ตอมไรทอเปนอวยวะท�มหนาท�สรางสารเคม และลาเลยงสารเหลาน�ไปตามกระแสเลอดไปสอวยวะเปาหมาย เพ�อทาหนาท�ควบคมการทางานของระบบตางๆในรางกาย เชนการทางานของระบบสบพนธ ระบบขบถาย ตลอดจนกระบวนการเมแทบอลซมของรางกาย เรยกสารเคมกลมน�วาฮอรโมน (hormone) ฮอรโมนสวนใหญเปนสารประเภทโปรตน เอมน และสเตรอยดท�ผลตจากเน�อเย�อหรอตอมไรทอ (endocrine tissue หรอ endocrine

gland) ซ� งแตกตางจากตอมอ�นๆ เชน ตอมน�าลาย ตอมเหง�อ ซ� งตอมเหลาน�ลวนแลวแตมทอลาเลยง สารตางๆ ท�ตอมสราง จงเรยกตอมเหลาน�วาตอมมทอ (exocrine gland)

โดยท�วไปตอมไรทออาจประกอบดวยเซลลเพยงเซลลเดยวหรอหลายเซลล ท�สรางหรอหล�งสารเคมท�เปนฮอรโมน แตไมมทอลาเลยงออกจากตอม จงตองอาศยหลอดเลอดชวยลาเลยง ตอมไรทอจงมหลอดเลอดมาหลอเล)ยงมาก ท)งน) เพ�อท�จะไดลาเลยงฮอรโมนท�สรางข)นออกสกระแสเลอดไดอยางมประสทธภาพ

นอกจากฮอรโมนซ�งเปนสารเคมท�สรางจากตอมไรทอแลวยงมสารเคมชนดอ�นท�สรางจากเซลลประสาท คอ ฮอรโมนประสาทและสารส�อประสาทท�ไปควบคมการทางานของอวยวะภายในรางกายใหอยในสภาพปกตดวย

ฮอรโมนจากตอมไรทอและอวยวะท�สาคญ

1. ตอมไพเนยล ตอมไพเนยล (pineal gland) ของสตวเลอดเยน เชน ปลาปากกลม สตวคร� งน)า

คร� งบก และสตวเล)อยคลานบางชนดไมสรางฮอรโมน แตเปนกลมของเซลลรบแสง (photoreceptor cell) ท�มลกษณะคลายกบกลมเซลลรบแสงในช)น เรตนาของนยนตา

อยางไรกตาม ตอมชนดน) ในสตวเลอดอนจาพวกสตวเล)ยงลกดวยนม มววฒนาการมาเปนเน)อเย�อท�ทาหนาท�สรางฮอรโมนได สาหรบตอมไพเนยลของคน อยระหวางเซรบรมซกซายและซกขวา ทาหนาท�สรางฮอรโมนเมลาโทนน (melatonin)

ซ� งมหนาท�ยบย )งการเจรญเตบโตของอวยวะสบพนธไมใหเตบโตเรวเกนไป ดงน)นถาตอมน)สรางฮอรโมนมากเกนไป จะทาใหเปนหนมสาวชากวาปกต จากการศกษาพบวาเดกผชายท�มเน)องอกในสมอง และมการทาลายของตอมไพเนยล เดกคนน)จะเขาสวยรนเรวกวาปกต

2. ตอมใตสมองตอมใตสมอง (pituitary gland) เปนตอมท�อยตดตอกบสวนลางของ

สมองสวนไฮโพทาลามส แบงไดเปน 3 สวน ไดแก ตอมใตสมองสวนหนา สวนกลางและสวนหลง ดงภาพ

เน�องจากตอมใตสมองสวนหนาและสวนกลางมตนกาเนดมาจากเน)อเย�อชนดเดยวกน ขณะท�ตอมใตสมองสวนหลงเปนสวนหน�งของเน)อเย�อประสาทท�ไมไดสรางฮอรโมนเอง แตมปลายแอกซอนของนวโรซครทอรเซลล (neurosecretory cell) จากไฮโพทาลามสมาส)นสดและหล�งฮอรโมนประสาทออกมาสกระแสเลอด

ตอมใตสมองมขนาดประมาณ 1-1.5 เซนตเมตร นาอศจรรยท�ตอมเลกเพยงเทาน) แตมหนาท�ตอรางกายอยางมากมาย

ฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหนา

ตอมใตสมองสวนน)ผลตฮอรโมนตางๆ ดงภาพ การหล�งฮอรโมนของตอมใตสมองสวนน) สวนหน�ง

จะถกควบคมดวยฮอรโมนประสาทจากไฮโพทาลามส ฮอรโมนเหลาน)นไดแก

1. โกรทฮอรโมน (growth hormone) เรยกยอวา GH มหนาท�สาคญในการควบคมการเจรญเตบโตท�วๆ ไปของรางกาย อาจเรยกฮอรโมนชนดน)วา โซมาโตโทรฟน (somatotrophin) เรยกยอวา STH หากมมากเกนไปในวยเดกจะทาใหรางกายสงผดปกต (gigantism) ไดแก บคคลท�มรางกายขนาดใหญตามโรงละครสตว หรอนกบาสเกตบอล แตหากรางกายขาดฮอรโมนประเภทน) ในวยเดกจะมลกษณะเต-ยแคระ (dwarfism) ดงรป

บางคนอาจมฮอรโมนสงภายหลงท�โตเตมวยแลว รายกายจะไมสงใหญกวาปกตมากนก แตสวนท�เปนกระดกตามแขน ขา คาง กระดกขากรรไกร และกระดกแกม ยงตอบสนองตอฮอรโมนน)อย ทาใหเกดความผดปกตของกระดกตามบรเวณใบหนา น)วมอ น)วเทา เรยกอาการดงกลาวน)วา อะโครเมกาล (acromegaly) ดงภาพ

ผใหญท�ขาด GH แมจะไมมอาการท�ปรากฏอยางเดนชด แตระดบน)าตาลในเลอดจะต�ากวาคนปกต ทาใหรางกายไมสามารถทนตอความเครยดตางๆ ทางอารมณได ถาเครยดมากๆ สมองอาจจะไดรบอนตรายไดงาย เพราะไดรบสารอาหารไมเพยงพอ

2. โกนาโดโทรฟน (gonadotrophin) เรยกยอวา Gn ประกอบดวยฟอลลเคลสตมวเลตงฮอรโมน (follicle stimulating hormone) เรยกยอวา FSH และลทไนซงฮอรโมน (luteinizing

hormone) เรยกยอวา LH

เพศชาย FSH กระตนการเจรญเตบโตของอณฑะ และหลอดสรางอสจใหสรางอสจ สวน LH

กระตนกลมเซลลอนเตอรสตเชยล (interstitial cell) หรอเซลลเลยดก (Leydig cell) ท�แทรกอยระหวางหลอดสรางอสจในอณฑะใหหล�งฮอรโมนเพศชาย คอ ฮอรโมนเทสโทสเทอโรน (testosterone)

เพศหญง FSH กระตนการเจรญของฟอลลเคล (follicle) ในรงไขขณะฟอลลเคลเจรญจะสรางฮอรโมนอสโทรเจน (estrogen) สวน LH จะกระตนการตกไขและเกดคอรปสลเทยม คอรปสลเทยมจะสรางฮอรโมน โพรเจสเทอโรน (progesterone) ทาหนาท�รวมกบอสโทรเจน ทาใหมการเปล�ยนแปลงท�รงไขและมดลก เพ�อรอรบการฝงตวของเซลลไขท�ถกผสม

3. โพรแลกทน (prolactin) กระตนใหตอมน)านมสรางน)านมเพ�อเล)ยงลกออนหลงคลอด

4. อะดรโนคอรตโคโทรฟน (adrenocorticotrophin หรอ adrenocorticotrophic hormone)

เรยกยอวา ACTH ทาหนาท�กระตนตอมหมวกไตสวนนอกใหหล�งฮอรโมนตามปกต

5. ไทรอยดสตมวเลตงฮอรโมน (thyroid stimulating hormone) เรยกยอวา TSH หนาท�หลก คอ กระตนตอมไทรอยดใหหล�งฮอรโมนเปนปกต

6. เอนดอรฟน (endorphin) เปนสารท�มฤทธD คลายมอรฟน พบวามแหลงสรางจากตอมใตสมองสวนหนา และอาจสรางจากเน)อเย�อสวนอ�นๆ อกดวย เปนสารท�ทาหนาท�ระงบความเจบปวด สารน)จะหล�งเม�อเราออกกาลงกายหรอเม�อเรามอารมณแจมใส จงเรยกสารท�หล�งมาน)วา สารแหงความสข

1. วาโซเพรสซน (vasopressin) หรอ แอนตไดยเรตก ฮอรโมน (antidiuretic hormone) เรยกยอวา ADH ทาหนาท�ควบคมการดดน)ากลบของทอหนวยไต และกระตนใหหลอดเลอดแดงหดตว

2. ออกซโทซน (oxytocin) ทาใหกลามเน)อเรยบท�มดลกบบตว จงเปนฮอรโมนท�แพทยฉดเพ�อชวยในการคลอดของมารดาท�มฮอรโมนชนดน)นอยกวาปกต นอกจากน)ฮอรโมนน)ยงกระตนกลามเน)อรอบๆ ตอมน)านมใหหดตวเพ�อขบน)านมออกมาเล)ยงลกออน

ฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหลง มฮอรโมนประสาท ไดแก

3. ตอมไทรอยด

ตอมน)นบวาเปนตอมไรทอท�มขนาดใหญท�สดในรางกาย อยตดกบบรเวณกลองเสยงมลกษณะเปน 2 พ และมสวนบางๆ ของเน)อเย�อของตอมพาราไทรอยดตดตออยดวยขางละ 2 ตอม

ภายในตอมไทรอยดประกอบดวยกลมเซลลจานวนมาก แตละกลมเซลลประกอบดวยเซลลท�มความหนาเพยงช)นเดยว และมชองตรงกลาง เรยกกลมเซลลน)วา ไทรอยดฟอลลเคล (thyroid follicle) ทาหนาท�สรางฮอรโมน ไทรอกซน (thyroxin) ซ� งมไอโอดนเปนองคประกอบอยดวย แลวปลอยเขาสระบบหมนเวยนเลอด

หนาท�สาคญของไทรอกซนของคน คอ ทาหนาท�ควบคมอตราเมแทบอลซมของรางกาย

ถาเดกขาดฮอรโมนไทรอกซนน) จะมผลใหพฒนาการทางรางกายและสมองดอยลง ทาใหรางกายเต)ยแคระ แขน ขาส)น ผวหยาบแหง ผมบาง เจรญเตบโตชากวาปกต และปญญาออน กลมอาการเชนน) เรยกวา เครทนซม (cretinism) ดงภาพ

ถาผใหญขาดฮอรโมนไทรอกซน จะทาใหมอาการเหน�อยงาย น)าหนกเพ�ม ทนความหนาวไมได กลามเน)อออนแรง ผมและผวหนงแหง หวใจโต รางกายออนแอ ตดเช)องาย ซม เฉ�อยชา และความจาเส�อม กลมอาการเชนน) เรยกวา มกซดมา (myxedema)

สาหรบคอพอกท�เกดจากการขาดธาตไอโอดน เน�องมาจาก ตอมไทรอยดไมสามารถสรางสรางไทรอกซนได จะมอาการเหมอนมกซดมาแตมคอโตดวย

เน�องจากเม�อตอมใตสมองสวนหนาหล�ง TSH มากระตนตอมไทรอยดมากเกนไป โดยท�ตอมน)ไมสามารถสรางไทรอกซนออกไปยบย )งการหล�ง TSH จากตอมใตสมองได จะทาใหตอมไทรอยดขยายขนาดผดปกต

คอพอกอกชนดหน�งคอโรคคอพอกเปนพษ (toxic goiter)

เน�องจากตอมไทรอยดถกกระตนใหสรางฮอรโมนมากเกนไป ผท�เปนโรคน)คอหอยไมโตมากนก บางคนอาจมอาการตาโปนดวย ดงภาพ

สาเหตเน�องจากการเกดผดปกตบางอยางในรางกายเปนเหตใหตอมไทรอยดถกกระตนใหทางานหนกตลอดเวลา ตอมจงขยายโตข)น และสรางฮอรโมนไทรอกซนออกมามากกวาปกต มอาการตรงขามกบมกซดมา อาจรกษาไดโดยใหคนไขกนยาท�ยบย )งการสรางฮอรโมน หรอการผาตดเอาบางสวนของตอมออก หรอใหกนสารไอโอดนซ�งเปนกมมนตภาพรงส เพ�อทาลายเน)อเย�อบางสวนของตอม

นอกจากน- ไทรอกซนยงสามารถกระตนเมทามอรโฟซส ของสตวสะเทนน-าสะเทนบกไดดวย

แคลซโทนน (calcitonin) เปนฮอรโมนอกชนดหน�งท�สรางจากตอมไทรอยด แตสรางจากกลมเซลลท�มตนกาเนดตางจากไทรอยดฟอลลเคล เรยกเซลลเหลาน)วา เซลลซ (C-cell) หรอเซลลพาราฟอลลควลาร (parafollicular cell) หนาท�ของแคลซโทนน คอกระตนการสะสม แคลเซยมท�กระดก ลดการดดกลบของแคลซยมท�ไต และลดอตราการดดซมแคลเซยมท�ลาไสเลก ฮอรโมนน)ทางานรวมกบฮอรโมนจากตอมพาราไทรอยดและวตามนด

4. ตอมพาราไทรอยด

ฮอรโมนท�สรางจากตอมพาราไทรอยด (parathyroid gland) คอ พาราทอรโมน (parathormone) หรอพาราไทรอยดฮอรโมน (parathyroid hormone) เรยกยอวา PTH ตอมน)มความสาคญในสตวเล)ยงลกดวยนมเทาน)น เน�องจากถาตดตอมพาราไทรอยดของกบ คางคก และสตวเล)อยคลาน สตวเหลาน)ยงรอดชวตอยได ฮอรโมนจากตอมมหนาท�สาคญคอ ควบคมสมดลของแคลเซยมในเลอดใหคงท� โดยมผลสาคญตออวยวะ 3 แหง คอ ผลตอทางเดนอาหารชวยเรงอตราการดดซมแคลเซยมเขาสลาไสเลก ผลตอกระดกชวยเพ�มอตราการสลายแคลเซยมและฟอสฟอรสท�กระดก ผลตอไตชวยเพ�มการดดกลบแคลเซยม แตกระตนการขบฟอสฟอรสออกทางปสสาวะ

ถาตอมน)สรางพาราทอรโมนไดนอยกวาปกต ทาใหการดดกลบของแคลเซยมท�ทอหนวยไตและการสลายแคลเซยมจากกระดกนอยลง ระดบแคลเซยมในเลอดต�าทาใหกลามเน)อเกดอาการเกรงและชกกระตก ปอดไมทางาน การบบตวของหวใจออนลง อาจทาใหเสยชวตได

ถาตอมน)สรางฮอรโมนมากเกนไป จะมการสลายแคลเซยมจากฟนและกระดกมายงกระแสเลอด ทาใหแคลเซยมในเลอดสง กระดกบาง ฟนหก และผงาย

ในการทางานของตอมพาราไทรอยดในการควบคมสมดลของแคลเซยม จะทางานรวมกบตอมไทรอยด ดงภาพ

5. ตบออน (pancreas)

จากกราฟ จะเหนวาขณะท�มการออกกาลงกายอยางหนก เซลลจะตองใชพลงงานมาก น�นหมายถง ตองใชกลโคสซ�งเปนแหลงพลงงานท�สาคญเปนจานวนมากดวย แตระดบน)าตาลไมตางจากระดบปกตมากนก ดงกราฟ ข.

ท�เปนเชนน) อธบายไดวาขณะท�รางกายตองใชพลงงานมาก ไกลโคเจนท�เกบไวในตบและกลามเน)อถกสลายเปนกลโคสสงเขาในกระแสเลอด ทาใหน) าตาลในเลอดอยในระดบปกต

แตเม�อศกษาปรมาณน)าตาลในคนไขท�เปนโรคเบาหวานจะมระดบน)าตาลในเลอดสงกวาคนปกต และหลงจากรบประทานอาหารพวกคารโบไฮเดรต ผปวยจะมชวงเวลาท�มระดบน)าตาลในเลอดสงนานกวาคนปกตดวย ดงภาพ

ส�งท�นาสนใจคอ รางกายมกลไกอะไรควบคมระดบน)าตาลในเลอดใหอยในระดบปกตได

ภายในตบออน จะมกลมเซลลท�เรยกวาไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส (Islets of

Langerhans) ซ� งมหนาท�ผลตฮอรโมนท�สาคญ 2 ชนด คอ อนซลน (insulin) และกลคากอน(glucagon)

อนซลน

เปนฮอรโมนท�สรางจากกลมเบตาเซลล ท�บรเวณสวนกลางของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส หนาท�สาคญคอ ลดระดบน)าตาลในเลอด ใหกลบสสภาวะปกต

เม�อรางกายมน)าตาลในเลอดสง อนซลนจะถกหล�งออกมามาก เพ�อกระตนใหเซลลตบ และเซลลกลามเน)อนากลโคสเขาไปในเซลลมากข)น และเปล�ยนกลโคสใหเปนไกลโคเจนเพ�อเกบสะสมไว ทาใหระดบน)าตาลในเลอดลดลงสระดบปกต

กลคากอน

เปนฮอรโมนท�สรางจากแอลฟาเซลล ซ� งเปนเซลลอกประเภทหน�งของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส กลคากอนจะไปกระตนการสลายตวของไกลโคเจนจากตบ และกลามเน)อเปนน)าตาลกลโคส แลวปลอยออกมา ทาใหเลอดมระดบน)าตาลเพ�มข)น

การเปล�ยนแปลงระดบน)าตาลจะเปนสญญาณยบย )ง และกระตน การหล�งอนซลนและกลคากอน และผลจากการทางานของฮอรโมนท)งสอง จะทาใหระดบน)าตาลในเลอดอยในภาวะปกตเสมอ ดงภาพ

ความผดปกตในการสรางฮอรโมนของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานสท�พบบอยมากคอ การเปนโรคเบาหวาน อาการของคนท�เปนโรคน)โดยท�วไปคอ ตรวจพบน)าตาลในปสสาวะ ปสสาวะมากและบอยคร) ง ทาใหกระหายน)ามากผดปกต น)าหนกตวลดลงอยางรวดเรว ออนเพลย เซ�องซม เม�อยลา นยนตาฟาง ภาพมองไมชด ผวหนงพพอง เปนตมฝ และตดเช)องาย

อาการท�เกดจากโรคเบาหวานดงกลาวเกดจากเซลลรางกายไมสามารถนาน)าตาลไปใชไดอยางมประสทธภาพ อกท)งประสทธภาพของตบในการเกบกลโคสไวในรปไกลโคเจนลดลง ทาใหหลงรบประทานอาหารแตละม)อ ระดบน)าตาลในเลอดจะสงมาก และอยนานจนรางกายตองกาจดน)าตาลสวนเกนเหลาน)ออกทางปสสาวะ เม�อรางกายนาคารโบไฮเดรตจากอาหารไปใชไดไมเตมท� จงตองใชโปรตน และไขมนในรางกายมาสลายเปนพลงงาน แตการสลายโมเลกลของสารท)งสองจะมผลขางเคยงคอ ทาใหความเปนกรดของเลอดสงข)น กลไกการหายใจจงผดปกตและมกสงผลใหผปวยเกดความผดปกตข)นรนแรงจนถงเสยชวต

โรคเบาหวานอาจแบงเปน 2 แบบ แบบแรกเกดจากตบออนไมสามารถสรางอนซลนได ในการรกษาผปวยจงตองรบการฉดอนซลนทกวน เพ�อควบคมปรมาณน)าตาล และตองอยในการดแลของแพทยอยางใกลชด

โรคเบาหวานแบบท� 2 พบมากถงรอยละ 90 ของผปวยท�เปนโรคเบาหวาน โดยมสาเหตมาจากตวรบอนซลนผดปกต อนซลนจงทางานไมได ปรมาณน)าตาลในเลอดของผปวยจงสง และแสดงอาการของโรคเบาหวานออกมา

6. ตอมหมวกไต (adrenal gland)

ตอมหมวกไตของสตวเล)ยงลกดวยนมอยเหนอไตท)งสองขาง ตอมน)ประกอบดวยเน)อเย�อช)นนอก เรยกวา ตอมหมวกไตสวนนอก (adrenal cortex) และเน)อเย�อช)นในเรยกวา ตอมหมวกไตสวนใน (adrenal medulla) ดงภาพ

ฮอรโมนจากตอมหมวกไตสวนนอก

เน)อเย�อของตอมหมวกไตสวนนอกจะสรางฮอรโมนมากกวา 50 ชนด กลมสาคญท�จะกลาวถง คอ

ฮอรโมนกลโคคอรตคอยด (glucocorticoids) ทาหนาท�หลกในการควบคมเมแทบอลซมของคารโบไฮเดรต ตวอยางของฮอรโมนกลมน) คอ คอรตซอล (cortisol) มหนาท�สาคญในการเพ�มระดบน)าตาลในเลอด โดยกระตนเซลลตบใหเปล�ยนเปนกรดอะมโนและกรดไขมน เปนคารโบไฮเดรต และเกบสะสมไวในรปของไกลโคเจน

การมฮอรโมนกลโคคอรตคอยดมากเกนไป ทาใหเกดโรคคชชง (Cushing’s

syndrome) ดงภาพ

คนไขจะมความผดปกตเก�ยวกบเมแทบอลซมของคารโบไฮเดรต ไขมน และโปรตน ระดบน)าตาลในเลอดสงข)น กลามเน)อออนแรงเน�องจากมการสลายโปรตนและไขมนบรเวณแขนขา แตมการสะสมไขมนบรเวณแกนกลางของลาตว เชน ใบหนา ตนคอ เปนตน

ฮอรโมนมเนราโลคอรตคอยด (mineralocorticoids) มหนาท�หลกในการควบคมสมดลของน)าและแรธาตในรางกาย ฮอรโมนท�สาคญในกลมน) คอ แอลโดสเตอโรน (aldosterone) ซ� งควบคมการทางานของไตในการดดน)าและโซเดยมเขาสหลอดเลอด และขบโพแทสเซยมออกจากทอหนวยไตใหสมดลกบความตองการของรางกาย

ฮอรโมนเพศ (sex hormone) ในภาวะปกต ฮอรโมนเพศท�สรางจากตอมหมวกไตสวนนอกมเพยงเลกนอยเทาน)นเม�อเทยบกบฮอรโมนเพศท�สรางจากอวยวะเพศ อยางไรกด ถาตอมน)สรางฮอรโมนมากเกนไป ยอมทาใหเกดความผดปกตทางเพศได

ถาตอมหมวกไตสวนนอกถกทาลาย จนไมสามารถสรางฮอรโมนได จะทาใหเปนโรคแอดดสน (Addison’s disease) ดงภาพ คนไขจะซบผอม ผวหนงตกกระ รางกายไมสามารถรกษาสมดลของแรธาต ซ� งอาจทาใหผปวยถงแกความตายได

ฮอรโมนจากตอมหมวกไตสวนใน

ตอมหมวกไตสวนในสรางฮอรโมนได 2 ชนด ไดแก เอพเนฟรน (epinephrine) หรออะดรนาลน (adrenaline) และนอรเอพเนฟรน (norepinephrine) หรอนอรอะดรนาลน (noradrenaline)

เอพเนฟรน มผลทาใหน) าตาลในเลอดเพ�มมากข)น นอกจากน)ยงกระตนใหหวใจเตนเรวข)น ความดนเลอดสง ทาใหหลอดเลอดอารเตอรขนาดเลกท�บรเวณอวยวะตางๆ ขยายตว สวนหลอดเลอดอารเตอรขนาดเลกบรเวณผวหนง และชองทองหดตว

นอรเอพเนฟรน ฮอรโมนชนดน)หล�งออกมาจากปลายประสาทซมพาเทตกไดดวย ผลของฮอรโมนชนดน)คลายกบเอพเนฟรนมาก คอ ทาใหความดนเลอดสงข)น แตแตกตางกนท�นอรเอพเนฟรนทาใหหลอดเลอดอารเตอรท�ไปเล)ยงอวยวะภายในตางๆ บบตว

การหล�งฮอรโมนจากตอมหมวกไตสวนในจะอยภายใตการควบคมของระบบประสาทอตโนวต ในภาวะปกตจะหล�งฮอรโมนท)ง 2 ชนดน) ในปรมาณท�เหมาะสมกบรางกาย

7. อวยวะเพศ

อวยวะเพศ ไดแก อณฑะ (testis) และรงไข (ovary) เม�อยางเขาสวยรนตอมใตสมองสวนหนาจะหล�งฮอรโมน FSH และ LH เพ�มข)น เพ�อกระตนการเจรญเตบโตของอณฑะและไข ทาใหสรางเซลลสบพนธและฮอรโมนเพศไดปกต

เม�อเร�มเขาสวยหนม เซลลเลยดกจะไดรบการกระตนโดยฮอรโมน LH จากตอมใตสมองสวนหนาใหสรางฮอรโมนเพศชายซ�งเรยกวา แอนโดรเจน (androgens) ซ� งประกอบดวยฮอรโมนหลายชนด ท�สาคญท�สด คอ เทสโทสเทอโรน มหนาท�ทาใหผชายมความสามารถในการสบพนธ และมลกษณะของการแตกเน)อหนม เชน มลกกระเดอกเหนไดชด มขนตามรางกาย รกแร แขนขา อวยวะเพศ ไหลกวาง กลามเน)อเจรญเตบโตเปนมด

สวนรงไข นอกจากจะผลตเซลลไขแลวยงผลตฮอรโมนเพศได รงไขมแหลงสรางฮอรโมนอย 2 แหง คอ ฟอลลเคลและคอรปสลเทยม

เม�อรงไขไดรบ FSH จากตอมใตสมองสวนหนาจะมการสรางเซลลฟอลลเคลลอมรอบโอโอไซตหลายช)น ในระยะท�ไขใกลสกกอนท�จะหลดออกจากรงไขจะมชองกลวงตรงกลาง

ในระยะกอนการตกไข เซลลฟอลลเคลท�ลอมรอบไขจะสรางฮอรโมนอสโทรเจน ซ�งฮอรโมนน)ทาใหเกดลกษณะของเพศหญง เชน มเสยงเลก สะโพกผาย ทรวงอกมขนาดโตข)น มขนข)นตามบรเวณรกแร และอวยวะเพศ นอกจากน) อกโทรเจนยงมสวนในการควบคมการเปล�ยนแปลงท�รงไขและเย�อบมดลก อสโทรเจนในปรมาณท�สงข)นน)จะกระตนตอมใตสมองสวนหนาใหหล�ง LH มากระตนใหโอโอไซตระยะท� 2 หลดออกจากฟอลลเคล ซ� งเรยกวา การตกไข หลงจากน)นฟอลลเคลจะมการเปล�ยนแปลงไปเปนคอรปสลเทยม

คอรปสลเทยม จะสรางฮอรโมนโพรเจสเทอโรน ซ�งทางานรวมกบอสโทรเจน เพ�อชวยกระตนการเจรญของเย�อบช)นในของผนงมดลกใหหนาข)น เพ�อรอรบการฝงตวของไขท�ถกผสม นอกจากน) ยงมสวนกระตนตอมน)านมใหเจรญเตบโต ถาเซลลไขท�ตกไมไดรบการผสมจากอสจ คอรปสลเทยมจะเปล�ยนแปลงและหยดสรางโพรเจสเทอโรน ทาใหเย�อบผนงมดลกสลายตวถกขบออกมาจากมดลก เรยกวา ประจาเดอน (menstruation) และมการเจรญเตบโตของฟอลลเคลชดใหมตอไป

8. รก

หลงจากเอมบรโอฝงตวท�ผนงมดลกแลว เซลลของรก (placenta) จะเร�มหล�งฮอรโมน ฮวแมน คอรโอนก โกนาโดโทรฟน (Human Chorionic Gonadotrophin : HCG) เพ�อกระตนคอรปสลเทยมในรงไขใหเจรญตอไปและสรางฮอรโมนโพรเจสเทอโรนเพ�มข)น

9. ตอมไทมส (thymus gland)

มลกษณะเปนพ มตาแหนงอยระหวางกระดกอกกบหลอดเลอดใหญของหวใจ มหนาท�สรางเซลลเมดเลอดขาวลมโฟไซตชนด ท หรอเซลล ท การแบงเซลลและพฒนาการของลมโฟไซตชนด ท อาศยฮอรโมนไทโมซน (thymosin) ซ� งสรางจากเซลลบางสวนของตอมไทมส ดงน)นไทโมซนจงเปนฮอรโมนท�เก�ยงของกบการสรางภมคมกนของรางกาย

10. กระเพาะอาหารและลาไสเลก

กระเพาะอาหารสรางฮอรโมน แกสตรน (gastrin) ซ� งมหนาท�กระตนการหล�งเอนไซมและกรดไฮโดรคลอรก สวนลาไสเลกบรเวณดโอดนมกสรางซครทน (secretin) ซ� งฮอรโมนน) มหนาท�กระตนตบออนใหหล�งเอนไซม และโซเดยมไฮโดรเจนคารบอเนต ตลอดจนกระตนการบบตวของทอน)าด

การรกษาดลยภาพของรางกายดวยฮอรโมน

จากการศกษาการทางานของตอมไรทอตางๆ จะเหนไดวา การสรางฮอรโมนของตอมไรทอจะตองมส�งเรามากระตนใหหล�งฮอรโมน และฮอรโมนแตละชนดจะควบคมการทางานของอวยวะเปาหมายอยางเฉพาะเจาะจง ซ� งอวยวะเปาหมายน)นจะตองมตวรบฮอรโมน หรอ receptor

ดวย แตถาหากอวยวะเปาหมายน)นไมมตวรบ หรอตวรบเสยไป อวยวะน)นๆ กจะไมสามารถนาฮอรโมนไปใชประโยชนได อยางไรกตามหากตอมไรทอรบสญญาณจากส�งเราใหหล�งฮอรโมนโดยไมจากด อวยวะเปาหมายจะถกกระตนใหทางานตลอดเวลา ทาใหเกดผลเสยจนเปนอนตรายแกชวต ดงน)นรางกายจงจาเปนตองมระบบควบคมการหล�งฮอรโมนของตอมไรทอ โดยระบบควบคมดงกลาวอาจเปนปรมาณของฮอรโมนเอง หรอระดบสารเคมอ�นๆ ในเลอด

ปจจยท�มผลตอการหล�งฮอรโมน ไดแก ส�งแวดลอมรอบๆ ตว แสงสวาง อณหภม ฮอรโมนอ�นๆ เปนตน เชน

เม�อระดบ Calcium ในเลอดลดลงกวาปกต ตอมพาราไทรอยดจะหล�งพาราทอรโมนเขาสกระแสเลอดเพ�อออกฤทธD ท�เซลลเปาหมาย เชน กระดกจะปลอย Calcium ออกมาเพ�มข)นจนถงระดบปกต เม�อระดบ Calcium อยในเกณฑปกต กจะไปควบคมตอมพาราไทรอยดใหยบย )งการหล�งพาราทอรโมน ดงภาพ

วธการควบคมการหล�งฮอรโมนแบบยอนกลบ ในลกษณะน) เรยกวา การควบคมแบบยบย )งยอนกลบ (negative feedback) โดยฮอรโมนท�หล�งออกมาจะมผลไปยบย )งอวยวะท�หล�งฮอรโมนน)น

อยางไรกดยงมฮอรโมนบางชนดแทนท�จะไปยบย )ง แตกลบไปมผลกระตนการทางานของตอมไรทอ เชน ขณะคลอดศรษะของทารกจะขยายปากมดลกใหกวางออก หนวยรบความรสกบรเวณปากมดลกจะสงกระแสประสาทไปยงตอมใตสมองสวนหลงใหหล�งฮอรโมนออกซโทซน กระตนการบบตวของกลามเน)อมดลกใหดนทารกออกมาเพ�อขยายปากมดลกใหกวางข)น ย�งปากมดลกกวางข)น กย�งมผลกระตนการหล�งฮอรโมนออกซโทซนมากข)นจนกระท�งทารกคลอดออกมา การหล�งฮอรโมนออกซโทซนจะหยดลง ดงภาพ

ฟโรโมน (pheromone) หมายถง สารเคมท�ผลตจากตอมมทอของสตวท�สรางออกมาแลวไมมผลตอรางกายของสตวเอง แตสามารถไปมผลตอสตวตวอ�นท�เปนชนดเดยวกน ซ� งทาใหเกดการเปล�ยนแปลงทางสรระและพฤตกรรมได เชน มดท�เดนตามกนเปนแถว

โดยมดตวหนาจะปลอยฟโรโมนท�ตดอยกบตอมเหลกในไปตามทางท�มนเดนไป มดตวหลงท�ตามมากจะใชหนวดสมผสรบรสารเคมดงกลาว และจะเดนตามมดตวหนาไปยงแหลงอาหาร เราจงเหนมดเดนตามกนเปนแถว ฟโรโมนท�ปลอยออกมาเปนตวส�อสารทาใหรวาเปนพวกเดยวกน และส�อสารใหมดตวอ�นรบรทางเดนท�นาไปสแหลงอาหารหรอรงของมด

ฟโรโมน

ฟโรโมนบางชนด เม�อสตวไดรบสารน)จะกระตนใหสตวแสดงพฤตกรรมทนท เชน ผเส)อกลางคนเพศเมยบางชนดปลอยสารดงดดเพศผใหบนเขามาจากระยะทางไกล 3 กโลเมตรหรอมากกวาน)นเพ�อผสมพนธ

สตวเล)ยงลกดวยนมเพศเมยท�อยในระยะพรอมท�จะผสมพนธจะปลอยฟโรโมนออกมา เม�อเพศผไดรบฟโรโมนจะตามกล�นมาเพ�อท�จะผสมพนธ ดงภาพ

นอกจากน)สตวบางชนดยงใชฟโรโมนในการบอกอาณาเขตของตน เชน เสอ จะปลอย ฟโรโมนออกมาพรอมปสสาวะ