LUBELSKI ROCZNIK PEDAGOGICZNYT. XXXVI, z. 2 – 2017

Agnieszka Maria Pawlak-KindlerUniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

WDROŻENIE POLSKIEGO MODELU WARSZTATÓW TERAPII ZAJĘCIOWEJ W OŚRODKACH W ALBANII

Streszczenie: Artykuł traktuje o kolejnym projekcie realizowanym w Albanii przez UMCS w Lublinie, Ambasadę RP w Tiranie i salezjański Ośrodek Don Bosko w Tiranie. Celem projektu było przede wszystkim propagowanie idei integracji europejskiej i kształcenia włączającego w albańskich placówkach edukacyjnych i opiekuńczych oraz wyznaczenie zadań możliwych do realizacji – wprowadzenie w Albanii polskiego modelu Warsztatów Terapii Zajęciowej. Artykuł zawiera opis poszczególnych etapów projektu oraz przesłanki do podjęcia działań organizacyjno-edukacyjnych w Albanii.

Słowa kluczowe: Albania, projekty europejskie, Warsztaty Terapii Zajęciowej, niepełnospraw-ność intelektualna, pedagogika zabawy

W raporcie rocznym z 2010 roku dotyczącym programu „polska pomoc” w Alba-nii Ministerstwo Spraw Zagranicznych zamieściło krótkie sprawozdanie. Mowa w nim o pierwszym projekcie realizowanym przez UMCS w Lublinie, Ambasadę RP w Tiranie oraz Salezjański Ośrodek ks. Don Bosko w Tiranie. Projekt pod hasłem

„Szkolenie instruktorów terapii zajęciowej dla osób niepełnosprawnych umysłowo w Albanii” został zrealizowany we wrześniu 2010 roku.

Albania przechodzi bardzo dynamiczny proces transformacji gospodarczej związanej z przygotowaniami do przyszłej potencjalnej akcesji do UE. Na margi-nesie społeczeństwa pozostają jednak osoby niepełnosprawne, a w szczególności niepełnosprawne umysłowo, w tym dotknięte syndromem Downa. W obecnej sytuacji istnieje niewielka nadzieja na ich integrację w społeczeństwie. Jedy-ną instytucją, która próbuje organizować terapię zajęciową dla tych osób jest

DOI: 10.17951/lrp. 2017.36.2.45

46 AgnieszkA MAriA PAwlAk-kindler

Salezjański Ośrodek Społeczny Ks. Bosko w Tiranie. Celem projektu było przy-gotowanie 30-osobowej grupy instruktorów do pracy z osobami niepełnospraw-nymi umysłowo na poziomie podstawowym (Polska współpraca na rzecz rozwo-ju. Raport roczny 2010, s. 62 )

Uczestnicy projektu zapoznali się z podstawami pedagogiki specjalnej, ze szcze-gólnym uwzględnieniem informacji o niepełnosprawności intelektualnej. Duży blok warsztatowy poświęcony został polskim założeniom Warsztatów Terapii Zajęciowej oraz możliwościom organizacji takiego warsztatu w Albanii. Ponieważ pierwszy pro-jekt został wysoko oceniony i uznany za bardzo przydatny, podjęto decyzję o realiza-cji kolejnego, który przyczyni się do rozwoju wiedzy, wzrostu świadomości społecznej, a także podejmowania działań na rzecz osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Celem niniejszego opracowania jest opisanie albańskich realiów, w których żyją osoby z niepełnosprawnością intelektualną w różnym stopniu, ich codziennego funkcjonowania w placówkach albańskich oraz przygotowania kadry pedagogicz-nej, a także organizacji opieki i edukacji osób z niepełnosprawnością na przykładzie wizytowanych placówek w Albanii.

Od sierpnia do października 2013 roku Ambasada RP w Tiranie oraz Qendra Sociale Don Bosko w Tiranie, we współpracy z  Instytutem Pedagogiki UMCS w Lublinie, realizowały kolejny wspólny międzynarodowy projekt, tym razem pod nazwą: „Wdrożenie polskiego modelu Warsztatów Terapii Zajęciowej w ośrodkach w Albanii”.

Głównymi celami projektu były:• przedstawienie zbioru gier i zabaw integracyjnych oraz ich zastosowa-

nia praktycznego w terapii osób z niepełnosprawnością intelektualną w różnych stopniach;

• wyszkolenie instruktorów-animatorów zabaw integracyjnych;• wykorzystanie prostych i specjalnych pomocy w terapii osób z niepełno-

sprawnością intelektualną;• propagowanie idei integracji europejskiej i kształcenia włączającego w al-

bańskich placówkach edukacyjnych i opiekuńczych; • podnoszenie świadomości społecznej dotyczącej potrzeb i możliwości

osób z niepełnosprawnością intelektualną;• wyrównywanie szans życiowych osób niepełnosprawnych intelektualnie;• wyznaczenie zadań możliwych do realizacji – wdrożenie w Albanii pol-

skiego modelu Warsztatów Terapii Zajęciowej.

Ambasada RP we współpracy z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz Centrum Socjalnym Don Bosko w Tiranie zrealizowała projekt

47WDROŻENIE POLSKIEGO MODELU WARSZTATÓW TERAPII ZAJĘCIOWEJ W OŚRODKACH W ALBANII

na temat „Wdrożenie polskiego modelu Warsztatów Terapii Zajęciowej w ośrod-kach w Albanii”. Projekt zrealizowany w ramach programu polskiej pomocy roz-wojowej służy ochronie podstawowych praw niepełnosprawnych intelektualnie dzieci i młodzieży, jakimi są zapewnienie powszechnego nauczania na pozio-mie podstawowym oraz ich integracja w społeczeństwie. Potwierdza wspieranie przez Polskę dążenia Albanii do integracji z UE poprzez wdrażanie polskiego know-how w zakresie opieki, edukacji i integracji społecznej dzieci i młodzie-ży o różnym stopniu niepełnosprawności (Współpraca rozwojowa: http://www.tirana.msz.gov.pl/pl/wspolpraca_dwustronna/informacje_ekonomiczne/?print-Mode=true.)

ETAPY PROJEKTU

Praca w ramach projektu obejmowała kilka obszarów i przebiegała w trzech eta-pach. Pierwszym etapem było szkolenie instruktorów-animatorów przygotowane i prowadzone przez autorkę niniejszego opracowania jako przedstawiciela UMCS w Lublinie. Miało ono charakter warsztatowy, najbardziej efektywny dla potrzeb tego projektu. Obejmowało m.in. prezentację gier i zabaw integracyjnych z wyko-rzystaniem metody pedagogiki zabawy promowanej przez lubelski oddział Polskie-go Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów KLANZA oraz innych wybranych gier i zabaw dla grup w różnym wieku. Uczestnicy mieli możliwość wzięcia udzia-łu w proponowanych zabawach oraz zademonstrowania własnych. Podczas szko-lenia udzielano praktycznych wskazówek dotyczących dostosowania zabaw i gier do możliwości, potrzeb, wieku oraz rodzaju niepełnosprawności podopiecznych.

Na szkoleniu usystematyzowano wiedzę uczestników na temat niepełnospraw-ności intelektualnej w różnych stopniach1. Podczas warsztatów zwracano szczególną uwagę na elastyczność, kreatywność i wrażliwość przyszłych instruktorów w czasie prowadzenia zajęć integracyjnych z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi z niepełno-sprawnością intelektualną.

W szkoleniu wzięło udział pięciu animatorów albańskich, którzy byli uczestnika-mi poprzedniego projektu. Ten etap szkolenia zakończony został weryfikacją naby-tych umiejętności. Zadaniem uczestników było ułożenie konspektów zajęć z wybra-ną grupą podopiecznych z niepełnosprawnością intelektualną. Schemat konspektu został szczegółowo omówiony w poprzednim projekcie, w tym natomiast przy-pomniano jego elementy. Niewielką trudnością było dostosowanie odpowiednich

1 Podstawy pedagogiki specjalnej oraz wytyczne do pracy z osobami z niepełnosprawnością zostały omówione w poprzednim projekcie, którego wymiernym efektem jest poradnik ABC pracy z osobą z upośledzeniem umysłowym (ABC Puna me personin me aftesitekufizuarmendore) wydany w Tiranie w 2010 roku.

48 AgnieszkA MAriA PAwlAk-kindler

gier i zabaw do możliwości podopiecznych z uwzględnieniem ich wieku oraz stop-nia niepełnosprawności. Ponieważ przygotowywaliśmy się do prowadzenia zajęć w różnych ośrodkach i z różnymi osobami, należało takie dostosowania przećwiczyć i ułożyć konkretne zestawy propozycji. Ćwiczenia te zaowocowały sprawnymi, peł-nymi śmiechu i radości zajęciami w odwiedzanych potem placówkach.

W kolejnym etapie projektu odbyły się wizyty studyjne w trzech ośrodkach w Szkodrze. W skład delegacji wizytującej weszli: psycholog zatrudniony w Cen-trum Don Bosko, studiująca w Polsce tłumaczka oraz przedstawiciel UMCS-u (autorka). Celem wizyty było poznanie funkcjonowania instytucji zajmujących się osobami z niepełnosprawnościami.

Pierwszą wizytowaną placówką był Ośrodek Rozwoju. Jest to placówka państwo-wa, przeznaczona dla dorosłych o różnorodnych zaburzeniach. Przebywają w niej osoby z terenu całej Albanii. Podobnych ośrodków funkcjonuje w całej Albanii sześć. Personel, mając na uwadze potrzeby, uznaje tę liczbę za niewystarczającą. Dzięki uprzejmości pani dyrektor delegacja z Tirany mogła zobaczyć placówkę, jej wyposażenie oraz podopiecznych. W ośrodku 100 pensjonariuszy pozostaje pod stałą opieką personelu opiekuńczego i wykwalifikowanej kadry m.in. psychologa, logopedy, fizjoterapeuty. Placówka jest całodobowa i działa cały rok. Podopieczni mają do dyspozycji sypialnie, pracownie, stołówkę oraz zielony teren koło ośrodka. Jedno ze skrzydeł budynku przeznaczone jest dla osób poruszających się na wóz-kach. Wydaje się, że instytucja łączy w sobie kilka funkcji placówek polskich. Można więc wyodrębnić warsztaty terapii zajęciowej z pracowniami (komputerową, gospo-darstwa domowego, techniczną, muzyczną itp.), gdzie podopieczni mają zajęcia z instruktorami; dom pomocy społecznej, w którym przebywają osoby pozbawione opieki rodzinnej (z różnych względów); szkołę życia czy też ośrodek dla młodzie-ży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu znacznym i głębokim, w której odbywają się zajęcia edukacyjno-terapeutyczne. Każdy z podopiecznych realizuje indywidualny program terapeutyczny (w Polsce tzw. IPET). Wydaje się jednak, że placówka nie zaspokaja do końca potrzeb podopiecznych ze względu m.in. na dużą ich liczbę i relatywnie niewielką liczbę pracowników. Niestety większość czasu prze-znaczona jest raczej na pielęgnację i opiekę niż na edukację i wychowanie.

Kolejną wizytowaną placówką była szkoła specjalna. Kształci się w niej ok. 80 uczniów. Mieści się w dwóch budynkach – jeden przeznaczony jest na sale lekcyjne, drugi na kuchnię i jadalnię. Część uczniów (ok. 60) jest dowożona do szkoły szkol-nym busem. Jak poinformowała pani dyrektor, szkoła przyjmuje uczniów ze wszyst-kimi zaburzeniami, m.in. z autyzmem, zespołem Downa, z niepełnosprawnością intelektualną. Ponieważ w Albanii nie ma rozbudowanej, a nawet wystarczającej, bazy diagnostycznej, rozróżnienie niepełnosprawności nie jest precyzyjne i kwalifi-kacja dzieci do szkół odbywa się na różnych zasadach. Nauczyciele szkoły specjalnej

49WDROŻENIE POLSKIEGO MODELU WARSZTATÓW TERAPII ZAJĘCIOWEJ W OŚRODKACH W ALBANII

mają kwalifikacje pedagogów pracujących w szkołach ogólnodostępnych wzboga-cone czasami o wiedzę z zakresu psychologii klinicznej i ewentualny kurs (o nie do końca sprecyzowanym programie). Nie są to więc specjalistyczne kwalifikacje potrzebne (w Polsce) do pracy, terapii czy opieki nad osobą z niepełnosprawnością intelektualną i zaburzeniami sprzężonymi. Podczas nauczania nie wykorzystuje się specjalnych metod pracy z niepełnosprawnymi intelektualnie ani specjalnych bądź dostosowanych podręczników w celu uniknięcia, według pani dyrektor, dyskrymi-nacji. Liczba uczniów w klasach jest zmniejszona do 12. W poszczególnych klasach obowiązuje program nauczania taki jak w szkołach ogólnodostępnych, z tym że jego realizacja odbywa się wolniej i trwa dłużej, np. o rok lub dwa, co można uznać za swego rodzaju dostosowanie programu do potrzeb i możliwości uczniów.

Ostatnią z odwiedzonych placówek było Centrum im. Matki Teresy z Kalkuty, w którym pracują siostry zakonne. W Centrum przebywa około 100 osób z niepeł-nosprawnością intelektualną w różnych stopniach oraz z różnymi zaburzeniami sprzężonymi. Większość podopiecznych stanowią dziewczęta. Gdy trafią do tej pla-cówki, zwykle spędzają w niej całe swoje życie. Centrum pełni funkcje opiekuńcze, w realiach polskich można je porównać do domu pomocy społecznej. Ponieważ jed-nak siostry obowiązują nowe wytyczne dotyczące indywidualnych programów edu-kacyjno-terapeutycznych, starają się je tworzyć, opierając się na samodzielnie prze-prowadzonej diagnozie. Ta wstępna diagnoza jest podstawą do próby prowadzenia zajęć edukacyjnych z podopiecznymi. W opinii sióstr istnieje duża potrzeba prze-prowadzenia wnikliwej, profesjonalnej diagnozy (a nie tylko obserwacji) wszystkich pensjonariuszy, co dałoby rzetelne podstawy do efektywnej pracy. Żadna bowiem z pracujących w Centrum osób nie ma wykształcenia pedagogicznego, a tym bar-dziej nie jest przygotowana do kształcenia osób z niepełnosprawnością intelektu-alną. Diagnoza przeprowadzana przez siostry (mimo ich dobrej woli) nie opiera się na żadnym schemacie, jest niesystematyczna i raczej wybiórcza. Wynika bardziej z całodobowej obserwacji niż z przesłanek psychopedagogicznych.

W Centrum dzięki darczyńcom siostry zgromadziły wiele pomocy edukacyj-nych, które odpowiednio wykorzystane umożliwiłyby postępy w nauce mieszkają-cych tam dziewcząt. Praca sióstr skupia się przede wszystkim na działaniach pie-lęgnacyjnych. Sporadycznie można dostrzec działalność edukacyjną i to zwykle przypadkową, niezamierzoną. Oczywiście spowodowane jest to brakiem specjali-stycznej wiedzy, której siostry, ze zrozumiałych względów, nie posiadają. Podnie-sienie poziomu wiedzy opiekunów na temat specyfiki funkcjonowania oraz możli-wości rozwojowych osób z różnego typu zaburzeniami pozwoliłoby na codzienną, bardziej aktywną i efektywną egzystencję mieszkanek. Z relacji personelu zatrud-nionego w Ośrodku Rozwoju i Centrum im. Matki Teresy wynika, że istnieje paląca potrzeba podjęcia działań w zakresie diagnostyki, poradnictwa, wczesnej

50 AgnieszkA MAriA PAwlAk-kindler

interwencji, udostępnienia większej ilości placówek specjalnych oraz wyszkole-nia i zatrudnienia specjalistycznej kadry pedagogicznej oraz instruktorskiej pro-wadzącej różne formy terapii wspomagającej rozwój osób z niepełnosprawnością intelektualną.

W 2010 roku, w ramach projektu „Szkolenie instruktorów terapii zajęciowej dla osób niepełnosprawnych umysłowo w  Albanii” realizowanego przez Ambasadę RP oraz Salezjański Ośrodek ks. Don Bosco w Tiranie, powstał wspomniany już poradnik w  języku albańskim ABC pracy z  osobą z  upośledzeniem umysłowym. Może on z powodzeniem zostać wykorzystany do zdobycia podstawowej wiedzy na temat pracy z osobami z niepełnosprawnością intelektualną. Poradnik zawie-ra również inwentarze H. C. Gunzburga – bardzo dobre narzędzie diagnostyczne przeznaczone do oceny postępów w rozwoju społecznym osób z niepełnospraw-nością intelektualną w różnych stopniach. Inwentarze stanowią zarówno narzędzie diagnozy, jak i  wyznaczają plan dalszych działań edukacyjno-terapeutycznych. Przekazanie kilku egzemplarzy poradnika zainteresowanym placówkom zajmu-jącym się opieką nad osobami z niepełnosprawnością intelektualną i współtowa-rzyszącymi dysfunkcjami wspomoże codzienną pracę zatrudnionego personelu. Autorka spędziła w Centrum trzy pracowite dni, podczas których diagnozowała podopieczne i  nanosiła na diagramy wyniki. Wykonała kilkanaście diagramów Gunzburga przy współudziale pracujących w Centrum sióstr. Jest nadzieja, że będą mogły potem samodzielnie zdiagnozować resztę podopiecznych i na tej podstawie rozpisać programy edukacyjno-wychowawcze, które pozwolą na systematyczną, zaplanowaną, celową pracę. Biorąc pod uwagę to, że większość podopiecznych spędza w Centrum całe swoje życie, można uznać, iż perspektywy efektów pracy są naprawdę ogromne.

Ostatnim, trzecim etapem projektu była organizacja działalności animacyjnej, prowadzonej przez uprzednio wyszkolonych instruktorów, w dziewięciu ośrod-kach w Albanii. Autorka sprawowała nadzór merytoryczny i czynnie uczestniczyła w tym przedsięwzięciu.

ZAJĘCIA W OŚRODKACH – GRY I ZABAWY

Instruktorzy odwiedzili po trzy placówki opieki i kształcenia osób z niepełnospraw-nością intelektualną w Tiranie, Szkodrze oraz Beracie. W każdej zaprezentowano zastaw odpowiednio dostosowanych gier i zabaw integracyjnych. Zaproszono do zabaw nie tylko podopiecznych, ale także ich wychowawców, nauczycieli i opieku-nów, co miało fundamentalne dla tego projektu znaczenie.

Schemat każdej wizyty był bardzo podobny. Zmieniały się tylko zestawy gier i zabaw ze względu na wiek podopiecznych i charakter ich zaburzeń. Wizyty w każ-

51WDROŻENIE POLSKIEGO MODELU WARSZTATÓW TERAPII ZAJĘCIOWEJ W OŚRODKACH W ALBANII

dym ośrodku były wcześniej umówione, w związku z czym nasza grupa była ocze-kiwana i chętnie przyjmowana. Na początku każdego spotkania dokonywana była prezentacja poszczególnych gości i gospodarzy oraz wymiana standardowych uprzejmości i podziękowań. Dyrektor opowiadał o placówce i pracy z uczniami o różnych zaburzeniach. Niestety (tak jak w całej Albanii) szczegółowa wiedza na temat niepełnosprawności intelektualnej jest ograniczona, raczej nieścisła i w dużej mierze wynikająca z codziennej obserwacji. Najbardziej rozpoznawalny jest zespół Downa ze względu na widoczne i charakterystyczne cechy fizyczne. Stosunkowo dużo mówi się w Albanii o autyzmie, realizuje się akcyjne projekty dla tej właśnie grupy osób. Jednak wszystkie inne zaburzenia i odstępstwa od normy zaliczane są ogólnie do grupy chorób psychicznych. Sądzić można, że wynika to przede wszyst-kim ze słabej diagnostyki i mało upowszechnianej wiedzy na temat niepełnospraw-ności, a także z braku świadomości olbrzymich potrzeb społecznych.

Po wprowadzeniu i rozmowach spotykaliśmy się z dziećmi i młodzieżą. Zawsze towarzyszyli nam ich opiekunowie, którzy szybko włączali się do wspólnej zabawy. Zajęcia były prowadzone przy muzyce, co bardzo korzystnie oddziaływało na pod-opiecznych. Dzieci na początku były zaciekawione, trochę speszone, ale błyskawicz-nie wchodziły w interakcje z instruktorami i z radością uczestniczyły w zabawach. Do dyspozycji mieliśmy duże, kolorowe pomoce przywiezione z Polski, przekazane przez Stowarzyszenie KLANZA, czyli chusty animacyjne, tunele, duże terenowe gry, kostki, piłki itd. Proponowaliśmy znane zabawy z chustą, np. karuzela, desz-czowa chmura, kurtyna, rekin, paczka, szklana tafla i wiele innych (Wasilak 2002); zabawy i zawody z wykorzystaniem tunelu animacyjnego, np. mijanie się, szukanie ukrytych przedmiotów, przechodzenie na czas itd. (fotografie 1–4).

Fotografia 1. Zabawy w Shkoder (Dom opieki) – chusta animacyjna (fot. A. Pawlak)

52 AgnieszkA MAriA PAwlAk-kindler

Fotografia 2. Zabawy w Shkoder (Szkoła podstawowa) – chusta animacyjna (fot. A. Pawlak)

Fotografia 3. Zabawy w Beracie – tunel animacyjny (fot. A. Pawlak)

Fotografia 4. Zabawy w Tiranie – chusta animacyjna (fot. A. Pawlak)

53WDROŻENIE POLSKIEGO MODELU WARSZTATÓW TERAPII ZAJĘCIOWEJ W OŚRODKACH W ALBANII

Każda wizyta przynosiła wiele radości dzieciom, dawała impuls do działania nauczycielom, wychowawcom i opiekunom. Słyszeliśmy pochwały i deklaracje, że wszyscy chcieliby włączyć takie zabawy i gry do repertuaru swoich oddziaływań edukacyjno-wychowawczych. Można przyjąć, że zapoczątkowaliśmy inne, aktyw-ne podejście do osób z niepełnosprawnością. Pokazaliśmy, że można uczyć, bawiąc się wspólnie i aktywnie.

PODSUMOWANIE PROJEKTU

Podsumowaniem projektu była uroczystość zorganizowana w Centrum Don Bosko w Tiranie. Wzięli w niej udział organizatorzy projektu, czyli przedstawiciele Amba-sady RP, dyrektor Centrum Don Bosko, przedstawiciel UMCS w Lublinie, zapro-szeni dyrektorzy szkół i ośrodków kształcenia osób z niepełnosprawnością intelek-tualną, instruktorzy prowadzący zajęcia integracyjne oraz podopieczni.

Każdy z ośrodków wyposażony został w pakiet specjalnych pomocy wykorzy-stywanych podczas działalności animacyjnej (chusty, tunele, kostki, piłki, gry tere-nowe). W Tiranie powstał pierwszy w Albanii Warsztat Terapii Zajęciowej pomaga-jący osobom z różnorodną niepełnosprawnością z tego miasta i okolic. Wdrożono w nim założenia polskich warsztatów, a szkolenia animacyjne włączono na stałe do codziennej działalności.

Po zakończeniu wizyt warsztatowych w ośrodkach Albanii można z pewnością mówić o osiągnięciu zamierzonych celów. Można uznać, że korzyści z projektu dla nauczycieli, wychowawców, instruktorów były następujące:

• poznanie nowych, atrakcyjnych metod pracy z osobami z niepełnospraw-nością intelektualną;

• nabycie umiejętności dostosowywania metod pracy do potrzeb i możli-wości osób aktualnie objętych kształceniem i terapią;

• zastosowanie w praktyce nowych gier i zabaw integracyjnych w pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi z niepełnosprawnością intelektualną;

• wzrost zainteresowania osobami z niepełnosprawnością intelektualną, podjęcie działań zmierzających do zwiększenia opieki nad nimi (orga-nizacja spotkań integracyjnych w kilku różnych ośrodkach w Albanii);

• rozbudzenie świadomości potrzeb i kierunków dalszej pracy na rzecz osób z niepełnosprawnością intelektualną w Albanii;

• wyposażenie wybranych ośrodków edukacyjnych w pomoce do gier i za-baw integracyjnych;

• uruchomienie pierwszego Warsztatu Terapii Zajęciowej w Tiranie.Beneficjantami projektu byli również pośrednio podopieczni, czyli osoby z nie-

pełnosprawnością intelektualną i zaburzeniami sprzężonymi. Nie można zapomi-

54 AgnieszkA MAriA PAwlAk-kindler

nać o wielkich potrzebach tych osób w Albanii. To właśnie oni czerpią największe i najważniejsze korzyści z projektu, m.in.:

• zwiększenie aktywności fizycznej i intelektualnej;• poznanie innych, atrakcyjnych i aktywnych sposobów spędzania czasu;• wyrównywanie szans w zabawie i grach integracyjnych;• wprowadzenie elementów rywalizacji i współpracy do aktywności co-

dziennej;• doświadczanie podmiotowości i zainteresowania w terapii i pracy;• wzrost dobrego samopoczucia, zadowolenia z aktywności i bycia w grupie;• wyzwalanie dobrych, silnych emocji w czasie gier i zabaw, które mogą

zostać wykorzystane w mniej dynamicznych okresach pracy;• zwiększenie więzi emocjonalnych między członkami grupy a wychowaw-

cami, nauczycielami, instruktorami.

PODSUMOWANIE

Reasumując, można stwierdzić, że zrealizowany projekt przyniósł zamierzone efekty. Wskazane jest jednak dalsze propagowanie idei integracji i inkluzji w Alba-nii. W większości ośrodków praca opiekunów, zatrudnionego personelu skupia się w zasadzie tylko na opiece, codziennej pielęgnacji osób niepełnosprawnych. W niewielu ośrodkach prowadzone jest kształcenie mające na celu podnoszenie kompetencji zarówno społecznych, życia codziennego, jak i szkolnych. Być może spowodowane jest to brakiem odpowiednio przygotowanej kadry pedagogicznej, stosunkowo niskim poziomem świadomości społecznej i wiedzy na temat specyfiki niepełnosprawności intelektualnej, zaburzeń sprzężonych czy niepełnosprawności w ogóle. Wydaje się, że przyczyny takiego stanu rzeczy są dosyć złożone i wymagają podjęcia działań systemowych.

Dlatego też nie należy poprzestawać na działalności akcyjnej, a raczej podjąć wyzwanie cyklicznego zwiększania szans osób z niepełnosprawnością w Albanii przez realizację projektów, szkolenie kadr, udostępnianie specjalistycznej pomocy, dostosowanie programów nauczania, oceniania, zmniejszenie liczby podopiecz-nych w grupach/klasach, czyli wdrożenie w albańskim systemie kształcenia zasad i metod pedagogiki specjalnej.

LITERATURA

Polska współpraca na rzecz rozwoju. Raport roczny 2010. Ministerstwo Spraw Za-granicznych Departament Współpracy Rozwojowej [pozyskano z: www.pol-skapomoc.gov.pl/…/www_raport_roczny_2010_MSZ.pdf].

55WDROŻENIE POLSKIEGO MODELU WARSZTATÓW TERAPII ZAJĘCIOWEJ W OŚRODKACH W ALBANII

Współpraca rozwojowa, opublikowano:http://www.tirana.msz.gov.pl/pl/wspolpraca_dwustronna/informacje_ekonomicz-

ne/?printMode = true [dostęp: 24.07.2014].Wasilak A. (red.), 2002, Zabawy z chustą. Lublin, Wydawnictwo KLANZA.

IMPLEMENTATION OF THE POLISH MODEL OF OCCUPATIONAL THERAPY WORKHOPS AT CENTRES IN ALBANIA

Abstract: The article discusses another project implemented in Albania by the Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, the Embassy of the Republic of Poland in Tirana and the Salesians of Don Bosco in Tirana. The project’s aim was mainly to promote and implement the idea of European integration and inclusive education at Albanian education and care facili-ties as well as to set areas and tasks possible to be performed – implementation of the Polish model of Occupational Therapy Workshops in Albania. The article includes descriptions of particular stages of the project and conditions for undertaking organisational and educational activities in Albania.

Key words: Albania, European projects, Occupational Therapy Workshop, mental disability, education through play