1ตามรอยพทธธรรม

2 ตามรอยพทธธรรม 3ตามรอยพทธธรรม

ตามรอยพทธธรรม

4 ตามรอยพทธธรรม 5ตามรอยพทธธรรม ๐๐

หลกการ หรอคำาสอนใดกตาม ทเปนเพยง

การคดคนหาเหตผลในเรองความจรง

เพอสนองความตองการทางปญญา

โดยมไดมงหมายและมไดแสดงแนวทาง

สำาหรบประพฤตปฏบตในชวตจรง

อนนนใหถอวาไมใช พระพทธศาสนา

โดยเฉพาะอยางทถอวาเปนคำาสอนเดมแท

ของพระพทธเจาซงในทน เรยกวา พทธธรรม

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

พทธธรรม ประดษฐาน ๒๖ศตวรรษกาล

6 ตามรอยพทธธรรม 7ตามรอยพทธธรรม ๐๐ ๐๐

หนงสอ ‘ตามรอยพทธธรรม’ ในมอของทานน เปนความดำารของ

หลายคนทไดอานและเหนคณคาของหนงสอ ‘พทธธรรม’ ของพระเดช

พระคณทานเจาคณอาจารย พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ทจด

พมพแลวกวา ๓๐ ครง ตงแตป พ.ศ. ๒๕๑๔ ตามลำาดบมาเปนจำานวน

หลายหมนเลม ไดรบการยอมรบและกลาวขานจาก ๓ หนอแหงพทธะ

ณ ยคสมยนวา

“เปนลายแทงแหงความสข …ทสมบรณแบบทสด ทมอยในยคสมยของเรา”

พระมหาวฒชย วชรเมธ

“ถาเหลอของสงเดยวในโลกนตดตว ขอเลอก ‘พทธธรรม’ เลมน”

พระไพศาล วสาโล

“ชวตน...มหนงสอเลมนเปนเพอนตลอดจนกระทงวนตาย”

ชยสาโร ภกข

ในวาระฉลองพทธชยนต ๒๖๐๐ ปแหงการตรสรของพระพทธองค

พทธศกราช ๒๕๕๕ ทแมจะมโรคาพาธอยางใหญหลวง พระเดชพระคณทานเจาคณอาจารยไดวรยะพากเพยรปรบขยายตนฉบบใหมอยางสมบรณ

พรอมดชนสำาหรบสบคน ทงรปแบบหนงสอเลมและดจตอลไฟล ม

ความยาว ๑,๓๖๐ หนา เปนการถวายพระอนโมทนาพระราชกศลใน มหามงคลสมย เฉลมพระชนมพรรษา ครบ ๗ รอบ ๘๔ พรรษา ๕ ธนวาคม ๒๕๕๔ และเปนธรรมทานในกาลบรรจบ ๒๖ ศตวรรษแหง

การประดษฐานพระพทธธรรม นบแตบรรลพระโพธญาณและการแสดง

พระปฐมเทศนาของพระสมมาสมพทธเจา ซงขยายจากฉบบเดมแรกเรม

เพยง ๒๐๖ หนา กระทงฉบบพมพครงท ๓๑ ม ๑,๒๑๒ หนา เพมอก ๑๔๘ หนา ทำาใหมความหนาและอาจเปนทวตกหวนเกรงไมกลาหยบอาน

ของผสนใจใฝเรยนรทงหลาย

ในขณะทตลอดเกอบกงศตวรรษทผานมา หนงสอเลมนไดมบทบาทหนาท

สำาคญในการชวยใหใครตอใครไดเขาถงพทธธรรม อนเปนกญแจไข

ความหมายของชวตและความสขแท อยางไมมขดคนจำากดเพศ วย

ชนชน และฐานะ ดงทบรษนรนามทานหนงโพสตในสงคมออนไลนวา “ใคร

ยงไมเคยอาน ลองหาเวลาอานด... พทธธรรม เปนหนงสอททำาให...บอก

ตวเองวา เปนโชคดครงใหญในชวต... ท ไดอานหนงสอเลมนจบ... บางท

คณอาจจะมองขามโอกาสทจะโชคด โดยไมตองสงไปชงรางวล”

มอเตอรไซครบจางทานหนงบอกวา “...อาน พทธธรรม... แตกไมได

ละเอยดนก... ไดสจธรรมของชวต สจธรรมของธรรมะ แลวกสจธรรม

ของคน... หลงจากไดศกษา... สขมขน กลาหาญขน เดดเดยวในการ

เผชญกบปญหาตางๆ สมมตวา... นอนหลบไป แลวพรงนตนขนมาเปน

ศนยอกน ชวตรบไดไหม รบได...”

ดไซเนอรคนหนงบอกวา “พทธธรรม ทำาให... ระลกถงคณของพระพทธ

พระธรรม พระสงฆ ไดมากกวาพระพทธรปงดงามทตงอยเสยอก...”

พนกงานขายวยรนคนหนงบอกวา “โชคดท... อายยงนอยแลวเจอเลมน

ไดเปรยบ... เพราะรแลววา อะไรของแท อะไรของปลอม ความสขแท ความสขปลอม... อาน พทธธรรม ๓ รอบแลว... แตคำาตอบทไดไมเคย

ซำาเลย... ถายงตองมเกดอก ...กขออาน พทธธรรม อก อานจนกวาจะ

ไมตองเกด...”

เจาของกจการทานหนงบอกวา “...อาน พทธธรรม ดวยการกำาหนดประโยชน ใชวธเลอกอาน ไมไดอานหนาแรกยนหนาสดทายนะ เพราะ

พทธธรรม ไมใชหนงสออานรวดเดยว... อานเลมนตงแตสารบญ ...เปน

กวตงแตสารบญ มนงดงามตงแตตรงนนแลวนะ”

คำ�นำ�

8 ตามรอยพทธธรรม 9ตามรอยพทธธรรม ๐๐ ๐๐

ผบรหารกจการระดบชาตทานหนงบอกวา “ถาไมเคยไดอาน พทธธรรม

...จะไมเคยรเลยวา ...ไมรอะไรเลย! เพราะคดวารแลว ... แตจรงๆ เรา

ไมรอะไรเลยในฝงทมนเกยวกบตวเอง เกยวกบชวตน เราไมรอะไรเลย

จรงๆ เหมอนทเขาเปรยบเปรยวา อยในหองมด ถาไมมคนจดไฟแชก

มนไมเหนหรอก กมดอยอยางนน แลวไมรวามดดวย... พออานบทแรก

เออ เฮย ! ชวตมนคออะไร ผมกลบตอบไมได กมาถงบางออวา จรงๆ

เราไมร”

มบคคลทใชชอวา Rising Sun โพสตในเวบไซตวา “...พทธธรรม

คอนขางอานยากสำาหรบคนไมคนเคย เพราะในหนงสอเตมไปดวย

ศพทบาล หากพบวา พทธธรรม ยากไปสำาหรบคณ ลองหาเลมอนท

เขยนวชาการนอยกวานอานไปกอน... พอพนฐานเรมแนน แลวกลบมา

อาน พทธธรรม อกครง จะอานงายกวาเดม แลวจะพบวา พทธธรรม

ใหอะไรหลายๆ อยางทเดยว...”

โจทยจงมวา จะทำาอยางไรใหคนทยงไมคนเคย เหนวายาก เหนวา

ลำาบาก เหนวาหนาและหนกเกนกำาลง ไดลองอานอยางยนยอ กอฉนทะ

ในการหยบอานฉบบใหญ ททานปรบขยายไวอยางสมบรณยงน ให

กวางขวางและกอประโยชนตอชวต ชมชน และสงคม สมกบคณคา

แหงพระพทธศาสนา ทพระพทธองคทรงตรสรและเมตตาเผยแผสงสอน

สบมา จนบรรพชนคนไทยไดสบสานเปนศาสนาประจำาชาต และไดชอวาเปนศนยกลางแหงพระพทธศาสนาของโลก กอนทฉบบแปลเปนภาษาตางๆ จะถกอานใชอยางกวางขวางกวาในนานาประเทศทวทงโลก

กองทนเกอโลก (ป. อ. ปยตโต) และ หอจดหมายเหตพทธทาส อน-

ทปญโญ ไดรบเมตตาและฉนทานมตจากพระเดชพระคณทานเจาคณอาจารยใหจดทำาหนงสอ ‘ตามรอยพทธธรรม’ นขนดวยเหตน โดยมตท

ตงไววา มสามารถทำา ฉบบยอ ได เพราะพระเดชพระคณทานไดจดทำา

อยางดยงแลวจากพระไตรปฎกทง ๔๕ เลม

‘ตามรอยพทธธรรม’ น จงเปนเพยงหนงสอ ‘พทธธรรม เลมนอย’ เพอให

ทานทงหลายไดลองอาน โดยวางตำาแหนงใหเปนหนงสอนำารองของคน

เรมสนใจ ‘พทธศาสนา’ คนทตองการ ‘คนหาคำาตอบเรองชวต เปาหมาย

และแนวทางการดำาเนนชวต’ ไดเลอกใชหนงสอ ‘พทธธรรม ฉบบ

ปรบขยาย’ ทไดรบการยอมรบอยางทวไปทงในประเทศและทงโลก วาให

คำาตอบได โดยไดรบเมตตาจาก ๒ มหาเถระผอปฏฐากพระเดช

พระคณทานเจาคณอาจารย เปนทปรกษาอยางใกลชด ประกอบดวย

๔ สวนสำาคญคอ ความเปนมาของหนงสอ ‘พทธธรรม’ ตงแตเรมแรก

จนถงฉบบปรบขยายน ภาพรวมของเนอหา ความคดเหนของคนรน

ใหมๆ ทไดใชหนงสอเลมน โดยมสวนทพเศษสดคอ ‘บทสมภาษณวเศษ’

ทพระเดชพระคณทานเจาคณอาจารยเมตตามอบใหเปนกรณเฉพาะ

ในโอกาสน

ขอกราบขอบพระคณ พระเดชพระคณทานเจาคณอาจารย พระพรหม-

คณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ตลอดจนพระมหาเถรานเถระ ครบาอาจารย

ตลอดจนนานากลยาณมตร ทรวมกนสรางสานหนงสอ ‘พทธธรรม’ เปน

ลำาดบมา จนสงใหเกดหนงสอเลมน เพอการสงเสรมการเขาถงซงพทธธรรมท

องคพระสมมาสมพทธเจาไดประดษฐาน และเผยแผสงสอนสบมา

ถงพวกเราทงหลาย ในปท ๒,๖๐๐ ปน.

กองทนเกอโลก (ป. อ. ปยตโต)หอจดหมายเหตพทธทาส อนทปญโญพฤษภาคม พทธศกราช ๒๕๕๕

1๐ ตามรอยพทธธรรม 11ตามรอยพทธธรรม ๐๐

สารบญ

๐๐๖คำานำา

๐๑๙สาสนจากทานเจาคณฯ

๐๒๓๔ ทศวรรษ หนงสอธรรมแหงชวต

๐๓๕อาน

๐๗๐ธรรมะไมใชแฟชน นพพานไมมขาย

๐๗๔ลายแทงแหงสขแท : พระมหาวฒชย วชรเมธ

๐๘๔กลยาณมตรในยคเฟซบค

๐๘๖ กออฐ หรอ สรางวหาร

๐๙๐๔ ปแหงอตสาหะ นำา พทธธรรม สดจตอลไฟล : นายแพทย ณรงค เลาหวรภาพ

๐๙๔ ทางลดของชวต : สทธศกด ทยานวฒน

๑๐๐ เกดดบๆๆๆ เทานนเอง

๑๐๒ตน

๑๑๐คดเหน

๑๑๔พระทานวา

๑๒๖บทสมภาษณวเศษ

๑๖๔พระผเปนปราชญแท พระพรหมคณาภรณ (ประยทธ ปยตโต)

๑๖๘เรองเลารอบชวต วถปราชญ

๑๗๗บรรณานกรม

12 ตามรอยพทธธรรม 13ตามรอยพทธธรรม ๐

พระพทธเจา

ทรงคนพบ

พระธรรม

ในธรรมชาต...

จงบงเกดเปน

‘พทธศาสนา’

ในกาลตอมา

14 ตามรอยพทธธรรม 15ตามรอยพทธธรรม ๐

ธรรมะ มอยแลวในธรรมชาต เปนกฎของธรรมชาต

องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจามไดทรงบญญต หรอสรางขนใหม

เพยงแตพระองคทรงฝกฝนอบรมตนจนตรสรแจงในธรรมชาต

แลวจงนำามาเผยแผใหแกหมชนทยงวนเวยนอยใน ‘ทกข’

ใหไดเจรญรอยตามบนหนทางแหงการ ‘ดบทกข’ และ ‘เปนสข’

เพอกระทำาหนาททถกตองครงหนงของการเกดมาเปนมนษย

เปนชาวพทธทพบพระพทธศาสนา

พทธศาสนา เปนศาสนาของผรแจง เปนศาสนาทเชอมน

ในศกยภาพของมนษยวา ทกคนสามารถพฒนาจตใจไปส

ความเปนมนษยทสมบรณพรอมไดดวยความเพยรของตน

หลกธรรมคำาสอนจงมงสอนใหมนษยหลดพนจากความทกขทงปวง

ในโลกดวยปญญา และอยกบความทกขอยางรเทาทน

ตามความเปนจรง โดยมวตถประสงคสงสด คอการหลดพน

จากความทกขทงปวง จากวฏจกรเวยนวายตายเกด

เฉกเดยวกบทองคพระศาสดาทรงหลดพนไดดวยกำาลงสตปญญา

และความเพยร ซงเปนผหลดพนในฐานะของมนษยปถชน

มใชเทพเจา หรอทตของพระเจาองคใด

16 ตามรอยพทธธรรม 17ตามรอยพทธธรรม

18 ตามรอยพทธธรรม 19ตามรอยพทธธรรม ๐

...อาตมา ผเขยนหนงสอนอยางเปนนกศกษาผหนง

ทำาหนาทเปนผไปสบคน รวบรวมเอาเนอหาทงหลายของหลกธรรม

มาสงวางใหแกผอาน ถาสงทนำามาสงวางใหนนเปนของแท

หยบมาถกตอง ผนำาสงกหมดความรบผดชอบ จะหายตวไปไหนกได

ผไดรบไมตองนกถง ไมตองมองทผนำาสงอกตอไป

และถาผเขยนไดนำาเอาตวหลกพทธธรรมมาแสดงแกผอานไดสำาเรจ

กเหมอนกบไดพาผอานเขาไปเฝาพระบรมศาสดาเองแลว

ผอานกไมตองเกยวของกบผเขยนอกตอไป

ผอานพงตงใจสดบและพจารณาพทธธรรม ทแสดงโดยตรง

ออกมาจากพระโอษฐของพระบรมศาสดานนอยางเดยว…

สาสนจากทานเจาคณฯ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

2๐ ตามรอยพทธธรรม 21ตามรอยพทธธรรม

22 ตามรอยพทธธรรม 23ตามรอยพทธธรรม ๐

ทศวรรษ หนงสอธรรมแหงชวต

๔พทธธรรม ปกรณพระไตรปฎกรวมสมย

ธรรมนพนธชนเอกทามกลางมรดกธรรมกวา ๓๐๐ เลม

ท พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

รงสรรคและใชเวลาปรบขยายมาตลอดชวงชวต

แหงเพศบรรพชตของพระผเปนปราชญแท

24 ตามรอยพทธธรรม 25ตามรอยพทธธรรม ๐ ๐

พทธธรรม เกดจากการเรยบเรยงรวบรวมหลกธรรมใน พระไตรปฎกมากถง ๔๕ เลม ทงอรรถกถาและฎกาในทกแงทกมมทเปนสาระสำาคญ ใหมารวมอยในหนงสอธรรมเลมนเพยงเลมเดยว โดยมงแสดงขอบเขต ประมวลจดเรยงคำาตรสแสดงของพระสมมาสมพทธเจาไวอยางเปนระบบระเบยบ เขาหมวดหมพระธรรมอยางกระจางแจง จนเปนทยอมรบวา หนงสอธรรมเลมนแสดงหลกธรรมของพระพทธศาสนาเถรวาทไดอยางซอตรง ตอพระไตรปฎกเปนอยางยง ดงนน การไดอาน พทธธรรม จงเสมอนนงลงฟงคำาตรสสอนจากพระโอษฐของพระบรมศาสดานนทเดยว ซงพองกบเจตนาของทานผนพนธทนอมตนเปนเพยงผสงสารแหงสจจะอนประเสรฐของพระพทธองคเชนกน อก ทงหนงสอธรรมเลมนยงคงสถานะเปนหนงสอศกษาอางองทางพทธศาสนา ทวาดวยเรองพระไตรปฎกเลมสำาคญทสด รวมสมยทสด นบแต ‘วสทธมรรค’ ของทานพทธโฆษาจารย พระอรรถ-กถาจารยในยคโบราณแหงศรลงกา เมอรวม ๑,๕๐๐ ปกอน

ภมรภมธรรม ความสมสมย ครอบคลมแกนธรรมอยางกระจางแจงแทงตลอด พากเพยรอยางยงยวด ศรทธาอยางแรงกลา อธษฐานทตงมน พรอมทงออกแบบวางแผนการเขยนอยางละเอยดรอบคอบของทานผนพนธ ทำาให พทธธรรม ทำาหนาทเปนปกรณทเพยบพรอมและทรงคณคายง มคณปการเพอการศกษาคนควาอางองแงพระธรรมคำาสอน สมดงคำากลาวยกยองให พทธธรรม เปนดง ‘เพชรนำาเอก’ แหงวงการพทธศาสนาไทย และพทธศาสนาโลก

ทานผนพนธตงคำาถามพนๆ รอบชวตดวยกน ๖ คำาถาม ทวากระแทกกระทนไปยงหวจตหวใจของผอาน กระตนเรงเราให อยากสบคนในคำาตอบ – ชวตคออะไร? ชวตเปนอยางไร? ชวตเปนไปอยางไร? ชวตควรใหเปนอยางไร? ชวตควรเปนอยอยางไร? และ ชวตทดเปนอยางไร? – คำาถามทดเหมอน ไมยากน หากคำาตอบทถกตองและเปนสาระจรงแทของชวตกลบไมงายเลย ในทางตรงกนขาม การศกษาขอธรรมเพอใหไดมาซงประทปสองทางชวตนนงายเสยยงกวางาย เพราะไมจำาเปนตองแสวงหาเครองไมเครองมอใดๆ หากใชตวเรา ชวตของเรานละ ทจะเปนเครองพสจนเพอสบคนคำาตอบ

ขอธรรมคำาสอนทสมมาสมพทธเจาตรสแสดงไวแลวนน เปน อกาลโก (ไมขนกบกาลเวลา พรอมเมอใด บรรลไดทนท) เปน เอหปสสโก (เชญชวนใหมาพสจน เพราะเปนของจรงและดจรง) เปน โอปนยโก (ควรนอมเขามาไวในใจ ดวยการปฏบตใหเขาไปถงเปาหมาย คอนพพาน) และเปน ปจจตต เวทตพโพ วญญห (อนวญญชนพงรไดเฉพาะตน)

แมกาลเวลาลวงมาถง ๒,๖๐๐ ป ยงสามารถนอมนำามาประพฤตปฏบตใหบงเกดผล ทำาใหชวตเปนสขแท ทงแกสวนบคคล สงคม ประเทศชาต และมวลมนษยชาต สมควรยงทหมพทธศาสนกชนผใฝรพระพทธศาสนา พงมมรดกธรรมเลมนไวประจำาบาน หรอแมแตประจำาตว ไวเปดอานไขขอของใจ เพอใหชวตทเหลออยได กาวเดนบนหนทางอนประเสรฐ ใหสมกบการเกดมาเปนชาวพทธ ทพบพระพทธศาสนา ใหสมกบการเกดมาในดนแดนทไดชอวา เปนศนยกลางแหงพระพทธศาสนาโลก และใหสมกบการเกดมาเปนมนษยในชาตน

26 ตามรอยพทธธรรม 27ตามรอยพทธธรรม๐

พทธธรรม เพอโลกดร. Grant Olson แหงมหาวทยาลย คอรเนลล (Cornell University) ผไดรบทนจากมลนธ จอหน เอฟ. เคนเนด (John F. Kennedy Foundation) ใชเวลาถง ๑๐ ปเศษ จงพมพเผยแพร Buddhadhamma : Natural Laws and Values for Life ใน พ.ศ. ๒๕๓๘ | คณ Bruce Evans ผรวมงานกบมลนธพทธธรรม จดแปล พทธธรรม ครบเลม โดยพมพเผยแผบท ‘ปฏจจสมปบาท’ และ ‘กรรม’ ในปลาย พ.ศ. ๒๕๔๙ | พระสรโย (Suriyo Bhikkhu) เจาอาวาสวดในประเทศองกฤษ (Abbot of Har-tridge Monastery, Devon, UK) ไดแปลหลายบทใน พทธธรรม อาท บท ‘ไตรลกษณ’ ‘ปฏจจสมปบาท’ และ ‘นพพาน’ และเมอพระสรโย ลาสกขาบท ครองเพศคฤหสถเปน คณ Robin Moore แลว กยงคงทำางานแปลหนงสอธรรมเลมน อยางตอเนอง อกทง พทธธรรม ยงไดรบการแปลเปนภาษาญปนโดยคณ Koichi Nonaka ยงผลให พระธรรมคำาสอนจากการคด เรยงของ พระพรหมคณาภรณ ทเคยจำากดไวดวยภาษาไทย ถกเผยแผไปยงผทสนใจในชนชาตและภาษาอน

หนงสอ พทธธรรม ไดรบการยกยองใหเปน ‘หนง ในหนงสอด ๑๐๐ เลมทคนไทยควรอาน’ ในหมวดศาสนา-ปรชญา ประจำาป พ.ศ. ๒๕๔๑ คดเลอกโดยคณะกรรมการ สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

เมอ ๔๐ ปทแลว หนงสอ พทธธรรม พมพเสรจเปนเลมครงแรก รวม

อยในหนงสอชด วรรณไวทยากร ชมนมบทความทางวชาการ โครงการตำารา

สงคมศาสตรและมนษยศาสตร สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย จดพมพ

ถวาย พระเจาวรวงศเธอ กรมหมนนราธปพงศประพนธ ในโอกาสทพระชนมครบ

๘๐ พรรษาบรบรณ ณ วนท ๒๕ สงหาคม ๒๕๑๔ ขณะนน พระพรหมคณาภรณ

ดำารงสมณศกดเปน พระศรวสทธโมล

พทธธรรม เรมตนจากขอเขยนเพยง ๒๐๖ หนา ในฐานะบทความทาง

วชาการคราวนน โดยอาจารยสลกษณ ศวรกษ เลขานการโครงการฯ เปนผนมนต

ใหเขยนบทความเกยวกบพระพทธศาสนา เนองดวยเลงเหนความเปนเลศในพระ

ปรยตศกษา สตปญญาเนกขมปฏปทาของทานผนพนธ ตอมา พทธธรรม ไดรบ

การปรบขยายเพมจำานวนหนาขนเปนหนงสอเลมใหญ ศ.ดร. ระว ภาวไล ไดขอ

ใชหนงสอธรรมเลมนเพอเปนคมอศกษาพทธศาสนา เมอครงกอตงธรรมสถานท

จฬาลงกรณมหาวทยาลย และกลาวอยางเชอมนวา พทธธรรม จกเปนรากฐาน

ความเจรญกาวหนาในการศกษาคนควาทางพทธศาสนาสบไปในอนาคต

ป พ.ศ. ๒๕๒๕ ศ.ดร. ระว ภาวไล จงไดรวมกบคณะระดมธรรม ขอ

จดพมพ พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ แลวเสรจเปนเลมในวโรกาส

แหงการสมโภชกรงรตนโกสนทร ๒๐๐ ป จากนน พทธธรรม ไดรบการพมพซำา

ตามธรรมวาระตางๆ อยางตอเนอง โดยทำาการปรบปรงและขยายความเพมเตม

ครงลาสด รวมจำานวน ๑,๓๖๐ หนา ตนฉบบแลวเสรจในชวงวนเฉลมพระชนม

พรรษา ครบ ๗ รอบ ๘๔ พรรษา วนท ๕ ธนวาคม ๒๕๕๔ ซงทานผนพนธขอ

ถอความสำาเรจแหงหนงสอธรรมน เปนการถวายพระอนโมทนาพระราชกศลใน

มหามงคลสมยอนพเศษ ในการนไดจดเรยงพมพขอมลฉบบปรบขยายในรปแบบ

ดจตอลไฟลเปนครงแรก ดวยการอนโมทนาการทำางานของหลายฝาย และดำาเนน

การพมพในนาม กองทน ป. อ. ปยตโต เพอเชดชธรรม ลลวงเผยแผเปนธรรมทาน

ในเดอนมนาคม ๒๕๕๕ อนเปนกาลบรรจบ ๒๖ ศตวรรษแหงการประดษฐ

พระพทธธรรม นบแตการบรรลพระโพธญาณและการแสดงพระปฐมเทศนาของ

พระสมมาสมพทธเจา

พทธธรรม ฉบบเดม

พทธธรรม ฉบบปรบขยาย(พ.ศ. ๒๕๕๕)

28 ตามรอยพทธธรรม 29ตามรอยพทธธรรม

พระพทธศาสนา

เปนศาสนาแหงการกระทำา

เปนศาสนาแหงความเพยรพยายาม

ไมใชศาสนาแหงการออนวอนปรารถนา

หรอศาสนาแหงความหวงหวงกงวล

การสงสอนธรรมของพระพทธเจา

ทรงมงผลในทางปฏบต

ใหทกคนจดการกบชวต

ทเปนอยจรงๆ ในโลกน

และเรมแตบดน

๐

3๐ ตามรอยพทธธรรม 31ตามรอยพทธธรรม ๐

เกดมาทำาไม?

อยากนพพานผดหรอไม?

วปสสนาทำาอยางไร?

นงสมาธแลวไดอะไร?

สวดมนตภาษาบาล

แปลไมออก ฟงไมเขาใจ

แลวสวดกนไปเพออะไร?

พระเครองศกดสทธทำ�ให

แคลวคล�ดไดจรงไหม?

บญสะสมเผอชาตหนาไดจรงหรอ? ?

32 ตามรอยพทธธรรม 33ตามรอยพทธธรรม๐

ปจจบนน ปญหาสำาคญยงอยาง

หนง ซงปรากฏชดในสงคม คอ

การทคนมากมายเปนชาวพทธกน

เพยงในนาม โดยไมมทงความร

และการปฏบตของชาวพทธ

สภาพเชนนเปนเหมอนเมฆหมอก

ทบดบงแสงสวางและความงาม

แหงคณคาของพระพทธศาสนา

นอกจากตวบคคลนนจะไมเจรญ

งอกงามในธรรมแลว สงคมก

สญเสยประโยชนมากมายทพง

ไดจากพระพทธศาสนา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

?แกกรรมทำ�ไดหรอไม?

ทำาไมคนเราเกดมาไมเทากน

เปนเพราะกรรมแตชาตกอนใชไหม?

พทธชยนต แปลว�อะไร?

ปรยต ปฏบต ปฏเวธ คออะไร?

อะไรคอ ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ?

ตายแลวไปไหน?

34 ตามรอยพทธธรรม 35ตามรอยพทธธรรม ๐ ๐

อานถาลองยก อโบสถ ชอฟา ใบระกา ทองคำาเปลว

อางนำามนต กระบอกเซยมซ และพระพทธรปองคโตทสด

ในโลก ออกเสย ลองไมวอกแวกไปกบเปลอก

ของศาสนจารตทถกผสมผสานนานเนอง

เร�คงไดยอนเหนพระสงฆส�วกของพระพทธเจ�

ผทปฏบตดปฏบตชอบ มวตรปฏบตเรยบง�ยงดง�ม

ไดยอนเหนพระธรรมอนเปนทตง ใหยดมนไมไหวเอน

และไดยอนเหนเสนท�งส�ยเก�แกเดมแท

ทมงสหวใจของพระพทธศ�สน�อย�งลดตรงทสด

36 ตามรอยพทธธรรม 37ตามรอยพทธธรรม

คอ ตวกฎของธรรมชาต

ธรรมะ คอ อะไร?

ธรรมะ คอ คำ�สอนสง

ชแสดงของพระพทธเจ�

คอ ธรรมดาคอ ธรรมชาตคอ ความจรง

พระธรรมในธรรมชาต ธรรมดา หากตองมความวเศษอศจรรย

ซอนอยในพทธธรรมของพระพทธเจาเปนแน ถงไดนำาพาพระพทธ-

ศาสนา ขามกาลเวลามาจนครบ ๒,๖๐๐ ปในปน

พระพรหมคณาภรณ สงผานแกนแทแหงพระไตรปฎก ดวยภาษา

และบรบททรวมสมย ทคนทวไปสามารถเปดอานขอธรรมะใน พทธ-

ธรรม เพอคนหาความหมายและความจรงสงสดของชวต ศกษาแกน

ของความเปนพทธะ และรบเอาเขมทศการครองชวตไปใชอยางรเทา

รทน เพอความสข สะอาด สวาง สงบ เยน และเปนอสระ ซงลวน

เปนสงทสามารถสมผสรบรไดในชาตน

แลวหนงสอธรรมทมจ�ำนวน ๑,๓๖๐ หนำ ควำมหนำรำวหมอนหนนน ประกอบดวยอะไร?

38 ตามรอยพทธธรรม 39ตามรอยพทธธรรม

ภาค มชเฌนธรรมเทศนาภาคสจธรรม วาดวยความเปนจรงทเปนอยโดยธรรมชาต สภาวะ

ของสงทงหลาย หรอธรรมชาตและความเปนไปโดยธรรมดาของ

สงทงหลาย เปนกฎธรรมชาต เปนกฎธรรมดา

ภาค อารยธรรมวถ บทบนทกพเศษทายบทเชงวชาการ เพอการท�าความเขาใจลกซง

จ�าเพาะเรอง จ�านวน ๖ บท

ชวต ควรเปนอยอยางไร?

ชวตทด เปนอยางไร?

ภาค มชฌมาปฏปทา ภาคจรยธรรม วาดวยการถอเอาประโยชนจากความรความเขาใจ

ในสภาพและความเปนไปของสงทงหลาย น�าความรความเขาใจ

เกยวกบสภาวะและตวกฎนน ไปใชประโยชนในการประพฤตปฏบต

หรอด�าเนนชวตจรง โดยยดถอปฏบตบนทางสายกลาง

ภ�ค ดงน

ลกษณะทวไป พทธธรรม ฉบบปรบขยาย

ชวต ควรใหเปนอยางไร?

ชวต เปนไปอยางไร?

ชวต เปนอยางไร?

ชวต คออะไร?

๓แบงออกเปน

๑๒

๓

๐ ๐

4๐ ตามรอยพทธธรรม 41ตามรอยพทธธรรม

ถาม : พระพทธเจาตรสรอะไร?

ตอบ : องคสมมาสมพทธเจาพระองคนน ตรสรกฎของธรรมชาต และความจรงทปรากฏ

อยในกฎของธรรมชาตนน

42 ตามรอยพทธธรรม 43ตามรอยพทธธรรม

ตรสร พระธรรม คอ ความจรง

ตรสร พระโพธญาณ พระอนตตรสมมาสมโพธญาณ คอ ความรในสจธรรม

ตรสร อรยสจ ๔ คอ ความจรงอนประเสรฐ ๔ ประการ

ตรสร ไตรลกษณ คอ ลกษณะสามญ ๓ ประการของสรรพสง

ตรสร อทปปจจยตา คอ กฎเกณฑของธรรมชาตทวาดวย

การองอาศย เปนเหตเปนปจจยตอกน

ตรสร ปฏจจสมปบาท คอ การอาศยพรอมกนจงเกดมขน

ตรสร มรรคมองค ๘ คอ แนวทางปฏบตอนประเสรฐ ๘ ประการ

44 ตามรอยพทธธรรม 45ตามรอยพทธธรรม

ทกข อปมาเหมอน โรค

สมทย อปมาเหมอน สมฏฐ�นของโรค

นโรธ อปมาเหมอน คว�มห�ยโรค

มรรค อปมาเหมอน ย�รกษ�โรค

ความจรงอนประเสรฐ ๔ ประการ อนเปนหลกธรรมสำาคญทครอบคลมคำาสอนทงหมดในพระพทธศาสนา ดงพทธพจนทเปรยบยกความสำาคญของอรยสจ ๔ ไววา

ทกข คอ สภาพททนไดยาก ความไมสบายกาย ไมสบายใจ เมอใดกตามเกดอาการยดตดถอมนในภาวะใด สงนนยอมเปน ‘ทกข’ หรอเปน ‘ทตงแหงทกข’ ทนท

สมทย คอ สาเหตททำาใหเกดทกข สาเหตของทกข คอ ‘ตณหา’ ตณหา คออาการเพลดเพลน ยนด ชอบใจ อยากได อยากเปน อยากม อยากเอา อยากใหเปนอยางนนอยางน หรอไมอยากใหเปนอยางนนอยางน เกดเปนความยดตดถอมน วาเปนของเรา เปนตวตนของเรา เมอ ‘ตณหา’ เกดขนเมอใด กเตรยมตว ‘ทกข’ เมอนน

สมทย

ทกข

มรรค

นโรธ

วตถสงของ เงนทอง รางกาย บคคล ทคดวาเปนของเรา วนหนงเมอไมใชของเราอกตอไป เปนทกข...

การไมไดตามทหวง เปนทกข... การไมยอมรบสภาพความเปนจรง วาสงตางๆ เปลยนแปลงได และ

เปลยนแปลงอยตลอดเวลา เปนทกข... การประสบกบภาวะไมชอบใจ อดอด บบคน เปนทกข...

ทกๆ ๑ นาท มคนตาย หรอกำาลงตายอยทวโลก เชน ณ นาทน ประเทศจนมคนตาย ประเทศ

สหรฐอเมรกามคนตาย ประเทศยกานดามคนตาย และในประเทศไทยกมคนตาย... หากถามวา “เราเปน

ทกขไหม?” คำาตอบคอ “ไมทกข” เพราะไมรจกผตาย จงรสกเฉยๆ กบความตายของคนเหลานน แตถา

เปนพอเรา แมเรา พนองเรา เพอนหรอคนรกของเราตาย เปนทกขทนท เพราะบคคลเหลานนเกยวของ

กบเรา จงคดวาเขาเปนของเรา เมอความยดมนถอมนเกดขน ตณหาเกดแลว ทกขจงเกดตามมา

ความจรงสงสด ในพทธธรรม

อรยสจ ๔

“ทานผมอายทงหลาย รอยเทาของสตวทงหลายทเทยวไปบนผนแผนดนทงสนทง

ปวง ยอมประชมลงในรอยเทาชาง รอยเทาชางนน กลาวไดวาเปนยอดเยยม

ในบรรดารอยเทาเหลานน โดยความมขนาดใหญฉนใด กศลธรรมทงสนทงปวง

กสงเคราะหลงในอรยสจ 4 ฉนนน” พทธพจน

๐ ๐

46 ตามรอยพทธธรรม 47ตามรอยพทธธรรม

๑. สมมาทฏฐ (เหนชอบ) เข�ใจถงภ�วะต�งๆ ทกำ�ลงปร�กฏว�

เปนเพยงภ�วะของชวคร�ว

เปลยนแปลงตลอดเวล�

๒. สมมาสงกปปะ (ดำารชอบ) เมอเหนสงหนงสงใด ไมนกไปในท�ง

ชนชมชนชอบ หรอไมชนชมชนชอบ

ห�กไตรตรองต�มสภ�พทเปนจรงของ

สงนนๆ ดวยก�รว�งใจเปนกล�ง

๓. สมมาวาจา (วาจาชอบ) สอส�รเพอคว�มเกอกลดง�ม

๔. สมมากมมนตะ (กระทำาชอบ) กระทำ�เพอเปนเหตเปนปจจยใหเกด

คว�มเกอกลดง�ม ว�งจ�กคว�ม

เพลดเพลนยนด ยดตดถอมนต�งๆ

มรรค คอ หนทางทนำาไปสความดบทกข หนทางทนำาไปสการดบทกขทงปวง ประกอบดวย ๘ เสนทาง เรยกวา มรรคมองค ๘

เมอเขาใจ ‘ทกข’ และ ‘สมทย’ แลว เขาใจตวกฎของธรรมชาตวา ทกสรรพสงเปลยนแปลงอยตลอด

เวลา ชวตเปนเรองชวคราว ไมมใครทไมตาย ทกคนเกดมาตองตายดวยกนทงสน ไมมใคร หรอสงใด

สามารถควบคมใหสงนนๆ ไมเปลยนแปลงได ความตายจงไมทำาใหทกข กลบเปนกำาลงสำาคญททำาใหผยง

มชวตอย ดำาเนนชวตตอไปอยางมสต และรคาของการมชวตมากขน

นโรธ คอ ภาวะทดบจากตนเหตททำาใหเกดความทกขภาวะทปราศจากความยดมนถอมน จตปลอดโปรงโลงสบาย ไมถกกระทบไมวาสงตางๆ จะเปลยนแปลงไปอยางไร จตทเขาใจทกขและสาเหตททำาใหเกดทกขแลวนน จะไมเอาตวเองเปนทตงแหงทกขอกตอไป จงสามารถครองชวต จดสรรสงตางๆ ตามเหตและปจจย ดวยกำาลงสตปญญาอยางรเทาทน

๕. สมมาอาชวะ (เลยงชพชอบ) เลยงชพดวยคว�มถกตองชอบธรรม

๖. สมมาวายามะ (พยายามชอบ) สร�งคว�มเพยรเพอละอกศลทจะเกดขน

เจรญกศลธรรมทเปนไปดวยก�รดบทกข

๗. สมมาสต (ระลกชอบ) ระลกอยเสมอถงภ�วะของสงต�งๆ

เปนเพยงองคประกอบ หรอเหตปจจย

ของสงทงหล�ย

๘. สมมาสมาธ (จตตงมนชอบ) เกดภ�วะจตทสงบตงมน ไมถกกระทบ

ตอคว�มเปลยนแปลง

ยดหลกของ ‘มรรค’ เปนแผนทนำาทาง เพอพบกบภาวะพนทกขเหนอสขทงปวง

๐ ๐

48 ตามรอยพทธธรรม 49ตามรอยพทธธรรม

มชเฌนธรรมเทศนา ความเปนไปโดยธรรมดาของสรรพสงทงหลาย เปนกฎธรรมชาต

๑ ชวต คออะไร?

รป (รางกายยอมเสอมสลายไป)

เวทนา (ความรสกสข ทกข เฉยๆ ซงเกดจากประสาทสมผสและทางใจสมผส --- เมอสขวงเขาหา ทกขวงหน)

สญญา (ความกำาหนดไดหมายรในอาการ เครองหมาย ลกษณะตางๆ อนเปนเหตใหจำาอารมณ --- จำาได)

สงขาร (องคประกอบ หรอคณสมบตตางๆ ของจตทมเจตนาเปนตวนำา ปรงแตงคณภาพของจตใหเปนกศล หรออกศล --- ตดยดอยกบความคด วาชอบใจ ไมชอบใจ)

วญญาณ (ความรแจงอารมณทางอายตนะทง ๖ คอการไดเหน การไดยน การไดกลน การรรส การรสมผสทางกาย และการรอารมณทางใจ --- รบรในสงทชอบใจ และปฏเสธในสงทไมชอบใจ)

หมวดท ๑ : ทกข

ภาค ๑

ขนธ ๕

ชวต คอ สวนประกอบ ๕ อยางของชวตทมาประชมเขาดวยกน จงเกดเปนตวตน เปนทตงของสมมต เรยกวา ขนธ ๕ ไดแก รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ

รป

เวทนา

ชวต สงขาร

สญญา

วญญาณ

รป

เวทนา

สงขาร

วญญาณ

สญญา

รปธรรม

นามธรรม

๐ ๐

5๐ ตามรอยพทธธรรม 51ตามรอยพทธธรรม

ขนธ ๕ เฉยๆ ยงไมเปนทกข ตอเมออปาทานขนธ ๕ หรอความยดมนถอมนของจตสวนหนง วาเปนตวเรา จตเขาไปยดเอารปรางกาย ความรสก ความจำา และความนกคด วาเปนของเราเมอใด กเปนทกขเมอนน ดงนน ความลบของการไมเปนทกข คอ ตระหนกรอยเสมอวา ชวตและรางกายนเปนเพยงองคประกอบ ของขนธ ๕ ไมมตวตนของเราทเสอมสลาย มเพยงเหตและปจจยของธรรมชาตทดำาเนนไปเทานนเอง

ทกข และ ทตงของทกขไดแกภาวะของชวต

ทเขาไปยดตดถอมน เรยกวา อปทานขนธ ๕

รป วญญาณ เวทนา สญญา สงขาร

ห ไดยน รสกสบายห สบายใจ หมายรวาเปนเสยงไพเราะ ชอบใจเสยงนน

เสยง หมายรวาเปนเสยงระฆง อยากฟงอก

หมายรวาเปนเสยงระฆงอนไพเราะ

ตวอยาง : กระบวนธรรมตามปกตของขนธ ๕

๐ ๐

“ภกษทงหลาย นคอ ทกขอรยสจ: ความเกดเปนทกข ความแกเปนทกข ความตาย

เปนทกข ความประจวบกบสงทไมเปนทรกเปนทกข ความพลดพรากจากสงทรกเปนทกข

ปรารถนาสงใดไมไดสงนนกเปนทกข โดยยอ อปาทานขนธ 5 เปนทกข”

พทธพจน

52 ตามรอยพทธธรรม 53ตามรอยพทธธรรม

เมอชวตเปนของไมเทยง ชวตเปนทตงแหงกองทกข และชวตไมมตวตนทแทจรงเชนนแลว ควรปฏบตตอกฎธรรมชาตอยางไร จงสามารถด�าเนนชวตไดอยางมความสข และไปใหพนเสยจากกองทกขนได ???

ชวตนเปนของไมเทยง ชวตน เปนทกข ชวตนไมมตวตนทแท จรง ทกชวตดำาเนนไปภายใต กฎแหงไตรลกษณ ซงปรากฏอย ตามธรรมดาตามกฎธรรมชาต อนประกอบดวยลกษณะโดย ธรรมชาต ๓ ประการของสง ทงปวง ไดแก อนจจตา ทกขตา และ อนตตตา

อนจจตา (ความเปนของไมเทยง เกดขน ตงอยชวคราว เปลยนสภาพ แลวดบไป)

อนตตตา(ความไมใชตวใชตน ไมถาวร และไมมใครเปนเจาของอยางแทจรง)

ทกขตา(ความเปนทกข ถกสงอนกระทบบบคนใหเปลยนแปลงไป)

ไตรลกษณ

๒ ชวต เปนอยางไร?

ไตรลกษณ

๐ ๐

ไตรลกษณ มงแสดงถงสงทง-

หลายวา ไมมตวตน ไมเทยง

ไมคงท ลวนเกดดบ เกดขนและ

ดบลงเปนลานๆ ครงในเสยว

วนาท เกดดบๆ ตลอดเวลา

หากไม ตระหนกถงกฎแหง

ไตรลกษณ จงยงหลงเขาใจผด

คดวา สงทปรากฏนนเปนของ

จรงและมตวตน

“สงขารทงปวง ไมเทยง... สงขารทงปวง เปนทกข... ธรรมทงปวง เปนอนตตา”

พทธพจน

54 ตามรอยพทธธรรม 55ตามรอยพทธธรรม

หมวดท ๒ : สมทย

๓. ชวต เปนไปอยางไร?

ปฏจจสมปบาทธรรมชาตของสงทงหลายเปลยนแปลงไปตามกฎธรรมชาต เมอตองการขจดทกข จงตองขจดเหตและปจจยททำาใหเกดทกข เมอ ทำาเหตปจจยทนำาไปสการดบทกขใหเกดขน ผลทไดคอการดบทกข ความเปนเหตและผลนน เรยกวา ปฏจจสมปบาท

ปฏจจสมปบาทมงแสดงอาการของสงทงหลายทมความสมพนธเกยวเนอง เปนเหตปจจยสบตอกน ดงเชนตนไมทเตบโตงอกงาม ไมใชมเพยงเมลดพชเปนปจจย หากตองมดน นำา อากาศ หรอแมแตนกกาแมลงผเสอตางรวมกนเปนปจจย ความทกขทเกดขนกเชนกน เนองเพราะมปจจยตางๆ เกยวเนองกนจนกอเกดเปนตวทกข เหตและปจจยนนประกอบดวย อวชชา สงขาร วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา ตณหา อปทาน ภพ ชาต และ ชรามรณะ

ปฏจจสมปบาท

๑. อวชชา

๒. สงขาร

๖. ผสสะ

๑๒. ชรามรณะ

๘. ตณหา

๑๐. ภพ ๔. นามรป

๓. วญญาณ

๕. สฬายตนะ

๑๑. ชาต

๙. อปทาน

๗. เวทนา

๐

56 ตามรอยพทธธรรม 57ตามรอยพทธธรรม

อวชชา (ความไมรแจง ไมรตามจรง)

สงขาร (การนกคด หรอการปรงแตงของใจ)

วญญาณ (ความรแจงทางอารมณ)

นามรป (รางกายและจตใจ)

สฬายตนะ (ชองทางรบร ไดแก ตา ห จมก ลน กาย ใจ)

ผสสะ (การรบรสมผสตางๆ)

เวทนา (ความรสกสข หรอทกข หรอเฉยๆ)

ตณหา (ความทะยานอยาก)

อปาทาน (ความยดมนถอมนในสงตางๆ)

ภพ (ภาวะชวตทเปนอย)

ชาต (การปรากฏแหงขนธ ไดแก อตตา ตวตน)

ชรามรณะ (ความสลายแหงขนธ)

กระบวนการเกด - ดบ ดำาเนนอยในชวตของเราตลอดเวลาอยางเงยบเชยบ ยงผลกอเกดเปนความทกขครงแลวครงเลา ไมหยดหยอน

๏ อานเพมเตม ตวอยางกรณปลกยอยในชวตประจำาวน ปฏจจสมปบาท. พทธธรรม ฉบบปรบขยาย (พ.ศ.๒๕๕๕) หนา ๑๙๑ – ๑๙๓.

ภาวะนนดบสญแลว แตจตมนษยยงคงยดจบภาวะใหมๆ อยตลอดเวลา เปนเชนนเรอยไปไมรจบ ในทางกลบกน หากรเทาทนวงจรทกอใหเกดทกข แลวดบเสยกอน พรอมกบทำาความเขาใจวา สงทงหลายทเขามากระทบนน เปนเพยงการกระทบชวครชวยาม เดยวกผานพนไป ไมมอะไรคงท ไมมตวมตน ไมมอะไรเลย มเพยงเหตปจจยของธรรมชาตทดำาเนนไปเทานนเอง เมอรแลว เขาใจแลว การยดมนในสงตางๆ จะคอยๆ ลดลง จนไมเปนทกข หรอไมเปนทตงแหงทกขอกตอไป

๑) เพราะมนษยไมรสงตางๆ ตามความเปนจรง วาสงนนคอ ทกข เหตใหเกดทกข ความดบทกข และ

หนทางใหเกดความดบทกข à ๒) มนษยจงนกคดไปตามความชอบใจ หรอความเชอ จงตงเจตนาไป

ตามสงทตนเองปรารถนาจะใหเปน หรอไปตามความเคยชน à ๓) เมอมนษยตงเจตนาไปอยางไร จง

รบรไปในทศทางนน à ๔) เกดความรบรนามธรรมและรปธรรมตางๆ ตามเจตนาทตงไว à ๕) โดย

รบรสงทใจนกคดปรงแตงเปนรป รส กลน เสยง สมผส ผานทางตา ห จมก ลน กาย ใจ à ๖) เมอ

ชองทางการรบร ไดแก ตา ห จมก ลน กาย ใจ เรมทำางาน เกดเปนการกระทบกบสงทเขากระทบ à

๗) เมอกระทบแลว ความรสกสข หรอทกข หรอเฉยๆ จงเกดขน à ๘) ถารบรแลว เกดความรสกสข

จงวงเขาหา ถาเกดความรสกทกข จงผลกออกไป à ๙) เพลดเพลนยนดเกดเปนอาการยดตดในสงนน

à ๑๐) เกดเปนอาการปรงแตงปรารถนาทจะครอบครองสงนน หรอความรสกนนอก à ๑๑) เกดม

ตวตนผรบร à ๑๒) ส ด ท า ย ภ า ว ะ เ ห ล า น ก ต อ ง ด บ ส ญ ไ ป...

๐ ๐

58 ตามรอยพทธธรรม 59ตามรอยพทธธรรม

ฝายททำาใหเกดทกข (ปฏจจสมปบาท ฝายสมทยวาร)

ฝายททำาใหดบทกข (ปฏจจสมปบาท ฝายนโรธวาร)

ความโศก ความคคร�าครวญ ทกข โทมนส และความคบแคนใจ จงเกดเปนกองทกขทงปวงน

ความโศก ความคร�าครวญ ทกข โทมนส และความคบแคนใจ กองทกขทงปวงนจงดบ

“ผใดเหนปฏจจสมปบาท ผนนเหนธรรม ผใดเหนธรรม ผนน เหนปฏจจสมปบาท... ปฏจจสมปบาทนเปนธรรมลกซง เปน

ของลกซง เพราะไมร ไมเขาใจ ไมแทงตลอดหลกธรรมขอน แหละ หมสตวนจงวนวายเหมอนเสนดายทขอดกนยง จงขมวด

เหมอนกลมเสนดายทเปนปม จงเปนเหมอนหญามงกระตาย และ หญาปลอง จงผานพน อบาย ทคต วนบาต สงสารวฏ ไปไมได”

พทธพจน

เพราะ อวชชา เปนปจจย สงข

าร จงม

à เพ

ราะ สงขาร เปนปจจย วญ

ญาณ

จงม à

เพราะ วญญาณ เปนปจจ

ย นา

มรป

จงม à

เพราะ

นามรป เป

นปจจย สฬายตนะ จงม à เพราะ สฬายตนะ เปนปจจย ผสสะ จงม à เพร

าะ ผส

สะ เป

นปจจ

ย เวทน

า จงม à

เพราะ

เวทนา เปนปจจย ตณหา จงม à

เพราะ ตณหา เปนปจจย อปทาน จงม à

เพราะ อปทาน เปนปจจย

ภพ จ

งม à

เพราะ ภพ

เปน

ปจจย ชาต จ

งม à เพรา

ะ ชาต เปนปจจย ชรามรณะ จงม

ทกข จะดบไปไดเพราะดบ ชา

ต à

ชาต

จ

ะด บไปไดเพราะด บ ภพ à

ภพ จะดบไปไดเพราะดบ อปาท

าน

à อปา

ทาน

จะด บ

ไปได

เพราะด บ

ตณหา à ตณหา จะด บไปไดเพราะดบ เวทนา à เวทนา จะดบไปไดเพ

ราะดบ

ผสส

ะ à

ผสส

ะ จะ

ด บไปไดเพ

ราะด บ

สฬายตนะ à สฬายตนะ จะด บไปไดเพราะด บ นามรป

à นามรป จะดบไปไดเพราะดบ วญ

ญาณ à วญ

ญาณ จะด

บไปไ

ด เพร

าะด บ

สงขาร

à สงข

าร จะด บไปไดเพราะด บ อวชชา

๐ ๐

6๐ ตามรอยพทธธรรม 61ตามรอยพทธธรรม

หมวดท ๓ : นโรธ

๔. ชวต ควรใหเปนอยางไร?

นพพาน

นพพาน แปลวา ดบ หายรอน เยนลง เยนสนท เมอ อวชชา ตณหา อปาทาน ดบไป นพพาน กปรากฏแทนทพรอม

ชวตควรเปนไปเพอการดบทกข โดยหลกการสำาคญของการดบทกข คอการตดวงจรใหขาดโดยตรงท อวชชา และตดโดยออมท ตณหา เมอวงจรขาด กระบวนธรรมสงสารวฏสนสดลง จงบรรลภาวะแหงความดบทกข เปนผมชยชนะตอปญหาชวต มความสขแทจรง เรยกไดวาเขาถง นพพาน คอภาวะทดบกเลสและกองทกขแลว เปนภาวะทปราศจากทกขโดยสนเชง

ชวตจงควรใหเปนไปเพอเขาสภาวะของการดบทกข โดยรบเอา วชชา (การรแจงเหนจรงตามความเปนจรง) วมตต (ความหลดพน) วสทธ (ความบรสทธ ความหมดจด) หรอ สนต (ความสงบ) มาอยางครบถวน และแมวาภาวะแหงนพพานในระดบท ปถชนประจกษเปนเพยงของชวคราว กนบวาเปนประโยชนสงสด ทพงควรรรบสมผสสภาวะเยนสบายไดดวยตนเองในชวตน

ภาวะของนพพานเมอ อวชชา ตณหา อปาทาน ดบหายไป จงเกดเปน ปญญา เปน วชชา ทสวาง

แจงขน ทำาใหมองเหนโลก ชวต และสงตางๆ ทงหลายอยางถกตองชดเจนตรงตาม

ทเปนจรง เปนภาวะทแจมใส สะอาด สวาง สงบ ละเอยด ประณต ลกซง ผองใส

เยอกเยน อมเอบ เบกบาน เบาใจ ฯลฯ

๑. เขาหาสตบรษ หรอผทฝกตนดพรอม มความเขาใจในโลกและชวต สามารถ

สอนหรอแนะนำาได (สปปรสสงเสวะ)

๒. สนทนา ฟงคำาแนะนำา ใสใจเลาเรยน เพอใหไดธรรมทแท (สทธมมสสวนะ)

๓. นำามาคดพจารณาไตรตรองตามความเปนจรงโดยถกวธ (โยนโสมนสการ)

๔. ประพฤตธรรมถกหลก เพอทำาเหตปจจยใหถงพรอม (ธมมานธมมปฏปตต)

ปจจยนอมนำาส นพพาน ปฏบตตามหลกองคประกอบของการบรรลโสดาปตตผล (โสตาปตตยงคะ ๔)

พระพทธเจาตรสวา ธรรมทง ๔ ประการน เมอเจรญ ปฏบต ทำาใหมาก ยอมเปน

ไปเพอการบรรลอรยผลไดทกขนจนถงอรหตตผล

คณคาและลกษณะทพงสงเกตเกยวกบนพพาน

๑. จดมงหมายสงสดของชวตเปนสงทอาจบรรลไดในชาตน

๒. นพพานเปนจดหมายทคนเขาถงได ไมจำากดชาตชน หญงชาย

๓. นพพานอำานวยผลทยงกวาลำาพงความสำาเรจทางจตจะใหได

ภาวะของผบรรลนพพาน ผบรรลนพพาน คอ ผเปนสขยงทพงรไดดวยตนเอง ถงแมวานพพานเปนสข และ

ผบรรลนพพานเปนผมความสข แตผนพพานไมยดตดในความสขไมวาชนดใดๆ รวมทง

ไมตดใจเพลดเพลนนพพานนน สำารวจ ๓ ภาวะทเกดขนทตนเอง ดงน

๑. ภาวะทางปญญา

มองสงทงหลายตามความเปนจรง

๒. ภาวะทางจตใจ

เปนอสระ ผองใส

๓. ภาวะทางความประพฤตหรอการดำาเนนชวต

เปนผมศลโดยสมบรณ และยงประโยชนสขเพอผอน

๐ ๐

62 ตามรอยพทธธรรม 63ตามรอยพทธธรรม

นพพานนพพาน นพพาน

ถาม : คนธรรมดาอยางเราๆ ทานๆ สามารถ นพพาน ไดในชาตน จรงหรอ? ตอบ : นพพาน แสดงภาวะทางจตใจ หมายถง เยนใจ สดชน ชมชนใจ ดบความรอนใจ หายรอนรน ไมมความกระวนกระวาย หรอแปลวาเปนเครองดบกเลส คอทำาใหราคะ โทสะ โมหะ หมดสนไป ทวาการทำาใหตนเองหมดทกขเพยงชวคร เกดเปนความสขสดชนชวคราว นนยงไมใชภาวะของนพพาน

นพพานมหลายประเภทและระดบ หากภาวะนพพานทคนทวไปสามารถสมผสรบรได เปนเพยงระดบ นโรธ ทแปลวา ‘การทำาใหไมเกดทกข หรอไมมทกขทจะตองดบ’ ซง ‘นโรธ’ เปนคำาไวพจนทมความหมายใกลเคยงกบ ‘นพพาน’ บคคลทยงม รก โลภ โกรธ หลง อยในวถของโลก สามารถรบรรสของนโรธใน ๒ ระดบ เปนภาวะนพพานชนดชมลองทนและเดยวน ไดแก นโรธชนดทดบนวรณไดดวยการขมไว เปรยบกบการดบกเลสแบบเอาหนทบหญา เรยกวา ‘วกขมภนนโรธ’ และนโรธทดบกเลสในขนวปสสนา เปรยบกบการดบกเลสแบบจดดวงไฟไลความมด เรยกวา ‘ตทงคนโรธ’

๏ อานเพมเตม ประเภทและระดบของนพพาน. พทธธรรมฯ หนา ๓๘๕ – ๓๙๕. และ ประเภทของนโรธ ตามคมภรปฏสมภทามคค. หนา ๔๐๑ – ๔๐๒.

ไมดา ไมขาว ไมจากดชนชนวรรณะ

ไมมอนอก ไมมใครสราง ไมเหนดวยตา

เปนอสระ ประณต บรสทธ

ความจรง ละเอยด

ไรกงวล สงบ

ประโยชน อศจรรย

บรมสข

นพพาน ปรม สข

(นพพานเปนสขอยางยง)

คณลกษณะของ นพพาน

๐ ๐

“นพพาน อนผบรรลเหนไดเอง ไมขนกบกาล เรยกใหมาดได ควรนอม

เอาเขามาไว อนวญญชนพงรเฉพาะตน” พทธพจน

64 ตามรอยพทธธรรม 65ตามรอยพทธธรรม

มชฌมาปฏปทา อรยสจขอสดทาย คอ มรรค เปนคำาสอนในภาคปฏบต นำาความรความเขาใจแจงแลว มาประพฤตปฏบตเปนกระบวนธรรมในการดำาเนนชวต เพอใหเกดประโยชน และความสงบเยน

๕. ชวต ควรเปนอยอยางไร?

มรรคมองค ๘

มรรคมองค ๘ หมายถง แนวทางปฏบตอนประเสรฐ ๘ ประการ

มรรคมองค ๘

สมมาทฏฐ (เหนชอบ)

สมมาสงกปปะ (ดำารชอบ)

สมมาวาจา (วาจาชอบ)

สมมากมมนตะ (กระทำาชอบ)

สมมาอาชวะ (เลยงชพชอบ)

สมมาวายามะ (พยายามชอบ)

สมมาสต (ระลกชอบ)

สมมาสมาธ (จตมนชอบ)

ไตรสกขา

๓. ปญญา

มชฌมาปฏปทา ขอปฏบตทเปนกลางตามกฎธรรมชาต หรอ ทางสายกลาง

ภาค ๒

หมวดท ๔ : มรรค

หากเปรยบมรรคมองค ๘ เปนถนนทางหลวงทสมบรณ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ

เขาเปนหมวดศล เปรยบไดดงการจดกองดนทกอแนนขนดวยหนกรวดทราย เปนพนถนนสำาหรบสญจร

สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ เขาเปนหมวดสมาธ เปรยบไดดงทตดขอบกน คนถนน เสนแนว

โคงเลยว เปนเครองกำากบแนวถนน และ สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ เขาเปนหมวดปญญา เปรยบได

ดงการจดสญญาณ เครองหมายปายจราจร โดยม ไตรสกขา เปนกระบวนการในการพฒนาองคมรรค

ใหสมบรณ

ไตรสกขา ประกอบดวย ศล ความประพฤตชอบทางกายและวาจา

ขอปฏบตตนขนพนฐานเพอความเปนปกต

สมาธ ความตงมนแหงจต

ปญญา ความรตวทวพรอม รอยางชดแจง

๐ ๐

๑. ศล

๒. สมาธ

66 ตามรอยพทธธรรม 67ตามรอยพทธธรรม

๒. โยนโสมนสการ คอ การใชความคดอยางถกวธ คดอยางมระเบยบ คดวเคราะห เปนหลกธรรมภาคปฏบตทใชประโยชนไดทกททกเวลา ปรบประยกตใชในชวตประจำาวน โดยคดพจารณาไปในทางทไมกอใหเกดทกข เปนไปเพอประโยชนสขทงแกตนเองและผอน เพอความเจรญงอกงามทางปญญาและกศลธรรม ซงเปนขนตอนสำาคญในการสรางปญญาใหบรสทธและเปนอสระ

โยนโสมนสการ แบงออกเปน ๒ ประเภท ดงน

โยนโสมนสการ ประเภทพฒนาปญญาบรสทธ

รเขาใจ มองเหนตามความเปนจรง

โยนโสมนสการ ประเภทสรางเสรมคณภาพจต

มงสรางคณธรรมและกศลธรรม

คบกลยาณมตร สดบธรรม ศรทธา โยนโสมนสการ ปฏบตธรรมถกหลก

ปจจยภายนอก ปจจยภายใน

การทบคคลจะเขาส มรรค ไดนน มเหตปจจยเบองตน ทสำาคญ ๒ ประการ คอ

๑. กลยาณมตร คอ บคคลผทำาหนาทนำาผอนเขาสธรรม เปนผเพยบพรอมดวยคณสมบตทสามารถสอนสง แนะนำา ชแจง ชกจง บอกทาง หรอเปนตวอยางใหผอนดำาเนนไปในมรรคาแหงการฝกฝนอบรมตนทถกทควร โดยกลยาณมตรมคณลกษณะดงน : นารก (ปโย ) นาเคารพ (คร ) ทรงภมปญญา (ภาวนโย ) พดเปน (วตตา) พรอมรบฟง (วจนกขโม) แถลงเรองลำาลกได (คมภรญจะ กะถง กตตา) และไมชกจงไปในทางเสอมเสย (โน จฏฐาเน นโยชะเย)

“ภกษทงหลาย ตถาคตไมเอยงเขาหาทสดสองอยางนน ไดตรสรขอปฏบตอน

มในทามกลาง... กลาวคอ มรรคามองคแปดอนประเสรฐน”

พทธพจน

๐ ๐

68 ตามรอยพทธธรรม 69ตามรอยพทธธรรม

เมอรเทา รทน รแจงในความจรงตามธรรมชาต ตามธรรมดา นแลว จตใจจงหลดพนเปนอสระ ไมถกกเลสและความทกขบบคนครอบงำา ผประพฤตศกษาจงดำารงสภาวะแหงพทธจรยธรรม ครองชวตอนประเสรฐถกหลกพทธธรรม ดำาเนนชวตไปบนหนทาง อนเปนกศล ดบซงกองทกขโดยสนเชง เพอเปนผพนทกขเหนอสขทงปวง

๖. ชวตทด เปนอยางไร? บทความประกอบท ๑ : ชวตและคณธรรมพนฐานของอารยชน

บทความประกอบท ๒ : ศลกบเจตนารมณทางสงคม

บทความประกอบท ๓ : เรองเหนอสามญวสย : ปาฏหารย – เทวดา

บทความประกอบท ๔ : ปญหาเกยวกบแรงจงใจ

บทความประกอบท ๕ : ความสข ๑: ฉบบแบบแผน

บทความประกอบท ๖ : ความสข ๒: ฉบบประมวลความ

ภาค ๓

อารยธรรมวถ

อาน จาก ดชน ทา อยาง ไร?

นอกจากการไลเลยง

อานตามหวขอในสารบญ

ทจำาแนกหมวดหม

ตามประเภทคำาถาม

ชวต คออะไร?

ชวต เปนอยางไร?

ชวต เปนไปอยางไร?

ชวต ควรใหเปนไปอยางไร?

ชวต ควรเปนอยอยางไร?

และ ชวตทด เปนอยางไร?

ไดแลว ยงสามารถเลอก

ศกษาเฉพาะบางเรอง

โดยอานจากการคนหา

คำาศพทในหมวดดชน

ทายเลม ทบรรจดชน

มากกวา ๓๐,๐๐๐ คำา

ซงเปนลกษณะเดยวกบ

การคนหาคำาและคำาอธบาย

ความอยางเวบไซตกเกล

๐

7๐ ตามรอยพทธธรรม 71ตามรอยพทธธรรม ๐ ๐

๏ คนไทยนยมทำาบญตกบาตร ถวายสงฆทาน ปลอยนกปลอยปลา มากกวาฟงธรรม

หรอปฏบตธรรม

๏ ชดขาวของผปฏบตธรรมกลายเปนฉลากของคนด

๏ ใครทสามารถพดธรรมะเกๆ เจงๆ ได คนนนดเท ฉลาด ลกลำา นาศรทธา

๏ ในความเปนจรง ธรรมะไมใชแฟชน หากการปฏบตธรรมทไมเขาถงการปฏบตทแท

จรง จงเปนไดเพยงแฟชนชดขาว ทไดรบความสนใจชวครชวคราว รอเวลาเอาท เมอมสงใหม

มาแทนท

๏ ทง ธรรมะ และ นพพาน ตางเปนของจรง เปนสงทตองปฏบตใหเกดขนกบตนเอง

เพราะนพพานไมมขาย ถาอยากไดตองทำาเอง

๏ คนสวนใหญยงไมเขาใจความหมายของคำาวา ‘นพพาน’ ไดกระจาง ประโยคทวา

‘พระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพาน’ ทำาใหเขาใจวา ‘นพพานคอการไมกลบชาตมาเกดอก’

๏ นพพานทถกเขาใจวาเปนคำาพระ ศพทธรรมะสงสง ทำาใหรสก กลว และ ไกล เปน

เหตใหความหมายทแทจรงผดเพยนไป

๏ พระพรหมคณาภรณ กลาววา นพพานคอการดบความรอนใจ ดบเรองไมดไมงาม

ตางๆ พอดบแลวจงเยน เยนนนแหละคอนพพาน เปรยบกบการยกหมอรอนๆ ลงจากเตา

พอหมอเยนลง กนพพาน ปญหาทแกได ใจสบายแลว กนพพาน ลกทประพฤตตนเปนคนด

พอแมหมดหวงหมดกงวล กนพพาน นคอความหมายของนพพานทชาวบานสมยกอนเขาใจได

๏ คำาถามเกยวกบนพพานทยงคาใจ เชน ปถชนคนธรรมดาสามารถนพพานไดในชวต

นจรงหรอ? คำาตอบคอ ได

๏ นพพานได ถาทำาเหตปจจยใหถงพรอม ฝกฝนบมตนดพรอม สามารถนพพานไดใน

ชาตน ในทางตรงกนขาม เมอเหตปจจยไมพรอม กไมอาจนพพานได ไมวาชาตนหรอชาตไหน

๏ การเขาถงนพพานเปรยบเดยวกบการเดนทาง มองคประกอบดงเชน รจกเสนทางด

ไหม? มแผนทหรอไม? สขภาพรางกายแขงแรงหรอเปลา? เตรยมเสบยงไวไหม? หากทกอยาง

พรอม กสามารถเดนทางไปถงทหมายได

๏ สมยพทธกาล ขณะทพระพทธเจายงทรงพระชนมอย นนไมไดหมายความวา ทกคน

ทไดฟงธรรมแลวจะสามารถเขาถงนพพานได เพราะการถงฝงพระนพพานตองขนอยกบการ

ทำาเหตปจจยของบคคลนนดวย

๏ เมอทำาเหตปจจยใหสมบรณ นพพานยอมปรากฏ

๏ นพพานเปนภาวะของการดบกเลสดบทกขโดยสนเชง เปนภาวะแสนสขแสนวเศษ

สขชนดทอธบายไมถก ซงคนทวไปยงไมเคยสมผส

๏ นพพานไมไดมไวโออวด หากผทเขาใกลนพพานทแทแลว ความโออวดหมดไป ความ

ยดมนถอมนคลายไป ใจสงบเยนมากขน กระทบกระทงนอยลง จตผองใส ใจเปนอสระ เปนอย

อยางรแจงเหนจรง มความสขอยในตว และพรอมยงประโยชนสขแกผอน

๏ ผทเขาใกลนพพานไมสนหรอกวา คนอนจะมองเหนหรอไมเหนนพพานของตน

๏ นพพานทใครๆ อยากได เมอปฏบตตนตามพทธธรรมอยางถกตองเมอไหร กหมด

ทกข กเยน กนพพานไดเมอนน

ธรรมะไมใชแฟชน นพพานไมมขาย

อานเพมเตม นพพาน. พทธธรรมฯ หนา ๓๓๒ – ๔๑๙.

ใตตนไม

72 ตามรอยพทธธรรม

พระพทธศาสนา

เปนศาสนาแหง

ความสข

74 ตามรอยพทธธรรม 75ตามรอยพทธธรรม ๐ ๐

หนงสอเลมนกอใหเกดแรงบนดาลใจ

ทำาใหอาตมาปลกฝงวสยทศนสวนตว

วาในชวตน ควรจะทำาอยางนใหได

สกเลมหนงกอนตายพระมหาวฒชย วชรเมธ ลาย

แทงแหงสขแท

76 ตามรอยพทธธรรม 77ตามรอยพทธธรรม ๐ ๐

พทธธรรม กบ ทาน ว. วชรเมธ เรมตนทำาความรจกกนเมอไหร อยางไร? อาตมารจกหนงสอ พทธธรรม ดเหมอนตอนอายสก ๑๗ – ๑๘ ป ตอน

นนเปนสามเณรนอยเรยนบาลอยทวดพระสงห อำาเภอเมอง จงหวด

เชยงราย มหนาทเปนสามเณรอปฏฐากของหลวงพอ พอทำาความสะอาด

กฏทกวนเสรจแลว อาตมาจะไปจดๆ จองๆ อยทตหนงสอหลวงพอ ใน

นนม พทธธรรม ฉบบเดม ทยงมราวรอยกวาหนา ปกสดำาๆ สวยมาก

อาตมาขอยมหลวงพอมาอาน พอไดอานกรสกวาเปนหนงสอธรรมะ

ทมการอธบายธรรมะอยางเปนระบบ นบแตนนหนงสอเลมนนกลาย

เปนหนงสอในดวงใจของอาตมา หลงจากนนไมกป อาตมาไดมาเจอ

พทธธรรม ฉบบขยายความ กเลยตะลยอานจนจบ อานเองอกหลายรอบ

เมอเจอใครทสนใจในพทธศาสนา ทวาสนใจเปนจรงเปนจง จะแนะนำา

หนงสอ พทธธรรม ใหกบคนเหลานนใหอานดวยเสมอ ฉะนนตองบอก

วา พทธธรรม เปนหนงสอในดวงใจของอาตมาตงแตอาย ๑๗ นนแหละ

ทานมองเหนหนงสอธรรมเลมนในแงไหนบาง? พทธธรรม เปนหนงสอทใหความอมเอมทางปญญา ทงในแงของวธคดท

มการรอยเรยงอยางเปนระบบ วธเขยนทมการใชภาษาทไพเราะ นมนวล

อานแลวใหความสดชน รนเยน ในแงของวสยทศนในทางธรรม ทำาใหเรา

อานแลวเกดความรสกอยากจะทำางานอยางนน ซงจนถงทกวนนความฝน นกยงคงอยกบอาตมา คอปรารถนาวาอยากจะทำางานมาสเตอรพซ

เชนนแหละ ฝากไวในโลกของพระพทธศาสนาสกเลมหนง คอเรา

ไดเหนวธคดของพระพทธศาสนาทเรยกวา เปนระบบทสด ครบถวนทสด สมบรณแบบทสด ในเลมน ทวงทำานองในการเขยนกด ภาษา ทใชในวรรณกรรมชนนกด เรยกวาเปนวรรณกรรมเพชรนำาหนงทางดาน

ภาษาศาสตรเลยทเดยว หนงสอเลมนกอใหเกดแรงบนดาลใจ ทำาให

อาตมาปลกฝงวสยทศนสวนตววา ในชวตนควรจะทำาอยางนใหไดสกเลม

หนงกอนตาย

ทานไดอาน พทธธรรม จบไปแลวกรอบ? นบเปนรอบ อาตมาไมเคยนบ เอาเปนวา อาตมาอานอยเสมอ ไปจำา

พรรษาตางประเทศกเอาไปดวย ไปทำางานทอเมรกากเอาไปดวย ไปอยทไหน

ถาเกนหนงเดอน อาตมาตดเลมนไปดวยทกครง เพราะอะไร เพราะวา

ใชเปนคมอในการสบคน ใชเปนเอกสารหลกในการอางอง ขณะเดยวกน

กใชเปนดงสารานกรมทางพทธศาสนา ทไมวาตดขดในเรองไหนกตาม

หยบจบขนมาทบทวน กไดความสวางไสวทกครงไป ฉะนนหนงสอเลม

นบอกไดเลยวา เปนวรรณกรรมระดบเพชรนำาหนงของพระพทธศาสนา

ในเวทโลก ในฐานะทเราเปนชาวพทธ อาตมาคดวาควรจะไดอานหนงสอ

เลมนสกครงหนงในชวต แลวเราจะไดรวา สงทเรยกวาพระพทธศาสนา

ตวแทนนมบคลกภาพเปนอยางไร

หมายความวา เราจะไดพบกบ ‘พระพทธศาสนาตวแท’ ใน

หนงสอพทธธรรม แลว ‘พระพทธศาสนาตวแท’ เปนอยางไร?ตองยอมรบอยางหนงวา ทกวนนพทธศาสนาทเขามาสสงคมไทยของ

เรานน เปนพทธศาสนาทหลอมรวมเอาหลากลทธนกายเขาไปผสมปนเป

ขณะเดยวกนพทธศาสนาทพฒนาขนมาในสงคมอนเดยแตโบราณ ก

ผสมปนเปกบลทธนกายเดม ชนดทเรยกกนวา ถาไมสงเกตสงกาใหดนะ

บางทจะแยกไมออกวาอนไหนพทธแท อนไหนคอพทธทเกดจากการผสม

ผสานทางวฒนธรรม แตนาอศจรรยตรงองคทานผนพนธสามารถแยก

เอาพทธแทออกมาจากพทธในเชงวฒนธรรมไดอยางกลมกลอม โดดเดน เหนชด ถาอานเลมนอยางพนจพเคราะห เราจะสงเกตไดวา คำาอธบายเรองกรรมแทบไมพดถงเรองของโลกหนา หรอกฎแหงกรรมในลกษณะ

ทมตวมตน ซงกฎแหงกรรมอยางนนเปนกฎแหงกรรมของลทธศาสนา

เชน ทเรยกกนวา ‘ลทธบพเพกตวาท’ คอลทธกรรมเกา ทในเวลาน มบทบาทอยมากในสงคมไทย แตทานเจาคณอาจารยสามารถแยก

ออกเลยวา อนไหนเปนลทธพราหมณทเขามาในนามของพทธ แต

ในสงคมของเราในเวลานความสามารถในการแยกแทบไมเหลอ ดงนน

พทธศาสนาฉบบทเผยแผอยในเวลาน หลายเรองหลายแนวคดไมเพยง

แตไมสามารถแกปญหาใหสงคม แตกลบกลายเปนปญหาใหสงคมเสย

78 ตามรอยพทธธรรม 79ตามรอยพทธธรรม ๐ ๐

ดวยซำา เชน การอธบายพทธศาสนาในลกษณะกฎแหงกรรมแบบทมตว

มตน แบบทมอตตานะ อธบายแบบตนๆ เหตเดยวผลเดยวอยางน มน

ทำาใหบางสงบางอยางมปญหาขนมา เชน คนบางคนรำารวยมงคง อาจ

จะอธบายแบบตนๆ วา กเพราะเขาทำาบญมาด ซงเปนวธคดกฎแหง

กรรมแบบบพเพกตวาท เปนเรองของชาตกอน ทงๆ ทเหนอยแลว วา

ชาตนเขาคอรรปชนมา กลายเปนวา กฎแหงกรรม กรรมเกา หรอกรรม

แตปางกอน ไปสรางความชอบธรรมใหกบจอมคอรรปชนบางคน หรอ

บางทคนทยากจนขนแคน เรากอธบายตนๆ วา ชาตกอนไมไดทำาบญ

จรงๆ ไมใช เขาขาดโอกาสในการเขาถงทรพยากร เปนเรองของความ

เหลอมลำาในทางเศรษฐกจ ในทางสงคม แตพออธบายกนตนๆ ดวย

ลทธทผสมเขามาในพระพทธศาสนา ไมใชพทธศาสนาแท ทำาใหคนบาง

กลมไดเปรยบ ในขณะทคนบางกลมกเสยเปรยบ เปนเรองนาอศจรรยท

ทานเจาคณอาจารยแยกแยะลทธเดมออกไป แลวสามารถประมวลเอา

เฉพาะแกนแทของพระพทธศาสนามาจดระบบลงในเลมน อยางชนดท

เรยกกนวามเอกภาพ มความลงตว และมความสมบรณตงแตตนจนจบ

พทธธรรม ในฐานะหนงสอธรรมเลมสำาคญในเวทพทธศาสนาโลก

นพนธโดยภกษสงฆชาวไทย ทานมทศนะเรองนอยางไร? ในองคการพทธศาสนาโลกนน พระสงฆทนพนธหนงสอเอาไวในระดบท

เรยกกนวาระดบเพชรนำาเอกมไมกรป ทานเจาคณอาจารยของเราตอง

ถอไดวาอยอนดบตนๆ ของพระสงฆในเวทโลก เทาทเหนกม พระญาณโปนกะมหาเถระ ชาวเยอรมน หรอ พระ ดร.วลโปละ ราหล ชาวศรลงกา นอกนนอาตมาคดวายงไมเหน ทถอกนวาเปนพระรวมยครวม

สมยทสามารถนพนธงานระดบเชนนได เพราะฉะนนกตองบอกวา น

เปนความสามารถระดบเอกอขององคทานผนพนธเอง ทสามารถทำางาน

ทดเยยมในทกแงทกมมได ทพดอยางนเพราะหนงสอบางเลมอาจจะเนน บางเรอง เนนบางประเดน คอไมครอบคลม แตหนงสอเลมนความ

โดดเดน คอเปนการมองพทธศาสนาในลกษณะทเรยกกนวาเปนองครวม

เราตองยอมรบวา เรามพระไตรปฎกเฉพาะทใชเปนหลกๆ ในเมองไทยก

๔๕ เลม ทเปนภาษาบาลนะ ฉบบแปลบางเลมก ๘๐ เลม บางเลมก ๙๐

เลม ถานบคมภรอธบายพระไตรปฎกทเรยกวา ‘คมภรอรรถกถา’ คมภร

อธบายศพท ทเรยกวา ‘สททาวเศษ’ และคมภรทเขยนขนมาพเศษท

เรยกวา ‘ปกรณวเศษ’ และคมภรไวยากรณอกเยอะแยะมากมาย ถาคณ

เปนคนทสนใจอยากศกษาพระพทธศาสนา แลวมาเจอกองคมภรขนาด

มหมา เอาวา ๓๐๐ เลม ทรจนากนตงแตยคหลงพระเจาอโศกมหาราช

เปนตนมาจนถงปจจบน คำาถามคอ คณจะเรมตนจากตรงไหน อาตมาคด

วาใชเวลาทงชวตกคงอานกนไมหมด และจบแกนของพระพทธศาสนาไม

ได ทามกลางภเขาของคมภรขนาดมหมาขนาดนน คณคงตองเอาเวลา

ทงชวตมาหมดกบการสบคน แตในโลกของความเปนจรง เรามเวลานอย

มาก อาตมาคดวา ทามกลางเวลาทเรามอยอยางจำากด ถาเราหยบ

พทธธรรม ขนมาอาน คณสามารถมองเหนภาพรวมของพระพทธศาสนา

ไดทงหมดตงแตตนจนจบ ถาคณอานเลมน คณจะไดรวา จากเลมนจะไป

ทไหน แลวจะไปไดอยางไร แลวเลมไหนนาเชอถอ เลมไหนไมนาเชอถอ

เลมไหนฟงได เลมไหนฟงไมได ทานไดชแจงไวในเชงอรรถทงหมดทงสน

มอง พทธธรรม ในแงของบคคล ผนพนธปรากฏตอทาน

อยางไร? ถามองในแงบคคล ทานเจาคณอาจารยเปนพระภกษไทยในสายเถรวาท

ทคงความเปนเถรวาทเอาไวในวถชวต ในผลงานอยางครบถวนสมบรณ

แบบ ทานคอพทธไทยในสายเถรวาททยงคงมตวตนอยในทกวนน ในขณะทพทธไทยสายเถรวาทอนๆ นน เรมประนประนอมกบกาลเวลา เรมประนประนอมกบสงคม เรมประนประนอมวตถนยม ทนนยม จนชก

จะสญเสยจดยนของตวเอง แตองคทานเองนนคงความเปนพทธไทยสาย

เถรวาทอยางเสมอตนเสมอปลาย ทานไมเพยงแตเปนพระทนากราบ

นาไหว ทานเปนพระทนาเรยนรมากทสดรปหนง ถาเราเขาใจทานและบทบาทของทาน เราจะเขาใจสงทเรยกกนวา พทธศาสนาสายเถรวาท

แททจรงไมใชพทธศาสนาสายหนง กคอพทธศาสนาเดมนนเอง เพราะ

ทานไมไดทำาอะไรมากไปกวาการนำาเอาคำาสอนเดมแทของพระพทธเจา

ทามกลางเวลาทเรามอย

อยางจำากด ถาเราหยบ

พทธธรรม ขนมาอาน

คณสามารถมองเหนภาพ

รวมของพระพทธศาสนา

ไดทงหมดตงแตตน

จนจบ

8๐ ตามรอยพทธธรรม 81ตามรอยพทธธรรม ๐ ๐

มานำาเสนอแกชาวโลก ฉะนนการอานงานนพนธของทานกเหมอนกบ

การทเราไดกลบไปฟงพระพทธเจาพระองคจรง นำาเอาคนรวมยครวมสมย

กลบไปเฝาฟงคำาสอนเดมแทของพระพทธเจา โดยพระพทธเจาเอง โดยท

องคผนพนธนนตอเตมความคดความเหนนอยทสด แลวทานทำาอยาง

ซอตรงดวยนะ ตรงไหนเปนความคดเหนของทาน ทานจะบอกเอาไว ตรง

ไหนทเปนของพระพทธเจา ทานจะนำามาวางอยางตรงไปตรงมา หนงสอ

เลมนจงเปนหลกไมลทสามารถเจรญรอยตามได ในแงของความซอตรง

ตอพระธรรมวนย

ในเวทโลก นกวชาการศาสนามองพทธศาสนาวาอยางไร? ในเวทโลก ฝรงคนสำาคญๆ เขามกจะวจารณเอาไววา พทธศาสนาเปน

ททศนนยม เปนเพสสมซม นกวชาการตวใหญระดบโลกวา พระพทธเจา

นมองโลกเชงลบ มองแลวเศรา มองแลวหดห มองแลวหอเหยว แต

พทธธรรม ฉบบปรบขยาย เปนการชใหเหนแงมมหนง ซงเปนแงมมทสำาคญ

ของพระพทธศาสนาคอ พทธศาสนาเปนศาสนาแหงความสข เราเรมตน

ดวยความทกข เหมอนอยางทพระองคตรสเอาไว ‘ทกขง อรยสจจง’ แต

จดจบของความทกข ความทกขนำาไปสภาวะพระนพพาน แลวนพพานคอ

อะไร? นพพานคอ ‘นพพานง ปรมง สขง’ นพพานเปนบรมสข ฉะนน

เราสอนเรองความทกข เพอใหคนไดคนพบความสข พทธศาสนาจงไมใช

ศาสนาทเรยกกนวา มองโลกในแงราย หรอมองโลกในแงด แตพทธศาสนา

สอนใหเรามองโลกตามความเปนจรง เราเปนสจนยม ไมใชจตนยม หรอวตถนยม ความจรงมอยอยางไร เรากนำาเสนอความจรงไปอยางนน

สำาหรบทาน พทธธรรม เปรยบไดกบสงใด? พทธธรรม เปนลายแทงแหงความสข เพราะวาสงทมนษยแสวงหาคอ

ความสข ถาเราอานเลมอน อาจจะพบบางไมพบบาง แตถาอานเลมน

อาตมาเชอวา เราพบลายแทงแหงความสขทชดเจนมาก เพราะเรมตน

ทานกแนะนำาใหเรารจกแลววา ชวตคออะไร ชวตคอขนธ ๕ ธรรมชาต

ของขนธ ๕ เปนอะไร เปนไตรลกษณ อนจจง ทกขง อนตตา เออ แลว

ชวตนมนเปนไปอยางไรละ มนกเปนไปตามอทปปจจยตา ปฏจจสมป-

บาท เอะ ชวตนควรจะเปนอยางไรดหนอ กเปนกรรม ถาอยากใหมนด

กทำากรรมด อยากใหมนชวกทำาชวไปส จากนนทานนำาเสนอชวตทพง

ประสงค ไมใชแคไปสยบอยกบกรรมนะ ชวตทพงประสงคคอการปฏบต

ตามมรรค เมอปฏบตตามมรรคครบถวนสมบรณ จะรถงสขทแท กคอ

ภาวะพระนพพาน ถาหากมองโครงสรางโดยรวม พทธธรรม สามารถ

บอกไดอยางหนงวา เปนลายแทงแหงความสข เพราะเมอเราเขาใจวา

ชวตนคออะไร ชวตนเปนอยางไร สงทดทสดทชวตนควรจะไดคออะไร

ถาเราตอบ ๓ คำาถามนไดทงหมด ความสขแทกรออยตรงปลายทาง

แลวเปนวนเวยทคเกต นพพานแลวไมตองตตวกลบ ภาคผนวกทเพม

ใหมใน พทธธรรม ฉบบปรบขยาย ซงวาดวยเรองความสข ยงเปนการ

ฉายภาพของพทธศาสนา ซงเปนศาสนาแหงความสขใหชดเจนขนอกดวย

อยากใหทานขยายความทวา พทธศาสนาเปนศาสนาแหงความสข? การทพทธศาสนาเปนศาสนาแหงความสขไมใชเรองลกลบซบซอน ใน อรยสจ ๔ ทานเรมตนดวยทกข และทานกถามหาสาเหตของความทกข

เพอทจะใหกำาจดทกข กำาจดทกขเสรจกพบสข ทกขทานสอนเอาไวเพอ

ใหเราเรยนรทจะไปสความสข ฉะนนการทพระพทธศาสนาเปนศาสนา

แหงความสขนน มบนไดอยตรงกลางแค ๒ ขนเทานนเอง คอ สมทย และ นโรธ สวน ทกข กบ มรรค ๒ ตวนเปนอนเดยวกน ในทางปฏบตนะ

พทธศาสนาจงไมใช

ศาสนาทเรยกกนวา

มองโลกในแงราย หรอ

มองโลกในแงด แต

พทธศาสนาสอนใหเรา

มองโลกตามความเปน

จรง เราเปนสจนยม

ไมใชจตนยม หรอ

วตถนยม

ชวตนคออะไร ชวต

นเปนอยางไร สงทด

ทสดทชวตนควรจะ

ไดคออะไร ถาเราตอบ

๓ คำาถามนไดทงหมด

ความสขแทกรออยตรง

ปลายทาง แลวเปน

วนเวยทคเกต นพพาน

แลวไมตองตตวกลบ

82 ตามรอยพทธธรรม 83ตามรอยพทธธรรม ๐

ทกขกบมรรคเปนเรองเดยวกน เพราะทกขอยไหน การปฏบตธรรมก

อยทนน คอเปนความสขอยในตวมนแลวละ หรอพดไดอกอยางหนงวา

ทกขนนแหละคอสข เพราะดบทกขเสรจ สขกโผลอยตรงนน สขไมไดมา

จากขางนอกนะ เราปฏบตธรรมทกายทใจของเรา พอบรรลธรรม สขก

เกดขนทนเลย คอสขอยในทกข ทกขอยในสข

พทธศาสนกชนคนไทยสวนใหญรหรอไมวา พทธศาสนาเปน

ศาสนาแหงความสข? คดวาร แตคงรไมลมลก คนไทยใชพทธศาสนาเหมอนไปหานกจตวทยา

ไปรบยากลอม ไปรบยาบำาบดชวครงชวคราว โดยหารไมวา แททจรงนน

คณสามารถหายขาดไดจากความทกข ฉะนนถาเราศกษา พทธธรรม

ใหลกซง เราจะเลกพงบรการยากลอมประสาท แตจะหนมาผาตดความ

ทกขดวยตวของเราเอง และทำาไดในชวตนดวย ไมตองรอบมบำาเพญ

ปญญาบารมเปนหมนแสนลานชาตภพ เพราะในบททวาภาวะพระนพพาน

ทานจวหวไวเลยวา ‘สงทดทสดทควรไดในชวตน หรอประโยชนสงสด

ของชวตน’ ทานเนนยำาดวยการนำาคำาของพระพทธองคมาวางไวเลย วา

ภาวะพระนพพานเปนสงทรถงไดในชวตน นเปนอกจดเนนหนงทนาสนใจ

มากใน พทธธรรม คอการเนนยำาวา เราสามารถบรรลพระนพพานไดใน

ชวตน กบอกคำาถามหนง ซงถอวาเปนจดเนนของ พทธธรรม เหมอนกน

คำาถามคลาสสกของมนษย กคอ เราเกดมาทำาไม มหนงสอเลมไหนบาง

ทตอบคำาถามนชนดทไมหลบตาคนถาม เลมนตอบไวอยางชดเจนและ โตแยงไมได เปนเพราะทานเอาคำาของพระพทธเจามาตอบเอง นคอความโดดเดน

พดไดอยางหนงวา หนง พทธธรรม ตอบคำาถามสำาคญทสด

ของมนษยชาต คอคำาถามทวา เราเกดมาทำาไม สอง พทธธรรม นำาเสนอ

ความจรงซงหลงลมไปแลววา นพพานสามารถบรรลไดในชวตน และ สาม พทธธรรม เปดเผยโฉมหนาอนแทจรงของพระพทธศาสนา

ทวา พทธศาสนาคอศาสนาแหงความสข ถาใหสรปสนๆ อาตมาคดวา

พทธธรรม คอองครวมของความเปนพระพทธศาสนา ทสมบรณแบบ

ทสด ทมอยในยคสมยของเรา

ทานมคำาแนะนำาในการอาน พทธธรรม แกบคคลทวไปอยางไร?อานเพอแสวงหาคำาตอบของชวตวา เราเกดมาทำาไม อานเพอหาคำา

อธบายวา ความทกขเกดขนไดอยางไร แลวเราจะดบทกขไดอยางไร

แลวกอานเพอทจะคนใหพบวา พระพทธศาสนาแทจรงมหนาตาเปน

อยางไร สดทายคอ อานเพอสรางสรรคพฒนาสตปญญาของตนเอง ให

เขาใจโลก ใหเขาใจชวต ใหเขาใจทกขตามความเปนจรง

พทธธรรม ควรนอมนำาไปตอยอดปฏบตอยางไร เพอใหเกด

ประโยชนกบสงคมไทยมากทสด?อาตมาคดวา พทธธรรม เปนรากฐานขององคความรทางพระพทธ-

ศาสนาทเปนระบบ ซงเราสามารถใชอาน ใชคน ใชอางองไดอยางเปน

มาตรฐาน แตถาใชแคนถอวาใช พทธธรรม ยงไมคม เราตองกาวไปใหไกล

กวานนดวยการประยกต พทธธรรม เนอแททมอย ใหสามารถนำามา

อธบายความเปนไปในโลกยคปจจบน จนสามารถสรางองครวมความร

ใหมไปแกปญหาใหกบชาวโลกไดดวย เมอไหรททำาไดอยางนน จงจะถอวา เราใช พทธธรรม ไดคมทสด

พทธธรรม คอองครวม

ของความเปนพระพทธ-

ศาสนา ทสมบรณแบบ

ทสด ทมอยในยคสมย

ของเราถ�เร�เอ�แตยกยองชนชม พทธธรรม แลวเกบขนหง อ�ตม�ว�

นไมคมกบก�รลงแรงขององคผนพนธ เร�ตองก�วไปใหไกลกว�นน

ดวยก�รตงโจทยว� ทำ�อย�งไร พทธธรรม จงจะกล�ยเปน

พทธศ�สน�รวมสมย ทดบทกขดบโศกใหคนในยคโลก�ภวตนไดสำ�เรจ

ถ�ทำ�ไดอย�งนนแหละ คอคณค�ทแทจรงของ พทธธรรม

84 ตามรอยพทธธรรม 85ตามรอยพทธธรรม ๐ ๐

๏ ธรรมชาตและสญชาตญาณกำาหนดใหมนษยเปนสตวสงคม ไมมใครเลยทสามารถอย

ตวคนเดยวในโลกไดโดยไมมเพอน

๏ วถชวตของคนสมยใหมถกปลกฝงสงสมใหไมคนชนกบสภาวะของความนงเงยบ ดาน

หนา หรอในมอของเขา จงมเครองมอพรอมสอสารอยตลอดเวลา

๏ เวบไซตเฟซบค (www.facebook.com) เครอขายสงคมออนไลนหมายเลข ๑ ทม

ยอดสมาชกทวโลก ๔๐๐ ลานคน ในจำานวนนนเปนแอคเคาทของคนไทยมากกวา ๑๔ ลานคน

(สถตลาสด ค.ศ. ๒๐๑๒) ตดอนดบชาตทมผใชเฟซบคมากเปนอนดบท ๑๖ ของโลก

๏ โซเชยลมเดยเขามามบทบาทในชวตประจำาวนของคนไทยมากขนทกขณะ นนทำาให

สงคมไทยไดเปลยนรปแบบปฏสมพนธไปสการเปนสงคมออนไลนชนดเขมขน ทผคนเลอกพบเจอ

กนในจอมากกวาการสมผสตวตนในชวตจรง

๏ เมอปฏเสธความแรงของสอสงคมออนไลนไมได จะมวธเลนเฟซบคอยางไรใหกำาไร

เลนอยางไรใหสงคมออนไลนเปนชมชนของกลยาณมตร มากกวาชมชนของปาปมตร (มตรทไมด)

แลวพระพทธศาสนาเคยสอนเรองนไวหรอไม?

๏ พระพทธเจาตรสสอนหลกธรรมการพจารณากลยาณมตร โดยแจกแจงคณสมบตของ

มตรทดไว ๗ ขอ ดงน :- นารก | นาเคารพ | รอบร | พดเปน | พรอมรบฟง | รลก รจรง |

ไมชกจงไปในทางเสอมเสย

๏ ถาเพอนทคบมลกษณะเชน -- ชนดอปการะ ชนดรวมทกขรวมสข ชนดแนะนำา

ประโยชน และชนดมใจรก -- ใหถอเปน ‘มตรแท’ ในทางตรงกนขาม หากเปนเพอน -- ชนด

ปอกลอก ชนดดแตพด ชนดหวประจบ และชนดชวนฉบหาย -- ใหถอเปน ‘มตรเทยม’

๏ ประเภทของมตรบนเครอขายสงคมออนไลน อาจพจารณาไดจากสเตตส หวขอท

พดคย หากชกนำาไปในทางเสอม กอใหเกดความหลง สงเสรมใหยดตด เพลดเพลนในสงไรสาระ

ชวนใหขเกยจ ฟงซาน เพอเจอ ยวใหโกรธ เกลยดชง แบงพรรคแบงฝาย กมประโยชนนอยใน

การคบหา

๏ โปรดระวง! อาการเลนไมเปน เทคโนโลยจะเลนใหเสยทรพย เสยเวลา เสยงาน เสย

สมอง เสยนสย และบางครงอาจเสยชอเสยงดวย

๏ หากคดจะเลน ควรเลนใหเปน เลนใหฉลาด เลนใหพอด เลนใหมประโยชน ใช

เครองมออนทรงพลงนเพอกระชบความสมพนธของคนทงโลก ใชเพอกระจายขาวด ใชเพอพดคย

ความจรงและสงกศล ใชเพอชกนำาไปในทางดงาม และใชเพอสรางชมชนกลยาณมตร

๏ พระพทธเจาตรสวา ‘คบคนเชนใด กเปนคนเชนนน’ เพราะเราตางเปนสงแวดลอม

ของกนและกน การคบกลยาณมตรใหถกคนจงสำาคญ

๏ คณภาพสำาคญกวาปรมาณเปนจรงเสมอ หลกพนหลกหมนของจำานวนเพอนบนหนา

จอ อาจไมสำาคญเทากบกลยาณมตรเพยงไมกคน

๏ เปนเรองทไมคอยมใครรวา ชาวพทธมกลยาณมตรสงสดอยหนง เปนมตรทเปนทพง

ผทรงประกอบดวยคณสมบตของกลยาณมตรอยางเลศ กลยาณมตรทานนนกคอ พระพทธเจา

นนเอง

กลยาณมตร ในยคเฟซบค

อานเพมเตม กลยาญมตร. พทธธรรมฯ หนา ๕๖๓ – ๖๐๓.

ใตตนไม

86 ตามรอยพทธธรรม 87ตามรอยพทธธรรม ๐ ๐

๏ หนงในความทกขของคนทำางานทตองประสบ คอไมมความสขในงานททำา ไมม

ความสขในททำางาน ไมชอบใจไมถกใจเพอนรวมงาน หรอทำางานมากแตรายไดไมพอกบรายจาย

ฯลฯ

๏ วถการทำางานในโลกสมยใหม บงคบใหเราใชเวลาไปกบคนรวมสำานกงานมากกวา

คนในครอบครว

๏ หากสำานกงานเปนสถานทแหงแลงความสข ไมมบรรยากาศของความเมตตากรณา

แบงพรรคแบงพวก จบกลมนนทา แขงขน ทมแทง เสแสรง แยงผลงาน มองกนเปนศตร คบ

กนเพอผลประโยชน สงเหลานเพมพนความเครยด เกดเปนทกขสะสม

๏ การเรมตนทำางานดวยความ ‘อยากได’ มากกวา ‘อยากให’ มองงานเปนเงอนไขของ

ชอเสยง อำานาจ เงนทอง ซงเปนการตงเปาหมายและแรงจงใจในการทำางานทไมถกตอง

๏ การทำางานเพอชวตเปนสขสามารถกำาหนดไดดวยตนเอง โดยเรมจากการสรางทศนคต

ทดตองาน คนทำางาน และททำางาน

๏ เปลยน ‘การทำางานเพอเงน’ เปน ‘การทำางานเพองาน’ หรอเปลยนการทำางานดวย

แรงขบของ ตณหา เปนการทำางานดวยพลงของ ฉนทะ

๏ ใหคาของเงนเปนเพยงอปกรณ หรอปจจยอดหนนชวต ไมใชจดหมาย

๏ เมอทำางานดวยทศนคตทด จตผองใส ใจเปดกวาง เปลยนสายตามองเพอนรวมงาน

ฉนมตร รวมไมรวมมอทำางานใหลลวง ความชวยเหลอเกอกลเกดขน บรรยากาศในททำางาน

กลายเปนสวรรคนอยๆ ทนใด

๏ สำานกงานเปนสข คนทำางานมความสข ผลตอบแทนเลยงชพชอบ แลวยงตองมอง

ใหสงขนไปอกขน นนคอมองงานเปนการสรางความสขมวลรวม กาวพนจากระดบปจเจกสระดบ

อดมคต เตมเตมความเปนมนษยโดยสมบรณผานการทำางาน

๏ ตวอยางการทำางานในขนอดมคต อาท ในหลวงของเราททรงตรากตรำาพระวรกาย

ทรงงานหนกมาตลอดพระชนมชพ โดยไมไดรบเงนเดอนจากใครทไหนเลย หากทำาไปเพอความ

อยดมสขของปวงประชาเปนสำาคญ

๏ การทำางานของคนบางานอยาง สตฟ จอบส แหงคายแอปเปล ทงทปวยหนก และ

รตววาอกไมนานตองจากโลกนไป หากในชวงทมชวตอย เขามงมนพฒนาดจตอลเทคโนโลยอยาง

ทมเท กเพอตอบสนองความตองการของมนษยในโลกอนาคต

๏ เรองทยกเปรยบบอยๆ :- คนงาน ๓ คน กำาลงกอสรางบางสง เมอถามวาพวกเขา

กำาลงทำาอะไร? คนงานคนแรกตอบวา ‘กำาลงทำางานหาเงน’ คนทสองตอบวา ‘กำาลงกออฐ’ สวน

คนสดทายตอบวา ‘กำาลงสรางวหาร’... คนหนงทำาเพอทน คนหนงทำาเพอทำา และอกคนหนงทำา

เพอธรรม

๏ ตอจากน เราจะทำางานเพอเงน หรอทำางานเพองาน จะทำางานเพอความทกข หรอ

ทำางานเพอความสข กนด?

กออฐ หรอ สรางวหาร???

อานเพมเตม หลกการทวไปเกยวกบสมมาอาชวะ. หนา ๗๓๓ – ๗๓๘. และ ปญหาเกยวกบแรงจงใจ. พทธธรรมฯ หนา ๙๗๑ – ๙๙๓.

ใตตนไม

88 ตามรอยพทธธรรม 89ตามรอยพทธธรรม

9๐ ตามรอยพทธธรรม 91ตามรอยพทธธรรม

ผมเคยตงคำาถามครบ วาเพราะเหตใดพทธศาสนาจงมผรกษามาไดจนถงปจจบน

เมอไดสมผสกบหนงสอ พทธธรรม คำาตอบกปรากฏ

เนองจากไดทราบจาก คณสรเดช พรทวทศน ซงเปนเพอนกนตงแตสมยเปนนกเรยนมธยม โรงเรยนวดสทธวราราม วาทานเจาคณอาจารยมความประสงคทจะปรบปรงเนอหา พทธธรรม เพอดำาเนนการจดพมพใหม เพราะของเดมทเปนดจตอลไฟลนนไมม ทำาใหไมสามารถปรบเปลยนอะไรไดเลย ในการพมพแตละครงยงตองคงรปแบบเดมไว ผมจงรบอาสาดำาเนนการ ตอนทรบอาสามาทำา สงสยอยเหมอนกนวา เรองพมพหนงสอลงคอมพวเตอร ทางกรงเทพฯ นาจะมคนอาสาทำามากมาย ไมนามความยงยากซบซอนแตอยางใด พอไดลงมอทำาจรงๆ ถงเขาใจวาเหตใดจงทำากนไมสำาเรจ สงทเปนอปสรรคมหลายประการ

หนง) พทธธรรม เปนหนงสอทมความสำาคญมาก เพราะจดเปนคมภรทเอาไวอางอง ดงนนความ

ถกตองในเนอหาตองสมบรณ ๑๐๐ เปอรเซนต สอง) เนอหาของหนงสอทมจำานวนมาก ทำาให

ตรวจพบความคลาดเคลอนอยมากในระหวางการพมพ ตองตรวจสอบแกไขถง ๓ ครง ซงอาจจะ

ยงมทผดอย สาม) ภาษาทใชในหนงสอเปนคำาเฉพาะ มคำาบาล และบางคำากเขยนไดหลายแบบ

ส) สวนทยากและเกอบจะทำาไมสำาเรจ คอการวางเครองหมายดชนลงในไฟลใหถกตอง ซงดชนท

มมากประมาณ ๓๐,๐๐๐ คำา และมรปแบบดชนทหลากหลาย ดวยความยากนเองจงทำาใหการจด

พมพกนเวลาถง ๔ ป แมมผอาสาชวยงานอยไมนอย แตเมอเหนปรมาณขอมลทมากและซบซอน

เลยถอดใจกนไปหลายคน หรอแมแตคนทผมไดจางมาชวยงาน กขอเลกระหวางทางโดยไมขอรบ

คาจาง อยางไรกด งานมความคบหนาไปเรอยๆ ตองขอขอบคณทานเหลานนดวยครบ

ในระหวางทเรยบเรยงอยนน ผมไดมโอกาสอานหวขอตางๆ โดยยอ จดทสนใจเปนพเศษ คอเรอง ‘ปปญจะ’ ซงประกอบดวย ตณหา มานะ ทฏฐ เปนเรองเกยวกบกเลส เครองเนนชา และความสนโดษ ยงเมอไดมโอกาสพบทานเจาคณอาจารย ผเปรยบเสมอนพทธธรรมทมชวต ทำาใหเขาใจเรองดงกลาวมากขน ทานแสดงใหเหนถงความเปนผมความถอมตนและสนโดษอยางชดเจนยง การไดมสวนรวมงานจดทำาขอมล พทธธรรม ถอเปนความภาคภมใจสงสด เปนมงคลชวตอยางยง ผมโชคดทไดทำางานรบใชทานเจาคณอาจารย ไดซมซบสงดงามตางๆ ททานแสดงไว เพยงระลกถงกชวยใหเราดำาเนนชวตตาม พทธธรรม ไดโดยไมยาก

สำาหรบผม พทธธรรม เปนมรดกทมคามากทสดสำาหรบมนษยในยคน เราโชคดมากทเกดมาในยคทมหนงสออยาง พทธธรรม และในยคทมทานเจาคณอาจารยครบ

แหงอตสาหะ นำ� พทธธรรม สดจตอลไฟล

ครงแรกในรอบ ๔ ทศวรรษ พทธธรรม ถกจดเรยงพมพใหม

ในรปแบบไฟลคอมพวเตอร โดย นายแพทย ณรงค เลาหวรภาพ

ผเปนหวแรงหลกทขอรบอาสางานธรรมน เพอให พทธธรรม

ไดรบการปรบแกไขและขยายเพมเตมสาระธรรมตามเจตนาของทานผนพนธ

จนเปนหนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบขยาย ทสมบรณทสด ณ เวลาน

๔ ป

๐

ธรรมะ กคอความจรง ของธรรมดา

ความจรงของชวต ความจรงของธรรมชาต

ในชวตกมทงจตใจ จตใจนเปนตวประจกษ

ของตวเราแตละคน เวลาเราศกษาธรรมชาต

ตวธรรมะในจตใจ มนกศกษาไดทตวเอง

94 ตามรอยพทธธรรม 95ตามรอยพทธธรรม ๐ ๐

ของชวต ทางลด

พระพทธเจาเปนมนษยมากขน

สำาหรบผม คอเปนมนษยนะ

ไมใชเปนเทพเจา เทวดา

แตวาทานเปนอจฉรยะ เปนผรแจง

ทฝกฝนตนเองจนกระทงสามารถ

เหนความจรงของโลก

แลวมนกไมมอะไรสำาคญกวานนอกแลว

ต - สทธศกด ทยานวฒน ผบรหารหนมไฟแรงแหง บรษท บญถาวรเซรามค จำากด วย ๓๖ ป เพยบ

พรอมทงฐานะ หนาทการงาน ขณะทหนาททางโลกกำาลงกาวหนา แตทนท

ทมเวลาและจงหวะชวตมาถง สทธศกดเลอกใชไปเพอปฏบตเรยนรโลกทาง

ธรรม การบวชเรยนในวยขนเลข ๓ นน เขาบอกวาโชคด และโชคดยงกวา

ทไดบวชเรยนทวดญาณเวศกวน พทธสถานทปราศจากการปดทอง กระบอก

เซยมซ และเครองรางของขลง บรรยากาศสปปายะเออใหเขาไดศกษาอานร

พทธธรรม คมภรสำาหรบพระบวชใหมอยางเตมท คมภรทเขายกเปรยบเปน

ดงเสนทางลดในการทำาความเขาใจชวต ทางลดสายนใชเวลาศกษาเพยง ๒

เดอนครง นบเปนชวงเวลาสนๆ หากสำาคญยง เพราะนนทำาใหเขาไมตองเสย

เวลาหลงทาง (ชวต) อกตอไปแลว

ทำ�ไมถงเลอกบวชทวดญ�ณเวศกวน แลวบวชเรยนน�นแคไหน?จรงๆ บวชวดไหนกได แตขอใหเปนการบวชแลวไดอะไร ถาไดเรยนกรรมฐาน

บางกนาจะด นาจะเปนประโยชนกบชวต พอดคณพอคณแมมกลยาณมตร

ทมาวดญาณเวศกวนเปนประจำา ทานแนะนำาวาใหมาบวชกบทานเจาคณฯ ผม

จำาไดวา วนทมาดวดกบคณแม ไดพบพดคยกบพระครปลดสวฒนพรหมคณ

(รองเจาอาวาสวดญาณเวศกวน) ถงเรองทจะบวช วนทมาเปนวนเกดผม

พอด กนำาสงฆทานมาถวาย ทวดญาณฯ มธรรมเนยมอยางหนง ถวาย

สงฆทานเสรจ ทานจะเทศนอยางนอยสก ๕ นาท ทานพระครปลดฯ เทศน

ใหฟงนดหนอยเหมอนเปนการใหพรไปดวย ผมยงจำาไดวา ทานเทศนเรอง

อาย วรรณะ สขะ พละ ความศรทธาเรมเกด วนเกดเราไมเคยมใครมา

เทศน ไมเคยมใครมาใหพรขนาดน เกดมามแตแฮปปเบรธเดยเปาเทยน มน

เกดความปต เกดความซาบซง เกดความศรทธาในวด บวกกบความรมรน

สถาปตยกรรม การวางอาคารวางตนไมคอนขางแตกตางจากธรรมเนยมปฏบต

เราเองโดยพนฐานคาขายวสดตกแตง อยกบสถาปตยกรรม กเขาใจวาทน

ตองการสออะไร แลวจดยนอยตรงไหน ชอบสถานทดวยกทวความศรทธา

มากขน เพราะมาจากบานกอยากจะบวชอยแลว หลงจากนนไมถง ๒ เดอน

ทานโทร ฯ มาวา มบวชรนเมษายน ป ๔๙ นะ ยงทานเจาคณอาจารย

เปนพระอปชฌายใหดวย ยงซาบซงปตยนดขนไปอก ความรสกเหมอนจะได

รบปรญญาบตรกบในหลวงอะไรอยางนครบ (ยม)

ถาไมไดบวช จะรสกวาชวตขาดอะไรไปไหม?ชวตคนเรา สงคม จะปจจบน หรออดต หรออะไรกตาม กเปนกระแส ก

กระแสกไมร ทมนพดไปเรอยๆ กระแสทนนยม กระแสอนรกษสงแวดลอม

กระแสปจเจกชน กระแสตะวนตกตะวนออก อะไรเตมไปหมดทปนกนอย คน

เรานอยในกระแสตางๆ อยในสงคมไมรหรอกวา กระแสพาเราไปไหนๆ บาง

เราไมรตวจรงๆ แลวเราไมรดวยวามนเปนไปยงไง ถาผมไมไดมาบวช หรอ

วาไมเคยไดอาน พทธธรรม ผมจะไมเคยรเลยวา ผมไมรอะไรเลย! เพราะ

ผมคดวาผมรแลว ผมวาผมเรยนมาเยอะแลว เอนทรานซเขาไปทำาคะแนนก

96 ตามรอยพทธธรรม 97ตามรอยพทธธรรม ๐ ๐

สง ปรญญาโทกเรยนมาแลว แตจรงๆ เราไมรอะไรเลยในฝงทมนเกยวกบตว

เอง เกยวกบชวตน เราไมรอะไรเลยจรงๆ เหมอนทเขาเปรยบเปรยวา อย

ในหองมด ถาไมมคนจดไฟแชก มนไมเหนหรอก กมดอยอยางนน แลวไมร

วามดดวย ถาผมไมไดบวช ผมคงยงมดอย แตตวเองคดวาสวาง (หวเราะ)

มาบวชเรยนจงไดรจก พทธธรรม?ใชครบ พอมาบวชกมเรยน ไดเรยนธรรมะ ๑ ธรรมะ ๒ เรยนพระวนย

เรยนพทธประวต พระครธรรมธรครรชต คณวโร ทสอนธรรม ๑ ทานสอน

โดยใช พทธธรรม เปนหนงสออางอง ผมมาคนพบวา พทธธรรม เปนผลงาน

ทสำาคญมากๆ ในสงคมพระพทธศาสนาในปจจบน ถาเปนพระกตองถอวา

เปนคมภร ทานเจาคณอาจารยขนมาวา ‘ชวตคออะไร?’ ‘ชวตเปนอยางไร?’

แลวคำาวา ‘ชวตเปนไปอยางไร?’ มนมาคลก มนมากระแทก เพราะพนฐาน

ผมเปนวศวกร เรยนกลศาสตร เรยนฟสกส เรยนวทยาศาสตรมาตลอดชวต

มองเรองตางๆ เปนศาสตรเปนสงทจบตองได เรยนชวะมา ออเขาใจ ตนไม

มนโตขนอยางนๆ รถมนวงไดเพราะนำามนไปสนดาปเปนพลงงาน เราคดวา

เราเขาใจโลกนพอสมควร ตอนเดกๆ เรากเรยนธรรมะมาไมใชเหรอ อรยสจ ๔

นะ ไตรสกขานะ อทธบาท ๔ นะ จำาไดทองไดหมด พออานบทแรก เออ

เฮย! ชวตมนคออะไร ผมกลบตอบไมได กมาถงบางออวา จรงๆ เราไมร

สมยพระพทธเจามฤาษมนกบวชเยอะแยะ เขามชดปญหาเดยวกนวา เกด

มาทำาไม แลวชวตคออะไร แลวกแสวงหาคำาตอบ กอนทจะมพระพทธเจายง

ไมรดวยซำาไปวา ชวตคอทกข แลวชวตเราละโจทยคออะไร เราจะทำาอยางไร

ใหขายของไดเยอะขน เราจะทำาอยางไรใหเรยนจบ สอบไดคะแนนเยอะขน

ทำาไมแฟนทงเราไป ทำาไมแมไมสบาย ทำาไมวนนรถเราชน นคอชดปญหาของ

คนในสงคมปจจบน ชวตมนเรว เหนเปนสนๆ แกปญหารายวนไปอยางนน

พอเราเรมตงโจทยถก เรากไดเขมทศแลววา เกดมาทำาไม

คณมวธอานหรอศกษา พทธธรรม อยางไร? ตอนทบวชพระอาจารยจะใหอานเปนบางบท เพอมาอางองเวลาเรยน ม

พระรปทบวชมาหลายพรรษาบอกวา “ตเอาบทแรกใหจบกอน” คอมนยาก

ขนาดนนเลยเหรอ สวนตวเปนคนชอบสงทาทาย เจอคำานำาเขาไป ๑๐ หนา

ดวยภาษาของทานเจาคณอาจารย ความครอบคลม ละเอยด และชดเจน

แคคำานำากไดแลวครบ ยงมาเจอคำาถามแรก ‘ชวตคออะไร?’ ทำาใหผมอง

เกดความตงใจอยางแรงกลา ถาภาษาทางธรรมเรยกวา ‘อธษฐาน’ ตงใจ

มนวาจะอานใหจบภายในชวงทอยในวด (หวเราะ) ผมเลอกศกษาทง ๒ ทาง

คอเรยนรศกษาพระธรรมและภาวนา ซงกเกอกน เพราะตองใชสมาธในการ

อาน ถาไมมสมาธจะอานไมเขาใจ อานไมเขาหว โชคดทเราอานตอนบวช

เชานงสมาธ เดนจงกรม บายเรยน เยนสวดมนต กลบมา อานๆๆ และดวย

ศรทธาตอทานเจาคณอาจารยทเปนพระนกปราชญ พระปฏบตดปฏบตชอบ

อยตรงหนา เปนเหมอนสรณะ เปนทพงใหผมได ความศรทธาเปนกำาลง

ททำาใหเราอยากจะศกษามากขน ชวงเวลาทบวช ๒ เดอนครง ผมกอาน

พทธธรรม จบ

คดวาได ‘อะไร’ จากการศกษาหนงสอธรรมเลมนมากทสด?พทธธรรม ทำาใหผมเกดความศรทธาในพระพทธเจา แลวผมเชอวามนจรง

ดวย อยดๆ จะพดอยางนไมได อยดๆ จะมาบอกวา ขนธ ๕ อยางนนอยางน

ไมได ถาพระพทธเจาไมรไมเหนไมตรสรอยางนนะ ทานเอามาเลาใหฟงไมได

เพราะไมมใครคดออกวา ชวตเราประกอบดวยขนธ ๕ ไดแนนอน ไมมใคร

คดออก ไมมทาง เอาอจฉรยะของโลกมา เอาไอนสไตน เอาใครมา คดไม

ไดหรอก มนตองเหนอยางเดยว นคออจฉรยะ แตไมใชอจฉรยะในแบบทเรา

เคยเจอมา แลวทานทำาไดอยางไรละ ผมมารตอนหลงวามนตองพจารณา ไม

ไดใชคดนะครบ อนนเปนเรองใหญระหวาง ‘คด’ กบ ‘พจารณา’ ทตดกน

ระหวาง ‘ปรชญา’ กบ ‘พทธศาสนา’ พทธศาสนาพระพทธเจาทานไมไดใชคด

ทานใชพจารณา ทานใชดสงเกต มนกเลยถงบางออใน ๒ มม คอ หนง เรา

มนโงเงาเตาตน กบสอง ศรทธาในพระพทธเจา ศรทธาในพระพทธศาสนา วา

คอของจรง มนเกดขนตอนนน ทำาใหทศนะผมกบพทธศาสนาเปลยนไป คอผม

ไมไดกราบพระ หรอไมไดสวดมนต เพราะผมเชอวาเจาชายสทธตถะตรสร

แตผมศรทธา เพราะวาพระพทธเจาคอคนแบบเรานแหละ พระพทธเจา

เปนมนษยมากขนสำาหรบผม คอเปนมนษยนะ ไมใชเปนเทพเจา เทวดา

98 ตามรอยพทธธรรม 99ตามรอยพทธธรรม ๐ ๐

แตวาทานเปนอจฉรยะ เปนผรแจงทฝกฝนตนเองจนกระทงสามารถเหน

ความจรงของโลก แลวมนกไมมอะไรสำาคญกวานนอกแลว ทานมเมตตา

มาสอนใหสตวโลกทงหลายน แลวเรากโชคด โชคดจรงๆ ทเกดมาไดเขาใจ

แมแตเพยวเสยวหนงของธรรมะ

ในทศนะของคณ คนทใชชวตปกตดอยแลว หาซอและเสพความสขไดงายๆ ในสงคมบรโภคนยม พทธธรรม จะมประโยชนตอพวกเขาเหลานนอยางไร? พระพทธเจาตรสวา ‘อปปมาทธรรม’ เปนธรรมทคลมธรรมทงหมด กคอ

วา ไมประมาท ผมตอบแทนคนทวไปไมได แตผมแชรความรสกไดวา เมอ

กอนทผมยงไมไดบวชเรยน ไมไดศกษาเรองศาสนาเนย ผมไมรเรองอะไร ก

ใชชวตไปตามกระแส คดวาตนเองชวตกไมไดขเหร มกน มใช มการศกษา

ฐานะ การงาน ไมเปนภาระของสงคม สงเสรมสงคมดวยซำาไป ทำาหนาทของ

ตนเองไดคอนขางด แตนกยอนกลบไป ออ ตวเองนอกจากไมรแลว พอมน

ไมรกประมาท ประมาทในการใชชวต เหมอนคณขบรถเรว ขบรถคยโทรศพท

คดวาไมนาจะมปญหาอะไร เพราะมนไมเคยชนสกท นนคอความประมาท

กเหมอนกน การศกษา พทธธรรม จะชวยทำาใหคณเหนชวต เหนกฎของ

ธรรมชาตบางอยาง ทชวยทำาใหคณรจกตนเองมากขน ประมาทในการใชชวต

นอยลง ผมวาวนหนง พทธธรรม จะมประโยชนกบเขาแนนอน เพราะวาคน

เราอยางไรกหลกหนไมพนทกข แลวคณจะรบมอกบสภาวะเหลานนอยางไร

ถาคณมหลกมแนว กจะรบมอไดดยงขน

มคำาแนะนำาอะไรใหกบคนทไมยงรจก พทธธรรม ลองเทยบกบความสนใจ ทกคนมความสนใจทไมเหมอนกน บางคนชอบตนไม

ศกษาตนไม ปลกตนไม บางคนชอบดนตร รทกอยางเกยวกบดนตร บางคน

ชอบกลอง รหมดเลยวาตองตงอยางไรถายใหมนสวย ใหมนชดตนชดลก คณ

ชอบในสงนนๆ เพราะวาสาเหตอะไรบาง ตองมองดวา แลวคณสนใจตวเอง

ไหม เพราะ พทธธรรม ไมมเรองอะไรอนเลย นอกจากเรองชวตของเราเอง

ถาสนใจแลวแปลงใหเปนสงทคณสนใจไดน คณกจะประสบความสำาเรจใน

การอาน พทธธรรม สำาหรบผม ผมเรมดวยศรทธา ซงสำาคญเพราะศรทธา

ทำาใหมกำาลง แตถาคณเรมดวยความสนใจ มฉนทะทจะรจกตวเองมากขน

รจกวาชวตเราคออะไร เปนไปอยางไร ทำาไมมนถงเปนอยางน ทำาไมตอนน

เราเปนอยางน ทำาไมตอนนนเราเปนอยางนน ถอเปนจดเรมทดในการศกษา

แตฉนทะกกำาลงนอย จงตองไปเตมวรยะ คอความเพยร ถาสนใจกตองเอา

จรง เพราะวาเรองตวเองมนเปนเรองยากสลบซบซอนทสด แลวตองมจตตะ

ดวย สำาคญมาก การเปนฆราวาสแลวมานงอานเลมนน ตองมสถานทและ

เวลาทเหมาะสม เพราะตองใชสมาธในการอานมาก จะอานแบบพอคเกตบค

อานแบบอานหนงสอประภาส อานนวกลมไมได ถาคณนอนเลนแลวคณอาน

อาจจะประสบความสำาเรจนอย เพราะ พทธธรรม เหมอนเทกซบค เหมอน

คมภร มากกวาเหมอนพอคเกตบค แลวอยาไปกลวกบความหนาของหนงสอ

จนเกนไป เพราะความกลวเปนอปสรรคสำาหรบการเรยนรทกอยาง คอกลว

วามนจะยาก ผมจะแนะนำาวาไมตองกลวมากกวา เพราะยากแนๆ (หวเราะ)

ทกวนนยงเปดอาน พทธธรรม อยบางไหม?นานๆ ทครบ มบางบทขยายความทผมชอบ หรอบางเรองอยางเชน ขนธ ๕

ไตรลกษณ ผมกมาเปดอานอยเรอยๆ มบางบททผมเอาไปใชงาน ไปคยกบ

ลกนอง หรอเรอง ‘ปฏจจสมปบาท’ เรองทละเอยดลกซงมากกตองกลบมา

อานทวนไป... ผมเลกสนใจอะไรหลายๆ เรองไปนานแลว เพราะวาผมอาน

พทธธรรม บางเรองไมไดสงผลกระทบกบชวตเทาไหร บางอยางเปนภาระ

รไวกเปนภาระ บางเรองไรสาระ บางเรองมสาระกเปนภาระ ยงรเยอะยงด

แตจรงๆ น รจรงในเรองทควรรดกวารเยอะครบ

ผมเลกสนใจอะไรหลายๆ เรองไปนานแลว เพราะวาผมอาน พทธธรรม

1๐๐ ตามรอยพทธธรรม 1๐1ตามรอยพทธธรรม

ใตตนไม

๏ กฎธรรมชาตขอหนงคอ สงตางๆ ลวน เกดขน ตงอย ดบไป... ไมคงท ไมคงทน

ไมคงตว... อนจจตา ทกขตา อนตตตา ภาษาธรรมเรยกวา ‘ไตรลกษณ’

๏ กฎขอนไมเลอกปฏบต ไมเหนแกหนาใคร หรอสงใด เปนหลกทจรงแทแนนอน แม

ณเดชนยนอย ใชวาแดดจะไมออกตรงนน หรอเปนญาญาแลวจะไมมวนแก ทกชวตตางดำาเนน

อยภายใตกฎแหงความเปลยนแปลงนดวยกนทงสน

๏ ภาวะของธรรมชาตเปนภาวะของความไมเทยง เกดดบๆๆๆๆ ตดตอกนอยางรวดเรว

เปลยนแปลงทละนดจนไมเหนชองวาง ความตอเนองอยางรวดเรวนเอง ทำาใหเราเหนสงนนคงท

ถาวร

๏ พระพรหมคณาภรณ อปมาไวเดยวกบการแกวงกานธปทตดไฟอยางรวดเรว มองดวย

ตาเปลาเหนดวงไฟเปนวงกลม แตในความเปนจรงไมมไฟดวงกลม หากมเพยงธปตดไฟกานเดยว

๏ ความเปลยนแปลงเกดขนอยตลอดเวลาอยางไมใหร ตว ความรสกประเดยวสข

ประเดยวทกข จงขนอยกบการเปลยนแปลงไปของเหตและปจจย

๏ ความเทยงแทแนนอนนนไมม อนาคตจงเปนสงเกนคาดเดา เชน พรงนเราอาจแยก

ทางกบคนรก พรงนเราอาจตรวจพบกอนเนอราย พรงนเราอาจประสบอบตเหต พรงนเราอาจ

ถกลอตเตอรรางวลท ๑ หรอแมแตพรงนกไมอาจมอกแลว

๏ การทำาความเขาใจกฎแหงไตรลกษณเสยเนนๆ เปนสงพงกระทำา และปรบประยกต

ใชประโยชนจากกฎขอน เพอความไมประมาทในการดำาเนนชวต

๏ วธฝกจตใจใหเขาใจถงสภาวะแหงไตรลกษณ คอการฝกวปสสนา ฝกเฝาสงเกตสภาวะ

ของรางกาย จากรป เสยง กลน รส สมผส ทเขามากระทบ เฝาสงเกตอาการทเกดขน และท

ดบไป ซำาแลวซำาเลา

๏ บมฝกเพอใหรเทาทนจตใจตนเอง ดวยการปฏบตตามหลกไตรสกขา ไดแก หนง)

พฒนาพฤตกรรมและความสมพนธ (ศลภาวนา) สอง) พฒนาจตใจใหมคณภาพและสมรรถภาพ

(จตตภาวนา) และ สาม) พฒนาปญญาใหรเทาทนสงทงหลายตามความเปนจรง จนถงขนละ

กเลสไดในทสด (ปญญาภาวนา)

๏ เมอเขาใจสภาวะความเปนจรงทวา ไมมอะไรทไมเปลยนแปลง ไมมอะไรทมงคงถาวร

มเพยงสภาวะของการเกดขน ตงอย ดบไป ดงนน ไมวาเหตการณดหรอรายทเกดขน จงเปน

เรองปกตธรรมดา จตใจทฝกมาดแลว ยอมไมกระเทอนตอสงทมากระทบ

๏ จงจำาไววา ‘ทกสงเปลยนแปลงไปตามกฎธรรมชาต’

๏ สภาพธรรมชาตทแทของสงทงหลายในโลกมเพยง เกดขน ตงอย ดบไป... เกดขน

ตงอย ดบไป... เกดขน ตงอย ดบไป... เทานนเอง

เกดดบๆๆๆ เทานนเอง

อานเพมเตม ไตรลกษณ. พทธธรรมฯ หนา ๖๒ – ๑๕๑.

1๐2 ตามรอยพทธธรรม 1๐3ตามรอยพทธธรรม

ตนหากสงทองคสมมาสมพทธเจาตรสรนนเปนความจรงแท วนเวลาทเคลอนไปกไม

อาจทำาใหความจรงแทนนแปรเปลยนได ความเปลยนแปลงเปนธรรมดา ยคน

พ.ศ. น ตำาแหนงแหงทตงของพทธธรรมในโลกสมยใหม คงไมไดจำากดอยในหนา

กระดาษ หรอตงเปนคมภรศกดสทธบนหงเทานน หากตองเปนธรรมะทมชวต

เพอใหหมชนพงนอมเขามาสตน

การอานหนงสอ พทธธรรม จงไมตางจากการลอดตามองดกลองกระจกหลาย

เหลยมมม ทเหนกนไปคนละมม ตามประสบการณชวตของแตละบคคล บาง

พอมภมรภมธรรม กสามารถอานและเอาประโยชนจากธรรมะไดทนท บางตอง

อานซำา ทำาความเขาใจมากหนอย แตละคนเขาถงพระธรรมทพระพทธเจาตรสร

ตางระดบเฉพาะตน หากเปนเรองนาอศจรรยแหงพทธธรรมทวา ขอธรรมตงอย

เฉยๆ เปนกลางๆ หากวกเขามาเทยบเคยงกบทกสถานการณของแตละชวตได

เสมอ อกทงยงชวยชทางแกไขใหทกรายไป

ขณะทตวธรรมะไมไดโฆษณาวา จรงนะ เชอนะ เชอส หากความจรงอนประเสรฐ

กลบเปนธรรมโฆษณทเสยงดงฟงชดเปนทสด สองทางสวางใหกบผทพรอมเขา

มาศกษา ลองพจารณาไปตามขอธรรมนนๆ พรอมลงมอปฏบตในระหวางตว

อกษร นำาความเขาใจในหลกธรรมไปปรบประยกตสกระบวนการศกษาธรรมใน

ชวตประจำาวนไดอยางสมประโยชน ทนททแกนแทของพระธรรมในธรรมชาต

เปดเผยตวตน ใหผทรบเอาไปไดรแจงเหนจรง ตอจากนอะไรๆ กไมสามารถ

ทำาใหบคคลผฝกมาดแลว กลบเปนทกขไดอก พระพทธศาสนาทแทจกดำารงสบไป

ตราบเทาทพทธศาสนกชนเขาถง ‘สาร’ ทพระพทธเจาตองการ ‘สอ’ นนคอ

‘พทธธรรม’ ตวแทนทบอกวา พระพทธองคยงทรงพระชนมอย และทานกไมได

อยไกลหางจากเราเลยโลกทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวดงเชนปจจบน คำาสอนสงของพระพทธเจาเมอครงพทธกาล จะยงคงใชไดอยอกหรอ???

1๐4 ตามรอยพทธธรรม 1๐5ตามรอยพทธธรรม

ผมอาน พทธธรรม ครบ แตไมได

ละเอยดนกนะครบ ผมไดสจธรรมของชวต

สจธรรมของธรรมะ แลวกสจธรรมของคน

มสงสดกมตำาสดนะครบ เรองความไมแนนอน

ยกตวอยาง ผมจบปรญญาโท แตเผอญชวต

เจอกบมรสมรายตวหนง ถกสงพกราชการ เงน

เดอนทผมเคยไดรบเดอนละ ๓๗,๐๐๐ บาท ม

คาวชาชพอก ๓,๕๐๐ บาท อนตรธานหายไป

เปน ๐ ชวตหนเหไป เครยดครบ แนนอนครบ

เกดทกขอยในใจ แตถาคณเอาทกขนนไว คณก

เอาตวไมรอด ธรรมะชวยใหยบยงชงใจ ทำาให

เราเขาใจไดวา สงทเกดขนนนคอวบากกรรม

ของเรา เมอเขาใจกวางใจได นงได แลวกลา

เผชญกบมนครบ ผมหางานทำาครบ แตอาย

มากแลว ๕๐ กวาแลว ทำาอะไรไมไดมาก เลย

ไปเชาเสอวนมาวงรถมอเตอรไซค

ผมมองวา พทธธรรม คอวถแหง

ปญญา ใหแนวทางการเกดปญญาดวยตวเรา

เอง ไมใชอานแลวจะไดปญญาเลยนะ แตเรา

กำาลงเดนบนทางน เหมอนกบเวลาเราเดนปา

ตองมเขมทศ ไมอยางนนหลงแนนอน เราจง

แนใจไดอยางหนงวา พทธธรรม พาเราไปถง

ปญญาแน

ผมอาน พทธธรรม ดวยการกำาหนดประโยชน

ใชวธเลอกอาน ไมไดอานหนาแรกยนหนา

สดทายนะ เพราะ พทธธรรม ไมใชหนงสออาน

รวดเดยว ดวยความเคารพเลยนะครบ ผม

อานตงแตสารบญ ผมวาทานเจาคณฯ เปนกว

ตงแตสารบญ มนงดงามตงแตตรงนนแลวนะ

เหมอนผมอานพระไตรปฎก หยบมาเลมหนง

ตงใจจะอานสกครงเลม ไปไดแคสตรสองสตร

กมนแลว อห! ปญญาของพระพทธเจาทงตน

เหรอ! พทธธรรม กเหมอนกน ปญญาเรามไม

พอ เรากเลอกอานแบบน

คนทอานงานหนงสอของทานเจาคณฯ บางคน

บอกวา อานแลววกวน ถาเขาคอยๆ อาน เขา

จะรวา ความหมายในเนอตรงนน ทานเจาคณฯ

จะพดใหเตมความเลย รเทาไหรบอกหมดแบบ

อาจารยทดนะครบ ซงอธบายความจรงๆ ๒

ยอหนากจบแลว ทำาไมตองตอยอหนาท ๓ ม

สรปอกทยอหนาท ๔ ผมขอใชคำาวา ทานเจา

คณฯ กำาลงหยอนเมตตา เปรยบเหมอนบอนำา

บาดาล เราวาเราอยลางแลวนะ ไมแนวายงม

คนอยลางกวาเราอก (หวเราะ) เพราะฉะนน

ใครถงตรงไหนกสามารถจบเชอกไดตรงนน

แลวปนขนมา พฒนาขนมา ใครถงปากบอได

วดกนตรงทวา เรามชวตทเปลยนไปอยางไร ด

ไมดเรารไดดวยตวเองครบ

ผมสามารถพดอยางสนทใจวา ผมไดอาศยได

เกาะความรของทานเจาคณฯ ไป นาจะเปน

ทำานองเดยวกบทบอกวา ไดเกาะจวรขนสวรรค

ครบ

ธรรมะคออาวธ

สมนก ดรยศกด : มอเตอรไซครบจาง

ในหมวนรถมบคคลหลายประเภท ตองยอมรบ

วาคนขวนเปนอกสงคมหนง วฒภาวะบางคน

อาจจะสง หรอบางคนอาจไมมเลย ผมใชสงท

ทานสอนไปใชเลอกคบหากลยาณมตร คนไหน

ควรใกลชดสมผส คนไหนควรถอยหาง คนไหน

ทไมควรแตะตอง หลงจากไดศกษาธรรมะ ผม

สขมขน กลาหาญขน เดดเดยวในการเผชญ

กบปญหาตางๆ สมมตวาถาผมนอนหลบไปแลว

พรงนตนขนมาเปน ๐ อกน ชวตรบไดไหม รบ

ไดครบ

ผมคดวา ธรรมะคออาวธ แตในการตอส หรอ

ใชอาวธอยางไร ขนอยทตวเราดวย ถาอาน

อยางเดยว ไมปฏบต กไมเกดประโยชนอะไร

มดาบด ใชไมเปน กมคาเทากน

กาวเดนบนวถแหงปญญา

ไตรไตรย ทมม-ธมม : เจาของกจการ

1๐6 ตามรอยพทธธรรม 1๐7ตามรอยพทธธรรม

พทธธรรม ทำาใหผมระลกถงคณของ

พระพทธ พระธรรม พระสงฆ ไดมากกวา

พระพทธรปงดงามทตงอยเสยอก ผมโชคดท

รจก พทธธรรม กอนไดมาบวชครบ หนงสอ

เลมนสำาคญมากในแงหนงคอ เปนสงททาน

เจาคณอาจารยไดเรยบเรยงจากคำาสอนของ

พระพทธเจาอยางแทจรง ทำาใหเรามความเลอมใส

และมนใจวา เราไดเรยนรคำาสอนจากพระโอษฐ

เปนเหมอนสงอางองใหพทธศาสนกชนเชอม

ตอกบคำาสอนทไมมการปรบปรงแกไขโดยความ

คดเหนของคนรนหลง พทธธรรม ถกเขยน

ขนอยางประณต อานงาย และเขาใจงายมาก

อานเลมนแลว เมอมความสนใจทจะอานเพม

เพอนใหหนงสอ พทธธรรม มาในชวง

ทเรมสนใจธรรมะ เรมเปดอานกเรมยอมรบ

วา สงทเขยนในนนน พอมองโลกอยางเปน

จรง แลวมนเปนจรงนะ คดตามตวหนงสอท

บรรยาย คดตามแลวใช แตในแงของการปฏบต

คอนขางยากทจะทำาใหอารมณและความรสก

ใหใชตลอด บางทความรสกคอนขางแปรปรวน

ปนปวน หรอถาวนไหนมเวลาวาง จะกนเวลา

ใหตวเอง เชนวนนจะถอศล ๘ กหยบหนงสอ

มาอาน ไวคอยใชเตอนตวเอง จากทไมยอมรบ

อะไรเลย เรมมโพรเกรสตรงน วาเราทำาไดแลว

นะ อานตอไป เปนสเตปๆ ไป

ถาเอาธรรมะไปใชเลย นาจะเปนเรองของ

อารมณ เพราะเปนคนเรองอารมณเยอะ ใช

ระลกถงคณของ

พระพทธ พระธรรม พระสงฆ

ไดมากกวาพระพทธรปงดงาม

ฐตพงษ เหลองอรณเลศ : ดไซเนอร

เตม กนำาเลขอางองจาก พทธธรรม ไปเปด

อานเปนเรองๆ ไป เปนอกแนวทางหนงใน

การตอขยายฉนทะไปสการอานพระไตรปฎกได

ดวยครบ

ผมมองวาการศกษาพทธศาสนาประกอบดวย

ปรยตและปฏบต ถาอานอยางเดยวไมทำาให

เราเขาใจ พทธธรรม ไดสมบรณ อานแลวตอง

นำาไปปฏบตดวย ปฏบตแลวกลบมาอาน ทำาซำา

ไปซำามาอยางนจะไดผลมากทสดครบ สวนวธ

อาน ผมคอยๆ อาน เรมอานตรงทสนใจมากๆ

แลวปฏบตไปดวยพรอมกน ใชเวลาอานประมาณ

๑ ป กไมไดรสกวาชาหรอเรวเกนไปครบ

เหวยงนอยลงเพราะธรรมะ

ชวาลย เตมยสถต : อาจารยมหาวทยาลย

อารมณ เวลาหลดนอารมณจะมากอน แลว

บางทรตวกบอกวา เอาอกแลว หลดอกแลว

หรออยางในททำางาน เราตองเจอคนมากหนา

หลายตา จะเอฟเฟกตไปตามลกษณะนสยของ

คนทเราคอนแทคทดวย บางคนอยากเหวยงใส

ตงแตตน บางคนดประเสรฐอยางกบพระเจา

สำาหรบคนทไมด เรากปลอยวางมากขน อยา

เกบมาใหตวเองอารมณเสยไปทงวนคะ

หลงจากศกษาธรรมะ เปลยนแปลงตวเองเยอะ

นะคะ เชน ตอนนรตววาเราคด ตางจากเมอกอน

ทไมคอยยงคดเทาไหร แมวาจะยงไม ๑๐๐ เปอร-

เซนต แตเหนวาตวเองเหวยงนอยลงแลวคะ

1๐8 ตามรอยพทธธรรม 1๐9ตามรอยพทธธรรม

ผมเปนพนกงานขาย ถาเกดผมไมม

ความร มนทำาใหจตตกไดนะครบ การขายเนอ

ไกไดมากนเทากบมสตวตองตายเพราะเรามาก

แลวอยางนคณเศราหมองหรอเปลาละ แต

หนงสอเลมนบอกเอาไว ศลจะขาดไดตองม

ปจจย ๕ ขอ กรรมตวนถงจะเกดขน อยางแรก

สตวนนตองมชวต สอง เราตองรวามนมชวต

สาม เรามความพยายามในการฆามน ส สตว

นนตายไปจากความพยายามของเรา หา ผม

จำาไมได... (ยม) แลวเรามเจตนาใหเขาตายหรอ

เปลา เราบอกไมคด แคขายของ จตแทนทจะ

เศราหมอง กไมเปนไร หรอเรองความสข ใน

หนงสอ พทธธรรม แบงความสขเอาไวหลาย

ระดบ โดยเอาคำาสงสอนของพระพทธเจามา

ขยายความใหเขาใจมากขน ผมเคยคดวาการ

ทเรามเงน มโนนมนแลวมความสข นมนเปน

ความสขขนแรกเทานนเอง เปนความสขขน

เรมสนใจศาสนาได ๓ – ๔ ปแลวคะ

ศกษาและปฏบตธรรมดวย มโอกาสมาศกษา

คอรสธรรมะใตโบสถทวดญาณเวศกวน พระ

อาจารยทานแนะนำาวา เวลาทานสอน ทานเอา

มาจาก พทธธรรม เลยไปขอหนงสอมาศกษา

คะ ตอนนนความรเกยวกบศาสนายงไมม พอ

อานแลวกเขาใจมากขน เหมอนถาเราสงสยวา

ศาสนาคออะไร? พทธธรรม สามารถตอบได

ดวยเหตดวยผล พทธศาสนาไมไดสอนใหเชอ

แตจรงๆ ทกอยางพสจนไดดวยการกระทำา

เปนเหตเปนผลยงกวาวทยาศาสตร พทธธรรม

พดเรองความจรง นคอความจรงทตองอยกบ

มน แตตอนนเราโดนหลอกดวยคอนเทกซอยาง

อนกอน

ทานเจาคณฯ ทานสรปความรจากพระไตรปฎก

เปนสงทพระพทธเจาทานฝากไว ความรทงหมด

แปลเปนภาษาปจจบน สรปเปนหมวดหมให

อานเขาใจงาย เขาใจถงความเชอมโยงและ

ความหมาย พอเขาใจดวยเหตผล เราจะตดสน

อะไรดวยเหตผลของเราเอง จะไมตดสนใจ

อานจนกวาจะไมตองเกดอก

จรญชย วงษวดสวชร : พนกงานขาย

สมปรารถนา ตองพงตวกลาง กทำาใหผมฉกคด

ขนมา เออจรงนะ

ผมโชคดทอายยงนอยแลวเจอเลมน ไดเปรยบ

ครบ เพราะรแลววา อะไรของแท อะไรของ

ปลอม ความสขแท ความสขปลอม เหมอนคน

พยายามทำาบญ แตถาไมรอะไรแท อะไรปลอม

การทำาบญทงหมดททำาไปกสญเปลา เลมน

ทำาใหเรารเอง เชอจรงๆ เลยนะ ไมไดบอกให

คณเชอ แตคณจะเชอเองเลย คอมนใชเลย!

อาน พทธธรรม ๓ รอบแลวครบ แตคำาตอบ

ทไดไมเคยซำาเลย ปญญาผมอาจจะดอยกได

พอเราฉลาดขน กลกซงลงไปอก เรยกวา

แตกฉานไปเรอยๆ... ถายงตองมเกดอก ผมก

ขออาน พทธธรรม อก อานจนกวาจะไมตอง

เกดอกครบ

รมรฐ วชรคณ : ดไซน เมอรแชนไดส

ถาอยากรพทธศาสนา อาน พทธธรรม

เถอะคะ

ตามความเชอทบอกวา อนนทำาแลวด แต

จะเชอเพราะเหตมนคออะไร ผลมนคออะไร

หรอมองในแงปฏบตนะคะ เราเรยนธรรมะ

กบอาจารยทานตางๆ ซงอาจมคำาบาล เชน

สนโดษ อรยสจ ๔ เรายงไมเขาใจความหมาย

ทแทจรง พอมาอาน พทธธรรม กทำาใหเขาใจ

เนอหาไดดมากขน สำาหรบคนทปฏบตธรรม

อยแลว เราไมไดอยใกลกบครบาอาจารยตลอด

เวลา ฉะนน พทธธรรม เหมอนเปนพนฐาน

ความร เปนแหลงความรคะ

หลงจากศกษาธรรมะเปลยนแปลงมากคะ ปรบ

มมมองใหยอมรบความจรงของชวตไดงายขน

เหนการทำางานของมน ซงอาจดวาเรายงใช

ชวตปกตเหมอนเดม ยงทกขเหมอนเดม แตไม

ไดยดตดกบความทกขมาก คอไมไปเอาเรองกบ

ความทกขเหมอนเมอกอน... หนงสอเลมนสอน

ใหมนคงในหลกเหตผล และเขาใจพทธศาสนา

ไดดยงขน พระพทธเจากยงพดเองวา อยาเชอท

เราสอน ใหไปทำา ใหพสจน ถาอยากรพทธศาสนา

อาน พทธธรรม เถอะคะ

11๐ ตามรอยพทธธรรม 111ตามรอยพทธธรรม

คดเหน“หนงสอ พทธธรรม สำาหรบผมโดยสวนตวนน ผมคงใชเปนหนงสออางองสำาหรบตอบคำาถามทอาจมขนในใจ ถาคณเกดคำาถาม คณจะศกษาเพอแกปญหาดวยตนเอง หรอจะอานหนงสอเพอหาแนวทางกอน แลวคอยแกไข กไดทงสองทาง” (นายโจโจ)

“ใครยงไมเคยอาน ลองหาเวลาอานดครบ พทธธรรม เปนหนงสอททำาใหผมบอกตวเองวา เปนโชคดครงใหญในชวตของผม ทไดอานหนงสอเลมนจบครบ...

บางทคณอาจมองขามโอกาสทจะโชคด โดยไมตองสงไปชงรางวล” (นรนาม)

“ผมเหนดวยวา หนงสอ พทธธรรม คอนขางอานยากสำาหรบคนไมคนเคย เพราะในหนงสอเตมไปดวยศพทบาล หากพบวา พทธธรรม ยากไปสำาหรบคณ ลองหาเลมอนทเขยนวชาการนอยกวาน อานไปกอนครบ พอพนฐานเรมแนนแลวกลบมาอาน พทธธรรม อกครง จะอานงายกวาเดม แลวจะพบวา พทธธรรม ใหอะไรหลายๆ อยางทเดยวครบ” (Rising Sun)

ความคดเหนตอ พทธธรรม ในเวบไซตตางๆ

“อานเทยวแรก ผมสรปวา พทธธรรม ฉบบใหญ เปนหนงสอธรรมะททำาใหผมเขาใจพทธศาสนาแจมชดมากทสด เทาทเคยอานมา” (นรนาม)

112 ตามรอยพทธธรรม 113ตามรอยพทธธรรม

พระพทธองค

ยงทรง

พระชนมอย

114 ตามรอยพทธธรรม 115ตามรอยพทธธรรม

พระทานวา สำาหรบ พทธธรรม จนกระทงทกวนนกอานแลวอานอก

หนงสอเลมนไมใชหนงสอทอานครงเดยวจบ เพราะวารบ

ไมไหว ตองคอยๆ ยอย คอยๆ พจารณา คดวาชวตน

คงจะมหนงสอเลมนเปนเพอนตลอดจนกระทงวนตาย

พทธธรรม อธบายคำาสอนของพระพทธเจาอยางละเอยด

ถถวนและชดเจนทกเรอง ใครมความสงสยในเรองใด

กตาม อยหางจากครบาอาจารย ไมรจะถามใคร มาดใน

ดชนใน พทธธรรม กตองพบ ตองมการอธบายเรอง

นนอยางเปนทพอใจอยเสมอ ไมวาจะเปนเรองปญจขนธ

ไตรลกษณ เรองกเลสอาสวะ เรองคณธรรมตางๆ เรอง

ศล สมาธ ปญญา สมบรณบรบรณทเดยว

เพอนจวบจนวนตาย*

* ตพมพใน นตยสาร ฅ คน. ฉบบเดอนธนวาคม พ.ศ. ๒๕๕๑.

ชยสาโร ภกข

116 ตามรอยพทธธรรม 117ตามรอยพทธธรรม

หนงสอเลมนนำาเสนอคำาสอนทางพทธศาสนาไดอยางรอบดาน

ลมลก และเปนระบบมากทสดเทาทเคยมในภาษาไทย (และ

คงจะไมมเลมใดมาเทยบเคยงไดไปอกนาน) ครอบคลมทงหลก

ความจรงตามธรรมชาต ทเรยกวา “สจธรรม” และขอปฏบต

เพอชวต ทเรยกวา “จรยธรรม” จงไมเพยงชวยใหเขาใจแนวคด

ทางพทธศาสนาอยางละเอยดลออเทานน หากยงสามารถนำามา

ใชเปนแนวทางในการดำาเนนชวตเพอความเจรญงอกงามทงใน

สวนตนและสวนรวมไดเปนอยางด กลาวไดวาสงทเปนประเดน

สำาคญของชวตของคนยคน แทบไมมประเดนใดเลย ทไมถก

กลาวถงในหนงสอเลมนอยางพนจพเคราะห โดยเฉพาะทเกยวกบ

ความสขและความทกข ใครทไดอานหนงสอเลมนแลว ไมเพยง

จะรจกพทธศาสนาดขนกวาเดมเทานน แตยงจะเขาใจชวตจตใจ

ของตนเองเพมขน และอาจเหนถงความสำาคญของการพฒนาตน

เพอเปนอสระจากความทกข

จดเดนประการหนงของ พทธธรรม กคอ การใชภาษารวมสมย

ทคนไกลวดเขาใจได แมสาระของหนงสอเลมนจะ “หนก” (เชน

เดยวกบนำาหนกของหนงสอ) แตคนทไมมพนทางพทธศาสนา

หนงสอธรรมทรอบดาน ลมลก และเปนระบบมากทสด*

มากอนเลย กสามารถอานหนงสอเลมนอยางเขาใจไดตลอดทง

เลม (หากเรมอานตงแตบทแรก) อนทจรง ถาไดเหนแคสารบญ

กจะรสกวาหนงสอเลมนนาอาน เพราะดำาเนนเรองดวยการตง

คำาถามสำาคญเกยวกบชวต ๕ ประการคอ ชวตคออะไร? ชวต

เปนอยางไร? ชวตเปนไปอยางไร? ชวตควรใหเปนไปอยางไร?

และชวตควรเปนอยอยางไร? ใครทจรงจงกบชวต แมไมได

นบถอพทธศาสนากควรอานหนงสอเลมน แตสำาหรบคนทไม

คดวาจะมเวลาและความอดทนสำาหรบหนงสอหนากวา ๑,๐๐๐

หนา กสามารถอานเฉพาะตอนทสนใจได เชน เรองความสข

ตณหาและฉนทะ อทธปาฏหารยและเทวดา

หนงสออยางนนอยครงนกทจะเกดขนในภาษาไทย เปนงานชน

เลศทงในวงการพทธศาสนาและวงวชาการของไทย เปยมดวย

อรรถรส คอนอกจากเนอหาจะเขมขน จรรโลงสตปญญาแลว

ภาษาทใชกกระชบและสละสลวย นบเปนแบบอยางทดของงาน

เขยนทางวชาการ

พระไพศาล วสาโล

* ตพมพใน อานเถดชาวไทย. แพรวสำานกพมพ. พ.ศ. ๒๕๕๕.

118 ตามรอยพทธธรรม 119ตามรอยพทธธรรม

หนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบขยาย เปนหนงสอททาทายกศล

ธรรมฉนทะของผอานไดเปนอยางด เพราะมความหนาถงหนง

พนสามรอยหกสบหนา เมอไดเปดอานกไดสมผสถงความเพยร

ความวรยะอตสาหะของทานเจาคณอาจารย ผรวบรวมและ

เรยบเรยงเนอหาสาระเกยวกบพทธธรรมจากแหลงทมาตางๆ

หลากหลาย เปรยบไดกบพวงมาลยสวยหรทรอยรวมดอกไม

หลากชนดไวในทเดยวกนอยางกลมเกลยวและกลมกลน การ

อางถงคมภรจากแหลงตางๆ นน เปนการกระตนใหเกดการ

ขวนขวาย แสวงหาความรเพมเตมโดยอาศย พทธธรรม เปน

ประทปนำาทาง นบเปนเรองทสอดคลองกบหลกกาลามสตร

ของพระพทธองค ทไมทรงใหดวนเชอไปตามเพยงเพราะเหตใด

เหตหนง การเขาไปสบคนถงตนเรองยอมเปนการสนบสนน

เหตปจจยของสมมาทฏฐ ไดแก ปรโตโฆสะ และโยนโสมนสการ

อยางแทจรง

ทกครงทไดหยบ พทธธรรม ขนมาอาน จงมใชเพยงแคหยบ

หนงสอขนมาอาน เพราะ พทธธรรม มใชเพยงแคหนงสอเลม

หนาและหนกเทานน แตเปนการสงเคราะหสงขารการทำางาน

เพอพระพทธศาสนาของนกบวช ผอทศรางกายและจตใจใหกบ

พระพทธศาสนาอยางทมกายถวายชวต ดวยการแปรทกขเปน

ธรรม ดวยอาศยรางกายทตองเผชญทกขเวทนาอยเปนเนองนตย

สรางผลงานทางพระพทธศาสนาอยางยงใหญ โดยไมนำาพาตอ

ขอจำากดทางกายขนธ

พรอมกนนขอกราบถวายความเคารพ บชา ศรทธา นบถอ ตอ

ทานเจาคณฯ ดวยคำาปวารณาวา ถาเปนไปไดดวยการจดสรร

องคประกอบทกประการอยางลงตว ขอใหมการอานประกอบ

การบนทกเสยงหนงสอ พทธธรรม ทกตวอกษร เผยแผผาน

สอเสยงทสามารถฟงไดในททกสถานในกาลทกเมอ กระผมขอ

ปวารณาตวเปนผอานหนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบขยาย ไมวา

จะเปนตลอดทงเลม หรอเพยงสวนใดสวนหนงกไดทงสน ทงน

ขอใหเปนไปตามความประสงคตามเจตนารมณของทานเจาคณ

อาจารย เปนประการสำาคญ

สมณะจนทเสฏโฐ

พวงมาลยสวยหรทรอยรวมดอกไมหลากชนด

12๐ ตามรอยพทธธรรม 121ตามรอยพทธธรรม

อาตมภาพไดอานหนงสอ พทธธรรม เปนครงแรกเมอป ๒๕๔๗

ซงกอนหนานนไดมขอสงสยกบตนเองมากมาย เชน เทวดาม

จรงไหม เรองนรกสวรรคเปนนทานหลอกเดกหรอเปลา บาง

ครงกเขาใจวา พระพทธเจาสอนผด หรอสอนขดแยงกนเอง

เปนเหตใหไมเหนคณคา ไมศรทธา ไมอยากศกษาคำาสอนนน

แตพอไดอานหนงสอ พทธธรรม แลว ขอสงสยเหลานนไดหมด

ไป ทำาใหรวาทแทเราไมเขาใจหลกคำาสอนของพระบรมศาสดา

อยางแทจรงตางหาก จงทำาใหอาตมภาพสนใจและอยากอาน

หนงสอ พทธธรรม ตลอดทงเลมตอไป

ตอนอานใหมๆ มปญหาเกยวกบการอานพระสตรบางพระสตร

ทยกมาอางในหนงสอ พทธธรรม ไมเขาใจ แตใชวธขามไปอาน

คำาอธบายอนกอน แลวจงกลบมาอานพระสตรนนใหม บาง

ครงกจะอานโดยยงไมเปดคมภรในเชงอรรถ หรอบางทอยากร

เรองใด กไปดสารบญ หรอดชนนนเปนการเฉพาะ แตพออาน

หลายรอบเขา จงคอยไปเชอมโยงกบคมภรอน กยงชดเจนขน

ไปอก ยงอานยงซาบซง เหนคณคาและมนใจวา คำาสอนของ

พระพทธเจาสามารถแกปญหาของโลกและชวตไดจรง

ผเชอเชญใหมาชมความงดงามแหงคำาสอนของพระบรมศาสดา

การอานหนงสอ พทธธรรม นเองทำาใหอานพระไตรปฎกไดเขาใจ

งายขน พทธธรรม จงเปนเหมอนมคคเทศก หรอตวชวยใหอาน

พระไตรปฎกรวมถงคมภรอนๆ ไดเขาใจงายขน อาตมภาพจงได

ประโยชนจาก พทธธรรม อยางมากมาย ทงตอตนเองและงาน

เผยแผ อยางไรกตาม พทธธรรม อาจเหมาะสมกบผมพนฐาน

ทางศาสนามากอนแลว หรอเหมาะกบนกวชาการ แตนนเปนดจ

เสยงรำารองใหแกผสานงานตอ ทจะใหมหนงสอ พทธธรรม ฉบบ

ชาวบาน ฉบบประยกต ในโอกาสตอไป ถาถงตอนนนทกคนจะ

ไดรบประโยชนจากคำาสอนของพระบรมศาสดาอยางแทจรง

พทธธรรม จงเปรยบเสมอนผเชอเชญใหมาชมความงดงามแหง

คำาสอนของพระบรมศาสดา และเปนผนำาเขาเฝาพระองคอยาง

ทผนพนธไดมงหมาย ขนอยวาจะมสกกคนทปรารถนาชมหรอ

เขาเฝา เมอถงตอนนน โลกและชวตคงงดงามเฉกเชนคำาสอน

ของพระบรมศาสดา นนแล

พระมหาสพล รตนปญโญ วดมวงสามสบ อบลราชธาน

122 ตามรอยพทธธรรม 123ตามรอยพทธธรรม

ผมไดมโอกาสศกษาผลงานของทานเจาคณอาจารยครงแรกเมอ ๑๒ ป

ทแลว ซงเปนชวงเวลาทผมบวชเปนพระอยทเชยงใหม ศกษาพระพทธ-

ศาสนาเถรวาทตามแนวหนงสอของทานพทธทาสภกข และชดหนงสอ

เรยนนกธรรมชนตร

ตอนนนมพระฝรงรปหนงไดมอบหนงสอ พทธธรรม ฉบบขยายความ

แกผม ทนททผมไดเหนหนงสอเปนครงแรก ผมนกในใจวา คงจะอานไม

ไหวเปนแนแท นอกจากหนงสอเลมนจะดหนาเหลอเกนแลว พอเปดๆ

พลกๆ ด กเหนวาภาษาไทยดจะยากเสยอกดวย เนองจากขณะนนผม

เพงเรมเรยนภาษาไทยอยางเอาจรงเอาจง แตกยงไมถง ๓ ป ทำาใหผม

รสกวา ความรความเขาใจเกยวกบภาษาไทยยงออนแอมาก พอเรมอาน

พทธธรรม แลว แมจะเหนวาภาษาไทยยากจรงๆ แตผมกชอบมากทนท

ตงแตเรมอานหนาแรก เลมนไมเพยงแตมประโยชนมหาศาลสำาหรบการ

ศกษาพระพทธศาสนาในระดบลกเทานน หากยงชวยทำาใหเกดความเขาใจ

ในเรองวธการสรางความสขในชวตของตนไดอกดวย ทงยงรสกประทบใจ

ในความเปนระบบของหนงสอเลมน และการใชภาษาไทยอยางสละสลวย

ของผเขยนดวย ดวยเหตน ผมจงตงใจอาน พทธธรรม เปนอยาง

มาก อยางนอยวนละ ๓ – ๔ ชวโมง โดยชวงแรกๆ กวาจะจบแตละ

หนาไดนน ตองใชเวลานานมากพอสมควร ในการคนหาและศกษา

ความหมายของคำาศพทและสำานวนไทยในพจนานกรมตางๆ นอกจากน

ยงตองใชเวลามากในการทำาความเขาใจและยอยชวทศนและโลกทศน

ทผเขยนบรรยายในหนงสอเลมน

สำาหรบผม พทธธรรม ทาทายผอานมาก ในการทจะชวนทบทวน

กระบวนการใหคณคาและความหมายตอสงตางๆ โดยผอานตองพจารณา

ใหมวา อะไรเปนสงทสำาคญทสดในชวตของตน อะไรเปนความสขทแท

จรง โลกของเรา/ของตนคออะไร ในขณะเดยวกนนน ผมกประทบใจ

มากท พทธธรรม ชใหเหนวา พระธรรมไมไดเพยงมงไปทจตใจของ

บคคลเทานน หากแตวา “ทาทของพทธธรรมตอชวตในทางสงคมยนยน

วา พทธธรรมมองเหนชวตดานในของบคคล โดยสมพนธกบคณคา

ดานนอก คอทางสงคมดวย และถอวาคณคาทงสองดานนเชอมโยง

เนองถงกน ไมแยกจากกน และสอดคลองเปนอนหนงอนเดยวกน” ๑

อกอยางหนง การศกษา พทธธรรม พรอมกบการใชหนงสอ พจนานกรม

พทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม และ พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบ

ประมวลศพท ทำาใหผมทงมาก เพราะวาหนงสอทง ๓ เลมนของทาน

เจาคณอาจารย พระพรหมคณาภรณ ทำาใหผมเหนลกษณะมหศจรรย

ในคำาสอนของพระพทธศาสนาลกษณะหนง ทไมเคยไดสงเกตมากอน

หนานเลย ลกษณะมหศจรรยทวาคอ ความเปนระบบของพระธรรมของ

พระพทธเจา หรอตามททานเจาคณอาจารยเองเคยอธบายไววา “ถาเรา

จบจดถกแลวมนอยในระบบความสมพนธ จงโยงถงกนหมดทกอยาง

จบทนกถงทอนทงหมดดวย ดงนนถาจบหลกการนได ไมวาใครจะพด

พทธธรรม ดงกลยาณมตร

ดร.มารตน เซเกอร ศาสตราจารยอาวโสภาควชาภาษาและวฒนธรรมไทย เคยบรรพชาเปนภกษในประเทศไทย ระหวางพ.ศ. ๒๕๔๐ – ๒๕๔๓ ตอมาไดรบปรญญาโทและเอกในสาขาวชาไทยศกษาจากมหาวทยาลยฮมบรก งานวจยสวนใหญของเขามงเนนไปทชวตและผลงานของพระ นกปราชญของไทย อาทเชน พทธทาสภกข พระพรหมคณาภรณ อกทงยงทำาวจยเกยวกบพระสงฆนกพฒนาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภกษณในสงคมไทย เปนตน

124 ตามรอยพทธธรรม

ธรรมขอไหนมา กจบโยงไดหมดวา ธรรมนอยทจดนน อยในระดบน

สมพนธสงผลตอไปยงขอโนน มองเหนธรรมนนในภาพรวมของระบบ

ใหญ ความหมายในการปฏบตกชดเจนโลงไป” ๒

อยางไรกตาม การอาน พทธธรรม ในรอบแรกนน ผมใชเวลาทงหมด

ประมาณ ๘ เดอน ทำาใหวธการมองโลกและมองตวเองในโลกของผม

เปลยนไปคอนขางมาก ฉะนน พทธธรรม จงกลายเปนกลยาณมตรของ

ผมไป เปนเพอนทเตอนผมตลอดเวลาไมใหขาดการทบทวนสงสำาคญใน

ชวต เปนเพอนทผมปรกษาไดทกเวลา ไมวาจะเปนเรองปญหาความ

เขาใจคำาสอนของพระพทธองค หรอปญหาชวต เปนเพอนทวางใจได

การอาน พทธธรรม ไมเพยงแตสรางความสขใหแกผมเทานน หากยง

เปนแหลงแรงจงใจใหกบผม ตลอดระยะเวลา ๑๐ กวาปทผมไดศกษา

พทธธรรม ทงในการศกษาพระพทธศาสนาและการปฏบตตามหลก

คำาสอน ผมเขาใจวา ทานเจาคณอาจารยประสงคใหคนนำา พทธธรรม

มาใชเปนปรโตโฆสะ (เสยงจากผอน การกระตน หรอชกจงจากภายนอก)

หรอเปนกลยาณมตร โดยใชโยนโสมนสการของตน เพอพฒนาตวเอง

และสงคมใหสรางความสขยงขนไป ทงน ณ ตอนน ผมกยงใชหนงสอ

พทธธรรม ในการสอนวชาพระพทธศาสนาเถรวาททมหาวทยาลยลดส

ประเทศองกฤษ เพราะฉะนน ผมถอวาตวเองโชคดมากๆ จรงๆ ทเจอ

หนงสอเลมน

๑ พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต). พทธธรรม ฉบบปรบปรงขยายความ. กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘. หนา ๘๐๗-๘๐๘.๒ พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม (Dictionary of Buddhism), พมพครงท ๘, กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘. หนา ๘๐. พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยตโต). จารกบญ – จารกธรรม, กรงเทพฯ: สหธรรมก, ๒๕๔๐. หนา ๓๐๙.

ดร.มารตน เซเกอร มหาวทยาลยลดส, สหราชอาณาจกร

126 ตามรอยพทธธรรม 127ตามรอยพทธธรรม

บทสมภาษณวเศษ พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

๑๐ ค�ำถำมวเศษ

๑ พระเดชพระคณ ทำนเจำคณอำจำรย คำดหวงใหหนงสอ พทธธรรม

ฉบบปรบขยำย ยงประโยชนตอสำธำรณชนไดอยำงไรมำกทสด?

๒ พทธธรรม ทเผยแผมำแลวหลำยขนำดหลำยวำระ กำรอำน พทธธรรม

ฉบบเลมเลก หรอฉบบแรกๆ จะพลำดหลกธรรมขอใดไปบำงหรอไม?

และสมควรขวนขวำยหำ พทธธรรม ฉบบปรบขยำย ทไดรบกำรเพมเตม

เนอหำลำสดน มำศกษำหรอไม?

๓ ประชำชนทวไปทไมสำมำรถอำนหนงสอ พทธธรรม ไดตงแตตนจนจบ

จะเลอกใชประโยชนจำกหนงสอธรรมเลมนในชวตประจ�ำวนอยำงไร?

๔ หำกมคนจ�ำนวนมำกทยงไมมโอกำสอำน พทธธรรม เนองเพรำะกรงเกรง

กบควำมหนำของหนงสอ ทำนเจำคณอำจำรยมค�ำแนะน�ำใหคนเหลำนน

อยำงไร?

๕ กำรศกษำ พทธธรรม ผอำนควรปฏบตตนอยำงไร เพอใหไดครบทงปรยต

ปฏบต ปฏเวธ?

๖ มหนงสอเลมใดทเปนแรงบนดำลใจ หรอแรงดลใจในกำรพฒนำหนงสอ

พทธธรรม บำง?

๗ ในภำยภำคหนำ หนงสอ พทธธรรม ควรไดรบกำรปรบรปแบบใหสมยค

สมสมย จะดหรอไม?

๘ ปจจบนกำรน�ำเสนอหนงสอมหลำกหลำยรปแบบ อำท อเลกทรอนกสบค

(E-book) หนงสอเสยง หนงสอกำรตน ฯลฯ ในฐำนะผนพนธ ทำนเจำ

คณอำจำรยมควำมประสงค ใหน�ำ พทธธรรม ไปพฒนำในรปแบบใด?

๙ และมขอจ�ำกด หรอไมประสงคใหน�ำไปพฒนำในรปแบบใด?

๑๐ มสวนใดในหนงสอธรรมเลมน ททำนเจำคณอำจำรยตงใจวำ ควรน�ำไป

ขยำยผล หำกมคณะใดคณะหนงขอรบอำสำงำนธรรมน?

“เล�เรองทเปนม�ใหฟง

โดยไมตองเจ�ะจงว�จะตอบ

คำ�ถ�มขอไหน เมอผถ�มร

เข�ใจเรองต�มทเล�ใหฟง

แลว กตอบคำ�ถ�มทงหมด

หรอแทบทงหมดไดเอง ตลอด

จนมองเหนเองว� บ�งคำ�ถ�ม

ไมอยในขอบเขต ซงอ�ตม�

นกคดทจะตอบ”

128 ตามรอยพทธธรรม 129ตามรอยพทธธรรม

บทสมภาษณวเศษ

เลาไปๆ ถาอานไหวคงตอบคำาถามไดเอง

พระพทธวโร ไดรบคำาถาม ๑๐ ขอ เกยวกบหนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบขยาย

นำามาใหด พออานแลวกเหนวา ในสภาพชวตขณะน ตอบไมไหว ทางทจะทำาได

คอ ตอบเพยง ๒-๓ ขอ ทงายหนอย

ทจรง ถงแมตอบเพยง ๑ - ๒ ขอ แตอาจพดกวางออกไปใหคลมทถามทงหมด

กพอเปนไปได แตวธหนงทงายคอ เลาเรองทเปนมาใหฟง โดยไมตองเจาะจงวา

จะตอบคำาถามขอไหน เมอผถามรเขาใจเรองตามทเลาใหฟงแลว กตอบคำาถาม

ทงหมด หรอแทบทงหมดไดเอง ตลอดจนมองเหนเองวา บางคำาถามไมอยใน

ขอบเขต ซงอาตมานกคดทจะตอบ

งานน คอตรวจจดขอมล

แคจะพมพหนงสอเกาขนมาใหม

ขอทำาความเขาใจกอนวา การทำาหนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบขยาย ทเพงพมพ

เสรจใหมไมนานนนน ไดบอกไวชดเจนแลวใน “นทานพจน” (ถอยแถลงความ

เปนมา) ของหนงสอ พทธธรรม นน วาเปนงาน “ตรวจจด” คอ ตรวจและจด

ขอมลทมอยแลว เพอใหพรอมทจะพมพเปนเลมหนงสอ

พดงายๆ วา การทำาหนงสอ พทธธรรม ครงน เปนงานเพอวตถประสงคในการ

ตพมพเลมหนงสอ ไมใชเปนงานเขยนหรอเรยบเรยงหนงสอ เพราะหนงสอมอย

กอนแลว แตมขอตดขดในการทจะตพมพใหม เทานนเอง

แมแตชอหนงสอทมสรอยวา …ฉบบปรบขยาย กไมใชคำาเพมขนใหม แตเปนคำา

ทมอยกอนแลว คอ หนงสอนมชอมา ๓๐ ปแลววา พทธธรรม ฉบบปรบปรง

และขยายความ แตมาถงคราวน ไดเหนแลววา ชอเกานนยาวเกนไป เรยกยาก

จำายาก จงตดใหสนลง จาก …ฉบบปรบปรงและขยายความ เหลอเพยงวา

…ฉบบปรบขยาย เรองชอนจงมใชแปลกใหม (ใหมแคเปลยนใหสน)

เรองทวางานนเปนเพยงการจดเตรยมขอมลเพอการตพมพนน ขอเลาทวนความ

สนๆ วา พทธธรรม ฉบบเดม ป ๒๕๑๔ นน หนาเพยง ๒๐๐ หนาเศษ

ตอมา อก ๑๐ ป เมอเขยนเพมเตมขยายความ พมพออกมาเปน พทธธรรม

ฉบบปรบปรงและขยายความ หนา ๑ พนหนาเศษ ในป ๒๕๒๕ คอเมอ

๓๐ ปกอนโนนแลว ตอจากนน กตดตนอยกบปญหาการพมพ

ทวานหมายความวา ความคดทจะเพมเตมนนมอยตลอดมาตงแตหนงสอเสรจ

ออกมาจากโรงพมพ แตทำาอะไรไมได เพราะในสมยนน หนงสอทเคยพมพแลว

ถาจะพมพครงใหม กตองเรยงพมพขอมลใหม และตรวจหรอพสจนตวหนงสอ

ใหมทงเลม ถาเปนหนงสอเลกๆ กพอไหว แตพอ พทธธรรม หนาเปนพนหนา ก

ไมไหว วธททำาไดกคอถายภาพเรยงทกหนาจากหนงสอเกาเอามาพมพซำา นคอ

การพมพหนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ ในเวลา ๓๐ ปท

ผานมา เปนอนวา การทจะเขยนแกไขเปลยนแปลงเพมเตมอะไร กทำาไมได

ระหวางนน ในชวงทายป ๒๕๒๙ ตอป ๒๕๓๐ ระบบการพมพดวย

คอมพวเตอรไดเรมขน ซงเปนความกาวหนาครงใหญ ทำาใหสามารถเกบขอมล

หนงสอไวได ไมตองทำาใหมแลวๆ อกๆ และขอมลนนสามารถแกไขเพมเตม

ตลอดจนจดรปแบบไดตามปรารถนา

สำาหรบ พทธธรรม ซงเปนหนงสอขนาดใหญ การทจะมขอมลคอมพวเตอร

อยางทวานน มขนของงานหนกทจะตองผาน ๒ ขน คอ

๑. ขนพมพขอมลทมากมายลงในคอมพวเตอร และ

๒. ขนตรวจจดขอมลทลงไปอยในคอมพวเตอรแลวนน

เสรจ ๒ ขนนแลว กเปนอนวาสามารถตพมพหนงสอเกาขนมาใหมได ตอ

จากนน พรอมหรอสะดวกเมอไร กจะแกไขปรบปรงหรอเพมเตมขอมลนนได

ตามปรารถนา ถอเปนงานอกขนหนงในระยะยาว

สำาหรบ พทธธรรม เรองทรอกนมา ๓๐ ป กคอทำาอยางไรจะตพมพหนงสอ

เลมเกานนแหละขนมาในครงใหมใหเรยบรอยชดเจน โดยไมตองถายแบบจาก

หนงสอเกาทเลอนรางลงไปเรอยๆ

ทจรง งาน ๒ ขนตอนทจะพมพหนงสอเกาขนมาใหมน เมอเขายคคอมพวเตอร

แลว ถาอาตมาพรอม กทำาเองไดตลอดทงหมด แตอาตมาเองนแคพมพดดก

ไมเปน และทไมมชองเลย คองานหนงสอเลมเลกเลมนอยทยอยเขามาชนดทำา

ไมทน เวลากผานไปอยางรวดเรว ทำาไดแครอวาจะมขอมลทมผพมพเอามาให

แลวหาเวลาจดตรวจตอไป

บทสมภาษณวเศษ

13๐ ตามรอยพทธธรรม 131ตามรอยพทธธรรม

เมอกอนเกนกวา ๑๕ ปแลว ผมนำาใจบางทานไดทำางานขนท ๑ คอพมพ

ขอมลหนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ จากเลมทตพมพแบบ

เกา ลงในคอมพวเตอรระบบ Apple Macintosh จนจบ หลงจากตรวจตว

หนงสอ (พสจนอกษร) กนอกนาน กสงขอมลนนมาให แลวผหวงดทานโนน

ทานนกรวมมอกนจดการแปลงตลอดจนชำาระขอมลแบบ MAC ทไดมานน เปน

ขอมลดบแบบ PC สามญจนเสรจ

นคอถงขน ๒ ทอาตมาจะตอง “ตรวจจด” คอตรวจความถกตองของขอมล

นน และจดใหเปนรปรางเรยบรอยทจะใชตพมพเปนเลมหนงสอตอไป แตอยาง

ทวาแลว งานพมพและจดตวหนงสอนนอาตมาเปนแคผเรมหด ในขณะทตอง

เรงทำางานหนงสอเลมยอยมากมายททยอยมาไมขาดสาย ขอมลคอมพวเตอร

ของหนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ จงนอนรอคางอยเฉยๆ

หลายป ทำาอะไรไมได และไมไดทำาอะไร

สำาหรบอาตมา ในแงหนง งานทำาหนงสอ พทธธรรม ทพมพเสรจไปแลว เปนเรอง

อดตทจบไปแลว เมอยงไมสามารถจดการกบขอมลคอมพวเตอรทมารอนน การ

พมพใหมกทำาไดดวยการถายภาพจากหนงสอเลมเกา ซงในเวลา ๓๐ ปนน ก

ใชวธนกนมาเกอบ ๓๐ ครงแลว สวนเรองทคดไวเมอ ๒๐ กวาปกอนวา

จะเพมเตม กไปเขยนแทรกไวในหนงสออนตามโอกาสบาง ปลอยไปเลยตามเลย

บาง ไมไดเอาใจใสอะไรมากแลวกบการทจะตรวจจดขอมลเกา และทจะเขยน

เพมเตมอะไรใหม (จะพดวา ไมไดหวงอะไรในเรองนแลว กได)

ไดขอมลมา กวาจะตรวจจดเสรจ สงโรงพมพไดกเกอบไมรอด

อยมา ถงป ๒๕๔๘ มเรองคบหนา คอ คณสรเดช พรทวทศน ไดตงคณะ

ทำางานหนงขนมาเพอจดตง Website ทจะเผยแพรความรความเขาใจใน

พระพทธศาสนา โดยเฉพาะวาจะรวมหนงสอและเสยงของอาตมาไวและเผยแพร

ทเวบไซตนน

คณสรเดชบอกทำานองวา หนงสอทจะเผยแพรออกไปนน จะตองม พทธธรรม

เปนหลก หรอเปนเลมนำา จงจำาเปนตองมขอมลหนงสอ พทธธรรม นน ทเปน

ฉบบคอมพวเตอรครบจบเรยบรอย แตเมอยงไมม จะทำาอยางไร

ไดยนขาวเปนระยะๆ ซงแสดงวา คณสรเดช พรทวทศน เอาจรงเอาจงกบ

เรองน ถงกบไปพดจากบนกพมพคอมพวเตอรของสำานกพมพมชอเสยง ททำา

หนงสอธรรมเลมใหญๆ มาจนชำานาญ เมอตกลงขนตนกนแลว บางทกพามาพบ

เพอทำาความเขาใจงาน ปรากฏวาเมอผชำานาญงานนนๆ มองเหนความซบซอน

และลกษณะเฉพาะของงานน โดยเฉพาะงานทำาดชนความคดแลว กบอก

เลก ไมรบงานน ในทสดเรองกเงยบ เหมอนวาคณสรเดชคงจำาเปนตองเลกรา

กบงานน

ทจรง คณสรเดชไมไดเลก แตหลงจากเรองเงยบงนไปชวงหนง โดยไมคาดหมาย

มาทราบอกทวา งานไปเดนหนาทเมองเชยงใหมแลว คอ คณหมอณรงค

เลาหวรภาพ เพอนของคณสรเดชทเมองเชยงใหมนน มฉนทะและวรยะ

รบทำางานน โดยพมพขอมลหนงสอ พทธธรรม ทงเลมนนใหม ลงในคอมพวเตอร

แบบ PC โดยตรง

ขอเลาแทรกวา โดยไมรกน ตอนใกล พ.ศ. ๒๕๕๐ สำานกคอมพวเตอร

มหาวทยาลยมหดล จะออกพระไตรปฎกคอมพวเตอรรนใหม เรยกวา BUDSIR

VI เมอไดทราบปญหาความตดขดของขอมลหนงสอ พทธธรรม กเลยชวยพมพ

ขอมล พทธธรรม ลงไปรวมไวใน BUDSIR VI ดวย และทำาเปนเลมหนงสอมา

ถวายไว ๑ เลม ขอมลชดนกทำาไวดทเดยว แตเปนงานทมงทำาสำาหรบโปรแกรม

คนควาของคอมพวเตอร

คณหมอณรงค ทเมองเชยงใหม ทำางานเปนอสระชนดทลงทนลงแรงมาก มใช

เพยงพมพขอมลหนงสอใหครบเทานน แตกาวไปในงานตรวจจดขอมลเทาทจะ

ทำาไดดวย และทพเศษคอ ทำางานดชน ๑๘๒ หนา (ไดบบถแคบลงเปน ๑๔๐

หนา) ทรวมดชนความคดใสลงไปไดสำาเรจดวย

เมองานเตรยมขอมลเสรจพรอมแลว คณหมอณรงคกนดกบคณสรเดชและ

คณนรศ นำาขอมลพทธธรรมเสรจจบเลมมาถวายเมอวนท ๑๒ พฤษภาคม

๒๕๕๓ ซงเปนเวลาทถงจดสกงอมพอด เพราะวา ดานหนง ขอมลหนงสอ

นนกไดจดทำามาจอความเสรจสน ถงขนขนเปนรปเลมหนงสอแลว เหมอนเรง

วาจะตองใหเลมหนงสอนนเสรจเปนจรงออกมา จะมวชกชาอยไมได และอกดาน

หนง ตวอาตมาเอง ปญหาโรคาพาธ โดยเฉพาะโรคทางเดนหายใจ กไดทรด

ลงมาเรอยๆ จนกระทงถงตอนนน ตองหยดงานพดสอนอธบายบรรยายธรรม

132 ตามรอยพทธธรรม 133ตามรอยพทธธรรม

ทงหมด แมแตการพดคยธรรมะกบพระใหม และไดออกจากวดญาณเวศกวนไป

พกจำาพรรษาอยในชนบทแลว งานหนงสอเลมเลกเลมนอยกพลอยลดลงไป น

คอเกดโอกาสขนแกกจจำาเปนทมาถง

หลงจากทำาหนงสอเลมยอมๆ ทคางอย ๒ -๓ เลมเสรจ เวลาผานมาครงปเศษ

พอจะขน พ.ศ. ๒๕๕๔ ขณะไปพกอาพาธอยทสถานพำานกสงฆสายใจธรรม

เขาดงยาง กถงวาระเรมงานตรวจจดขอมลหนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบปรง

และขยายความ

งานตรวจจดขอมลน พดไดวาใชเวลา ๑ ปพอด พอขน พ.ศ. ๒๕๕๕ แลว

เกอบตลอดเดอนมกราคม กเปนชวงเวลาทตนแบบหนงสอเขาโรงพมพ จน

เสรจออกมาเปนหนงสอเกาทพมพครงใหม ในรปรางทเปลยนไปเลกนอย และ

มชอทสนลงวา พทธธรรม ฉบบปรบขยาย

ขอทวนความและยำาใหมนแมนอกทวา งานทำาหนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบขยาย

น คอการตรวจจดขอมลทจะพมพหนงสอเกาขนมาเปนครงใหม ตวงานแทๆ

คอแคน ซงนบวาหนกหนามากแลว

ตลอดระยะเวลา ๑ ปททำางานน ความมงหวงของอาตมาจบอยแคความคดวา

จะตองใหการพมพหนงสอ พทธธรรม เลมเกาขนมาใหมจากขอมลคอมพวเตอร

เสรจไปเสยท โดยเฉพาะทกระชนชดตดตวกคอ จะตองตรวจจดขอมลเกาของ

หนงสอ พทธธรรม ทคณหมอณรงคจดเตรยมมาถวายนนใหจบ ใหพมพเปนเลม

ออกมาไดกอน ความสำาเรจเสรจงานอยตรงน แคน ซงมใชงาย เพราะตองแขง

กบโรคทในชวงเวลานน กโถมเขามาอยางหนกโดยตลอด

จากนน เมอมขอมลตนทนพรอมอยางนแลว หากมโอกาสเมอใด (ถายงมชวต

อย) จะเพมจะเตมหรอจะปรบปรงอยางไร กเปนเรองขางหนาทจะวาหรอไมได

วากนตอไป

จะวาไป กเหมอนไดจงหวะพอด พอตรวจจดขอมล พทธธรรม เสรจสงเขา

โรงพมพ การอาพาธทรดลงไปอก เขานอนในโรงพยาบาลอก แลวเปลยรบหรลงๆ

เปนไปไดวา ถาตรวจจดขอมลชาอกนดเดยว กอาจจะไมทนเสรจ และถงบดน

การพมพ พทธธรรม กจะยงเปนอนาคต

รวมแลว กตองอนโมทนาคณสรเดช และคณหมอณรงค ผานคณนรศ ทได

ทำาการอนเปนการบบบงคบดวยกศลเจตนาใหตองทำางานนจนเสรจ (งานชน

ใหญชนยอมกเสรจมาโดยทำาเพราะถกบบบงคบดวยกศลเจตนาแทบทงนน รวม

ทงหนงสอ พทธธรรม น ตงแตฉบบเดมเปนตนมา ตางแตวาครงน มาเสรจ

เมอกาลใกลมอด)

แลวกตองขออนโมทนาทางมลนธหอจดหมายเหตพทธทาส อนทปญโญ อนม

คณหมอบญชา พงษพานช เปนตวจกรใหญ ทมน ำาใจใหความสำาคญมา

จดการสอสารเพอขยายประโยชนออกไปในปครบ ๒๖ ศตวรรษ แหงการบรรล

โพธญาณ และการประกาศพระธรรมจกร

มากขน ๓๐๐– ๔๐๐ หนา

คอสวนแทรก สวนแถม

ทน หนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบขยาย ทพมพเสรจใหมน เมอเทยบปรมาณ

เนอหนงสอตามอตราความจของ พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ เลม

เดม ปรากฏวามปรมาณเนอหามากกวาเกาประมาณ ๓๐๐–๔๐๐ หนา จง

ตองตอบคำาถามวา ถาไมไดเขยนขยายเพมเตมแลว เนอความทมากขนไมนอย

น คออะไร มาจากไหน อยางไร

ถาตอบสนๆ กบอกวา ขอมลเนอความทมากขนเหลานน เปนเรองแทรกและ

สวนแถมในระหวาง หมายความวา ระหวางทตรวจจดขอมลไปนน พบเหนตรง

ไหนควรทำาใหชดเจนมากขน ควรแกไขถอยคำาสำานวนใหเหมาะยงขน มเรอง

ราวเสรมความทควรแทรกใสไวเพอใหไดสาระครบถวนสมบรณยงขน เปนตน

กแทรก กแถมไว คอ ตรวจจดไป กแทรกไปแถมไป จนจบขอมลทไดรบมา พอ

หมดขอมลทคณหมอณรงคจดทำามาใหแลว กยต เปนอนเสรจ ไมทำาตอไปอก

เรองแทรกและสวนแถมนน หลายแหงไมใชแคขอความสนๆ หรอเรองเลกๆ

นอยๆ ทเขยนขนเฉพาะหนา แตมอยในแหลงขอมลเกาทเคยงคมากบหนงสอ

พทธธรรม ในยคทเปนเลมนงตายตวนนเอง หมายความวา เมอเขยนปรบขยาย

เพมเตมในเลมหนงสอนนไมได กไปเขยนขยายหรอเพมแงไวทอน สดแตมโอกาส

ขอยกตวอยางใหเหนชดขน เมอหนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยาย-

ความ ออกมาไมนาน คอในชวง ๒๐ กวาปมาแลว กมผศรทธาทขอพมพแยก

134 ตามรอยพทธธรรม 135ตามรอยพทธธรรม

(นหมายความวา พอเขยนอะไรเสรจไป ประเดยวกมความคดจะเพมเรองนน

จะเตมแงน ตลอดเวลา เมอตนฉบบยงไมถกการพมพปด กจะเพมไปเรอย)

เมอ พทธธรรม เปนเลมออกมาใหมๆ ในระยะ ๒๐ กวาปมาแลวนน ไดพด

บอยๆ วาอยากจะเขยนขยายและเพมอก ๓ -๔ บท แตกไมมโอกาสจะเขยน

(ถงเขยนกพมพใสเขาไปไมได จงไมมจดกำาหนดหรอบงคบใหเขยน) พดอย

สก ๑๐ ป เมอไปวนกบงานอน ตอนหลงๆ กเลยจางไป จนบดนไมแนใจวา

นกออกไดครบหรอไม แตทระลกแมนอย บททคดเวลานนวาจะเพมขยายใน

พทธธรรม คอ

๑. เรองโยนโสมนสการ

๒. เรองการศกษา

๓. เรองความสข

โยนโสมนสการเปนเรองทมใชแคสำาคญมาก แตเปนเรองทตองรเขาใจและใชให

มากดวย ในหนงสอพทธธรรมเกามอยแลวเปนบทท ๑๘ และไดแยกออก

มาพมพเฉพาะบทเปนเลมยอยตางหากแลวดวย ตามความประสงคของ

ศาสตราจารย ดร.สาโรช บวศร อกทงในเลมยอยนน กไดเขยนสวนนำาเรอง

เพมเขาไปยาวพอสมควร

แตทอยากจะเขยนเพมเตมขยายออกไปกคอ ตววธคด ๑๐ อยาง ซงทเขยน

ไว ไดอธบายเพยงแคแสดงหลก โดยใชตวอยางจากถอยคำาและเนอความใน

คมภร สงทคางอย อยากจะทำา คอ การอธบายโดยใชขอสาธกและตวอยางใน

ชวตประจำาวนและสภาวการณของยคสมยทถงกนกบปจจบน

ดงทกลาวแลววา การทำาหนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบขยาย ออกมาน

มจดหมายในขอบเขตอนชดเจนวา มงทจะพมพหนงสอเลมเกาขนมาใหมใหสำาเรจ

เทานน สวนทเพมกแคแทรกแคแถมไปในระหวางทตรวจจดขอมล การเขยน

อธบายเรองโยนโสมนสการอยางทวานน เปนงานเตมเรอง ไมใชแคแทรกหรอ

แถม จงเลยขอบเขตของงานตรวจจดขอมลครงน และจงยงคงเปนงานทรอคาง

ตอไป แตเมอเวลาผานมาถงขณะน กคงเลกพดไดวาจะมโอกาสเขยนเพมขนอก

อยางไรกด ไดมทานอาจารยผใหญทเนนความสำาคญของโยนโสมนสการ ทาน

ศาสตราจารยสมน อมรววฒน (ขออนญาตออกนาม ทานคงไมวาอะไร) ได

เฉพาะบางบทบางตอนเปนเลมยอย ไมพมพทงเลมใหญ จงทำาใหไดพมพขอมล

ใหมทไมมากนก ซงพอทำาไหว

บททมผขอพมพแยกเปนเลมยอยในตางโอกาสตางวาระ มหลายบท เชน บทท ๓

บทท ๕ บทท ๖ บทท ๑๓ บทท ๑๘ บทท ๒๑ บทท ๒๒ (ทแยก

ออกมาพมพเพยงบางสวน ไมเตมบท กม เชน ทางสายกลาง สมมาสต)

เมอทำาหนงสอทแยกออกมาเปนเลมเลกๆ อยางนน กเลยเปนโอกาสใหเขยน

แทรกเพมขยายความไดตามทคดไวและรออย แตมใชจะเพมขยายไดทกเลมทก

เรอง บางบททขอพมพเรงดวน หรอตรงกบระยะทมงานอนยงอย กตองปลอยให

พมพแคตามเนอหาเดมในเลมใหญ บางบทมโอกาสเพมไดเฉพาะสวนหนา เพอ

เปลยนจากสภาพทเปนบทหนงอนตอจากบทกอนในหนงสอเลมใหญอนเดยวกน

กลายมาเปนหนงสอเลกทจบครบในตวเอง ซงควรมความนำาเรองใหเปนอสระ

บททแยกออกมาแลว ไดเขยนสวนแทรกและเรองแถมเขาไปมาก (เปนหวขอ

ใหญๆ ทเดยว) มตวอยางคอบทท ๕ เรองกรรม ซงแยกออกมาพมพเปนเลม

ยอยเมอ ๒๔ ปมาแลว (พ.ศ. ๒๕๓๑)

เมอไดขอมล พทธธรรม เลมเกามาตรวจจดเพอตพมพใหมคราวน กทำาใหไดโอกาส

นำาเอาขอมลจากหนงสอเลมยอยเฉพาะบทเหลานใสรวมเขาดวย (หนงสอเกา

เลมยอยๆ เฉพาะบทเหลาน ไมมขอมลอยในฉบบทคณหมอณรงคจดเตรยมมา

จงตองหาจากทอนบาง พมพคดลอกใสเขาไปบาง)

ผอาน พทธธรรม ฉบบปรบขยาย ทพมพใหมคราวน เมอเหนเนอความบางตอน

ซงไมมในหนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ กอาจจะเขาใจผดวา

เปนสวนทเขยนเพมเตมขนใหม แตทแทนน กเปนขอมลเกาเมอ ๒๐ กวาป

กอนโนน แตเคยงคอยขางนอก เพงไดโอกาสเขามารวมกน นคอกเทานนเอง

ทคดไว ๒๐ กวาปกอนโนนวาจะเพม

แตยงหรอก สวนใหญคงเดม กตองคางตอไป

อกแหลงใหญหนง ซงกวางกวาทวาเมอก กเปนเรองเกาเมอ ๒๐ ปมาแลว

คอ อยางทพดแลวเมอกวา พอหนงสอเขาโรงพมพ ความคดทจะเพมตรงนน

ตรงนกมทนท แตการพมพกคอปดรายการ ทำาใหเพมเตมอะไรไมได

136 ตามรอยพทธธรรม 137ตามรอยพทธธรรม

เขยนเรองนออกมาเปนหนงสอคงจะ ๒ เลม หรออยางนอย ๒ เลม ทานเรม

เรองนมานานแลว

อกแหงหนง ทคณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ดร.อาภา จนทรสกล

กนำาใหนสตทำางานวจยเรองโยนโสมนสการมาหลายรน จนกระทงทานเกษยณ

อายราชการ

เรองความสข ทจรงกเปนบทหนงซงมอยแลวในพทธธรรมเลมเกานนแหละ แต

กอยากจะเขยนเพมอกบทหนง

หนงสอ พทธธรรม ใหความสำาคญแกเรองความสข เหมอนยกขนมาเนนหรอ

ทำาใหเดนขน ทเปนอยางน นกยอนหลงไป คงเปนเพราะไดเหนวา ในหมชาว

พทธมากทเดยว พดสอนกนนกในเรองทกข และทมากนนกมกกลายเปนพรา

แลวบางทกมองขามเรองความสข ดวยทาททเหมอนกบจะใหเหนวา สขเปนของ

ไมด ทงทความสขเปนเรองใหญทพระพทธศาสนาใหทไวมาก

ในหนงสอ พทธธรรม ยกเรองความสขขนมาพดเปนบทใหญบทหนง อยางนอย

กจะใหมอง ด ร เขาใจ ใหครบทงทกข และสข และทงสขและทกขนน กมอง

ด รใหครบทกแงดาน เฉพาะอยางยง ทาท และการปฏบตทถกตองตอทกข ตอ

สขนน ใหตรงตามหลกพทธทวา “ทกขำ ปรญเญยยำ” ทกขนนพงปรญญา คอ

รเทาทนทวรอบ อยางทพดใหงายวา “ทกขสำาหรบเหน แตสขสำาหรบเปน” คอ

ทกขนน ตองมองเหนแงมมจบจดจบปมใหชด จะไดแกไขไดจรงและจบสน สวน

สขเปนเรองทจะตองพฒนาชวตของตนใหกาวหนาในความสขทประณตซงสง

ขนไปๆ

ทงทเขยนเรองความสขนนไวเปนบทหนงแลว แตพอหนงสอเขาโรงพมพ หรอ

พมพออกมาไมนาน กคดวาบททเขยนแลวนนยากไปหนอย ไปมงไปเนนทตว

บทและหลกฐาน นาจะเขยนเพมอกบทหนง ทพดใหเขาใจไดงายแบบจบเอา

ความหมาย แตกอยางทวาแลว หนงสอตายตวนงแลว กตองรอไป จนในทสด

กมองเหนวาจะไมมโอกาสเขยนใสดงทหวง กจงหาโอกาสพดไว เอาแคเปนงาน

พด แลวกไดมโอกาสพดเนองในวนอายครบ ๘๐ ปของคณหมอสาคร ธนมตต

เมอ ๒ ปมานเอง (๒๔ ก.พ. ๒๕๕๓ - ทจรง เปนระยะเวลาทเลกงานพด

แลว) แลวฝายญาตโยมขอพมพ กจดปรบทำาเปนเลมหนงสอไว

คราวน กเหมอนโอกาสมาบรรจบรบกน กเลยนำาเรองนมาจดปรบอกนดหนอย

แมจะยงเปนเชงสำานวนพด กทำาเปนบทหนงของ พทธธรรม เปนบทสดทาย

หนงสอ พทธธรรม กมาจบดวยความสข และความสขกเลยม ๒ บท

บทเกาของเดม เตมชอแยกออกไปเปน “บทท ๒๒ … ความสข ๑: ฉบบ

แบบแผน” สวนบทใหม (ไมใชเขยนใหม) ทนำามารวม เรยกวา “บทท ๒๓ …

ความสข ๒: ฉบบประมวลความ”

ดวยการศกษา คนพฒนาเปนภาวต

ศกษาครบไตรสกขา จาตภาวตกมาครบเตมคน

ทนกมาถงเรองการศกษา พดตามคำาพระ นกคอสกขา ทมาในชดไตรสกขา

นนเอง เปนเรองใหญมาก คอเปนทงหมดของพระพทธศาสนาในภาคปฏบต

ซงจะทำาใหคนมวถชวตทเปนมรรค คอ เราตองการใหคนดำาเนนชวตในวถของ

อารยชนทเรยกวา อรยมรรคา เขากตองมการศกษาทฝกหดพฒนาตวเขาให

รจกดำาเนนชวต หรอมวถชวตไดอยางนน

สงทตองการคอวถชวตอยางอารยชน ทเรยกวา อรยมรรค เมอพดเปนเรองราว

ในระบบ เรองการศกษาจนถงไตรสกขา จงอยในตอนของมรรค และในพทธธรรม

เลมใหญของเกานน กไดเขยนเรองการศกษา สกขา ไตรสกขานไวเปนหวขอ

ยอยหนงในบทนำาของมชฌมาปฏปทา คอ บทนำาของมรรคนนเอง

แตดงทวาแลว ไตรสกขาเปนเรองใหญมาก ถาไมมสกขา คนกไมเขามรรคา

ไมรจกเดนไปในมรรคา เมอ พทธธรรม พมพออกมาในป ๒๕๒๕ แลว กจง

คดวา จะเขยนเรองการศกษาแหงไตรสกขานไวเปนบทใหญอกบทหนง แตก

อยางทวาแลว เมอเวลาผานไป กเหนไดวาโอกาสจะไมม

อยางไรกด เร องการศกษาน ไมตองรอไวตอเมอมโอกาสเขยนใสเพมใน

พทธธรรม เพราะเปนงานของชวตงานของสงคมทสนใจและดำาเนนกนอยตลอด

เวลา อยางนอย หนวยงานและสถาบนการศกษาตางๆ กนมนตไปพดและมา

ฟงในเรองทเกยวกบการศกษาอยเรอยๆ และพดแลว กมกพมพเปนเลมหนงสอ

เรองการศกษาและไตรสกขากจงมอยในหนงสอเลมยอยๆ มากหลายเลมใน

ระยะเวลา ๓๐ ปทผานมานน

138 ตามรอยพทธธรรม 139ตามรอยพทธธรรม

แมในดานของหนงสอ พทธธรรม เอง กไมถงกบหมดโอกาสเสยทเดยว ยอนหลง

ไป ๑๑ ป ใน พ.ศ. ๒๕๔๔ คณณฐพร พรหมสทธ ไดขอพมพ พทธธรรม

ฉบบเดม ซงเปนหนงสอขนาดเลก หรอยอมๆ ในมงคลวารอาย ๗๖ ป ของ

คณแม คอ คณประยร พรหมสทธ นบเปนครงท ๑๐

พทธธรรม ฉบบเดม นน กไมมขอมลในคอมพวเตอร ทางสำานกพมพธรรมสภา

ทรบพมพงานน กพมพขอมลขนมา แลวคณณฐพรนำามาใหตรวจ นนกงาน

ตรวจจดขอมลเชนเดยวกน แตเปนเลมเลก และคราวนน เมอไดโอกาส กเลย

เขยนบทวาดวยการศกษาขนมา เปน “บทเพมเตม” ทายเลม ม ๓๓ หนา

ถานำามารวมในเลมใหญน กคงไดสก ๑๒–๑๓ หนา (แตกไมไดเอามารวม

ไว) เปนการเชอมโยงหลก มรรคมองค ๘ กบสกขา ๓ จนถงภาวนา ๔ จบ

ลงดวยภาวต ๔

ขอเลาเรองทเปนหลกใหญอยางหนงในทางการศกษา แมจะยงไมถงหรอยง

ไมไดโอกาสทจะเขยนเรองการศกษาเปนบทหนงโดยเฉพาะในหนงสอ พทธธรรม

อยางทคดไว กจะไดพดถงสาระสำาคญบางอยางไว

ในชวงวยตอนทายของการเปนสามเณร ใน พ.ศ. ๒๕๐๓–๒๕๐๔ อาตมา

เรยนอยทมหาจฬาฯ กำาลงจะจบปรญญาตร ซงมวชาการศกษาอยในหลกสตร

พทธศาสตรดวย

เวลานน วงการการศกษากำาลงชนชมนยมการศกษาแบบ progressive

education ซงมจอหน ดวอ (John Dewey) เปนตวช (ทจรง เปนชวง

สดทายทการศกษาแบบนโดดเดน หลงจากรงเรองในอเมรกามาครงศตวรรษ

เศษ) ทานอาจารยทมาบรรยายวชาน อยในสายของวทยาลยวชาการศกษา

(ประสานมตร) ซงปจจบนน คอมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ทานกบรรยาย

เรองน ทำาใหไดยนชอของ John Dewey อยเสมอ (ในวงการศกษาสายน

ไดยนเรยกโดยออกเสยงอยางทบางทเอามาเอยกนเชงลอวา “จอหน ดย”)

ในขบวนการ progressive education นน เนนแนวคดการศกษาแบบมเดก

เปนศนยกลาง (child-centered education) ใหการศกษาเปนการพฒนา

คนแบบองครวม หรออยางบรณาการ ดงทใชคำาวา total development of

the individual หรอ education of the “whole child” และตรงนแหละ

ทสำาคญ คอ ในการพฒนาอยางบรณาการนน กมแนวคดทเดนในเรองพฒนาการ

๔ ดาน ไดแก

๑. Physical development พฒนาการทางกาย

๒. Mental development พฒนาการทางปญญา๑

๓. Emotional development พฒนาการทางจตใจ๒

๔. Social development พฒนาการทางสงคม

เวลานน (คอ ๕๐ กวาปแลว) คงชอบหลกพฒนาการ ๔ ดานนไมนอย กเลย

จำาตดมาเรอย ตอมาอกนานพอสมควร จงพบเรอง “ภาวต ๔” ในพระไตรปฎก

(“ภาวต” ใชเปนคณศพท ถาเปนภาวนาม กเปน “ภาวนา”)

นาแปลกใจวา หลกภาวตน ไมไดยนพดหรอเขยนถงกนเลย ทำาใหตองคนหา

ศกษาใหชดขน ตวเองกแปลกใจวา ความคดเรองนของปราชญตะวนตก มา

สอดคลองหรอใกลเคยง ดเผนๆ เหมอนกนกบหลกในพระพทธศาสนา

ภาวต ๔ คอ (แปลโดยใชสำานวนเดยวกบพฒนาการ ๔ ดาน)

๑. ภาวตกาย พฒนาแลวทางกาย

๒. ภาวตศล พฒนาแลวทางศล (ทางสงคมนนเอง)

๓. ภาวตจต พฒนาแลวทางจตใจ

๔. ภาวตปญญา พฒนาแลวทางปญญา

หลกพฒนา ๔ ดานของปราชญตะวนตก กบของพระไตรปฎกน แมดเหมอน

จะตรงกน แตกมขอแตกตางกนหลายอยาง กอนจะพดถงความแตกตาง ขอ

ยกตวอยางพทธพจนทตรสเรองภาวต ๔ มาใหดสกแหงหนง (อง.ปญจก.

๒๒/๗๙/๑๒๑)

๑ mental ในทน ตรงกบ intellectual (บางทกใช cognitive) มใชแปลวาจตใจ, พงเทยบกบคำาอนทำานองน เชน mental age หมายถง อายสมอง (mind เมอมาคกบ heart หรอกบ emotion หมายถงความคด สตปญญา สวน emotional กคอ ดาน heart คอทางจตใจ ไมตองแปลวา “อารมณ” ซงเปนคำาเพยนใน ภาษาไทย แมจะใชกนจนชน กควรหลกเวน เพอจะไดชวยกนแกไขความสบสนทางภาษาทสะสมมา)๒ ถาแปลตามสำานวนแบบของนกบาล กวา “มกายทพฒนาแลว มศลทพฒนาแลว มจตใจทพฒนาแลว ม ปญญาทพฒนาแลว”; ภาวต ๔ ถาถอดออกมาเปนภาวนาม กเปนภาวนา ๔ คอ กายภาวนา ศลภาวนา จตตภาวนา ปญญาภาวนา แตในพระไตรปฎก มเตมเฉพาะชดภาวต ๔ ไมจดชดภาวนา ๔ ในอรรถกถา จงจดออกมาใหเหนภาวนา ๔ นน (ในเปฏโกปเทส ซงพมาถอวาอยในพระไตรปฎก กแสดงชดภาวนา ๔)

14๐ ตามรอยพทธธรรม 141ตามรอยพทธธรรม

…อนาคตภย 5 ประการเปนไฉน?

“กลาวคอ ในกาลอนาคต จกมภกษทงหลาย ผมใชภาวตกาย (มไดพฒนากาย)

มใชภาวต- ศล (มไดพฒนาศล) มใชภาวตจต (มไดพฒนาจต) มใชภาวตปญญา

(มไดพฒนาปญญา).

“ภกษเหลานน ทงทตนมไดพฒนากาย มไดพฒนาศล มไดพฒนาจต มได

พฒนาปญญา กจก (เปนอปชฌาย) ใหอปสมบทคนอนๆ แลจกไมสามารถ

แนะนำาผ ท ไดรบอปสมบทเหลาน น ในอธศล (ศล) ในอธจต (สมาธ)

ในอธปญญา (ปญญา); แมเหลาผไดรบอปสมบทนน กจกเปนผมใชภาวตกาย

(มไดพฒนากาย) มใชภาวตศล (มไดพฒนาศล) มใชภาวตจต (มไดพฒนาจต)

มใชภาวตปญญา (มไดพฒนาปญญา).

“เหลาผไดรบอปสมบทนน ทงทตนมไดพฒนากาย มไดพฒนาศล มไดพฒนาจต มได

พฒนาปญญา กจก (เปนอปชฌาย) ใหอปสมบทคนอนๆ แลจกไมสามารถแนะนำา

เหลาคนทไดรบอปสมบทเหลานน ในอธศล (ศล) ในอธจต (สมาธ) ในอธปญญา

(ปญญา); แมเหลาคนทไดรบอปสมบทนน กจกเปนผมใชภาวตกาย มใชภาวตศล

มใชภาวตจต มใชภาวตปญญา.

“ภกษทงหลาย ดวยประการฉะนแล เพราะธรรมเลอะเลอน วนยกเลอะเลอน

เพราะวนยเลอะเลอน ธรรมกเลอะเลอน.

“ภกษทงหลาย อนาคตภยขอท 1 น ยงมไดเกดขนในบดน แตจกบงเกดในกาลตอไป ภยขอนน อนเธอทงหลายพงตระหนกรไว ครนรตระหนกแลว พงพยายาม

เพอปองกนภยนนเสย…

พทธพจนทตรสภาวต ๔ ขางบนน ไดแสดงไวในพทธธรรมใหญเลมเกาเมอ

๓๐ ปกอนนน ในบทวาดวยโยนโสมนสการ (บทท ๑๘) และในตอนอนกม

ภาวต ๔ ในขอความอน แตในเลมเกานน ไดแปลเปนภาษาไทยโดยไมไดแสดง

คำาเดมไว ยากทจะสงเกตเหน ดงนน ในเลมพมพใหม จงแสดงคำาเดมใหเหน

รปศพทไวเพอสะดวกตอการศกษาดวย งานทยงตองทำากคอ การเชอมโยงหลก

เหลานใหเหนความสมพนธเปนระบบการศกษา และอธบายความหมายในระบบ

ความสมพนธนน

การพฒนา ๔ ดานของปราชญตะวนตก กบของพระไตรปฎกน ทวาคลายจะ

ตรงกน แตทจรงมขอแตกตางทสำาคญหลายอยาง ขอใหสงเกตไว ๔ อยาง คอ

ก) การพฒนาทง ๔ นน ทางตะวนตกจดเปนเนอตวของการศกษาเอง

แตในพทธศาสนา แสดงไวในฐานะเปนคณสมบตของบคคล อนเปน

ผลของการศกษา

ข) การพฒนาทง ๔ นน ทางตะวนตกถอเปนองคแหงบรณาการของ

การศกษา แตในพทธศาสนา ภาวะของคนทพฒนาแลวทง ๔ ดาน

เปนบรณาการแหงคณสมบตของบคคล ทเกดขนจากบรณาการของ

การศกษา ๓ ดาน ทเรยกวา ไตรสกขา

ค) พฒนาการ ๔ ขอนน แมจะมชอทถอไดวาเหมอนกน แตทจรง ของ

ตะวนตก กบของพระไตรปฎก แตละขอมความหมายตางกน ทงโดย

ขอบเขต เนอหาสาระ แงดาน และความสมพนธ

ง) ปราชญตะวนตกทตงแนวคดน อยในการศกษาระบบโรงเรยน เวลา

นกคด จตใจของทานกปรารภการศกษาของเดกนกเรยน ความหมาย

ของพฒนาการเหลานน จงมงจงเนนไปทเดก ดงเหนงายๆ พฒนาการ

ทางกายกมงหมายทความเจรญเตบโตและสขภาพทางกาย เปนสำาคญ

สวนในพระพทธศาสนา การศกษามความหมายอยแลววา เปนหนาท

ของมนษยทกคนตอชวตของตน ในฐานะเปนสตวทฝกไดและตองฝก

ความหมายของพฒนาการเหลานน จงขยายออกไปตามระบบความ

สมพนธของสรรพชพสรรพสง

ในทน จะพดไวพอใหเหนเพยงในขอ ค) เฉพาะพฒนาการขอแรก คอ

พฒนาการทางกาย และการบอกความแตกตางน มใชเปนการเทยบวาของใคร

ดกวา แตเพยงใหรเรองราวทมอยตามทมนเปนของมน ซงเปนสงจำาเปนในทาง

ปญญา

พฒนาการทางกายของตะวนตก กอยางทรกน หมายมงทความเจรญเตบโต

และสขภาพทสมบรณของรางกาย

สวนในพระพทธศาสนา คำาวา “พฒนาการทางกาย” อาจจะสอความหมาย

ไมถกตอง ควรพดวา “พฒนาการทางกายภาพ” เพราะความหมายมใชอยท

รางกายของตน แตหมายถงการพฒนาความสมพนธกบสงแวดลอมทางกายภาพ

142 ตามรอยพทธธรรม 143ตามรอยพทธธรรม

ความหมายนประสานหรอเขาคกบพฒนาการขอท ๒ คอ พฒนาการดานศล

คอพฒนาการทางสงคม ซงหมายถง ความสมพนธในการอยรวมกนดวยดกบ

เพอนมนษยและสรรพสตวทรวมโลก ไมเบยดเบยน แตเกอกลกน

พฒนาการขอ ๑ และขอ ๒ น รวมแลวกคอความสมพนธและปฏบตตอ

สงแวดลอมทงหมด ทงทางสงคมและทางกายภาพ ใหอยรวมกนดวยดมสภาพ

ทเกอกล ซงนอกจากมความสำาคญในตวมนเองแลว เมอพฒนาโดยสมพนธถก

ตองแลว กเปนฐานรองรบและเปนปจจยทเออเกอหนนการพฒนาทางจตใจ

และทางปญญา คอขอ ๓ และขอ ๔ ตอไป

คนทมความสมพนธดงามเกอกลกบสงแวดลอมทางกายภาพนน เรยกวาเปน

ภาวตกาย สวนการปฏบตในการพฒนาความสมพนธนน กมคำาเรยก คอกาย

ภาวนา

“รมณย” คำานดนกหนา

พอรมณยมา กระบวนการพฒนากราบรนและยงยนได

การปฏบตทเปนสวนสำาคญของการพฒนาทางกายภาพน ซงทานเนนอยเสมอ

ไดแก การรจกใชอนทรย๑ หรอทภาษารนอรรถกถาบางทเรยกวา ผสสทวาร

(ทางรบร, = ผสสายตนะ) คอ การด-เหน การฟง-ไดยน ดมกลน ชมลมรส จบ

ตองสมผส โดยมสตทไมปลอยใหอกศล ตงแตความชอบหรอชง ตลอดจนโลภะ

โทสะ โมหะเขามาครอบงำา แตรบร ด ฟง เปนตน โดยรตามความเปนจรง ให

ไดปญญา เกดคณธรรม จบคณคา เอาประโยชนได อยางนอยใหไดความรท

บรสทธ ไมเอนเอยงหรอบดเบอน ดวยความรสกทชอบหรอชง เปนตนนน

การใชอนทรย เชน ตาด หฟง นน นอกจากเพอการรบร หรอใหไดความรแลว

อกอยางหนงทสำาคญยง คอ เพอการเสพบรโภค จะเหนชดวา การเสพบรโภคน

เปนเปาหมายสำาคญมากในการใชอนทรยของมนษย และปญหาของมนษย ทง

ปญหาของชวต และปญหาของสงคมมากมาย กตงตนทน

พดอยางรวบรดวา ถาคนไมรจกใชอนทรยในการเสพบรโภค แทนทจะเปนการ

เสพบรโภคเพอคณภาพชวต กจะกลายเปนการเสพบรโภคเพอการบำาเรออนทรย

พอการบำาเรออนทรยเขามาครอบงำาคนได ความพอดกเลอนหาย ความสมดลก

ไมเหน ปญหากประดงมา ดงทวาแลว ทงปญหาชวต เชน โรคอวน โรคขาด

อาหาร เกบเงนไมอย ออมเงนไมได ปญหาสงคม เชน การทะเลาะววาทขด

แยง แยงชงเบยดเบยน ทจรต ปญหาสงแวดลอม เชน ขยะ และมลภาวะตางๆ

ดวยเหตน การรจกใชอนทรย (อนทรยสงวร) และการเสพแตพอดบรโภค

ดวยปญญา (ปจจยปฏเสวนา) จงเปนศลหมวดสำาคญทใชในการฝกคนใหม

พฒนาการในความสมพนธทางกายภาพ

เมอจะพฒนาความสมพนธทางกายภาพยงขนไป เพอใหเกอหนนการพฒนา

ดานอนดวย ทานกใหพฒนาอนทรย และการพฒนาอนทรยนน มหลายขน

หลายระดบ

ขอพดเชงสรปอยางรวบรดวา เมอรบร ด-เหน ฟง-ไดยน เปนตน จตใจไมถก

จง ไมถกครอบงำาดวยความรสกชอบใจ หรอไมชอบใจ คงท ดำารงอยในภาวะท

เปนตวของมนเอง ถามสงรบรทลอเรายวย กมปญญารเทาทน หยงถงสภาวะ

ตดความรสกทเปนโทษทงไป ตลอดจนถงขนเปนนายของอนทรย อยางทวา จะ

มองสงทคนเกลยดชงขดตา ใหสบายตาโปรงใจกได มองสงทคนทงหลายตด

ชอบ ใหเหนเปนนาสลดละกได

สงแวดลอมทางกายภาพนนกวางใหญทสด แผคลมทกสงทกอยาง เปนพนฐาน

เปนทรองรบ โอบลอมไวหมดทงสงแวดลอมทางสงคม จตใจ และเปนทอาศย

ของปญญา แมแตภกษหรอผแสวงวเวกทปลกตวออกไปอยในปาเขา หรอท

หางไกลหมชน แทบไมพบกบใคร เกอบพนจากสงแวดลอมทางสงคม กไมพนไป

แตตองอาศยสงแวดลอมทางกายภาพน

ถาสภาพแวดลอมทางกายภาพด กเกอกลตอการพฒนาทางสงคม พฒนาจตใจ

และพฒนาปญญา ถาสภาพแวดลอมทางกายภาพไมเออ กขนหรอขดขวางการ

พฒนาทางสงคม จตใจ และปญญานน

ในระบบการพฒนาคน คอภาวนานน การพฒนา ๔ ดาน เปนพฒนาการ ๔

ขนดวย และทง ๔ นนเปนปจจยเกอกลหนนกน

สภาพแวดลอมทางกายภาพทด เออเกอหนนการพฒนาทางสงคม การพฒนา

จตใจ และการพฒนาปญญาดงวาแลว ทน ถาสภาพแวดลอมทางสงคมด ๑ คำาพระวา “อนทรยสงวร” แปลตามแบบวาการสำารวมอนทรย แตความหมายตามประเพณนชวนใหมอง แคบลงเหลอแคเชงรปแบบ กลายเปนเอาแคกรยามารยาททางกาย

144 ตามรอยพทธธรรม 145ตามรอยพทธธรรม

นอกจากเออตอการพฒนาจตใจ และพฒนาปญญาแลว กยอนกลบมา คอเมอ

คนมการศกษาพฒนาด กจะรก จะชนชมเหนคณคา ตลอดจนมความสขกบ

สภาพแวดลอมทางกายภาพทรนรมย เขาจะมการกระทำาทางกายและลกษณะ

นสยทประณตเกอกลมากขน ตลอดจนชวยกนดแลรกษาสภาพแวดลอมทาง

กายภาพ เชน ธรรมชาตทรนรมยนน

ตอขนไป จตใจทพฒนาดแลว กมความสขกบสภาพแวดลอมทด มความรสก

ซาบซงเกอกลและใฝทจะชวยสงเสรมความดงามและความดำารงอยดวยดม

ความมนคงของสภาพแวดลอมทดทงทางสงคมและทางกายภาพ

สวนปญญานนแนนอนวา เมอพฒนามากขน กมองเหนระบบความสมพนธท

องอาศยสงผลแกกนของสงทงหลาย รเขาใจคณคาของสภาพแวดลอมทดงาม

เกอกล แลวกบอกใจใหสนใจใสใจทจะดแลรกษา ตลอดจนบอกดวยวา ควรจะ

ทำาอะไรอยางไร จงจะดแลรกษาใหระบบการอยรวมกนดวยดมความเกอกลนน

สามารถดำารงคงอยดวยดมความมนคงยงยน แลวทำาไดสำาเรจ

สภาพแวดลอมทางกายภาพทด มความสำาคญทงในตวมนเอง และตอระบบการ

พฒนาคนสดานสขนทงหมด ดงกลาวมา ดงนน ในพระพทธศาสนาจงใหความ

สำาคญทงแกสภาพแวดลอมทางกายภาพทด และแกการพฒนาคนดานความ

สมพนธทางกายภาพนนเปนอยางมาก จนกระทงแมแตชาวพทธเองกเลยมอง

ขามไป ไมแลเหน

พระพทธเจา เมอจะทรงอนญาตใหพระมทอย คอมวด กทรงอนญาต “อาราม”

(สวน, “ทมายนด”) และอารามสำาคญกมาจากอทยานทงนน ไมวาเวฬวน หรอ

เชตวน

คำาสำาคญทใชอยเสมอ สำาหรบบอกสภาพของสถานทซงเปนสงแวดลอมทาง

กายภาพทด คอคำาวา “รมณย” (รนรมย) หรอรามไณย (รามไณยก กใช)

หรอในคาถาตองการคำาสน กอาจใช รมมะ ซงเปนไวพจน มความหมายอยาง

เดยวกน

ทรมณยนน พดดวยภาษางายๆ กคอ ทสะอาด ปลอดภย มธรรมชาตงาม

รมรน นาชนชม เกอกลแกชวตจตใจ อยางทวา ทองฟาแจมใสไรหมอกควน

สายลมสดชน มแมนำาหรอแหลงนำาทใสสะอาดปราศมลพษเจอปน บนผนแผนดน

ไมขาดไมไรตนไมและพชพรรณ สถานทโดยรอบเรยบรอย สบายตาสบายใจ

ไมพลกพลานจอแจ ไมอกทกเอดอง คนในถนในทกอยรวมกนดวยด มนำาใจ

ยมแยมแจมใส รวมมอชวยเหลอเกอกลกน

ดงายๆ จากพระพทธจรยา พระพทธเจา ตงแตเสดจออกผนวชจนปรนพพาน

ทรงแสดงใหเหนโดยตลอดถงความสำาคญของสภาพแวดลอมทเปนรมณย

ขอนำามาเลาซำาใหฟงกนบอยๆ วา ครงยงเปนโพธสตว จะทรงเรมบำาเพญเพยร

ทรงหาทเหมาะ เมอไดพบ มพระดำารสตรสเลาเองวา “ตตถททสำ รมณยำ ภม

ภาคำ” – ณ ทนน เราไดพบภมภาคทรนรมย (รมณย) และทรงบรรยายวา

(ม.ม.๑๒/๓๑๙/๓๒๓)

ภาคพนภมสถานถนน เปนทรนรมยจรงหนอ (รมณโย วต) ม

ไพรสณฑรมรน นาชนบาน ทงมแมนำาไหลผาน นำาใส เยนชนใจ

ชายฝงทานำากราบเรยบ ทงโคจรคามกมอยโดยรอบ เปนสถานท

เหมาะจรงหนอทจะบำาเพญเพยร สำาหรบกลบตรผตองการทำาความ

เพยร ภกษทงหลาย เรานนแล ไดนงลงแลว ณ ทนน โดยตกลงใจ

วา ‘ทนละ เหมาะทจะบำาเพญเพยร

เมอใกลจะปรนพพาน ในเหตการณตอนจะทรงปลงพระชนมายสงขาร ไดตรส

ทวนความเกากบพระอานนท กตรสถงถนสถานทเปนรมณยจำานวนมาก นบได

๑๖ แหง เชนวา (ท.ม.๑๐/ ๑๐๔/๑๓๖)

นครราชคฤหร นรมย เขาคชฌกฏกร นรมย โคตมนโครธกร นรมย

เหวทงโจรกรนรมย ถำาสตตบรรณคหาขางภเขาเวภารบรรพตกรนรมย

กาฬศลาขางภเขาอสคลกรนรมย เงอมผาสปปโสณฑกสตวนกรนรมย

ตโปทารามกรนรมย เวฬวนกลนทกววาปสถานกรนรมย ชวกมพวน

กรนรมย มททกจฉมฤคทายวนกรนรมย

ภกษรปหนง เขาปามงหนาปฏบตกจทางจตปญญา กลาวคาถาตอนหนงวา

(ข.เถร.๒๖/๓๗๑/๓๔๙)

เราผเดยว ไมมใครเปนเพอน ในปามหาวนอนรนรมย เมอไรจะไดอย

อยางผทำากจสำาเรจ ซงหมดสนอาสวะแลว

146 ตามรอยพทธธรรม 147ตามรอยพทธธรรม

แตเมอพฒนาจบ เปนภาวตครบ ๔ ดานแลว ตวเองกลบกลายเปนผททำาใหเกด

สภาพรมณย ไมวาจะไปทไหน กสรางบรรยากาศรมณย ทำาใหทนนเปนสถานท

รนรมย ตวทานผนนเองกมองเหนความรนรมย คนอนกมองเหนทานผนนเปน

สภาพรนรมย ดงคาถาทอางบอยๆ วา (ข.ธ.๒๕/๑๗/๒๘)

ไมวาบาน ไมวาปา ไมวาทลม หรอทดอน ทานผไกลกเลสอยทไหน

ทนนไซร เปนภมสถานอนรนรมย

ถงแมยงเปนภกษบวชใหม เขาไปอยในปา เพงจะเรมฝกหด ยงไมมความร

เขาใจ แมกระทงมไดเหนคณคาของภาวะรมณย แตวนยทพระพทธเจาบญญต

ไว ซงภกษนนปฏบต กทำาใหวดปานนเปนรมณย

เปนอนวา ในการพฒนาดานแรกทางกายภาพน ทงหาอยในทรมณย ทำาทนน

ใหเปนรมณย และทำาความเปนรมณยใหเกดมในททตนอยตนไป

วาโดยสรป การปฏบตในการพฒนาทางกายภาพ เกยวกบรมณยภาวะ พง

ปฏบตเทาทจะทำาได ดงน

๑. มความสขกบสภาพทเปนรมณย และหาถนอยอาศยปฏบตทเปนรมณย

๒. ถาตองอยในทไมเปนรมณย พงฝกจตทำาใจสรางความรสกใหเปนรมณย

๓. ทำาและรวมทำาถนทนนใหเปนรมณย

๔. พฒนาตนใหเปนภาวตยงขนไป จนความมอยหรอปรากฏตวของตน

เปนภาวะรมณยทเกอกลทวไป

นคอการพฒนาทางกายภาพ ทเรยกวา กายภาวนา ซงทำาใหคนเปนภาวตกาย

เปนการศกษาขนพนฐาน ตามหลกพฒนาการ ๔ ดานในพระพทธศาสนา

ถาการพฒนาขนนดำาเนนไปได กนบวามฐานดทจะใหมนใจวา การศกษาเพอ

พฒนาการอก ๓ ดาน จะกาวหนาตอไป

“พทธธรรม” จบไป

“อรยวนย” ไมเหนมา

ทายเลม (จบบทสดทาย คอบทท ๒๒) ของ พทธธรรม ฉบบปรบปรงและ

ขยายความ ทพมพเสรจในป ๒๕๒๕ ไดเขยนไววา

หนงสอน ไดกลาวไวมากในสวนของธรรม สมชอวา พทธธรรม แต

กลาวถงวนยเพยงเลกนอย อาจตองมหนงสอทเรยกชอตามบาลเดม

วา “อรยวนย” ไวเขาคกบ พทธธรรม

ขอความนเทากบบอกวาอาจจะเขยนหนงสออกเลมหนง ทชอวา “อรยวนย”

มาเขาคกบหนงสอ พทธธรรม และหนงสอเลมนนคงมความใหญความหนาเปนตน

ในระดบเดยวกบ พทธธรรม ๑

ในเวลาทผานมา มบางทานทวงถามอยางคอนขางเอาจรงเอาจง วาเมอไรจะเขยน

อรยวนยออกมา ถาตอบงายๆ กบอกวา จะเขยนไดไหวอยางไร แคจะพมพ

พทธธรรม ขนมาใหม เวลากผานไป ๓๐ ปแลว และทจรง ขอความทเขยนไว

นนกไมไดผกมดตว คอเขยนแควา “อาจตองมหนงสอ… ‘อรยวนย’” ไมไดบอก

วาจะตองเขยน และกตอบไดเชนเดยวกนวา ถาไดมโอกาส กคงไดเขยน คอ ถา

เขยนได กด

ถงเวลาน เมอพมพ พทธธรรม ขนมาใหมไดแลว บางทานกทวงอก ทำานองวา

พทธธรรม เสรจเรองแลว คราวนกมโอกาสแลว ควรจะเรมเขยนอรยวนยได

แตตอนน จะเขยนอรยวนยไดหรอไม ไมเกยวกบ พทธธรรม แลวไมวาเสรจหรอ

ไม เพราะตอนนเปนเรองกาลเวลาของชวต และกไดตอบไปโดยไมตองมเงอนไข

เลยวา เมอเวลาผานมา ๓๐ ปอยางน กไมมชวตพอทจะเขยนหนงสอเลมท

เรยกวา “อรยวนย” นนแลว นคอจบ

อยางไรกตาม กอนจะผานเลยไป ควรทำาเรองใหชดเจนสกหนอย ทำาไมอรยวนย

จงควรตองมาเขาคกบ พทธธรรม

ทจรง เหตผลในเรองนกไดพดไวสนๆ แลวใน พทธธรรม ตรงทเอยถงอรยวนย

นนแหละ แตกควรทบทวนกนนดกอนจะปดเรอง คอ เรองนกเปนความคกนของ

ธรรม กบ วนย นนเอง

พทธธรรม กคอ ธรรมทพระพทธเจา หรอพระองคผตรสรแลว รแจงรจรง ได

ทรงสอนทรงแสดงไว สวน อรยวนย กคอ วนยของอารยชน หรอวนยอยางอรยะ

๑ “อรยวนย” ไมใชวนยของพระสงฆ อยางททานรวมไวในพระวนยปฎก พงดความหมายตอไป ไมพงสบสน ปนเปกน

148 ตามรอยพทธธรรม 149ตามรอยพทธธรรม

เปนอนวา พทธ กบ อรยะ เปนคำายำาใหหนกแนนและแนลงไป สวนคำายนกคอ

ธรรม กบ วนย

ธรรม หมายถงความจรงทมอยตามธรรมดา เปนสภาวะของธรรมชาต เชน

ความเปลยนแปลงเปนไปตามเหตปจจย ซงไมเขาใครออกใคร เปนเรองทคนจะตอง

รเขาใจตามทมนเปนของมน แลวทำาใหตรงเหตปจจยอยางทมนจะเปนไปของมน

สวน วนย หมายถง การจดตงวางระบบชวตและกจการของมนษย โดยใช

ความรตอความจรงของธรรมชาต หรอใชความรเขาใจเขาถงกฎธรรมชาตนน

มาจดการตางๆ ใหสอดคลองทจะไดผลตามเหตปจจย ทตนทำาตรงตามกฎธรรมชาต

ในทางทมนจะเปนไปโดยสนองความตองการแหงเจตจำานงของตน

ทวาน เทากบบอกวา มนษยตองมปญญาร ๒ ขน คอ รเขาใจหยงถง

ความจรงของธรรมชาต และรจกจดตงจดการโดยเอาความรถงความจรงของ

ธรรมชาตนนมาใชทำาการใหความเปนไป หรอกระบวนการของธรรมชาตกอเกด

ผลทจะสนองความตองการของตน หรอทจะเกอกลเปนคณประโยชนแกชวต

และสงคมของตน

ยกตวอยางงายๆ คนตองการมขาวเพอไวกนไวขาย ดานแรกกตองรความจรง

ในเรองทเปนธรรมชาตของขาว เชนวา ขาวเกดจากเมลดขาว เกดในทอยางไร

เจรญเตบโตอยางไร ดนแบบไหน นำาเทาใด ภมอากาศอยางไร ฤดกาลชวงไหน

จงจะเหมาะ ปลกแลวนานเทาใดจงจะเกบเกยวได อะไรบางเปนศตรพชของขาว

มนจะมาอยางไร จะหมดอยางไร ฯลฯ นคอความรความจรงของธรรมชาต

หรอรธรรมดาของมน

แลวดวยความรน น อกดานหนง กมากำาหนดการ มาจดตงวางระบบ

กระบวนการทำางาน ใหถกจงหวะถกลำาดบ ตรงตามทมนจะเกดผลของมนโดย

เปนไปตามความตองการของเรา

ใครมปญญารทวตลอดแจงชดตอธรรมดาของขาว และตอธรรมชาตทเกยวของ

ทงทางบวกและทางลบตอขาว กบทงมความฉลาดสามารถจดตงวางระบบ

กระบวนการกระบวนงานทกอยางทจะใหความเปนไปตามธรรมดาของขาว

สำาแดงตวออกผลสอดคลองสนองตรงตามความตองการของตน ตอเขาส

กระบวนการจดเกบจดจำาหนาย เปนตน อยางรนคลองสมตามทปรารถนาของ

เขา กเรยกวาประสบความสำาเรจ

ขนความจรงตามธรรมดาของธรรมชาต กคอ ธรรม ขนวางระบบจดการของคน

กคอ วนย

พทธธรรม กคอขนของธรรม เปนเรองของการรความจรงแหงธรรมดาของ

ธรรมชาต ธรรมดาของโลก ของชวต มงทรความจรง สวนการปฏบตตอความ

จรงตามความจรงนน พดไวบางในขนพนๆ อยางเปนของแถม เฉพาะอยางยง

ในระดบของบคคล สวนในวงกวางออกไประดบสงคมหรอโลกมนษย กยกไป

เปนงานอกขนหนง

อรยวนย กคองานอกขนหนงนน ทจะนำาเอาความรของ พทธธรรม ไปจดตงวาง

ระบบจดการทางสงคม ใหโลกมนษยไดประโยชนจรงจงจาก พทธธรรม ดวย

ปญญาทหยงรเขาถงทวชด และดวยเจตนาทบรสทธมงดเพอประโยชนสข

แกมวลมนษยอยางแทจรง ดงทเรยกวาอยางอรยะ โดยจดเปนระบบเศรษฐกจ

ระบบการเมองการปกครอง และระบบกจการตางๆ ทางสงคม

นคอทไดบอกวา เมอเขยนหนงสอ พทธธรรม แลว อาจจะตอง (หรอ ควรจะ

ตอง) มหนงสอ อรยวนย มาตอเปนค ความหมายกมดงทกลาวมาน

ทน อรยวนยนน ถงจะยงไมไดเขยน และจะไมมโอกาสเขยน แตในเวลาคอนขาง

ยาวนานทผานมา กไดมเหตการณทอาจจะเรยกวา บงเอญเกดขนเปนครงคราว

ททำาใหไดพดเรองจำาพวกนไวประปรายและกระจดกระจาย แลวกไดพมพออกมา

เปนหนงสอเลมยอยๆ ยอมๆ อยางเชน เศรษฐศาสตรแนวพทธ, นตศาสตร

แนวพทธ, ประชาธปไตยไมยาก ถา (ใจจรง) อยากได, ธรรมาธปไตยไมมา จง

หาประชาธปไตยไมเจอ หนงสออยางนแหละทมลกษณะของเนอหาเชงอรยวนย

เมอเอยถงคำาวา ธรรมาธปไตย และประชาธปไตย กขอถอโอกาสยำาแทรกไว

หนอยวา ยงมกมความสบสนในเรองถอยคำา บางทเหมอนจะเอาธรรมาธปไตย

กบประชาธปไตย มาเทยบกน วาไหนดกวา ทจรง สองอยางนไมใชเรองทจะ

เอามาเทยบกน

เรามกสบสนในเรองถอยคำา คอ เราไปเอาคำาวา “อธปไตย” ทมอยกอนแลวของ

ทานมาใช ในขณะทอธปไตยของทานเปนหลกธรรม เปนขอธรรมทคนทกคนพง

15๐ ตามรอยพทธธรรม 151ตามรอยพทธธรรม

ยดถอปฏบต แตเราเอาคำานมาใชเปนชอเรยกระบบทางการเมองทางสงคม โดย

ไมไดทำาความเขาใจกบคนพวกตวใหชด ไปๆ มาๆ นานเขากสบสนนวเนย

ตวอยางทชดกคอธรรมาธปไตยนแหละ ธรรมาธปไตยเปนคณธรรมสำาหรบทกคน

ยงถาเปนผนำา หรอหวหนาคน กจำาเปนอยางยง เปนหลกการททกคน เฉพาะ

อยางยงหวหนา หรอผเปนใหญพงยดถอปฏบต อยางทพระพทธเจาทรงสอนให

พระราชาเปนธรรมาธปไตย (พระราชามธรรมเปนเจาใหญ) และตรสแสดง

ความหมายไวชดวา พระราชาจะตองยดเอาธรรมเปนราชาของตน คอใหเอา

ธรรมนแหละเปนราชาทสงพระราชาอกท ดงทตรสวา (อง.ตก.๒๐/๔๕๓/๑๓๘)

ภกษรปหนงไดทลถามพระผมพระภาควา: ขาแตพระองคผเจรญ ก

อะไรเลา เปนราชาของพระเจาจกรพรรด ผทรงธรรม ผเปนธรรมราชา

พระผมพระภาคตรสตอบวา: ดกรภกษ “ธรรม” (เปนราชาของ

พระเจาจกรพรรด ผทรงธรรม ผเปนธรรมราชา) แลวตรสตอไปวา

ดกรภกษ พระเจาจกรพรรด ผทรงธรรม ผเปนธรรมราชา ทรงอาศย

ธรรมนนเอง สกการะธรรม เคารพธรรม นบถอธรรม มธรรมเปนธง

มธรรมเปนตราช เปนธรรมาธปไตย (มธรรมเปนเจาใหญของพระองค

เอง) ทรงจดการรกษาคมครองปองกนอนชอบธรรม…(แกประชาชน

หลากหลายหมเหลา ตลอดจนมคปกษ) ทรงยงจกรใหเปนไป (ใช

อำานาจ) โดยธรรมเทานน …

พระพทธเจากทรงเปนธรรมาธปไตย ดงทตรสตอไปวา

“ตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา เปนผทรงธรรม เปนธรรมราชา ก

ฉนนน ทรงอาศยธรรมนนเอง สกการะ เคารพ นบถอธรรม มธรรม

เปนธงชย มธรรมเปนตราช เปนธรรมาธปไตย ทรงจดการรกษาคมครอง

ปองกนอนชอบธรรม ในกายกรรม... วจกรรม... มโนกรรม...”

ประเทศเปนประชาธปไตย ประชาชนเปนธรรมาธปไตย

ระบบกเลวนอย บคคลกเปนประกนใหด

เมอคนอยกนมากเปนหมเปนมวลใหญ ไมวาทไหนเมอไร ถงแมยงไมเกดไมม

การปกครองระบบประชาธปไตย เขากมการปกครองกน และไมวาจะปกครอง

แบบไหน จะใชการปกครองระบบใด การปกครองนนๆ จะดได กตองใหคน

ทเปนใหญ คนทมอำานาจตดสนใจ ทเปนหวหนา ททำาหนาทปกครองนนๆ

เปนธรรมาธปไตย คอเปนคนทมหลก ยดถอหลกการ ถอกฎกตกา ถอธรรม

เปนใหญ ไมทำาอะไรตามอำาเภอใจ ไมใชอำานาจสนองความชอบใจหรอไมชอบใจ

ของตว

นกคอ ไมวาการปกครองระบบไหนแบบใด จะดได กตองใหคนทปกครอง เปน

ธรรมาธปไตย ถงแมเมอยงไมมยงไมไดระบบการปกครองทด แมแตเปนการ

ปกครองระบบทถอกนวาเลวอยางยง ถาผปกครองเปนธรรมาธปไตย กยงม

การปกครองทดทสดเทาทจะเปนไปไดของระบบการปกครองนน

พดอกสำานวนหนงวา ไมวาระบบการปกครองใดกตาม จะเปนระบบทดหรอไม

กตาม ถาเกดไดผปกครองทเปนธรรมาธปไตย กเปนการปกครองทดทสดของ

การปกครองระบบนน

ถงเวลาน เราบอกวา เราพบแลว เราไดระบบการปกครองทดทสดแลว คอ

ระบบประชาธปไตย

เราบอกวา ประชาธปไตยเปนระบบการปกครองทดทสด หรอเลวนอยทสด เพราะ

เปนระบบทประชาชนเปนใหญ ประชาชนเปนเจาของอำานาจอธปไตย เปนผใช

อำานาจปกครองประเทศ คอไดปกครองตวเอง ซงเปนการถกตอง เพราะอยาง

นอยประชาชนกรความตองการของตน

ทดนน ไมใชแคประชาชนเปนใหญ ไดปกครองตวเอง ไมใชแคปกครองตวเอง

แลวปกครองเรอยเปอย ทำาอะไรกนตามอำาเภอใจ แตเปนการปกครองอยางม

หลก เคารพหลกการ ถอตามกฎกตกา อยางทชอบใชคำาฝรงวา “rule of law”

“rule of law” น ไมวาจะหาคำาไทยอะไรมาใชกน เชนวา นตธรรม หรออะไร

กตาม กคอคำาทใชกนมาในประเพณวา “การปกครองโดยธรรม” นนแหละ

ไปๆ มาๆ พดยอนกลบกบอกวา ธรรม คอหลกการ หลกแหงความจรง ความ

ถกตอง ความดงาม ทแสดงใหชดเปนกฎกตกา (ธรรม หมายถงกฎธรรมชาต

กฎมนษย หรอกฎหมาย กได) นนเองเปนผปกครอง

152 ตามรอยพทธธรรม 153ตามรอยพทธธรรม

ประชาชนนแหละตกลงกนตงวางหลกการกฎกตกาขนมาปกครองพวกตวเอง

ตงแตกฎกตกาใหญแมบทครอบคลมทงรฐทงประเทศ ทเรยกวา รฐธรรมนญ

ขอใหนกยอนถงความขางบนทพดถงการปกครองทดในสมยทมพระราชาวา

“ธรรมเปนราชา” ของพระราชา คราวน “ธรรมเปนราชา” ของประชาชน

ความทวาตรงน บอกถงแกนปญหาของการปกครอง คอกรกนอยเปนธรรมดา

วา การปกครองมขนเพอประโยชนสขของประชาชน คนทมาปกครอง กเพอหา

ทางทำาใหประชาชนอยกนดมสข เกอกลเปนธรรมแกกน นคอตองทำาตามหลก

ตามกฎ ตามขอกำาหนดขอตกลง ตามมตทจะใหไดผลแกประชาชนอยางนน แต

กมบอยมเรอย ทผปกครองไมทำาตามหลก ไมรกษากฎกตกา พดสนๆ วา ไม

ปกครองโดยธรรม ไมวาไปตามธรรม แตทำาแตวาไปตามความชอบใจหรอไม

ชอบใจของตน แลวกใชอำานาจตามอำาเภอใจ

ดวยเหตน มนษยจงดนรนคนหาระบบการปกครองทจะใหมนใจวา ผปกครอง

จะทำาตามหลกการ ตามกฎกตกา วาไปตามธรรม จนไดพบระบบประชาธปไตย

น วามหลกประกนใหมนใจไดมากทสด วาจะมการปกครองโดยทำาตามหลกตาม

ธรรม เปนไปตาม “rule of law” ไมใชปกครองโดยทำาตามใจตวเองทชอบใจ

หรอไมชอบใจ

ตรงนแหละ ประโยชนของประชาธปไตยกออกมา โดยเมอประชาชนเปนใหญ ก

ใชมตของประชาชน เอาเสยงสวนรวม จดตงวางขอกำาหนดกฎกตกาขนมาให

ตรงตามความตองการของประชาชน ใหม law ทจะใช rule ใหเปน rule of law

เหมอนอยางทพระอานนทอธบายแกวสสการพราหมณ มหาเสนาบดของมคธรฐ

ใหรเขาใจการปกครองสงฆะของพระพทธเจาวา เมอมเรองราว ทประชมสงฆ

กทำาหนาทตดสนความผดพระไปตามบทบญญต (เมอวาไปตามความเปนกลาง

ดวยใจวางบรสทธ) นนคอ ธรรมพพากษา ธรรมเปนผลงโทษ ไมมใครตดสน

มใชบคคลไหนมาลงโทษ (ทประชมเปนเพยงทางผานของธรรม หรอจะวาสงฆ

เปนปากทถายทอดเสยงของธรรม กได)

ทน กเหนกนวา ประชาชนแสนมากมายจะทำากจในการปกครองพรอมกน

โดยตรง กไมสะดวก ยากทจะดำาเนนไป กเลยใชวธจดกนเปนหมเปนกลมตกลง

ตงตวแทนมา

แตไมวาจะอยางไรกตาม กตองมกตกาขอตกลงกนไว วาการใดจะเอาอยางไหน

จะใหดำาเนนไปอยางไร เพราะฉะนน ขนแรกกตองใหมกตกา มกฎ มขอตกลง

เปนหลก เปนธรรม จนถงเปนธรรมนญขนไว ประชาธปไตยกเปนอยเปนไปได

ดวยกฎกตกา ทพระเรยกรวมคำาเดยววา “ธรรม” นแหละ (แตตอนนเปนธรรม

ทเปนกฎมนษย เปนกฎหมาย เชนในคำาวา “ธรรมศาสตร” ไมใชกฎธรรมชาต

มาดบๆ ตรงๆ)

ระบอบประชาธปไตยเตมไปดวยกฎตกา มกฎหมายมากมาย แตกตองใหกฎ

กตกาประดากฎหมายลงกนบรรจบทจะสงผลสมจดหมายของการปกครองแบบ

ประชาธปไตยนน กเลยตองมกฎกตกาใหญเปนกฎหมายแมบทแกนกลางขนมา

ทเราเรยกวา รฐธรรมนญ

ประดากฎหมายเรมตงแตรฐธรรมนญนแหละ จดตงวางรประบบประชาธปไตย

ใหอยตวเปนแบบแผนไว

สำาหรบการปกครองอยางประชาธปไตยน ถาจะพดกบชาวบานใหเขาใจงายๆ ก

บอกวา ระบบนตงไว เพอกนไมใหคนทำาอะไรตามอำาเภอใจ เฉพาะอยางยง เพอ

ปดกนไมใหบคคลทมอำานาจตดสนใจ ทำาอะไรๆ ตามทตวชอบใจและไมชอบใจ

ระบบอยางทรฐธรรมนญจดตงไวน มใชแคกนคนทมอำานาจตดสนใจ หรอผ

มสถานะในการปกครอง ไมใหทำาตามอำาเภอใจเทานน แตระบบยงเปนเครอง

ปดชองและกนคนทรามคนรายไมใหขนมามบทบาท กนความคดรายไมใหออก

มาทำาการ เปดโอกาสใหคนดมความสามารถขนมาสรางสรรคขยายประโยชน

ระบบนนทงตกรอบ กำาหนด กำากบ ตลอดจนขดเสน ทจะใหกจการทงหลาย

กาวไปดำาเนนไปอยางไรๆ

ระบบนน กมงใหไดประโยชนทมงหมาย แถมใหเปนไปอยางดมประสทธภาพ

ทสด แตในทางปฏบตจรง การตกรอบ และขดเสนเปนตนนน กเสยง ถาคนราง

วางกฎกตกา สตปญญาขาดพรองไป กอาจไดผลตรงขาม ทำาใหเสยประโยชนท

ควรได หรอแมแตพาเฉไฉไปผดทาง

เพราะฉะนน กจงตองไดบคคลแตลวนทดมปญญามาเปนผตงวางและดแลรกษา

ระบบ โดยเฉพาะรฐธรรมนญทวาเปนกฎหมายแมบทนน กคอกฎกตกาสงสด

ทจดตงระบบกลางรวมของรฐ หรอของการปกครองประเทศทงหมด เปนท

154 ตามรอยพทธธรรม 155ตามรอยพทธธรรม

ตงทงของสมองและหวใจของการปกครอง จะตองจบแนวทจดหมายของรฐ

หรอของการปกครองประเทศ กลนสาระรวมยอดขอบญญตกตกาทจะมาเปน

หลกประกนใหการปกครองประเทศทงหมด บรรลจดหมายของการมรฐนน

ทจะใหประชาชนอยกนดมสขเปนธรรมแกกน อยางทพดตามคำาประเพณวา

เพอประโยชนสขของมหาชนชาวสยาม

ตามเหตผลทกลาวมา ขอบญญตนอยใหญในรฐธรรมนญ ไมวาขอหนงขอใด จง

สองไปถงจดหมายของรฐ ซงผตระหนกรเขาใจชดจะสามารถมองเหนทะล

ทวตลอดระบบความสมพนธทองคประกอบและเหตปจจยโยงใยถงกน วาความ

ตามขอบญญตนนจะสงผลโดยตรงโดยออมไปถงชาวบานในไรนา คนในปาเขา

ไลไปตามขอบประเทศ เขามาถงกรรมกร และคนเมองคนกรง ในการทเขาจะ

ดำาเนนชวต ทำาการงานอาชพ อยรวมกน ตดตอกจการงานกน ทำาใหมความ

สะดวก หรอขดของ ไดรบความเปนธรรมในระดบตางๆ อยางไร จนถงกจการ

สถาบน องคกรทงหลาย ดำาเนนกจการในประเทศกตาม สมพนธกบนอก

ประเทศกตาม จะมผลทางหนน หรอทางหนวงอยางไร เหมอนแพทยมองตบท

ชำารด เหนไปถงตาทเหลอง มองทไตโยงไปไดถงเหงอไคลตามขมขน ตลอดจน

ของนอกกายทนำาเขามาในตว มองยอนขน ยอนลง เหนสวางทวถงกน อยางน

ถามาวางตงขอบญญต กจะทำาการอยางเปนผเขาถง

เมอรเขาใจสภาพทเปนจรงในสงคมอยแลว ถามปญญาสวางมองเหนทวตลอด

ระบบความสมพนธอยางน พอมเจตนาดใสสะอาดมงทำาเพอประโยชนสขของ

ประชาชนอยางแทจรงเขามารวม กจะจดตงบญญตทวางระบบของรฐใหสนอง

จดหมายไดสมจรง มใชเปนแคตวหนงสอและรปแบบอยางหนแหงไรชวต

อยางไรกด มสภาพอยางหนงทซกแทรกเรอรงเรอยมา เปนปญหาระหวางระบบ

กบคน

เราบอกวา ระบบกนคนไมใหทำาตามทชอบใจหรอไมชอบใจ กนคนรายไมใหเขา

ไมใหขนมามบทบาท และเปดโอกาสใหคนดขนมาทำาประโยชน

แตมองอกดานหนง กคนนนแหละทออกแบบจดตงวางระบบ เชน เขยน

รฐธรรมนญ และบรรดากฎหมาย ตอเมอคนเหลานนมปญญาสวางชด และม

เจตนาสะอาดตรงตอจดหมาย จงจะมหวงวาจะไดระบบทสมมงหมาย

ทน กยากจะไดคนทสมบรณทงดวยปญญาและเจตนามาจดตงระบบ แลวระบบ

ทจดตงกนมา แมแตทเปนอยางด กมชองโหว กนคนรายไมไดมดชด บางทก

กลบปดโอกาสบางดานสำาหรบการทด ยงกวานน แมจะบรสทธใจมเจตนาด แต

ปญญาไมแจงชด ไมทวไมถง เวลาตกรอบ หรอขดเสน ไมละเอยดรอบคอบพอ

กลายเปนจำากดขดขวางการสรางสรรค หรอสงใหไปในทางทเสอมทรดลง และท

รายอยางยง บางคนรายทเกงกาจฉลาดเฉไฉ กลบเอาระบบมาใชเปนเครองมอ

ทำาการรายสนองความตองการของตนไดผลทใหญโต

รวมแลว ระบบนนจำาเปน ตองพยายามกนไป ทจะจดตงปรบปรงใหดทสด แต

อยาถงกบไปฝากความหวงไวทระบบ จนลมเรองคน เรามกเอาระบบมาจำากด

มาจดการคน แตควรเอาใจใสใหมากดวย ทจะจดระบบใหเปนทพฒนาและ

เออตอการพฒนาของคน

สวนนอกเหนอระบบ คนจะตองศกษาพฒนากนทกเวลาเสมอไป ตองใหคน

มคณภาพใหได มฉะนน ประชาธปไตยจะไมอาจยงยน อยางนอยกจะเปน

ประชาธปไตยอยางเลว ถาเขาวาประชาธปไตยนนตามปกตคอเลวนอยทสด อน

นกจะกลายเปนเลวมาก

สำาหรบระบบประชาธปไตยแบบมตวแทน หรอมผแทนนน เรองคนม

๒ ชน คอ

- ชนแรกทเปนตวจรงยนพน ไดแกประชาชนนนเอง

- ชนสอง คอคนทประชาชนเลอกตงใหเปนตวแทน

ชนสอง คอตวแทน หรอผแทน กมาจากประชาชนนนแหละเลอกขนไป จงขน

ตอคณภาพของผทเลอกวามปญญาถงและทนแคไหน แลวกมเจตนาใสสะอาด

ดงาม มงจะเลอกคนดมปญญาไปทำางาน เพอความดงามและเพอคณประโยชน

แกชวตและกจการสวนรวม เพอสงคมประเทศชาตหรอไม

ผแทนนนกเปนเครองพสจนหรอฟองถงคณภาพของประชาชนสวนนนๆ นนเอง

อยางไรกตาม ถาประชาชนดอยคณภาพ แตผแทนทไดรบเลอกขนไป หรอเขาไป

เปนบคคลทมจตสำานกด กอาจจะหาทางชวยใหประชาชนไดมโอกาสพฒนา

คณภาพดขนๆ และตนเองกพยายามพฒนาตนใหมคณภาพสง ทงมปญญาท

รธรรม และมเจตนาทเปนธรรม

156 ตามรอยพทธธรรม 157ตามรอยพทธธรรม

ยำาวา “ธรรม” นน ปกตแปลวา ความจรง ความถกตอง ความด ความงาม

อนนเปนพนฐาน ยงพดกวางๆ แตเมอพดเปนงานเปนการ กแยกแยะกนหนอย

ธรรมคอหลกแหงความจรง ความถกตอง ดงามนน ลกลงไปกคอธรรมดา ท

เปนความจรงของธรรมชาต หรอกฎธรรมชาต ซงเปนฐานใหมนษยมาตงวาง

กฎของมนษยขนบาง

ไปๆ มาๆ “ธรรม” กมความหมายเปนหลก เปนกฎเกณฑ มทงกฎธรรมชาต

เปน natural law แลวกมกฎมนษย หรอกฎหมาย เปน human law

ถาผแทน มปญญารธรรม (รความจรง ความถกตอง ความด ความงาม หลกการ

วชา กตกา กฎหมาย) และมเจตนาเปนธรรม (มงใหเปนไปตามธรรมนน และ

ตงใจใหเกดประโยชนสขตามธรรมนน) แลวกยดถอธรรมเปนใหญ เอาธรรม

เปนเกณฑในการตดสนใจ นกคอ ผแทนนนเปนธรรมาธปไตย

พอผแทนทเปนธรรมาธปไตย ไปทำางานทำาการ แมกระทงไปเลอกผบรหาร

ประเทศชาตบานเมอง หรอแมแตตวเองไดเปนนายกรฐมนตร เปนรฐมนตร เรา

กจะไดคณะรฐบาลทประกอบดวยบคคลทมปญญารธรรม มเจตนาเปนธรรม

เปนธรรมาธปไตย โดยเอาธรรม เอาหลกการ เอากตกาเปนเกณฑในการตดสนใจ

ถอกฎหมายเปนบรรทดฐาน กเปนอนวามการปกครองโดยธรรม และนนคอ

rule of law มาถงแลว

แตอยางทพดไปแลว ในระยะยาว หนไมพน จดตงตน และตวยนคอประชาชน

ซงเปนฐานยนพน ถาจะใหมนใจจรง กตองใหประชาชนนแหละมคณภาพ และ

ควรเปนคณภาพทสงดวย เพราะเปนผใชอำานาจตดสนใจขนฐานรากและเดดขาด

ในการเลอกคนทจะเปนผแทนของตน

ในทสด และเบองตนทสด จงตองใหประชาชนพฒนาตนใหเปนคนทมคณภาพ

ใหเปนคนทมปญญารธรรม มเจตนาเปนธรรม ถอธรรมเปนใหญ ตดสนใจไป

ตามธรรม (จะวาตดสนใจตามคำาสงของธรรมกได) เปนธรรมาธปไตย อยางท

วาแลว

การสนองความตองการเปนเรองใหญของมนษย และไดพดแลววา ประชาชน

ยอมรความตองการของตน เมอประชาชนเปนใหญ กชวยใหเอาใจใสทจะแก

ปญหาและแกไดตรงจด แตเรองนกเปนตวอยางหนงของการพฒนาคณภาพ

ของคน

ถาคนขาดแคลนปญญา ในหลายกรณกอาจจะไมรเขาใจความตองการของตน

ตงแตไมรวาตนตองการอะไรแน ความตองการนนถกตอง เปนคณเปนประโยชน

จรงหรอไม (รวมอยในคำาวาเปนธรรมหรอไม) บางทกเปนความตองการท

เหมอนกบเดกทจะกนแตขนมหวานทเปนโทษทำารายฟนของตวเอง

ทน ถาความตองการนนไมเปนธรรม แลวตงเจตนาจะเอาตามนน เจตนากไม

เปนธรรม แลวกไมเอาธรรมเปนใหญเปนเกณฑตดสนใจ ปญหากตามมา กตอง

พฒนาคนใหมปญญารธรรม รถก รจรง ใหมเจตนาเปนธรรม และตดสนใจโดย

ถอธรรมเปนเกณฑ ดงทวาแลว

พอประชาชนเปนธรรมาธปไตยแลว เขากจะเลอกผแทนทเปนธรรมาธปไตย แลว

กจะมคณะรฐบาลทเปนธรรมาธปไตย แลวกจการบานเมองกเปนไปตามแนวทาง

ของคนทเปนธรรมาธปไตย วากนเปนสายไปตลอดทงหมด

เมอคนเปนธรรมาธปไตยกนทวไป หรอโดยมากแลว ระบบการปกครองของ

ประเทศ กเปนประชาธปไตยไดแนนอน และเปนประชาธปไตยชนดอยางดดวย

เปนอนวา ถาประชาชนเปนธรรมาธปไตยแลว กมนใจไดเลยวา ประเทศชาตจะ

เปนประชาธปไตย

พดอกสำานวนหนงวา ถาคนเปนธรรมาธปไตย ระบบกเปนประชาธปไตยได หรอ

วา ระบบประชาธปไตยจะอยได ตองใหคนเปนธรรมาธปไตย

มประชาชนเปนธรรมาธปไตย คอหลกประกนทมนใจทสดของระบบประชาธปไตย

ถาพฒนาคนใหเปนธรรมาธปไตยไมได ระบบประชาธปไตยกจำาเปนตองลมละลาย

หนไมพน

อยางทวาขางตน ไมวาในการปกครองระบบใดกตาม จะเปนสมบรณาญาสทธราชย

เปนอภชนาธปไตย เปนคณาธปไตย หรออะไรกตาม ถาผมอำานาจตดสนใจ

สงสด หรอผปกครองเปนธรรมาธปไตย กเปนการปกครองทดทสดของระบบ

การปกครองนน

158 ตามรอยพทธธรรม 159ตามรอยพทธธรรม

ในระบบประชาธปไตยกเชนเดยวกน การปกครองระบบประชาธปไตยทไหน

ถาประชาชนเปนธรรมาธปไตย นนกเปนประชาธปไตยทดทสด (ในบรรดา

ประชาธปไตยทงหลาย)

ทน เราบอกวา “ในบรรดาระบบการปกครองทงหลายทงหมด ประชาธปไตย

เปนระบบการปกครองทดทสด หรอเลวนอยทสด” ถงตรงนจงควรพดตอไปให

ครบวา “และในบรรดาการปกครองแบบประชาธปไตยทงหลายทงหมด ประชาธปไตย

ทมประชาชนเปนธรรมาธปไตย เปนประชาธปไตยทดทสด”

อยางไรกตาม ในทางยอนกลบ กอาจจะตองพดดวยวา “ในบรรดาระบบการ

ปกครองทงหลายทงหมด ประชาธปไตยทประชาชนไมเปนธรรมาธปไตย อาจจะ

กลายเปนการปกครองทเละทสด” (บอกแควา “เละ” ไมไดบอกวา “เลว”)

เปนอนวา ถาเราจะยงมการปกครองระบอบประชาธปไตย กตองใหประชาชน

พฒนาตนเปนธรรมาธปไตย

ถาจะใหประชาธปไตยสมคณคา

ตองใหคนมาพดจาแกปญหากนดวยปญญาไดจรง

การพฒนาคณภาพคนในดานปญญานน ตองเอาจรงเอาจงใหเตมท และทเปน

ฐานเปนแกนกคอความร ซงไมใชเรองทจะพดกนมากทน แตมขอทควรเนนไว

อยางหนง คอเรองความร กบความรสก

มปญหาทไมนาจะเกดขนในเรองน คอการแยกไมถก หรอแมแตแยกไมออก

ระหวางการปฏบตตอความร กบการปฏบตตอความรสก ถงกบทำาใหปดกนการ

เผยแพรความร แลวกเลยเปนอปสรรคตอการพฒนาปญญาตอไปอก

ถาแยกการปฏบตตอความร กบการปฏบตตอความรสกไมเปน กเปนอปสรรค

ตอการพฒนาปญญา ตอการรจกแกปญหา แลวกจะเปนอปสรรคตอการ

พฒนาธรรมาธปไตย และการพฒนาประชาธปไตยอยางยง

เพอรวบรด ขอพดในเชงพฤตกรรมเลย เรองนเปนปญหาทงผพด และผฟง

จะเหนวา คนไมนอย พอพดเรองทไมนาชอบใจ หรอเรองทตนไมชอบ กจะพด

โดยแสดงความรสกโกรธเคอง หรอเกลยดชง อยางทเรยกวามอารมณ บางท

กถงกบตงใจปลกเราความรสก (เรยกกนวาอารมณ) ของผฟง การพดอยางน

เปนไปในทางกอปญหา ทำาใหเรองราวขยายบานออกไป ปญหามในตวผพดคน

หนงแลว กแผขยายกวางมากคนออกไป

ทนทางดานผฟง ถาผพดแสดงอารมณ กพลอยมความรสกรวมในทางราย

ขยายปญหาอยางทวา แตบางทเพยงแคไดฟงเรองทไมชอบใจ จากแหลงขอมล

ทวไป ทไมมการแสดงความรสกประกอบ กเกดความรสกและแสดงอารมณ

ออกมา

ทาทอยางทวามาน ทำาใหไมรเขาใจตามเปนจรง ไมเปนไปเพอการแกปญหา แต

ตรงขาม เปนการกอหรอขยายปญหาดงทกลาวแลว

ทน กาวตอไป คงเพราะเหนผพด และผฟง ทพดหรอฟงโดยพวงไปกบความ

รสกหรอมอารมณอยางนน บางคนคดไปในดานทเปนปญหาดงทวาแลว กเลย

หนไปมทาทในทางตรงขาม คอ หามไมใหมการพดบอกเลาเรองอนไมเปนท

ชอบใจ หรอปดกนการเผยแพรบอกเลาขอมลความรทจะขดใจไมพอใจ

สองอยางน เปนการแลนไปสดโตงสองขาง แตรวมแลวกมผลเปนการปดกน

ความร

แบบทหนงนนเตลดไปกบความรสก ทำาใหรบความรไมครบไมพอ และเปนความร

ทถกเคลอบ ทำาใหไมรเขาใจตามเปนจรง ไมพฒนาปญญา และไมชวยใหแก

ปญหา

สวนแบบทสอง เมอปดกนการบอกเลาเผยแพรความร กไมพฒนาปญญา และ

ไมชวยใหแกปญหาไปอกแบบหนง

ความรนนจำาเปนสำาหรบปญญาและการแกปญหา ตลอดถงวาตองใชในปฏบต

การทงหลาย และเปนสภาวะทตางหากจากความรสก แยกกนไดกบความรสก

ความรมตวตง มทตงของมนอยขางนอกตวเรา หรอตางหากจากตวเรา เปน

อสระของมน ไมวาเราจะรมนหรอไม มนกคงอยอยางนน ถาเราไมรมน เรา

กขาดขอมล ขาดปญญาทจะปฏบตจดการตอมนและตอเรองราวตางๆ ท

เกยวของ ตลอดถงการทจะแกปญหา

16๐ ตามรอยพทธธรรม 161ตามรอยพทธธรรม

สวนความรสกมตวตงมทตงอยขางในตวเราเอง เกดจากเหตปจจยในตวเราเอง

ปรงแตงขนมา มนจงขนอยกบเราทจะจดการ จะกำาจดหรอเปลยนแปลงอยางไร

กได ซงอยทการพฒนาตวเราเอง

ถาปฏบตในเรองนถกตอง เรากจะไดพฒนาคนในดานหลกคอดานปญญา พรอมกบ

พฒนาจตใจไปดวย

เปนอนวา ความรเปนของจำาเปน อยางทวาแลว มนมตวตงมทตงมสภาวะของ

มนทเปนอสระจากตวเรา ซงเราจะตองรมนตามสภาวะของมน คอตามทมนเปน

การทจะรมนตามสภาวะหรอตามทมนเปนนน กตองไมมความรสกเชนวาชอบ

หรอชงเขาไปแตมหรอยอมส หรอบดเบน และอยางทบอกแลว ความรสกมทตง

มเหตปจจยอยในตวเราเอง เราจงจดการได จะใหม ใหหมดไป หรอเปลยนไป

อยางอนได ซงขนตอการฝกตวฝกใจของเรานนเอง

ทน ในการทจะรนน เรามวตถประสงคชดอยแลว คอ หนง เพอจะรเขาใจ

เรองราวตามเปนจรง คอตามทมนเปนของมน และ สอง เพอกาวไปสการปฏบต

จดการในทางทจะแกปญหา ดงนน ในดานความรสก เรากตงทาทของจตใจใน

การทจะรบรดวยความเขาใจ และมงหมายเพอแกปญหา แมในการพดจาบอก

เลาขอมลความรนน กตงทาทของจตใจเพอการสรางความรความเขาใจตามท

มนเปน และเพอการแกปญหา พรอมทงตงความปรารถนาดตอมวลมนษย ตอ

โลก และตอกน

เมอมการแสวงและแสดงขอรความรโดยตงทาทใหถกตองอยางนเปนประจำา ก

จะเปนการพฒนาทงทางปญญาและทางจตใจไปพรอมกนดงทวามา และขอ

สำาคญกคอจะนำาไปสการแกปญหา และนกคอปฏบตการสำาคญอยางหนงใน

ระบบประชาธปไตย คอการแกปญหาดวยวธการแหงปญญา ซงดำาเนนไปโดย

กระบวนการพดจาหรอเจรจา

โลกมปญหาความขดแยงระหวางมนษยมากมาย ความขดแยงระหวางเผาชน

ระหวางเชอชาต ระหวางศาสนา เปนตน เปนเรองทไมสามารถหลบพนไปจาก

หจากตา จำาเปนจะตองวางทาทใหถก

ดานแรก ตองหาความรความเขาใจ รเรองราวความเปนมาใหชดใหพอ พรอม

ทงเผยแพรใหรเขาใจกนไปตามเรองทมนเปนของมนนน กบดานทสอง มทาท

ของจตใจในการทจะเขาใจ หรอแมแตเหนใจ และลงทายกจบดวยมงจะแกปญหา

ฝกหดการพดจา การเจรจาแกปญหากนดวยทาทอยางมตร ทตางกคดในทาง

ทจะแกปญหาดวยความรดวยปญญา ดวยการพดจาชวยกนหาทางดวยกน

ดวยการพฒนาในการแสวงแสดงความร และตงวางทาทของจตใจใหถกตอง กบทง

ฝกในการพดจาเจรจาแบบรวมกนแกปญหานแหละ คนกจะพฒนา ประชาธปไตย

กจะเปนจรงได และปญหาในโลกของเหลามนษยกจะมทางแกไข สนตสขกจงจะ

มทางเปนไปได

นกเลยนำาเอาเรองตวอยางของการจดตงระบบชวตและกจการของมนษย อยาง

อารยชน ทเปนอรยวนย มาพดเปนแนวไว พรอมกบทลกซอนลงไป กตองการ

เนนความสำาคญของการศกษา ตงแตขนพนฐาน ทจะมาสานอรยวนยนนให

เปนจรงขนมาไดอกท

กขอเลาไว ซงกลายเปนยดยาวเทาน

162 ตามรอยพทธธรรม 163ตามรอยพทธธรรม

164 ตามรอยพทธธรรม 165ตามรอยพทธธรรม

พระผเปนปราชณแทพระพรหมคณาภรณ (ประยทธ ปยตโต)

“ คตชวตทอ�ตม�ยดประพฤตปฏบตม�ตลอด คอ บณฑตยอมฝกตน

คตอกขอหนง ซงถอม�กอน และตอม�กถอไวดวยกน

คอ ถ�จะทำ�อะไร กตองพย�ย�มทำ�ใหสำ�เรจและทำ�ใหดทสด ”

พระพรหมคณาภรณ (ประยทธ ปยตโต) นามเดม ประยทธ อารยางกร เกดทอำาเภอศรประจนต จงหวดสพรรณบร เมอวนท ๑๒ มกราคม ๒๔๘๑ บรรพชาเปนสามเณรเมอวนท ๑๐ พฤษภาคม ๒๔๙๔ ทานสอบ เปรยญธรรม ๙ ประโยคไดในขณะยงเปนสามเณร จงไดอปสมบทใน พระบรมราชานเคราะห เปนนาคหลวง ณ พระอโบสถวดพระศรรตน- ศาสดาราม โดยไดรบฉายาวา ‘ปยตโต’ (แปลวา ประยกต หรอประกอบ ผเชยวชาญวทยาการ) เมอวนท ๒๔ กรกฎาคม ๒๕๐๔

ทานสอบไดปรญญาพทธศาสตรบณฑต (เกยรตนยมอนดบ ๑) จากมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ใน พ.ศ. ๒๕๐๕ และสอบไดวชาชดคร พ.ม. ใน พ.ศ. ๒๕๐๖ หลงจากสำาเรจการศกษา ทานดำารงตำาแหนงเปนอาจารยในมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เปนผชวยเลขาธการ และตอมาเปนรองเลขาธการ จนถง พ.ศ. ๒๕๑๗ ในขณะเดยวกนดำารงสถานะเปนเจาอาวาสวดพระพเรนทร กรงเทพมหานคร ตงแต พ.ศ. ๒๕๑๕ – ๒๕๑๙ อกทงรบนมนตบรรยาย ณ University Museum แหงมหาวทยาลย Pennsylvania ใน พ.ศ. ๒๕๑๕ และ Swarthmore College สหรฐอเมรกา ใน พ.ศ. ๒๕๑๙ ตอมาไดรบแตงตงเปน Visit-ing Scholar และ Research Fellow ณ Divinity Faculty แหงมหาวทยาลย Harvard สหรฐอเมรกา

พระเถระผปฏบตดปฏบตชอบ มจรยาวตรอนงดงาม สงบเยน สมบรณดวยศล มนสยใฝรอยางผเปนปราชญ มวรยะอตสาหะในบทบาทของพระนกวชาการ รงสรรคงานธรรมนพนธเชงวชาการทใชเปนหลกอางองในวงการตำาราพทธศาสตรไทยมากมาย เฉพาะอยางยง พทธธรรม, พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลธรรม และ พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท ธรรมนพนธหลายเรองไดรบการพมพเผยแพรเปน ภาษาตางประเทศ นอกจากนยงมธรรมกถาอกนบพนรายการ ทงใน รปแบบหนงสอและซดธรรมบรรยาย อนเปนมรดกธรรมทรงคณคา ประหนงอนสาวรยแหงความพากเพยร สะทอนความเปนพระนกวชาการ พทธศาสนแหงยคสมย

166 ตามรอยพทธธรรม 167ตามรอยพทธธรรม

ดวยผลงานทางธรรมนานปการ ลวนมวตถประสงคเพอธำารงพระพทธ- ศาสนามาโดยตลอดน ทานจงไดรบการประกาศเกยรตคณ ไดรบการถวายปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกด และตำาแหนงเชดชเกยรต จากสถาบนทงในและนอกประเทศกวา ๒๐ สถาบน ตรปฎกจารยกตตมศกด จากนวนาลนทามหาวหาร ประเทศอนเดย และเมธาจารย จากมหาวทยาลยพระพทธศาสนาโลก เปนอาท ผลแหงการปฏบตงานอยางจรงจงและตอเนองในแนวทางการศกษาเพอสรางสนตภาพโลก ยงผลใหไดรบเลอกใหเปนพระสงฆและคนไทยคนแรก ทไดรบรางวลการศกษาเพอสนตภาพ จากองคการยเนสโก (UNESCO, Prize for Peace Ed-ucation) เมอวนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๔๙ ทานไดรบโปรดเกลาฯ แตงตง เปนราชบณฑตกตตมศกด อกหนงงานสำาคญของพระเดชพระคณ คอ เปนทปรกษาใหกบมหาวทยาลยมหดล ในการจดทำาพระไตรปฎกฉบบ คอมพวเตอรสมบรณขนเปนฉบบแรกของโลก เออประโยชนใหการศกษา หลกธรรมในพระไตรปฎกเปนไปอยางสะดวก รวดเรว แมนยำา และสมสมย

ป พ.ศ. ๒๕๓๒ ไดกอตงวดญาณเวศกวน ทตำาบลบางกระทก อำาเภอสามพราน จงหวดนครปฐม มงหมายใหเปนรมณยสถานรมรนดวยไมพรรณนานาในอาณาบรเวณ ๒๘ ไร บรรยากาศสปปายะสงบเยนเหมาะแกการแสวงหาและเจรญในธรรม สมดงชอ ‘ญาณเวศกวน’ อนหมายถง ‘ปาทมเรอนแหงความร’ หรอ ‘ปาของผเขาสญาณ’ และดำารงสถานะเจาอาวาสเรอยมาจนถงเดอนมถนายน ๒๕๕๕ ความเปน เจาอาวาสจงสนสดลง

เนองดวยอาการอาพาธ ปจจบน พระพรหมคณาภรณ พกจำาพรรษาอยในชนบท เพอฟนฟดแลสขภาพรางกาย

168 ตามรอยพทธธรรม 169ตามรอยพทธธรรม

๏ นกจดบนทก

ทานจะจดบนทกพวกสถตตางๆ ทเราๆ ทานๆ อาจจะมองผาน

เลย หรอไมสนใจ เชน บนทกอณหภม กำาหนดเวลา บนทก

เหตการณ ราคาหนงสอ แมแตจำานวนครงทใชโทรศพท ระยะ

เวลาทเปลยนถานไฟ เพอทจะไดรวาถานยหอนยหอนน ใชทน

แคไหน ในเวลาเดนทาง ทานจะจดบนทกการเดนทางไวหมด

วาไปทไหน ไปเมอใด ไปกบใครบาง ไปอยางไร พบเจอสงใด

นาสนใจ เวลาเทาใด ทานจะจดบนทกของทานอยางนเปนประจำา

๏ ประหยดเนอท

ทานเจาคณฯ มกจะเขยนบนทกหรอตนฉบบของทานดวยลายมอ

ตวจว ทานเลาวาตงแตเปนสามเณรเลกๆ มาแลว ทานจะจด

บทเรยนและบนทกความรตางๆ ลงในสมดนกเรยนชนดทมเสน

บรรทด และจะเขยนถงสแถวในหนงบรรทด ทานบอกวาเพอ

ประหยดเนอทในการเกบสมภาระสวนตว เพราะเปนพระไมควรใช

สถานทมากๆ ในการอยอาศย สมดหนงเลมของทานจขอความ

ไดมากมาย ไมตองใชหลายเลม และไมเปลองทเกบ

๏ ตยา

ทานเจาคณฯ จะจดตยาอยางเปนระเบยบ เรยบรอย เชน ยา

จำาพวกบาลมสำาหรบทาแกแมลงสตวกดตอย อปกรณทำาแผล

ยาใสแผลไวพวกหนง วตามนไวพวกหนง ยาแกปวดลดไขไว

พวกหนง จดหมวดหมอยางเปนระบบ และถาเปนยาทอาจจะ

ตองใชนาน จะมฉลากปด เขยนบนทกดวยลายมอของทาน

เองวา เปนยาอะไร ใครถวาย ถวายเมอไร เรองทนาสนใจอก

เรองหนง คอทานจะศกษายาทกขนานทหมอจดมาถวายวา

ยาแตละตวชออะไร มคณสมบตในการรกษาอยางไร มผล

ขางเคยงอะไรบาง ฯลฯ

๏ สอนอยางไร ทำาอยางนน

ไมวาทานเจาคณฯ จะแสดงธรรมในหวขอใด ทานจะศกษาหวขอ

ธรรมนนอยางแจมแจงแลวจงแสดง ไมเพยงแตเทานน ไมวา

ทานจะพดถงหลกธรรมขอใด ทานจะปฏบตตามหลกธรรมเหลานน

อยางชดเจน เหนไดเปนรปธรรม ไมวาจะเปนเรองฉนทะ สนโดษ

พรหมวหาร ๔ ฯลฯ

๏ ชวตนเพองานทกครงททานเจาคณฯ มอาการอาพาธมากๆ บางครงจำาเปน

ตองเขารบการรกษาตวทโรงพยาบาล ทานจะตองสะสางงานดวน

ทคงคางอยใหเสรจสนเรยบรอยกอน จงจะยอมเขาโรงพยาบาล

ไปรบการรกษา แมวาระหวางนนจะตองทนทกขกบพยาธสภาพ

ของโรคภยทเบยดเบยน เชน อาการนวในถงนำาด ทำาใหทาน

รสกทองอดทองเฟอ แนนทองมาก แตทานกใชขนตธรรม อดทน

ทำางานทตงใจไวจนเสรจลลวง ถอเอากำาหนดเขารบการผาตด

เปนตน เปนตวเรงงานใหเสรจกอน

เรองเลารอบชวต วถปราชญ

17๐ ตามรอยพทธธรรม 171ตามรอยพทธธรรม

๏ ขอไมเปนปก

ตามปกต ทานเจาคณฯ ไมชอบใหเอารปของทานไปพมพเปนปก

หนงสอ โดยเฉพาะอยางยงหนงสอทเปนผลงานของทาน หรอ

เปนเรองของทาน ดงนน หนงสอ วถปราชญ (ฉบบสมบรณ)

ในการพมพครงท ๑ เปนฉบบทมรปทานขนปก ทานจงรสกไม

คอยดเทาไร กลาวแกศษยผเขยนวา “นถารวาจะเอารปอาตมา

ไปขนปก อาตมาไมอนญาตแน”

* บางตอนจาก วถแหงปราชญ: ปฏปทา จรยาวตร ของ พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) เรยบเรยงโดย พนต� องจนทรเพญ. ฉบบพมพครงท ๑๐. ธนว�คม ๒๕๕๓.

‘ปราชญ’ จงมใชหมายถงผพรอมดวยความรความสามารถเพยงอยางเดยว หากกอปรดวยหลก

เมตตาธรรมเพอยงประโยชนสงสดแกคนหมมาก และแมกระทำาการใด ใหญยงเพยงใด กยง

ถอมตน ไมสำาแดงอาการอนใดอนเปนการสงเสรมชอเสยง แสดงอตตา หากยงดำารงตนอยใน

วถแหงธรรมโดยสนโดษเสมอมา และตลอดไป *

172 ตามรอยพทธธรรม 173ตามรอยพทธธรรม

หองแถวไมสองชน นว�สสถ�นของครอบครว อารยางกร ปจจบนคอ ชาตภมสถาน ป. อ. ปยตโต พพธภณฑขน�ดยอมทยอนฉ�ยภ�พประวตคว�มเปนม� จ�ก เดกช�ยประยทธ อ�รย�งกร สก�รก�วเดนบนเสนท�งแหงเพศบรรพชต ครองตน เปนสงฆส�วกผเครงครดขององคสมม�สมพทธเจ� สบทอด คำ�สอนสงของพระพทธองค เพอธำ�รงพทธศ�สน�ใหส�ระธรรมคงอยต�มแนวเดมแหงอรยมรรค พนทชนล�งจำ�ลองบรรย�ก�ศร�น “ใบรตน�ค�ร” อดตร�นค�คห�เดยวทจำ�หน�ยผ�ทอ ผ�ไหม ฯลฯ ในตล�ดศรประจนต ซงเปนสถ�นทท พระพรหมคณ�ภรณ ถอกำ�เนดและเจรญวย โดยรอบจดแสดงนทรรศก�รชวประวต เรองร�วแงมมต�งๆ ในชวตของท�นเจ�คณฯ ผ�นศรทธ�และคว�มทรงจำ�ของบคคลใกลชด อกทงรวบรวมหนงสอธรรมะไวในมมหนงของตวบ�น เพอใหผม�เยอนทใฝในธรรมไดศกษ�คนคว� นอกจ�กนยง จดแสดงข�วของเครองใชโบร�ณ เพอใหคนรนหลงไดเรยนร

วถชวตของคนสมยกอนไปพรอมกน

ชาตภมสถาน ป. อ. ปยตโต

174 ตามรอยพทธธรรม 175ตามรอยพทธธรรม

ทตง : เลขท ๔๙ หมท ๓ ตลาดศรประจนต ต.ศรประจนต อ.ศรประจนต จ.สพรรณบร โทรศพท ๐๓๕ ๕๔๘ ๗๒๒เปด – ปด : ๙.๐๐ - ๑๗.๐๐ น. องคาร – อาทตย (ปดวนจนทร วนนกขตฤกษเปดใหเขาชมตามปกต) * ไมเสยคาเขาชม

ชาตภมสถาน ป. อ. ปยตโตศนยขอมลชวประวตและผลงานของพระนกปราชญ จดตงโดย มลนธ ชาตภม ป. อ. ปยตโต โดยทนบรจาคจากคนในทองถนเปนสำาคญ เพอเชดชเกยรตแด พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

www.watnyanaves.net เวบไซตรวบรวมมรดกขอธรรมคำาสอนของ พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) อาท ธรรมบรรยาย ธรรมนพนธ จดไวอยางเปนระบบ เพอมงหมายใหคนรนดจตอลไดเจรญในธรรม งายตอการสบคนศกษาผานไฟลหนงสอฉบบคอมพวเตอร

และไฟลเสยงธรรมะบรรยายทสมบรณยง สามารถดาวนโหลดไฟลหนงสอ พทธธรรม ฉบบปรบขยาย และตดตามขาวสารตางๆ ของทางวดญาณเวศกวนไดทน

พนทช นบนจดแสดงนทรรศก�ร “วถแหงปร�ชญ” ถ�ยทอด

เรองร�วคว�มประทบใจต�งๆ ทปร�กฏอยในหนงสอ วถแหง-

ปราชญ สะทอนถงปฏปท�จรย�วตรอนควรค�แกก�รดำ�เนน

ต�ม นทรรศก�รจดแสดงผลง�นธรรมนพนธทงภ�ษ�ไทยและ

ภ�ษ�องกฤษ ทงทเปนง�นเขยน ผลง�นถ�ยทอดบทบรรย�ย

และบทสนทน�ธรรม กว� ๓๐๐ ปก มมหนงจำ�ลองหองเรยน

ของ “โรงเรยนบำ�รงวฒร�ษฎร” โรงเรยนมธยมโรงแรกในอำ�เภอ

ศรประจนต ท มหาสำาราญ อารยางกร บด�ของท�นเจ�คณฯ

รเรมขนในบ�นหลงน เพอเปดพนทท�งก�รศกษ�ใหกบเดกๆ

ในอำ�เภอ ไดมโอก�สเข�ศกษ�ตอในระดบมธยมศกษ� ซง

ท�นเจ�คณฯ กเคยใชหองเรยนน ทำ�ก�รสอนวช�ภ�ษ�องกฤษ

ภ�ษ�ไทย และคณตศ�สตร ใหกบเดกๆ ในละแวกบ�น

รวมยอนภ�พชวตทง�มพรอมของพระผเปนปร�ชญแท ณ

บ�นเกด อำ�เภอศรประจนต จงหวดสพรรณบร

176 ตามรอยพทธธรรม 177ตามรอยพทธธรรม

บรรณานกรม - พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). พทธธรรม ฉบบปรบขยาย. กรงเทพฯ: สำานกพมพผลธมม, ๒๕๕๕. - พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. กรงเทพฯ: โรงพมพสหธรรมก, ๒๕๕๔. - วถแหงปราชญ ปฏปทา จรยาวตร ของ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต). เรยบเรยงโดย พนตา องจนทรเพญ. กรงเทพฯ: สำานกพมพจนทรเพญ, ๒๕๕๓. - กองบรรณาธการ. “ วถแหงปราชญแท พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต).” นตยสาร ฅ คน. (ธนวาคม ๒๕๕๑) : ๒๕ - ๗๔.

ตามรอยพระพทธเจา

178 ตามรอยพทธธรรม 179ตามรอยพทธธรรม

ตามรอยพทธธรรมหมายเลข ISBN ๙๗๘-๖๑๖-๗๕๗๔-๐๗-๓ พมพครงท ๑ พฤษภาคม ๒๕๕๕ จำานวน ๑๐,๐๐๐ เลม สมทบการผลตเพอกจกรรมเผยแผพระพทธศาสนา ๑๐๐ บาท โดย กองทนเกอโลก (ป. อ. ปยตโต) รวมกบ หอจดหมายเหต พทธทาส อนทปญโญสวนวชรเบญจทศ (สวนรถไฟ) ถนนนคมรถไฟสาย ๒ แขวงจตจกร เขตจตจกร กรงเทพฯ ๑๐๙๐๐โทรศพท ๐ ๒๙๓๖ ๒๘๐๐ โทรสาร ๐ ๒๙๓๖ ๒๙๐๐

ทปรกษา : พระครธรรมธรครรชต คณวโร | พระชยยศ พทธวโร วดญาณเวศกวน นครปฐม

ทมหนงสอ : นรศรา ตนตกำาเนดกล – บรรณาธการ | ใตตนไม – กองบรรณาธการ | unknownness – ศลปกรรม | รธ ดพรอม - ภาพประดบ

เออเฟอภาพประกอบ : หนา ๑๖๔-๑๖๙, ๑๗๑ วดญาณเวศกวน | หนา ๑๒๗ พระชยยศ พทธวโร |

หนา ๑๗๒, ๑๗๔ นตยสาร ฅ.คน ฉบบเดอนธนวาคม ๒๕๕๑ |

หนา ๑๖๖, ๑๖๙, ๑๗๐ มนตร สาตรสข | หนา ๑๑๒ นรนทร ปานประดษฐ พมพท

ไทยยเนยนกราฟฟกส โทรศพท ๐ ๒๘๙๕ ๕๘๖๕-๖

18๐ ตามรอยพทธธรรม