Bursa' da Dünden Bugüne

Tasavvuf Kültürü-3

BURSA KÜLTÜR SANAT VE TURİZM V AKFI YA YINLARI

BURSA K.İTAPLIGI:17

Bursa'da Dünden Bugüne TasavvufKültürü-3

ISBN

975-7093-15 -7

Birinci Basım

Ekim2004

Y ayına Hazırlayan

Dr. Hasan Basri Öcalan

Kapak

Hicabi Gülgen

Baskı

F.Özsan Matbaası

İzmirYolu No:22 ı Beşevier-BURSA

Tel: (O 224) 44ı 33 82

e-mail:fozsan@e-kolay.net

••

Açıkhava Tiyatrosu Yanı, Kültürpark-Bursa

Tel: (O 224) 234 49 ı2 (3 hat)

Faks. (O 224) 234 49 ı 1

E-posta:info@bkstv.org

MANİSALI MEDMED SENAYİ ÇELEBİ

VE • " • ,... .A. ,... •

RISALE-I MENAKIB-I EMIR SULTAN (KEŞIF-NAME) ADLI ESERİ

Mehmet Veysi Dörtbudak*

Senayi

Kanuni Dönemi şairleririden 1 olan Mehmed Senayi Çelebi, Manisa'da doğmuştur. Yaşadığı devirde Manisa civarında çok tanınmıştır.2 İlıniye sınıfındandır. Şehzade Mustafa Manisa'da iken eğitim ve öğretimine memur edilmiş,3 daha sonra nedimi olmuş,4 onun sayesinde de mülazımlığa atanmıştır.5 Daha sonra kadılık mesleğini seçmiştir.6 Şehzade Mustafa'yla beraber Amasya'ya gitmiştir.7

Bir aralık seyahat aleminde bulunan8 Senayi, Konya9, Antakya, Halep,

Hama, Humus, Şam10, Kudüs11 şehirlerini gezmiştir.

H. 970 (M. 1562) tarihinde Amasya'da vefat etmiş ve oraya defnedilmiştir. 12 Bazı kaynaklarda Şehzade Mustafa ile beraber

• Celal Bayar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Eski Türk Edebiyatı Öğretim Görevlisi 1 İpekten, s. 438. 2 Kınalıziide, s. 241 3 Bursalı Mehmed Ta.hir, s. ı ı 8 4 Tuman, s. 13 ı; Kınalıziide, c. I, s. 24 ı ve Ali, s. 202 5 İpekten, s. 438. ve Kınalıziide, c. I, s. 24ı, 6 Kınalıziide, c. I, s. 241 ve Bursalı Mehmed Tahir, s. ı ı8 7 Kınalıziide, s. 24 ı 8 Bursalı Mehmed Tahir; s. ı ı8 9 Senayi, s. 22. 10 Senayi, s. 23. 11 Kudüs'te günlerini oruç,gecelerini ibadet ederek Mescid-i Aksa yakınlarında bir buçuk yıl ikamet etmiştir. Senayi, s. 22. 12 Tuman, s. 131, Bursalı Mehmed Tahir, s. ı ı8

205

katiedildiğini yazarlar. Sicill-i Osman! de Seniiyi'nin ölüm tarihini, Şehzade Mustafa'nın katiediliş tarihi olan H. 960 (M. 1553) olarak yazmıştır.

Yaşadığı devirde hemşehrileri tarafından hayli övülmüş13 ve sevilmiştir. Manisa halkı onun kişiliği ile iftihar etmiş "Zatı narnma galip bir şair idi" 14 diyerek övgülerini dile getirmişlerdir.

Şerh-i Maksiid, 15 Neyistiin16 Menalab-ı Emir Sultan Muhammed Şemseddin Buhdri adlı eserleri vardır. Neyistan mesnevi tarzında yazılmıştır. Menakıb-ı Emir Sultan Muhammed Şemseddin Buhari matbudur. Her ne kadar mensur ise de çoğunluğu Türkçe olmak şartıyla üç dilde (Türkçe, Arapça, Farsça) bir hayli manzfime bu eserde mevcuttur.

Kınalızade Hasan Çelebi, Seniiyi hakkında "medh ü senasma itimad ettiğimiz bazı yarCin tarifi ile rat bu '1-lisandır (yumuşak sözlü) "17 derken, Gelibolulu Alı onu "hala ki şöhret-pezir olmuş ebyat-ı rengini nadirdir", "kavô 'id-i bedi'iyyeden igen behresi (nasibi) yokdur" 18sözleriyle tanıtı!'. Divanı hakkında her hangi bir bilgiye ulaşamadığımız Seniiyi'nin şiirlerinden örnekleri tezkirelerden bulabildiğimiz kadarını vermekle yetineceğiz. Dileğimiz Divanın ortaya çıkarılmasıdır.

Miineccim cevher-i nii-yiib-ı la 'lin bi n iş an söyler Nidem kim nokta-i reml ile ga 'ibden nişdn söyler

Degül aşk ehli güftdrı lebünden bir zaman half

..

Ne mümkün başını kessen de canCin bir zaman söyler

Sükkeri itdi haltivetde kelamun lutfi deng Yiir-ı şirin-kar imiş yakiita la 'lin verdi reng

Hatt-ı ruhsar-ı gamından oldum ol sengin-di/ün Ehl-i derd itsiin gubiir-ı cism-i zerdim mürde-seng

13 Kınalızılde, s. 24 I 14 Ali, s. 202 15 Kınalızılde, s. 24 I 16 Neyistan'ın bir nüshasının Yahya Efendi Kütüphanesinde olduğu Osmanlı Müellifleri'nde kayıtlıdır. bkz. Bursalı Mehmed Tahir, s. I 18 17 Kınalıziide, s. 24 I · 18 Ali, s. 202

206

Görinmez nokta-i hal-i lebün cana ne hal o/dı Perişan hatırum züljün gibi aşüfte-hal o/dı

Ayar-ı cevher-i nazmun bilen sarraf-ı mahirdür Sen{ıyf ma 'ni-i has ı ne bilsün degme bir 'am i

Görüp nar-ı ruhun zünnar-ı züljün bir gün ah etdim Yerim od o/dı san küjre beraber bir günah etdim

Na '/içen nakşıdur ey mah-rii yer yerdegül ebrii Gubtır-ı çehre-i zerdim yolunda hak-i rah etdim19

Emir Sultan

Asıl adı Şemseddin Muhammed olan Emir Sultan'ın doğum yeri Buhara'dır. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber 833 (1429)'da vefat ettiği bilinmektedir. Vefat ederken 63 yaşında olduğu (Peygamber'in de bu yaşta vefat ettiği unutulmamalıdır) düşünülürse doğum tarihinin 770 (1368/1369) olması gerekir.Z0 Çömlekçilik yaparak geçimini temin ettiği için kendisine "Külal" seyyid olması hasebiyle de "Emir" denen Emir Külaızı Seyyid Aliyyü'l-Hüseyniyyü'l-Buhiiri'nin oğludur.22 İyi bir tahsil gördüğü,İlirn sahasında ilerleyerek kemale erdiği kaydedilen23 Emir Sultan' ın kendi ifadesine göre yazılan menakıbnamelerin birçağuna ve onlara dayanan tarihi ve biyografık eseriere göre, soyu baba tarafından yedinci kuşakta On ikinci İmam Muhammed Mehdi-i Muntazır'a dayanmaktadır. 24

On yedi on sekiz yaşlarında babası vefat etmiştir. Daha sonra Seyyid Usill, Seyyid Nasır, Seyyid Nirnetullah, Ali Dede, Baba Zakir gibi mutasavvıflarla hacc.a gitmiş, birkaç yıl Medine'de kaldıktan sonra Bağdat'a geçmiş, orada tezkireci Aşık Çelebi'nin ceddi Muhammed en- Nartil'nın

misafıri olmuştur. Onunla birlikte Anadolu'ya geçerek Niğde, Karaman,

19 Kınalıziide, s. 241 20 Baysun, s. 78; Turyan, s. 42; 21 "Bu zatı Balıaüddin Nakşbendin Piri Emir Seyyid Külal ile karıştırmamak gerekir".

Baysun, s. 78. 22 Tuman, s. 1 257 sıra 497 5 23 Baysun, s. 78,79. 24 Algül-Azamat, s. 146

207

Hamid-ili, Kütahya, inegöl üzerinden Bursa'ya gelip yerleşmiştir?5 26 Latifi Tezkiresine göre Şeyh İlahi ile Anadolu'ya geldiği söylense de, Tezkireci Şemseddin Buhari'yi İstanbul'da medfun Nakşi mürşidi Emir Buhari ile karıştırmıştır. 27

Hangi tarikata bağlı olduğu konusunda Baysun, Nakşbendiyye'nin Nfu-bahşiyye kolundan olamayacağını beyanla, Kübrevi olması ihtimalinin kuwetli olduğunu ifade eder.28 Halifelerinden Hasan Efendi ve Lutfullalı Efendi kendilerinden rivayede tarikat silsilesini babadan oğla intikal ettirilip Hz. Ali'ye ulaştırılır.29

Zahir ilimleri sahasına kendisini imtihana çekmek isteyen Molla Fenari, Molla Yegan, Ali-i Rumi gibi alimierin onun manevi gücü karşısında bir süre ağız açamadıkları,30 ve onlarla girdiği tartışmadan başarıyla çıktığı rivayetleriyle onun bu alimle yakın ilişki içinde olduğu anlaşılmaktadır. Bu yıllarda Molla Fenari'den Sadreddin Konevi'nin Miftahü '1-gayb'ını okuyup istinsah etmiş ve bu nüshaya Molla Fenari bir icazetnfune yazmıştır.31

Menkabelere göre seferde olan Yıldırım Bayezid'in kızı Hundi Hatun32 rüyasında Hz. Peygamberi gördüğünde kendisine Emir Sultan'la evlenmesi tavsiye edilir. Aynı rüyayı ikinci kez görm~~i üzerine Hundi · Hatun babasının seferden dönmesini beklemeden evlenir. Yıldırım buna rıza göstermez ve Emir Sultan'ın üzerine sİpahilerini gönderir.33 Sipahilerin kerametle kadid kesilmesi ve Molla Fenari'nin devreye girmesiyle Bayezid, Emir Sultan'ı damatlığa kabul eder. Bursa'nın Yıldırım semtindeki Kaditler Mezarlığı'nın adının bu olaydan kaynaklandığı rivayet edilmektedir.34 Bu evlilikten Emir Ali adında bir oğlu ve iki kızı dünyaya gelmiştir.35

Bursa'nın Timur ordularınca işgal edilmesinden sonra Molla Fenari, İbnü'l-Cezeri ve Emir Sultan da esir edilmiş, Emir Şeyh Nureddin tarafından

25 Algül-Azamat, s. 146 26 Yol boyunca kandil şeklinde üç adet nurun kendilerine yol göstericilik yaptığı kaynaklarda

belirilmektedir. Kandillerin söndüğü yerde dergabını kuracağı ve oraya defuedileceğinin kendisine söylendiği rivayet edilir.

27 Latifı, s. 127. Ayrıca bkz. Şemsettin Sami, s. 1041 28 Baysun s. 79 29 Algül-Azamat, s. 147; güldeste, s. 71 30 Seniiyi s. 63; Beliğ, s. 77 31 Beliğ, s. 76-77 32 Hundi Hatunun ismi Seniiyi'de "Sultan Hatun" olarak geçmektedir. Seniiyi, s. 66 33 Seniiyi, s. 66-69 34 Baysun s. 83 35 Beliğ, s. 78

208

Kütahya'ya Timur'un huzuruna götürülmüş, Şemseddin Muhammed el­Cezerl alı konmuş MevHina Fenari ile Emir Sultan serbest bırakılmıştır.

"ll. Murad'ın 1422 yılında yaptığı İstanbul kuşatmasına katıldığı, bu muhasaranın tarihini yazan Bizans müellifı İoannes Kananos'da kayıtlıdır."36 .

Bütün padişahlar tarafından saygı gören Emir Sultan, müridierini de mücahedeye sevk etmiş, kendisinin, öldükten sonra da asırlarca Osmanlı gazilerine manevi himmetini esirgemediğine ve en zorlu zamanlarda yardıma koştuğuna inanılmıştır. Bilhassa darda kalmış askerlere karşı ettiği himmetler bir hayli yer tutmaktadır?7

Birçok şaire ilham kaynağı olan Emir Sultan'ın kendisi de şiir yazmıştır. Bunlar arasında en tanınmış olanı dergahlarda okunan

Gerçek aşık/arasala denildi Derdi olan gesin dermanı buldum Ah ileviihile cevliin ederken Ctinım içinde caniinı buldum

Açılmış dükkanlar kurulmuş pazar Canlar meziid olmuş deliiilde gezer Oturmuş ümmetin heratın yazar Cevahir bahşeden dükkanı buldum

Erenler meydiina doğru doğru varırlar Anda cem' oluben verir alırlar Cümle enbiyiilar divan duntrlar Hakka mahbitb olan sultanı buldum

Akar gözlerimden yaş yerine kan Zerrece görünmez gözüme cihan Deryalar nitş edüp kandırmaz iken Aşıklar kandıran ummanı buldum

Emir Sultan ne hoş der pazar imiş aşıklar seyr edüp gezerler imiş Cümlenin maksitdu ol didar imiş Hakka karşı duran divanı buldum38

36 Baysun, s. 85 37 Baysun, s. 87; Senayi, s.38-43, 8ı-84, 97-98 38 Çoruh, s. ı 7 ı' den naklen Yadiglir-ı Şems, s. 9

209

) :

bu şiirin kendisine aidiyetini şüphe ile karşılamak lazımdır.39

Tasavvufun ilkelerini ortaya koyan bu iki beyit de dikkate değerdir:

. .!l _?_;~ J 'uLıP.:-_;...Lf' ı:;u_)~c f..i~

. .!l _?.!i _?~.!l _?~.!l _?4-f..ı.!l _?

. ~J~..ı.!l _?"..ı _fLJf:--L5Jf'..ı..ıt.,....

;o ..ı_;/..ı ..r<:..ı(51..ı r.~IY.L51f.;_;1Jf:.1~14.5"'

Mevlana hazretlerinin

.....::JLı)LL · ..ı,.~ı.:....J • ..ı · r ·- ·- ··'C.ft" ...ı., · . UV'J 41 -::JLu/..ı..:.... ·~C74..Jf..ıı)L ..ı · r ·-. ·V . Y. . • '.)

matla'lı anlaşılması güç gazeline tasavvuf ıstılahına göre muhakkıkane şerh yazıp onun ima ve işaretlerini, nükte ve kinayeterini açık ibarelerle izah etmiştir.42

Vefat tarihi hakkında ihtilaf vardır, bazıları 832, Mevlana Neşri tarihinde 834, Mevlana İdris tarihinde 837 yıllarında irtihal etmiştir demişlerdir. Doğru kabul edilebilir tarih43 ise vefatından yıllar sonra Ahmed Paşa tarafından söylenilen ".r.:-<IJLi::.JI= intikal-i Emir" ibaresindeki 833

(1429) tarihidir.

Menakıbname

Süleymaniye Devlet Kütüphanesi'nde Düğümlü Baba Vakfı narnma 568 Eski kayıt numarasıyla kayıtlı olan Seniiyi'nin Risale-i Emir Sultanı'nın ilk sayfasında "İşbu Menakıb-ı Emir Sultan Aleyhi'r-rahmeti ve'l-gufran hazretlerinin risalesi birinci def'a olarak Çenberlitaş'da İzzet Efendi

39 Baysun, s. 87 40 "Ariflerin tacı dünyada dört terkdendir; Dünyayı terk, ahireti terk, varlığı terk ve terki terk." "Ey ticaretle uğraşan kişi, bizim bulunduğumuz yerde dünya ve ahireti terk etmemiş olma, çünkü bu çarşıda başka arzular vardır." Latifi, s. 128 41 "Dün gece tan vakti gökyüzünde son buldum (sonsuzluğu buldum) bu arada haşhaş tanesini örs buldum." Latifi;s. 128 42 isen, s. 5 8 43 Beliğ, s. 78-79

210

Matbaasında tab' ve temsll olunmuşdur" cümlesi vardır. Kitabın 104. sayfasındaki JJIJ ~jL...J ~WJ c:.J ibaresiyle 1289 yılı Zilhicce ayının

başında eser tab edilmiştir.44 Vakıf mühründe "Dersaadetde Dügümlü Baba Kuddise sırrıhü'l-a'la Hazretlerinin medfün olduğu Teleye'den çıkarılmayacaktır." yazısı vardır. Kitap dizgi hatalarıyla doludur. Bu hatalar zaman zaman mana yanlışlıkları veya şiirlerde kalıp bozuklukları ortaya çıkarıiıaktadır. Nitekim Eserin başına Kütüphane Memuru Murad Monla'nın düştüğü not "Bu eserin tab'ında pek çok tabi' hatası bulunduğu ma'a'l-esef göze çarpmakda ve mutala'anın zevkınİ kaçırmakdadır." şeklindedir.

Eser 104 sayfadan ibarettir. Her sayfada 22 satır mevcuttur.

Devrine göre akıcı ve arı bir Türkçe ile yazan Senayl, şiirlerinde aruzu da ustalıkla kullanmıştır.

Nesir bölümler haricinde kalan kısımlarda şairin kullandığı nazım şekilleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:

Nazım şekli Şiir Sayısı Beyit Sayısı Konular

Besmele, Tevbid Na't, Çar-yar-ı Güzin'e,İmameyn'e, Emir Sultan' a,

Mesnevi 24 24ı Kanuni'ye Mebdiye, Fabriye, Evliya balleri ile gaziler ve su hakkında

Tevbid, Na't, Hz. İbrahim'e, Emir Sultan'a, Eskici

Gaz el 2ı (ı Arapça, 114 alperen' e mebdiye ı Farsça) ve Şam, Kudüs,

Bağdat, fakirlik, hurma Bezirgan Kasım Hoca hakkında

Terci-i Bend 2 4ı +46= Emir Sultan'a 87 mebdiye ve Şi'a

hakkında

Kaside ı ı9 Kanuni'ye (Gül

44 Senayi'nin Meniikıb-ı Emir Sultan'ının basım tarihini Algül-Azamat 1290; Baysun ise Kitabın adına "Keşifname"yi ekleyerek basım tarihini 1280 olarak vermişlerdir.

211

Muhammes

Kıta

Beyit

Gazel başlığı konularak Mesnevi nazım şekliyle yazılan

Mesnevi başlığı konularak Gazel nazım şekliyle

yazılan

ı

ı

2

2

ı

Eserin Muhtevası

Kitabın 2. sayfasında

5 bend

4 mısra

2

ı o

5

Ris~He-i Menakıb-ı Emir Sultan Aleyhi'r-rahmeti ve'l-gufran

başlığından sonra Besınele gelmekte ve

Olur burc-z keZtim dsdr-z meftuh Olunsa besme/e dğdz-z memdfih

Dilersün ola her kiirun mükemmel Dilünde lafta-i Alliih45 ola ewel

redifli)

Emir Sultan'a Mehdiye

Emir Sultan'dan İstimdadname

Nasihat

Emir Sultan'a Mehdiye

Nasihat

"

beyitleriyle eser başlamaktadır. 104. sayfadaki tarih cümlesinden sonra

Hak te'iilii rahmet ey/eye ana Seniiyiyi bir du'ii ile ana

beytiyle de kitap bitınektedir.

45 Kalıp gereği "Laf®atu'lliilı" olması gerek. (M.V.D.)

212

Besınelenin faziletini anlatan şiirden sonra mesnevi tarzında elli üç beyitlik bir tevhid, Hz. Peygamber hakkında mensur kısa bir Arapça duanın ardından mesnevi nazım şekliyle ilk beyti Arapça olan dört beyitlik bir na't46

ve yine mesnevi nazım şekliyle on altı beyitlik bir başka na't47 karşımıza çıkar. Bu na't Bursalı Mehmed Tahir tarafından Osmanlı Müelliflerinde şairin şiirine örnek olarak kullanılmıştır. Naatlerden sonra çar-yar-ı Güzin hakkında üçer beyitlik,48 Emirü'l-mü'minin Hasan ve Hüseyn Hazretleri hakkında49 on sekiz beyitlik medhiyeler yazılmıştır.

Arapça bir münacat ve yine Arapça nesir dua cümlelerinden50 sonra "Sebeb-i Te'lif-i Risale" başlığı atılarak "söz"ün kıymeti üzerine üç beyitlik bir mesnevi yazılmış.51 "Agaz-ı Kitab"da Emir Sultan'ın şeceresi verilerek soyu Hz. Muhammed'e kadar götürülür.52

"Ser-i sühen"in (söz başı) ardından "Medh-i Padişah" bölümü gelir. Senayı bu kısımda eserinin yazıldığı sırada Kanuni Sultan Süleyman'ın hüküm sürdüğünü nesir halinde söyler;

"Muhakkl-i kısas-ı enbiya ve nakıl-ı hikayet-i evliya şöyle takrir eder ki bu risale-i Menakılı-ı Emir Sultan tabe serahü ve ce'ale'l-cennetü me'vahü te'llf olundukda gül-i gülzar-ı saltanat ve serv-i bustan-ı sa'adet sultanü'l­berreyn ve hakanü'l-bahreyn malikü'l-haremeyn hafızü'l-kıbleteyn katilü keferetü ve kami'ü'l-feceretü sahibü Kur'an Cihan-sultan Süleyman-ı

devran eyyede'llahü te'ala eyyam-ı devletehü ila ahiri'z-zaman ve intihaü'd­devran bazü'I-lutfü ve'l-ihsan zaman-ı ma'delet-penahlarında vaki' olmuş idi."53

Padişahı yirmi dokuz beyitlik mesnevi nazım şeklindeki şiiriyle54

methederken onu "cihan Keyhüsrev'i", "sultan-ı alem", "şecaat menbaı", "cömertlik madeni", ''velayet sırrı" sıfatlarıyla vasıflandırır. Padişahın

bakışları Ali, yürüyüşü Hamza gibidir. "Saadet ona Hakkın ihsanıdır"

derken devletin başında olan kişinin "kut"la muttasıf olduğunu belirterek ona duada bulunur.

46 Senayi, s. 8 47 Senayi, s. 8 48 Senayi, s. ı O- ı ı 49 Senayi, s. ı ı 50 Senayi, s. 13 51 Senayi, s. ı4 52 Senayi, s. ı 4 53 Senayi, s. ı 6 54 Senayi, s. ı 6- ı 9

213

Methiyenin peşinden yine Padişillı-ı zaman için yazdığı "Gül" redifli, on dokuz beyitlik kaside gelir55 ve padişaha şöyle seslenir:

"Yazalı medhün Seniiyf benden okur halk anı Olmadı pinhan biiy-ı nakıh-ı esrtir gül

Goncalar gül-zô.r-ı tapunda buruc olsun senün Saklasın ebdan-ı cismün daima ihztir gül

Pô.sbô.n-ı gülşen-i dergô.hun olsun ô.fitô.b Dfde-bô.nf kasrınun her dem ola fs ar gül"

Gül Kasidesi 'nden sonra n esir halinde sebeb-i te 'lif anlatılır;56

Bu bölümde Senayi yaptığı seyahatleri aniatmayla işe başlar. Seyahate çıkıp Konya57

, Antakya, Halep, Hama, Humus, Şam58, Kudüs şehirlerini gezen Senayi, bu esnada gördüğü Şam,59 Kudüs-i Şerif'e60 ve Halil İbrahim Makamı'nı ziyaretinde Hz. İbrillıim'e61 gazel nazım şeklinde birer mehdiye yazmıştır.

Kudüs'te iken rüyasında gördüğü kişi kendisine "

"ey aşüfte-i enbiya vü evliyıl ve ey şuride-i asfiya vü etkıya halilen tabi'at-ı pür şevkinde vaki' olan muhabbet-i halat-ı 'aşk eger istersen sen de devam üzre ol malırUse-i Burusede Hazret-i Emir Sultan nevvera'llahü merkadehü mezar-ı şerifinün ziyaret-i halet-engizine divane ol"62

demesiyle Anadolu'ya döner ve_Bu,rsa'ya giderek Emir Sultaiı'ı ziyareteder. Rüyasında Alaşehir' de türbesi olan Emir Sultan' ın halifelerinden Şeyh Sinan Hazretlerini rüyasında görür, olayı Senayi' den dinleyelim:

"liva-yı Aydında malıruse-i Alaşehirde türbe-i iştiharı olan Şeyh Sinan -enare'llillıü bürhanehü bana meşayih suretinde görünüp vey-i talib-i evliya vg: rağıb-ı etkıya. eger safa-yı 'aşk-ı bi payan ve vefa-yı aşk:!_ giran hatır-ı

~~enayi, s.l9-21 56 Senayi, s-:2 ı -29 57 Senayi, s. 22. 58-setıil,yi_, s. 23. 59-Seniiy'i, s. 23-24 60 Senayi, s. 25. 61 Senayi, s. 27. 62 Senayi, s. 29.

214

ser-gerdanunda emvac-ı balır-ı 'Umman gibi çok çok gelüp asar-ı zevk ü şevkden müberra olmamak istesen kudret-i tab'-ı müstakimün muktezasınca menakıb-ı keramat-ı Hazret-i Emir Sultan nevvera'llahü merkadehü beyan ve 'ayan edüp risale-i dil-güşa etmege mübaşeret eyle ta kim sen dahi ol asitanenün bendelerinden olasın hernandem bu haber-i ferah-engizden uyandım batınma sürilr-ı şadi ve gurur-ı abadi has ıl olup bi tevakkuf kalem ü divatı hıdmet-i kitabına tutup kütüb-i menakıb-ı selefden ya'ni keramat-ı Emir Sultan-ı hayrü'l-halefden halet-i menakıb yazılup hıdmete meyan­beste oldum"63

der ve hemen işe koyulur. Eserinin ismi Keşif-name' dir:

Mefa'ilün 1 Mefa'ilün 1 Fe'filün

Hemlin-dem can ü dilden ciış kıldım Meger aviiz-ı hatıf giiş kıldım

Me 'ani munzamun içdim ş arabın Yapup ma 'mür edüp gönlüm harabm

Divan etdim heman-dem iib-ı şi 'ri Açup ma 'ni yüzünden biib-ı nesri

Me 'ani keşf edüp keşşaf-ı Yezdan Hutflr-ı hiitır o/dı tarz-ı 'irfan

İşiden zevk ü şev k ede safadan Müellifı unutmaya du'iidan

Yazarken baş kodı tahsine ak/am Keşif-name konuldı çün buna nam

Cihan turdukça ya Rab kıl mübarek Okundukça ola her yıl mübarek

Her yıl Nevruz günü çevre halkın Emir Sultan Türbesini ziyaret ettiğini anlatan Şair, yazdığı mesnevi ile kendisinin de o ziyaretçilerden olmasını ister ve Emir Sultanı metheder.

63 Senayi, s. 28-29. 64 Senayi, s. 29.

215

İlk menkabe Emir Sultan'ın Bursa'ya gelip yerleşmesiyle ilgilidir. Yolda önlerinde rehberlik eden üç adet kandilden bahsedilir.

İkinci menkabede; Buhara'da fakir bir yaşlı Emir Sultanın baha<>ına gelerek bahçesinin kuruduğunu anlatır ve yardım ister. Bunu duyan Emir Sultan gece yarısı bahçeye giderek dua eder, bahçe yeşillenir.

Emir Sultan'ın askerlere yardımı ettiği menkabeden65 sonra Hz. Peygamber hakkında dokuz beyitlik na't gazel,66 ardından Emir Sultan hakkında Ahmed Paşanın Emir Sultan'a yazdığı

Ey 'alem-i vel{ıyete sultan olan Emfr V ey mülk-i Rumarahmet-i Rahman olan Emfr

mükerrer beyitli terci-i bend'e Senayi'nin yazdığı nazire gelir. Senayi de aynı mükerrer beyti kullanmıştır.67

Timur istilası sırasında Bursa'daki kuşatm&nın kaldırılması menkabesinin anlatılmasından sonra Emir Sultan68 ve Timur ordusundaki Eskici alperen hakkında yazdığı "pln~düz" redifli69 şiirlerden sonra Buhara'dan Medine'ye gittiklerinde Hz. Peygamberin tarunu olduğunu ispatladığı menkabe anlatılır.70

" Bağdad'ın fethi71 hakkındaki menkabenin peşinden Şiiler hakkında Terci-i Bend şiir yazılmıştır.72

Bursa Keşiş dağında bir keşişin gizli Müslüman olması; 73 Bursalı alimlerle münazarası/4 Emir Sultanın Yıldırımın kızıyla evlenmesi,75

Bursa'ya gelirken Sakarya nehri kıyısında yoldaşlarına hurma ikram etmesi, 76 ll. Murad' ın Emir Sultan' a atını hediye etmesi, 77 Alaşehirli Şeyh Sinan'ın çocukluğunda vuku bulan olay ve Hz. Emir Sultan'a kapılanması,78

Edremitli Sarı Yusuf'un Hz. EmiFl~ sohbeti sırasında başına gelenler,79

65 Senayi, s. 38-43 66 Senayi, s. 43. 67 Senayi, s. 44-48 68 Senayi, s. 49-50 69 Senayi, s. 50 70 Senayi, s. 50-52. 71 Senayi, s. 53-56 72 Senayi, s. 56-60. 73 Senayi, s. 60-62 74 Senayi, s. 63-64 75 Senayi, s. 64-70 76 Senayi, s. 70-71 77 Senayi, s. 72-74 78 Senayi, s. 76-78 79 Senayi, s. 79-80

216

mürideri Yahya bin Mesih'in düşmana esir olması,80 Ulu Cfuniin arsası hakkında yaşlı kadınla olan anlaşmazlık,81 Bezirgan Hoca Kasım'ın fakir düştüğünde ona bir kese altın vermesi,82 Asa Suyu'nun bulunması,83 Emir Sultan'ın abdest aldığı suyu altın etmesi,34 Derviş Yakub'un müritliğe girmesi,85 Hacı Bayram Hazretlerinin Hz. Emir'le buluşması,86 vefatından sonra da askerlere yardun etmesi,87 Eşrefoğlu Hazretlerinin Hz Emir'e İbrahim Paşa'yla selam göndermesi,88 Tuzla Müderrisi Yahya Halife'nin Hz. Emir'den el alması,89 ve naşının yıkanması için yaptığı vasiyet anlatılarak menkabeler bitirilir. Her menkabeden sonra o menkabe ile ilgili ya da konusu Hz. Emir' e mehdiye olan bir veya iki şiir yazılmıştır.

Emir Sultan hakkında çeşitli menakıbnfuneler yazılmıştır. Halk muhayyilesinin buluşu olmakla beraber, tar.ihi gerçeklerle az çok ilgisi bulunan ve ancak sıkı bir tenkitten geçirildikten sonra kaynak olabilecek olan bu eserlerden sadece Senayi'nin eseri 1872 yılında basılmıştır. Bir tanesi de doktora tezi olarak çalışılmış, diğer eserler yazma halinde beklemektedir.

Diğer Evliya menkabelerinde de görüldüğü gibi kerametler, manevi arniller ve birbirine karıştırılan olaylar bir tarafa bırakılıp menkabeler tarihi kaynaktarla karşılaştırılarak incelenirse Emir Sultan'ın hayatı hakkında daha mühim bilgiler elde edilir.

Senayi'nin bu eserini naçizane tanıtarak bir nebze de olsa ortaya bir şeyler koyabiidiysek bize ne mutlu diyor vesile olanlara teşekkür ediyoruz ...

BİBLİYOGRAFY A

Ali (Gelibolulu). Kiinhii '1-Ahbfir 'ın Tezkire Kısmı. Hazırlayan. Mustafa isen, Ankara 1994.

80 Seniiyi, s. 81-84 81 Seniiyi, s. 85-87 82 Seniiyi, s. 88-89 83 Seniiyi, s. 90 84 Seniiyi, s. 91-92 85 Seniiyi, s. 93 86 Seniiyi, s. 95-96 87 Senayi, s. 97-98 88 Senayl, s. 99. Eşrefllerin her yıl belirli dönemlerde Emir Hazretlerini ziyaret etmeleri bu

olaydan sonra gelenekleşmiş olmalıdır. 89 Senayi, s. 101

217

Algül, Hüseyin-Nihat Azamat "Emir Sultan" maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, c.ll, s. 146-148.

Baysun, M. Cavid. Emir Sultan'ın Hayatı ve Şahsiyeti, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, c. ı, sayı ı, Ekim ı949, s. 77-94

Beliğ İsmail. Güldeste-i Riytiz-ı İrfan ve Vefeyat-ı Danişveran-ı Nadiredan, Hazırlayan: Abdulkerim Abdulkadiroğlu, Ankara ı998.

Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri L Hazırlayanlar:Mustafa Tatçı-Cemal Kurnaz, Ankara 2000.

Çoruh, Şinasi. Emir Sultan, b.y.y. yok.

İpekten, Haluk ve diğerleri. Tezkire/ere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ankara ı988.

isen, Mustafa. Latifi Tezkiresi, Ankara 1990.

Kınalızade Hasan Çelebi. Tezkiretü 'ş-şuara L Hazırlayan: İbrahim Kutluk, Ankara ı989.

Latifi. Tezkiretü'ş-Şu'ara ve Tabsıratu'n-Nuzama, Hazırlayari: Rıdvan Canım, Ankara 2000 "

Senay'i Mehmed Çelebi. Menakıb-ı Emir Sultan (KEŞİF-NAME), İstanbul1289 (ı872)

Şemsettin Sami. Karnusu 'l-A 'lam, c. LIII, Ankara 1996

Tuman, Nail. Tuhfe-i Naiti I-II, Hazırlayanlar: Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı, Ankara 200 ı.

218