Administracja starożytnego Egiptu

Faraon – syn RaPan Górnego i Dolnego EgiptuTen który należy do trzciny i pszczołyPan Białej i Czerwonej KoronyPSZENT – Dwie Potężne

Król jako najwyższa władza

Jest pierwszym urzędnikiem w państwie. Łącznikiem pomiędzy królem a jego poddanymi na płaszczyźnie urzędowej

Urząd istnieje już w Okresie Tynickim. Honorowe i urzędowe określenia wezyra na przykładzie grobowca Ptahhotepa: Szlachetny, książę, jedyny przyjaciel Najwyższy sędzia Nadzorca wszystkich robót prowadzonych przez króla Nadzorca dokumentów pisanych Sekretarz od wszystkich rozkazów królewskich Noszący rulon Pisarz boskiej księgi Kanclerz króla Dolnego Egiptu Naczelnik Buto Najwyższy nadzorca Egiptu Górnego Sekretarz króla Egiptu Górnego Nadzorca Oby Spichlerzy Nadzorca podwójnego Białego Domu (skarbca) Nadzorca Podwójnego Biura Pieczęci Nadzorca Podwójnego Domu Złotego Ulubieniec swego pana Cieszący się przywilejami

Wezyr

Tytulatura wezyra Mereruki za panowania faraona Teti:

Oczko w głowie króla

Ten, który jest w sercu króla w jego podwójnym państwie nadrzecznym

Główny Nadzorca Pałacu

Główny Nadzorca wszystkich ozdób królewskich

Nadzorca haremu boskiego sekretarz Domu Poranka

Naczelnik wszelkiej garderoby

Naczelnik siedzib korony czerwonej

Sekretarz misji tajnej

Sekretarz sądu sześciu czcigodnych siedzib

Naczelnik miejsc pobytu wody

Komendant możnowładców

Ten – który – ogląda – Wielkiego

Otaczany – czcią – przez – pięciu – w – domu - Tota

Wezyr

Wybitni wezyrowie okresu Starego Państwa-Imhotep: Wezyr i minister Arcykapłan w Heliopolis Projektant i nadzorca budowy piramidy Dżosera Wybitny lekarz utożsamiany przez Greków z

samym AsklepiosemKagemni – wezyr króla Huni lub Teti z VI

dyn. – autor zbioru nauk moralnychPtahhotep – wezyr króla Izezi

Wezyr

Obowiązki wezyra w świetle tekstów XVIII dyn. Codziennie pozdrawia króla i składa mu sprawozdanie o stanie państwa Zarządza otwarcie i zamknięcie punktów handlowych Zawiaduje ściąganiem podatków Nadzoruje roboty publiczne i prace w majątkach króla Kieruje życiem gospodarczym Wypłaca honoraria urzędnikom Konsultuje się z Głównym Nadzorcą Skarbca Odbiera raporty od urzędników w służbie Mianuje doradców pomagających zarządcom Górnego i Dolnego Egiptu,

zwołuje ich też 3 razy w roku na konsultacje Powołuje armię pod broń Zabezpiecza króla w czasie jego podróży Kontroluje sztab główny i zaopatrzenie wojsk Odpowiada za stan fortec i trwałość obrony granic Kontroluje przybór wód Nilu Kieruje flotą królewską Ściąga daniny z obcych krajów Ustala wysokość podatków

Wezyr

Minister finansów – Główny Nadzorca Skarbca ma do pomocy: Nadzorcę pieczęci Nadzorcę gabinetu swego własnego biura Nadzorcę większych przedsięwzięćWielki zarządca – administrator domeny

królewskiej i dóbr koronnychGłówny nadzorca pólNajwyższy dowódca wojskPrywatny sekretarz króla

Wyższe urzędy

Pisarz katastralny – szef komisji przeprowadzania pomiarów własności rolnej

Podlegają mu za czasów Średniego Państwa dwaj pisarze rolni Noszący sznur Napinający sznur

Za czasów Nowego Państwa pisarzy katastralnych zastępują pisarze rolni lub zbożowi (sceny poboru podatków w grobowcach)

Nadworny kuchmistrz królewski

Podczaszy

Za XX dynastii urzędnicy kuchni utworzyli najwyższą klasę społeczną przewyższającą książąt i armię. Kierują z pomocą urzędników wojskowych i cywilnych wyprawami do kamieniołomów w Wadi Hammat. Wiadomo, że kilku kucharzy zasiadało w komisji badającej sprawę spisku haremowego za Ramzesa III

Niższe urzędy

Warstwy społeczne: PAT – dawna ludność Egiptu Górnego –

patrycjat, warstwa wiodąca RECHYT – dawni przeciwnicy zjednoczenia –

ludność Egiptu Dolnego – prosty lud. HENEMEMET – mieszkańcy Wschodu – ludzie w

ogóle NEDŻES – mieszczanie – kupcy i rzemieślnicy HOM lub MERYT – ludność służebna, dzierżawcy

i wolni chłopi zależni od króla

Lud

Za Starego Państwa armia zorganizowana była w oddziały po 40 ludzi – kopijników lub łuczników, dowodzonych przez oficerów i łączonych w większe jednostki dowodzone przez generałów

Za XVIII dyn. Obok jednostek piechoty i marynarki wojennej pojawiają się jednostki wozów bojowych

Za Ramzesa II armia składa się z czterech dywizji : Amona, Re, Ptaha i Seta. Każdy korpus liczy 5000 ludzi.

Dywizja dzieliła się na 20 kompanii po 250 wojowników i miała jako jednostkę wsparcia 50 wozów bojowych

Kompania dzieliła się na 5 oddziałów w sile 50 ludzi.

Korpus oficerski tworzyli dowódcy kompanii

Sztab tworzą komendanci dywizji oraz dworzanie w honorowymi tytułami generalskimi.

Sztabem kieruje faraon z pomocą generalnego zastępcy szefa armii

Służby logistyczne tworzą pisarz do spraw stanu liczebnego i pisarz do spraw zaopatrzenia, którzy mają pod rozkazami 20 pisarzy (po jednym na kompanię) zajmujących się zaopatrzeniem i rejestracją łupów.

Organizacja armii

Na granicy nubijskiej osadzano naczelników fortec. Znamy np. Hapidżefa z czasów XII dyn., który był księciem Ajsut i pochowano go w pobliżu twierdzy Kerma na południe od 3 katarakty.

Amenhotep I utworzył urząd gubernatora Nubii noszącego tytuł syna królewskiego. Za Totmesa IV uzupełniono ten tytuł jeszcze dodatkiem z Kusz. Zwano go też Namiestnikiem Kraju Południa, Namiestnikiem kraju złota Amona. Zasięg kompetencji namiestnika obejmował Nubie i Kusz (dzisiejszy Sudan)

Miejscami urzędowania tych dostojników były Buhen i Aniba, choć rozrzucone po Nubii ich uszebti wskazywać mogą sporą mobilność.

Administracja terenów podbitych

Podstawowym problemem poznania administracji i organizacji państwa egipskiego jest zupełny niemal brak źródeł do poznania prawa

Musiały jednak istnieć jakieś spisy praw o czym świadczy:

1. Lamentacja z I okresu przejściowego – Doprawdy prawa zostały wyrzucone poza obręb archiwów. Depce się po nich na placach publicznych, nędznicy tratują je na ulicach.

2. Płaskorzeźba z grobowca wezyra Totmesa III, Rechmire, przedstawiająca wezyra siedzącego za stołem z czterdziestoma zwojami papirusu lub paskami skóry, które miały zawierać prawa.

3. Wielka stela Horemcheba z Karnaku, zawierająca doraźne rozporządzenia mające na celu wprowadzenia porządku w kraju po okresie amarneńskim

4. Zbiór praw spisany pismem demotycznym w III w. (nie wiadomo na ile reprezentatywny

Zachowały się nieliczne dokumenty procesowe z procesu Mesa z czasów XIX dyn., dotyczące ustalenia prawa własności majątku odebranego Nubnofre matce Mesa przez jego przeciwnika procesowego, Chaja.

Prawo

Najwyższym sędzią był faraon. Jego wola, jako syna boga – stwórcy, Ra, jest elementem porządkowania świata i dalszego kształtowania jego ładu.

Drugim po królu sędzią był wezyr, nadzorujący w imieniu władcy cała strukturę administracji urzędniczej i sądowniczej.

Za V dyn. Istniało sześć trybunałów sądowych zwanych czcigodnymi siedzibami, a wezyr nosił tytuł Przełożonego sześciu czcigodnych siedzib. Natomiast najstarszy tytuł sądowniczy – Sędzia Bramy był za Starego Państwa tytułem honorowym

Ciekawe jest występowanie urzędnika znanego jako Strażnik z Nechen. Z życiorysu Weni wiemy, że za Pepi I prowadził on śledztwo w sprawie spisku haremowego pełniąc właśnie funkcję Strażnika z Nechen

Znamy też niższych urzędników sądowych: Sekretarz tajnych słów czcigodnej seidziby Sekretarz wyroków Szef pisarzy Podwójnego Trybunału sprawiedliwości (który) ma prawo do

rezydencji

W okresie przejściowym funkcje urzędnicze przejęły ciała kolegialne np. Wielcy spośród dziesięciu Górnego Egiptu, czy Rada trzydziestu Górnego Egiptu

Aparat sprawiedliwości w Starym Państwie

Za Nowego Państwa wobec podwojenia funkcji wezyra nastąpił też podział kompetencji sądowniczych:

wezyr Górnego Egiptu przewodniczył Wielkiemu Trybunałowi Sprawiedliwości w Tebach,

wezyr Dolnego Egiptu przewodniczył Wielkiemu Trybunałowi Sprawiedliwości w Heliopolis

Poniżej dwóch wielkich trybunałów stały lokalne organy kolegialne, które składały się z możnowładców i szlachty, nie miały jednak pełnej władzy sądowniczej, a jedynie wspomagali jako asesorzy w sprawach o prawa własności działania Wielkiego Trybunału Sprawiedliwości

Wezyr mógł tez posłużyć się dla zbadania spraw wysłannikami, którzy zbierali niezbędne dowody. Czas trwania procesu, jeżeli miejsce, których dotyczył były odległe od Teb lub Heliopolis mógł trwać dwa miesiące, natomiast jeżeli chodziło o miejsca bliskie od wniesienia sprawy do wyroku upływało trzy (!!!) dni.

Proces sądowy zaczynał się od wniesienia skargi na piśmie wezyrowi, który polecał przeprowadzić śledztwo jeżeli dowody uznał za wystarczające. Wzywano wtedy strony do stawienia się przed trybunałem. Jeżeli to było konieczne wysłannicy wezyra asystowali przy przesłuchaniu stron przez lokalne trybunały. Akta istotne dla sprawy gromadzono zapewne w archiwum wezyra.

Aparat sprawiedliwości w Nowym Państwie

Źródła są niezwykle skąpe. Znamy tylko kary wymierzone w procesie w sprawie plądrowania grobów królewskich i spisku haremowego za panowania Ramzesa III, jak też z prawa majątkowego w odniesieniu do niewypłacalnych dłużników

Kara główna wykonywana była przez uduszenia, powieszenia na murze, rzucenie na pożarcie krokodylom, lub w przypadku rabusiów grobów przez wbicie na pal. Wysoko postawionym osobistościom z uwagi na ich status pozwalano popełnić samobójstwo.

Znane są kary cielesne jak wykręcanie członków lub chłosta wymierzana kijami lub giętkimi prętami. Stosowano ją także przy przesłuchaniach podejrzanych i świadków. Prawo dopuszczało do 100 kijów, co było bardzo ryzykowne (księga Powtórzonego Prawa dopuszczała tylko 40). Występowało też obcinanie uszu i nosa.

Osobliwością egipską było karanie zbrodniarzy nadawaniem im straszliwych imion np. Zły w Tebach lub Niech go Ra oślepi. Była to kara dotkliwa (imię jest częścią istoty człowieka) Najcięższą karą było całkowite pominięcie imienia.

Karą były przymusowe prace w kopalniach

Niektórzy złodzieje skazywani byli na opłatę w wysokości wielokrotności wartości przedmiotów skradzionych.

Prawo karne i jego egzekucja

W okresie Starego Państwa tworzy się własność gruntowa zapisywana aktem prawnym w IMYT – PER (to co znajduje się w majątku). Potwierdzone było pieczęcią biura wezyra.

IMYT – PER to nie tylko akt własności. Może być też uznawany za dokument spadkowy.

Najstarsze umowy kupna – sprzedaży zachowały się z czasów III dyn. Urzędnik imieniem Meczen nabył spory majątek ziemski z domem, dużym basenem, drzewami, winoroślami i figowcami. Wprawdzie formalnie właścicielem majątku pozostawał nadal król jednak Meczen cieszył się pełnym prawem jego użytkowania.

Od IV dyn. akt sprzedaży nieruchomości był ważny jedynie gdy zarejestrowali go urzędnicy państwowi. Wymieniano imiona stron, specyfikację mienia sprzedawanego, cenę i klauzule gwarancyjne, wzmocnione przysięgą

W wymianie handlowej nie występował pieniądz, jednak funkcję ekwiwalentu własności spełniał kruszec ważony w SZATach i w DEBENach

1 SZAT to 7,5 g. Au. Jeden złoty DEBEN miał 12 SZAT 1 KIT to 9 g. AG. Jeden srebrny DEBERN miał 10 KIT

Dziedziczenie: Za Starego Państwa majątek dzielono pomiędzy dzieci zmarłego, a jeśli zmarł bezdzietnie, to między

rodzeństwo bez rozróżniania płci. Za Średniego Państwa przypuszczalnie zwyciężyła zasada starszeństwa w dziedziczeniu Za Nowego Państwa powrócił zwyczaj podziału majątku rodziców pomiędzy wszystkie dzieci, jednak od

XXI dyn. Pojawia się znowu dziedziczenie przez najstarszego syna Kodeks Hermopolitański – Jeżeli ktoś ma najpierw dzieci płci żeńskiej, a potem dzieci płci męskiej, to

najstarszym dzieckiem będzie jedno z dzieci płci męskiej

Prawo własności

Najstarszym rozwiązaniem był podatek indywidualny. Ojciec rodziny zgłaszał urzędnikowi skarbowemu ile osób tworzy jego rodzina

Z czasem za Średniego Państwa powstawać poczęły spisy podatkowe ludności uwzględniające ilość mężczyzn, kobiet i dzieci (z wykazaniem również kobiet w wieku płodnym, które jeszcze dzieci nie mają.

System podatkowy

Jeżeli ktoś zwraca się do ciebie z zażaleniem, to dopóki mówi, nie przerywaj mu ani jednym słowem.

Jeżeli oddalasz jego skargę, wytłumacz mu jasno, dlaczego oddalasz jego skargę.

Widzisz – skarżącemu podobno bardziej chodzi o to , by wysłuchano jego racji, niż żeby wygrał proces dla którego przybył.

Nie gniewaj się bez powodu na żadnego człowieka, ale gniewaj się, jeżeli zachodzi przyczyna usprawiedliwiająca gniew.

Zginaj kark przed zwierzchnikiem swoim i kłaniaj mu się opuszczając ręce do kolan. Okazuj mu lęk, a będzie cię chwalił.

Budź trwogę, tak żeby ludzie bali się ciebie. Tylko taki urzędnik, którego ludzie się boją, jest prawdziwym urzędnikiem.

Patrz – chwała urzędnika polega na tym, że czyni to, czego domaga się prawo.

Rady Ptahotepa