แผนบรหารการสอนประจ าบทท 3 เรอง รปแบบการจดสมมนาทางพลศกษา

เนอหา 1. ความหมายของรปแบบ 2. รปแบบของการสมมนา 3. ประเภทของการสมมนา 4. รปแบบการจดสมมนาโดยใชเทคนควธอน ๆ

จดมงหมาย เพอใหผเรยนสามารถ 1. มความร ความเขาใจ เรองรปแบบการจดสมมนา 2. อธบายรปแบบการจดสมมนาได 3. เลอกรปแบบการจดสมมนาได

กจกรรมการเรยนการสอน 1. น าเขาสบทเรยนโดยผสอน บรรยาย อธบายถงรปแบบการจดสมมนาทน ามาปรบใช

กบการสมมนา 2. ผสอนแบงผเรยนออกเปน 4 กลม และมอบหมายใหแตละกลมรบผดชอบศกษา

ลกษณะกจกรรมทน ามาใชในการสมมนาดงน 2.1 กลมท 1 แบบบรรยาย (Lecture) 2.2 กลมท 2 แบบอภปราย (Discussion) 2.3 กลมท 3 การประชมทางวชาการและการประชมเชงปฏบตการ (Work Shop) 2.4 กลมท 4 การสมมนา (Seminar) 3. ผสอนใหผเรยนแตละกลมน าเสนอและสอนใหกลมอนได ฝกปฏบตตามแบบของกลม

ตนเอง 4. ผสอนสรปเนอหาและเปดโอกาสใหผเรยนซกถาม 5. ใหผเรยนตอบค าถามทายบท

56

สอการเรยนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอน บทท 2 เรอง รปแบบการจดสมมนาทางพลศกษา 2. สอประกอบการสอน Power point เรอง รปแบบการจดสมมนาทางพลศกษา 3. ค าถามทายบท

วธประเมนผล 1. สงเกตความสนใจในการอธบายและสาธตของผสอน 2. ประเมนผลจากการฝกปฏบตงานกลมทไดรบมอบหมาย การน าเสนอและการสอนกลม

อน 3. ประเมนจากการตอบค าถามและการแสดงความคดเหนของผเรยน 4. วดผลจากการตอบค าถามทายบท

บทท 3 รปแบบการจดสมมนาทางพลศกษา

การสมมนา เปนกระบวนการประชมกลมบคคลทเปนทนยมจดกนมากในสงคมไทย ไมวา จะเปนหนวยงานของรฐหรอเอกชน โดยหลกการแลวเปนการระดมความคดเพอการแกไขปญหา หรอ การพฒนา แลกเปลยนเรยนรระหวางกลมคนทมความสนใจในเรองเดยวกน หรออยในภาวะปญหา เดยวกน สวนมากมกนยมจดกนตามโรงแรม หรอสถานททมบรรยากาศด เพอใหเกดความคดท สรางสรรค สามารถหารอกนไดโดยไมตองค านงถงเรองอนๆ สวนการสมมนาในดานการเรยนการสอนนนมกจะใชหองเรยนส าหรบการสมมนาขนาดยอย หรอใชหองประชมของสถาบนส าหรบ การสมมนาขนาดใหญ และสงทส าคญมากในการจดสมมนาแตละครงคอ ผจดสมมนาตองมความร ความเขาใจเกยวกบกระบวนการและขนตอนตาง ๆ ในการจดสมมนา จงจะท าใหการสมมนาดงกลาว สมฤทธผล ดงนนในบทท 2 นจงเปนการกลาวถงรปแบบการจดสมมนาและขนตอนตางๆในการจดสมมนา โดยมรายละเอยด ดงน

ความหมายของรปแบบ ความหมายของรปแบบ ค าวา “รปแบบ” หรอ Model เปนค าทใชเพอสอความหมายหลายอยาง ซงโดยทวไปแลว รปแบบจะหมายถงสงหรอวธการด าเนนงานทเปนตนแบบอยางใดอยางหนง เชน แบบจ าลอง สงกอสราง รปแบบในการพฒนาชนบท เปนตน พจนานกรม Contemporary English ของ Longman (1981, p. 668) ใหความหมายไว 5 ความหมาย แตโดยสรปแลวจะม 3 ลกษณะ คอ 1. Model หมายถง สงซงเปนแบบยอสวนของของจรง ซงเทากบ แบบจ าลอง 2. Model ทหมายถง สงของหรอคนทน ามาใชเปนแบบอยางในการด าเนนการบางอยาง เชน ครตนแบบ 3. Model หมายถง รนของผลตภณฑตาง ๆ เยาวด วบลยศร ( 2536, หนา 25) รปแบบ คอ วธทบคคลใดบคคลหนงไดถายทอด ความคด ความเขาใจ ตลอดจนจตนาการของคนทมตอปรากฏการณ หรอเรองราวใดๆ ใหปรากฏ ในลกษณะของการสอสารในลกษณะใดลกษณะหนง รปแบบจงเปนแบบจ าลองในลกษณะ เลยนแบบ หรอเปนตวแบบทใชเปนแบบอยางเปนแผนผงหรอแบบแผนของการด าเนนการอยางใด อยางหนงตอเนองดวยความสมพนธเชงระบบ

58

สวสด สคนธรงส ( 2520, หนา 206) ใหความหมายรปแบบหมายถง ตวแทนท สรางขน เพออธบายพฤตกรรมของลกษณะบางประการของสงทเปนจรงอยางหนง หรอ เปนเครองมอทาง ความคดทบคคลใชในการหาความรความเขาใจปรากฏการณ \ สบรรณ พนธวศวาส และชยวฒน ปญจพงษ ( 2522, หนา 22-23) ใชค าวา แบบจ าลอง (Model) เทากบการยอหรอเลยนแบบความสมพนธทปรากฏอยในโลกแหงความเปนจรงของ ปรากฏการณใดปรากฏการณหนง โดยมวตถประสงคเพอชวยในการจดระบบความคดในเรองนน ใหเขาใจไดงายขนและเปนระเบยบ อาจกลาวไดวา รปแบบหมายถงแบบจ าลองอยางงายหรอยอสวนของปรากฏการณ ตาง ๆ ทผเสนอรปแบบดงกลาวไดศกษาและพฒนาขนมาเพอแสดงหรออธบายปรากฏการณให เขาใจไดงายขน หรอในบางกรณอาจจะใชประโยชนในการท านายปรากฏการณทจะเกดขน ตลอดจนอาจใชเปนแนวทางในการด าเนนการอยางใดอยางหนงตอไป จากความหมายทงหมดสามารถสรปไดวา รปแบบ หมายถง สงทสรางหรอพฒนาขนจาก แนวคด ทฤษฎทไดศกษามาของผสรางเองเพอถายทอดความสมพนธขององคประกอบ โดยใชสอท ท าใหเขาใจไดงายและกระชบถกตอง และสามารถตรวจสอบเปรยบเทยบกบปรากฏการณจรงได เพอชวยใหตนเองและคนอนสามารถเขาใจไดชดเจนขน

รปแบบของการสมมนา การสมมนาแตละครงมกจกรรมทใชในขณะสมมนาหลายกจกรรม เชน การอภปราย การประชมกลมยอย และเทคนคการประชมแบบตางๆ สามารถเลอกใชเปนแนวทางในการสมมนา ตามความเหมาะสมของรปแบบและสถานการณนนๆ เทคนคและวธการตางๆ ในการสมมนาม ดงน พจนานกรมฉบบบณฑตยสถาน (พ.ศ. 2546 หนา 979) การสมมนา ตามความหมายใน พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525 ไดใหความหมายไววา การสมมนา หมายถง การ พดจาหรอการปรกษาหารอกน สมพงศ เกษมสน (2519 หนา 5) การสมมนา หมายถง การทบคคลกลมหนงมเจตนา จะพจารณาเรองใดเรองหนงปรกษาหารอกน ออกความคดเหนเพอแกปญหาทมอย หรอเพอเปน การแลกเปลยนความรความคดเหน ถายทอดประสบการณทไดรบใหไดทราบซงในทสดกมการ ตดสนตกลงใจรวมกน

59

สจรต เพยรชอบ (2516 หนา 1) การสมมนา หมายถง การทบคคลกลมหนง ประมาณ 5 - 20 คน มความรความสนใจในเรองเดยวกน หรอมปญหาในท านองเดยวกนมา แลกเปลยนความคดเหนซงกนและกน ฉะนนลกษณะสมมนาดงกลาวพอสรปไดดงน ลกษณะของการสมมนา 1. จ านวนผสมมนาประมาณ 5 - 20 คน 2. จะตองเปนการปรกษาหารอเปนกลม 3. จดมงจะตองแกปญหารวมกน หรอ แลกเปลยนความร ความคด ทศนคต และ ประสบการณรวมกน 4. ผมาสมมนาจะตองสนใจในเรองอยางเดยวกน จดมงหมายของการสมมนา 1. เพอฝกความคดแบบประชาธปไตย 2. เพอชวยใหผรวมสมมนาไดท างานรวมกน รจกปรบตว และรจกเปนผน าและผตามทด 3. การสมมนามจดมงหมายเพอหาขอเทจจรง 4. เพอน าความรหรอขอคดเหนมาแกปญหาสงคม 5. เพอน าความร ความคดเหนทไดจากการสมมนาไปใชปฏบตในชวตประจ าวน

ประเภทของการสมมนา การประชมมหลายรปแบบแตละรปแบบจะมความเหมาะสมในสถานการณและ สภาพแวดลอมทแตกตางกนไป การประชมสมมนาหรอบางครงเรยกกนวา การสมมนา เปนการ ประชมชนดหนงไดมผใหความหมายไวหลายทศนะ ดงน เกษม วฒนชย (2551 : 11-15) ไดแบงการประชมตามวตถประสงคไว 4 ประเภท ประกอบดวย 1) การประชมเพอแจงใหทราบ 2) การประชมเพอขอความคดเหน 3) การประชมเพอหาขอตกลงรวมกน และ 4) การประชมเพอหาขอยตปญหาหรอแกไขปญหา สมต สชฌกร (2552 : 19-20) ไดแบงประเภทของการประชมตามลกษณะหรอ วตถประสงคหรอกลมผเขารวมประชมไว 5 ประเภท ประกอบดวย การประชมเพอการขาวสาร (Information Conference) การประชมเพอแกปญหา (Problem - solving Conference) การประชมเพอตดสนใจ (Decision - making Conference) การประชมเพอการฝกอบรม (Training Conference) การประชมเพอระดมความคด (Brainstorming Conference) ไพพรรณ เกยรตโชตชย (2546 : 5-10) ไดแบงการประชมตามวตถประสงคไว 8 ประเภท ประกอบดวย 1) การอภปราย (Discussion) 2) การประชมปรกษาหารอ (Conference) 3) การ

60

ประชมระดบหวหนา (Convention) 4) การประชมแบบซนดเคต (Syndicate) 5) การประชมเชงปฏบตการ (Workshop) 6) การอภปรายแบบมสวนรวม (Forum) 7) การประชมทางไกล (Tel Conference) และ 8) การประชมสมมนา (Seminar) ปาน กมป และกรรณการ แยมเกษร (2545 : 587-588) ไดแบงประเภทของการประชมไว 2 ประเภท คอ การประชมแบบเปนทางการ (Formal Meeting) และการประชมแบบไมเปนทางการ (Informal Meeting) จากแนวคดทกลาวมาขางตนสรปใหเหนไดวาประเภทของการประชมทส าคญม 6 ประเภท ดงน 1. การประชมเพอแจงให ทราบ 2. การประชมเพอการแกปญหา 3. การประชมเพอระดมความคดเหน 4. การประชมเพอการตดสนใจ 5. การประชมเชงปฏบตการ 6. การประชมสมมนา โดยมรายละเอยด ดงน 1. การประชมเพอแจงใหทราบ เปนการชแจงนโยบาย วตถประสงค วธการปฏบต แจงค าสง หรอเพอแถลงผลงานหรอรายงานความกาวหนาลกษณะส าคญจะไมมการลงคะแนนเสยง และผเขารวมประชมจะแสดงความคดเหนหรอแสดงขอมลไดกตอเมอไดรบอนญาตจากประธาน กอน 2. การประชมเพอการแกปญหา เปนการประชมอภปรายถกปญหา ซงการอภปรายตาง ๆ จะเปนรปแบบของการหาแนวทางแกปญหาทงหมด หรอบางสวน ลกษณะส าคญของการประชม ประเภทน ผรวมประชมมความทดเทยมกนในการเสนอขอมล และแสดงความคดเหนเพอหาขอยต ปญหาหรอหาทางแกปญหา 3. การประชมเพอระดมความคดเหน เปนการรบฟงความคดเหนจากผเขารวมประชม โดย ประธานจะรวบรวมความคดเหนจากผรวมประชมใหมากทสดเทาทจะมากไดในเวลาอนรวดเรว ลกษณะส าคญของการประชมประเภทน ความคดเหนของผเขารวมประชมไมมผลผกพนตอการ ตดสนใจของประธาน ไมมการลงคะแนนเสยง ในตอนทายของการประชมจะมรายการความคดตาง ๆ มากมาย ตอจากนนจงน ามาเลอกวาความคดใดดไมด แลวเรยบเรยงใหม บางความคดกทงไป และ บางความคดกเลอกน าไปใชได 4. การประชมเพอการตดสนใจ เปนการรวมกนคดพจารณาจากขอมลรายละเอยดของสงตาง ๆ ทจะเลอกใชหรอเลอกปฏบตอยางใดอยางหนงดวยการใหขอคดและเหตผลพนฐานของขอมล ทจ าเปน ลกษณะส าคญของการประชมแบบนเพอพจารณาเลอกสงหนงจากหลายสงหรอการเลอก แนวทางปฏบตกไดซงเปนการเลอกดวยมตของเสยงสวนใหญและทกคนยอมรบในกระบวนการตดสนใจ

61

5. การประชมเชงปฏบตการ เปนการประชมทางวชาการและท างานรวมกนหรออาจจะมวทยากรใหความรเชงทฤษฎกอนแลวน าสภาคปฏบตลกษณะส าคญของการประชมประเภทน สมาชกจะเปนกลมทสนใจปญหาคลาย ๆ กนมารวมกนปรกษาหาวธการแกไขดวยการลงมอ ปฏบตงานดวยกน เชน การประชมเชงปฏบตการการจดท าแผนการจดการเรยนรฐานสมรรถนะ เปนตน 6. การประชมสมมนาเปนการประชมทด าเนนการอยางเปนทางการมการก าหนด แบบแผน ทแนนอนมคณะผรบผดชอบด าเนนการมหวขอเรองชดเจน มการแตงตงบคคลใหรบผดชอบการ ปฏบตงานแตละฝาย มการเตรยมสถานท จดรปแบบการประชมสมมนาใหเหมาะสม กบจ านวน ผเขารวมประชม ขนตอนการประชมสมมนาเรมตงแตผเขารวมประชมลงทะเบยน ประธานเปด การประชมสมมนา และแบงกลมยอยเพอระดมความคดเหน หาขอสรปและน าเสนอตอทประชมอกครง ลกษณะส าคญของการประชมประเภทน มผทรงคณวฒเขารวมสมมนา บรรยายหรออภปราย เสนอผลงานในรปแบบตาง ๆ เพอเพมพนความรและประสบการณใหแกสมาชกทเขารวมประชม หรอเพอจดประกาย ความคดใหสมาชกไดน าไปประกอบการพจารณา การอภปรายในกลมยอย ตอไป การสมมนาใชกนมาอยางกวางขวางในวงสงคม ซงสวนมากแบงออกได 3 แบบคอ 1. การสมมนากลม (Group Seminar) เปนการสมมนาทใชคนไมจ ากดจ านวนผสมมนาจะเปนทงผพดและผลดกนเปนผฟง เพราะการสมมนาแบบนจะไมมผฟง ผสมมนาจะ มจ านวนไมเกน 20 คน การสมมนาแบบนมกใชกนมากในวงการศกษาหรอหนวยราชการ โดยทวไป 2. การสมมนาในทชมชน (Community Seminar) เปนการสมมนาทประกอบดวย บคคล 2 ฝายคอ มผสมมนาเปนผพด และ ผฟงอกฝายหนงเมอการสมมนายตลงจะมการเปดให ซกถาม (Forum-period) การสมมนานมประโยชนมากทสดในการใหความร ความคด ประสบการณขอเทจจรง และเปนการแกปญหาสงคมโดยสวนรวมดทสด 3. การสมมนาแบบโตวาท (Debate Seminar ) เปนการสมมนาแบบโตแยงกนอยางมเหตผล โดยมผคานฝายหนงและผเสนออกฝายหนง หาเหตผลมาหกลางความคดซงกนและกน ฝายใดมเหตผลดกวาอกฝายหนง ฝายมเหตผลกวากจะไดรบชยชนะ โดยมประธานเปนผตดสนหรอ ด าเนนการโตวาทใหเปนไปอยางเรยบรอย วธการนใชส าหรบหาขอมลหรอนโยบายทตองการ เลอกสงหนงสงใดไปปฏบตและยงตกลงกนไมได ตองอาศยวธการอภปรายนในการประชมตดสน วธนสวนมากใชในการประชมพจารณาเรองส าคญหรอใชในทประชมสภา

62

การสมมนาในทชมชน มลกษณะของการจดหลายแบบดงน 1. การอภปรายแบบพาเนล (Panel discussion) การอภปรายแบบนจะใหสมาชก ประมาณ 3 คน 6 คน หรอ 8 คน ผพดจะมความรโดยทวไป สมมนาหรอพดในปญหาอยาง เดยวกนโดยผพดเปนผทศกษาหาความรคนควาหาหลกฐานขอเทจจรงมาพดตอหนาผฟง เปนการสนทนาอยางเปนกนเอง โดยมผด าเนนการเปนผเชญใหผสมมนาแสดงความร ความคดและให ขอเสนอแนะ ส าหรบตอนทายของการสมมนาควรเปดโอกาสใหผฟงไดรวมสมมนาดวย การสมมนาแบบนเหมาะส าหรบการแยกแยะประเดนปญหา และผสมมนาทกคนจะเปนผศกษาหา ความรคนควาขอเทจจรงในเรองทจะสมมนามากอนแลวน ามาพดใหผฟงฟง การพดของผสมมนาแตละคนจะเปนการพดตามทศนะของตน การสมมนาแบบนนยมใชกนมากในองคการทง ทเปนของรฐและเอกชนตางๆ โดยเฉพาะอยางยงในวงการศกษา วธการด าเนนการสมมนา มดงน 1.1 พธกรด าเนนการการตามก าหนดการ โดยเชญประธานเปดการสมมนา หลงจาก นนพธกรแนะน าหวขอทจะด าเนนการสมมนาและผรวมด าเนนการสมมนาทกคน 1.2 เรมด าเนนการสมมนา โดยเปดโอกาสใหผสมมนาแสดงความคดเหนของตน อยางอสระ หลงจากนนพธกรอาจจดชวงเวลาส าหรบแลกเปลยนความคดเหนระหวางผสมมนาดวยกนเอง โดยพธกรเปนผสรปในแตละตอน 1.3 การจดสถานทการสมมนา ควรจดเวทยกพนและมโตะส าหรบการวางเอกสารและ วสดตาง ๆ ใหแกผสมมนาโดยจดเปนลกษณะแถวเดยวหรอรปโคงเลกนอย 2. การสมมนาแบบซมโปเซยม (Symposium Discussion) การสมมนานเปน การ สมมนาทางวชาการ เพอแลกเปลยนความรโดยผสมมนาแตละคนจะเตรยมคนหาความร ขอเทจจรงเฉพาะตอนหนงตอนใดของเรองมาสมมนาตามทไดตกลงกนไว ผสมมนาแบบนจะเปน ผเชยวชาญหรอผช านาญการในดานใดดานหนง สวนผด าเนนการอภปรายจะมหนาทเชอมโยง เรองตางๆ ใหตอเนองประสานกนใหเปนไปดวยดตลอดระยะเวลาของการอภปราย หนวยงานทใช การสมมนาแบบนกนมาก ไดแก หนวยงานทางการศกษา แพทย ทหาร และธรกจการจดสถานท วธด าเนนการสมมนาเหมอนกนกบการสมมนาแบบพาเนล แตกตางกนเพยงแตวาการจดสมมนาแบบซมโปเซยม มลกษณะเปนวชาการทใหความรลกซงมากกวา การสมมนาแบบซมโป เซยมน บางครงมกเรยกวา "ชมชนปาฐก " เพราะมลกษณะคลายผสมมนามาบรรยายโดยม ผทรงคณวฒ นกวชาการ ผเชยวชาญแตละสาขามาสมมนาใหความรแกทประชม ผสมมนาจะใช เวลาประมาณคนละ 10 - 15 นาท เปนอยางนอย และเวลาการสมมนาแบบนไมควรเกน 2 - 3 ชวโมง วธการด าเนนการอภปราย มดงน

63

2.1 พธกรเชญประธานเปดการสมมนา จากนนแนะน าหวขอทบรรยายและแนะน า พธกรภมหลงของวทยากรแตละทาน 2.2 เรมการบรรยายโดยพธกรหรอประธานจะเปนผเชอมโยงการบรรยายของวทยากรแตละทานและสรปบางตอนทมเนอหาประทบใจเปนพเศษและคอยประสานงานใหการบรรยายด าเนนไปตามหวขอ และวตถประสงคทวางไว หรอพธกรอาจจะหาเลขานการมาเพอชวยในการเตรยมการและประสานงานดานตาง ๆ เพอท าใหเกดความคลองตว 2.3 การจดทนงส าหรบผบรรยาย ควรจดใหสงกวาผฟงเพอใหผฟงมองเหนผบรรยาย อยางชดเจน ตารางท 3.1 ความแตกตางระหวางการอภปรายแบบพาเนลและแบบซมโปเซยม

แบบพาเนล แบบซมโปเซยม 1. ลกษณะการจดเปนกนเอง 2. วตถประสงคในการสมมนาจะเปนการสมมนาความรทว ๆ ไป 3. จ านวนคนในการสมมนา 3 - 8 คน 4. ผฟงไดรบความรทว ๆ ไป 5. ผรวมสมมนามปฏสมพนธระหวางกน และกนไดอยางเสร

1. ลกษณะการจดเปนทางการมากกวา 2. ผสมมนาจะเปนผเชยวชาญและมความร เฉพาะดาน 3. จ านวนคนประมาณ 2 - 5 คน 4. ผฟงไดรบความรอยางกวางขวางละเอยด เพราะเปนการรวบรวมผสมมนาทเชยวชาญ หลาย ๆ ดานมาไวดวยกน 5. ผรวมสมมนามปฏสมพนธระหวางกนนอย มากหรอไมมเลยเพราะตางพดในเรองทตนถนด

3. การสมมนาแบบปจฉา - วสชนา (Colloquy) การสมมนาแบบนในประเทศไทยมก เรยกวาการสมมนาแบบปจฉา-วสชนา หรอบางครงกเรยกวาการสมมนาแบบโตปญหาระหวาง กลมวทยากรกบกลมผพด ผฟงสามารถซกถามกลมวทยากรไดอยางใกลชดซงเปนการแกไขขอของ ใจระหวางกลมคนทงสองกลมไดเปนอยางด วธด าเนนการอภปราย มดงน 3.1 แบงกลมบคคลออกเปน 2 กลม คอกลมผถามซงเปนผฟง และกลมผตอบ ซงเปนวทยากร 3.2 จดใหกลมผถามและกลมวทยากรนงคนละดานโดยผด าเนนการสมมนาคอย ควบคมการซกถาม ระหวางกลมบคคลทงสองกลม

64

3.3 เมอมการโตปญหา ผด าเนนการสมมนาควรสรปปญหาเปนเรองๆ หรอ เปนประเดนไป 3.4 ผด าเนนการอภปราย จะตองเปนผสรปการสมมนาหลงจากเสรจสนการโตปญหา แลว รวมทงสรปผลการสมมนาปญหาตาง ๆ ทโตตอบกนมาแลวดวย 3.5 การอภปรายแบบนผด าเนนการอภปรายจะตองมความสามารถในการควบคม รายการสมมนาไดด ตลอดจนควบคมเวลาในการพดอยางเครงครด และการสมมนาแตละครงไม ควรเกน 2 ชวโมง

รปแบบการจดสมมนาโดยใชเทคนคอน ๆ

รปแบบการจดสมมนาโดยเทคนควธอน ๆ ทน ามาใชในการเรยนการสอน โดยวธอาจมรปแบบตาง ๆ ดงตอไปน (วจตร อาวะกล. 2537 : 141-147)

1. แบบบรรยาย (Lecture) แบบบรรยายเปนกจกรรมผบรรยายจะมความรมากกวาสมาชกทประชม ผบรรยายจะ

เปนผใหความรแกสมาชกทางเดยว (One – way communications) โดยบอกเลาและอาศยสออน ๆ ประกอบการบอกเลานน ไดแก ต ารา เอกสารประกอบค าบรรยาย แผนภาพโปรงใส วดทศน สไลด ฯลฯ เพอสรางความเขาใจสงเสรมความสามารถในการฟงและการคด กอใหเกดความรสกนกคด ความเชอใหแกสมาชก แตมขอเสยคอ มกจะท าใหผฟงเกดความเบอหนายเพราะไมมสวนรวม ไมค านงถงความแตกตางระหวางบคคล ผบรรยายจะเปนศนยกลางมากเกนไปและไมสงเสรมความคดรเรมใหแกผฟง เพอใหการบรรยายมความนาสนใจมากยงขน อาจใชวธการบรรยายผสมกบการถามค าถาม (The lecture with questions) เพอใหสมาชกผเขารวมประชม ไดมโอกาสมสวนรวมในกจกรรมนน และเพอเปนการแกขอเสยของการสอความหมายทางเดยว มาเปนสอความหมายสองทาง (Two –way communications) การใชค าถามจะเปนสวนชวยกระตนใหสมาชกมสวนรวมไดมากขน รวมทงการใชสอตาง ๆ ชวยในการบรรยาย เชน แผนภาพโปรงใส จะชวยใหผเรยนสามารถสรปสงทบรรยายใหเขาใจงายขน ทงนเพอใหสามารถเชอมโยงความรเกาไปสความรใหม สงเสรมใหสมาชกมแนวคดอยางมเหตผลในลกษณะตาง ๆ และรจกตดสนใจ กลาแสดงความคดเหนและยอมรบฟงความคดเหนของผอน ชวยใหผฟงเหนปญหาอยางเดนชดขน กระตนความสนใจของผฟง รวมทงสรางประสบการณเพอเปนพนฐานความรใหแกผฟงไดอยางดยงขน

2. แบบอภปราย (Discussion) อภปรายเปนรปแบบของการประชมทผเขารวมประชมจะมสวนรวมในการแสดงความ

คดเหนและแลกเปลยนประสบการณซงกนและกนอยางเสร เพอหาขอยตทเปนประโยชนในการเพมพน

65

ความรความเขาใจ ประสบการณตลอดจนการเรยนรอยางกวางขวาง เพอใหบรรลวตถประสงคทวางไว และภายในกรอบทก าหนด การประชมแบบอภปรายจงมกใชกบกลมทมพนฐานความรและประสบการณ เดยวกนหรอใกลเคยงกน โดยมผทมความรความสามารถในเรองทเกยวของเปนอยางดเปนผน าอภปราย

การหาขอยตในการอภปราย มกไมใชวธการลงคะแนนเสยงแตจะใชวธการอาศยขอคดเหนและขอเสนอแนะอยางมหลกการและเหตผลของผรวมอภปราย ทจะโนมนาวใหสมาชกเหนดวย และใชวธการจดบนทกถอยค าของขอคดเหน เพอน ามาพฒนาตนเอง งานและสงคมรปแบบของการอภปรายแบงออกไดดงน

2.1 การอภปรายกลม (Group discussion) อาจใชวธการโดยทผน าอภปราย 1 คน ตอผรวมอภปรายทงหองประชม วธนเรยกวา Class discussion ผน าอภปรายจะหนาทประสานงานหรอด าเนนการอภปราย (Moderator) สมาชกผรวมประชมจะเปนผรวมอภปราย หรออาจใชวธการโดยการแบงกลมผรวมอภปรายออกเปนกลม ๆ ละ 4 – 6 คน อยางมากไมเกน 8 คน ทไมนยมใหจ านวนคนรวมอภปรายนอยกวาน เพราะวาหากจ านวนคนนอยเกนไปกจะท าใหมโอกาสในการแสดงความคดเหนไมทวถงและมกจะเกดเสยงดง เพราะตองการพดใหคนอนไดยนท าใหเกดการรบกวนกลมอนหรอหองขางเคยงอกดวย วธการนอาจมอบหมายใหใครคนใดคนหนงเปนหวหนากลม หรอ จะใหภายในกลมคดเลอกหวหนากลมกนเองกไดและมเลขานการเปนผจดบนทกและสรปขอเสนอแนะ วธนเหมาะกบเรองใหญทมหวขอยอยทตองการแกปญหาในหลาย ๆ เรองในเรองของการจดกลมและการก าหนดหวขออภปราย มวธการดงน

2.1.1 ก าหนดหวขอเรองเดยวส าหรบทกกลม ผน าอภปรายอาจก าหนดชอหวหนากลมบนกระดานด า แลวใหบคคลอนเลอกเขากลมตามความสนใจตอตวบคคล

2.1.2 ก าหนดหวขอเรองหลาย ๆ หวขอตามจ านวนกลมทแบง วธนใชเรยกหาอาสาสมครเขยนบนกระดานด า แลวใหผรวมอภปรายเลอกเขากลมตอไป บางครงกอาจก าหนดกลมใหเลยกไดตามความเหมาะสมของลกษณะกลมหรอความถนดกลมหรอหวขอเรอง เพอใหแนวคดทกวางวางมากขน จะใชวธการอยางไรควรค านงถงเรองเวลาดวย

การก าหนดสถานทอภปราย ควรอยในบรเวณใกลเคยง ทงนเพอผน าอภปรายจะไดท าหนาทดแลและแนะน าประสานแนวคดไดอยางใกลชด ลกษณะการนงอภปราย นยมนงเปนรปวงกลมหรอสเหลยม ทงน เพอใหทกคนในกลมไดมองเหนหนากนหมด อนจะท าใหการอภปรายมประสทธภาพมากยงขน

66

เวลาทใชส าหรบการอภปรายควรใหเหมาะสมโดยใหจบลงภายในชวงเวลาทจดอภปรายนน ๆ เวนไวเสยแตวาในการอภปรายนนจ าเปนจะตองมการคนควาเพมเตมจากแหลงขอมลอนการอภปรายกอาจจบลงในโอกาสตอไปกได

เมอการอภปรายจบลงแลว ควรสรปผลการอภปราย โดยใหตวแทนของแตละกลมออกมาเสนอรายงานสรปผลการอภปรายของกลม และผน าอภปรายจะท าหนาทสรปผลการอภปรายโดยภาพรวม พรอมทงใหแนวคดแกสมาชกใหสามารถน าไปใชใหบรรลผลได

2.2 การอภปรายเปนคณะ (Panel discussion) เปนการอภปรายโดยมบคคลอย 2 กลม กลมหนงคอ คณะผอภปราย จะมบคคลอย 3 – 5 คน รวมทงผน าอภปรายทจะท าหนาทแนะน า ผรวมอภปราย ควบคมเวลาในการอภปราย คอยสรปประเดนส าคญและเชอมโยงเรองราวของผรวมอภปรายแตละคน เพอใหผฟงเขาใจดยงขนและตองเปดโอกาสใหผฟงถามค าถามและแสดงความคดเหนดวย สวนบคคลทเหลอจะเปนกลมผฟง ซงสามารถแสดงความคดเหนรวมดวยเพอให การอภปรายกวางขวาง ไดแนวความคดหลากหลายภายใตการควบคมของผอภปราย

2.3 การอภปรายแบบเสยงกระซบ (Buzz Discussion or Phillips 6) Donald Phillips เปนผรเรมใชรปแบบนเปนครงแรก เปนการอภปรายทมงสงเสรม ผเขารวมอภปรายทกคนมโอกาสแสดงความคดเหนอยางเตมท โดยไมตดสนวาถกหรอผดเพอใหไดขอเสนอแนะในการแกปญหามกจะใชสถานทในบรเวณเดยวกน องคประชมประกอบดวย ประธาน เลขานการและสมาชกรวมทงหมด 6 คน ใชเวลาในการประชม 6 นาท ดวยเหตนจงเรยกวา “Phillips 6” และเนองจากมเวลานอย ท าให ทกคนแสดงความคดเหนอยางไมหยด ทประชมจงมเสยงหนง (Buzz) อยตลอดเวลา แตอยางไรกตาม เวลาปฏบตจรง ๆ ในเวลาตอมากไมเครงครดเรองจ านวนคนและเวลามากนก

การอภปรายแบบน ใชในกรณทมปญหาในการเรยนการสอนหรอการบรรยาย และตองการไดรบการแกไขหรอหาค าตอบใหได โดยใหทกคนมสวนรวมในการคดหาค าตอบของปญหานน เมอจบการอภปรายกใหตวแทนของแตละกลม เสนอขอคดเหนในการแกปญหานนอยางยอ ๆ ผน าอภปรายจะท าหนาทสรปโดยภาพรวมอกครง

2.4 การอภปรายแบบระดมสมอง (Brainstorming) Alex Osborn เปนผเรมจดเปนคนแรก เปนกจกรรมกลมทมผรวมอภปราย 5 – 15 คน การด าเนนการอภปรายจะมผน าเปนประธานกลม มเลขานการกลมจดบนทกการประชม เปนการอภปรายทใหผอภปรายทกคนแสดงความคดเหนไดอยางอสระ โดยการระดมความคดเหนหรอขอเสนอแนะจากการอภปรายทกคนน ามารวบรวมแลวจดล าดบและผสมผสานเปนแนวทางในการหาค าตอบใหไดความรใหมหรอหาแนวทางปฏบตหรอแนวทางในการแกปญหาเพอน าไปใชหรอเสนอตอทประชมใหญ

67

2.5 การอภปรายตามล าดบ (Circular Response) Londermen เปนคนคดจดขนเปนคนแรก เปนการอภปรายทมผรวมอภปราย 5 – 20 คน ผอภปรายนงเปนวงกลมและใหสมาชกแสดงความคดเหนตามล าดบไปจนครบ จะขามไมได โดยเรมตนจากประธานกอน จะเวยนซายหรอขวา กได วธนจะชวยใหทกคนไดมโอกาสแสดงความคดเหนไดอยางทวถง และยงเปนการฝกคนขอายให กลาแสดงความคดเหนดวย

2.6 การอภปรายแบบโตะกลม (Round Table) เปนการอภปรายโดยใชโตะกลม ผอภปรายทกคนจะหนหนาเขาหากน จะตางกบการอภปรายตามล าดบ คอ การแสดงความคดเหนของผอภปราย ไมจ าเปนตองเรยงล าดบเปนการแลกเปลยนความคดเหนและขอเทจจรงซงกนและกนคลายกบการอภปรายเปนคณะ (Panel – Discussion) แตไมมคนฟงเหมอนการอภปรายเปนคณะ

2.7 การอภปรายแบบปจฉาวสจชนา (Colloguy) เปนการอภปรายทมผด าเนนการอภปรายและผอภปราย โดยผอภปรายอาจจะมากกวาหนงคนแตไมเกน 4 คน ผด าเนนการอภปรายจะเปนผปอนค าถามใหผอภปรายเปนผตอบค าถาม โดยการใหความร ขอคดเหนหรอขอเสนอแนะ มลกษณะการพดคยกน แตไมเปนทางการเหมอนการอภปรายรปแบบอน ผฟงจะมสวนรวมในการซกถามมาก มบรรยากาศทคอนขางเปนกนเอง บางครงอาจน ามาใชในรปแบบของการแถลงขาวหรอ รายงานเหตการณส าคญ ๆ ทางวทยหรอโทรทศน ทผฟงหรอผชมทางบานมสวนรวมโดยการโทรศพท เขามาถามหรอรวมเสนอความคดเหนกได

2.8 การอภปรายแบบซมโพเซยม (Symposium) การอภปรายแบบนคลายกบ การอภปรายเปนคณะ (Panel Discussion) ผน าอภปรายเปนผเชอมโยงและประสานเรองราวของ ผอภปรายแตละคนเพอใหผฟงเขาใจดขนการอภปรายแบบน จะชวยใหบรรยากาศของการอภปราย ไมนาเบอ ชวยใหการอภปรายกระชบ สน เขาใจงาย เพราะตองพดในเวลาทจ ากด เพอแบงเวลาให ผพดอภปรายดวย

3. ทศนศกษา (Field Trip) เปนการศกษาโดยวธการพาสมาชกไปดหรอศกษายงสถานทอนเพอใหเหนทงดานของจรง สถานการณ กระบวนการผลต วธปฏบต ทงนขนอยกบวตถประสงคของการไปทศนศกษาโดยอาจใชวธการสงเกต จดบนทกหรอเขยนรายงานหรออาจจดใหมการอภปรายสรปผล เพอใหไดขอมลทตองการศกษา ทงยงเปนการเปลยนบรรยากาศและสรางความสมพนธกลมอกดวย

4. การแสดงบทบาทสมมต (Role Playing) การแสดงบทบาทสมมต คอ การใหสมาชกซงอาจแบงเปนกลมยอยไดแสดงบทบาท

ในสถานการณจรง วธการนจะชวยใหสมาชกรบร และสามารถปฏบตจรงไดเปนอยางด เชน วธการตดตอธรกจทางโทรศพท วธการเขารบการสมภาษณท างาน เปนตน

68

5. การสาธต (Demonstration) การสาธตเปนกจกรรมทแสดงขนตอนการปฏบตการในเรองใดเรองหนง เพอใหสมาชก

เกดความเขาใจงายขน เมอไดแสดงใหสมาชกดแลว กอาจใหสมาชกไดฝกตามขนตอนนน การสาธตนอาจใชประกอบการบรรยายหรออภปรายหรอฝกปฏบตจรงโดยการใชบทบาทสมมตดวยกได

6. กรณศกษา (Case Study) เปนวธการทน าเอาปญหาทเกดจรงมาปรบปรง เปลยนชอสถานท บคคลเพอไมใหเกด

ผลกระทบตอหนวยงานหรอองคกรในทางเสยหายได แลวน ามาใหกลมศกษา วเคราะหปญหาตลอดจนหาแนวทางแกไขเปนการฝกคดพจารณา การใชดลยพนจในการตดสนปญหา ตลอดจนความคดรเรมสรางสรรคในการคดหาหนทางใหมมาแกปญหาทเกดขน

7. การเลนเกม (Game Playing) เปนวธการเรยนรโดยการจดกจกรรมน าเกมเขามาเลนโดยใหสมาชกเขามามสวนรวม

ในการเลนเกมนน ๆ ดวย ทงนเพอใหการเรยนรเกดความสนกสนานไมนาเบอ แตเกมทน ามาใชควรจะค านงถงวตถประสงควาจะใหอะไรผรวมกจกรรมนอกจากนจะตองเลอกเกมใหเหมาะสมกบหวขอเรองวย เพศ การศกษา สถานท เวลา ฯลฯ

8. การจ าลองสถานการณ (Simulation) วธนเปนการสรางสถานการณจากของจรงโดยอาจดดแปลงชอ – สถานท มาใหสมาชก

ผรวมกจกรรมไดดหรอสงเกต ฯลฯ เพอน ามาแกปญหาปรบปรง พฒนากจกรรมของตนใหดขน 9. การตงคณะกรรมการ (Committee) เปนวธการเรยนรโดยวธการจดใหกลมคนทเปนกรรมการประชมปรกษาหารอกน เพอ

ชวยกนวางแผนวางโครงการการด าเนนงานศกษา แกไขและตดสนปญหา ตลอดจนการประเมนผลและการควบคมการด าเนนงาน เพอการท างานใหบรรลวตถประสงค

10. คณะท างาน (Working Group) คณะท างานนจะเปนกลมกรรมการเชนเดยวกน และแตกตางกบคณะกรรมการ

(Committee) ตรงทวาคณะกรรมการจะเปนผคดวางแผนวางโครงการ ฯลฯ จงตงคณะท างานเพอด าเนนการตอจากคณะกรรมการเพอใหงานส าเรจตามวตถประสงค

11. เทคนคการจดทมผฟง (Listening Team) เปนวธการฝกหดกลมใหรจกการฟงการพดอภปราย ฝกการจบประเดนส าคญในการฟง

การจดบนทกใหไดเนอหาสาระหรอประเดนส าคญ การเรยบเรยงถอยค า การท ารายงาน การจดบนทกการประชมหรอการเขยนรายงานการประชมเพอน าเสนอตอฝายบรหารหรอตอทประชม

69

12. กลมซกถาม (Audience Reaction Group) เปนการฝกหดหรอจดกลมใหมหนาทในการซกถามในการอบรมหรอสมมนา ดงนน

จงตองตงใจฟงการพดหรอการบรรยายหรอการอภปรายของวทยากรใหด พรอมทงจบประเดนและ จดบนทกใหเกดความเขาใจอยางชดเจน แลวฝกตงค าถามใหไดแงมมทเปนแนวคดทชวยในการแกปญหา หรอขอของใจอนเปนแนวทางสรางสรรคใหกระจางขน จดค าถาม ค าตอบและสรปประเดนส าคญ ระหวางทวทยากรบรรยายหรออภปรายเพอรายงานตอทประชม

13. การใหท าโครงการจรง (Live Project Or Group Work) หลงจากทวทยากรไดบรรยายหรออบรมเสรจแลว กอาจมอบหมายงานโดยก าหนด

ขอบเขตเรองราว รายละเอยดทจะใหท าหรอเปนแนวทางปฏบตใหแกสมาชกหรอกลมไปจดท าโครงการ ซงมลกษณะคลายแบบฝกหดแตเปนแบบฝกหดทตองท าจรง ๆ

14. การประชมทางวชาการ (Academic Meeting) เปนการจดใหมการประชมหรออบรมทางวชาการดานใดดานหนงโดยเฉพาะ หรอแบง

ออกเปนสาขาวชาใดวชาหนง เพอเปนการใหความรหรอแลกเปลยนความร เสนอแนวทางแกไข เสนอผลงานวจย การศกษาคนควาวชาการใหม ๆ ใหแกผเขารวมประชม มกจะจดโดยสถาบนทางการศกษา เชน วทยาลย มหาวทยาลย เปนตน

15. การประชมเชงปฏบตการ (Work Shop) เปนวธการประชมทตองการใหสมาชกไดรบความรความสามารถและเกดประสบการณ

โดยเนนในการน าเอาไปใชมากกวาการฟงการบรรยายหรอการอภปราย แลกเปลยนความคดเหน เชน การสมมนาเรองการลงบนชดวยคอมพวเตอร นอกจากจะฟงการบรรยายแลวจะตองเขาหองปฏบตการเพอใหสามารถลงบญชดวยคอมพวเตอรได เปนตน

16. การประชมผมประสบการณหรอมความรอบรในสาขาวชา (Conference) เปนการประชมเพอหาแนวทางหรอขอยต เพอใหไดค าตอบทตองการ เชน การประชม

เรอง “ปญหาสงแวดลอมกบธรกจการทองเทยว” หรอ “วฒนธรรมไทยในยคโลกาภวตน” ฯลฯ ผเขารวมประชมจะเปนผทมความรความสามารถและประสบการณในเรองทเกยวของ หรอเพอแถลงผลงานใหทประชมทราบหรอใหวามรเพมเตมแกผเขารวมประชม แลกเปลยนความคดเหนปรกษาหารอแลกเปลยนประสบการณของตนกบผอนทเขารวมประชม

17. การประชมแบบ ซนดเคต (Syndicate) เปนการประชมรปแบบหนงเพอแกปญหาทมลกษณะเฉพาะโดยผเขารวมประชมควร

จะตองมพนฐานความร หรอประสบการณในเรองเดยวกนแลวแบงผเขารวมประชมเปนกลม ๆ กลมละประมาณ 6 – 12 คน ในแตละกลมควรเลอกประธาน เลขานการและอน ๆ ตามความจ าเปน เพอท า

70

หนาทสรปผลงานน าเสนอตอทประชมใหญ ทงนแตละกลมควรมวทยากรหรอผเชยวชาญคอยใหค าแนะน าหรอชวยเหลอ การก าหนดปญหา ผด าเนนการประชมเปนผก าหนดใหหรอผรวมประชมอาจเปนผเสนอปญหาตามความสนใจ หากผเขารวมประชมมมากไมควรแบงหวขอใหมากเกนไป เพราะจะท าใหการประชมลาชาได

สวนการพจารณาปญหาตาง ๆ ควรจดเปนหวขอในปญหาตาง ๆ เพอความสะดวกหรอเปนกรอบส าหรบการอภปรายใหไดแนวทางทตรงจดมากขน เชน

- สภาพและขอบเขตของปญหา - สาเหตทท าใหเกดปญหา - แนวทางแกไขปญหา - ขอเสนอแนะ (ถาม) เมอกลม ซนดเคตประชมเสรจควรจะไดน าผลงานนนเสนอในทประชมใหญ

เพอใหทประชมไดแกไขหรอเสนอแนะแนวทางเพมเตมและรวบรวมผลงานทงหมดของทกกลมเปนขอเสนอของทประชม

18. สมมนา (Seminar) เปนการประชมเพอปรกษาหารอแลกเปลยนความคดเหน เพอหาขอยตหรอใหได

แนวทางเพอน าไปพฒนาหรอปฏบตในหนวยงาน และเปนการเสรมสรางความรพฒนาวามกาวหนาทางความคดใหแกผเขารวมประชม (ประสงค รายณสข. 2530 : 183 – 186) มลกษณะดงน คอ

18.1 เรองทน ามาสมมนา ควรเปนเรองทมปญหาก าหนดไวแนนอน คอนขางจะมระดบทตองการการแกไขปญหาสงและตองการความรวมมอจากหลายฝาย

18.2 เปนการประชมโดยการบรรยาย หรออภปรายและใชวธการกลมบางขอทกลาวมาแลวขางตนมาเปนองคประกอบหรอประยกตใช ทงนขนอยกบวามวตถประสงคใหผเขารวมประชมไดรบความรในดานใดมาก โดยมผเชยวชาญหรอผทรงคณวฒเปนผใหความรหรอเสนอแนวความคด

18.3 เมอประชมเสรจอาจแบงเปนกลมยอย ๆ เพอพจารณาวเคราะหปญหาและหาขอสรปใหไดแนวทางแหงการน าไปใชหรออาจไมตองแบงกลมกได แตเปดโอกาสใหมการอภปรายในหองประชมใหญ ทงนการประชมตองสามารถใหแนวทางทสามารถน าไปใชได

18.4 ควรมการประเมนผลสมมนาเพอทราบปญหา ขอด ขอเสยของการจดสมมนาเพอเปนแนวทางแกไขในการจดในคราวตอไป

71

18.5 เมอเสรจสนการสมมนาควรจะไดมการสรปผลการสมมนาจดท าเปนรายงาน และจดพมพสงใหสถาบนตาง ๆ หนวยงานหรอผทเกยวของ เพอน าไปเปนแนวคดและแนวทางน าไปปฏบตพฒนาตนเอง หนวยงาน และสงคมโดยสวนรวม

สรป การสมมนาแตละครงมกจกรรมทใชในขณะสมมนาหลายกจกรรม เชน การอภปราย การ

ประชมกลมยอย และเทคนคการประชมแบบตางๆ สามารถเลอกใชเปนแนวทางในการสมมนา ตามความเหมาะสมของรปแบบและสถานการณนนๆ เทคนคและวธการตางๆ ในการสมมนา

จากรปแบบของการจดสมมนาทน ามาใชจะเหนไดวามวธหลากหลายท ผสมมนาหรอผสอนสมมนาสามารถเลอกกจกรรมหนงหรอหลาย ๆ กจกรรมมาใชกบการสมมนาหรอการสอนสมมนา ทงนจะตองค านงถงความเหมาะสม ทงดานเนอหาสาระทตองสอดคลองกบหวขอเรองทน ามาจดสมมนา เวลา สถานท วทยากรตลอดจนผรวมเขาสมมนาทตองการทราบในเรอง เพศ วย อาชพและพนฐานความรเพอใหการสมมนาไดบรรลวตถประสงคทวางไว

72

73

ค าถามทายบท

จงตอบค าถามตอไปน

1. รปแบบหมายถงอะไร 2. ประเภทของสมมนาแบงออกเปนกแบบอะไรบาง 3. จงบอกความแตกตางระหวางการอภปรายแบบพาเนลและแบบซมโปเซยมมาเปนขอ ๆ 4. ขอเสยของการจดสมมนาแบบบรรยายคออะไร 5. รปแบบของการจดสมมนารปแบบใดบาง 6. การอภปรายทผด าเนนการอภปรายจะเปนผตอบค าถามใหกบผรบฟงเปนผถามโดยให

ความร ขอคดเหนหรอขอเสนอแนะ คอการอภปรายแบบใด 7. จงอธบายการอภปรายแบบเสยงกระซบ หรอ Buzz Discussion Or Phillips 6 8. จงอธบายวธการประชมแบบ ซนดเคต (Syndicate) 9. ในการอภปรายแบบเสยงกระซบองคประชมประกอบดวยอะไรบาง

10. รปแบบการอภปรายแบบโตะกลมจะแตกตางกบการอภปรายตามล าดบอยางไร

74

75

เอกสารอางอง

เกษม วฒนชย. (2551). ความรเบองตนเกยวกบการประชม. กรงเทพฯ: พฒนาศกษา ประสงค รายณสข. (2530). การพดเพอประสทธผล. กรงเทพฯ : ศนยหนงสอ มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒประสานมตร. ปาน กมป และกรรณการ แยมเกสร .(2545). การจดประชมการศกษานอกระบบและ เทคโนโลย

ในการฝกอบรม . ใน ประมวลสาระชดวชาหลกการเรยนรและเทคนคการ ฝกอบรม หนวยท 13 หนา 581-610. นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช . สาขาวชาศกษาศาสตร.

ไพพรรณ เกยรตโชตชย. (2546). หลกการสมมนา . กรงเทพฯ: การศกษา. เยาวด วบลยศร. (2536).การประเมนโครงการ แนวคด และแนวปฏบต. กรงเทพมหานคร: ภาควชา

วจยการศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย . ราชบณฑตยสถาน. (2546). พจนาจกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพมหานคร

:นานมบคสพบลเคชนส. สจรต เพยรชอบ. (2516).การอภปราย. กรงเทพมหานคร : โรงพมพครสภา. สบรรณ พนธวศวาส และชยวฒน ปญจพงษ. (2522).ระเบยบวธการวจยเชงปฏบต.

กรงเทพมหานคร:โอเดยนสโตร. สมพงศ เกษมสน. (2519). ศลปะการประชม. กรงเทพมหานคร : ไทยวฒนาพานช. สมตร สชฌกร. (2552). การประชมทเกดประสทธผล. กรงเทพมหานคร.สายธาร สวสด สคนธรงส. (2520).โมเดลการวจย. กรณตวอยางทางการบรหาร. วารสารพฒนาบรหาร

ศาสตร. วจตร อาวะกล. (2537). การฝกอบรม. กรงเทพฯ : ศนยหนงสอจฬาลงกรณมหาวทยาลย. Longman, C. (1981).Longman dictionary of contemporary English. England หนา Clay.