วารสารพื้นถิ่นโขง ชี...

ปท 1 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2558

1 เลาเรอง: พระพทธมหามณรตนปฏมากร พระแกวมรกต

เลาเรอง: พระพทธมหามณรตนปฏมากร

พระแกวมรกต

จรญ ถาวรจกร1 / Charoon Thawornchak

บทน า

“พระพทธมหามณรตนปฏมากร” หรอ“พระแกวมรกต” เปนพระพทธรปคบานคเมอง ปจจบนประดษฐานทวดพระศรรตนศาสดารามหรอวดพระแกว ในพระบรมมหาราชวง กรงเทพมหานคร เปนพระพทธรปศกดสทธ คอยปกปองคมครองดแลรกษาบานเมองใหมความรมเยนเปนสขสวสด จงเปนทเคารพสกการะของชาวไทยมาตงแตอดตจนถงปจจบน พระแกวมรกตจดเปนปชนยวตถทมความส าคญทสด และเปนมรดกทางวฒนธรรมทมคณคายงของเมองไทย จดเปนพระพทธรปทมพระพทธลกษณะแตกตางไปจากพระพทธรปทวไปซงมกจะสรางดวยโลหะ อาท ทองค า ส ารด ฯลฯ ใน “ต านานพระแกวมรกต” รตนพมพวงศ ฉบบส านวนการแปลของพระยาธรรมปโรหต (แกว) เมอพระนาคเสนด ารจะสรางพระพทธปฏมากรอนประเสรฐไวเพอจะยง พระพทธจกรใหรงเรองไปในอนาคต ไดพจารณาเหนวาควรสรางดวยแกวจะดกวาโลหะ โดยมเหตผลวา

อาตมาจะสรางพระพทธรปแลวดวยเงนและทอง โจรทงหลายเปนอนมากประกอบดวยโลภะ โทสะ โมหะ จะกระท ามใหเปนประโยชน

1 ผชวยศาสตราจารย สาขาการจดการ มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน

บทความพเศษ


2

ไปในอนาคต เหตการณนนอาตมาจะกระท าพระพทธรปแลวดวยแกว อนมเดชานภาพเปนอนมาก อนบคคลจะท าลายลางเสยเปนอนยาก (กรมศลปากร, 2504: 120 - 121)

อโนชา อมเอบ อธบายถงพระพทธลกษณะของพระแกวมรกตไววา องคพระพทธรปซงท าดวยแกวอยางดสเขยวแก อนเปนของหายาก

ทสดในโลกชนดหนง แกวชนดนอยในประเภทรตนชาต ซงคนทวไปเรยกวา “หยก” เปนชอแรชนดหนง มสขาวนวลไปจนถงสเขยวเขม สามารถพบไดประปรายบางประเทศ เชน พมา จน นวซแลนด อลาสกา ไซบเรย หยกสเขยวใบไมทน ามาสรางพระพทธรปองคน ชาวไทยเรยกวา แกวมรกต ดงนน จงพากนเรยกพระพทธรปทสรางจากหยกสเขยวองคนวา พระแกวมรกต สบตอมา (อโนชา อมเอบ, 2533: 12 - 13)

พระแกวมรกตตามความจรงแลว “เนอวสดนนไมจดเปนมรกตแตเปนเพยงหนสเขยวชนดหนง”(ศกดชย สายสงห, 2554: 5) พระแกวมรกตมเครองทรงท าดวยทองค าบรสทธ 3 ชด เปนเครองทรงส าหรบ 3 ฤด ซงไมมมาแตเดม พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก รชกาลท 1 กรงรตนโกสนทร ทรงมพระราชศรทธาสรางเครองทรงส าหรบฤดรอน และฤดฝนเปนพทธบชา ตอมาพระบาทสมเดจพระนงกลาเจาอยหว รชกาลท 3 ทรงสรางเครองทรงส าหรบฤดหนาว เพมอก 1 ชด พระบาทสมเดจพระเจาอยหว จะเสดจฯไปทรงเปลยนเครองทรงพระแกวมรกตตามฤดกาลในทง 3 ฤด คอ ทรงเปลยนเครอง



ทรงในวนแรม 1 ค า เดอน 4 (ราวเดอนมนาคม) อนเปนการเรมตนฤดรอน ครนถงวนแรม 1 ค า เดอน 8 (ราวเดอนกรกฎาคม) ทรงเปลยนเปนเครองทรงฤดฝน จนถงวนแรม 1 ค าเดอน 12 (ราวเดอนพฤศจกายน) ทรงเปลยนเปนเครองทรงฤดหนาว

พระพทธมหามณรตนปฏมากร (พระแกวมรกต) ในเครองทรงฤดฝน

ทมา: http://พระบชา.blogspot.com/2014/06/blog-post_27.html


4

ต านานพระแกวมรกต พระแกวมรกตเปนพระพทธรปทมอายยาวนาน รวมทงการคนพบกมเหตการณทนาตนเตน ประหลาดใจ ยงองคพระพทธรปท าดวยวสดคลายแกวอยางดสเขยวเขม มคาสงหาไดยาก กยงท าใหพระแกวมรกตเปนทนาสนใจ เลาขานสบตอกนไปมากมาย อาท เชน 1. ต านานพระแกวมรกต ทายพงศาวดารเหนอ 2. เรองพระแกวมรกต ฉบบเจานครหลวงพระบางน าถวายพระบาท สมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก โดยมพระยาเชยงขวาและพระยาเชยงแพน เปนผแปลเปนภาษาไทย 3. รตนพมพวงศ (รตนพมพวงส พระภกษพรหมราชปญญา แตงไวเปนภาษาบาล) แปลโดย พระยาธรรมปโรหต (แกว) ฉบบหนง และพระยาปรยตธรรมธาดา อกฉบบหนง 4. พระรตนปฏมา ในต านานชนกาลมาลปกรณ (พระรตนปญญาเถระ แตงไวเปนภาษาบาล) ร.ต.ท.แสง มนวทร เปนผแปล 5. ต านานพระแกวมรกต พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระราชนพนธ เอกสารต านานทง 5 ฉบบ ลวนแตงดวยส านวนโวหารทแตกตางกน รตนพมพวงศ กลาวถงประวตของพระนาคเสนไววา

ตงแตอดตชาตของพระนาคเสนและพระยามลนท จนถงพระนาคเสนศกษาพระไตรปฎกเพอไปตอบปญหาพระยามลนท ซงแสดงใหเหนวาพระนาคเสนเปนพระสงฆส าคญ เปนผมบทบาทในการสรางพระแกวมรกตไวมากกวา



เรองพระแกวมรกตฉบบเจานครหลวงพระบางกลาวถง พระนาคเสนเหนวา พระแกวนจะไมไดอยในเมองปาตลบตรเปนมนคง จงท านายไววา

พระแกวองคนจะไมไดอยทเมองปาตลบตรชานานมนคง คงไดเสดจไปโปรดสรรพสตวในเบญจประเทศราช คอ ภมประเทศ 5 แหง คอท ลงกาทวป 1 กมพชา ศรอยธยา 1 โยนะวสย 1 สวรรณภม 1 ปะมะหละวสย 1 เปน 5 แหงประเทศ (กรมศลปากร, 2504: 46-47)

ต านานพระแกวมรกตทายพงศาวดารเหนอ กลาวไวใกลเคยงกนคอ ดกรทานทงปวง ซงพระแกวเจาของเราองคน มใชจะอยเมองปาตลบตรทนเปนมงคงเลย ทานยงจะเสดจไปโปรดสตวในประเทศ 5 แหง คอ ลงกาทวปเปนกมโพชวสยแหง 1 ศรอยธยาวสยแหง 1 โยนกวสยแหง 1 สวรรณภมวสยแหง 1 ปมหลวสยแหง 1 เขากนเปน 5 แหงนแล” (ธรรมทาส พานช, 2551: 124 - 125)

โดยแตกตางไปจากรตนพมพวงศ ทกลาวไววา อนวาพระพทธรตนปฏมากรแกวมรกตน จะเสดจรงเรองโปรดไปในวงคทงสาม คอ กมพชวงศ และมลานวงค และสยามวงศ ประดจพระสรรเพชญพทธเจา (กรมศลปากร, 2504: 132)

ต านานพระแกวมรกตทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาฯ ไดทรงพระราชนพนธส าหรบอาลกษณอานในพระอโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม


6

ในวนสวดมนตเยนพระราชพธศรสจจปานกาล เปนตน สวนสาระความเปนมาขององคพระแกวมรกตตามต านานกลาวไวพอประมวลได ดงน ยงมพระอรหนตเจาพระองคหนง ทรงนามวาพระนาคเสน อนจบดวยไตรปฎกและมปญญาอนชาญฉลาด เปนศษยแหงพระมหาธรรมรกขตเถรอยในอโศการามอนอยในปาตลบตรมหานคร ครนผ เปนอาจารยนพพานไปแลวพระนาคเสนคดเหนวา ควรจะสรางพระพทธรปเจาขนไวใหเปนทนมสการแกมนษยและเทพาไปขางหนา ถาจะสรางดวยเงนและทองค าจะใหยงยนมนคงหาไดไม เพราะคนทงปวงม โลภะ โทสะ โมหะมาก เขาจะท าลายพระพทธรป เสย เราควรจะสรางพระพทธรปไวดวยแกว สมเดจอมรนทราธราชบพตรกบพระวศณกรรมเทพบตรทราบความปรารถนาของพระนาคเสน กรบอาสาไปหากอนแกวอนมในเขาเวบลบรรพต ซงมพวกกมภณฑ คนธรรพยกษ อารกษเทพยารกษาไว และเมอพระอนทรกบพระวษณเทพบตรไดรบการถวายแกวมรกตมรศมอนเขยวงามบรสทธและมลกแกวประเสรฐเปนบรวารพนลก พระวศณกรรมยงไดแปลงเปนบคคลสามญรบเปนชางท าแกวใหเปนพระพทธรปส าเรจในเจดวน และยงไดสรางพระมหาวหารถวายส าหรบประดษฐานพระแกวมรกตดวย เปนทชนชมโสมนสแก พระอนทร พระพรหมและเทพยดา นาค ครฑ มนษย กมภณฑทงปวง พรอมทงน าดอกไม ธป เทยนน ามาถวายเปนพทธบชา พระอรหนตสาวกรอยโกฏพระองคในชมพทวปทง 4 ทศ 8 ทศ มพระนาคเสนเปนประธาน แมวาพระยามหากษตรย อ ามาตย ราชมนตร ตางพากนเขามารวมถวายนมสการบชา พระแกวเจาทงสน พระแกวเจากท าปาฏหารย เปลงออกยงฉพพรรณรงสมากนกหนาหาทจะมได



พระนาคเสนเจา จงตงสตยาธษฐานขออาราธนาเชญพระบรมธาตเจา 7 องคนน ใหเสดจเขาไปในพระองคพระแกวเจา พระองคหนงกเสดจเขาในพระโมฬ พระองคหนงกเสดจเจาในพระพกตร (รตนพมพวงศวาในพระนลาฏ) พระองคหนงกเสดจเขาในพระหตถก าขวา พระองคหนงกเสดจเขาใน พระหตถก าซาย พระองคหนงกเสดจเขาในเขาขางขวา พระองคหนงกเสดจเขาในเขาขางซาย พระองคหนงกเสดจเขาในพระทรวงแหงพระแกวเจา (ในรตนพมพวงศวาในพระนาภ) สนทง 7 พระองคนน และไดท านายไววา พระแกวเจาพระองคนมใชจะอยเมองปาตลบตรมนคงตลอดไป ทานยงจะเสดจไปโปรดสตวในอกประเทศ 5 แหง คอ ลงกาทวปเปนกมโพชวสยแหง 1 ศรอยธยาวสยแหง 1 โยนกวสยแหง 1 สวรรณภมวสยแหง 1 ปมหลวสยแหง 1 (รตนพมพวงศวาจะเสดจรงเรองโปรดไปในวงศทง 3 คอ กมพชวงศ มลานวงศ และสยามวงศประดจสมเดจพระสรรเพชญพทธเจา) ชาวเมองปาตลบตร มพระมหากษตรยและเสนาอ ามาตยราชมนตร เศรษฐ พราหมณ พรอมกนปฏบตบชารกษาพระแกวสบตอกนมาชานาน ลวงถงเจาศรกตตราชกมารครองราชสมบต เกดศกสงครามรบพงกนฉบหายลมตายเปนอนมาก พวกเขาอยปฏบตรกษาพระแกวเจา เหนเหตไมดกลววาพระแกวเจาจะฉบหาย จงเชญเอาพระแกวเจาขนสส าเภาล าหนง พรอมดวยพระปฎกธรรมเจากบสงของอนคนทงปวงบชาพระแกวเจา พากนหนไปสกมโพชวสย คอวาลงกาทวป พระเจาอนรธราชาธราชครองราชสมบตในนครพกาม ทานปฏบตรกษาคณพระพทธเจา คณพระธรรมเจา และคณพระสงฆเจาเปนนตยมไดขาด พระสลขนธภกษมปญญาเฉลยวฉลาดศกษาร าเรยนมามาก เขาไปบอก


8

แกพระเจาอนรธราชาธราชพระปฎกธรรมอนดอยในเมองนไมถกตองตามอกขระพยญชนะเลย พระมหาพทธโฆษาจารยเถรเจาเขยนไวในเมองลงกาทวปนนเปนอนบรสทธถกตองหนกหนา ดงนนพระองคจงทรงขนหลงมา เหาะไปทางอากาศถงเมองลงกาทวปพรอมกบส าเภาสองล า พระองคทรงวานพระภกษสงฆทงปวงเขยนเอาพระปฎกธรรมสาร ไปพรอมกบทพระองคเขยนดวยตนเอง ครนส าเรจครบถวนแลวพระองคกขอพระแกวมรกตเจาจากเจาพระนครลงกาพระสหาย น าลงส าเภาพรอมดวยพระปฎกธรรมทเขยนโดยชาวพกามล าหนง และยกเอาพระปฎกธรรมทชาวเมองลงกาชวยกนเขยนพรอมพระภกษ 8 องค ลงส าเภาล าหนงออกจากลงกาทวป สวนพระองคนนเสดจขนสหลงมาแกวหสดรเหาะกลบพระนครพกาม คอยทาส าเภาสองล านน กเหนแตส าเภาพระปฎกธรรมเจาเขามาแตล าเดยว สวนส าเภาอนทรงพระปฎกธรรมและพระแกวเจานนไดขาววาพลดเขาไปในเมองอนทปตมหานคร พระองคจงขนสหลงมาแกวอาชาไนยลองไปในอากาศเวหา สอารามแหงหนงใกลเมองอนทปตมหานคร พระองคกถายปสสาวะลงเหนอหลงศลา น าปสสาวะนนกลอดหนนนลงมา

เ มอมพระภกษมาเหนยงน ามตรทลอดหนลงไปเกดความเปนมหศจรรย จงสอบถามพระเจาอนรธราชาธราช จงไดความเขวไปวาเจาพระนครพกามใชใหขามาน าส าเภาอนทรงพระแกวเจากลบไป พระสงฆราชนครอนทปตไดน าความไปถวายพระพรขอใหพระเจากรงอนทปตสงคนพระแกว พระเจาอนทปตกอางวา พระแกวเจาพลดมาถงบานเมองของเราน กเพราะบญสมภารของขา ขาไมให เมอพระเจาอนรธราชาธราชทรงทราบกทรงกรวโกรธ จงแสดงศกดานภาพโดยเอาดาบซงท าดวยไมทาดวยฝ นหนแลว



จงเหาะขนไปสอากาศเวหากระท าประทกษณสะกดคนทงปวง เอาดาบขดใหเปนรอยทพระศอของพระเจาอนทปต พระมเหสและเสนาบดตลอดจนคนอนๆ แลวกปาวรองดวยพระสรสงหนาทวาจะตดศรษะทานทงปวง เจาอนทปตจงใหอ ามาตยสองคนไปเจรจากบพระเจาอนรธวาจะคนส าเภาและพระแกวมรกตไปให ขอใหพระเจาอนรธกลบไปกอน พระองคจงทรงมากลบถงพระนครพกาม สดทายเจาอนทปตสงคนไปใหแตส าเภาและพระปฎกธรรม พระองคจงตดพระทยไมอาลยกบพระแกวเจานน ดวยทรงเหนในน าพระทยวา อนทรปตมหานครมความปรารถนาจะใครไดพระแกวเจาไวปฏบตรกษา พระองคกยกยองพระพทธศาสนาในเมองพกามใหรงเรองงามมากนนแล พระแกวมรกตเจาเ ม อไดประดษฐานอย ในอนทปตมหานคร พระมหากษตรย เสนาอ ามาตยราชมนตร ตลอดจนชาวเมองทงปวง ไดปฏบตบชารกษาอยเปนนตย แตนนพระพทธศาสนาของพระบรมพทธครเจากรงเรองงามไปทวสกลชมพทวปทงปวง ดวยอานภาพแหงพระแกวเจานนแล พระแกวเจาไดประดษฐานอยในเมองอนทปตมหานครนบไดหลายชวพระมหากษตรย ตกมาถงสมยพระเจาเสนกราชกษตรย มพระโอรสเอาแมลงวนหวเขยวมาเลยงไวตวหนง ปโรหตอาจารยของพระเจาเสนกราช มลกชายกเลยงแมงมมเสอตวหนง กมารทงสองถอเอาของเลนแหงตนไปเลนอยดวยกนทกวน

วนหนงแมงมมเสอของบตรปโรหตกนแมลงวนหวเขยวของเจาราชบตร เจาราชบตรจงรองไหเปนนกหนา บาวชายของราชบตรจงกราบบงคมทลใหพระเจาเสนกราชทรงทราบ พระองคกทรงกรวและใหเพชฌฆาตไปจบ


10

บตรปโรหตไปถวงน า ดวยเหตวาพระเจาเสนกราชไมทรงธรรม พญานาคจงกระท าปาฏหารยบนดาลใหน าทวมเมองอนทปตมหานครเกดฉบหายผคนจมน าตายเปนอนมาก แต นนย งม มหาเถรเจาองค หน งท านยกเอา พระแกวเจาขนสส าเภาล าหนง แลวกออกหนไปแตเมองอนทปตมหานครแลวกขนไปสบานแหงหนงฝายหนเหนอนนแล พระเจาอาทตยราช พระมหากษตรยผ ทรงครองราชสมบตในกรงศรอยธยา ครนเมอทราบวาน าทวมเมองอนทปตมหานคร กทรงพระวตกไปเปนอนมาก กลวแตพระแกวเจาจะฉบหายเสย จงเสดจไปพรอมจตรงคเสนาทแกลวทหารเปนอนมาก ครนไปถงเมองอนทปตมหานครแลว กใหสบสวนจนไดพระแกวมรกตเจาแลว จงกวาดตอนผคนทสมครกบพระแกวเปนอนเสดจกลบกรงศรอยธยาแล พระเจาอาทตยราชพระมหากษตรยทรงมน าพระทยเลอมใสยนดในพระแกวเจาเปนทสด ใหจดแจงแตงการฉลองบชาพระแกวเจา มแกวและเงนค าเปนประธาน ฝายคนทงปวงอนอยในทศทง 4 และทง 8 ตางกน าสงของคอแกวแหวน เงน ทอง ธปเทยน แลดอกไมอนมกลนสคนธรสตางๆ มาพรอมกน แลวฉลองบชาพระแกวเจานนสนกาลอนนานไดเดอนหนง แลวอญเชญพระแกวมรกตเขาประดษฐานในมหาเวชยนตปราสาท พรอมประดบดวยเค ร องสกการบชา โดยมส งของประณตม ราคาท ง ส น พระพทธศาสนาของพระพทธครเจากรงเรองงามมากในนครศรอยธยา หาทจะประมาณมได พระแกวมรกตด ารงอยกรงศรอยธยาชานานหลายชวพระมหากษตรย ตอมาเจาพระก าแพงเพชร ซงเปนพระญาตของพระเจากรงศรอยธยา ลอยลงมาทลขอพระแกวเจาขนไปไวในเมองก าแพงเพชร ทานกปฏบตบชา



รกษาพระแกวเจาตอไป มนานราชบตรทไดไปเปนเจาของเมองละโว ระลกนกถงพระแกวเจาเปนทสด อยากไดพระแกวเจาเพอไวปฏบตรกษาบชา จงออนวอนพระราชมารดาใหกราบทลขอพระแกวเจาจากพระราชบดา พระองคกทรงพระราชเมตตาในพระราชโอรส จงทรงตรสแกพระมเหสวาพระแกวเจานนอยในอารามทนบเปนหลายองคอย ถาเจาราชโอรสทรงรจกพระแกวเจาเปนแนแทกใหเอาไปเถด ดงนนฝายอครมเหสและพระราชโอรสจงขอใหนายประตชวยออกอบายเอาดอกไมแดงทอดไวทฝาพระหตถพระแกวเจาในตอนกลางคน เมอเจาราชบตรเขาไปในปราสาทพระแกวเจา กใหบาวชายยกเอาองคพระแกวเจาซงนายประตไดท าเครองหมายไว พาไปยงเมองละโวไดปฏบตบชารกษาพระแกวเจาไดปปลายเกาเดอนแลวกน ากลบไปสงคนใหเจาเมองก าแพงเพชรพระราชบดา พระยาพรหมทตครองราชสมบตในเมองเชยงราย ทราบวาเจาเมองก าแพงเพชรซงเปนมตรไมตรตอกน ไดพระแกวมรกตมาปฏบตบชารกษา ปรารถนาอยากไดมาปฏบตบชารกษาในเมองเชยงราย จงพาเอาเสนาอ ามาตยไพรพลสเมองก าแพงเพชร ทลขอและแหพระแกวมรกตจากเมองก าแพงเพชรขนไป ณ เมองเชยงราย ทานกปฏบตบชารกษาเปนนตยทกวนมไดขาด ครนตอมาเจาเมองเชยงใหมเกดอรววาทกนกบเจาเมองเชยงรายผเปนอา ยกไพรพลโยธาทแกลวทหารจ านวนมาก ขนไปรบพงกบเมองเชยงรายเจาเมองเชยงใหมชนะ ทานกใหคนทงปวงอนเชญเอาพระแกวเจาและกวาดตอนผคนไปยงเมองเชยงใหม ทานกใหบอกกลาวปาวรองราษฎรทงขอบแขวงทกต าบล ซงไดน าเครองสกการบชาเปนจ านวนมาก จดฉลองบชาพระแกวเจา 7 วน 7 คน นนแล


12

เจาเมองเชยงใหมไดปฏบตบชารกษาพระแกวเจาตลอดเรอยมาถงราชตระกลลกหลานไดครองราชสมบตในเมองเชยงใหมสบตอกนมา พระพทธศาสนาในครงนนกรงเรองงามเปนทสด ดวยเดชานภาพพระแกวเจาพระองคนน นบตงแตองคสมเดจพระบรมโลกนาถศาสตราจารยทรงเสดจดบขนธปรนพพาน จนพระแกวเจาประดษฐานอย ณ เมองเชยงใหม พระพทธศกราชลวงมาได 2000 ป ครนอยมาพระมหากษตรยผ เปนเจาเมองเชยงใหม ยนขาวสารวา พระโพธสารพระมหากษตรยผครองเมองศรสตนาคนหตอดมรตนชวาละวตมหานคร มบญฤทธและอทธฤทธ มหทธศกดานภาพมากนก ดวยความยนดจงใหอ ามาตยน าพระราชธดาชอวานางยอดค าราชกญญา ไปถวายพระเจาโพธสารและไดรบการแตงตงใหเปนอครมเหส มพระนามใหมวา นางหอสง ตอมากไดประสตพระโอรสทรงพระนามวาเจาไชยเชษฐาราชกมาร หลงจากทไดพระราชทานพระธดาไปมนาน เจาเมองเชยงใหมกสวรรคต จะหาตระกลวงศาเจานายทสบราชสมบตครองบานครองเมองไมได เสนาอ ามาตย แลราชบณฑต มหาสงฆราชรวมปรกษาหารอในสหงคมหาอาราม แลวไปอญเชญพระไชยเชษฐาราชกมารอนเจรญอายไดสบสองป มาเปนกษตรยครองเมองเชยงใหม ผานไปได 3 ป

เมอพระไชยเชษฐาราชกมารไดทราบขาวพระเจาโพธสารราชกษตรยพระราชบดาสวรรคต จงเสดจกลบไปศรสตนาคนหตอดมรตนชวาละมหานคร เพอดแลบานเมอง และท าบญใหทานพรอมญาตพนองถวายพระราชกศลแกพระราชบดา ในการเสดจไปนนพระองคกไดอาราธนาเชญเอาพระแกวเจามาดวย และไดอญเชญขนประดษฐานไวในปราสาททพระเจาแทรกค าอย จด



ฉลองบชาคณพระแกวเจา พรอมท าบญท าทานนาน 7 วน 7 คน พระองคกปฏบตบชารกษาพระแกวเจาอยเปนนตยมไดขาด จนเวลาลวงเลยไป 3 ป ทางเชยงใหมไมมพระมหากษตรยครอบครองราชสมบตกเกรงจะเกดความพบตฉบหายเสย จงไดอญเชญพระเมกฎราชาภเษกขนครองราชสมบตเปนเจาเมองเชยงใหม พระไชยเชษฐาธราชเมอทรงไดทราบขาวทรงกรวโกรธนก จงเกณฑเสนาอ ามาตยไพรพลโยธาทแกลวทหารยกไปตเมองเชยงแสนเรอยมาถงปลายแดนเมองเชยงใหม ทรงทราบวาพระเมกฎยกเมองเชยงใหมไปถวายพมาและพมาไดยกทพมาชวยเมองเชยงใหมเปนอนมาก ครนจะท าศกสงครามใหนานออกไป ไพรลาวตายกเสยขาพระราชบดากกจะฉบหายทงสองฝาย ดงนนพระองคจงเลกทพกลบไปตงอยในเมองเชยงแสนนาน 9 ป จงเลกทพกลบเมองศรสตนาคนหตหลวงพระบาง พระไชยเชษฐาธราชทรงด ารวาเมองชวาละวตมหานคร (นครหลวงพระบาง) นนคบแคบมภเขาใหญนอยมากมายไมเหมาะทจะเปนราชธาน พระองคจงพาเอาเสนาอ ามาตยไพรพลทงปวงไปสรางบานแปงเมองอยในทอนกวางขวาง ทนครเวยงจนทน สถาปนาเปนราชธานแหงใหม ไดอญเชญพระแกวเจาและพระแซกค าเจาขนประดษฐานในปราสาทภายในวงของทาน ใหท าการสมโภชบชาท าบญใหทานนานไดเดอนหนง จงเสรจกาลดวยเดชะการท าบญนน พระองคกอยครอบครองราชสมบตเมองเวยงจนทนราชธานดวยอนเปนบรมสขเกษมตอแดนอายของพระองคนนแล ครนถงจลศกราช 1141 สมเดจพระเจามหากษตรยศกและพระเจาสรสหพษณวาธราชไดยกพยหโยธาทพขนไปปราบเมองศรสตนคนหตเ วยงจนทน ดวยอ านาจพระบารมสมเดจพระเ จามหากษต ร ยศก


14

ซงควรเปนผครอบครองปฏบตบชาพระรตนปฏมากรพระองคน จงไดเมองเวยงจนทน อญเชญพระรตนปฏมากรและพระบาง แลวเลกทพกลบลงมาไวทพระอโบสถวดอรณราชวรารามภายในพระราชวง เสรจแลวจงใหอญเชญพระมหามณรตนปฏมากรและพระบาง ขนประดษฐานในโรงและใหมการสมโภชตางๆ ครนสนรชกาลพระเจาตากสน พระมหาสมเดจพระเจาอยหวมหากษตรยศก ทรงพระราชด ารวาพระพทธรตนปฏมากรพระองคนเปนแกวอยางดวเศษ ไมสมควรทจะประดษฐานอยทเมองธนบร จงทรงสถาปนาสรางพระอโบสถในพระบรมมหาราชวงขนทกรงเทพทวารวดศรอยธยา ฝงฟากตะวนออกเมองธนบร จลศกราช 1146 ปมะโรงฉศก ณ วนจนทร แรม สบสองค า เดอนส จงใหอญเชญพระพทธรตนปฏมากรลงเรอพระทนงกงพรอมดวยเรอขบวนแหขามฝากมาเขาพระบรมมหาราชวง อญเชญประดษฐานในพระอโบสถอารามใหม พระราชทานพระนามวา วดพระศรรตนศาสดาราม

เมอนครใดเสอมศลธรรม

พระแกวมรกตกอ าลาจากไป พระแกวมรกตเสดจเขาไปยงนครใด

ในนครนนพระพทธศาสนากรงเรอง



พระบรมราชาธบาย ของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงมพระบรมราชาธบายไว

ในต านานพระแกวมรกต ดงน (กรมศลปากร, 2504: 1-3) ...จงฟงต านานเรองพระแกวมรกต และพระแกวมรกตเปนแทงทบองคใหญน คนเกาทไดเลอมใสในพระพทธศาสนา ซงเราไมรจกชอและต าบลและคราวครงเปนแนลงไป ทานไดสรางไวเปนทสกการบชากอนหลายป แตพทธศกราช 1979 ครสตศกราช 1436 ป กแตเรองราวทควรเชอไดสนสงสยเปนแน แตเดมเมอแรกสรางนนเราหาไดไวไม นทานทเมองเขมรบาง ไทยบาง ลาวพงด าบาง ลาวพงขาวบาง แตงไวกมอยมาก แตตางคนตางวาตามไดยนและคาดคะเนผดๆ กนมากนก จะเอาเปนประมาณลงไมได เราจะขอกลาวเรองราวพระแกวมรกตนน ตงแตครงทไดความเปนแน ซงผฟงคดคานมไดใหทานฟง

เมอพทธศกราช 1979 ครสตศกราช 1436 ป พระแกวมรกตองคนอยในพระสถปใหญเกาองคหนง ณ เมองเชยงราย ครนพระสถปเจดยนนตองอสนบาตพงลงมาแลว ชาวเมองเชยงรายไดเหนเปนองคพระพทธรปปดทองค าทบทงองค กส าคญวาพระพทธรปศลาสามญ จงเชญไปไวในวหารทไวพระพทธรปในวดแหงหนง แตนนไป 2 เดอน 3 เดอน ปนทลงรกปดทองหมทงองคพระนนกะเทาะออกทปลายพระนาสก เจาอธการในอารามนนไดเหนเปนแกวสเขยวงาม จงแกะตอออกไปทงพระองค คนทงปวงจงไดเหนและทราบความวา เปนพระพทธรปแกวแทงทบทงแทงบรสทธด ไมบบสลาย คนชาวเชยงรายและเมองลาวอนๆ กตนกนไปบชานมสการมากมาย...


16

ในการสรางพระแกวมรกตนนไดทรงพระราชนพนธไววา ...ฝมอชางทท าพระพทธรปพระองคนนนเลา เมอพจารณาเทยบเคยงด กเหนเปนฝมอชางทเอกทเดยวในครงหลงคราวหนง จะเปนฝมอชางขางอนเดย คอเมองเบงคอละราฐสรฐแลเมองแขกพราหมณขางเมองมชฌมประเทศทไทยเรยกเมองเทศนนกมใชเลย อนงจะเปนฝมอสงหฬ มอญ พมา เขมร และไทยเหนอ และจนกมใช ดฝมอไมใกลเคยงคลายคลงกนกบพระพทธรปซงเปนฝมอชางในเมองทงปวงทออกชอมา ถาจะวาเปนฝมอเทวดาดงต านานวา กเหนวาฝมอเทวดาคงจะผดกวาฝมอชางมนษยทงปวงทเดยว เมอเปรยบเทยบไปโดยละเอยด ดเหมอนวาจะเปนฝมอชางลาวเหนอโบราณขางเมองเชยงแสน เหนคลายคลงมากกวาฝมอชางเมองอน แลถงจะเปนชางทเมองลาวกจะเปนชางดชางเอกทเดยวมใชเลวทราม ดวยเปนของงามดเกลยงเกลามากอยไมหยาบคาย... (กรมศลปากร, 2504: 269 - 270)

พระบรมราชาธบายของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน พระแกวมรกตอาจสรางขนในอาณาจกรลานนา กอนพทธศกราช 1979 ในป พ.ศ. 2455 กรมศลปากรไดมอบหมายใหศาสตราจารยศลป พระศร เปนผศกษารปทรงพระแกวมรกต ไดสรปความเหนไววา “นาจะเปนฝมอชางทองถน ในอาณาจกรลานนาไทย หรอเปนฝมอชางทางเมองเหนอของไทย ถาจะจดยคสมยทางโบราณคด พระแกวมรกตนาจะสรางขนในสมยเชยงแสน



รนหลง ไมใชฝมอชางชาวตางประเทศ ดงเขาใจมาแตเดม” (กรมศลปากร อางถง อโนชา อมเอบ, 2533: 14 – 15)

จากการศกษาวเคราะหความสมพนธดานรปแบบศลปะและต านานระหวางพระแกวมรกตกบพระพทธรปหนทรายสกลชางพะเยา ศาสตราจารยดร.ศกดชย สายสงห นกวชาการดานประวตศาสตรศลปะ มหาวทยาลยศลปากร สามารถใชเปนหลกฐานชวยสนบสนนไดวา พระแกวมรกตนาจะสรางขนในอาณาจกรลานนาโดยเฉพาะอยางยงในเมองเชยงราย บรเวณเมองเวยงชยอนเปนสถานทคนพบพระพทธรปหนทรายทมรปแบบศลปะใกลเคยงกนเปนอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงในดานเทคนคประตมากรรม ความสมพนธดงกลาวน นาจะมตนเคามาจากพระแกวมรกตเปนส าคญ และคงมอายอยในระยะเวลาใกลเคยงกนคอราวตนพทธศตวรรษท 20 ซงเปนชวงแรกทพระแกวมรกตยงประดษฐานอยทเมองเชยงรายกอนทจะน าไปบรรจไวในองคเจดยและมาคนพบอกครงในป พ.ศ. 1979 จากนน จงไดมการอญเชญไปตามเมองตางๆ ซงเรองราวดงกลาวเปนททราบกนโดยทวไป (ศกดชย สายสงห, 2554: 12 - 13)


18

พระพทธมหามณรตนปฏมากร (พระแกวมรกต) ไมทรงเครอง ทมา: http://e-shann.com/?p=9284

http://e-shann.com/?p=9284



พระแกวมรกตสรางในสมยศรวชย ขอมลดานใหมทางประวตศาสตรพทธศาสนา ถาหากพจารณาประวตความเปนมาของพระแกวมรกต จากต านานพระแกวมรกตพระราชนพนธของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาฯ “การเรองขางตนนนไมมพยานมากยกไวกอน จะขอกลาวขอความเรองพระมหามณร ตนปฏมากรพระองคน แตท ควรจะเ ช อได แลแตโดยอน มานตามสลกส าคญ ทมในองคพระพทธปฏมากรนน...” (กรมศลปากร, 2504: 268) และบทความเรองพระแกวมรกตคอ พระพทธรปลานนาทมความสมพนธทางดานรปแบบกบพระพทธรปหนทรายสกลชางพะเยา ความตอนหนงวา

จากการศกษาของนกวชาการทางดานประวตศาสตรศลปะไดมขอสนนษฐานเกยวกบการก าหนดอายพระแกวมรกตอย 2 ขอ คอ ขอแรกเชอวาสรางขนในอนเดยหรอลงกาและไดอญเชญมายงเมองตางๆ ตามทปรากฏในต านาน กบอกขอหนงเชอวาเปนพระพทธรปทสรางขนในอาณาจกรลานนา จากรปแบบศลปะของพระแกวมรกต เปนพระพทธรปปางสมาธ ประทบนงขดสมาธราบเหนอฐานหนากระดานเกลยง มพระพกตรคอนขางกลมคลายพระพทธรปลานนาระยะแรก...(ศกดชย สายสงห, 2554: 5)

ขอมลทง 2 ชดทยกขนมานน เมอพจารณาถงความทวา “แลแตโดยอนมานตามสลกส าคญ” กบ “มขอสนนษฐาน” แสดงใหเหนวาเรองประวตและความเปนมาของพระแกวมรกตควรทนกประวตศาสตรพทธศาสนา และ


20

นกโบราณคด รวมทงทานทสนใจควรไดมการศกษาคนควาและน ามาเผยแพรตอไปไดอก ขอมลใหมทางประวตศาสตรทวา พระแกวมรกตของไทยนาจะสรางขนในสมยศรวชย ซงเปนสมยทพระพทธศาสนาเจรญรงเรองสงสดยคหนง ดงขอความในต านานพระแกวมรกตทไดกลาวถง “นครปาตลบตร” นาจะมใชนครปาตลบตรในอนเดย

จากการสบคนไมพบหนงสอต านานพระแกวมรกตทแตงขนเปนภาษาของประเทศอนเดย ศรลงกา และพมาเลย (อโนชา อมเอบ, 2533: 17) มเหตผลสมพนธทวา ในสมยโบราณทพระมหากษตรยลงมาตงนครพนพานทต าบลเวยงสระ ในอ าเภอบานนาสาร จงหวดสราษฎรธาน เมอประมาณปพ.ศ. 900 – 1100 ตงนครตามพรลงคทนครศรธรรมราช เมอประมาณป พ.ศ.1100 – 1200 ตงนครโพธศรไชยา เมอประมาณป พ.ศ. 1200 – 1400 เรองของนครโบราณรอบอาวบานดอน สามนครนเปนเรองนานแสนนาน จนคนไทยในสมยนนไดเขยนต านานกลาวถงนามพระมหากษตรยในนครทงสามน วา “พระเจาศรธรรมาโศก” เหมอนกนไปทงหมด เพราะทานเปนลกหลานของพระเจาศรธรรมาโศก (อนเดย) และยงสามารถท าใหนครทงสามนมพทธศาสนารงเรองเชนเดยวกบในนครปาตลบตรของอนเดยไดดวย ต านานไทยจงเรยกนครของพระเจาศรธรรมาโศกเมองไทยทงสามแหงนวา “นครปาตลบตร” ไปดวย (ธรรมทาส พานช, 2551: 39) และขอความททรงพระราชนพนธไววา

มเรองราวเลายดยาวไปดจมคนไดรเหนเปนแนแลความนนใครทมกเชองาย กจะยอมเหนวาเปนจรง ตามต านานทกลาวมานนทไมเชอกจะคดวตกสงสยไปตางๆ วาพระพทธรปองคนแลฝมอเทวดาสราง



พระพทธเจารปรางเหมอนอยางนเปนฝมอเทวดาแนแลว และจะเปนทสงสยไมตกลงกน

สมเดจอมรนทราธราชบพตร และพระวศณกรรมเทพบตรในต านานไมใชเทวดาแตทงสองพระองคเปนพระมหากษตรย สมเดจพระอมรนทราธ ราชหรอพระอนทร มนามในภาษาสนสกฤตวาศรนทรวรมเทวะ คอพระอนทรบรมเทพ ตามประวตศาสตรศรวชย ปรากฏวาพระอนทรเสวยราชยในป พ.ศ. 1230 – 1270 พระวษณกรรมเทพบตร มนามในจารกกรงศรวชย พ.ศ.1318 พบทวดเวยงไชยาวา วษณ(วษณวาชโย) พระวษณเสวยราชยในระยะประมาณป พ.ศ. 127 - 1330 (ธรรมทาส พานช, 2552: 41 - 42) พระพทธลกษณะของพระแกวมรกตเปนพระพทธรปปางสมาธ ประทบนงขดสมาธราบเหนอฐานหนากระดานเกลยง มพระพกตรคอนขางกลม มชายสงฆาฏยาวจรดพระนาภฯ ทานผ รใหความเหนวานาจะเปนพระพทธรปทจดอยในสมยเชยงแสน การน าชอเมองเชยงแสนมาตงชอศลปะสมยเชยงแสน พทธศตวรรษท 16 – 21 ซงมศลปะแบบคปตะและปาละของอนเดยกบโปลนนารวะของลงกา บางทานกวามศลปกรรมสโขทย เชน พระพทธรปสโขทยหมวดวดตะกวน จงหวดสโขทย หรอศลปะแบบเชยงใหม หรอศลปะแบบพระพทธรปบโรพทโธในชวา และศลปะแบบนครศรธรรมราชมาผสมอยดวย จะเหนไดวารปแบบศลปะมการผสมผสานหลายแบบทเดยว จงท าใหพระพทธรปแบบสมยเชยงแสนเปนทนยมกนมาก (บรรจบ เทยมทต, 2531: 26)


22

พระโพธสตวอวโลกเตศวร หรอ วชรปราณ ทมา: http://wathuahin.com/403.html

http://wathuahin.com/403.html



พระพทธลกษณะของพระแกวมรกตทส าคญ คอ มพระอณหส หรอตรเนตรระหวางพระขนง เดมมเพชรเมดเลกๆ ฝงอย ตอมาพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ซงมพระราชศรทธาในองคพระแกวมรกตมาก ไดทรงบรจาคทรพยสวนพระองค ซอเพชรเมดใหญขนาดเทาเมดบว น าบรสทธงดงามมาเปลยนใหมเมอป พ.ศ.2397 (อโนชา อมเอบ, 2533: 14) ประเดนนาสนใจคอ พระโพธสตวอวโลกเตศวร หรอ วชรปราณ เปนเทวรปส ารดสมยศรวชย พบทอ าเภอไชยยา จงหวดสราษฎรธาน ถอเปนศลปะชนเอกชนหนงของโลก กมตรเนตรเหมอนกบพระแกวมรกต โดยธรรมทาส พานช ใหความเหนไววา

พระวษณกรรมสรางพระแกวมรกตใหเปนตวแทนของพระมหาธรรมรกขต ซงเปนพระอรหนต สรางพระโพธสตววชรปราณ ใหเปนตวแทนของพระอนทร ผบรรลนพพานธรรมทงเปนฆราวาส ปฏมาทงสองนสรางดวยฝพระหตถพระมหากษตรยศลปน จงไดท าตรเนตรเปนตมเลกๆ ไวระหวางพระเนตรของพระปฏมาเปนเครองหมายวา “พระอนทร ทาวสามตา จดการเอง”(ธรรมทาส พานช, 2551: 16)

ชนกาลมาลปกรณจดไวแมนย าวา พระเจาอนรธทไปชงพระแกวเปนลกหลานของพระเจาอนรธทตงจลศกราช จากพระนามพระเจาอนรธในต านานน เราทราบไดวาต านานไทยโบราณเรยกพระนามกษตรยทางแดนมอญวาพระเจาอนรธไปทกพระองคในหลายยค เหมอนกบต านานไทยเรยกพระเจาแผนดนทางไชยา เวยงสระ และนครศรธรรมราชวาศรธรรมาโศกราชไปทกๆ พระองค ตามต านานพระแกวมรกตวา พระเจาอนรธยกกองทพมามา


24

และเรอทรงพระแกวมรกตถกพาหนไปอนทปตได แสดงวาลงกาทวปในต านานพระแกวมรกตคงจะเปนเกาะลงกาสงหฬไมได ตองเปนเมองพระไตรปฎกทนครศรธรรมราชจงจะพอด คอยกกองทพมามาจากเมองมอญได พาเรอทรงพระแกวมรกตหนไปนครอนทปตได (ธรรมทาส พานช, 2554: 64) เปนขอสนนษฐานและอธบายถงลงกาทวปวาคอ นครศรธรรมราช ส าเภาจงสามารถพลดเขาไปถงเมองอนทปตมหานครได พรอมทงไดแสดงแผนทการเดนทางของพระแกวมรกตไวดวย ขอมลทางประวตศาสตรวาดวย พระแกวมรกตของไทย นาจะสรางในสมยศรวชยเปนชดขอมลท “ธรรมทาส พานช” นกประวตศาสตรพทธศาสนาไดคนควาและเรยบเรยงขนไวเปนหนงสอเรอง พระแกวมรกตของไทย พมพเผยแพรตงแตป พ.ศ. 2508 จนถงฉบบพมพครงท 6 พ.ศ. 2554 จงเปนการเปดประเดนส าหรบนกประวตศาสตรพทธศาสนา นกโบราณคด นกวชาการ ตลอดจนผ ทมความสนใจใครศกษา ไดมการศกษาคนควาและตรวจสอบประวตและความเปนมาของ พระพทธมหามณรตนปฏมากร หรอ พระแกวมรกตกนตอไป



แผนทการเดนทางของพระแกวมรกต


26

เอกสารอางอง ธรรมทาส พานช. (2554). พระแกวมรกตของไทย. กรงเทพฯ: อรณวทยา. บรรจบ เทยมทต. (2531). ก าเนดพระพทธรปหลายสมย. กรงเทพฯ: กรงสยาม. ศกดชย สายสงห. (2554). พทธปฏมา : งานชางพลงแหงศรทธา. กรงเทพฯ: มตชน. ศลปากร, กรม. (2504). ต านานพระแกวมรกต ฉบบสมบรณ. กรงเทพฯ: บรรณาคาร. อโนชา อมเอบ. (2533). ประวตพระแกวมรกตพระพทธมหามณรตนปฏ

มากร. กรงเทพฯ: แสงศลป.

วารสารพื้นถิ่นโขง ชี...

Documents