1. Wprowadzenie

W historii religii istniała (i nadal istnieje) zaskakująca tendencja, by uważać podstawowe pojęcia religii za ogólne i uniwersalne. Pojęcia takie jak mit, rytuał czy magia traktowane były jako zdolne opisać wszystkie religie, wszystkich społe-czeństw i wszystkich epok. Refl eksja na temat adekwatności tych kategorii zaczęła się dopiero niedawno. W dziedzinie mitologii klasycznej pytanie to pierwszy po-stawił Marcel Detienne1. Podjął je następnie Claude Calame, zastanawiając się, czy „mit” rzeczywiście był rodzimą kategorią grecką2. Mniej więcej w tym samym czasie ja sam zająłem się genezą nowoczesnej nauki o micie, którą zapoczątkował – jak sądzę – Christian Gottlob Heyne w połowie XVIII wieku, w epoce całkowicie pominiętej przez Detienne’a3. W niniejszym artykule podejmuję dwa wątki mojej argumentacji, proponując nowe spojrzenie na rozwój pojęcia mitu, zarówno w Gre-cji i w Rzymie, jak i u początków nowoczesnego dyskursu naukowego, w wieku Oświecenia. Rezultaty tej refl eksji zainteresują być może nie tylko starożytników, gdyż niemal wszystkie narzędzia hermeneutyczne stosowane do analizy kulturowej pochodzą z myśli i kategorii europejskich. Ich historia dotyczy zatem wszystkich nauk społecznych i nauk o kulturze4.

2. Wynalezienie mitu w V wieku

Wewnątrz kultury greckiej słowo „mit”, mythos, dopiero w V wieku stało się ter-minem określającym specyfi czny rodzaj opowieści5. Narracje „mityczne” nazywane

1 M. Detienne, L‘invention de la mythologie, Paris 1981.2 C. Calame, Mythe et rite en Grèce. Des catégories indigènes?, „Kernos” 4 (1991), s. 179–204.3 Por. Die Entstehung des Mythosbegriffs bei Christian Gottlob Heyne, w: F. Graf (red.), Mythos

in mythenloser Gesellschaft. Das Paradigma Roms („Colloquia Raurica” 3), Stuttgart/Leipzig 1993, s. 284–294.

4 Na temat statusu tego zagadnienia, zbyt często lekceważonego, a nawet kwestionowanego, por. T. Asad, Genealogies of Religion. Discipline and Reasons of Power in Christianity and Islam, Baltimore 1993.

5 Por. F. Graf, Greek Mythology, An Introduction, Baltimore 1993; J.N. Bremmer, Greek Reli-gion („Greece & Rome. New Surveys in the Classics” 24), Oxford 1994, rozdz. 5.

Fritz Graf

Pochodzenie pojęcia mitu