het emotionele brein

EMDR

&

Neuropsychologie

Henriëtte van der ZeeGZ-Psycholoog / neuropsycholoog

Specialist Klinisch Neuropsycholoog i.o.

Noortzee Psychologen Oudenbosch

Ggz Breburg, Team Angst en Stemming

HenriettevanderZee@gmail.com

www.noortzee.nl

Tel: 06-17870527

Akkie Zaal

GZ-Psycholoog / Neuropsycholoog

EMDR Practitioner

Praktijk Neuropsychologie Waalre

akkie@praktijkneuropsychologie.eu

www.praktijkneuropsychologie.eu

Tel: 040-2219089

Programma

• Inleiding

• Neurobiologie

• Hersenstructuren

• Verklaringsmodellen

• EMDR en neuropsychologie

• Casuïstiek

• Discussie

Wat is neuropsychologie ?

De studie naar het verband tussen hersenen en gedrag.

Dit is wel erg ruim en feitelijk zo’n beetje het werkveld van iedere psycholoog.

Neuropsychologen zijn gespecialiseerd in het in kaart brengen van de gevolgen van het letsel voor het cognitieve-, emotionele- en gedragsmatige functioneren.

Een neuropsychologisch onderzoek, afname van tests en vragenlijsten, geeft helderheid over de mogelijkheden en beperkingen.

Neuropsychologen werken met mensen met een verstoord brein door ziekte, trauma of een ontwikkelingsstoornis, onder andere: - AD(H)D - dyslexie - hersenvliesontsteking - CVA (cerebraal vasculair accident) - hersenkneuzing/hersenschudding - hersentumor - epilepsie- Alzheimer - schizofrenie - burnout

Neuropsychologen behandelen met inzichtgevende en ondersteunende therapie, waarbij interventies van diverse aard worden gebruikt (o.a. psycho educatie, diverse cognitieve trainingen, CGT, systeemtherapie, ACT, mindfulness, schematherapie en EMDR natuurlijk).

Bij hersenletsel is vaak sprake van comorbiditeit met lichamelijke klachten, psychiatrische problemen en interfererende premorbide problematiek. NAH is divers van aard (as I, II, III en IV).

Het verschil tussen neuropsychologen en andere psychologen/therapeuten is vooral dat neuropsychologen werken vanuit een hersenen-gedrag model.

Neuropsychologen komen met een diversiteit aan trauma’s in aanraking:  ziekenhuisopnames, ziek worden, een ongeval, seksueel misbruik, pestervaringen in het verleden, complexe ptss enz.

Neurobiologie

Centrale

Zenuwstelsel

↓Hersenen

Ruggenmerg

Autonome

Zenuwstelsel

Para -Sympathisch Sympathisch

Autonome Zenuwstelsel

Sympathische

Zenuwstelsel

Fight / Flight

Adrenaline

Noradrenaline

Parasympathische

Zenuwstelstel

Calm Down

Acetylcholine

Hormonen

HPA-as

Ontregeling HPA-as

Ontregeling HPA-as

• Genetisch bepaald (Wand, 1998)

• Invloed van omgevingsfactoren. Opleiding, persoonlijkheid, geslacht, leeftijd van traumatisatie (Van der Kolk, 1997) en genetisch bepaalde mentale veerkracht (Binder, 2008)

• Verlaagde cortisolwaarden in urine en bloedplasma (Yehuda, 1995, 1996)

Ontregeling HPA-as

• Chronische veranderingen tot na 25 jaar

• Excessieve noradrenerge activiteit

• Hyperarousal autonome zenuwstelsel

• Afname activiteit serotonerge systeem

• Ontregeling dopaminerge systeem

• Ontregeling glucocorticoïde systeem

Casus 1

Mw. D

• Mw. D. een enthousiaste en optimistische vrouw van 50 jaar• Auto-ongeval in 1999 • Hersenschudding/whiplash trauma• Aanhoudende lichamelijke-, cognitieve- en emotionele klachten, vermoeidheid• Veel beroep op medische – en psychologische zorg• Had zelf idee te moeten/kunnen herstellen, bleef klachten houden

Casus 1

Bijkomend:

• Schildklierproblemen met gestage gewichtstoename ondanks dieet en sporten• Slaapapnoe• Ziekenhuisopnames ivm vermoeden van Tia’s• Bij Praktijk Neuropsychologie neuropsychologisch onderzoek en behandeling• Resultaat tot 50%, maar steeds terugval en veel onrust over gewichtstoename

Casus 1

Mijn hypothese was dat er basale onrust (hyperarousal) bleef omdat het ongeval als nare gebeurtenis niet goed verwerkt was

Mw. D. herkende dit niet, maar steeds stuitten we op angst en onrust

Eind 2009 2 emdr-sessies, nc onmacht, sud 8, vrij vlotjes naar 0 en pc in 2 stappen naar 7Na sessies ander dieet en ca. 40 kilo afgevallen

Casus 1

Hersenstructuren

• Thalamus

• Amygdala

• Hippocampus

• Orbitofrontale cortex (VMPFC)

• Anterieure cingulate cortex (ACC)

• Insulaire cortex

Effect EMDR

• Hartslag daalt

• Ademhaling kalmeert

• Vingertemperatuur stijgt

• Galvanische huidrespons vermindert

• Hogere cortisolspiegel in speeksel

Effect EMDR

• SPECT:

• Anterieure cingulate cortex ↑

• Prefrontale cortex ↑

• Hypervigilantie ↓

• Cerebrale bloedtoevoer bilaterale dorsolaterale prefrontale cortex↑

Effect EMDR

• Bloedtoevoer temporale associatiecortex ↓

• Zuurstof haemoglobine concentratie laterale prefrontale cortex ↓

Bron: Pagani et. al., Nucelair medicine 2007; 28, 757-765.

Bron: Pagani et. al., Nucelair medicine 2007; 28, 757-765.

Theorieën

• Corpus Callosum theorie (Propper & Christman)

• Oriëntatie Respons theorie

• REM – slaap theorie (Stickgold)

• Werkgeheugen theorie (Van den Hout)

• Duale representatie theorie (Brewin)

Corpus Callosum

Bilaterale oogbewegingen leiden tot een toename van interhemisferische informatie overdracht en hebben een positief effect op het ophalen van episodische geheugen representaties (Christman, 2003).

Oriëntatie Respons

Oriëntatie reflex(OR) versus Defensive Reflex (DR)

CS OR US Pijn Shock (CR) DR

Auto Auto van gewonde vriend

rijden rechts

Oriëntatie Respons

Oriëntatie reflex(OR) versus Defensive Reflex (DR)

CS OR US Pijn Shock (CR) DR

Auto Auto van gewonde vriend

rijden rechts

US-inflatie (cues van ongeval)

CS US C Veilig R Habituatie

Cues Target DR deflatie

Ongeval + EMDR

Werkgeheugen

Bron: Baddeley, A.D. & Andrade, J. (2000). Working memory and the vividness of imagery. Journal of Experimental Psychology: General, 129, 126-145.

Werkgeheugen

• Rekenen (Van den Hout) centrale executieve.

• Werkgeheugen, lineair verband met rekenen

• Levendigheid van beelden neemt af

• Maar de afname van emotionaliteit volgt een omgekeerd U-verband

Duale representatie theorie

• De centrale executieve wordt vaak gezien als een functie van de frontale kwab

• Actieve selectieve aandacht is een functie van de pariëtale kwab (Posner 1990)

• Werkgeheugen is een functie van de frontale kwab, maar ook van de pariëtale kwab en de verbindingsbanen daartussen.

Hogere orde corticale processen

Ventrale route

• Inferieure temporale kwab

• Visuele perceptie, waarneming, herkenning

• Emotie en sociale cues• Wat ?

Dorsale route

• Posterieure pariëtale kwab• Spatiële verwerking

(visueel, auditief, tactiel)• Visueel volgen, goal-

directing, actieve selectieve aandacht, inhibition of return

• Waar ?

Duale representatie theorie

ACC

PPC

ITC

Duale representatie theorie

Bron:Brewin, C.R. Gregory, J.D., Lipton, M., Burgess, N. (2010). Intrusive images in psychological disorders: Characteristics, neural mechanisms and treatment implications. Psychological Review 117(1), 210-232.

Duale representatie theorie

Bron:Brewin, C.R. Gregory, J.D., Lipton, M., Burgess, N. (2010). Intrusive images in psychological disorders: Characteristics, neural mechanisms and treatment implications. Psychological Review 117(1), 210-232.

Precuneus

Specifieke aandachtspunten voor EMDR bij mensen met niet-aangeboren hersenletsel:

Type bilatere stimulatie:1.Letten op visuele afwijkingen; bijv. een CVA komt het voor dat mensen een deel van het contralaterale visuele veld niet waarnemen2. Bij auditieve afwijkingen idem3.Bij tactiele afwijkingen, bijv. een hemiparese moet gecheckt worden of dit al dan niet een optie is en waar op het lichaam dan

Praktijk

Praktijk

Uitproberen wat het beste aansluit; het is mijn ervaring dat bij mensen met een CVA tactiele BLS goed werkt.

Soms zijn mensen snel overprikkeld en dan wekken oogbewegingen en de auditieve BLS eerder irritatie dan het gewenste effect op. Tactiele BLS op de schouders sluit meestal goed aan en lijkt ook veilig te zijn.

Praktijk

• Soms is de concentratie minder en dan is de reactie als normaal ‘blijf daarbij of ‘concentreer je daarop’…..ietwat paradoxaal, maar het werkt

• Soms is het nodig te helpen de draad op te pakken als mensen deze kwijt zijn, door het laatstgenoemde te herhalen of even BTT

• Soms is het nodig te structureren

Praktijk

• Soms is het nodig het tempo wat te verlagen omdat een veel voorkomend gevolg van hersenletsel een vertraagd tempo van informatieverwerking is

• Gebruik maken van een partner of mantelzorger of een in Nah gespecialiseerd ambulant begeleider, die de geheugensteuntjes zoals essentiele CI-tjes helpt onthouden, ‘huiswerk’ , thuis nog even mee terugkijkt op de sessie, back-up en ondersteuning van emotionele na-effecten, zoals slaapklachten

Discussie

The End