1

การจดการงานวจยสผลลพธและผลกระทบ: แนวคดและกรณศกษา

สมพร อศวลานนท0 1

บทนา เปนทตระหนกกนดวาบทบาทของการวจยหรอการลงทนวจยมไดจากดอยเพยงกจกรรมของการสราง

ขอความรเพอการอธบายขอปญหาและปรากฎการณตางๆทเกดขนกบสงคมหรอการพฒนาเทคโนโลยและนวตกรรมขนใหมทเออตอการนาไปใชในกจกรรมการผลตและการบรโภค แตยงหมายรวมถงกระบวนการนาความร เทคโนโลย และนวตกรรมไปสการสรางสรรคใหเกดเปนคณคาและมลคาเกดเปนผลลพธและผลกระทบกบสงคมตามมา การวจยหรอการลงทนวจยจงเปนกระบวนการทสรางการเปลยนแปลงใหกบเศรษฐกจสงคม และสงแวดลอม และเปนการสรมสรางความอยดกนดหรอการมคณภาพชวตทดขนของผคนในสงคม รวมถงการเปนจกรกลในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศใหกาวไปขางหนาอยางมนคงและยงยน อยางไรกตาม การจะทาใหโครงการวจยหรอแผนงานวจย และรวมถงแผนการพฒนานาไปสการสรางเปนผลลพธและผลกระทบตามเปาหมายทตองการนน จาเปนตองมกลไกและกระบวนการจดการในแตละขนตอนตางๆ เพอใหเกดมการนาไปใชประโยชน เกดการเปลยนแปลงในพฤตกรรมของภาคหนสวนภายในขอบเขตของเปาหมายทเกยวของ

ในบทความนจะกลาวถงการจดการงานวจยสการสรางผลลพธและผลกระทบโดยแบงเนอหาออกเปนสองสวน ในสวนทหนงเปนการนาเสนอถงความเปนมาของกรอบคดเชงทฤษฎทนามาใชกบการเชอมความสมพนธอยางเปนเหตเปนผลระหวางผลผลตหรอผลงานทเกดขนกบโครงการกบการนาไปใชประโยชน โดยเรมแนวคดจากวธการ Logical Framework และ Outcome Mapping และขยายกรอบคดสวธการทเรยกวา “ทฤษฎการเปลยนแปลง” หรอ “Theory of Change” ซงกรอบแนวคดและวธการดงกลาวไดใชเปนเครองมอในการออกแบบการวางแผนและการประเมนโครงการวจยกนอยางแพรหลาย สาหรบในสวนทสองจะเปนการนาเสนอกรณตวอยางของรปแบบการจดการชดโครงการวจยสการใชประโยชนเพอใชเปนกรณศกษา

แนวคดการเชอมโยงการลงทนในโครงการวจยสการใชประโยชน

การลงทนในโครงการวจยเปนกระบวนการคนหาขอเทจจรง การสรางองคความรใหม และการจดการองคความรใหมใหเกดขนกบสงคม ซงองคความรหรอขอเทจจรงทไดรบการสะสมในชวงเวลาตางๆจะกอใหเกดเปนทนทางปญญาและกอปรขนเปนสงคมแหงฐานความรตามมา ประเทศทมการสะสมทนทางปญญาใหกบสงคมไวมากหรอกลาวอกอยางหนงวาประเทศทมฐานการลงทนทางการวจยเพอสรางเทคโนโลยและนวตกรรมไวมากยอมพฒนาไปสสงคมแหงการเรยนร เปนสงคมทมการววฒนาการในองคความรอยางตอเนอง มระบบและกระบวนการในการนาองคความรจากการวจยไปใชสรางเสรมความอยดกนดใหกบสงคม ตลอดจนการนาความรไปใชในการปองกนและการแกไขปญหาตางๆเพอลดผลกระทบทจะเกดขนกบสงคมไดอยางเหมาะสม สรางความกาวหนาทงดานเศรษฐกจและสงคมใหกบประเทศ ในอกมตหนงการลงทนวจยจดเปนกจกรรมทางเศรษฐกจทมจดมงหวงในการใชทรพยากรหรอปจจยทมอย (อยางจากด) เพอการผลตหรอการสรางผลงานทเปนองคความร เทคโนโลย หรอนวตกรรม ซงผลผลตหรอผลงานจากงานวจยเมอไดถกนาไปใชประโยชนจะ

1 นกบรหารวชาการอาวโส สถาบนคลงสมองของชาต และผประสานงานสานกประสานงานวจยเชงนโยบายเกษตรและเสรมสรางเครอขายงานวจยเชงนโยบาย สานกงานกองทนสนบสนนการวจย

2

สงผลตอการเปลยนแปลงตอสถานภาพทางเศรษฐกจสงคม และสงแวดลอม หรอเสรมสรางระดบความเปนอยและคณภาพชวตของคนในสงคมใหอยในระดบทดขน สาหรบรปแบบแนวคดหรอวธการเชอมโยงความสมพนธของการดาเนนการวจยสการใชประโยชนทจะกลาวถงในทน ไดแก Logical Framework Outcome Mapping และ Theory of Change

1) Logical Framework

Logical Framework เปนแนวคดหรอวธทใชหลกตรรกะของความเปนเหตและเปนผลเพออธบายเชอมความสมพนธระหวางทรพยากร (inputs) ทใชและกจกรรมการจดการและดาเนนการตางๆ(activities)ทเกดขนภายในโครงการ จดทาขนเปนผลผลตหรอผลงาน (outputs)ตามวตถประสงคทโครงการไดระบไว 1 2 ไปพรอมกบความคาดหวง (expect) ใหผลผลตหรอผลงานทไดรบ ไดขยายผลกาวไปสการใชประโยชนเพอตอบสนองกบเปาประสงคทตองการและเปาหมายขนสดทาย (purposes and goal) ทอยากจะเหนหรอพงอยากจะใหเกดขน ตามแนวคดดงกลาวไดผนวกเอามตการใชประโยชนเขามาเปนเปาหมายของโครงการทพงปราถนาจะใหเกดขนกบชมชนหรอสงคมรวมอยดวยกบการจดทาแผนและการออกแบบโครงการ ซง เปาหมายทกาหนดขนนนเปนเสมอนการสรางวสยทศนหรอ vision ใหกบโครงการขนมากอนพรอมกบการระบถงภารกจหรอ mission ทจะตองดาเนนการเพอใหบรรลหรอเกดขนตามเปาหมายทปราถนาหรอพงประสงคไว23

ภายใตกรอบคดของ logical Framework ไดจดแบงองคประกอบความสมพนธของโครงการวจยหรอโครงการพฒนาออกเปนสองสวน สวนแรกไดแกสวนทสามารถจดการและดาเนนการไดเองภายใตโครงการฯ ซงเปนความสมพนธระหวางการใชทรพยากรตางๆทงในรปทรพยากรมนษยซงไดแกนกวจยผชวยวจย งบประมาณวจย ตลอดจนทรพยากรทนอนๆ เชน หองปฎบตการและอปกรณเครองมอวจย เปนตน แลวดาเนนงานตามกจกรรม (activities) ทไดเตรยมไวหรอไดกาหนดไวในโครงการ เชน การทดลอง การเกบตวอยาง การลงพนทเพอสารวจสอบถาม รวมถงการจดทาการวเคราะห นาไปสการรอยเรยงเปนเนอหา รปแบบการประดษฐขนเปนนวตกรรมหรอเทคโนโลย ตลอดจนการจดทาขนเปนรายงานผลทไดรบ หรอการจดทาขนเปนหลกสตร เอกสารวชาการ เอกสารอบรมและโปสเตอร เปนตน สวนประกอบเหลานเรยกวาเปนผลผลตหรอผลงานจากโครงการ ทงนขนอยกบวตถประสงคทโครงการไดระบไว ขนตอนทไดกลาวถงนจดเปนขนตอนทอยในขอบเขตของโครงการทหวหนาโครงการหรอผบรหารโครงการสามารถควบคมได สาหรบสวนทสองซงเปนความสมพนธระหวางการนาผลผลตหรอผลงานไปสการใชประโยชนตามเปาหมายนนจดเปนความสมพนธทอยนอกเหนอการควบคมของโครงการ (beyond the project control) (ภาพท 1) และบอยครงมกจะถกละเลย ทาใหเกดเปนอปสรรคทสาคญในการเผยแพร การยอมรบและการนาไปใชประโยชนใหเกดขนกบภาคเปาหมาย3

4

2 Ann-Murray Brown Consultancy (2016) Difference between the Theory of Change and Logic Model;

https://www.annmurraybrown.com/single-post/2016/03/20/Theory-of-Change-vsThe-Logic-Model-Never-Be-Confused-Again 3Logical Framework Approach ไดรบการพฒนาขนในป ค.ศ. 1969 โดย Leon J. Rosenberg ซงหนวยงาน the U.S. Agency for International Development (USAID) ได น า ไป ใช เ ร ม แรกและ ได ขยาย ตวออก ไปย งอ งค ก รอ น ๆอย า งแพร หลาย (https://en.wikipedia.org/wiki/Logical_framework_approach) ในชวงเวลาตอมา รวมถงองคกรหรอหนวยงานทใหทนวจยในระดบสากล 4 ซงในอดตไดมการเปรยบเปรยเสมอนวาเปนการทางานวจยแลวกเกบผลงานไวบนหงและสวนมากจะไมมกลไกการจดการใหไปสหางหรอ

การมผคนนาไปใชประโยชน

3

ทมา: ปรบปรงจาก Keerti Husan Pradhan: http://slideplayer.com/slide/2329510/

ภาพท 1 แสดงกรอบคดความสมพนธเชอมโยงระหวางการลงทนในโครงการวจยกบเปาหมายท ตองการภายใตความเปนเหตเปนผล(cause and effect relationship) ตามวธ Logical Framework

วธ Logical Framework จงเปนหลกคดทสาคญสาหรบการบรหารจดการโครงการพฒนาตางๆโดยทผออกแบบและการจดทาแผนโครงการควรทจะตองสะทอนถงเปาหมายและเปาประสงคสดทายทโครงการพงประสงคจะใหเกดขนกบภาคชมชนทเกยวของ ไปพรอมๆกบรปแบบของกจกรรมการดาเนนงานตางๆ ตามแผนงานในโครงการ เพอใหไดผลผลตหรอผลงานตามวตถประสงคของโครงการ ภายใตกรอบของปจจยทมอยอยางจากด วธ Logical Framework อาจเรยกกนในชอ Log Frame หรอ Logic Model5 ซงในรายละเอยดของวธ Logical Framework จะไมขอนามากลาวถงในทน 5 6 (ทานทสนใจตดตามไดจากบทความของ ดร.ปยะวต บญหลง ในเอกสารเลมน) วธ Logical Framework ไดเรมตนใชกบการวางแผนจดการโครงการพฒนา ตอมาไดมการนามาประยกตใชกบการบรหารจดการโครงการวจยหรอแผนงานวจยขององคกรวจย ตลอดจนการนามาใชเพอการประเมนตดตาม(monitoring) ในขนตอนการปฏบตงาน (implementation) ของหนวยบรหารงานวจย และการประเมนตนเอง (self-assessment) ของนกวจยเพอการตรวจหาผลสาเรจและผลสมฤทธเบองตนเมอโครงการไดสนสดลง เนองจากมรปแบบของกรอบคดทงายตอการนาไปใชปฏบต

แนวคดตามวธ Logical Framework แมจะมจดเดนโดยเฉพาะรปแบบเชงตรรกะทอธบายความสมพนธเชอมโยงดวยเหตและผลของการดาเนนโครงการสเปาหมายทพงประสงคของโครงการ แตในทางปฏบตวธ Logical Framework มขอจากดอนประกอบดวย (1) วธการดงกลาวเปนการแสดงความสมพนธเชอมโยงทมลกษณะจาเพาะและไมไดนาเสนอรายละเอยดวาทาไมจงไดเกดปรากฎการณการเปลยนแปลงนน (2) ไมไดใหความสาคญกบการปรบเปลยนพฤตกรรมของภาคชมชนทเปนเปาหมาย (3) ความสมพนธทเกดขน

5Log Frame Method มกจะใชเรยกในกรณทมการนาเสนอกรอบแนวคดความเชอมโยงในรปของ Matrix สวน Logit Model มกจะใชเรยกในกรณทมการนาเสนอกรอบแนวคดในรปแบบของ Flow Chart (Ann-Murray Brown Consultancy, 2016) 6ผสนใจตดตามไดจาก NORAD (1999) “The Logical Framework Approach,” Handbook for objectives-oriented planning .

4

จากผลผลตหรอผลงานอนนาไปสเปาหมายเปนการพจารณาเฉพาะแตความสมพนธโดยเจตนาทเปนไปตามลาดบขน เชน หากกจกรรมทาใหเกดผลผลตหรอผลงาน (outputs) แลว ผลผลตหรอผลงานนนคาดไดวาจะสงผลตอการบรรลถงวตถประสงคและไดผลตามเปาหมายภายใตขอสมมต(assumption)ทกาหนดขน 6

7 และ (4) ผลประโยชนทเกดขนกบโครงการนนพจารณาจากดเฉพาะในขณะทโครงการไดดาเนนการอยและไดจบลง (intermediate result) แตไมไดคานงถงผลประโยชนในระยะยาว (long term result) หรอผลประโยชนทเกดขนหลงจากโครงการไดสนสดไปในระยะหนงแลว ซงเปนประเดนเรองความยงยน (sustainability) ของโครงการ ดงนน วธ Logical Framework เมอนาไปใชในการประเมนหาผลประโยชนจากโครงการวจยยอมจะแสดงผลประโยชนในแบบเฉพาะเจาะจงและบงบอกแตเพยงระดบหรอสถานภาพหรอสภาวะทเปลยนไป (state or condition change) แตไมไดใหรายละเอยดวาการเปลยนแปลงจากสถานภาพหนงไปสอกสถานภาพหนงเกดขนไดอยางไร ซงอาจไมเหมาะสาหรบการนาไปใชเพอการออกแบบวางแผนหรอการประเมนผลสาเรจและผลกระทบของโครงการวจยทมความตอเนองของการเปลยนแปลง หรอโครงการทมหลากหลายเสนทางสการเปลยนแปลง (multiple pathways to change) ในผลลพธ และผลกระทบในเชงมหภาค (macro-level)

2) Outcome Mapping:

Outcome Mapping หรอ”แผนทผลลพธ” เปนแนวคดหรอวธทใหความสาคญกบการเปลยนแปลงในพฤตกรรมหรอความสมพนธทเกดกบภาคชมชนเปาหมายหรอเปนกลไกการจดการทมงถงผลงานหรอผลสมฤทธ(result base management)8 ของภาคเปาหมายตางๆ(boundary partners) เปนหลก ทงนการทจะทาใหเกดเปนผลลพธเกดขนไดนนจะตองมกจกรรมหรอกลไกในการแทรกแซง(intervention) ผานกระบวนการใหความร สรางความเขาใจ การทาใหมความตระหนกถง ตลอดจนการสรางทศนะคตทด ซงปจจยดงกลาวหากเกดขนแลวจะทาใหภาคเปาหมายตางๆเกดการเปลยนแปลงในพฤตกรรม (behavior) ความสมพนธ (relationship) หรอการกระทา(actions) ตามมา และเปนกลไกสาคญทจะเปนพลงผลกดนขบเคลอนใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคม8

9 (social change) ตามมา ซงในสภาพความเปนจรงแลวการเปลยนแปลงทางสงคมมความเกยวของสมพนธกนอยางหลากหลายทงทโดยเจตนาและไมไดเจตนา ทงทเปนทางตรงและทางออม นอกจากนแนวคดหรอวธ outcome mapping ไดใหความสาคญกบการอธบายปรากฏการณของความสมพนธทเกดขนนนเกดขนไดอยางไร และทาไมจงนาไปสการเปลยนแปลงเกดขน

แนวคดหรอวธ Outcome Mapping จงเปนรปแบบของการวางแผนและประเมนผลของโครงการพฒนาหรอโครงการวจย โดยไดเชอมขอบเขตความสมพนธของผลผลตหรอผลงานอนเกดขนกบกจกรรมการ

ดาเนนงานของโครงการ (sphere of control) เขากบขอบเขตทโครงการสามารถปฏสมพนธสรางการ

ยอมรบและมอทธพลถงได (sphere of influence) ซงเทากบเปนการขยายผลงานวจยสกลมภาคเปาหมาย (ภาพท 2)

7 หมายถงวาถากจกรรมนนทาใหเกดปรากฎการณ A ยอมเชอไดวาจะสงผลตอการเกดขนของปรากฎการณ B ตามมา เชน เมอมเทคโนโลยพนธ

พชไมเกดขนแลวเกษตรกรจะไดรบผลผลตทดขนและมรายไดสงขนและตามมา (ภายใตขอสมมตวาเกษตรกรยอมรบพนธพชใหม) 8 การบรหารจดการทมงผลสมฤทธ(result base management) เปนการบรหารจดการเพอใหไดลผลตหรอผลงาน(outputs)ตามวตถประสงค

และสามารถนาไปใชประโยชนไดจรง(outcomes)ตามเปาหมาย 9ในทนหมายรวมถงเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม

5

ภาพท 2 แสดงความเชอมโยงโครงการวจยสการใชประโยชนของภาคเปาหมายเกดเปนผลลพธ สภาคกลมเปาหมายและสรางผลกระทบกบชมชนและสงคมตามมา

ทงน ในการขยายหรอสรางความสมพนธกบภาคเปาหมาย โครงการอาจจะตองมสวนในการกระตน การสรางหรออานวยความสะดวก เพอเออใหเกดการพฒนาเชอมโยงในรปแบบตางๆ ตลอดจนการสรางพนธกจรวม (engagement) กบภาคภาคสวนตางๆ (partners or stakeholders) ใหไดเขามามบทบาทเกยวของและมกจกรรมรวมกน อนนาไปสการปรบเปลยนพฤตกรรมและแนวคด เกดการยอมรบขนกบภาคเปาหมาย ซงเปนผลลพธ(outcomes) และในทายทสดจะสงผลตอชมชนและสงคมอนเปนผลกระทบ (impacts)ในภาพรวม ตามมา ทงน ผลกระทบทเกดขนจะเปนการเปลยนแปลงจากสถานภาพเดมไปสสถานภาพใหม (changes in state or conditions) (ทดขนกวาเดม) อนเปนขอบเขตทผคนในสงคมสนใจ(sphere of interest)

แนวคดหรอวธ Outcome Mapping ใหการสนบสนนมงเนนทการจดการเพอสรางผลลพธจากผลผลตหรอผลงานของโครงการวจยใหขยายผลไปสภาคเปาหมายตางๆ โดยโครงการมบทบาทเพยงการเปนผสนบสนนหรออานวยความสะดวกใหกบภาคหนสวนตางๆไดเขาถงทรพยากร ความคดใหม และโอกาสตางๆ พรอมกบการสรางความตระหนกร (awareness) การเพมพนความร (knowledge) การปรบเปลยนทกษะ(attitude) การสรางแรงบนดาลใจ (aspiration) ใหเกดขนกบภาคหนสวนตางๆ อนนาไปสการเปลยนแปลงในพฤตกรรมของภาคเปาหมายตามมา ในอกดานหนงวธ Outcome Mapping สนบสนนนการเพมขยายบทบาทของภาคหนสวนตางๆในสงคมสการเปนผมบทบาทหลกในการแทรกแซงควบคมการดาเนนการเพอใหเกดการยอมรบสการเปลยนแปลงไปพรอมๆกบการลดบทบาทและขอบเขตทโครงการจะเขาไปแทรกแซงเกยวของในกระบวนการสรางผลลพธ (ภาพท 3) เพอสรางความตอเนองและนาไปสความยงยนของการเปลยนแปลง

ทมา: ปรบปรงจาก Simon Hearn, http://www.slideshare.net/sihearn/introduction-to-outcome- mapping

6

ทมา: Benedicte Fonteneau and Jan Von Ongevalle (2012) “Introduction to Outcome Mapping”; https://www.slideshare.net/MobiMOOC/outcome.mapping-dph-day-2012

ภาพท 3 แสดงความเชอมโยงและการขยายผลระหวางบทบาทของโครงการกบบทบาทของภาค หนสวนเปาหมายในการสรางผลลพธและผลกระทบ

แนวคดหรอวธ Outcome Mapping เออประโยชนตอการใชบรหารจดการหวงโซงานวจยในชวงปลายนาและเปนเครองมอทใชสนบสนนการประเมนวเคราะหหาผลลพธและผลกระทบในวงกวาง(macro level) ของโครงการ ซงแตกตางจากแนวคดหรอวธ Logical Framework ซงเหมาะทจะใชกบการบรหารจดการงานวจย ในหวงโซงานงานวจยตนน า โดยใหความสาคญกบแผนงานและการปฎบต งาน (implementation) ใหเปนไปตามแผนงาน รวมถงการตดตามประเมนผล (monitoring) ระหวางการดาเนนงานเปนสาคญ แนวคดหรอวธ Outcome Mapping จงเปนการขยายกรอบคดจากวธ Logical Framework ไปพรอมๆกบการใหความสาคญกบกระบวนการสรางการเปลยนแปลงทเปนผลลพธทงโดยตรงและโดยออมใหเกดขนกบภาคหนสวนของโครงการ สงผลใหการออกแบบและวางแผนโครงการมลกษณะเชงยทธศาสตรมากขน เหมาะกบการใชในการบรหารจดการโครงการของหนวยบรหารงานวจย โดยเฉพาะการจดทาแผนยทธศาสตรเพอการขบเคลอนเชงนโยบาย

2) Theory of Change

Theory of Change10 หรอ “ทฤษฎการเปลยนแปลง” เปนแนวคดหรอวธทมองคประกอบของโครงสรางของตวแปรทเปนปจจยหลกคลายคลงกบแนวคดของ Logical Framework และ Outcome Mapping ซงโครงสรางของตวแปรทสาคญดงกลาวประกอบดวย ปจจยหรอทรพยากรนาเขา(inputs) กจกรรมตางๆอนนาไปสการไดมาซงผลผลตหรอผลงาน(outputs) จากโครงนนๆ กจกรรมหรอกลไการจดการเพอทาใหเกดผลสมฤทธโดยการขยายผลสภาคหนสวนตางๆ ผานการเปลยนแปลงในพฤตกรรม ความสมพนธ แนวคด

10 เปนแนวคดทสถาบน ASPEN Institute ไดพฒนาขนและนาออกเผยแพรในชวงตนทศวรรษ 2000 (ASPEN Institute is a non-partisan

forum for value-based leadership and exchange idea) มสานกงานตงอยท New York, USA และ ในอกหลายประเทศ

7

หรอการกระทาของ บคคล กลมบคคล องคกร หนวยธรกจ สถาบน ทเปนภาคหนสวนหรอผใชประโยชนตามเปาหมายตามบรบทของขอกาหนด(assumptions) เกดขนเปนผลลพธ(outcomes) และสรางผลกระทบ (impacts)ทงในระยะสนและระยะยาว (ภาพท 4)

ทมา: ปรบปรงจาก Will Allen, Jennyfer Cruz and Bruce Warburton, “How Decision Support Systems can Benefit from a Theory of Change approach”

ภาพท 4 โครงสรางหลกของปจจยทเปนองคประกอบของ Theory of Change และลกษณะของ กจกรรมในแตละปจจย

เนองจากทฤษฎการเปลยนแปลงเปนแนวคดเชงกระบวนการทคานงถงความสลบซบซอนของกจกรรมและกลไกการแทรกแซง (intervention) ภายใตขอกาหนด (assumptions) เพอการขยายผลสภาคหนสวนตางๆ ทงนเพราะในสภาพของความเปนจรงกลไกการแทรกแซงทเกดขนกบกจกรรมหนงอาจสงผลหลากหลายไปถงกจกรรมอนๆ หรอการเกดสงผลตอกนไปมาเปนวงจร (cyclical process)ระหวางกจกรรม ทาใหเกดเสนทางสผลลพธไดในหลากหลายเสนทาง (multiple pathways) ในขณะเดยวกนกไดเนนถงกลไก(drivers)ของความสมพนธอนนาไปสการเปลยนแปลงเชงพฤตกรรม(behavior) หรอความสมพนธของบคคล กลมบคคล หนวยธรกจ และสถาบนภาครฐ ทสนบสนนใหเกดการปรบเปลยนสถานภาพของภาคชมชนและสงคม(ภาพท 5) ซงเปนการปรบเปลยนจากสถานภาพเดม (conventional or traditional platform) ไปสสถานภาพใหม(new platform) ซงอาจจะเปนผลมาจากการมเทคโนโลยหรอนวตกรรมใหม จากการเปลยนแปลงในกฎระเบยบหรอนโยบายสาธารณะของภาครฐ หรอจากการไดรบรถงขอความรใหม เปนตน

ทฤษฎการเปลยนแปลงจงเปนแนวคดของการเชอมโยงความสมพนธจากขอบเขตของโครงการ(sphere of project) ไปสขอบเขตทตองปฏสมพนธใหเกดความเชอถอและการการยอมรบเกดขนกบภาคหนสวนเปาหมาย(sphere of influence) ทงในระยะสนและระยะกลาง ทงโดยทางตรงและโดยทางออม สภาคหนสวนของสงคมโดยรวม(sphere of interest) ซงเปนการขยายขนาด (scaling up) ของผลลพธและผลกระทบในวงกวางไปสการเปลยนปลงของสงคม (social change)ในระยะยาว ทงในขอบเขตทโครงการควบคมไดและในขอบเขตทนอกเหนอการควบคมของโครงการ ทงโดยทางตรงและโดยทางออม ทงทตงใจและไมไดตงใจ

8

ทมา: ปรบปรงจาก Isabel Vogel (2012), Review of the use of ‘Theory of Change in International Development; The UK Department of International Development:

ภาพท 5 แบบจาลองโครงสรางองคประกอบของปจจยสาคญบนความสมพนธของเสนทางส ผลกระทบของการจดการโครงการวจยภายใตกรอบคดของทฤษฎการปลยนแปลง

นอกจากน ทฤษฎการเปลยนแปลงยงไดใหความสาคญกบการเปลยนแปลงอนเปนผลมาจากโครงการวจยอนๆ ททาใหเกดการเปลยนแปลงเกดขนในเปาหมายอนเดยวกน การแยกแยะผลประโยชนทเปนผลสบเนองมาจากโครงการอนๆทไดเกดขนรวมกบโครงการทกาลงพจารณา แนวคดดงกลาวนเมอนาไปใชกบการประเมนผลกระทบจากงานวจยจะทาใหมความนาเชอถอดยงขน ทฤษฎการเปลยนแปลงไดเปนทยอมรบกนอยางแพรหลายในการประเมนผลกระทบและการออกแบบโครงการของหนวยงานหรอขององคกรตางทงทเกยวของกบการพฒนาและการบรหารงานวจย10

11

เนองจากทฤษฎการเปลยนแปลงมความซบซอน (complex) ในโครงสรางของกจกรรมตามความสมพนธบนเสนทางสผลกระทบ (research impact pathway) ดงนน การนาทฤษฎการเปลยนแปลงมาใชกบการประเมนหรอการออกแบบวางแผนโครงการวจยจงมความจาเปนทผใชจะตองแยกแยะ จดเกบ และทาความเขาใจถงกลไกเชอมโยงความสมพนธของกจกรรมตางๆตามทมงหมายไวพรอมกบการจดทาและการอธบายรายละเอยดในแตละขนตอนของความสมพนธวาปรากฎการณดงกลาวเกดขนไดอยางไร มกลไก

11 Isabel Vogel (2012) “ESPA guide to working with Theory of Change for Research Projects” in http://www.espa.ac.uk/files/espa/ESPA-Theory-of-Change-Manual-FINAL.pdf

9

(drivers)ททาใหเกดการเปลยนแปลงในพฤตกรรม แนวคด และความสมพนธกบภาคภาคสวนตางๆในลกษณะใดบางและอยางไร อกทงเปาหมายทพงประสงคและพงปรารถนาอนจะเกดขนทงในระยะสน ระยะกลาง และระยะยาว กบภาคทเกยวของจะเกดขนในลกษณะใด ความสาเรจและผลกระทบของโครงการหรอแผนงานนนๆมความสาคญในเชงคณคาอยางไร ความสาเรจและผลกระทบทเกดขนนนไดเกดขนภายใตเงอนไขอยางไร เปนตน

ปจจบน ทฤษฎการเปลยนแปลงไดเปนทยอมรบอยางแพรหลายในการบรหารจดการโครงการตลอดจนการประเมนผลกระทบของโครงการพฒนาและโครงการวจย ขององคกรตางๆทเกยวของกบการวจยและการพฒนาในระดบสากลอยางหลากหลาย เชน องคกรดานสาธารณสข องคกรดานสทธมนษยชน องคกรดานการพฒนาระหวางประเทศ องคกรวจย เปนตน นอกจากนยงถกนาไปใชเปนเครองมอชวดถงประสทธภาพและผลสมฤทธของแผนงานหรอโครงการทไดรบการสนบสนนหรอการลงทนใหดาเนนการและการประเมนหาผลกระทบของโครงการรวมถงการนาไปใชเปนเครองมอกาหนดยทธศาสตร (strategy) สาหรบการบรหารจดการโครงการวจยหรอโครงการพฒนาอยางแพรหลาย

รปแบบการบรหารจดการชดโครงการวจยสการใชประโยชน:กรณตวอยางเชงสงเคราะห

การบรหารจดการโครงการหรอชดโครงการวจยและพฒนา (R&D Project or program) ทคานงถงผลลพธ(outcome or result base management) นบวาเปนรปแบบหนงทสานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.)ไดสนบสนนใหนามาใชในการบรหารจดการวจยและพฒนาในรปของชดโครงการ ซงตางจากการบรหารโครงการทคานงถงผลผลตหรอผลงาน(output base management) การบรหารจดการงานวจยทคานงถงผลลพธมความจาเปนทจะตองออกแบบงานวจยทจะตองใหความสาคญกบการมสวนรวม(engagement)ของภาคภาคสวน (partners or stakeholders) ไปพรอมๆกบการกาหนดเปาหมายในระยะยาว(goal)วาอยากจะเหนการเปลยนแปลงอะไรเกดขนภายใตชดโครงการวจยและพฒนานนๆ รวมไปกบการบรหารจดการดานการจดหานกวจย โจทยวจย รวมไปถงการออกแบบการเชอมตอกบภาคหนสวนตางๆตงแตเรมแรก เพอการพฒนาและเสรมสรางพนธกจรวมไปดวยกน อนเปนการพฒนาเกยวโยงเชอมตอหวงโซการวจยจากผลผลตหรอผลงานตนนาไปสการใชประโยชนในหวงโซกลางนาและสรางการเปลยนแปลงกบสงคมหรอชมชนโดยรวมในหวงโซปลายนา

การจดการงานวจยในลกษณะนจาตองมกรอบระยะเวลาการดาเนนงานของโครงการหรอชดโครงการทยาวนานพอทจะทาใหเกดการเปลยนแปลงสเปาหมายทปราถนาหรอทอยากจะเหน อกทงยงจาเปนตองมองคประกอบเชงบรณาการของศาสตรตางๆไปพรอมๆกนกบการกาหนดโครงสรางของโครงการการยอยในชดโครงการ วาควรจะมองคประกอบและโครงสรางอยางไร องคประกอบของภาคหนสวนทเปนเปาหมายเรมตนคอกลมใด ในระยะกลางและระยะยาวใครคอภาคหนสวนทเปนเปาหมาย การจดโครงสรางใหเปนการบรณาการของศาสตรควรครอบคลมในบรบทใด การพฒนาเทคโนโลยหรอผลตภณฑควรจะเรมในองคประกอบใด การพฒนาศกยภาพของกลมเปาหมายเพอสรางกระบวนการรบรและการยอมรบควรจะเรมจากใครอยางไร การพฒนาขอความรและระบบฐานขอมลมความจาเปนหรอไมและควรจดทากอนและหลงอยางไร การตดสนใจในกระบวนการดงกลาวเปนบทบาทของผประสานงานชดโครงการทจะขบเคลอนการดาเนนงานใหบรรลถงเปาประสงคและเปาหมาย เมอไดดาเนนการไปแลวสามารถสรางการเปลยนแปลงพฤตกรรมใหเกดขนกบภาคหนสวนในสงคม ไดอยางมประสทธและประสทธผล นาไปสการสรางผลกระทบตอเศรษฐกจสงคมและสงแวดลอมเพอใหเกดความมงคง มนคง และยงยนใหกบชมชนและสงคม ทาให

10

โครงการวจยในลกษณะนตองอาศยความเชยวชาญจาเพาะของผประสานงานหรอหวหนาชดโครงการเปนสาคญอกดวย

บทความตางๆทปรากฎในเอกสารเลมนมเนอหาทเปนมมมองการบรหารจดการงานวจยในแงมมทหลากหลายแตกตางกนออกไปในแตละเรอง ทาใหเหนวากระบวนการบรหารจดการงานวจยทดนนเปนทงศาสตรและศลปควบคกน การนาเสนอเกรดประเดนเกยวกบการบรหารจดการนอกจากจะแสดงถงกระบวนการและกลไกในการขบเคลอนผลงานวจยสการใชประโยชนแลว ยงไดสะทอนถงมมมองทเปนลกษณะจาเพาะของผบรหารงานวจยของแตละโครงการหรอชดโครงการในการเชอมตอขบเคลอนงานวจยสผลสาเรจและผลสมฤทธ

เนอหาในสวนนเปนการนาบทความประกอบดวยเรอง”การบรหารจดการงานวจย HITAP”เรยบเรยงโดย ดร.นพ.ยศ ตระวฒนานนท ภายใตโครงการ“โครงการประเมนเทคโนโลยและนโยบายดานสขภาพ (HITAP) บทความเรอง “โคเนอ...การปรบควเมอบรบทเปลยน” เรยบเรยงโดย รศ.ดร.จฑารตน เศรษฐกล

ภายใตชดโครงการการขยายโอกาสธรกจโคเนอไทย. และบทความเรอง “นวตกรรมการจดการงานวจยเชง

พาณชย” เรยบเรยงโดย ผศ.ดร.บณฑต อนณวงศ ภายใตชดโครงการการวจยเพอพฒนาศกยภาพของอตสาหกรรมอาหารและการสรางแตมตอทางธรกจ มาใชประกอบในการสงเคราะหเพอเปนกรณตวอยางของการการประยกตแนวคดและตรรกะการสรางความสมพนธอยางเปนเหตเปนผลในการเชอมผลงานวจยยสการใชประโยชน

โครงการประเมนเทคโนโลยและนโยบายดานสขภาพ (HITAP)

ประเดนขอปญหาทนาไปสการจดทาโครงการประเมนเทคโนโลยและนโยบายดานสขภาพ(Health Intervention and Technology Assessment: HITAP) ของ ดร.นพ.ยศ ตระวฒนานนท เกดขนจากสภาพของขอเทจจรงทวา “ระบบสขภาพของสงคมยคใหมทาใหเกดภาระคาใชจายจานวนมากและครอบครวจานวนมากเปนทกขตองสญเสยทรพยสนทไดสะสมมา หรอเกดเปนหนสน และในบางรายมถงขนลมละลายเพราะตองเผชอญกบความรนแรงของคาใชจายทางสขภาพ” และแมวาประเทศไทยไดจดใหมหลกประกนสขภาพถวนหนา ไดแก “ระบบสวสดการรกษาพยาบาลขาราชการและพนกงานรฐวสาหกจ ระบบประกนสงคม และระบบประกนสขภาพถวนหนา มขอจากดในการเขาถง นอกจากนยงปรากฎวาคาใชจายดานสขภาพของประเทศไดมอตราเพมขนอยางรวดเรวและภาครฐไมสามารถเพมงบประมาณดานสขภาพไดตามความตองการของระบบประกนสขภาพทขยายตวออกไป นาไปสประเดนขอวตกถง “ความยงยนของระบบสขภาพในระยะยาว”12

การหาแนวทางในการเพมประสทธภาพและประสทธผลใหกบระบบสวสดการดานการรกษาพยาบาลนบวามความจาเปนและไดนาไปสการจดทาโครงการ HITAP เพอนาเสนอนวตกรรมการวเคราะหเปรยบเทยบทางเลอกในการดแลรกษาแบบตางๆ ไปพรอมๆกบการจดทาระบบฐานขอมลและการมขอมลทดดานการประเมนอยางมมาตรฐานและไดคณภาพ ตรวจสอบได ตลอดจนการมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสยในทกภาคสวน นอกจากนขอมลทดจะตองสามารถตอบปญหาเชงนโยบายทกาลงเผชอญอยไดอยางทนเวลา อน

12 ผอานสามารถตดตามรายละเอยดในประเดนทไดกลาวถงไดในบทความเรอง บรหารจดการงานวจยไฮแทป โดยดร. นพ.ยศ ตระวฒนานนท ในเอกสารเลมน

11

นาไปสกระบวนการตดสนใจเชงนโยบายทวางอยบนหลกฐานเชงประจกษ ซงจะสามารถสรางการเปลยนแปลงและสรางผลกระทบทดกบระบบสวสดการฯ ทาใหประชาชนหรอผปวยมสขภาวะทดขนตามมา

เรองราวเกยวกบการบรหารจดการงานวจยของโครงการ HITAP ทจะกลาวถงตอไปนเปนการนาเสนอเชงสงเคราะหเพอแสดงถงการประยกตแนวคดทฤษฎการเปลยนแปลง (theory of change ) และรปแบบของกจกรรมการขบเคลอนผลงานวจยสขอบเขตของผลลพธและผลกระทบของโครงการ

รปแบบของผลผลตหรอผลงานของโครงการ HITAP

โครงการ HITAP เปนโครงการทไดออกแบบบรหารจดการการดาเนนงานของโครงการโดยมงเนนถงผลลพธในระยะยาวภายใตกรอบคดตามหลกของทฤษฎการเปลยนแปลง(theory of change)เปนสาคญ ทงนผลลพธในระยะยาวทโครงการอยากจะเหนไดแก “ประชาชนของไทยมสขภาพทด”ภายใตระบบประกนสขภาพถวนหนา ซงการทจะทาใหเกดการเปลยนแปลงไปสผลลพธดงกลาวไดสงทเปนเปาประสงคของโครงการไดแกการทาใหประชาชนเขาถงระบบประกนสขภาพไดถวนหนาไปพรอมกบการพฒนาใหระบบประกนสขภาพถวนหนามความยงยน ซงเปนขอบเขตทสงคมใหความสนใจหรอเกดการเปลยนแปลงขนกบสงคมโดยรวม(social change)

การทโครงการวจยจะดาเนนงานวจยใหไปสขอบเขตทโครงการสนใจและเกดผลกระทบในวงกวางไดนน โครงการวจยจาเปนตองมการบรหารจดการงานวจยทงภายในขอบเขตของโครงการและนอกขอบเขตของโครงการ ทงน ในการบรหารจดการภายในขอบเขตของโครงการ โครงการ HITAP ไดมกระบวนการและกลไกในการสรางคนหรอทมนกวจยมออาชพไดคณภาพ การมงบประมาณทเพยงพอ ซงทงสองประการนจดเปนทรพยากรทสาคญ(inputs)ของโครงการเพอนาไปสการสรางกจกรรมตางๆ(activities) เกดเปนผลผลตหรอผลงาน (outputs) ใหกบโครงการ ซงผลผลตหรอผลงานทเกดขนจากกจกรรมของโครงการ HITAP ทสาคญ ไดแก การจดทาคมอมาตรฐานดานระเบยบวธวจย การจดทาคมอมาตรฐานการประเมนความคมคา การจดทาระบบฐานขอมลทดและไดมาตรฐาน การจดทาฐานขอมลวเคราะหประเมนคณภาพชวตของผปวยคนไทย การจดทาระบบการตรวจสอบคณภาพงานวจย ทาใหผลผลตหรอผลงานทเกดขนมคณภาพและมมาตรฐานไดรบความเชอถอ นอกจากนโครงการฯยงไดผลตเอกสารวชาการและเอกสารอนๆเพอการเผยแพร รวมถงเอกสารสรปขอเสนอเชงนโยบายสการเปนขอมลสาธารณะอยางตอเนอง เพอใหเกดการขยายผล การดาเนงานในบรบทลกษณะนจดอยในขอบเขตทโครงการควบคมไดเปนสาคญ(sphere of project control)

การแทรกแซงสผลลพธของโครงการ HITAP

กระบวนการบรหารจดการเพอผลกดนใหผลผลตหรอผลงานจากโครงการไปสการใชประโยชนหรอการสรางผลลพธและผลกระทบจะอยนอกเหนอการควบคมของโครงการวจยหรอพฒนาแตอยในขอบเขตทโครงการไมสามารถควบคมไดแตสามารถมปฏสมพนธ สรางการยอมรบและมอทธพลถงได (sphere of influence) โครงการ HITAP ไดพฒนากลไกและเครองมอการบรหารจดการภายใตกจกรรมตางๆเพอใหเกดการเปลยนแปลงในพฤตกรรมหรอความสมพนธของผมสวนไดสวนเสยหรอภาคหนสวนตางๆ โดยเปดโอกาสใหภาคหนสวนไดเขามามสวนรวมในการเสนอความเหน การเขาถงขอมลและขอความรตางๆทเกยวของเพอการรบรและเรยนร รวมถงการเปนหนสวนในการออกแบบกลไกของกจกรรมตางๆ ขบเคลอนใหเกดการปรบเปลยน เชน การสนบสนนและจงใจใหนกวจยหนาใหมเกดความสนใจและเขามาเปนภาคเรยนรและ

12

พฒนาขนเปนนกวจย การเผยแพรความรดานการประเมนความคมคาใหแกนกวชาการและบคคลทสนใจโดยผานกระบวนการฝกอบรมในรปแบบตางๆ การจดเวทประชมวชาการประจาปเพอการแลกเปลยนเรยนรและถายทอดแนวคด การสรางเครอขายและความรวมมอกบนานาชาตในดานการพฒนาเครองมอการประเมนและขอมล การใหขอมลและขอความรแกคณะกรรมการผกาหนดนโยบายผานเวทสมมนาหรอเวทการถายทอดความร เปนตน ทงน เพอใหภาคหนสวนตางๆไดตระหนกถงคณคาและขอความรจากผลงานวจย รวมถงขอเสนอแนะเชงนโยบายทไดคนพบ ไปพรอมๆกบการนาเสนอขอมลและขอความรทเปนประโยชนตอการบรหารจดการและการเขาถงบรการดานสขภาพถวนหนา เพอสรางความสมพนธและการเปลยนแปลง อนนาไปสการปรบเปลยนทศนคต การปรบเปลยนพฤตกรรมสการยอมรบ ซงเปนขอบเขตทโครงการสามารถสรางปฏสมพนธหรอมอทธพลถงไดโดยตรง (sphere of direct influence)

การขบเคลอนโครงการ HITAP สผลลพธในดานนโยบาย

การขบเคลอนโครงการ HITAP .ใหนาไปสการเปลยนแปลงดานนโยบายนนเปนกลไกทตองอาศยจงหวะและเวลาและจดเปนขอบเขตทจะตองอาศยการปฏสมพนธทางออม (sphere of indirect influence) ทงน โครงการ HITAP ไดใชนวตกรรมขอมลการประเมนความคมคาของของการใหบรการชดสทธประโยชนตางๆมาเปนกลไกและเครองมอในการขบเคลอนใหนาไปสการสรางปฏสมพนธและการยอมรบอนนาไปสการเปลยนแปลงและเปนผลกระทบเชงนโยบาย เพราะการทจะทาใหการบรหารจดการการวจยของโครงการฯไปสการใชประโยชนเชงนโยบายประสบเปนผลสาเรจไดนน กลไกทโครงการใหความสาคญไดแกการมขอมลทด มความถกตองตามหลกหลกวชาการ มการคนหาโจทยวจยทตรงกบความตองการของผกาหนดนโยบาย มกลไกใหผมสวนไดสวนเสยตางๆ 1 2

13ไดเขามามบทบาทและพนธกจรวม (engagement) นบตงแตขนตอนของการคนหาโจทยวจยและการคดเลอกบรบทเพอการประเมนความคมคาทงดานเทคโนโลยและดานการพฒนาชดสทธประโยชน และการเขามามบทบาทในการใหขอความเหนผานเวทการนาเสนอผลรายงานวจย ซงเปนผลใหไดขอมลและขอความรทางวชาการทด เปนตน

หนงในตวอยางของกลไกการบรหารจดการงานวจยโครงการ HITAP ทสงผลตอการเปลยนแปลงเชงนโยบาย ไดแก “โครงการการศกษาวจยความเปนไปไดในการมนโยบายคดกรองความผดปกตในการมองเหนสาหรบเดกเลกในโรงเรยนอนบาลและโรงเรยนประถมศกษา” ซงโจทยวจยเกดมาจากความตองการของภาคประชาสงคมทสะทอนวา “ระบบประกนสขภาพถวนหนาควรบรรจแวนสายตาในชดสทธประโยชนหรอไม” เมอนาโจทยวจยดงกลาวสการะดมความเหนกบกลมผมสวนไดสวนเสยตางๆ เชน ผแทนจากกองทนประกนสขภาพ ผแทนจากวทยาลยจกษแพทยแหงประเทศไทย ผแทนจากชมรมผประกอบอาชพแวนตา ผแทนภาคประชาสงคม นกวชาการ เปนตน ซงพบวาทกฝายตระหนกถงปญหาของเดกทมสายตาผดปกตจะกลายเปนโรคสายตาขเกยจซงเปนความผดปกตถาวรและแกไขไมได การไดรบการแกไขสายตาผดปกตอยางทนทวงทจะใหผลดทงทางดานสขภาพ พฒนาการ และการศกษาของเดก อกทงไดตระหนกวาประเทศไทยยงไมมระบบการคดกรองความผดปกตในการมองเหนอยางมประสทธภาพ และการใหบคคลากรทางการแพทยเปนผคดกรองอาจจะเปนขอจากดเพราะบคคลากรทางการแพทยมภาระงานทมาก แตหากใหครซงมความใกลชดกบเดกและไดรบความเคารพเชอฟงจากเดกเปนผคดกรองนาจะลดขอจากดลงได จากขอมลและขอความเหน

13 ไดแกลาวถง กลมภาคทสาคญไดแก ตวแทนจากกลมผบรหารในกระทรวงสาธารณะสข สาหรบตวแทนจากผประกอบวชาชพไดแก ตวแทนจากกลมนกวชาการ ตวแทนจากภาคประชาสงคม ตวแทนจากกลมผปวยตางๆ ตวแทนจากภาคประชาชนทเขารวมสมชชาสขภาพแหงชาต ตวแทนจากบรษทยาทงในประเทศและตางประเทศ เปนตน

13

ดงกลาวไดเปนทมาของ โครงการการพฒนาจดทาหลกสตรเพออบรมสรางความรใหกบครในการคดกรองเดกเพอสรางแนวทางและระบบสงตอ โครงการการจดระบบบรการตรวจวนจฉยและแกไขความผดปกตทางสายตาและรวมถงการแจกแวนตา ขอมลขอความรจากโครงการดงกลาวเมอไดนาไปเสนอตอผบรหารกไดรบการตอบสนองและไดรบการผลกดนประกาศใหเปนนโยบายทสาคญของชาต นบตงแตวนเดกแหงชาตป พ.ศ. 2559 เปนตนมา

กลไกสผลกระทบเชงนโยบายของโครงการ HITAP

นกวจยหรอองคกรวจยไมควรหยดบทบาทและหนาทอยเพยงการจดทาผลผลตหรอผลงานวจยขนเปนขอมลทดเทานน แตการเชอมตอผลผลตหรอผลงานใหกาวไปสการใชประโยชนหรอสนบสนนการตดสนใจเชงนโยบายทดเปนอกขอบเขตหนงทโครงการวจยหรอชดโครงการวจยไดคานงถงการสรางปฏสมพนธดงกลาวและจาเปนตองเตรยมการใหพรอม เพอรอจงหวะหรอแสวงหาโอกาสขบเคลอนงานวจยของตนหรอขององคกรใหไปสผลกระทบเชงนโยบายหรอหรอใหเกดผลกบสงคมในวงกวาง

การมขอมลทดยอมมโอกาสทจะถกนาไปใชสนบสนนการพฒนากระบวนการนโยบายทด เพราะการมขอมลทดเกดจากการมสวนรวมในการคนหาโจทยวจยทเหมาะสม ตรงกบความตองการของผมสวนไดสวนเสย ในขณะทกระบวนนโยบายทดจาเปนตองมขอมลทางวชาการทวางอยบนหลกฐานเชงประจกษ สนบสนนในการตดสนใจของผกาหนดนโยบาย การปฏสมพนธซงกนและกนดงกลาวมลกษณะของความสมพนธทสนบสนนเออซงกนและกน(cyclical relationship) ทาใหขอมลทางวชาการทดมสวนเสรมสรางกระบวนการตดสนใจ และเกอหนนตอกระบวนนโยบายทดตอไปในอนาคต รวมถงการเพมโอกาสในการสรางผลกระทบเชงบวกตอนโยบายใหมทเกดขนทาใหประชาชนหรอผปวยเขาถงระบบประกนสขภาพถวนหนาและมสขภาพดขน

การจะทาใหผกาหนดนโยบายเหนความสาคญขององคกรและใชขอมลจากองคกรเพอใหเกดการตดสนใจเชงนโยบายทดไดนน โครงการ HITAP ไดเรมตนจากจดทาและรวบรวมขอมลการการประเมนความคมคาตลอดจนการประเมนเปรยบเทยบความคมคาไวในระบบฐานขอมลนบตงแตในชวงปลายทศวรรษ 2540 เปนตนมา ซงเปนชวงทผปวยกลมโรคตางๆไดออกมาเคลอนไหวเรยกรองใหขยายสทธประโยชนในรายการรกษาโรคอนๆเขาไปในชดสทธประโยชน เชนการลางไตสาหรบผปวยไตวายระยะสดทาย ซเปนจงหวะทโครงการ HITAP ไดรบมอบหมายใหเปนผศกษาจดทาประเมนความคมคาและผลกระทบตางๆ ทงนการศกษาไดพบวาการลางไตไมมความคมคา แตหากรฐบาลตองการใหอยในชดสทธประโยชน การลางไตทางชองทองเปนการรกษาทมความคมคากวาการฟอกเลอด ซงเปนทนยมในขณะนน ซงขอมลจากการศกษาของโครงการ HITAP ไดถกนาไปใชในการตดสนใจของคณะรฐมนตรใหนโยบายลางไตทางชองทองเปนทางเลอกแรกในระบบประกนสขภาพถวนหนา สงผลใหผปวยจานวนมากเขาถงการลางไตฟรและทาใหการลางไตทางชองทองเปนการรกษาทผปวยเลอกใชสงสด และเปนตนแบบของนโยบายลางไตถวนหนาสาหรบประเทศอนๆ ตามา

การมขอมลทดของโครงการ HITAP ตอมาไดสงผลใหสานกงานสานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ กระทรวงสาธารณะสข ไดตระหนกถงความสาคญของการศกษาดงกลาวจงไดสนบสนนใหจดตงโครงการประเมนเทคโนโลยและนโยบายดานสขภาพพรอมกบการสนบสนนทนเพอจดทาการประเมนความคมคาและกาหนดใหเปนสวนหนงของกระบวนการนโยบาย และทาใหโครงการ HITAP ไดเปนสวนหนงของระบบประกนสขภาพถวนหนาโดยเฉพาะการมภาระกจในการสรางและจดทาขอมลเพอประกอบการตดสนใจของคณะอนกรรมการพฒนาบญชยาหลกแหงชาต และคณะอนกรรมการพฒนาชดสทธประโยชน

14

ผลกระทบของนวตกรรมการบรหารจดการขอมลภายใตโครงการ HITAP ยงไดกอใหเกดความประหยดและประชากรสามารถเขาถงยา วคซน เครองมอแพทย และนโยบายสาธารณะอนๆ ทาใหรฐบาลประหยดงบประมาณไดหลายพนลานบาทตอป สรางคณคาและธรรมมาภบาลในการใชจายงบประมาณ ทาใหนโยบายการบรการดานสขภาพตางๆสามารถเขาถงประชาชนในสงคมไดในวงกวาง ไดเปนทปรกษาในการพฒนาระบบการประเมนความคมคาสาหรบนาไปพฒนาชดสทธประโยชนของประเทศตางๆหลายประเทศในเอเชยและในแอฟรกา ผลงานวจยหลายเรองของโครงการ HITAP ไดรบการตพมพในวารสารนานาชาตและสรางผลกระทบเชงนโยบายใหกบหลายประเทศ อกทงไดรบการยกยองจากองคการอนามยโลกใหเปนแบบอยางงานวจยเพอการพฒนาระบบประกนสขภาพถวนหนา

ภาพท 6 แสดงเสนทางสผลผลลพธและผลกระทบ (research impact pathway) ของโครงการประเมนเทคโนโลยและนโยบายดานสขภาพ (HITAP) ภายใตกรอบคดของทฤษฎการเปลยนแปลงในการขบเคลอนผลงานของโครงการไปสการใชประโยชน เกดการเปลยนแปลงอนเปนผลลพธทงในระยะสน ระยะกลาง และระยะยาว จนนาไปสผลกระทบเกดขนกบสงคมโดยรวม การทาใหประชาชนคนไทยมสขภาพทดไดเขาถงระบบประกนสขภาพอยางถวนหนาและระบบมความยงยนนน จดเปนการเปลยนแปลงทเกดขนในระยะยาว (long-term change) และเปนการเปลยนแปลงทเกดขนในวงกวางกบประชาชนโดยรวม ซงจดเปนขอบเขตหรอพนททผคนในสงคมสนใจ(sphere of interest) ผลทเกดจากการเปลยนแปลงดงกลาวนบเปนผลกระทบทเออประโยชนทงทางเศรษฐกจ สงคม และคณภาพชรวตทดตามมา

ทมา: ไดนาขอมลจากเอกสาร เรอง “บรหารจดการงานวจยไฮแทป” เรยบเรยงโดย ดร. นพ. ยศ ตระวฒนานนท มาปรบใชรวมกบกรอบแนวคดเกยวกบ influence and impact ทนาเสนอไวโดย Isabel Vogel , 2012

ภาพท 6 เสนทางสผลลพธและกระทบของโครงการบรหารจดการงานวจย HITAP

15

ชดโครงการการขยายโอกาสธรกจโคเนอไทย

แนวคดการพฒนางานวจยโคเนอไทยของสานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.)นน มาจากขอ

ปญหาทวา “การเลยงโคเนอของเกษตรกรไทยทเปนอาชพหลกนนไดมแนวโนมลดลงและมผลตอการลดลงของจานวนโคเนอทเขาสตลาด ทาใหตองนาเขาเนอโคขยายตวเพมขนอยางตอเนองในชวงกวาทศวรรษทผานมา

ในขณะทระดบราคาโคเนอกไดปรบตวสงขนอยางตอเนองดวยเชนกน” ทงน ผบรหารงานวจย สกว.ไดมองเหน

วา “การจะทาใหการเลยงโคเนอของไทยเปนอาชพหลกทเกษตรกรผเลยงสามารถแขงขนไดและมความมนคง

และยงยนในอาชพนน การพฒนาหวงโซอปทานอตสาหกรรมโคเนอไทยนาจะเปนโจทยประเดนทสาคญ” จง

ไดจดตงชดโครงการ“การขยายโอกาสธรกจเนอโคของไทย” พรอมกบใหมการบรหารจดการงานวจยในรปของสานกประสานงาน ของ สกว. โดยม รศ.ดร.จฑารตน เศรษฐกล เปนผประสานงาน ขณะเดยวกนสานกประสานงานดงกลาวมพนธกจรวมกนกบศนยเครอขายการวจยเทคโนโลยเนอสตว สถาบนเทคโนโลยพระจอม

เกลาเจาคณทหารลาดกระบง (สจล.) ทงนไดใหศนยเครอขายการวจยเทคโนโลยเนอสตว เปนแหลงพฒนาวชาการดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยเนอสตวใหกบชดโครงการฯอกดานหนง

ชดโครงการดงกลาวไดแบงออกเปนสองระยะ ระยะท 1 (พ.ศ. 2549-2556) มงเนนการนาศาสตรทางดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยเนอสตวมาสรางคณคาของเนอไปพรอมๆกบการจดการเพอใหเกดมลคาเพม และระยะท 2 (2556-2561) เปนการใหความสาคญกบประเดน การเพมศกยภาพในการแขงขนและรกษาตลาดเนอโคในประเทศไทย13

14 ทงน สานกประสานงานฯนนไดใชหลกของการใหผมสวนไดสวนเสยในภาคสวนตางๆโดยเฉพาะกลมนกวจยในสาขาทเกยวของไดเขามามสวนรวมในการกาหนดโจทยวจย เชน โดย

วธ focus group การจดประชมเสวนากบภาคหนสวนผเกยวของ เพอการกาหนดโจทยวจย พรอมกบแยกโจทยวจยเปนโครงการยอยจานวนมากเพอใหครอบคลมหวงโซอปทานโคเนอ โดยมเปาประสงคเพอเพมศกยภาพการแขงขนของอตสาหกรรมโคเนอและขยายโอกาสทางการตลาดใหแขงขนไดอยางยงยน

เรองราวเกยวกบการบรหารจดการงานวจยของชดโครงการการขยายโอกาสธรกจโคเนอไทย ทจะกลาวถงตอไปนเปนการนาเสนอเชงสงเคราะหเพอแสดงถงการประยกตเรองราวเกยวกบกรณตวอยางของการจดทาแผนทผลลพธ (outcome mapping) หรอขอบเขตทโครงการมอทธพลถงตอการขยายผล เปนสาคญ

รปแบบผลผลตหรอผลงานของชดโครงการฯ

รปแบบของผลผลตทเกดขนกบชดโครงการเปนกระบวนการของกจกรรมภายในขอบเขตของโครงการทซงผบรหารโครงการนอกจากจะเขาใจถงขอประเดนปญหาตางๆภายในกรอบของงานวจยทจะใหดาเนนไปแลว ยงอาจตองแสวงหาขอมลและขอความคดเหนจากภายนอกโดยเฉพาะกลมตลอดจนการจดหาทมนกวจยและงบประมาณวจยอนนาไปสการสรางผลผลตหรอผลงาน(outputs)ของชดโครงการ การดาเนนงานของชดโครงการในระยะแยกไดรปแบบของผลผลต ประกอบดวย (1)การจดทาขอมลองคความร เชน สถานภาพและระบบการผลตโคเนอตามภมภาค อตสาหกรรมการผลตโคเนอและเนอโค ตลอดจนขอพสจนทางวทยาศาสตรทบงชคณลกษณะเนอโคไทยธรรมชาต (2) รปแบบผลตภณฑเนอแปรรปและอาหารจากเนอโคไทย (3) หลกสตรการฝกอบรม (4) การจดประชมวชาการวทยาศาสตรและเทคโนโลยเนอสตว (5) สรางนกวจยรนใหมดาน

14 ศกษารายละเอยดไดจากเอกสารเรองโคเนอ...การปรบตวเมอบรบทเปลยน” โดย รศ.ดร.จฑารตน เศรษฐกล ในเอกสารเลมน

16

วทยาศาสตรและเทคโนโลยเนอสตว (6) บทความเอกสารวจยทไดรบการตพมพ (7) การจดทาเอกสารเผยแพร ไดแก โปสเตอร เอกสารแผนพบ เอกสารผลตภณฑแปรรปจากเนอโคไทย หนงสอเกยวกบความเปนมาของโคขนโพนยางคา การตดแตงเนออยางโพนยางคา คณคาเนอโคไทย เปนตน (8) ตนแบบระบบมาตรฐานการผลตในโซอปทานเนอโค เชน ตนแบบระบบหวงโซการผลตเนอโคไทยธรรมชาตโดยเกษตรกร ตนแบบระบบประกนคณภาพเนอโคไทยธรรมชาตครบวงจร ตนแบบระบบสบยอนกบเนอโคไทย ตนแบบระบบการบรหารจดการผลพลอยได(เครองในโคและหนงโค) พมพเขยวรปแบบโรงฆามาตรฐานขนาดเลก พมพเขยวตนแบบรานตดแตงและขายเนอในอาคารพาณชย และรวมถงซอฟตแวรประมวลภาพเพอจดเกรดไขมนแทรกในเนอโค (9) รปแบบตราสนคา(brand) “เนอโคไทยธรรมชาต (Thai Natural Beef)” เพอขยายชองทางสนคาไดเขาวางในตลาด supper market ระดบบน

สวนผลผลตในระยะทสองทสาคญไดแก (1) นวตกรรมการผลตอาหารโคเนอดวยอาหารหมก(Total Mixed Ration :TMR) และ สตรอาหารผสมเสรจหมก(Fermented Total Mixed Ration: FTMR) (2) ขอสงเคราะหยทธศาสตรโคเนอของไทย (3) รปแบบลกษณะทางการตลาดของเนอโคนมขนและการขยายโอกาส (4) รปแบบการสรางพนธมตรธรกจเชงแนวตงระหวางสหกรณปศสตว กรป. กลางโพนยางคา กบสหกรณเครอขายโคเนอ Max Beef ใหเกดเปนการสานรวมธรกจเนอโคในแนวตงทสหกรณผเลยงและสหกรณทมชองทางการตลาดสรานคาไดมาเปนภาคกน

การจดทาชดโครงการไปพรอมๆกบการจดตงสานกประสานงาน ในชดโครงการวจยนนๆจดเปนจดเดนในการบรหารงานวจยของ สกว. ทไมไดมเปาหมายจากดอยเพยงการสรางผลผลตหรอผลงาน ใหเกดขนแตอยางเดยว แตเปนการขยายขอบเขตไปสการแสวงหาเปาหมายในระยะทยาวทโครงการจะสามารถสรางการเปลยนแปลงใหเกดขนกบภาคหนสวนตางๆ ทงในดานเศรษฐกจ สงคม สขอนามย และสงแวดลอม อนเปนผลกระทบหรอสรางการเปลยนแปลงทงทางตรงและทางออมใหเกดเกดขนกบสงคมโดยรวมตามมา

การขบเคลอนขยายผลในทางตรง(direct influence)สการสรางผลผลพธ

การขยายผลผลตหรอผลงานจากชดโครงการการขยายโอกาสธรกจเนอโคไทยสการสรางผลลพธนน นอกจากจะไดมการจดการฝกอบรมในหลกสตรการตดแตงโคเนอและการสรางมลคาเพมจากผลตภณฑเนอโคใหกบภาคเปาหมายไดแกกลมเกษตรกรและผประกอบการรายยอยตอเนองเปนประจาทกป แลว ยงไดใหความรวมมอบรษทเครอเบทาโกรไดใชขอมลวจยสนบสนนการทาตลาดเนอโคธรรมชาต การใหการสนบสนนหนวยงานสหกรณ เชนสหกรณโคขนสระแกว นทพ จากด ไดนาเอารปแบบการตดแตง การแยกชนสวนและการทาผลตภณฑไปใชในกระบวนการผลต หนวยงานองคการปกครองทองถน(อบต.) องคการบรหารจงหวด และหนวยงานระดบจงหวดหลายแหง ไดนาเอาระบบการจดทามาตรฐานการผลตในโซอปทานเนอโคไปใชประโยชน นอกจากนแบบแปลนรานขายเนอพรอมหองตดแตงไดถกนาไปใชในการสรางรานขายเนอ เชน K.U. Beef ทอาเภอปากชอง ขอมลความรการทาผลตภณฑแปรรปเนอโคไดถกนาไปใชเปนขอมลในเวบไซตกองสงเสรมและพฒนาการปศสตว กรมปศสตว เผยแพรสสาธารณะชน ระบบการรวจสอบยอนกลบไดถกนาไปใชโดยสานกอนามยกรงเทพมหานคร เปนตน

รปแบบการสรางพนธมตรธรกจเชงแนวตงระหวางสหกรณปศสตว กรป. กลางโพนยางคา กบสหกรณเครอขายโคเนอ Max Beef นบเปนการเชอมโยงภาคเครอขายโคเนอในโซอปทานเนอโคเขาดวยกน โดยภาคหนสวนไดเปนผมบทบาทสาคญในการสรางกลไกของการเปลยนแปลงหลงจากไดขอความรดานเทคโนโลยและ

17

นวตกรรมจากชดโครงการฯ เชน กระบวนการเลยงทเนนคณภาพของเนอไปพรอมๆกบหลกการจดการในดานการเลยงและอาหารโค การตระหนกถงและการยอมรบวาการผลตอาหารปลอดภยจะตองมมาตรฐานในหวงโซการผลต เชน การมโรงชาแหละทไดมาตรฐานความปลอดภย รวมถงการจดการหวงโซปลายนาทมรานบรการจดจาหนายและการใหบรการในรปเมนจากรานอาหาร กรณการรวมตวกนขนเปนภาคเครอขายระหวางสหกรณทงสองเปนการนาเอาจดเดนทแตละฝายมมาประสานเปนผลประโยชนรวมกนในการสรางมลคาเพมใหกบตวสนคาทจาหนายในหวงโซอปทาน โดยสหกรณปศสตว กรป.กลางโพนยางคามจดเดนในเรองภาคของกลมผเลยงทใหความสาคญกบสายพนธและวธการเลยงและการมโรงชาแหละทไดมาตรฐานความปลอดภย และมมาตรฐานในการจดลกษณะสนคาเนอโคทชาแหละ ในขณะทสหกรณเครอขายโคเนอ Max Beef มจดแขงในดานการบรหารการตลาดและการใหบรการดานรานอาหารทมตราการคาสนคาจาเพาะ เพอเพมมลคาเนอ ซงสรางความสาเรจในการพฒนาหวงโซอปทานสนคาโคเนอไปจนถงการใหบรการดานอาหารสผบรโภค รวมถงรปแบบของ butcher shop และ food service นบเปนการนาเอานวตกรรมตนแบบไปสรางผลลพธใหเกดการรวมตวของธรกจเพอการสรางมลคาเพมใหกบสนคาของทงสองฝายและรวมถงการทาใหผบรโภคสามมารถเขาถงแหลงจาหนายอาหารเนอโคคณภาพไดหลากหลายมากขน

ทงน การขยายผลสการใชประโยชนของชดโครงการฯไดเกดการตนตวและตระหนกถงความจาเปนในการพฒนาใหเกดสนคาคณภาพและไดมาตรฐานอาหารในหวงโซอปทานเนอโคจนถงผบรโภค หรอเกดการรวมตวกนขนเปนภาคเครอขายระหวางสถาบนสหกรณตางๆ หรอการทผลงานวจยการขนโคนมเพอผลตเนอโคขนทดแทนโคขนคณภาพ ไดรบการยอมรบและนาไปใชโดยกลมสหกรณโคนม และชมนมสหกรณโคนมตางๆ ตลอดจนกลมเกษตรกรผเลยงโคนม และเกษตรกรทนาลกโคนมไปขน เปนตน

นอกจากนนกวจยของชดโครงการไดนาผลงานวจยไปนาเสนอในเวทการประชมนานาชาตดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยเนอสตว(International Congress of Meat Science and Technology; ICOMST) ไดรวมกบ สจล. และกรมปศสตวจดการประชมวชาการเรองเนอสตวเพอความยงยนของโลก (Meat for Global Sustainability)

การเปลยนแปลงทเกดขนกบภาคเปาหมายตางๆในหวงโซอปทานสนคาโคเนอดงทไดกลาวถง เปนผลลพธทชดโครงการไดมสวนในการสรางความสมพนธใหเกดการเปลยนแปลงขนกบภาคหนสวนตางๆโดยตรง(direct influence) อนเปนผลจากการนาผลผลตหรอผลงานของชดโครงการฯไปขยายผลสการใชประโยชน ผลลพธทเกดขนหากมการพฒนากจกรรมหรอพฒนากระบวนการในการสรางกลไกเพอใหเกดการขยายตวในการยอมรบในนวตกรรมหรอผลงานทไดกลาวถงในวงกวางยงขนแลว ยอมจะเปนการเสรมสรางใหเกดการพฒนาอตสาหกรรมโคเนออยางครบวงจร เปนการเปลยนแปลงและยกระดบโซอปทานเดมใหเกดเปนโซคณคา ตามมา

การขบเคลอนขยายผลในทางออม(indirect influence)สการสรางผลผลพธ

การเชอมตอผลงานวจยสการใชประโยชนเชงนโยบายนนเปนกระบวนการขยายผลสการเปลยนแปลงในทางออม การเปลยนแปลงดงกลาวเกดจากชวงจงหวะจาเพาะ ดวยเพราะเหตททปรกษาของอนกรรมาธการพจารณาศกษาผลผลตการเกษตร ในคณะกรรมาธการเกษตรและสหกรณ สภานตบญญตแหงชาต ไดรบมอบหมายจากประธานอนกรรมการใหจดทารางยทธศาสตรการยกระดบอตสาหกรรมโคเนอไทยอยางยงยน ซงเมอสบคนจากขอมลไดพบวามงานวจยดานโคเนอของ สกว. และไดตดตอผานทางชดโครงการวจยการขยาย

18

โอกาสธรกจเนอโคไทย เพอขอใหผประสานงานฯจดทมนกวจยสงเคราะหเนอหาในประเดนเรองโคเนอใหกบคณะอนกรรมาธการฯ ในชอโครงการเรอง “การผลกดนขอสงเคราะหผลงานวจยสขอเสนอแนะเชงนโยบายอตสาหกรรมโคเนอทงระบบ” และเมอมการแตงตงคณะทางานพจารณาศกษาการสงเสรมและพฒนาอตสาหกรรมโคเนอทงระบบ โดยประธานคณะกรรมาธการเกษตรและสหกรณ สภานตบญญตแหงชาต(สนช.) ผประสานงานฯและคณะนกวจยจากชดโครงการฯ บางทาน ไดเปนสวนหนงของคณะทางานรวมกบคณะทางานจากกรมปศสตว และคณะอนกรรมาธการ ทงนขอมลและขอความรทไดจากชดโครงการไดเปนสวนหนงของการใชจดทารางขอเสนอกรอบยทธศาสตรเพอการขบเคลอนอตสาหกรรมโคเนอของไทยใหเกดการพฒนาทยงยน14

15

การขยายผลงานวจยสการใชประโยชนเชงนโยบายในลกษณะทไดกลาวถงนเปนขอบเขตการขยายผลทางออมสการสรางผลลพธ การใชประโยชนจะเกดขนไดจาเปนตองอาศยจงหวะและเวลา เพราะไมไดเปนกจกรรมโดยตรงทชดโครงการฯไดวางแผนไว แตเกดขนจากหนสวนหรอภาคภายนอกมกจกรรมอนเกยวของและตองการจะใชประโยชนจากขอมลและขอความรทชดโครงการไดสรางไว จงไดดงงานวจยเขาไปเปนภาคหนสวนหลกในกจกรรม ดงจะเหนไดจากคณะกรรมาธการฯไดจดงบประมาณวจยใหกบนกวจยของชดโครงการ ใหเปนผจดทาการรสงเคราะหขอความรดานโคเนอของโครงการขนใหม ซงในประเดนนใหบทเรยนรวาการบรหารจดการชดวจยฯ จาเปนจะตองมหนสวนทสามารถสานความสมพนธเชอมโยงกบผตดสนใจเชงนโยบายเขามามบทบาทและตองการขอมลทดทพรอมจะใชเปนขอมลสการตดสนใจได ดงนน การบรหารงานวจยในรปของสานกประสานงานฯ ควรจะไดมการจดทาการสงเคราะเนอหาของชดโครงการตางๆภายในชดโครงการขนไวเปนระยะ ขณะเดยวกนองคกรวจยกจาเปนตองมการบรหารงานวจยทตองมองไปขางหนาในการวางเปาหมายวาตองการสรางขอความรเพอการตอบโจทยอะไร อนจะเปนผลใหการขบเคลอนงานวจยสการใชประโยชนเกดขนไดอยางชดเจนและจะเปนประโยชนตอภาคประชาสงคมโดยรวม ซงในทนรวมถงประโยชนหรอผลกระทบทจะเกดขนกบเศรษฐกจ สงคม สขอนามย และสงแวดลอม ไดอยางเปนรปธรรม

ภาพท 7 แสดงแผนทนาทาง(outcome mapping) ของการใชผลผลตหรอผลงานของชดโครงการขยายโอกาสธรกจโคเนอไทยสขอบเขตของผลลพธ ซงสะทอนถงการเปลยนแปลงในพฤตกรรม ความสมพนธ ทงในขอบเขตทเกดจากการขบเคลอนในทางตรงของโครงการฯ และในขอบเขตทเกดจากการขบเคลอนในทางออมของโครงการฯ ทาใหเกดความตระหนกถงและการยอมรบในผลงานของโครงการทงในทางตรงและในทางออม ทงนในแผนทนาทางทไดแสดงในทนเปนการเปลยนแปลงในระยะสนและระยะปานกลางเปนสาคญ สาหรบการเปลยนแปลงในระยะยาวนนยงไมสามารถคาดเดาบรบทของกจกรรมทจะสงผลตอการเปลยนแปลงในระยะยาวได เพราะขนอยกบกลไกในการปรบตวเมอบรบทเปลยน แตพบวาเปาประสงคของชดโครงการฯทวางไวมความปรารถนาทอยากจะเหนถง “การเพมศกยภาพของอตสาหกรรมโคเนอไทยและขยายโอกาสทางการตลาดใหแขงขนไดอยางยงยน”

15 รายละเอยดในประเดนนปรากฎอยในเอกสารเรอง โคเนอ...การปรบตวเมอบรบทเปลยน โดย รศ. ดร.จฑารตน เศรษฐกล ในเอกสารเลมน

19

ทมา: ไดนาขอมลจากเอกสาร เรอง “โคเนอ…เมอบรบทเปลยน.” เรยบเรยงโดย รศ. ดร.จฑารตน เศรษฐกล มาปรบใช

ภาพท 7 แผนทนาทางจากผลผลตสผลลพธในการบรหารจดการงานวจยของชดโครงการขยาย โอกาสธรกจโคเนอไทย

ชดโครงการการวจยเพอพฒนาศกยภาพของอตสาหกรรมอาหารและการสรางแตม ตอทางธรกจ

“การขบเคลอนเศรษฐกจฐานรากดวยผลตภณฑจากการใชทรพยากรภายในพนทใหกาวขนเปนธรกจ

เชงพาณชยทมศกยภาพในการแขงขนและนามาซงความมนคงและยงยนใกกบธรกจของชมชนโดยเฉพาะธรกจอาหารนน ควรจะมกระบวนการและกลไกในการบรหารจดการงานวจยเชงพาณชยในลกษณะใดจงจะทา

ใหเกดการเปลยนแปลงกบเศรษฐกจของชมชนใหอยในระดบทดขนได” ไดเปนประเดนคาถามวจยทชดโครงการดงกลาว ไดตระหนกถงและไดนามาออกแบบโจทยวจยเพอพฒนากระบวนการและกลไกการบรหารจดการงานวจยเพอพฒนาศกยภาพของอตสาหกรรมอาหารและสรางแตมตอทางธรกจ งานวจยชดโครงการ

ดงกลาวไดรบการสนบสนนจากสานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.) และไดดาเนนงานในรปแบบของโครงการ โดยม ผศ.ดร.บณฑต อนณวงศเปนหวหนาชดโครงการฯ

เรองราวเกยวกบการบรหารจดการงานวจยของชดโครงการการวจยเพอพฒนาศกยภาพของอตสาหกรรมอาหารและการสรางแตมตอทางธรกจ ทจะกลาวถงตอไปนตองการนาเสนอการวเคราะหเพอเปนกรณตวอยางของการออกแบบกระบวนการและกลไกในการแทรกแซง(intervention) เพอการขบเคลอนกจกรรมในการสรางความสมพนธของภาคหนสวนเปาหมายสการสรางผลลพธ เปนสาคญ

20

การออกแบบกจกรรมภายในขอบเขตของโครงการและการกาหนดคณสมบตนกวจย

โครงการนมเปาหมายในระยะยาวทอยากจะเหน “เศรษฐกจฐานรากใหมความมนคง เขมแขง ยงยน ดวยการพฒนาศกยภาพผลตภณฑจากทรพยากรในพนททไดคณภาพและมมาตรฐาน” โดยมเปาประสงคทสาคญไดแก “การพฒนาศกยภาพอตสาหกรรม SME ของชมชนใหสามารถแขงขนได” โดยมงเนนการพฒนาใหเกดตนแบบระบบนเวศวจยพาณชยเชงพนท ทงนไดอาศยกระบวนการและกลไกการสานพลงความรวมมอระหวาง 3 ภาค ไดแกบคคลากรในสถาบนการศกษา(นกวจย) กลมชมชนภาคเกษตรในพนท และ ผประกอบการ(ภาคธรกจ) ใหเหนเปาหมายและมมมมองทางธรกจรวมกนในการขบเคลอนกจกรรมงานวจยสผลลพธ หรอทเรยกวา Academic Collaboration Research (ACR) ซงเปนรปแบบของการบรหารจดการงานวจยทโครงการนใหความสาคญ โดยกาหนดใหนกวจยเปนผมบทบาทหลกในการขบเคลอนรวมกบภาคเปาหมายทเกยวของ (ภาพท 8)

ภาพท 8 แสดงถงเปาหมายทเปนวสยทศนในระยะยาวสการวางแผนและการกาหนด รปแบบของการบรหารจดการโครงการเพอการขบเคลอนสเปาหมาย

การทจะขบเคลอนงานวจยเชงพาณชยใหเปนไปตามรปแบบ ACR นกวจยจาเปนตองทาความเขาใจถงปจจยสาคญประกอบดวย (1) ความตองการของชมชนและภาคธรกจ (2) ความเขาใจในธรรมชาตของธรกจและวธการประเมนสขภาพธรกจ (3) ความแตกตางของกลมผประกอบการซงมสภาพของเงอนไขและขอปญหาทหลากหลายแตกตางกน ทงในดานการดาเนนธรกจ ลกษณะอปนสย หลกคด(mindset) รวมถง

21

ลกษณะความตองการ ซงนกวจยจาเปนตองใชทงขอความร ทกษะ และกระบวนการบรหารจดการเพอหาความตองการรวมทแทจรง สามารถเลอกใชองคความความรทเหมาะสมในการแกปญหา และสามารถตอบโจทยความตองการของผใชทกฝายไดตามความตองการ มความรวดเรว คมคา และมประสทธภาพสง มการเชอมโยงระหวางภาคทเกยวของอยางสมดล เหมาะสม ตอเนอง และเกดประโยชนอยางเปนธรรมกบทกฝายรวมกน

การจดแบงกลมของผประกอบการธรกจอาหารออกเปนสามกลม นบไดวาเปนเงอนไขทจาเปนของโครงการ โดยกลมทหนง เรยกวากลม platinum ลกษณะของผประกอบการธรกจในกลมนมความตองการสรางสขภาพธรกจของตนใหดยงขน มองเหนเปาหมายในระยะยาวของการดาเนนธรกจ มการวางแผนการตลาด ดงนนผลตภณฑทจะไดจากการพฒนาจะตองตอยอด เสรมศกยภาพ และสรางความยงยนใหกบธรกจไดในอนาคต บทบาทของนกวจยในการบรหารจดการงานวจยในกลมนจะทาหนาทในการชปญหาพรอมๆกบการกาหนดโจทยวจยใหตรงประเดน การคดเลอกเทคโนโลยทเหมาะสมใหกบผประกอบการกจะสามารถแกไขปญหาการดาเนนธรกจของบรษทได กลมทสอง เรยกวากลม gold ลกษณะของผประกอบการธรกจในกลมนจะมตลาดเปาหมายคอนขางจากด ขาดมมมองในดานการจดหานวตกรรมและขอความรดานการจดการไปใชในการแกปญหา ขาดบคคลากรทเขาใจกระบวนการนาเทคโนโลยไปใช ในการออกแบบโจทยวจยจงจาเปนตองใชความรหลายศาสตรมาบรณาการเขาดวยกน เพอออกแบบกระบวนการแกปญหาและเลอกเทคโนโลยทเหมาะสม พรอมๆไปกบการกากบและตดตาม กลมทสาม เรยกวากลม silver ลกษณะของผประกอบการธรกจในกลมนมแนวทางการตลาดไมชดเจน บางรายมความตองการเพยงแคอยากมสนคาใหมแตขาดความชดเจนในแนวคดผลตภณฑและกลมลกคาเปาหมาย ตลอดจนทศทางในการแปรรปผลตภณฑ การพฒนาผประกอบการในกลมนนกวจยจงจาตองประกบตด ตงแตกระบวนการคดตงโจทย วเคราะหความเปนไปไดดานการขายและการตลาดรวมกน การเฟนหาโรงงานทใหบรการรบผลตทเหมาะสม เพอใหเกดการประหยดการลงทนเอง เปนตน15

16

การวนจฉยขอปญหาสการพฒนากลไกขบเคลอนเพอจดทาชดความรและหลกสตร

ขอประเดนความสงสยทวา “ทาไม SME สวนใหญจงขาดทนและไมสามารถขายสนคาทพฒนาขนได” หรอ “ทาอยางไรจะทาใหผประกอบการ OTOP และกลมวสาหกจชมชนใหพนจากสภาพ zombie business” นน โครงการไดคนพบวา (1) การตรวจสอบสขภาพธรกจ โดยเฉพาะกระบวนการสงเคราะห(analysis process) มความสาคญอยางยง เพราะจะเปนขนตอนของการรบฟงขอปญหา และความตองการของผประกอบการทอยากจะทาหรออยากจะแกไข เพราะจะทาใหนกวจยไดตระหนกเหนถงขอปญหาและการวางลาดบความสาคญตามความจาเปน เพอการแกไขพรอมๆกบการจดหาขอมลเพมเตม (2) กระบวนการวนจฉย (diagnosis process) เปนการประเมนและประมวลขอมลทผานการสงเคราะหเพอระบชเหตแหงปญหา และความตองการของผประกอบการใหแนชด ซงนกวจยจาเปนตองพจารณาถงความเปนไปได ความเปนเหตเปนผล พรอมกบการคาดการณและวางแผนกระบวนการทางานภายใตบรบทของขอเทจจรงทเผชอญอย (3) การวเคราะห product life cycle เพอการประเมนหาวาสงทจะทานนตองใชเวลาเทาใดและโอกาสทจะสรางรายไดใหกบผประกอบการยาวนานแคไหน เปนตน

16 ศกษาขอมลรายละเอยดเพมเตมไดจากเอกสารเรอง “นวตกรรมการจดการงานวจยเชงพาณชย” โดย ผศ. ดร.บณฑต อนณวงศ

22

ในกระบวนการทางานวจยรวมกบผประกอบการ นกวจยเชงพาณชยตองใหความสาคญกบการจดแยกกลมผประกอบการ ซงมคณลกษณะทแตกตางกนไป เพอจดรปแบบและการทางานรวมกนใหเกดความเหมาะสมระหวางนกวจยกบผประกอบการ โดยเฉพาะนกวจยจะตองมบทบาทในการเขาไปสรางพนธกจรวมอยางใกลชดทงในการปรบเปลยนความคด (mindset) เกยวกบตวสนคาหรอผลตภณฑทจะพฒนา การลงมอทาการผลต การแปรรปและการควบคมคณภาพผลตภณฑ และการขายหรอการทาธรกจ เปนตน ทงน ในกลมผประกอบการทเปน silver ซงเปนกลมทมสดสวนทสงของอตสาหกรรมอาหาร SME และสวนมากอยในสถานภาพทตองการความชวยเหลอสง นกวจยจาเปนตองเขาไปประกบใหครอบคลมครบทงวงจร คอคด ทาและขายอยางเบดเสรจ ในสวนของกลม platinum การเขาไปมสวนรวมของนกวจยอาจจะจากดอยทการชวยทาใหเกดผลตภณฑตนแบบ เปนสาคญ

ทงน ผลผลตหลกทสาคญของชดโครงการ ประกอบดวยชดความรจานวน 2 ชด ไดแก (1) ชดความรสาหรบการสราง(พฒนา)คน(ผประกอบการ นกวจยในสถาบนการศกษา บคคลากรจากภาครฐ เปนตน) และ (2) ชดความรสาหรบสราง(พฒนา)ของ(การพฒนาผลตภณฑ) นอกจากน ไดจดทาหลกสตรการอบรมนกวจยและผประกอบการโดยรวมจานวน 6 หลกสตร รวมถงการจดทาเอกสารถอดบทเรยนกระบวนการดาเนนงานวจยเชงพาณชย การจดทาเอกสารการพฒนารปแบบผลตภณฑขนเปนเอกสารเผยแพร เปนตน

กลไกบนเสนทางชดความรกระบวนการสรางคน: การขบเคลอนสการสรางผลลพธ

การขบเคลอนเพอใหเกดเปนผลลพธเปนภารกจทโครงการสามรถขยายผลหรอมอทธพลถงไดทงทางตรงและทางออม ทงนเพราะไดมผมสวนไดสวนเสยหรอภาคหนสวนเปาหมายเขามารวมสรางพนธกจ เสนทางสผลลพธทเกดจากกจกรรมของชดโครกงารสรางคนหรอการยกระดบศกยภาพของคนใหมขอความรดานการจดการ ประกอบดวย (1) การใหความรกบกลมผประกอบการ(ภาคธรกจ) ภายใตกระบวนการฝกอบรมเพอปรบทศนคตและสราง mindset ขนใหม ใหเขาใจวธการทางานรวมกบนกวจยและการรบฟงขอความคดจากนกวจย เปดโอกาสใหนกวจยไดใชความรเขามาชวยเสรมพฒนาผลตภณฑใหเปนไปตามความตองการของผประกอบการ (2) การใหความรกบกลมนกวจยในสถาบนการศกษาและบคคลากรภาครฐ ภายใตกระบวนการฝกอบรมทาใหนกวจยปรบทศนคตและสราง mindset ใหมเกยวกบ entrepreneurship ใหกบตวนกวจย พรอมกบทาใหนกวจยเขาใจถงวธการทางานและแนวคดของผประกอบการ ซงการสรางนกวจยเชงพาณชยจะตองทาใหเขาใจถงกระบวนการการจดการความรควบคไปกบการพฒนาทกษะของนกวจย โดยเฉพาะทกษะการสรางความรวมมอกบผประกอบการ กระบวนการการถายทอดเทคโนโลย กระบวนการสานประโยชนรวมกน และกระบวนการสรางผลตภณฑทตอบโจทยเชงพาณชยไดอยางชดเจนสมบรณ

อนง การสรางสรรรคนวตกรรมการจดการการผลตผลตภณฑจากงานวจยใหสามารถตอบสนองกบความตองการของตลาด ภายใตกระบวนการจดการ ACR หรอกระบวนการสานพลงความรวมมอในการผลตผลงานวจยทมมตมมมองทางธรกจ ตองมองคประกอบจาก 2 องคประกอบ ไดแก (1) ในฝายสนบสนน(supporting arm) เปนการใหความสาคญกบ การสรางสงคมทมจตวญญาณของความเปนผประกอบการ และการสรางความเขมแขงของชมชนและเครอขาย ตลอดจนการใหความสาคญกบการบรหารจดการในสวนของ entrepreneurial management and engagement (2) ในฝายทรพยากร(resourcing arm) เปนการใหความสาคญกบเครองมอสาหรบการบรหารจดการและการพฒนาทกษะทจาเปนเพอใหเกดกระบวนการขบเคลอนเชงพาณชย ทงน เครองมอทจาเปน ประกอบดวย ความรเกยวกบ design thinking การใช

23

นวตกรรมในการสรางคณคาและมลคา การวางแผนธรกจและการตลาด การวางแผนจดการคณคา การรบฟงและการเปนโคชทด เปนตน

ในทน นวตกรรมการจดการ ACR จงเปนกระบวนการขบเคลอนใหเกดระบบนเวศวจยพาณชยเชงพนท(eco-research system for community business) ซงจะสนบสนนและเออตอการพฒนายกระดบระบบเศรษฐกจชมชนระดบฐานราก โดยสรางการเปลยนแปลงใหเกดขนกบเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมของชมชนฐานรากไปสสถานภาพทดขนตามมา

กลไกบนเสนทางชดความรกระบวนการสรางของ: การขบเคลอนสการสรางผลลพธ

ความตองการของกลม SME ในการนานวตกรรมมาใชในการขบเคลอนธรกจ นอกจากจะชวยยกระดบและเพมขดความสามารถในการแขงขนใหสนคาและบรการของตนแลว ยงจะชวยใหสนคาทผลตเปนไปตามความตองการของกลมลกคาเปาหมาย บทบาทของโครงการในการนาเอาภาคผใชประโยชนในทนไดแกกลม SME ดานอาหารซงเปน end user มาพบกบนกวจย โดยเฉพาะพบกบนกวจยทมความเชยวชาญในดานนนๆ เพอสนบสนนใหเกดการวนจฉยและวเคราะหปญหาเชงลกและเทคนคทเกดขนกบผประกอบการกอนเรมลงมอปฏบตการวจยจรง จงเปนกจกรรมทโครงการใหความสนใจและผลกดนใหเกดการปฎสมพนธดงกลาวเกดขนเพอสรางการเปลยนแปลง

ในการขบเคลอนงานวจยเชงพาณชย จาเปนตองมกลไกของการขบเคลอนกจกรรมของการนาเอาองคความรจากสถาบนการศกษาหรอหนวยงานภาครฐทมภาระกจวจย ไปสภาคของผประกอบการSME ซงในการพฒนาผลตภณฑเพอใหเปนผลสมฤทธเกดขนนน มกลไกทสาคญประกอบดวย (1) ฐานใจ(heart) หรอการเขาใจตน เขาใจลกคา และเขาใจสภาพแวดลอม (2) ฐานตด(head) หรอการเขาใจเชงกลยทธ การวางเปาหมาย การสรางคณคาและนวตกรรมใหกบสนคาและบรการ (3) ฐานกาย(hand) หรอการเขาใจวธการทางานทถกตอง การออกแบบผลตภณฑทตอบสนองความตองการของลกคา

การนาเครองมอ design thinking มาใหนกวจยไดเรยนรมความสาคญเพราะชวยใหนกวจยมความเขาใจและเขาถงโจทยปญหา การวเคราะหปญหาใหออก หรอการวเคราะหใหเหนถงภาพรวมของปญหา พรอมๆกบการแสวงหาแนวทางในการแกปญหา เพอตอบโจทยความตองการของผประกอบการอยางถกตอง รวดเรว และมประสทธภาพ มความคมคา นอกจากนยงเปนกรอบคดใหเกดนาเอาผลทไดรบจากการวเคราะหและสงเคราะหสการวจยและพฒนาผลตภณฑ ผานกระบวนการ extraction17 translation18 และ transformation19

ดงนน จะเหนไดวา ความสลบซบซอนของอตสาหกรรมอาหาร SME ทาใหการขบเคลอนงานวจยเชงพาณชยตองอาศยทงดานศาสตรและศลป และจาเปนตองมเปาหมายหรอวสยทศน(vision) ซงเปนกรอบการขยายผลสการเปลยนแปลงในระยะยาวใหกบสงคมโดยรวม(love to see) แมวาเปาหมายทเปนวสยทศนจะเปนเรองอยากทชดโครงการจะไปสรางการเปลยนแปลงดงกลาวใหกบสงคมโดยรวมไดทงหมด แตโครงการก

17

หมายถงการนาปญหาทพบมาตความเพอแยกสวนระหวางสวนทเปนแกนและสวนทไมใชแกน โดยนาแกนของปญหามาสปญหาวจย 18

หมายถงกระบวนการถอดรหสแกนของปญหาทไดจากการทาขนตอน problem solving เพอใหนกวจยเขาใจและเขาถงปญหา 19

เปนกระบวนการแปลงองคความร(knowledge)lสวธการ(know how) เปนขนตอนของการนาอง๕ความรของวธการแกปญหามาประยกตให

เหมาะกบการใชจรง

24

สามารถใชทรพยากรทมอยจดทาโครงการเพอตอบสนองในรปของภาระกจ(mission) เพอการสนบสนนใหเกดการเปลยนแปลงในบางมตใหเปนรปธรรมขนได เราเรยกขอบเขตทโครงการสามารถขยายอทธพลถงไดนวาเปนขอบเขตของผลลพธหรอเปนขอบเขทโครงการอยากจะเหน(like to see) สวนการทจะมกจกรรมทาใหเปนมรรคผลเกดขนในกรอบของเวลาระยะสนเรยกวาเปนขอบเขตทโครงการคาดวาจะเหน(expect to see) อยางไรกตาม ในบทความดงกลาวไมไดกลาวถงบทบาทของการสรางความสมพนธทางออมสการใชประโยชนทางนโยบาย ซงหากทาไดจะนาไปสการเปลยนแปลงในระยะกลางและยาวทนกวจยในโครงการประสงคยากจะเหนเกดเปนจรงขนได

บทสงทาย

การจดการงานวจยสผลลพธและผลกระทบเปนการสรางกลไกและกจกรรมในรปแบบตางๆ อนนาไปสการขบเคลอนผลผลตหรอผลงานทเกดขนกบโครงการวจยใหกาวไปสการใชประโยชนในมตตางๆกบชมชนหรอสงคม โดยใหความสนใจกบการเปลยนแปลงในพฤตกรรม ความสมพนธ การตระหนกถง ตลอดจนรวมถงการกระทาของภาคชมชนเปาหมาย ทงในระยะสน ระยะกลาง และระยะยาว ทงโดยทางตรงและโดยทางออม ทงในขอบเขตทโครงการควบคมไดและในขอบเขตทนอกเหนอการควบคมของโครงการ ซงในบทความนไดกลาวถงแนวคดเชงตรรกะทสาคญประกอบดวย Logical Framework Outcome Mapping และ Theory of Change นกจากนยงไดนาเอาโครงการการประเมนเทคโนโลยและนโยบายดานสขภาพ (HITAP) ชดโครงการการขยายธรกจโคเนอไทย และชดโครงการการวจยเพอพฒนาศกยภาพของอตสาหกรรมอาหารและการสรางแตมตอทางธรกจมาเปนกรณศกษา ทงนเพอสะทอนใหเหนรปแบบและกลไกในการจดการผลผลตหรอผลงานจากโครงการวจยสการใชประโยชนในรปแบบตางๆ ซงอาจกลาวไดวาในการออกแบบรปแบบของกลไกการจดการในกจกรรมตางๆของแตละโครงการสการสรางผลลพธและผลกระทบกบสงคมนนพบวามรปแบบขององคประกอบทงศาสตรและศลปควบคกนไป

เอกสารอางอง

1. Ann-Murray Brown Consultancy (2016) Difference between the Theory of Change and Logic Model: https://www.annmurraybrown.com/single-post/2016/03/20/Theory-of-

Change-vsThe-Logic-Model-Never-Be-Confused-Again.

2. Benedicte Fonteneau and Jan Von Ongevalle (2012) “Introduction to Outcome Mapping”; https://www.slideshare.net/MobiMOOC/outcome.mapping-dph-day-2012

3. https://en.wikipedia.org/wiki/Logical_framework_approach. 4. Isabel Vogel(2012), Review of the use of ‘Theory of Change in International Development; The UK

Department of International Development::http://www.oxfamblogs.org/fp2p/wp-content/uploads/DFID-ToC-Review_VogelV4.pdf

5. Isabel Vogel (2012) “ESPA guide to working with Theory of Change for Research Projects” in http://www.espa.ac.uk/files/espa/ESPA-Theory-of-Change-Manual-FINAL.pdf

25

6. NORAD (1999) “The Logical Framework Approach,” Handbook for objectives-oriented planning, Norwegian ministry of Foreign Affairs: http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un/unpan032501.pdf

7. Simon Hearn, Oversea Development Institute, Introduction to outcome mapping: https://www.slideshare.net/sihearn/introduction-to-outcome-mapping

8. Will Allen, Jennyffer Cruz and Bruce Warburton, “How Decision Support Systems can Benefit from a Theory of Change Approach”: http://learningforsustainability.net/wp-

content/uploads/2017/03/dss-toc-paper.pdf

9. ยศ ตระวฒนานนท (2561) .”บรหารจดการงานวจยไฮแทป” เอกสารประกอบการประชมโครงการ

จดทาหนงสอ “บรหารจดการงานวจยเพอสรางผลลพธ” 27 เมษายน 2561 โรงแรมปทมวน พรนเซส 10. จฑารตน เศรษฐกล 92561) “โคเนอ: การปรบตวเมอบรบทเปลยน”เอกสารประกอบการประชม

โครงการจดทาหนงสอ “บรหารจดการงานวจยเพอสรางผลลพธ” 27 เมษายน 2561 โรงแรมปทมวน พรนเซส

11. บณฑต อนณวงศ (2561) “Creative Food Design for SME” เอกสารประกอบการประชมโครงการจดทาหนงสอ “บรหารจดการงานวจยเพอสรางผลลพธ” 27 เมษายน 2561 โรงแรมปทมวน พรนเซส