1 ขนเตรยมการ

ตองวางวตถประสงคใหชดเจน ไมเลอนลอย ค าถามมจดมงหมาย มการวางแผนในการลงไปสอบถาม อยาใชค าถามปลายปด เพราะอาจมความรอนๆแฝงอยดวย ขอบเขตความร มการเชอมกนอยางไร ถามการคดเคาโครงไวลวงหนา จะท าใหเราชดเจนขน

ประการท 2 ขนปฏบตการ ทาทของทมงานถอดองคความร ทใชในการซกถามแลกเปลยนตองกอใหเกด

ความไววางใจ ชดค าถามตองเชอมโยงและไหลลน มการเตรยมประเดนหลกเพอใหเดนค าถามไดด มการเชอมโยงของค าถามอยในความคด จะท าใหการสนทนาด าเนนไปดวยความไหลลน

ผทจะมารวมแลกเปลยนตอบค าถาม ควรเปนคนทมบทบาทส าคญในงาน ผตอบตองไมเกรง สบายๆไมดวนตอบ ตอบเพอสรางภาพ ผถามตองชวยใหผตอบคดจรงจง ชวนใหคดลกลงไปกวาเดม บรรยากาศและสถานทตองเออตอการพดคย มสมาธ สงบ ความคดดๆมกอยในสถานทผอนคลาย สวนเรองเวลา จะใชมากนอยขนอยกบขอบเขตในการถอดองคความร และความรสกของผรวมถอดดวยวาสนกกบการถอดหรอไม อปกรณในการท ากระบวนการถอดความร ไดแกเทปอด กระดาษ ใชการบนทกแบบแผนทค าถาม ค าตอบ จะชวยใหประมวลภาพรวมไดงาย

การถอดความรในสถานการณจรง เครองมอทส าคญอยทตวเรา เรารบรหรอเรยนรหรอเปลา ขนอยกบแตละบคคล มความสามารถในการเดนความคด แตกแขนง แยกแยะเชอมโยงได สามารถเดนความคดได สงตางๆระหวางการสนทนาซกถามกนนนชวยสอนอะไรเราไดบาง

ประการท 3 ขนหลงปฏบตการ การถอดความร จ าเปนตองล าดบเวลาได ถาไมมอาจจะหลงลมเหตการณ

ส าคญได การสรปเอกสารชดองคความร ไมควรทงไวนานเกนไป ขอมลจะไมสด การทงไวนานเกนไปจะไดเฉพาะตวเนอหา ไมไดสภาวะอารมณมาดวย

ความคดในการเชอมโยงตามมตของเวลา สามารถเชอมโยงกนได ทงคน สถานท เราสามารถเชอมโยงกบสงเหลานนไดหรอไม ความคดเชงเปรยบเทยบ หรอความคดทเปนภาพรวม ชวยใหเหนองคประกอบหรอไม

ความรใหมทเกดขนมกจะสงเกตไดจากพฤตกรรมเหลาน (1) รแลวไมเปลยนทศนะ แตเปลยนความคด พฤตกรรม (2) รแลวเปลยนทศนะ แตไมเปลยนพฤตกรรม (3) รแลวเปลยนพฤตกรรม

ดงนนเวลาถอดความรไมไดถอดความรเชงเนอหาอยางเดยว แตถอดความรเพอเปลยนแปลงพฤตกรรมของคนเปนส าคญ การลงความเหน จะเกดขนตอเมอมความรใหม ความรทดทสดคอการลงมอปฏบตนนเอง

ผลส าเรจเกดจากการสรางแรงบนดาลใจ เหนประโยชน เหนคณคา จะท าใหเกดการเปลยนพฤตกรรม เราจะท าอยางไรใหเขาเผชญหนากบสถานการณจรง การเจอสถานการณจรง จะมผลใหไดคด ใหเกดการเปลยนเชงพฤตกรรม เชน จะตงกลมออมทรพย กตองพากลมเปาหมายไปศกษากลมออมทรพยทประสบความส าเรจมากอนเปนตน

การเรยนรจากโครงการพฒนาขนาดเลก เปนการเรยนรทด ชาวบานในพนทเปนฐานความรทส าคญมาก เราสามารถทจะถอดบทเรยนออกมาไดอยางไร ของจรงอยในพนท เราจะสามารถถอดออกมาใชประโยชนไดหรอไม องคความรจงอยทชวตจรง และความจรงในพนทเปนส าคญ

สวนท 6 ตวอยางการด าเนนการถอดองคความรชมชน

ตวอยางกรณศกษาในทน น าเสนอเปนเอกสารชดความรชมชน ทไดมากจากการท างานของทมถอดองคความร ซงน าเสนอเปน 2 ลกษณะ คอการเขยนเอกสารความรในลกษณะเปนตอนๆ เปนสวนๆ หรอเปนบทๆ และการเขยนเอกสารชดความรในลกษณะของเรองเลา พรรณนาไปเรอยๆ ภายใตกรอบเนอหาทก าหนด มรายละเอยดพอใชเปนแนวทางในการเรยนรไดดงน

1. การเขยนชดบทเรยนประสบการณลกษณะเปนตอนๆ กรณการจดการปาชมชน ต าบลเขาคอกอ าเภอประโคนชย จงหวด

บรรมย

บทท 1 บทน า

1. บรบทพนท 1.1 ประวตชมชน ต าบลเขาคอก

ชมชนต าบลเขาคอก เดมชอ “เสราะพนมกรอล ” ซงเปนภาษาไทยเขมรทแปลวา “ภเขาทเหมอนคอกววคอกควาย ” เปนการเรยกตามลกษณะของพนททมภมประเทศเปนภเขารปรางสเหลยมอยลอมรอบทงหญา มชาวบานกลมนายไล วงศศรศกด คนไทยเชอสายเขมรผสมจน อพยพมาจากบานระกา ต าบลนาด อ าเภอเมอง จงหวดสรนทร เขามาตงถนฐานเปนกลมแรกเมอป 2492 ซงเปนบรเวณบานเขาคอก หมท 1 ในปจจบน เนองจากตองการทท า

กนเปนของตนเอง ประกอบพนทบรเวณนเปนทวางเปลาไมมใครเขามาจบจองเปนเจาของ เปนพนทปาทมความอดมสมบรณมาก เหมาะแกการเขามาบกเบกเปนทสวน ทนา ดนกเปนดนด ารวนซยเหมาะแกการเพาะปลก และมประชาชนกลมตางๆอพยพเขามาเปนระยะๆ จนกลายเปนชมชนใหญ ต าบลเขาคอก เดมสงกดต าบลปงก อ าเภอประโคนชย จงหวดบรรมย ตอมาเมอประชากรมจ านวนเพมมากขน ทางราชการจงไดแยกการปกครองออกมาเปน ต าบลเขาคอก อ าเภอประโคนชย จงหวดบรรมย เมอป 2518

1.2 ลกษณะทวไปทางกายภาพ ต าบลเขาคอก มพนทการปกครองจ านวน 58,812 ไร 94.006 ตารางกโลเมตร ตงอยหางจากอ าเภอประโคนชยไปทางทศใตประมาณ 19 กโลเมตร และอยหางจากจงหวดบรรมยประมาณ 70 กโลเมตร มอาณาเขตการปกครองตดตอกบอ าเภอและต าบลใกลเคยงดงน ทศเหนอ จดต าบลปงก อ าเภอประโคนชย ทศใต จดต าบลหนองไมงาม อ าเภอบานกรวด ทศตะวนออก จดต าบลหนลาด อ าเภอบานกรวด ทศตะวนตก จดต าบลจรเขมาก อ าเภอประโคนชย

1.3 ลกษณะภมประเทศ โดยทวไปของต าบลเขาคอก เปนทราบทงนา สลบเนนเขาต า ๆ มพนทปา

ทงสน 5,000 ไรเศษเปนพนทปาชมชนกวา 3,500 ไร ประกอบไปดวย ปาเขาคอก ปาละหอกกระสง ปาโคกโมง ปาโคกกรวด ปาโคกสวายและปาโคกสง ซงผนปาเหลานลอมรอบดวยชมชนทงหมด 15 ชมชน ประกอบดวยหมบานนอยใหญ ไดแกหมท 1 บานเขาคอก หมท 2 บานสเหลยม หมท 3 บานหนองเอยน หมท 4 บานโคกกลอย หมท 5 บานโนนสวาง หมท 6 บานโคกกระนง หมท 7 บานหนองตะโก หมท 8 บานละหอกกระสง หมท 9 บานโนนศลาหมท10 บานไพรวลยนอย หมท 11 บานโคกเศรษฐ หมท 12 บานหนองมะกอก หมท 13 บานโนนสวรรค หมท 14 บานใหมถาวร หมท 15 บานเขาคอก

1.4 สภาพทางเศรษฐกจ ต าบลเขาคอก มจ านวนประชากรทงสน 9,808 คน สวนใหญมอาชพหลกคอ

อาชพเกษตรกรรม ท านา ท าไรมน ท าสวน รองลงมาคอ อาชพรบจางทวไป ทอผา จกสานและเลยงสตว มการอพยพแรงงานทวไป โดยไปตามโรงงานอตสาหกรรมในตวเมองใหญๆ โดยเฉพาะกรงเทพฯ

1.5 สภาพทางสงคม วถชวตวฒนธรรมประเพณมความหลากหลาย ตามกลมชาตพนธ ผสมผสาน

กนระหวาง 3 เชอชาต อนไดแก กลมไทยลาว กลมไทยเขมร และกลมไทยกวย อยางไรกตามประชาชนชาวบานใชชวตอยางเรยบงาย กลมกลนกนทางวฒนธรรมประเพณความเชอ และอย

รวมกนอยางพนอง มกลมองคกรชมชน และเครอขายองคกรชมชนทส าคญจ านวนมากไดแก กลมอนรกษทรพยากรธรรมชาตปาชมชน จ านวน 15 กลม กลมออมทรพยเพอการผลต 17 แหง กลมกองทนหมบาน 15 กองทน กลมพฒนาสตร 15 กลม กลมเยาวชน 15 กลม กลมเกษตรผสมผสาน 7 กลม กลมทอผาไหมดวยสธรรมชาต 2 กลม กลมทอผาไหม 13 กลม

บทท 2 สถานการณปญหา

กอนการประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบนท 1 (ป 2505) ประเทศไทยไดชอวาเปนประเทศทมความอดมสมบรณในดานทรพยากรปาไมอยางมากประเทศหนง แตดวยแนวทางการพฒนาประเทศภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ตงแตฉบบท 1-8 กวา 40 ป ซงมงเนนการพฒนาประเทศใหกาวหนาทนสมยโดยเลยนแบบการพฒนาตามอยางประเทศตะวนตก ทสงเสรมการลงทนภาคอตสาหกรรม เนนท าการเกษตรเพอการสงออก สงเสรมการปลกพชเชงเดยวทตองอาศยทดนแปลงใหญ และใชเทคโนโลยทนสมยในการท าการผลต แนวทางการพฒนาประเทศดงกลาว สงผลใหปาไมถกบกรกท าลายอยางหนก เพอเอาทดนมาท าอตสาหกรรมการเกษตร มสถตการลดลงของผนปาทนาตกใจดงน

ผนปาเขาคอก จงหวดบรรมย ซงมเนอท 3,500 ไร กตกอยในสภาพเดยวกนกบผนปาทวๆไปของไทย กลาวคอ แตเดมมาปาเขาคอกมความอดมสมบรณ มความหลากหลายทางชวภาพมาก มพชพนธไมและสตวปานานาชนด ผคนบกรกเขามาท ามาหากนในแถบนนอยมาก ทางราชการก าหนดใหเปนปาสงวนแหงชาต ชอ “ปาสงวนแหงชาตปาเขาคอก” เแตพอมการประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ท าใหมการขยายพนทเพอท าการผลต ปาเขาคอกจงถกบกรกท าลายอยางหนกซงพอจะแบงพฒนาการสถานการณปญหาเปนยคๆไดดงน

ยคท 1 ระหวางป 2492 -2513 ยคอพยพบกเบกจบจองทท ากน

เปนยคทปาไมยงอดมสมบรณ มน าซบตลอดป มพชพนธไม และสตวปาหลากหลาย ทดนและปาไมไมมเจาของ ถากถางท ากนเทาไรกไมมหมด มชาวบานกลมหนง ซงมภมล าเนาเดมยากแคนร าเคญ ไมมทดนท ามาหากน เดนทางมาพบความอดมสมบรณของทดนปาไมในบรเวณน จงกลบไปชกชวนญาตพนองเพอนบานอพยพยายถนมาตงบานเรอนจบจองทท ากนกนอยางอสระเสร ตามแรงก าลงทสามารถจะบกเบกจบจองเอาได ลกษณะมอใครยาวสาวไดสาวเอา มกลมผอพยพเขามาเปนกลมใหญหลายกลมดวยกนคอ กลมคนเขมรและคนสวยจากจงหวดสรนทร บรรมย กลมคนลาว จากจงหวดมหาสารคาม รอยเอด และอบลราชธาน เปนตน กลมผอพยพทมากอนเมอจบจองและถากถางปาจนโลงเตยนเปนทท ามาหากนทดได

แลว กจะขายใหกบผทอพยพมาทหลง โดยขายใหกนในราคาถกๆ แลวตนเองกไปบกเบกแผวถางปาทใหมตอไปเรอยๆ นบเปนสาเหตหนงทท าใหปาไมถกบกรกท าลายหมดไปอยางรวดเรวประการหนงดวยเหมอนกน

ยคท 2 ระหวางป 2514-2529 ยคการใหสมปทานปาไม เปนยคทปาไมถกบกรกท าลายอยางถกตองตามกฎหมาย ป 2514 ราชการเปน

ตวแทนภาครฐใหสมปทานการแปรรปไมกบภาคเอกชน ซงเปนนายทนนกธรกจคาไม ไมใหญในผนปาถกเครองจกรตดโคนแปรรป หมดไปอยางรวดเรว เมอไมใหญถกตดโคนจนหมดปาแลว ป 2516 ราชการยงเปดใหมการสปทานถานใหกบนายทนท าถานตอเนองอก ไมขนาดกลาง ขนาดเลกจงถกท าลายหมดไปดวย เหลอเพยงตนไมขนาดเลกเสนผาศนยกลางประมาณ 2-3 นวเทานน ระยะเวลาเพยง 2 ปทมการใหสมปทานปาตดตอกน สงผลใหปาเขาคอกเสอมโทรมลงอยางรวดเรว ประกอบกบชาวบานไดอพยพเขามาอยอาศยในบรเวณนมจ านวนเพมมากขน การบกเบกทท ากนท าไดงายขน บางกยดอาชพท าไรไถนา ลาสตว เกบผกหาของปาขาย แตยงมชาวบานสวนหนงไดยดอาชพเรอยไมขายใหพอคานนายทนในเมองเพอน าไปซอขายกนอกทอดหนง ซงเปนสาเหตส าคญสาเหตหนงทท าใหความอดมสมบรณของปาไมหมดไปอยางนาใจหาย อยางไรกตามป 2532 มเหตการณฝนตกหนก น าปาพดพาเอาทอนซงจ านวนมากไหลลงมาจากภเขาทบหมบานกะทน จงหวดนครศรธรรมราช ความเสยหาจ านวนมาก ประกอบรฐบาลไดเลงเหนวาปาไมของชาตถกบกรกท าลายหมดไปอยางรวดเรว ถาไมด าเนนการอยางใดอยางประเทศอาจกลายเปนทะเลทรายได รฐบาลจงไดประกาศปดปายกเลกการท าสมปทานปาไมทวประเทศ ปาเขาคอกกไดรบอานสสงฆไปดวย เจาหนาทปาไมออกตรวจจบคนทลกลอบตดไมท าลายปาจบจองทท ากนถขน

ในชวงนมเหตการณการขดแยงกนทางความคดระหวางพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย กบฝายรฐบาล มการตอสกนดวยอาวธ ปาเขาคอกกเปนเขตเคลอนไหวของพรรคคอมมวนสต และเปนจดปะทะกนระหวางกองก าลงทงสองฝายดวย นอกจากนยงมเหตการณการสรบกนระหวางเขมร 3 ฝายในประเทศกมพชา และมการขามแดนเขามาปลนสะดม และจบคนไทยไปเปนตวประกน เผาทท าการอ าเภอบานกรวดซงอยใกลเคยงกบต าบลเขาคอกปจจบน ท าใหชาวบานตนกลวหยดท าลายปาไปไดระยะหนง

ยคท 3 ระหวางป 2530-2540 ยคลกลอบตดไมท าลายปา

เนองจากความเปนอยของชาวบานฝดเคอง ชาวบานสวนหนงยงยดอาชพลกลอบเรอยไมขาย เลยงชพแมวาจะมเจาหนาทปองกนรกษาปาเขามาดแลกตาม ชาวบานก

ไมไดเกรงกลว เพราะคนเคยกบเสนทางการหลบหนเจาหนาทเปนอยางด เจาหนาทเองกมจ านวนนอย ไมไดเขามาดแลทกวน นอกจากนยงมนายทนเขามาลกลอบตดไมในปาเขาคอกอยเปนระยะๆ จนกระทงมเหตการณส าคญทน ามาซงความตนตว และเกดการรวมกลมกนอนรกษทรพยากรปาไมกนมาจนถงทกวนนคอ ป 2540 มนายทนน าคนงานจ านวน 20 คนเขามาลกลอบตดไมในเขตปาใกลชมชนละหอกกระสง โดยใชรถบรรรทกขนาดใหญเขามาขน ชาวบานในระแวกใกลเคยงไดรวมตวกนไปแจงความกบปาไมจงหวด โดยมผน าส าคญ 2 คนคอผใหญนายบญมาก ภาล และนางประมวล เจรญยง (ขณะนนมต าแหนงเปนประธานกลมแมบาน) เปนผน าพากนไปแจงความกบปาไมจงหวด แตเผอญวนทไปแจงความตรงกบวนอาทตย เจาหนาทปาไมไมสามารถออกปฏบตหนาทได เนองจากเปนวนหยด ไมสามารถเบกเบยเลยง คาน ามนรถได ผน าชาวบานทง 2 คนจงพาชาวบานเดนทางตอไปแจงความกบกองก าลงต ารวจตระเวนชายแดน จงหวดบรรมยใหเขามาชวยเหลอตรวจจบนายทนทลกลอบตดไม ต ารวจตระเวนชายแดนเขามาท าการยดของกลางไวได และกลาวกบผน าวา “ปาไมเปนของชาวบาน ชาวบานสามารถออกกฎกตการกษาปากนเองได เจาหนาทมก าลงนอยไมสามารถดแลไดทวถง ตองอาศยก าลงของชาวบานดแลรวมดวย” ท าใหผน าและชาวบานไดความคดในการด าเนนการแบบพงตนเอง โดยรวมกนจดตงเปนกลมอนรกษทรพยากรปาไม มการออกกฎกตกากนเอง หามไมใหใครลกลอบตดไมท าลายปาอกตอไป มการจดเวรยามเดนตระเวนปากนอยางเขมแขงจรงจง แรกๆชาวบานผทไดรบผลกระทบเนองจากมอาชพเรอยไม เผาถานขายไมพอใจอยางมาก แตดวยความตงใจจรงของผน าและกลมอนรกษทรพยากรปาไม ท าใหเกดความเขาใจ และใหความรวมมอกนไดในทสด

ยคท 4 ระหวางป 2540 - ปจจบน ยคอนรกษฟนฟปาชมชน

การอนรกษปาเขาคอกไดเรมตนเมอป 2540 หลงจากทผนปาในต าบลเขาคอกถกบกรกท าลายจนเสอมโทรมอยางหนก และเมอ เหตการณชาวบานรวมตวกนขบไลนายทนลกลอบตดไมผานพนไปแลว ไดเกดการตนตวทงหมของผน าและชาวบานในทองถนอยางกวางขวาง นางประมวล เจรญยงในฐานะประธานกลมสตรชมชนละหอกกระสงไดเสนอแนวคดการอนรกษปาโดยมขอคดวา “ปาไมเปนทพงพงของทกคนในชมชนแทบจะทกเรอง ถาพวกเราไมชวยกนดแลรกษาไวใชประโยชนรวมกนแลว จะคอยใหใครมาดแลแทนพวกเรา เพราะถาจะคอยใหเจาหนาทเขามาดแลเพยงฝายเดยวกคงไมได เพราะเจาหนาทตองดแลปาอก

หลายพนท พวกเราควรชวยกนดแลรกษาปาเพอการใชประโยชนของพวกเราเอง และเขอวาทกคนท าได เพยงคอยเปนหเปนตาเฝาระวงไมใหใครเขามาลกลอบตดไมในพนทปาใกลบานเรา และทกคนกจะตองเลกตดไมท าลายปาโดยเดดขาด ถาจ าเปนตองใชไมเพอท าฟนกใหเราตนทตายแลวเทานน ถาพวกเราท าไดอกไมนานปาแหงนกจะกลบมาอดมสมบรณเหมอนในอดตใหพวกเราไดเหนอกครง ” ซงมทงผทเหนดวย และไมเหนดวย แตกมการรวมตวกนของชาวบานจ านวน 45 คน จดตงเปน “กลมอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมบานละหอกกระสง” ขน โดยมนางประมวล เจรญยง เปนประธาน ชาวบานไดรวมกนจดท ากฎกตกาในการอนรกษปาละหอกกระสงหามไมใหมการลกลอบตดไมท าลายปากนอกตอไป และพรอมใจกนน าแผนปายไปตดประกาศไวจนทวปา จดเวรยามเดนตระเวนปา จดใหมกจกรรมปลกปาในวนส าคญ จดท าแนวกนไฟปองกนไฟปาในฤดแลง ความคดความเขาใจในการอนรกษทรพยากรปาไมกระจายออกไปยงชมชนใกลเคยงอยางรวดเรว

จนกระทงปลายป 2542 ชมชนในต าบลเขาคอก ไดท าการแบงพนทในการดแลรกษาปา โดยก าหนดใหชมชนใดอยใกลกบพนทปาแปลงไหนกใหดแลพนทปาแหงนน และขออนมตจดตงเปนปาชมชน จากผวาราชการจงหวดเปนผลส าเรจ ปาไมจงหวดไดเขามาจดตง และประกาศใหปาเขาคอกเปนปาชมชนทดแลโดยชมชน เพอชมชนใน ตอมาองคการบรหารสวนต าบล (อบต.) จดงบประมาณขดคลองเปนเขตแนวรอบปา โรงเรยนจดกจกรรมการเรยนการสอนใหเดกรกและหวงแหนในผนปาธรรมชาต นอกจากนยงมองคกรภาคการพฒนาใหการสนบสนนกจกรรมการฟนฟ อนรกษปาเขาคอกมาโดยตลอด ไดแกกองทนเพอสงคม (SIF) ส านกงานกองทนสงเสรมการวจยเพอทองถน (สกว.) สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) นอกจากนสถาบนวชาการในทองถนยงใหความส าคญ โดยเฉพาะมหาวทยาลยราชภฏบรรมยจดใหนกศกษาเขามาศกษาเรยนรในปาเขาคอกอยเปนระยะๆดวย ขบวนการฟนฟปา ฟนวถวชมชนไดเรมตนแลว ผลพวงจากการท างานอยางเขมแขงของผน าในการอนรกษปาชมชนเขาคอก สงผลใหคณประมวล เจรญยง ไดรบรางวลลกโลกสเขยว ประเภทบคคลสรางสรรคผลงานอนรกษดเดน ครงท 6 ประจ าป 2547 จากนายอนนต ปนยารชน และท าใหปาชมชนเขาคอกไดรบการดแลเอาใจใส จากชมชนชาวบานโดยมเครอขายอนรกษทรพยยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเขาคอกเปนแกนน าส าคญ ผานปญหาอปสรรคมามากมาย บดนปาเขาคอกคอยๆฟนคนความอดมสมบรณกลบมาอกครง แตกยงไมเหมอนในอดต แตเชอวาอกไมกปขางหนาปาชมชนจะตองฟนคนความอดมสมบรณเหมอนในอดตแนนอน อยางไรกตามความเขมแขงของเครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเขาคอก เปนทรจกและเปนทแลกเปลยนเรยนรดงานการจดการปาชมชนของสาธารณะชนทวไปอยางกวางขวางดวยแลว

บทท 3 บทบาทภาคการพฒนา

ตลอดระยะเวลาของการด าเนนการอนรกษปาชมชนเขาคอกกวา 8 ป (ป 2540- ปจจบน) นอกจากผน าชมชน และชาวบานจะรวมตวกนด าเนนกจกรรมดแลรกษาปากนอยางเขมแขง ภายใตแกนน าของ “เครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเขาคอก ” แลว หนวยงานภาคการพฒนาหลายองคกรกเขามามบทบาทในการสนบสนนสงเสรมใหผน าและชาวบาน รวมกลมกนดแลรกษาปา และท ากจกรรมพฒนาหลากหลายรปแบบ เชนกลมออกมทรพย กลมแมบาน กลมทอผา กลมสหกรณรานคา เปนตน เปนการสรางการเรยนรและพฒนาความคดความเขาใจการดแลรกษาปาอยางตอเนอง ซงพอจะสรปบทบาทภาคการพฒนาไดดงน

1. กองทนเพอสงคม (SIF) ป 2541 แกนน าเครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเขาคอก

ไดจดท าโครงการขอรบการสนบสนนงบประมาณจากกองทนเพอการลงทนทางสงคม ( SIF) จ านวน 50,000 เพอจดเวทสรางจตส านก และสรางความเขาใจในการอนรกษปา โดยการเชญผน าชมชนรอบปา เจาหนาทปองกนรกษาปาเขารวมเวท มคนใหความสนใจเขารวมเวทมากถง 130 คน ในโอกาสนไดแตงตงผใหญบานทชมชนอยรอบปาเปนคณะกรรมการรวมดวย และรณรงคประชาสมพนธการอนรกษทรพยากรปาไมอยางตอเนอง

2. องคการบรหารสวนต าบล (อบต.) เขาคอก ป 2544 องคการบรหารสวนต าบลเขาคอก ไดใหการสนบสนนงบประมาณใน

การขดคลองรอบปาเพอเปนเขตแดนปาชมชน ในลกษณะกวาง 1 เมตร ลก 1 เมตร รอบปาใกลาบานหนองเอยน และใหการสนบสนนอาหาร และน าดม ในการท ากจกรรมดแลรกษาปาชมชนเปนระยะๆ เชนการท าแนวกนไฟ การปลกปา เปนตน

3. สถาบนพฒนองคกรชมชน (พอช.) ป 2546 เครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมจงหวดบรรมย ภายใตการ

สนบสนนของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ไดคดเลอกใหเครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมบานละหอกกระสง เปนชมชนตนแบบในการจดการทรพยากรปา พรอมทงสนบสนนงบประมาณจ านวน 10,000 บาท

นอกจากนในป 2548 สถาบนพฒนาองคกรชมชนยงไดคดเลอกเอาต าบลเขาคอกเปนพนทเปาหมายในโครงการฟนฟชวตชมชนทองถนดวย โดยมงบประมาณสนบสนนใหชมชนด าเนนกจกรรมพฒนาฟนฟชวตชมชนทองถนจ านวน 3 แสนกวาบาท มหมบานเปาหมายในโครงการดงกลาวจ านวน 8 หมบาน มกจกรรมส าคญคอพฒนาศกยภาพผน า การสรางเศรษฐกจชมชน การใชความร ภมปญญาในการจดการทรพยากรปาไม การจดการชดองคความรชมชน และการพฒนาเยาวชน มเปาหมายเพอการอนรกษฟนฟทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม รวมทงวถชวตของคนในทองถนต าบลเขาคอกใหฟนคนความอดมสมบรณกลบมา ขณะนกจกรรมการในโครงการฟนฟชวตชมชนทองถนอยในชวงด าเนนการยงไมสนสด

4. ส านกงานกองทนสงเสรมการวจย (สกว) ป 2548 ส านกงานกองทนสงเสรมการวจยทองถน (สกว.) ไดใหการ

สนบสนนการท าวจยเรอง “การศกษากระบวนการมสวนรวมในการจดการปาชมชนปาละหอกกระสงข” มชมชนรอบปาเขารวมจ านวน 5 หมบาน เปนการวจยทองถนโดยชมชนเปนหลก ขณะนยงอยในชวงการด าเนนการโครงการยงไมสนสด

5. อนๆ ป 25467 นางประมวล เจรญยง ประธานกลมอนรกษทรพยากรธรรมชาต และ

สงแวดลอมบานละหอกกระสง ไดรบรางวลลกโลกสเขยว ประเภทบคคลสรางสรรคผลงานอนรกษดเดนครงท 6 ประจ าป 2547 จากนายอานนต ปญญารชน นอกจากนยงมมหวทยาลยราชภฏบรรมย และโรงเรยนในละแวกใกลเคยงเขามาใชปาเขาคอกเปนทศกษาเรยนระบบนเวศนปาชมชนอยเปนประจ า

บทท 4 รปธรรมความส าเรจ

1. เกรนน า ปาชมชนต าบลเขาคอก อ าเภอประโคนชย จงหวดบรรมย ไดรบการดแล

จากชมชนรอบผนปามาตงแตป 2540 ตลอดระยะเวลากวา 8 ปทชมชนรอบผนปาเขามามสวนรวมในกจกรรมการดแลรกษาปา เชน การเดนลาดตระเวนปา การท าแนวกนไฟ การปลกปา การจดกระบวนการเรยนรใหกบชมชน และจดตงกลมกจกรรมพฒนาชมชนตางๆ เชน กลมออมทรพย กลมทอผา เปนตน กจกรรมพฒนาดงกลาวเปนแหลงเรยนรในการจดการตนเอง พงตนเองของชมชน สงผลใหชาวบานเกดจตส านกรกและหวงแหนผนปา ท าใหสภาพผนปาทเคยถกบกรกท าลายจนเสอมโทรมคอยๆฟนคนกลบสสภาพความอดมสมบรณอกครง

2. รปธรรมความส าเรจ 2.1 ความเขมแขงเครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

แนวความคดของเครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมต าบลเขาคอก ไดรบการเผยแพรขยายวงกวางออกไปเรอย ๆ ป 2540 ชมชนแรก คอชมชนละหอกกระสง ทผน าชมชนลกขนมากระตนใหชาวบานดแลรกษาปา ป 2541 จดตงคณะกรรมการเครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเขาคอก ภายใตการสนบสนนสนนงบประมาณจากส านกงานกองทนเพอสงคม (SIF) มผน าชมชนเขารวมทงต าบล

ป 2542 ขออนมตผวาราชการจงหวดจดตงเปนปาชมชน ด าเนนการดแลรกษาโดยชมชนชาวบาน และมการก าหนดกฎกตกาใหชมชนอยกบปาอยางเกอกลกน ป 2548 ขยายแนวความคดผานงานวจยชมชน ภายใตการสนบสนนของกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ออกไปอก 5 ชมชน ไดแกชมชนละหอกกระสง โคกเศรษฐ โคกกระมง และชมชนเขาคอก หม 1 และหม 15 ปลายป 2548 ขยายแนวความคดผานโครงการฟนฟชวตชมชนทองถน โดยขยายพนทเปาหมายเพมเตม จากพนทท าการศกษาวจย 5 ชมชน ออกไปเปน 8 ชมชน เพมขนมา 3 ชมชน ไดแก ชมชนสเหลยม หนองเอยน และชมชนหนองตะโก แมวากจกรรมเครอขายอนรกษฯ จะยงไมครอบคลมชมชนทกหมบานในต าบลเขาคอกกตาม แตกระแสการอนรกษปาชมชนกขยายวงออกไปอยางกวางขวางครอบคลมพนททงอ าเภอแลวกวาได จะเหนไดวา ปจจบนปาชมชนแหงน ไดรบความสนใจจากภาคสวนตางๆมากขน เชน สถานศกษาทงจากมหาวทยาลยราชภฎบรรมย และโรงเรยนในทองถนอกหลายแหง หนวยงานภาคการพฒนาเขามาสงเสรมกจกรรมพฒนาชมชน ซงมทงกจกรรมกลมอาชพ และกจกรรมพฒนาปาชมชน นอกจากนประธานเครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมต าบลเขาคอก คณประมวล เจรญยง ยงไดรบรางวลลกโลกสเขยวประจ าป 2546 อกดวย

2.2 ผน า และองคกรชมชนเขมแขงพงตนเอง สภาพทางเศรษฐกจและสงคมของต าบลเขาคอกโดยทวไปกไมตางจากชมชนชนบทอนๆกลาวคอ ชาวบานยงมหนสน ยากจน คนหนมสาวดนรนเขาเมองเพอหางานท า ปลอยทงเดกกบคนแกไวเฝาบาน อยางไรกตามภายใตการสงเสรมสนบสนนของหนวยงานภาคการพฒนาภายนอก โดยยดหลกชมชนตองมบทบาทส าคญในงานพฒนา เชนส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) สนบสนนใหชาวบานท าวจยกนเอง สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) สนบสนนใหชาวบานจดท าโครงการฟนฟชวตชมชนทองถน เปนตน ท าใหผน าชมชนเรยนรการจดการปญหาของชมชนดวยตนเอง ไมรอคอยการชวยเหลอจากภายนอก ปญหาของชมชนดานตางๆถกหยบยกขนมาแลกเปลยนหารอกนเอง และก าหนดแนวทางแกไขรวมกน ชมชนจงมภมคมกนปญหาสงคมดานอนๆไดดวย ไมวาจะเปนปญหาดานสขภาพ ปญหาเดกเยาวชน ปญหาการวางงานของคนในชมชนทองถน โดยจะเหนไดจากมกลมกจกรรมพฒนาเกดขนอยางหลายหลายกระจายอยท วทงต าบล เชนกลมออมทรพย กลมทอผา กลมแมบาน กลมสมนไพร เปนตน

2.3 ความอดมสมบรณของปาชมชน

ปาชมชนจ านวนกวา 3,500 ไรอดมไปดวยอาหารธรรมชาตตามฤดกาล เชนเหดปานานาชนด พชผกปา สมนไพร ไขมดแดง ฯลฯ ซงนอกจะท าใหชมชนรอบผนปามอาหารธรรมชาตตามฤดกาลส าหรบรบประทานแลว ชาวบานรอบผนปายงมรายไดจากอาหารธรรมชาตตามฤดกาลอยางเปนกอบเปนก าอกดวย จากผลงานวจยของชาวบานต าบลเขาคอกพบวา มการใชประโยชนจากปาไดแก ใชเปนแหลงอาหาร ยาสมนไพร ไมเชอเพลง ไมใชสอย ท าเลเลยงสตว เปนตน ปาชมชนจงเปรยบเสมอนหมอขาวหนอแกงของชาวบานรอบผนปา รวมทงเปนแหลงเงนทน สรางรายไดใหกบบางครอบครวดวย จากขอมลการวจย ครวเรอนจ านวน 587 ครวเรอนใน 5 ชมชนรอบปาละหอกกระสง พบวามการใชประโยชนจากปาเชงเศรษฐกจมมลคาสงถง 2 ลานกวาบาทตอป กลาวไดวาปาชมชนเปนทางเลอก ทางรอดในการแกปญหาความยากจนของชมชนโดยรอบไดเปนอยางด ยงผนปามความอดมสมบรณมากขนเทาไร ค าตอบในการแกปญหาความยากจนของคนต าบลเขาคอกกยงเดนชดมากขน นอกจากนยงใชเปนแหลงศกษาเรยนรในระบบนเวศนส าหรบผทสนใจ และสถาบนการศกษาทงในระดบประถมและมธยม เชนโรงเรยนบานเขาคอก บานละหอกกระสง ระดบอดมศกษาจากมหาวทยาลยราชภฎบรรมย เปนตน

2.4 หนวยงานภาคการพฒนาใหการสนบสนนกจกรรมดานตางๆ จากความตงใจจรง และความพยายามแสวงหาความรจากภายนอกของ

ผน าชมชนอยางเขมแขง โดยเฉพาะคณประมวล เจรญยง ประธานเครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเขาคอก รวมทงรปธรรมความส าเรจในดานความเขมแขงขององคกรชมชน กลาวคอมการรวมกลมด าเนนกจกรรมพฒนาชมชนหลากหลาย และมกจกรรมการดแลรกษาปาอยางตอเนอง จนท าใหปาไมมความอดมสมบรณขนระดบหนง จงมหนวยงานภาคการพฒนาใหความสนใจสนบสนนงบประมาณ และการอบรมใหความรกบกลมชาวบาน เพอรวมกนด าเนนการอยในพนทอยางตอเนองมกจกรรมภาคกการพฒนาทด าเนนการอยในขณะน ไดแกโครงการวจย “การศกษากระบวนการมสวนรวมในการจดการปาชมชนปาละหอกกระสง” และโครงการฟนฟชวตชมชนทองถนต าบลเขาคอก

2.5 การปรบเปลยนบทบาทและ แนวทางการท างานของภาครฐและองคกรปกครองสวนทองถน (อบต.) จากความเขมแขงขององคกรชมชน ทผน าสามารถหาความร และ

งบประมาณสนบสนนกจกรรมพฒนาจากภายนอกไดเอง จนมรปธรรมความส าเรจในดานตางๆเกดขนมากมาย โดยไมรอคอย รองขอการสนบสนนจากหนวยงานภาครฐ เปนการยนยนความคด ความเชอทวา การแกไขปญหาใดๆของชมชน ถาใหชาวบานเปนหลก หนวยงานเปนผสนบสนน งานนนจะส าเรจอยางย งยน กรณการอนรกษปาเขาคอกโดยกลมองคกรชมชน ท าใหหนวยงานภาครฐระดบทองถนและองคกรปกครองสวนทองถน (อบต.) หนมาใหความสนใจศกษาเรยนรกระบวนการ วธการท างานของกลมองคกรชมชน และน าไปปรบเปลยน

บทบาทและแนวทางการท างานภายในหนวยงานของตนเอง โดยยดหลกเอาพนทเปนตวตง ชาวบานเปนเจาของเรอง หนวยงานเปนพเลยงคอยใหการสนบสนนหางๆ จะเหนไดจากคณประมวล เจรญยง มภาระงาน และต าแหนงททางหนวยงานตงเพมใหอกหลายต าแหนง

3. ปจจยเกอหนนทงภายในและภายนอก 3.1 ปจจยภายใน

1) วกฤตปาเขาคอก จากสภาพปาทอดมสมบรณ ใชกนไมมวนหมด แตเมอเวลาผานไปเพยง

10-15 ปเทานนชาวบานกตองพบกบวกฤตปาเขาคอก คอไมใหญถกตดโคน ชกลากออกไปยงโรงงานแปรรปไม ไมเลกถกตดเผาถาน ความอดมสมบรณหายไปอยางรวดเรว บอน าตนทเคยมน าใหดมกนกลบแหงขอด สตวนอยใหญนานาพนธหนหายเอาชวตรอด ชาวบานรอบผนปามาอยอาศยกนตงแตปาอมสมบรณ จนกระทงปาหมดสภาพไปตอหนาตอตา เทานนยงไมพอนายทนยงบกรกตดไมท าลายปากนอยางไมหยดย ง ทาทายความรสกทยอมใหเกดการบกรกท าลายกนตอไปอกไมได จนในทสด ป 2540 ผน าชมชนทนไมได จงพาชาวบานลกขนขบไลนายทนลกลอบตดไมในปาละหอกกระสงข และรวมมอกนดแลรกษาปาตงแตนนเปนตนมา

2) กระบวนการเรยนรของผน า ผน าชมชนโดยเฉาะคณประมวล เจรญยง มความกระตอลอรนขวานขวาย

หาความรใหมๆเขามาพฒนาชมชนทองถน มการออกไปแลกเปลยนเรยนรกบเครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมภายนอกชมชนอยางสะหม าเสนอ

ป 2548 ชมชนรอบผนปาต าบลเขาคอก ไดแกชมชนละหอกกระสง เขาคอก โคกเศรษฐ และโคกระมง รวม 5 หมบาน ไดท าการศกษาวจยขบวนการมสวนรวมของชมชนในการจดการปาชมชน โดยไดรบงบประมาณสนบสนนจากส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) มวตถประสงคเพอใหเกดประสทธภาพในการอนรกษปาชมชนอยางย งยนตอไป และน าองคความรทไดเผยแพรขยายผลสชมชนขางเคยง

ผลการศกษาวจยพบวา มการชประโยชนจากปาเชงเศรษฐกจ จากครวเรอน 587 ครวเรอนใน 5 ชมชนรอบปา มมลคากวา 2,000,000 บาทตอป แตการบกรกท าลายปา ท าใหพนธพช และสตวปาบางชนดแทบจะสญพนธ โดยเฉพาะพชสมนไพร ซงมความจ าเปนกบวถชวตของคนและสตว อยางไรกตามปาชมชน ต าบลเขาคอก กยงคงเปนแหลงอาหารทส าคญของคนในชมชน และคนละแวกใกลเคยงกน รวมทงเปนแหลงทสรางรายไดจากผลผลตของปาอกดวย

อยางไรกตามความรใหม ทไดรบมาจากภายนอกไดแปรมาสการก าหนดรปแบบ กฎกตกา และกลไก การจดการอนรกษปาชมชนเขาคอกชดเจนขน กระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมดงกลาวยงน าไปสการกอรปการจตส านกรกและหวงแหนผนปาชมชน ของคนในชมชนทองถนไดเปนอยางด

3) การมสวนรวมของชมชน ผน าชมชนพยายามสรางความเขาใจ และน าพาชาวบานใหรวมมอกน

อนรกษทรพยากปาไมไว โดยการพดชแจงผานหอกระจายขาว เปดเวทท าความเขาใจ สนบสนนกจกรรมการรวมกลมพฒนาชมชนจดการตนเองในดานตางๆ เชนเกดกลมออมทรพย กลมทอผา กลมอาชพเสรมหลากหลาย เปนตน ท าใหชาวบานรวมมอปฏบตตามกฎกตกาของกลมอนรกษทรพยากรและสงแวดลอม และเขารวมกจกรรมอนรกษทรพยากรปาไมเปนอยางด เชนรวมกนปลกปาในวนส าคญ ท าแนวกนไฟ เดนลาดตระเวนปา และอนๆ ท าใหทรพยากรปาไมคนความอดมสมบรณขนเรอยๆ พชพนธไมใหญนอยนานาหนาแนนมากขน สตวปาคนกลบสปาอกครง รวมทงคนในชมชนเองกเกดจตส านกรกหวงแหนผนปารอบชมชนของตนเองมากขน

4) เปนพนทอพยพ ต าบลเขาคอก เปนต าบลทแยกตวออกมาจากต าบลปงก อ าเภอประโคนชย

ประชากรสวนใหญเปนผทอพยพมาจากตางถน ไดแก จงหวดมหาสารคาม อบลราชธาน ศรสะเกษ และสรนทร มวฒนธรรมหลากหลาย ทส าคญม 3 ชนเผา ไดแกลาว เขมร และสวย ไดเขามาบกเบกจบจองทดนท ากนกนอยางอสระ ชวงป 2516 เปนชวงทมผอพยพเขามาแถบนมากทสด การอพยพยายถนแมจะมากนเปนกลมตระกล แตกมความหลากหลายของชนเผา ประกอบกบสภาพพนททเปนปาดง ทางคมนาคมไมสะดวก มภยจากโจรผรายชกชม ท าใหกลมชาวบานทอพยพเขามาตองอยแบบรวมกลมเพอชวยเหลอ พงพาซงกนและกน จนกลายเปนวถปฏบตของชาวบานในแถบนทมลกษณะรกสามคคกนสง เชอฟงผน า ท าใหแนวความคด แนวทางการอนรกษปาเขาคอกไดรบการตอบสนองไมยากจนเกนไป

5) เปนพนทเคลอนไหวตอสทางอดมการณของพรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย ชวงป 2516-2522 พรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย ไดปฏบตการตอส

ดวยอาวธกบทหารรฐบาล ปาเขาคอกกเปนอกสมรภมหนงของการตอสในครงนนดวย ชาวบานทอพยพเขามาอยในแถบนจงถกกดดนทงจากฝายรฐบาล และฝายพรรคคอมมวนสต ในขณะเดยวกนตวเองกยงมความตองการทท ากนอย มบางสวนททนตอแรงกดดนจากสถานการณรอบดานไมไหวตดสนใจพาครอบครวอพยพกลบบานเดมกม ชาวบานทเหลออยกอาศยการรวมกลมชวยเหลอซงกนและกน โดยไมแยกพวกแยกเหลา เหตการณความรนแรงดงกลาว ไดหลอหลอมใหชาวบานแถบนรรกสามคค และอยรวมกนโดยมผน าชมชนเปนหลกส าคญ ซงสงผลใหตอมาถงการรวมมอกนอนรกษทรพยากรปาเขาคอกในปจจบนดวย

6) วฒนธรรมความเชอ

ชาวบานแถบนแมวาจะมหลายชนเผา อพยพมาจากทตางๆ แตกเปนคนภาคอสาน

เหมอนกน มวฒนธรรมความเชอคลายๆกน เชนมความเชอวา ถามคนตายในหมบาน เมอรแลวตองหยดงานทท าทงหมดไวกอน เพอไปชวยงานศพจนแลวเสรจ จงคอยกลบมาท าใหม ใครฝาฝนเชอวาผผตายจะมาเอาชวต เปนตน วฒนธรรมความเชอของคนอสานกเปนอกปจจยหนง ทเปนเครองหลอหลอมจตใจผคนทมาจากทวสารทศใหอยรวมกน ชวยเหลอเอออาทรตอกน มความเหนเปนหนงเดยวกนไดงาย ดงนนการประกาศกฎกตกาการอนรกษทรพยากรปาไมของกลมผน า จงไดรบการขานรบอยางรวดเรวกวางขวาง

3.2 เงอนไขปจจยภายนอก 1) นโยบายปดปา

การประกาศนโยบายปดปาเมอป 2532 มผลท าใหการประกาศกฏกตกาของเครอขาย

อนรกษทรพยากรสงแวดลอมต าบลเขาคอกชอบธรรมมากขน เนองจากเปนกฎหมายส าคญ มบทลงโทษผฝาฝน กระท าความผด และมเจาหนาทปาไมออกตรวจจบภายใตกฎหมายดงกลาว ท าใหชาวบานตนกลวเจาหนาทบานเมอง ไมกลาลกลอบตดไมท าลายปากนอกตอไป

2) ปาไมจงหวด เจาหนาทปาไมจงหวด เปนผทมบทบาทโดยตรงในการดแลรกษาปา ม

หนวยยอยตงอยทอ าเภอประโคนชย จงหวดบรรมยเปนผสงเสรมสนบสนนการด าเนนงานของเครอขายอนรกษทรพยากรธรรมและสงแวดลอม และประกาศใหปาเขาคอกเปน “ปาชมชน” ด าเนนการดแลรกษาปาโดยองคกรชมชนมาตงแตป 2543 เปนตนมา

3) การสนบสนนภาคการพฒนา ปาชมชนเขาคอก ไดรบความสนใจจากหนวยงานภาคการพฒนาจาก

ภายนอก เนองจากการดแลรกษาปาเรมตนโดยชาวบาน และสามารถรวมกนด าเนนการไดอยางเขมแขง มรปธรรมส าเรจ อยางย งยนหนวยงานภาคการพฒนาจงใหความสนใจเขามาสนบสนนสงเสรมและเรยนรวธการท างานรวมกบชาวบานเพอน าไปเผยแพรขยายผลไปยงชมชนอนๆตอไป หนวยงานทมบทบาทในการสงเสรมสนบสนนกจกรรมขององคกรชมชนไดแกกองทนเพอสงคม (SIF) ส านกงานกองทนสงเสรมการวจย (สกว.) สถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) คณะกรรมการอนรกษสงแวดลอม (รางวลลกโลกสเขยว) มหาวทยาลยราชภฎบรรมย เปนตน

บทท 5 บทสรป / ขอคดเหน / ขอเสนอแนะ

แนวความคดการฟนฟชวตชมชนทองถน เปนความคดการพฒนาทตองใชทนทางสงคมน าการพฒนา ซงจะตรงกนขามกบแนวคดการพฒนาทใชเงนทนน าการพฒนา การจะผลกดนแนวคดการฟนฟชวตชมชนทองถนไปสการปฏบต ตองอาศยผน าชมชนทมความเขาใจ มศกยภาพ สามารถวเคราะหสถานการณการเปลยนแปลงของสงคมได รวมทงมหลกคด อดมการณการพงตนเองทเขมแขงเพยงพอ เนองจากแนวคดการฟนฟชวตชมชนทองถนเปนแนวคดทสวนกระแสการพฒนาทรฐบาลใหการสนบสนนสงเสรมโดยสนเชง เดมสงคมไทยมระบบความสมพนธแบบเครอญาต มชวตความเปนอยทอบอนเรยบงาย เอออาทรตอกน มวฒนธรรมประเพณทดงาม มการลงแขกด านาเกยวขาวเอาแรงกนโดยไมตองใชเงนเปนคาจาง มทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ แตแนวทางการพฒนาประเทศ ตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตในระยะทผานมา วางแนวทางการพฒนาประเทศใหทนสมยตามแบบประเทศตะวนตก ซงเนนความเปนอยแบบปจเจก ใชเงนทนน าการพฒนา ใชเทคโนโลยสมยใหม เปนการพฒนาดานวตถมากกวาดานจตใจ สงคมไทยจงเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว ศลธรรมประเพณ วฒนธรรมภมปญญาดงเดมเปนสงลาสมย ไมมคณคา จรยธรรม คณธรรมของสงคมเสอมทรด ทรพยากรธรรมชาตถกบกรกท าลายแปรเปนเงน คนหนมสาวอพยพเขาเมองขายแรงงานแลกเงน ปลอยทงทองไรทองนารกรางวางเปลา ชวตของคนในชมชนทองถนเตมไปดวยหนสน และในทสดทดนกหลดไปอยในมอนายทนเงนก ชมชนทองถนตกอยในสภาพทออนแอหาทางออกไมเจอ ทามกลางวกฤตการณของชมชนทองถนทกลาวมาแลว แนวคดการฟนฟชวตชมชนทองถน จงเปนทางเลอก ทางรอดของชมชนทองถน โดยมทนทางสงคมเปนพลงส าคญในการเปลยนแปลง และชวยใหชมชนทองถนมทางเลอกทางรอดได แนวทางการท างานฟนฟชวตชมชนทองถน ตองเรมตนจากการจดท าแผนฟนฟชวตครอบครวชมชน จากพนทนอยโยงไปสพนทใหญ สงทจะตองฟนฟเปนอนดบแรกคอครอบครว โดยใหมการจดท าแผนครอบครว พฒนาครอบครวตนแบบใหเกดขนในแตละชมชน การเปลยนแปลงความคดสแนวทางปฏบตตองเรมจากสวนนอยใหได ในครอบครวกอนแลวคอยขยบไปสขางนอก จากนนจง ยกระดบจดความสมพนธไปสองคกรปกครองสวนทองถน และขยายไปสพนทใกลเคยงอนๆ การขยายจะมพนทกวางขวางเพยงไร การสอสารตองชดเจน เพอใหเขาใจตรงกน และเชอมโยงขบวนการฟนฟชวตชมชนทองถนสภาคการพฒนาอนๆ มการโยงเปนเครอขายระดบภาค เกดขบวนการสรางฐานทเขมแขงทางดานฐานเศรษฐกจไปพรอมกบการสรางขบวนคน จากทขอทนจากองคกรมากกคอยๆลดลง จนสามารถพงพาตนเองได ไมตองไปขอทนสนบสนนจากภายนอก ดงนนการฟนฟตองก าหนดจากภายใน เรมปรบความเขาใจจากภายในสภายนอก

เมอ ๑๐ กวาปทแลวเราจะพดถงการเกษตรผสมผสานมคนตอตาน แตตอนหลงมคนเหนดวยมาก ปจจบนคนไมรตวตนทแทจรง คณเปนใคร มาจากไหน และจะไป

ไหน เรามทางเลอกอนของชวตบางหรอไม เราสารมารถฟนฟเองไดหรอไม เวลาพดถงชมชนทองถนเรามองทไหน ถามการเลาประวตศาสตรชมชน คนจะเรมเหนความส าคญของตนเอง ท าใหชาวบานปรองดองกน ไมมการทะเลาะกน แตการวเคราะหของชาวบานกมขอจ ากด ดงนนเวลาจะพดถงการฟนฟชมชนทองถน จงตองมองใหทะล ตองฟนฟตวเอง เราตองคงตวเราไว เราตองพอใจในตวเราเอง ภมใจในตนเอง ความภมใจในตนเองจะไมเกดขนถาเราไมเขาใจตนเอง ไมเหนความส าคญภายใน แตใหความส าคญกบภายนอกโดยทไมมองสงดๆทมอยในตวเอง เวลาเราฟนฟเราตองมองถงตวตน และตองเคารพตวตนของคนอน รวมทงรกความเปนตวตนของตนเองดวย สรางความเทาเทยมกน ตองปรบวธคดใหม ใหภมใจในตวเอง คนหาตวเองใหเจอ มองอดตวาเปนอยางไร แลวหยบขนมาเรยนร ปรบน ามาใชในทางทถกตองในปจจบน บทสรปกรณความส าเรจของการฟนฟปาชมชนเขาคอก พบวาการท าวจยโดยทมวจยชมชนเปนเงอนไขส าคญทท าใหคนในชมชนลวงรถงความเปนมาของชมชนในหลายๆดาน ไมวาจะเปนวฒนธรรมการกน การแตงกาย ความเชอประเพณ รวมทงการใชประโยชนจากทรพยากรปาไม ทแตกตางกนไปของแตละชนเผาทอพยพเขามาอยในแถบน นอกจากนยงไดรถงหลกการตงถนฐานของบรรพบรษ รถงความยากล าบาก และความพยายามในการบกเบกตงชมชนใหมทพฒนามานานเปนสบๆป กวาจะเปนชมชนทมนคงใหลกหลานไดพงพาอาศยกนในทกวนน ไดรถงพฒนาการของทรพยากรปาไมรอบชมชนของตนเอง จากความอดมสมบรณทสดมาจนถงยคทปาถกท าลายลงอยางยอยยบตอหนาตอตา ท าใหชมชนตระเกดความส านก หนกถงคณคาของทท ากนทบรรพบรษหาไวให เกดความภาคภมใจในบรรพบรษของตนเองอยางลกซง ความรสกเหลานน าไปสความรกความหวงแหน ความภาคภมใจในถนฐานบานเกดของชมชนตนเอง รกและหวงแหนทรพยากรปาไมทมอยรายรอบชมชนไปดวย อยางไรกตามแนวความคดการฟนฟชวตชมชนทองถนจะประสบผลส าเรจไดนน นอกจากชมชนจะมกจกรรมอนรกษทรพยากรปาไมแลว ชมชนตองด าเนนกจกรรมดานอนๆพรอมกนดวย โดยเฉพาะกจกรรมทสรางกระบวนการเรยนร การมสวนรวมของชมชน อนจะน าไปสความเขมแขงย งยนของชมชนทองถนไดในทสด

2. ตวอยางการถอดองคความร เรยบเรยงและน าเสนอแบบเรองเลา โครงการรกษปา สรางคน ๘๔ ต าบล วถพอเพยง กรณคนตนแบบ ต าบลค าแคน อ าเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน

ยายแหวนตาเสาเกษตรใหญแหงบานกดขอนแกน

ต าบลค าแคน อ าเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน

“ยายแหวนตาเสา แกไมมแดดมฝน ไมมรอนมหนาวกบเขาหรอก ” เพอนบานพดถงความขยนขนแขงของสองตายาย “ขาวกเกยวเอง หมดบานนไมมคนแบบนอกแลว”

เมอยางกายเขาไปในสวนยายแหวานตาเสา ทกคนตองตนตาตนใจกบพชผกไมใหญนอยนานาชนดยนตนเบยดกนอยอยางเปนระเบยบเขยวขจเตมแปลง สองตายายปลกพชผกนานาชนด แซมระหวางแถวไมยนตนผสมผสานกนอยางลงตวบนทดน 22 ไร 3 งาน

มพชผกสวนครวทกชนด ทงพรก ขง ขา ตะไคร ใบมะกรด มะนาว มะเขอเทศ ผกบง ผกช ผกกาด ยหลา หอม มพชไรพชสวนแขงกนอวดยอดงามเตมไปหมดมทงไผเลยง ขาวโพด มะพราว กลวย ชะอม ล าไย สะตอ นอยหนา มะมวง มะละกอ ขนน มไมยนตนจ าพวกตะก มะคา ประด สะเดา นอกจากนยงมโรงเหดเลกๆ อยขางเถยงนานอย มตนหมอมส าหรบเลยงตวไหมปลกแซมอยในดงไม มแมไก 4 แม พาลกๆคยเขยหากนอยในสวนประมาณ 50 ตว

เดนเลยเรอยลกเขาไปจะพบกบสระน าขนาด 2 ไร เกบน าไวลดพชผกไดตลอดแลง สองฝงสระเตมไปดวยพนธไมนานาชนด มแปลงนา แปลงขาวโพด ในบรเวณทราบทายทงหางออกไป

“ตาปลกเองทกตนเลยหรอเนย ” เพอนในกลมเปรยขนเบาๆ เมอยายเลาถงวธท าสวนผสมผสานโดยใชแรงงานของสองตายายเทานน

“ยายไมเคยจางใคร ท ากนสองเฒา ตนแตดกลกแตเชา คนหนงนงขาว อกคนหนงกออกมากอนแลว ใสบาตรแลวจงคอยตามออกมา เยนย าชาวบานเปดไฟจงพากนเขาบาน ” ยายแหวนหวเราะลงลกคอพรอมกบเอามอปดปากอายฟนหลอของตวเอง ชอบใจความขยนอยางบาบนของตวเอง

“มนซ าบายใจ อยกบตนไมเหนมนโตขนทกวน เรากมรายไดดวย” แกยนยนการกระท าของตวเองวาท าดวยความรก มความสขจงไดท า ไมไดมใครบงคบ ไมไดแสรงท าเอาหนาใคร

แมแหวน ปองบญจนทร อาย 63 ป พอบญศร ปองบญจนทร อาย 68 ป ครอบครวตนแบบในโครงการรกษปา สรางคน ๘๔ ต าบล วถพอเพยง ต าบลค าแคน อ าเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน ชาวบานเรยกขานสองตายายวายายแหวนตาเสา มลกดวยกน 4 คน ชาย 2 คน หญง 2 คน ตางแยกยายกนไปมครอบครวท ามาหากนตางถน มคนหนงเปนพยาบาลอยอ าเภอใกลเคยง ทเหลอเปนพอคาขายของช าอยในกรงเทพฯ ทกวนนอยกนตามล าพงสองตายาย

สองตายายเผชญชวตรวมกนมาอยางโชกโชน ยายแหวนเลาวา เรมตนชวตดวยการเปนแมคาขายของช าอยทบานไผ ตอมาไปซอทท าไรปลกขาวโพด ถวเขยว ถวเหลอง แถบจงหวดกาญจนบร แตประสบกบการขาดทนไปไมรอดจงหนกลบเขากรงเทพฯ ออกรถปคอพเรขายกบขาวตามตลาดนด ฐานะดขนจงขยายกจการซอรถเพมอกคนหนงใหลกๆรบชวงกจการ

ป 25540 เหนวาตวเองอายมากขนแลว มเงนเกบจ านวนหนง จงตดสนใจสงตาเสากลบบานเกดพรอมกบน าเงนไปซอทดนแปลงแรก 22 ไร 3 งาน แตยายแหวนกบลกๆ ยงคาขายอยในกรงเทพฯ ไดเงนกสงกลบมาซอทดนเพมอก 2 แปลง 26 ไร และ 20 ไร สมยนนทดนราคาไรละ 6,000.- เปนการเตรยมทดนกอนจะอพยพกลบบานเกด

สองตายายกลบมาบานเกดอยางคนมความหวง เหนเพอนบานร ารวย กท าตามบาง ลงทนท าไรออยขนาดใหญ หวงวาจะร ารวย ซอรถไถใหญ รถหกลอ เชาทดนเพมกวา 200 ไร แตกตองพบกบความผดหวง สคาปย คาแรง คาขน คาขน คาตด คาผอนรถไมไหว หาคนงานกยาก ล าพงตวเองกท าไมไหว ท าไรออยอย 3 -4 ป รถหกลอถกยด รถไถตองขายทง เปนหนโรงงาน 50,000 บาท ตองน าเงนทลกๆ สงมาใหไปปลดหน เอาใบ น.ส. 3 ทจ านองไวออกมาคน รางกายกสไมไหว ก าลงวงชากเสอมถอย จงยกไรใหเพอนบานเชา ตวเองหนกลบมาท าสวนเลกนอยๆบนทดนแปลงใกลบาน

“โอย..เมอกอนใครเหนกวาท าไมไดหรอก มแตปาหญาคา เปนปามไมเลกๆขนเตมไปหมด ” ตาเสาไดยนแนวทางการท าเกษตรแบบผสมผสานมาจากวทย ประกอบกบใจรกการเกษตรอยเปนทนเดม จงเรมตนดวยการขดสระเกบน ากอน ไถกลบหญา เอาปยขววขควายมาใสทกป ไมใชสารเคม จนดนฟนตว ปลกพชพนธนานาชนดไดอยางทเหน

“ เหนอยกายแตซ าบายใจ ไมตองจาง ใชแรงเจาของ พชผกในสวนขายไดทกวนๆละ 100-300.- เอาพอด พอประมาณ ตามก าลงตวเอง ท ามาได 3 ปแลว เหนไมโตขน มรายไดพออยพอกน กท าเพมไปเรอยๆ ใครมาชวนไปไหนกไมไปแลว จะท าอยางนจนกวาจะท าไมไหวนนแหละ” ยายเสาหวเราะอยางอารมณด ยนยนความตงใจของตวเอง

“ทกวนนไมตองซอกบขาวกน จะซอบางกจ าพวกทท าไมได ซอเนอหม น าตาล น าปลา อยากกนปลากเอาปลาในบอมากน อยากกนไก กนผกกมหมดทกอยาง”

ยายแหวนเลาวา ตอนเยนจะมชาวบานมาซอของในสวนแกทกวน ท าใหมรายไดหมนเวยนอยตลอดเวลา ถาเปนพชไรจ านวนมากกเหมาสวนครงละ 6,000-7000.- ท าใหมรายไดเปนรายวน รายฤด และรายป หมนเวยนตอเนอง

สองตายายอยากแนะน าใหทกคนท าตาม แตจะท าไดหรอไมขนอยกบหลายอยาง 1. ตองใจรกในการท าการเกษตร ไมใจออกไปทางอน ท าใหมนดขนไปเรอยๆ 2. ตองมความขยนอดทน ออกแตเชา “ตนดกลกเชา ” คนหนงนงขาว อกคนหนงก

ออกมากอน ใสบาตรแลวจงคอยตามออกมา 3. ตองหาความรใหมๆ จากการอาน การฟง ไปดตวอยางจากคนทส าเรจ เอากลบมา

ทดลองท า ลองผดลองถกไปเรอยๆ 4. หวงใหพออยพอกน ไมเปนหน ท าตามก าลงตวเอง ไมคดแขงกบใคร คนปลกพช

เชงเดยวอยางเดยวไปไมรอด รวยเงนไมเอาแลว อยากรวยความสข ไดเหนกนอยสองตายายอยางน เจบปวยกเหนกน ไปอยทไหนกไมใชของเรา สอยกบตนไมของตวเองไมได

5. มความตงใจมงมน ตองท าใหได จะท าใหคนในหมบานมาซอของตวเองใหได คอยเปนคอยไป ไมตองกหนยมสน พยายามไปเรอยๆ “ปลกพชแบบเดยว มนเอาออกยาก ของยายแหวน ตาเสา เขามหลายอยาง ขอยอยากเฮดจงซ ” เพอนบานทแวะเวยนมาเยยมยามสองตายายตางออกปากเปนเสยงเดยวกน ปลกแบบผสมผสานเปนทางเลอกทางรอดไดจรง

ยายแหวนมโครงการจะซอหมมาเลยงกนเศษพชผก อยากท าขนมจนวนละ 20 กโล พอขายใหไดเงนตามแรงก าลงตวเอง อยากใหลกกลบมาสบทอด มาเปดรานคาในบาน มาท าไรสวนผสมสบตอไป วนนสองตายายมความสขอยกบไรนาสวนผสมของตนเอง ไดท าบญตกบาตร เปนรมโพธรมไทรใหลกหลาน เปนผเฒาผโอของชมชน เปนเกษตรใหญในสายตา และน าเสยงเยาะเยยของเพอนบาน เปนครอบครวตนแบบวถแบบพอเพยงของโครงการรกษปา สรางคน ๘๔ ต าบล วถพอเพยง และเปนทางเลอกทางรอดทเปนรปธรรมส าหรบชาวนาชาวไรรายยอยทสนใจ

ค าเพยง รองล ามล 28 พฤษภาคม 2552

3. ตวอยางการถอดองคความร เรยบเรยงและน าเสนอแบบเรองเลา การถอดบทเรยนและสงเคราะหความรจากการด าเนนงานโครงการสรางระบบสวสดการทองถน กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

กรณศกษา ; กลมแมบานเยบผาต าบลสงเนน อ าเภอกระสง จงหวดบรรมย จากวกฤตเปนโอกาส

เยนย าโพลเพล ดวงตะวนทงแสงออยองบอกลาขอบฟาซกตะวนตก ลมเยนจากไอฝนทพงขาดเมดไป พดโชยออนๆ ชวยใหจตใจออนลาจากการกร างานมาทงวนแชมชนขนมาไดบาง

ตรงแครไมหนาเพงพกทรงหมาแหงน คราคร าไปดวยผคน แลดคกคกกวาทกวน นางถนอม ทวรมย ประธานกลมแมบานต าบลสงเนน หนรหนขวางเรยกคนโนนคนนใหเขามารวมพดคยกบคนแปลกหนาทเดนทางมาขอแลกเปลยนเรยนรการท างานของกลม นางใช

เพงพกทรงหมาแหงนเปนทงทพกหลบนอน เปนทท าการกลมแมบานซงนางเปนประธาน รวมทงเปนสถานทเยบผาของกลมแมบานดวย มจกรเยบผาตงเรยงรายรวมกนกวา 20 ตว

นางถนอมเลาใหฟงวากลมแมบานเยบผาต าบลสงเนน ตงอยหมท 9 ต าบลสงเนน อ าเภอกระสง จงหวดบรรมย หางจากตวจงหวดบรรมยประมาณ 30 กโลเมตร มนางรบหนาทเปนประธานกลม นางประมข เการมยเปนรองประธาน มตวแทนของกลมสมาชก 6 หมบานในต าบลเดยวกน บานละ 2 คน มารวมเปนคณะกรรมการกลม โดยมพระสงฆเปนทปรกษา

ปจจบนมสมาชกจ านวน 130 คน กระจายอยในเขตต าบลสงเนน 6 หมบาน คอหมท 10, 2, 1, 8, 14 และหมท 9 มกองทนหมนเวยนประมาณ 247,000 บาท ซงประกอบดวย ดอกเบย 77,000 บาท และเงนทสมาชกกยมจ านวน 170,000 บาท

“ปาตกงานเมอป 40 โรงงานเยบผาโหลทบรรมยเขาปด ลอยแพคนงานหมดเลย ปาไปสมครงานทกรมแรงงานเขากไมรบ บอกวาปาแกแลวไมเอา ตากไมคอยจะด ” นางถนอมบอกเลาถงสาเหตทตองตกงาน และความยากล าบากของตนเองในชวงนน น าเสยงเนบนาบ เหมอนนอยใจในโชคชะตาตวเอง

ตามททราบกนดแลววาป 2540 ประเทศไทยเกดวกฤตเศรษฐกจ รฐบาลประกาศใหคาเงนบาทลอยตว สงผลกระทบถงบรรดาโรงงานอตสาหกรรม บรษทหางรานนอยใหญตองปดกจการลงเนองจากประสบปญหาขาดทนอยางหนก พนกงานเอกชน คนงานโรงงานถกลอยแพ ตกงานกนเปนจ านวนมาก

นางถนอม ทวรมย กเปนชาวบานอกคนหนง ทไปเปนคนงานในโรงงานเยบผาโหลแหงหนงในจงหวดบรรมย และไดรบผลกระทบตกงาน ไมมรายได เนองจากโรงงานตองปดกจการดวยเชนกน

“ไปหาประชาสงเคราะหจงหวด ไดรบค าแนะน าใหปาท าโครงการฝกอาชพเพอบรรเทาความยากจนของสตรผดอยโอกาส ปาเลยขอใหมาลงทบานปา” นางถนอมเลาใหฟงถงการเรมตนด าเนนกจกรรมกลมแมบานเยบผาต าบลสงเนน

ทามกลางวกฤตเศรษฐกจในขณะนน รฐบาลประกาศมาตรการแกปญหาวกฤตเศรษฐกจออกมาหลายประการ หนวยงานภาครฐเรงจดท าโครงการชวยเหลอคนตกงาน ผดอยโอกาสหลายตอหลายโครงการ ซงนางถนอม ไดไปปรกษาหารอเพอขอรบการชวยเหลอจากประชาสงเคราะหจงหวดบรรมยและเนองจากนางถนอม เปนผทมความรในดานการเยบเสอผามากอน จงไดรบค าแนะน าใหรวมกลมแมบานทเปนคนดอยโอกาส ตกงานในชมชน จ านวน 25 คน เพอเปดอบรมการตดเยบเสอผา ตามโครงการฝกอาชพเพอบรรเทาความยากจนของสตรผดอยโอกาส โดยมคาอาหารวนละ 50 บาทใหทกคน และมคาอปกรณการเรยนอกตางหาก

“ปากลบมารวมผหญงทตกงาน ไมมงานท า และสนใจเรยนเยบผาได 25 คน จากบานพวง และบานประด ตอนนนตองวงหาจกรเยบผาเกาๆ ทวหมบานเลย เอามาซอมโดยเรยรายคาซอมจกรจากสมาชก จนกระทงไดจกรมาเรยนกนในตอนเดอนเมษายน ป 2542”

หลกสตรการเรยนการสอนเยบผาตองใชเวลานานประมาณ 3 เดอน นอกจากนทางราชการยงไดเปดโอกาสใหสมาชกกลมไปศกษาดงานกลมเยบผาทอนดวย ท าใหสมาชกมนใจมากขน จงไดตดสนใจลงทนซอจกรมาท ากนอยางจรงจง

วกฤตเศรษฐกจทเกดขนหลายคนพายแพ หาทางออกดวยการฆาตวตาย หลาย

คนชวตตองระหกระเหน หลกเรนไปอยในซอกหลบของสงคม แตยงมผหญงตวเลกๆ ทไมยอมแพตอโชคชะตา แปรวกฤตชวตใหเปนโอกาส จากคนตกงาน ทไดชอวาเปนคนดอยโอกาส วนนนางกลายเปนตวอยาง ตนแบบของคนสชวต เปนเสาหลกใหกลมผหญงดอยโอกาสในชมชนหางไกลแสงสในเมองไดอยางนาชนชม ควรแกการศกษาเรยนรเปนอยางยง การจดสวสดการของคนดอยโอกาสเพอคนดอยโอกาส

หลงจากเสรจสนการอบรมแลวประชาสงเคราะหจงหวดไดใหการสนบสนนเงนชวยเหลอสตรดอยโอกาสในชมชนจ านวน 30 คน คนละ 1,900 บาท กลมแมบานทไดรบการชวยเหลอไดน าเงนดงกลาวไปรวมกลมกนเพอใชเปนตนทน ส าหรบด าเนนกจการเยบผาหมนวมและตดชดนกเรยน โดยมค าสงซอมาจากหนวยงานราชการในจงหวด เชน กาชาดจงหวด สสว.เขต และ พมจ. เปนตน กลมเคยมประสบการณในการรบค าสงซอจากหนวยราชการและมรายไดจากการจ าหนายผลตภณฑสงถง 1,600,000 บาท

“ปาเหนวาการเยบผาน เราท าแลวเราไดเงนแนนอน ถาไปท าอยางอนมนบดเนา แตเสอผาไมบดเกบไวได ” ปาถนอมยนยนงานอาชพเสรมทท าใหกลมแมบานมรายไดจนเจอครอบครวไดบาง

ตอมาป 2547 ประชาสงเคราะหจงหวดในขณะนน ไดพจารณาเหนการจดการของกลมทสามารถน าเงนสวสดการชวยเหลอคนยากล าบากทไดรบ มาบรหารจดการในรปของกองทนสวสดการชมชนไดอยางย งยน กาวหนา จงไดสนบสนนงบประมาณชวยเหลอกลมแมบานเยบผาต าบลสงเนนเพมเตมมาอก เปนการเพมสมาชกใหกบกลมอกจ านวน 100 คนๆ ละ 1,000 บาท กลมสตรทไดรบเงนสงเคราะหชวยเหลอไปลงทนด าเนนกจการรวมกบกลม ท าใหเงนทนและจ านวนสมาชกของกลมเพมมากขน

“การจายเงนสงเคราะหรายบคคล แทนทเราจะจายเปนรายๆ แลวหมดไปเลย เราผลกดน สรางเงอนไขใหผทไดรบเงนชวยเหลอรวมกลมเพอชวยเหลอกนเอง มนจงจะเปนการจดสวสดการชวยเหลอกนระยะยาว คนทไดรบเงนชวยเหลอในภายหลงกใหเขาไปรวมกบ

กลมปาถนอม ท าใหกลมขยายเพมมากขนอก ” คณวลภา นยมตรง เจาหนาทพฒนาสงคมฯจงหวดบรรมยทตามเขามาอ านวยความสะดวกใหคณะเราอธบายเพมเตม และเลาตอวาการจดการตวเองของกลมแมบานต าบลสงเนน เปนตวอยางการการเปลยนการสงเคราะหคนยากล าบากจากการใหแบบเดมคอเปนรายบคคลเปนการใหเปนกลมใหเกดการชวยเหลอกนเปนกลม ทางพมจ.บรรมยไดเอาวธคดการจดสวสดการของต าบลสงเนนซงสอดคลองกบนโยบายการจดสวสดการทองถนของกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ไปขยายผลจนเกดการจดสวสดการของทองถนใน 4 ต าบล คอ ต าบลประสาท ต าบลกะลนทา ต าบลโนนทอง ต าบลสงเนน ภายใตชอกองทนสวสดการผดอยโอกาส

ท าใหเรามองเหนหลกคด วธการจดสวสดการสงคม ทด าเนนการโดยชมชน

เพอคนในชมชนกนเองไดชดเจนมากขน เหนถงวธการชวยเหลอกนเองของคนดอยโอกาสเพอคนดอยโอกาส เหนจตใจเอออาทร ไมทอดทงกนของในชมชนทองถนอยางเปนรปธรรม เหนถงบทบาทของหนวยงานภาครฐทใชแนวทางการจดสวสดการโดยคนในชมชนมสวนรวม เปนกลยทธในการท างาน แทนการสงเคราะหชวยเหลออยางเดยวจนประสบความส าเรจ

รอบๆเพงพกของนางถนอม เตมไปดวยกองผาทเยบส าเรจรปแลว และกองผา

ทยงไมไดแปรรปกองแกะกะเตมไปหมด มจกรมอเตอรใหมๆ เรยงรายอยางเปนระเบยบจ านวน 20 หลง ทราบจากการบอกเลาของแกนน ากลมวา องคการบรหารสวนต าบล (อบต.) สงเนนใหการสนบสนนงบประมาณ ภายใตโครงการกระตนเศรษฐกจต าบลละ 1 ลาน โดยด าเนนการจดซอจกรเยบผาจ านวน 20 หลงให พรอมทงสนบสนนใหมการพฒนาผลตภณฑของกลมแมบาน เปนสนคา OTOP ประจ าต าบลดวย

กจการกลมแมบานเยบผาต าบลสงเนนมพฒนาการตอเนองเรอยมา อยางนาชนชม ภายใตการใหค าแนะน าหางๆ ของ พมจ.จงหวดบรรมย

“กลมเราไมไดอาศยแคเงนสงเคราะหชวยเหลอคนดอยโอกาสมาลงทนด าเนนกจการเยบผาเทานน มการไปกเงนจากกองทนหมบานมาลงทนเพมดวย เนองจากเงนทนของกลมมไมเพยงพอ ถาชวงไหนกลมมเงนเหลอยงไมไดลงทนอะไร กลมกจะเปดใหสมาชกกยม โดยเกบดอกเบยรอยละ 2 บาทตอเดอน รวมทงเปดใหสมาชกฝากออมกบกลมดวย ” แกนน ากลมทนงรวมวงสนทนาอยดวย อธบายสอดแทรกขนมาเพอใหผมาเยยมเยอนไดขอมลชดเจนขน

จากคนดอยโอกาส ไมมงานท า เปนผหญงตวเลกๆ การศกษาต า กระจด

กระจาย ไรพลง ซอนตวอยตามซอกหลบของชมชนทองถน แตเมอเธอมารวมตวกนได มนท า

ใหกลมแมบานต าบลสงเนนกมพลงมากพอจะพลกฟนวกฤตของชวต จนกลายเปนกลมตวอยางตนแบบ ทผคนในวงการพฒนาชมชนของจงหวดตองกลาวขวญถงเปนระยะๆ

เสนทางสความส าเรจ กวาจะมาถงวนน ประสบการณการท างานของกลมแมบานทอผาต าบลสงเนน มขนตอนกระบวนการด าเนนการรวมกนทนาสนใจ กลาวคอ มประธานคอนางถนอมทมบทบาทส าคญ มพเลยงทเปนสวนราชการ มผน าชมชนทงก านนผใหญบานและอบต.ใหการสนบสนน ซงพอสรปใหเหนถงขนตอนกระบวนการไดดงน

1. นางถนอม ทวรมย ซงเปนชาวบานทมความรการเยบผามากจากการเปนคนงานโรงงานเยบผามากอน ไดไปขอรบการสนบสนนการฝกอาชพจากประชาสงเคราะหจงหวด โดยรวมกลมแมบานดอยโอกาสจ านวน 25 คน ด าเนนการเปดการอบรมการตดเยบเสอผา

2. ประชาสงเคราะหจงหวด (พมจ.ในปจจบน) จดสรรเงนสงเคราะหผดอยโอกาส ใหสมาชกกลมครงแรกจ านวน 30 คน ๆ 1,900 บาท นางถนอม ทวรมย ไดรวมกลมสตรทไดรบเงนสงเคราะหชวยเหลอดงกลาว จดตงเปนกลมสตรตดเยบผาต าบลสงเนนขน ในป 2542 โดยน าเงนสงเคราะหชวยเหลอมารวมกนด าเนนกจการตดเยบเสอผา เปนการหารายไดเสรมใหกบกลมแมบานไดอยางย งยน

3. ตอมาป 2547 ประชาสงเคราะหจงหวด ซงเลงเหนพฒนาการของกลมสตรเยบผาต าบลสงเนน ทมความกาวหนามนคงมาโดยล าดบจงไดจดสรรงบประมาณสงเคราะหชวยเหลอคนยากล าบาก เพอใหกลมมสมาชกเพมขนนอกจ านวน 100 คน ๆ ละ 1,000 บาท

4. กลมแมบานตดเยบผาต าบลสงเนน นอกจากจะใชเงนสงเคราะหชวยเหลอผดอยโอกาสมารวมกนเปนเงนทนส าหรบด าเนนกจการตดเยบเสอผาแลว ยงใชเงนดงกลาวเปนเงนทนหมนเวยนกยมส าหรบสมาชก และผทเดอดรอนในชมชนไดดวย โดยเปดใหมการกยมและคดดอกเบยรอยละ 2 บาทตอเดอน

5. นางถนอม ทวรมย และแกนน ากลมอกประมาณ 10-15 คน จะเปนแกนน าส าคญของกลม ในการก าหนดแผนการผลต หาตลาด รบค าสงการผลต และหาเงนลงทนเพมเตม รวมทงแสวงหาความรเพอน ามาออกแบบผลตภณฑใหมๆเพมขนดวย การบรหารจดการกลมจงด าเนนการไดตอเนองมาตามล าดบ

6. สมาชกกลมมรายไดเสรม จากผลก าไรทมาจากการขายผารวมกน โดยเฉลยคนละประมาณ 500 บาทตอเดอน

7. ผลก าไรบางสวนน าไปสนบสนนงานบญ งานสวนรวมในชมชน เชนตงโรงทานในงานบญ สนบสนนกจกรรมกฬาของเยาวชน สมทบการสรางศาลา เปนตน นอกจากนยง

จดใหเปนสวสดการส าหรบสมาชก เมอมความจ าเปนเรงดวนการกยมระยะสน จะไมคดดอกเบย

8. พมจ.บรรมย(ประชาสงเคราะหในอดต) มบทบาทส าคญในการใหค าปรกษา คอยชวยเหลอประสานงาน ผลกดนใหแนวคดการชวยเหลอกนในชมชนด าเนนไปไดอยางตอเนอง อกทง หนวยงานในระดบต าบลทงก านนผใหญบาน/อบต. และระดบจงหวด ตางใหการสนบสนนสงเสรมกลมสตรเยบผาต าบลสงเนนเปนอยางด ท าใหสมาชกกลมมรายได และมก าลงใจด าเนนกจการกนมาไดอยางตอเนอง

ตลอดระยะเกอบสบปท กลมสตรต าบลสงเนนยนหยดด าเนนกจการอยไดอยาง

ตอเนอง จงเปนอกรปธรรมความส าเรจหนง ทยนยนแนวความคด แนวทางการท างานพฒนาอยางยงยนนน ชมชนชาวบานตองเปนแกนหลกส าคญในการด าเนนการ และมหนวยงานภายนอกคอยเปนพเลยงใหการสนบสนนอยหางๆ กระบวนการด าเนนงานเชนนเทานนชมชนทองถนจงจะเขมแขงจดการตนเองได ความส าเรจของการจดสวสดการโดยชมชน

ความส าเรจ ภายใตการจดสวสดการสงคมแบบรวมกลมชวยเหลอกนเองของกลมสตรเยบผาต าบลสงเนนนน พอสรปไดดงน

1. มผดอยโอกาส คนยากล าบากจ านวน 130 คน มรายไดเสรมตอเนองยงยน เนองจากผดอยโอกาสน าเงนสงเคราะหชวยเหลอ จาก พมจ. มารวมกลมเปนทนเรมตนในการท ากจกรรมพฒนาอาชพเยบผา โดยเงนทนยงคงอย และน าก าไรทไดไปแบงปนใหสมาชก เปนประจ า และตอเนอง

2. มเงนทนเพมมากขน เรมจากตนทนจ านวน 130,000 บาท สามารถบรหารจดการใหมผลก าไรเพมมากขน ปจจบนมเงนทนหมนเวยนสงมากถง 247,000 บาท

3. เกดแกนน าส าคญประมาณ 10-15 คน แกนน าดงกลาวมหลกคดในการชวยเหลอตวเอง ชวยเหลอกนเองอยางมศกดศร มความมงมนพยายามทจะสรางรายไดใหกบสมาชกกลม เพอพงพากนเองใหไดมากทสด

4. เกดตวอยางการรวมกลมชวยเหลอกนเอง จากเงนกองทนสวสดการทองถน โดยคนยากล าบาก เพอคนยากล าบากกนเองไดอยางย งยน

5. เกดการหนนเสรมเพอความเขมแขงขององคกรชมชน โดยภาคความรวมมอระดบทองถน ทงจากพมจ.บรรมย สสว.เขต 5 กาชาดจงหวด องคกรปกครองสวนทองถน และอนๆ

บนรปธรรมความส าเรจทเกดขน เราคนภายนอกไดมโอกาสมาแลกเปลยน เรยนรเพยงเวลาสนๆแตมนกท าใหเรามความหวง มก าลงใจ รวมทงไดแนวทางการสงเสรมสนบสนน พฒนาระบบสวสดการชมชนใหเขมแขงตอเนองตอไป ทนทางสงคม เงอนไขปจจยแหงความส าเรจ

ทนความรกความเอออาทร ประธานกลม คอนางถนอม ทวรมย เปนคนทมจตใจเอออาทร มจตใจอยากชวย

ผอน กลาวคออยากเหนคนในชมชนมงานท าในชมชน เพอจะไดอยรวมกบครอบครวอยางอบอน เปนความคดทออกมาจากจตใจสวนลก ทตนเองผานความยากล าบากในชวตมากอน ท าใหมความมงมนหยดยนฝนฝาอปสรรคนานามาโดยตลอด ท าใหกลมเตมโตอยางตอเนอง

“แตละวน ทมาเยบผาอยตรงน เราคยกนทกเรองทงเรองหนง เรองครอบครว ใครมปญหากมาปรบทกขกน มนไดชองทางแกปญหา ไดก าลงใจ เรากสกนตอไป”

ความจรงชวตปาถนอม มปญหาแยะกวาใครๆ ลกไดกนแลวเลกกน เอาหลานมาทงใหปาเลยง ปาจงเปนตวอยางของคนสชวต เปนคนคอยปลอบใจใหกบสมาชกคนอน

“ปาอยากใหสมาชกมงานท าทกคน อยากใหเขาไดอยกบลก อยกบครอบครว ปาเคยทงลกไปท างานจงหวดระยอง มนไมมความสขคดถงลกมาก ” ปาถนอมเลาประสบการณชวตของตนเองดวยเสยงสนเครอ น าตาคลอเบา

ท าใหหลายคนในวงสนทนาตองปายปาดน าตาตามไปดวย คนแปลกหนาตางถนอยางพวกเรา กซาบซงในความจรงใจของปามาก นหรอเปลาทเรยกวาการท างานทออกมาจากดานใน มนจงดเขมแขงมพลง

ทนความรเดม การใชความรเดม ทเปนศกยภาพของตนเอง มาขยายความรใหกลมสมาชกและ

ประกอบกจการรวมกน ท าใหกลมสามารถควบคมปจจยเสยงได คอควบคมวตถดบ และการแปรรปไดงาย มเรองเดยวทควบคมไดยาก คอการตลาดซงไมแนนอน

ทนทเปนรายได สมาชกมรายไดเพม สมาชกมความพอใจในการบรหารจดการ ภายใตบทบาทการ

จดการของคณะกรรมการกลม ทมก าไรมาแบงปนใหสมาชกทกเดอนๆละประมาณ 500 บาทตอคน

“อยางนอยเรากมเงนเดอนเนาะ 500 บาทกเงนเดอน ไดทกคน ใครขยนกไดมากกวาน” เหรญญกกลมโพลงออกมาอยางภาคภมใจในความส าเรจของกลมตนเอง

ทนความโปรงใส

นอกจากน คณะกรรมการบรหาร จดระบบการบรหารจดการดวยความโปรงใสตรวจสอบได ท าใหไดรบความไววางใจจากทงสมาชก และภาคสนบสนน

ทนการสนบสนนจากภายนอก การสนบสนนจากหนวยงานภาคการพฒนา มการสนบสนนทงเงนทน วสด

อปกรณ และความคด จากหนวยงานภาคการพฒนามาสกลมอยเปนระยะๆ ท าใหเกดความตนตวในกลมอยางตอเนอง

กลมสตรเยบผาต าบลสงเนน รวมกลมกนท าธรกจเยบผา ดวยเงนสงเคราะหชวยเหลอรายบคคลนน เปนความกาวหนาในระบบการจดสวสดการระดบหนง แตยงจ าเปนตองรวมกนคดคน พฒนาหลกคด วธการ การจดสวสดการของคนในชมชนทองถน โดยคนชมชนทองถน เพอคนอยากล าบากทอยในชมชนทองถน รวมทงรวมกนขยายความส าเรจทพบเหนไปสสงคมวงกวางใหมากยงขน

วงสนทนาวนนจบลงดวยก าลงแรงใจทมใหกนและกน คนแปลกหนาตางถนอยาง

เรา เตมอมกบความมงมน ตงใจของกลมสตรทไดชอวาเปนคนบานนอก เปนคนยากล าบาก คนดอยโอกาส ในการทจะชวยเหลอกนดแลกนเอง

ค านแสงเดอนนวลเยนสองสวางไปทว เหมอนก าลงลบไลปลอบโยนกลมคนยากล าบากใหเขมแขงมก าลงแรงใจทจะตอสชวตกนตอไป

ค าเพยง รองล ามล 19 กนยายน 2550

บทสงทาย

องคความรนนมอยเปนจ านวนมาก ตงอยในทกถนท ดงค ากลาวทวา “ทไหนมชวต ท

นนมความร” องคความรจงมคณคาความหมายอยในตว รอใหผสนใจเลอกศกษาเรยนร น าไปปรบใช โดยเฉพาะองคความรชมชน ยงรอคอยใหนกจดการความรเขาไปเรยนร สบคน และน าออกเผยแพรสสงคม เพอเปนทางเลอกในการด าเนนชวตของผคนทามกลางวกฤตสงคมปจจบน

องคความรจะมคณคาความหมายมากขน ถาองคความรนนเปนองคความรทไมตาย เปนองคความรทสามารถน าไปเคลอนไหวใหคนในสงคมตระหนกร และเปลยนแปลงไปสสงทดกวาได

การถอดองคความร และการน าเสนอเอกสารชดองคความรนน จ าเปนอยางยงตองการลงมอปฏบตการ ตองฝกปฏบตทงการถอดและการน าเสนออยางตอเนอง จงจะสามารถสอสารองคความรกบสงคมใหเหนถงคณคาความหมายขององคความรทคนพบ ซงจะน าไปสการปรบเปลยนวถชวต เปลยนวธคด เปลยนวธจดการกบปญหาของทงระดบบคคล ชมชน สงคมได

อยางไรกตามองคความรเปนเพยงสวนหนงในกระบวนการจดการความรเทานน ยงจ าเปนตองมการคดคนรปแบบ วธการ เพอพฒนาองคความรใหไดรบการยอมรบ และน าสการปฏบตใหจรงอกมาก จงหวงเปนอยางยงวาคมอพนฐานการจดการความรชมชน จะเปนจดเรมตนส าหรบนกพฒนาสงคม นกจดการความรใหรวมกนพฒนากระบวนการจดการความรตอเนองตอไป