วารสารพื้นถิ่นโขง ชี...

ปท 2 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2559

1 ประเดนมมมองใหม กรณเสนทางการเขาสภาคอสานของพทธศาสนา

ประเดนมมมองใหม

รองศาสตราจารย ดร.ชวลต อธปตยกล1

ภาพท 1 เสมาทวดโพธศลา อ าเภอลออ านาจ จงหวดอ านาจเจรญ

ยงคงเปนขอถกเถยงเกยวกบเสนทางการเขาสภาคอสานของ พทธศาสนาผานมายงเสนทางใด บางกลาววาเขามาทางเมองศรเทพ จงหวดเพชรบรณ ผานทางล าน าชในจงหวดชยภม และอกเสนทางคอล าตะคอง มายงเมองสงเนนของจงหวดนครราชสมาแลวเรยบไปตามล าน ามล กอนททงแมน าชและแมน ามลจะไหลรวมกนลงสแมน าโขงทจงหวดอบลราชธาน (ภาพท 2)

1 อาจารยประจ ากลมวชามนษยศาสตร ส านกวชาศกษาทวไป มหาวทยาลยราชภฏ อดรธาน e-mail: [email protected]

กรณเสนทางการเขาสภาคอสานของพทธศาสนา

บทความพเศษ


2

ภาพท 2 แสดงเสนทางทกลาวกนวาเปนเสนทางการเขามาสบรเวณพนทภาคอสานของพระพทธศาสนาในวฒนธรรมทวารวด คอ เสนทางเมองศรเทพผานแมน าชเขามา และอกเสนทางคอแมน าล าตะคองเขามากอนตอไปยงล าน ามล ซงทงแมน าชและแมน ามลไดไหลมาบรรจบกนทจงหวดอบลราชธาน ทมา: ปรบปรงจาก หองรบแขก (2557). ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. จาก http://kunkrureuang.blogspot.com/2012_08_01_ archive.html. เมอ 2 มถนายน 2557.



เสนทางจากเมองศรเทพพบหลกฐานการปรากฏตวของศาสนสถาน

สงกอสราง พระพทธรป เทวรป และแผนทองดนลายนนทกลมโบราณสถานเขาคลงในและเขาคลงนอก (ภาพท 3) จากหลกฐานดงกลาวจงท าใหเขาใจไดวาเมองศรเทพมทงพทธศาสนาและศาสนาฮนดหรอพราหมณรวมปะปนกนอย (ภาพท 4) ซงเปนหลกฐานตอการก าหนดเสนทางทท าใหเชอไดวาศาสนาเขามาทางจงหวดชยภม ผานจงหวดขอนแกน กาฬสนธ มหาสารคาม และเรอยไปจนถงยโสธรในขณะสงทบงถงวฒนธรรมทวารวดคอ พระพทธรป พระพมพ ใบเสมา ลวดลายประดบตกแตง และอกทงผงเมองทอยในระบบ คน าคนดนลอมรอบเปนรปทรงกลม เชน ทดงเมองแอม อ าเภอเขาสวนกวาง จงหวดขอนแกน (ภาพท 5) เมองบานโนนขนทพย อ าเภอคอนสวรรค จงหวดชยภม เมองจ าปาส อ าเภอนาดน จงหวดมหาสารคาม (ภาพท 6) เมอง ฟาแดดสงยาง อ าเภอกมลาไสย จงหวดกาฬสนธ และทเมองบานตาดทอง อ าเภอเมอง จงหวดยโสธร เปนตน ภาพท 3 ศาสนสถานทใหญสดอกแหงในเมองศรเทพ จงหวดเพชรบรณ เชอกนวามสวนเกยวของกบการเผยแพรพทธศาสนาเขาสภาคอสาน


4

ภาพท 4 แผนดนทองพบทเมองศรเทพ มทงเกยวของกบพทธศาสนาและรปเคารพ ในศาสนาพราหมณ ทมา: พพธภณฑบอสตน ประเทศอเมรกา

ภาพท 5 พระพมพขดพบทเมองโบราณดงเมองแอม อ าเภอเขาสวนกวาง จงหวด ขอนแกน มความสมพนธกบรปแบบในสมยวฒนธรรมทวารวด



ภาพท 6 แผนดนเงน และพระพมพดนเผา พบจากเมองนาดน จงหวดมหาสารคาม หลกฐานในการสบทอดรปแบบวฒนธรรมทวารวด ทมา: พพธภณฑสถานแหงชาตขอนแกน (พงษศกด อครวฒนากล ถายภาพ)

ทางดานเสนทางจากสระบรเขามายงล าตะคองเขาสเมองโนนสง เมองเสมา อ าเภอสงเนน จงหวดนครราชสมา ไดพบถ าพระโพธสตวทม การสลกภาพบนผนงถ าทอ าเภอแกงคอย จงหวดสระบร (ภาพท 7) ซงเปนรปแบบรวมสมยในวฒนธรรมทวารวดของภาคกลางในประเทศไทย ถอวาเปนหลกฐานทใกลเคยงกบพนทในการรบสงวฒนธรรมมายงเมองเสมาซงเปนเมองเกาอยในระบบคน าคนดนและรวมถงทอ าเภอประโคนชย จงหวดบรรมย ตามเสนทางแมน ามล เปนตน (ภาพท 8) ทางดานพระพทธรปพบจ านวนนอยมากแตเปนชนงานทมขนาดใหญ (ภาพท 9) ใบเสมาพบจ านวนนอยอกเชนกนในเขตล าน ามล เปนตนวาทเมองเสมาและโดยเฉพาะท ภองคารหรอวดเขาองคาร อ าเภอประโคนชย วดโพธยอย อ าเภอปะค า


6

จงหวดบรรมย และวดโคกศรษะเกษ จงหวดนครราชสมา ทงนทงนนกลบเปนหลกฐานการสลกใบเสมาในสมยวฒนธรรมเขมรทงหมด (ภาพท 10) ภาพท 7 ถ าพระโพธสตวมการสลกภาพบนผนงถ าทอ าเภอแกงคอย จงหวดสระบร ทมา: สไลดภาพถายเกา หองสมดสภทรดศ ดศกล

ภาพท 8 ระบบคน าคนดนและรวมถงทอ าเภอประโคนชย จงหวดบรรมย ทมา: Google Earth



ภาพท 9 พระนอนทเมองเสมา จงหวดนครราชสมา เชอกนวาเปนเมองเกาในสมย วฒนธรรมทวารวด ทมา: พงษศกด อครวฒนากล

ภาพท 10 ภาพสลกรปบคคลในแทงเสมาทวดโคกศรษะเกษ จงหวดนครราชสมา ทมา: พงษศกด อครวฒนากล


8

ประเดนของการ เ ขามาท งสอง เ สนทาง ลวน แต ม เหตผลใน การสนบสนนความเปนไปได อยางไรกตาม ในขณะลงพนทส ารวจไดพบแงมมและขอคดเหนใหมเพมเตมประเดนเสนทางการเขามาของพทธศาสนาในอสาน กลาวคอจากหลกฐานของโบราณสถานโบราณวตถพบการกระจายตวตามล าน าชและล าน ามลเปนหลก ตลอดจนแมน าสาขาทไหลมารวมกนกอนไหลลงสแมน าโขง ทง น เ นองจากไดพบ รปแบบโบราณวตถสมยวฒนธรรมทวารวดในฝงประเทศลาว คอเมองสะหวนนะเขต และทเมองหลวงเวยงจนทน จงจ าเปนตองมการทบทวนศกษาตความถงเสนทางการเขามาจ ากดเฉพาะถงเสนทางจากเมองศรเทพ และสระบรเพยงเทานนหรอไม ดวยเหตฉะนเสนทางของพทธศาสนาอาจมเสนทางมาจากทง ฝงประเทศเวยดนามผานประเทศลาว บรเวณเมองสะหวนนะเขต และจากประเทศกมพชา ทเรยบตามชายฝงแมน าโขงขนมากเปนไปไดในขอสนนษฐานอกเสนทางหนง ในประเทศเวยดนามมการนบถอศาสนาพทธและศาสนาพราหมณ พบจากหลกฐานทางโบราณคด คอกลมชนชาตจามหรอจามปาซงอาศยอยรมชายฝงทะเลเปนสวนใหญ มสงกอสรางในศาสนาพราหมณคอ ปราสาทจาม เทวรปและอกทงพบพระพทธรปรวมอยดวยเปนตน (ภาพท 11 และ 12) ดวยเหตทวาจามไดแพรกระจายวฒนธรรมเขาสพน ทในประเทศลาวโดยเฉพาะแขวงอตตะปอ ซงพบภาพสลกธรรมจกร หมอบรณฆฎะ และ ตรวชระ อกทงทเมองสะหวนนะเขตยงพบหลกฐานใบเสมาสลกภาพหมอแบบสนแกนนน รวมถงโบราณสถานทมรองรอยแบบฉบบคอ พระธาตโพนและพระธาตองฮง ลวนมสวนเกยวของกบวฒนธรรมจามไมมากกนอย (ภาพท 13) ดวยเหตทวารปแบบของพระธาตมรายละเอยดคลายกบการตกแตง



ประดบตามแบบอยางเดยวกน อาท รปทรงของพระธาตเปนทรงสเหลยม

ภาพบคคลสวมชฎามงกฎ ลวดลายทบานประต และรวมถงทซมประตเปนตน ขณะเดยวกนไดพบการกระจายตวของใบเสมาทแบบคลายกบทเมอง สะหวนนะเขต ตามเมองรมฝงแมน าโขงของประเทศไทยอกเชนกน เปนตนวาอ าเภอดอนตาล จงหวดมกดาหาร อ าเภอธาตพนม จงหวดนครพนม จงหวดบงกาฬ จงหวดหนองคายเลยขนไปจนถงเวยงจนทน และใกลกบเมองเวยงจนทนนเองไดพบภาพสลกพระพทธรปในวฒนธรรมทวารวดแบบพนถน ทถ าวงชางบรเวณเมองโพนโฮงเขอนน างม (ภาพท 14) ดวยเหตทไมพบหลกฐานทางวตถในวฒนธรรมทวารวดในแถบลมน าโขงตอนบนตงแตจงหวดเลย หนองบวล าภ อดรธาน และหนองคาย เพราะฉะนนจงอาจสนนษฐานไดวาเสนทางพระพทธศาสนาเขามาอกทางคอ เสนทางฝงประเทศเวยดนามโดยการสงผานจากวฒนธรรมจาม ซงไดเจรญรงเรองมากอนหนานนผานพนทประเทศลาว จากเมองกวางตร ผานชองเขาลาวบาว เมองเซโปน และเมองพน โดยมเมองสะหวนนะเขตเปนจดศนยกลางในการสงกระจายขนไปตามล าน าโขงจนถงเวยงจนทนกอาจเปนได อยางไรกตาม มบนทกในชวงอาณาจกรลานชาง ของ Van Wuesthoff ซงไดกลาวถงเสนทางจากเวยดนามทเปนเสนทางโบราณทใชตดตอคาขาย (โยซยก มาซฮารา, 2546: 164) ซงปจจบนยงคงใชเสนทางดงกลาวในการสญจร “…..นครพนมกบอาณาจกร Quang-nam ใกลกนมากใชเกวยน

เดนทางไปมาไดงาย จากทาเรอโฮยอานมาถงนครพนมโดยใชเวลา 22 วน…..”


10

ภาพท 12 โบราณสถานเมองหมเซน เปนกลมกอสรางปราสาทขนาดใหญของอาณาจกรจามโบราณ ทมความเกยวของกนคอมการนบถอทงพทธศาสนาและศาสนาพราหมณ สงกอสรางเหลานไดกระจายไปตามชายฝง ซงมการสรางขนในชวงเวลาทตางกนออกไป ในประเทศเวยดนาม ทมา: พงษศกด อครวฒนากล

ภาพท 11 หลกฐานรองรอยแสดงถงการนบถอพทธศาสนาทเมองหมเซน ของวฒนธรรมจาม ในประเทศเวยดนาม ปจจบนจดแสดงทพพธภณฑเมองดาหนง ประเทศเวยดนาม ทมา: พงษศกด อครวฒนากล



ภาพท 14 พระพทธรปสลกทถ าวงชาง เกยวของกบวฒนธรรมทวารวดในแบบพนถน ทถ าวงชาง เหนอเขอนน างม ประเทศลาว ซงหลกฐานไดบงถงการเผยแพรวฒนธรรมทวารวดเขาสพนทบรเวณดงกลาวเชนเดยวกน

ภาพท 13 พระธาตฮงฮง เมองสะหวนนะเขต ประเทศลาว มเคาเหมอนกบปราสาท ในวฒนธรรมจาม เชน ทางดานรปแบบ และภาพบคคล เปนตน เชอไดวาอาจมสวน เกยวของกบวฒนธรรมจามไมมากกนอย


12

อกเสนทางหนง คอ มาจากประเทศกมพชากอนเขาสพนทภาคอสานของไทย ภายในพนทบรเวณประเทศกมพชาไดพบพระพทธรปในวฒนธรรมทวารวดเชนกน ตลอดจนบรเวณพนทของภาคอสานไดพบพระพทธรปในเขตอ าเภอบานฝาย อ าเภอล าปลายมาศ (ปจจบนคออ าเภอหนองหงส) จงหวดบรรมย (ภาพท 15 และ 16) และพระพทธไสยาสน ทเมองเสมา อ าเภอสงเนน จงหวดนครราชสมา อกทงยงพบใบเสมาเปนจ านวนนอยมากเมอเทยบกบปรมาณทางฝงลมแมน าช ในท านองเดยวกนการสลกภาพบนใบเสมามกนยมท าเปนรปสญลกษณโดยเฉพาะธรรมจกร อาท ใบเสมาทภเขาพนมกเลน ประเทศกมพชา (ภาพท 17) ทอ านาจเจรญ ยโสธร และอบลราชธาน บรเวณตามล าน าชโดยเฉพาะทจงหวดบรรมยสลกเปนรปบคคลในทานงแบบวฒนธรรมเขมรทมจ านวนทงหมด 6 ใบ อกทงแบบสนแกนนนรปหมอน าและธรรมจกรอกอยางละ 1 ใบ เปนตน (ภาพท 18)

ภาพท 15 พระพทธรปจดแสดงทพพธภณฑพนมเปญ ประเทศกมพชาลวนเกยวของกบรปแบบในวฒนธรรมทวารวด อยางชดเจน ทมา: (Marilia Albanese, 2013: 27, 84, 113)



ภาพท 16 พระพทธรปทขดพบในภาคอสานนน ลวนมความเกยวของกบวฒนธรรม เขมรทงหมด จากซายจดแสดงทพพธภณฑสถานแหชาตพระนคร และขวาจดแสดง ทพพธภณฑสถานแหงชาตอบลราชธาน

ภาพท 17 แทงเสมาสลกภาพสญลกษณ ทเขาพนมกเลน หลกฐานซงอาจท าให เชอวาการสลกภาพสญลกษณ ลวดลาย ตวภาพบคคล เปนรสนยมของศลปะ เขมรมากกวา ในวฒนธรรมทวารวดกเปนได


14

ภาพท 18 ภาพสลกรปบคคลในแทงเสมาปกรอบอโบสถทจงหวดบรรมย อกรองรอยหลกฐานแสดงถงรปแบบรสนยมในงานศลปะเขมรในอสาน

จากหลกฐานขอสนนษฐานสามารถกลาวไดวา แมวาโบราณสถาน

ในวฒนธรรมทวารวดอสานไมปรากฏชดแจงแบบสมยทวารวดในภาคกลางของประเทศไทยแตทวายงไดพบพระพทธรปในวฒนธรรมทวารวดอยบาง ยอมท าใหเขาใจไดวาพระพทธศาสนาไดผานเขามายงประเทศกมพชากอนจะแพรกระจายไปจนทวทงภาคอสานรวมถงประเทศลาว ตงแตในราวพทธศตวรรษท 12 เปนตนมา ซงถอวามความชดเจนมากกวาในวฒนธรรมทวารวดทท าใหเกดความคลมเครอโดยเฉพาะกรณใบเสมาอกประการหนงเปนสงทถกสรางขนในสมยทวารวดจรงหรอไม เพราะเหตใดในเมองศรเทพจงไมปรากฏหรออาจสรางในขนสมยหวเลยวหวตอซงจ าเปนตองมการศกษาอยางละเอยดในโอกาสตอไป (ภาพท 19)



ภาพท 19 ลกศรชขนกบลกศรทชมาดานซาย คอ เสนทางทไดจากการศกษาในครงน ลกศรชมาดานซาย คอ เสนทางมาจากอาณาจกรจามหรอจ าปา ในประเทศเวยดนาม สวนลกศรชขน คอ เสนทางทเขามาจากประเทศกมพชาในชวงหวเลยวหวตอ ทมา: ปรบปรงจาก หองรบแขก. ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ . จาก http://kunkrureuang. blogspot.com/2012_08_01_archive.html. เมอ 2 มถนายน 2557.


16

เอกสารอางอง โยซยก มาซฮารา. (2546). ประวตศาสตรเศรษฐกจ ของราชอาณาจกร ลาวลานชาง สมยครสตศตวรรษท 14-17 จากรฐการคา ภายในภาคพนทวปไปส รฐกงเมองทา. กรงเทพฯ: มตชน. Marilia Albanese. (2013). Angkor Splendors of the Khmer Civilization. China: Asia Book.

วารสารพื้นถิ่นโขง ชี...

Documents