การประเมนภาวะโภชนาการ

ภาวะโภชนาการ คอ อะไร

(สมนตรา นมานนท, 2537)

ภาวะโภชนาการ หมายถง สภาพหรอสภาวะของรางกายทเกดจากการบรโภคอาหารของแตละบคคล ซงการจะมภาวะโภชนาการทเหมาะสมได ยอมขนอยกบการบรโภคอาหารทเหมาะสม คอ มสารอาหารทบ ารงรางกายครบถวน ถกสวน และเพยงพอกบความตองการของรางกาย โดยสามารถพจารณาไดจากน าหนกและสวนสง โดยใชดชนวดทส าคญในการแปรผล คอ ดชนความหนาของรางกาย (Body Mass Index: IBM )

ความส าคญของการประเมนภาวะโภชนาการ

1. ท าใหทราบขอมลตางๆเกยวกบชนด ปรมาณ และคณภาพของอาหารทบรโภควาบคคลหรอกลมชนบรโภคอาหารอยในระดบมาตรฐานหรอมอาหารหมใดไดรบไมเพยงพอ

2. ท าใหทราบนสยการบรโภคอาหารของบคคลหรอกลมชน3. การระบาดของโรคขาดสารอาหารในแตละทองถน4. เปนแนวทางเพอใชในการใหโภชนศกษาแกบคคลและ

ชมชน

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

ระดบภาวะโภชนาการ

ภาวะโภชนาการปกต ภาวะโภชนาการต ากวาเกณฑ ภาวะโภชนาการสงกวาเกณฑ

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

รปแบบของการประเมนภาวะโภชนาการ

รปแบบของการประเมนภาวะโภชนาการการประเมนภาวะโภชนาการหรอการส ารวจปญหาโภชนาการ

ท าไดในหลายๆ ระดบ เชน ระดบโครงการ ระดบหมบาน ระดบอ าเภอ ระดบภมภาค จนถงระดบชาต

รวมทงการประเมนระดบบคคลดวย

ซงวธการประเมนโภชนาการสวนมากท าไดหลายวธ อาจแบงโดยอาศย... ลกษณะการรบประทานอาหารแตละบคคล ผลจากการรบประทานอาหารของแตละบคคล

(ประณต ผองแผว,2539)

วธการประเมนภาวะโภชนาการโดยแบงตามลกษณะการรบประทานอาหาร

และผลจากการรบประทานอาหารของแตละบคคล

การตรวจอาการทางคลนก (clinical assessment)

การตรวจสารทางชวเคมในรางกาย (biochemical assessment)

การส ารวจอาหารทรบประทาน (dietary assessment)

การวดสดสวนตางๆของรางกาย (anthropometric assessment)

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

1. การตรวจอาการทางคลนก (clinical assessment)

เปนวธการทใชประเมนสภาวะโภชนาการของบคคลและชมชนโดยการตรวจรางกายเพอดความผดปกตหรอดการเปลยนแปลงของเนอเยอตางๆ เชน ผวหนง เนอเยอ ผม ตา รมฝปาก เหงอก ฟนเลบ ตอมไทรอยด เปนตน

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

1. การตรวจอาการทางคลนก (clinical assessment) (ตอ)

ขอเสยของวธการน ตองอาศยผตรวจทมความเชยวชาญเฉพาะโรคและขาดความแมนย าในการบงชปญหาโภชนาการเนองจากลกษณะอาการทแสดงอาจไมเดนชดวาเปนการขาดสารอาหารชนดใด

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

2. การตรวจสารทางชวเคมในรางกาย biochemical assessment)

เปนวธการประเมนภาวะโภชนาการ โดยตรวจวเคราะหปรมาณหรอทดสอบหนาททางชวภาพของสารอาหารในเลอด ปสสาวะหรออจจาระ แลวน าไปเปรยบเทยบกบคาปกต

***คาระดบสารอาหารทต าหรอสงกวาคาปกตถอวามโภชนาการไมด

การตรวจทางหองปฏบตการอาจจะชวยบอกใหรวารางกายเรมมการขาดสารอาหารแลวหรอยง กอนทอาการรนแรงจะปรากฏใหเหน

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

2. การตรวจสารทางชวเคมในรางกาย (biochemical assessment) (ตอ)

ขอเสยของวธน ตองระมดระวงในการแปลผลอยางรอบคอบ

จงจะแปลผลไดอยางถกตอง คาใชจายสง

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

3. การส ารวจอาหารทรบประทาน (dietary assessment)

เปนการศกษาถงปรมาณของอาหารชนดตางๆทรางกายบรโภค และปรมาณดงกลาวเมอน ามาเทยบกบคามาตรฐานจะบงบอกไดวารางกายไดรบสารอาหารทงปรมาณและคณภาพไปตามเกณฑมาตรฐานหรอไม

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

3.การส ารวจอาหารทรบประทาน(dietary assessment) (ตอ)

3.1 การซกถามเกยวกบอาหารทรบประทานในรอบ 24 ชวโมง3.2 การบนทกรายการอาหารทรบประทานในชวงเวลา 24 ชวโมง 3.3 การซกประวตอาหาร3.4 การชงน าหนกของอาหารทรบประทาน3.5 ความถของการรบประทานอาหาร

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

3. การส ารวจอาหารทรบประทาน(dietary assessment) (ตอ)

3.1 การซกถามเกยวกบอาหารทรบประทานในรอบ 24 ชวโมง

เปนการซกถามเกยวกบชนดและปรมาณของอาหาร น าเครองดมทกชนดทรบประทานในวนทผานมา (24 ชวโมง)

วธการนเปนทนยมกนอยางแพรหลาย เนองจากขอมลตางๆทตองการไดรบมาอยางรวดเรว ประหยดเวลา และคาใชจาย สามารถทราบถงพฤตกรรมการกนและความชอบอาหารเปนพเศษของผบรโภค

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

3. การส ารวจอาหารทรบประทาน(dietary assessment)(ตอ)

3.2 การซกถามเกยวกบอาหารทรบประทานในรอบ 24 ชวโมง

เปนวธการทใหขอมลทถกตองทสดถาท าไดอยางถกตอง ใหผ ปวย/ผบรโภคบนทกรายการอาหาร น า และเครองดมทกชนดทกนในชวงเวลา 24 ชวโมง หรอ 1 วน

สวนใหญนยมใหบนทกเปนระยะเวลา 3-7 วน โดยทวไประยะเวลา 3 วนกเพยงพอ (วนปกต 2 วนและวนสดสปดาห 1 วน)

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

3.การส ารวจอาหารทรบประทาน(dietary assessment) (ตอ)

3.2 การซกถามเกยวกบอาหารทรบประทานในรอบ 24 ชวโมง(ตอ)

ขอมลทไดจะบอกถงชนดอาหารทไดรบในชวงเวลานน มปรมาณและคณภาพดเพยงใด

เปนวธการบอกภาวะโภชนาการของบคคลไดถกตองมากกวาวธการซกถามเกยวกบอาหารทกนในรอบ 24 ชวโมง เพราะไมตองอาศยความจ า และการส ารวจครอบคลมระยะเวลาทนานกวา เพอใหขอมลทไดถกตองและสมบรณทสด

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

3.การส ารวจอาหารทรบประทาน(dietary assessment) (ตอ)

3.3 การซกประวตอาหาร (diet history)

เปนการซกประวตเกยวกบความบอยของการไดรบอาหารชนดนนๆทคดวาเปนสาเหตใหเกดการขาดหรอเกนได หรอ

เปนการศกษาอาหารทบคคลนนรบประทานเปนประจ าเปนอยางไร มคณคาทางโภชนาการดหรอไมด

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

3.การส ารวจอาหารทรบประทาน(dietary assessment) (ตอ)

3.3 การซกประวตอาหาร (diet history) (ตอ)

วธการนมกจะใชในคลนกแพทยหรอโรงพยาบาลเพอใหไดขอมลเกยวกบ

บรโภคนสยในอดต ความชอบเกยวกบอาหารชนดตางๆ อาการแพทเกดจากอาหารบางชนด การเปลยนแปลงอาหารไปตามฤดกาล

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

3.การส ารวจอาหารทรบประทาน(dietary assessment) (ตอ)

3.3 การซกประวตอาหาร (diet history) (ตอ)

ขอมลทไดจากวธนสามารถตรวจเชคชนดของอาหารทกนในรอบ24 ชวโมงทผานมาได จงสามารถใชรวมกน ซงจะชวยใหทราบถงรายละเอยดเกยวกบการไดรบอาหารของผบรโภคยงขน

แตวธการนขนอย กบความจ าของผบรโภคและผสมภาษณตองไดรบการฝกอบรมมาอยางดดวย

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

3.การส ารวจอาหารทรบประทาน(dietary assessment) (ตอ)

3.4 การชงน าหนกของอาหารทรบประทาน (weighed intake)

เปนวธการศกษาโดยชงปรมาณอาหารทบคคลรบประทานทงหมดในชวงเวลาทก าหนด ตองชงอาหารทงทบานและนอกบาน ไมวาจะเปนสถานทท างานหรอทโรงเรยน การชงตองชงโดยบคคลทไดรบการฝกโดยผทมความรและความช านาญ หรอโดยผวจย

**เปนวธการทมความเชอถอมากทสด แตคาใชจายสง(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

3.การส ารวจอาหารทรบประทาน(dietary assessment) (ตอ)

3.5 ความถของการรบประทานอาหาร (food frequency) เปนแบบสอบถามทใชซกถามเกยวกบจ านวนครงทรบประทานอาหารแตละชนดตอวน สปดาห เดอน หรอชวงเวลาทก าหนด แบบสอบถามเปนวธการทใชในการประเมนอาหารเฉพาะทตองการได จะไมใชในกรณทตองการรายละเอยดของการรบประทานอาหาร

(ดารนทร เหมะวบลย , 2544)

4. การวดสดสวนตางๆของรางกาย (anthropometric assessment)

การวดสดสวนของรางกายทใชใน การประเมนภาวะโภชนาการตามปกตทวๆไป จะประกอบไปดวย การวดสวนสง การชงน าหนก การวดเสนรอบวงอวยวะตางๆของรางกาย(body circumferences) เชน เสนรอบศรษะ เสนรอบแขน เสนรอบขา เสนรอบสะโพก และรอบเอว การวดความหนาของไขมนใตผว (skinfold thickness) บรเวณกลามเนอ (Biceps triceps subscapular& Super-iliac) เปนตน

(ประณต ผองแผว, 2539)

4. การวดสดสวนตางๆของรางกาย (anthropometric assessment)

4.1 การวดสวนสง (height) 4.2 การชงน าหนก (weight)4.3 การวดความยาวรอบแขน (muscle mass) 4.4 การวดความหนาของผวหนง (triceps skin-fold)

(ประณต ผองแผว, 2539)

4. การวดสดสวนตางๆของรางกาย (ตอ)

4.1 การวดสวนสง (height)

สวนสงเปนเครองมอชวดการเจรญเตบโตของรางกายในหนวยความยาว จงสามารถน ามาใชประเมนภาวะโภชนาการวยเดกไดแตการบงชภาวะโภชนาการนน สวนสงจะไมไวเทากบน าหนกเนองจากสวนสงมการเปลยนแปลงชา

สวนสงของรางกายประกอบดวยความยาวขา กระดกเชงกราน กระดกสนหลง และกะโหลกศรษะรวมกน

การวดสวนสงจะเปนตวบงชการเจรญเตบโตของโครงกระดกของรางกาย

4. การวดสดสวนตางๆของรางกาย (ตอ)

4.1 การวดสวนสง (height) (ตอ)

อปกรณทใชในการวดสวนสง คอ แทงเหลกส าหรบวดสวนสงตดกบเครองชงแบบสปรงชนดยนเลอนขนลงได (Detector scale)

ซงคนทจะวดสวนสงจะตองถอดรองเทา และควรยนบนพนราบ สนเทาชดกน ยดตวไปขางบนใหเตมท หายใจเขาลกๆ หลงควรจะตรงและไมเกรงอยในทาทสบายไหล ไมหอแขนเหยยดตรงขางตวศรษะ หลง กน และสนเทา ควรจะสมผสกบไมวด ตามองตรงไปขางหนา อยในระดบ Frankfort plane ซงเปนระดบเสนตรงจากรหสวนบน เลอนไมทใชในการวดสวนสงใหกดลงบนบอดศรษะพอด

4. การวดสดสวนตางๆของรางกาย (ตอ)

4.2 การชงน าหนก (weight) การชงน าหนกเปนวธการทนยมใชกนมากทสดเนองจากเปนวธการทงายในการวดและประเมนผล ไมวาผชงจะเปนบคคลสาธารณสขหรออาสาสมครสาธารณสขกตาม กสามารถใชวธการชงน าหนกในการประเมนภาวะโภชนาการได

4. การวดสดสวนตางๆของรางกาย (ตอ)

4.2 การชงน าหนก (weight) (ตอ)อปกรณทใชในการวดน าหนก คอ เครองชงสปรงชนดละเอยด (Detecto scale) ซงวธทดทสดในการชงน าหนกตว คอควรจะชงในตอนเชากอนรบประทานอาหาร และควรมการตรวจสอบเครองชงและวธการวดใหอยในเกณฑมาตรฐาน เพอทจะลดคาผดพลาดทเกดขนใหนอยทสด

4. การวดสดสวนตางๆของรางกาย (ตอ)

4.3 การวดความยาวรอบแขน การวดความยาวรอบแขนจะบอกถง

ปรมาณของกลามเนอ (muscle mass) ซงสามารถท าไดสะดวกและรวดเรว คนทมกลามเนอนอยจะมรอบแขนเลก

การวดความยาวรอบแขนใชเปนตวบงช ภาวะทพโภชนาการไดอกวธหนง

ต าแหนงของแขนทใชวดจดกงกลางของแขนทอนบน (mid-upper arm)

4. การวดสดสวนตางๆของรางกาย (ตอ)

4.4 การวดความหนาของผวหนง (triceps skin-fold)การวดคาความหนาของผวหนงทหลงแขน

จะวดทต าแหนงกงกลางของล าแขนจากชวงไหลถงขอศอก คาทวดไดจะน าไปเปรยบเทยบกบคามาตรฐาน ซงโดยทวไปแลวใชมาตรฐานของกลมบคคลทมเชอชาตและอยในทองถนเดยวกน

ดชนในการประเมนภาวะโภชนาการ

(Indicators for nutritional)

ดชนในการประเมนภาวะโภชนาการ (indicators for nutritional)

ดชนทบงบอกถงโภชนาการทงปจจบนและอดตทส าคญ ไดแก • น าหนกตออาย • สวนสงตออาย • น าหนกตอสวนสง เปนดชนการชวดทไดมาจากการวดน าหนกและสวนสงในเดก

- ดชนความหนาของรางกาย เปนดชนชวดภาวะโภชนาการทไดมาจากการวดสดสวนของรางกายในผใหญ

(ประณต ผองแกว, 2539)

ดชนในการประเมนภาวะโภชนาการ (ตอ)(indicators for nutritional)

1. น าหนกตออาย (weight for age)2. สวนสงตออาย (height for age)3. น าหนกตอสวนสง (weight for height)4. ดชนความหนาของรางกาย (Body mass index)

(ประณต ผองแกว, 2539)

ดชนในการประเมนภาวะโภชนาการ (ตอ)(indicators for nutritional)

1. น าหนกตออาย (weight for age)เปนดชนทบอกถงความสมพนธระหวางน าหนกตามอาย ซงจะมอทธพลจากทงสวนสงและน าหนกของเดก เนองจากผลของปจจยเหลานท าใหการแปลผลขอมลน าหนกตวตามอายมความยงยาก ซบซอน

(ประณต ผองแกว, 2539)

ดชนในการประเมนภาวะโภชนาการ (ตอ)(indicators for nutritional)

2. สวนสงตออาย (height for age) เปนดชนทสะทอนใหเหนถงการเจรญเตบโตในแนวตรง บอกถงภาวะโภชนาการ และผลของสขภาพทอาจเกดจากสภาพของการขาดอาหารหรอไดรบอาหารทไมเพยงพอตอรางกายในระยะยาว ท าใหเกดภาวะเตย (shortness and stunting)Stuntingการมความสงทต ากวาเกณฑจะเปนขอมลสะทอนใหเหนถงผลจากการมสขภาพ และภาวะโภชนาการไมด

(ประณต ผองแกว, 2539)

ดชนในการประเมนภาวะโภชนาการ (ตอ)(indicators for nutritional)

3. น าหนกตอสวนสง (weight for height) บงบอกถงความสมพนธของน าหนกตวตามความสง ขอดของดชนชวดภาวะโภชนาการนคอ ไมขนอยกบอาย

กรณพบวา ดชนน าหนกตอสวนสงมคาต าสามารถบอกไดวามลกษณะผอม (thickness and wasting)

(ประณต ผองแกว, 2539)

ดชนในการประเมนภาวะโภชนาการ (ตอ)(indicators for nutritional)

4. ดชนความหนาของรางกาย (Body mass index) ดชนชวดในการประเมนภาวะขาดสารอาหาร

และภาวะโภชนาการเกนในผใหญ คาดชนความหนาของรางกายค านวณไดจาก

(ประณต ผองแกว, 2539)

ดชนในการประเมนภาวะโภชนาการ (ตอ)(indicators for nutritional)

4. ดชนความหนาของรางกาย (Body mass index) (ตอ)เกณฑตดสนของคา BMI ซงก าหนดโดยคณะผ เชยวชาญจากองคการ

อนามยโลก (expert committee) โดยแบงภาวะโภชนาออกเปน 3 ระดบ ดงน

ภาวะโภชนาการต ากวาเกณฑ มคา BMI ต ากวา 18.5ภาวะโภชนาการปกต มคา BMI อยในชวง 18.5-24.99ภาวะโภชนาการสงกวาเกณฑ มคา BMI มากกวาหรอเทากบ25.00

(ประณต ผองแกว, 2539)

ดชนในการประเมนภาวะโภชนาการ (ตอ)