UDK 910.1:711 = 861

Krešimir Papič*

RAZVOJ I KARAKTERISTIKE SUVREMENIH TIPOVA URBANOG FENOMENA

U v o d

Izuzetan porast gradova i g radskog stanovniš tva, kao i sve veča urbana koncent rac i ja , dovel i su u p i tanje k las ični pojam grada. I zaista, sadašnje se siožene gradske zajednice vel ik ih prostorsk ih dimenzi ja znatno razl ikuju od gra-dova iz početka indust r i jske revoluci je i još više od onih iz srednjeg vi jeka. Sve je teže sada odredi t i gran ice grada, zone gdje prestaje jedan grad i počin je rural-no-agrarna sredina, odnosno gdje svršava jedan I počin je drugi grad. Raste broj mješovi t ih naselja i takv ih koja su po svom pros to rnom smješta ju rura lna, a po nač inu i s tandardu života nj ihovih s tanovnika sasv im urbana.

Ako se rani je s manje ili više uspjeha mogao def in i rat i grad s n jegovim jasnim gran icama u prostoru, danas je to veoma teško. Uz k las ično svačeni grad, f.ve je više novih i s loženih gradsk ih zajednica što izmiču iz okvi ra t rad ic ional -nih def in ic i ja grada, a koje u s t ručnoj terminologi j i označavamo kao: ag lomerac i -ja, konu: baci l a i megalopol is .

Još uvijek ima dosta razl ika oko tumačenja i upotrebe ovih po jmova pa ovo ¡zlaganje smat ramo pr i logom bol jem poznavanju, def in i ranju, raz l ikovanju i u-tvrd j ivanju karakter is t ika navedenih t ipova urbanog fenomena. Svakako da su u tom pogledu otvorene mogučnost i za dal ja teoretska razmatranja, za upozna-vanje sv jetsk ih iskustava, kao i za nj ihovu pr imjenu u konkre tn im uvjet ima naše zemlje.

A g l o m e r a c i j a

Aglomerac i ja opčen i to znači skupl janje, gomi lan je nečega (lat. agglomerare) pa se može govor i t i o ag lomerac i j i s tanovniš tva, nasel ja, itd. Medju t im, pojam aglomerac i je o kome je ovdje ri ječ ima sasv im konkre tno značenje i odnosi se na jedan odredjeni t ip urbanog fenomena. Pri tom bi ipak t rebalo imat i na umu ri-ječi Ph. Pínchemela (1964) koj i kaže da je ag lomerac i ju sasvim lako opisat i , aii ju je teško def in i rat i .

Prema encik lopedi j i Larousse (1960), ag lomerac i ja je ansambl kojeg č ine grad i njegova predgradja. Sl ično jednol tavno tumačenje daju M. Derruau (1963) i P. George (1964), koj i kažu da grad i okol ina č ine aglomeraci ju . Ph. Píncheme! (1964) objašnjava proces formi ran ja ag lomerac i ja u svojo j zemlj i i veli da su f ran-

zbornika. " Dr., prof., Ekonomski fakultet. 71000 Sarajevo. Trg oslobodženja 1, glej izvleček na koncu

cuski gradovi brzo prešl i preko svoj ih rani j ih gran ica na ter i tor i je susjednih ko-muna koje su se postepeno urbaniz i ra le i zat im inkorpor i ra le u urbanu c je l inu v išeg ranga — u ag lomerac i ju koja je šir i i preciznl j i po jam nego grad i njego-va okol ina. J. R. Boudevi l le (1961) u ag lomerac i j i v idi t reči s tadi j procesa urbani-zaci je, kad se uz postoječi grad javlja v iše drugih centara koj i su vezama fede-ralne pr i rode povezani u ¡edan sistem.

U raspravi u prob lemima plani ranja u SSSR (1964), za ag lomerac i ju se ka-že da je to jedan poseban obl ik razrnještaja g radskog s tanovniš tva u grupe bli-sko rasporedjenih gradova i nasel ja g radskog t ipa. Med ju domačim autor ima, P. Ivandekič (1964) u ag lomerac i j i v idi s istem prostorno odvojenih, a o rgansk i i funkc iona lno t i jesno povezanih gradsk ih i seoskih nasel ja, a Ž. Kovačevič (1966) u tome gleda proces nove koncent rac i je s tanovniš tva i s tvaranja funkc iona lnog s istema s cent ra ln im gradom i č i tav im nizom drug ih gradova medjusobno funk-c iona lno povezanih.

Posli je ovog pregleda, nama se čini da bismo se u osnovi mogl i s loži t i u sli-iedečem: da ag lomerac i ja predstavl ja viši stadi j u opčo j evoluci j i u rbanog feno-mena, u kome je t rad ic iona ln i grad u procesu urbanizaci je prerastao svoje ra-nije jasno izražene okvi re i postao samo jezgro jednog ši reg i s loženi jeg siste-ma koj i funkc ion i ra i razvi ja se pod ut jecajem mat ičnog grada i u kojem je izra-žena p ;os torna i osobi to funkc iona lna povezanost razl ič i t ih e lemenata tog s istema (K. Papič, 1966).

S neznatn im razl ikama u pogledu sadržine, često se za pojam ag lomerac i je vezuju i drugi kao: metropol is ili metropola, met ropo l i tansko područje, gradska regi ja, urbani d ist r ik t , a u nas ¡oš i gradska zajednica u kojo j je udruženo više opčina u užem i š i rem područ ju naših največih gradova.

Broj ag lomerac i ja je u s ta lnom porastu i, prema Demografskom god išn jaku Ujedinjenih naci ja (1976), u svi jetu ima više od dvi je hi l jade ag lomerac i ja s preko sto hi l jada stanovnika, a medju nj ima više od 150 ag lomerac i ja s preko mi l ion s tanovnika. Isto tako redovita je pojava do broj s tanovnika u vanjsk im di je lovima ag lomeiac i ja raste brže od onog u mat ičn im gradovima. Po def inic i j i , ag lomera-ci ja je pros torno i populac i jsk i veča od mat ičnog grada, ali u tom pogledu ne-ma pravi lnost i , jer se radi o spec i f ičnost ima pojedin ih zemalja. Tako npr. aglo-meraci je Moskve, Tokia i New Yorka imaju1,1-1,5 puta više s tanovnika od gra-da u užem smislu, ag lomerac i je Stockholma, Calcut te i Atene 2-2,5 puta, aglo-meraci ja Pariza 4,3 puta, Bruxel lesa 10 puta, a Sydneya čak 50 puta više stanov-nika od uže svačenog grada.

Tako se dolazi i do p i tan ja kr i ter i ja za izdvajanje ag lomerac i ja . Najčešče se pr imjenju ju sl i jedeči: broj s tanovnika, gustoča nasel jenost i , s topa rasta stanov-ništva, procenat agrarnog stanovniš tva, te kont inu i ranost i izgradjenog prosto-ra. Pored ovih, pr irnjenjuju se i tzv. funkc ionaln i kr i ter i j i kao: ob im i intenzitet dnevnih migrac i ja , zat im prosvjetna, kul turna, zdravstvena, t rgovačka i f inanc i jska a t rak t ivnost mat ičnog grada pa čak i osječaj p ; ipadnost i g radu odnosno aglo-meraci j i . Izdvajanje pojedin ih zona u okv i ru ag lomerac i je najčešče dovodi do t ro jne podjele: na mat ičn i grad ili jezgro aglomeraci je , na bližu ili unut rašn ju zonu i na dal ju ili vanjsku zonu.

Sasvim je razumlj iv interes da se mater i ja l iz i ra ju gran ice aglomeraci je. Radi se, pri je svega, o tome da se o ganizira admin is t rac i ja , mnogobro jn i javni servi-si, v r lo složeni s istem transporta, što sk ladni j i urbanistički razvoj, kao i da se utvrde okvir i za s ta t is t ičko pračenje razl ič i tog karaktera. lako u okv i r ima aglo-meraci je ob ično ima više osnovnih po l i t ičko- ter i tor i ja ln ih jedinica, zbog opče medjusobne povezanost i i medjuzavisnost i , neki bi tni i za jedničk i problemi se mo-raju r ješavat i i razmatrat i na n ivou ci jele ag lomerac i je pa na torn nivou i funk-

cioni ra ju odredjeni organi admin is t rac i je ili koordinaci je. U tom pogledu dolaze do izražanja spec i f ičnost i pojedinih zemalja pa su r ješenja razl lči ta.

K o n u r b a c i j a

Konurbaci ja je drugi t ip urbanog fenomena koj i žel imo pr ikazat i . U st ruč-noj l i teratur i se često susreče i ponekad zamjenju je s po jmom aglomerac i je , bar u smis lu kako smo ju prethodr.o def in i ral i . Konurbac i ja (lat. con i urbs) naj-jednostavni je znači spajanje gradova, ali če bit i zaniml j ivo upoznat i kako ko-nurbaci ju svačaju pojedini autor i .

U tr i svoja rada i medju prv ima u nas I. Rubič (1950, 1953, 1956) spomin je s inekizam i konurbac i ju pod koj ima podrazumi jeva suživ l javanje gradova, odnos-no vodečeg grada sa sate l i tsk im gradovima. Konurbac i je nastaju, prema i. Vr i -š e m (1963), spa jan jem gradova i d rug ih nasel ja; prema J. V. č i r i ču (1966), na-gl im š i renjem gradova i povezivanjem razl ič i t ih urbanih i rura ln ih nasel ja u jed-riu cej l inu; a prema F. Wenzleru (1965), u s lučaju prek lapanja gradsk ih regiona dvaju bl iskih gradova pri čemu jedan postaje vodeči , a drugi zbog speci f ičn ih funkc i ja ostaje i da l je samosta lan.

Konurbaci ja je, prema G. Tayloru (1958), s tapanje više ili manje jednako zna-čajn ih gradova, a za J. W. Alexandera (1963) se taj po jam odnosi na grupu gra-dova koj i su se spoj i l i , odnosno koj i su se ekonomsk i zajedno razvi l i , a poli-t ičk i ostal i nezavisni. U sovjetskoj geografsko j enc ik lopedi j i (1961) se za konurba-ci ju kaže da je to grupa bl isko smeštenih gradova koj i se često spaja ju, prelaze u potpunu urbaniz i ranu ter i tor i ju, a pojedini gradovi samo pravno osta ju samosta ln i .

J. Bruhneš (1956) u konurbac i j i vidi urbane ag lomerac i je koje su se prošir i le, medjusobno pr ibl iž i le s težnjoin da se spoje, a M. Sorre (1952) gradove koj i ra-s lu is tovremeno, s jed in ju ju se i kad postoj i dominantn i centar on daje ime ci je-lom urbanom ansamblu. P. George (1964) na jednom mjestu kaže da grad i nje-govi satel i t i , spontan i ili p lanski izgradjeni, obrazuju konurbac i ju , a na drugom mjestu (1966), da se radi o konurbac i j i u s lučaju kad je više gradova okup l jeno oko neke metropole i kad se ti gradovi medjusobno ne dodiru ju. Prema M. Mo-rinu (1962), konurbac i ja sef ormira, kad više gradova koj i se uvecavaju, teže k spajanju, ali zadržavaju svoju pravnu autonomi ju .

Ph. Pinchemel (1964) razgraničava po jam ag lomerac i je od onog konurbac i -je pa iznosi da se ag lomerac i ja def inira okup l jan jem urbaniz i ranih komuna oko jedinstvenog pola, a č im u jednoj urbanoj sredin i postoj i v iše polova oko koj ih se ag lomer i ra ju komune, onda je ri ječ o konurbac i j i . S l ičan pr is tup ima i M. Derruau (1963), is t ičuči da ag lomerac i ja podrazumi jeva grad i pr igradje, dok ko-nurbaci ja znači spajan je gradova koj i zadržavaju svoju samosta lnost . Na b i tn im karak ter is t i kama konurbac i je i na jasnoj d is t inkc i j i od ag lomerac i je insist i rá i G. Chabot (1963) koj i veli da se u s luča ju kad se urbani ansambl obrazovao pod ut jeca jem cent ra lnog grada može govor i t i samo o aglomeraci j i , a nasuprot tome, jukstapozic i ja gradova koj i su odvojeno rasli daje osnovu da se govor i o konur-baci j i , čak ako jedan od nj ih teži da svo j im ut jeca jem prevdala.

Ovaj sažeti pregled stavova domač ih i s t ran ih autora pokazuje razl ike u sva-čanj ima, ali u isto vr i jeme upučuje na osnovne elemente i odnose koj i mora ju posto jat i u konurbaci j i . Za to nam se čini da b ismo konurbac i ju mogl i def in i ra t i kao poseban t ip urbanog fenomena, koj i se sasto j i od dva ili v iše gradova koj i su bl isko smješteni i odvojeno rasli , koj i imaju za jedničke interese i razvi jene obl ike suradnje, te koj i teže k spajanju i pri tom zadržavaju svoju pravnu samo-stalnost. Za konurbac i ju je, dak le bitno, dc izmedju bl isk ih gradova posto je od-

redjene veze i zajednički interesi. Nema ii toga, onda možemo govor i t i samo o gradov ima-sus jed ima, al i ne i o konurbaci j i .

S obzi rom na razl ič i te uvjete nastanka i razvoja, raz l iku jemo više t ipova ko-nurbaci je. Tako npr., zav isno od broja jedinica koje ulaze u konurbac i ju , razl iku-jemo binodalnu, t r inodalnu ili mu l t inoda lnu konurbaci ju . Jednostavni i čest i t ip je b inodalna ili dvojna konurbac i ja koju č ine tzv. gradovi bl izanci (cités jumel-les ili tw in cit ies), npr. Saint Paul-Minneapol is , Ludwigshafen-Meinhe im ili u nas Slanovski Brod — Bosanski Brod. Za t ro jne konurbac i je ie k las ičan pr imjer grado-va L i l le-Roubaix-Tourcoing u s jevernoj Francuskoj . Mu l t inoda lne konurbaci je na-ložimo u industr i jsk i najrazvi jeni j im regi jama svi jeta: a t lan tsko j fasadi SAD, ruhr-skoj oblast i SR Njemačke, š leskoj oblast i Poljske, don jecko j oblast i SSSR, idr.

Konurbaci ja se često formi ra od gradova na supro tn im obalama ri jeke kao š to je s lučaj s navedenim pr imjer ima. Ima slučajeva kad su gradovi u konurba-ci j i smješteni s obje s t rane morskog t jesnaca u ¡stoj zemlj i kao npr. Messina i Regio u Itali j i ili pak u dvi je zemlje kao Helsigor u Danskoj i Hâls ingborg u Šved-skoj, itd.

Kad postoj i vel ika razl ika u ve l ič in i i značaju gradova, ime konurbac i j i obič-no daje največi grad. U ostalim slučajevima, kod dvo jn ih odnosno t ro jn ih konur-baci ja, ime daju svi gradovi koj i č ine konurbaci ju. Kod mul t inodaln ih konurbac i ja ime dolazi najčešče od š i re regije u kojoj se konurbac i ja razvi la (Ruhrska, Šle-ska, Donjecka, itd).

Konurbaci ja se s v remenom mjenja: ona nastaje, razvi ja se i, mogl i b ismo reči, kao t ip urbanog fenomena nestaje. U početku su to samo bl iski gradovi ili gradovi susjedi s nerazvi jenim medjusobnim vezama. U dal jem razvoju veze se množe, gradovi rastu i pr ib l ižavaju se medjusobno. Kasni je dolazi do prostornog spajan ja gradova uz zadržavanje pravne samosta lnost i . U kranjo j l ini j i može nastat i i potpuno s jedin javanja prostorno, funkc iona lno i pravno, kad po defi-nici j i više i nema konurbaci je.

Prema dat im karak ter is t i kama i pr imje; ima, konurbac i ja i ag lomerac i ja se medjusobno razl ikuju, al i i medju nj ima se može uspostavi t i razl iči t i odnos. U tom pogledu G. Chabot (1963) navodi dva moguča slučaja. Prvi, kad se aglome-raci ja to l iko prošir i da zahvat i v iše konurbac i ja i samosta ln ih gradova te ih uk-I juči u proši reni urbani sistem. Tad je ag lomerac i ja š i r i po jam od konurbaci je . U d rugom slučaju, g iadov i koj i ulaze u konurbac i ju mogu bit i i sami za sebe pra-ve i razvi jene aglomeraci je . Radi se o konurbac i j i ag lomerac i ja i tad je pojam konurbac i je šir i od onog aglomerac i je . To nas, medjut im, uvodi več u razma-tranje t rečeg t ipa urbanog fenomena koj i ovdje žel imo ukra tko izložiti.

M e g a l o p o l i s

Ako smo pojmovima ag lomerac i je i konurbac i je označi l i nove i složene t ipove urbanog fenomena, koj i se znatno razl ikuju od k las ičnog grada, onda s više razlo-ga možemo izdvoj i t i megalopol is — pojam za još složni j l i po d imenzi jama još pro-st rani j i t ip urbanog fenomena.

Et imološki (grč. mega i polis) bi se lako moglo pro tumač i t i da se radi o poj-mu koj i znači golemi grad, u sušt in i megapol is znači mnogo š i ru i s ložni ju ur-banu zajednicu koja obuhvača č i tav niz ag lomerac i ja , konurbac i ja i urbaniz i-ranih područ ja na prostoru jedne ili v iše zemalja.

J. W. A lexander (1963) smatra da se termin megalopol is pr imjenju je na naj-krupni ju koncent rac i j i ! urbanih naselja na Zemlj i . On pri tom misl i na sjevero-istok SAD, ¡edinstven fenomen u svi jetu, koj i je nastao od recentno izvršenog

spajanja lanca met ropo l i tansk ih područja. Čitav taj prostor supermet ropo l i tanskog karaktera J. Go t tmann je prvi nazvao megalopo l isom i na taj način ovaj termin uveo u geografsku l i teraturu.

Neki autor i shvača ju megalopol is kao jednu složenu konurbac i ju v išeg reda. Tako G. Chabot (1963) smatra da bi se megalopol is mogao def in i rat i kao jedna viša konurbac i ja , kao konurbac i ja og lomerac i ja , odnosno kao konglomerac l ja . S l ičnog je mišl jenja J. V. č i r i č (1965) koj i kaže da se o dž inovsk im ili mamut-sk im konurbac i jama, o s is temu urbanih nebuloza ili o megalopol isu može govo-riti kad se radi o pr ib l ižavanju i s rastan ju konurbac i ja u zoni supergradova.

Kao što se vidi , pored opce pr ihvacenog termina megalopol is , za isti po jam se si eču i drugi kao: konglomerac i ja , konurbaci ja , ag lomerac i ja , dž inovska ili ma-mutska aglomeraci ja , urbana nebuloza ili urbana galaksi ja, idr.

Nama se čini da b ismo megalopol is mogl i def in i rat i kao prost rani urbaniz i ra-ni prostor na področ ju jedne ili više zemal ja, u kome je pod izvanredno povolj-nim pr i rodnim i osobi to d ruš tveno-ekonomsk im uvjet ima koncent r i rano urbano s tanovniš tvo u ob l iku gotovo neprekidne zone vel ikih, srednj ih i mal ih gradova, gdje domin i ra urbani pejzaž i gdje je izvršena maks imalna koncent rac i ja razl lč i t ih ekonomsk ih i d rug ih d je latnost i .

Opisujoči urbani fenomen takvih d imenzi ja i karakter is t ika na s jevero is toku SAD, J. Got tmann (1949) naglašava da taj megalopol is svoju dominan tnu u logu duguje razvoju č i tave amer ičke privrede bez čega ne bi bio ono što jest — je-d instven fenomen u Amer ic i i u svi jetu. Na dužini od oko 900 km, od Bostona do Washingtona, amer ičk i megalopol is obuhvača 113.000 km2 i preko 40 mi l iona s tanovnika, a samo u šest največih ag lomerac i ja Bostona, New Yor-ka, Phi ladelphie, Bal t imora i Washingtona preko 25 mi l iona ljudi.

Mnogi su uvjereni da več pr isustvu jemo suvremenom formi ran ju novih me-galopol isa u Amer ic i i u d rug im di je lovima svi jeta gdje je dost ignut v isok nivo ekonomskog razvoja, urbanizaci je i urbane koncentrac i je . Prvi se naslučuje u oba lskom pojasu amer ičke Kal i forn i je gdje šest mi l ionsk ih ag lomerac i ja (San Francisco, San Jose, Los Angeles, Anaheim, San Bernard ino i San Diego) obu-hvačaju preko 15 mi l iona s tanovnika ili tr i če tvr t ine s tanovniš tva te savezne dr-žave.

U zapadnoj Evropi pet vel ik ih urbanih koncent rac i ja pokazuju osobine buduč ih megalopol isa, odnosno u kra jn jem s lučaju po jedan s obje s t rane La Macha. Pr-va je u srednjoj Engleskoj, koja samo u pet k rupn ih ag lomerac i ja (Liverpool, Man-chester, Leeds, Shef ield i B i rmingham) ima 8 mi l iona s tanovnika, a druga je londonska ag lomerac i ja , takodjer s 8 mi l iona s tanovnika, š to je ukupno 16 mil i-ona ili 3 5 % s tanovn ika Engleske.

S d iuge s t rane Kanala je t reča urbana koncent rac i ja na prostoru s jeverne Francuske, Belgi je i Nizozemske. Tu na prostoru, koj i odgovara vel ič in i Bosne i Hercegovine i Črne Gore zajedno, živi 24 mi l iona l judi, a više od jedne t reč ine tog broja u dvadesetak gradova iznad sto hi l jada s tanovnika. Četvrta je par iška ag lomerac i ja s blizu 10 mi l iona s tanovnika, a peta je Rajnsko-vest fa lska oblast u kojoj od ukupno 17 mi l iona l judi v iše od 7 mi l iona živi u 25 gradova s preko sto hi l jada s tanovnika. Prem tome, u ove tri urbane koncent rac i je zajedno i to samo u izdvojenim na jk iupn i j im ag lomerac i jama več sada živi oko 25 mi l iona l judi.

U južnom Japanu, od nizi je Kvanto do s jevernih obala otoka Kiušu, u uskoj oba lsko j zoni se nalazi osam mi l ionskih ag lomerac i ja (Tokio, Jokohama, Kavasaki , Nagoja, Kioto, Osaka, Kobe, K i tak jušu i Fukuoka) koje okupl ja ju same preko 25 mi l iona l judi ili go tovo četvr t inu s tanovniš tva Japana.

O potenc i ja ln im megalopol is ima u Kini sv jedoče urbane koncent rac i je u sje-vero is točnoj Kini s 8 mi l iona l judi u šest mi l ionsk ih ag lomerac i ja (Pinkiang, č a n g -

č u n , F u š u n , Š e n j a n g , A n š a n i L u š u n - T a l i e n ) , u s j e v e r n o j K i n i s a 16 m i l i o n a l j u d i

t a k o d j e r u š e s t a g l o m e r a c i j a ( S i a n , T a i j u a n , P e k i n g , T a n g š a n , T i e n c i n i C i n g t a o )

i u s r e d n j o ' ! K i n i s a 15 m i l i o n a s t a n o v n i k a s a m o u č e t i r i m i l i o n s k e a g l o m e r a c i j e

( V u h a n , N a n k i n g , H a n g č o u i Š a n g h a i ) .

U j u ž n o j A m e r i c i , j e z g r o j e d n o g , b r a z i l s k o g m e g a l o p o l l s a , č i n e a g l o m e r a c i j e

S a o P a u l a i R i o d e J a n e i r a s s k u p n o 12 m i l i o n a s t a n o v n i k a , a j e z g r o a r u g o g , a r -

g e n t i n s k o - u r a g v a j s k o g m e g a l o p i s a , č i n e a g l o m e r a c i j e B u e n o s A i r e s a i M o n t e v i d e a

s a 11 m i l i o n a l j u d i .

Z a j e d n e , m e g a l o p o l i s j e n e š t o i z u z e t n o , n e h u m a n o i p r e m a t o m e n e p o ž e l j n o ,

a o k d r u g i u m e g a l o p o l i s u v i d e n e p o v r a t n o k r e t a n j e i s u t r a š n j u e k u m e n u k o j a č e

s v r e m e n o m p r e r a s t i u s v j e t s k i g r a d i l i e k u m e n o p o l i s . U t o m p o g l e d u i b a r z a s a d

o s t a j u b r o j n e d i l e m e i m n o g a o t v o r e n a p i t a n j a s k o j i m a č e s e ž i v e g e n e r a c i j e

v e č u n a r e d n i m d e c e n i j a m i s i g u r n o s u s r e s t i .

LITERATURA

1. PINCHEMEL PH,: Géographie de la France. Tome II. A. Colin. Paris. 1964. 2. DERRUAU M.: Précis de géographie humaine. A Colin, Paris, 1963. 3. GEORGE P.: Précis de géographie urbaine. P. U. F., Paris. 1964. 4. BOUDEVILLE J. R.: Les espaces économiques. P. U. F., Paris. 1961. 5. Osnovi rajonoj planirovki promišlenih ruionov. Gosudarstvenij komitet po graždanskomu

stroiteljstvu i arhiteture pri Goestroe SSSR, Moskva, 1964. 6. IVANDEKIč p.: Kriteri jumi za definisanie pojma »gradi . Komuna 8. Beograd, 1964. str. 8—12. 7. KOVAČEVIČ ž.: Metropolis — novi t ip urbane za|ednice. Komuna 10, Beograd, 1966, str.

34—37. 8. PAPIČ K.: Suvremenl t ipovi urbanog fenomena. Ekonomski glasnik 4, Sarajevo, 1966, str.

29—66. 9. Démographie Vearbook 1976. United Nations, New York, 1977, Tab. 8.

10. RUBIČ !.: Geografsko odredjivanje okolice grada. Geografski glasnik 11—12, Zagreb, 1949— 1950. str. 45-—49.

11. RUBIČ I.: Slavonski i Bosanski Brod. Separat iz Zbornika za narodni život i običaie, knj. 36, JAZU, Zagreb, 1953.

12. RUBIČ I.: Zemlja i čovjek. Osnovi antropogeografi je. Popularna naučna biblioteka, knj. 6—7, Zagreb, 1956.

13. VRIŠER I..- Uputstva za proučavanje gradova. Ljubljana, 1963. 14. ČIRIČ J. V.: Svetski »gradski fenomen« i širenje urbanizacije u SFRJ. Geografski pregled

VIII—IX, Sarajevo, 1964—1965, str. 196—201. 15. KOSTIč C.: Selo i grad — kri ter i jumi razlikovanja. Sociologija sela 11—12, Zagreb, 1966

str. 129—141. 16. WENZLER F.: Grad u regionu. XII savjetovanje Urbanističkog saveza Jugoslavije, Zagreb,

1965. 17. TAYLOR G.: Urban Geogrcphy. Methuen and Co L. T. D., London. 1958. 18. ALEXANDER J. W.: Economie Geography. University of Wisconsin, New Jersey, 1963. 19. Kratkaja geogrofičeskaja enciklopedija. Gosudarstvenoe naučnos izdateljstvo Sovjetskaja en-

ciklopedija, Moskva, 1961, Tom 2. 20. BRUHNEŠ J.: La géographie humaine. P. U. F.. Paris, 1956. 21. SORRE M.: Les fondements de la géographie humaine. A. Colin. Paris, 1952, Tome III. 22. GEORGE P.: Geografska sociologi ja. Sociologija u redakcij i Georgesa Gurvitscha, Naprijed,

Zagreb, 1966. sv. I. 23. MORIN M.: Guide pratique de géographie générale. Classique Hachette, Paris, 1962. 24. BEAUJEU—GARNIER J.: CHABOT G., Traité de géographie urbaine. A. Colin, Paris. 1963 25. GOTTMANN J.: L'Amérique. Hachette, Paris, 1949.

Kresimir Papic

DEVELOPMENT AND CHARACTERISTICS OF CONTEMPORARY TYPES OF URBAN PHENOMENON

The except ional g rowth of towns and town populat ion as wel l as an incre-asing urban concent ra t ion raised a quest ion about the c lassical concept of a town. The present complex town communi t ies of large space d imensions are qui te di f ferent f rom the towns in the per iod when the Industr ia l Revolut ion star-ted end even more f rom the medieval towns. These contemporary types of urban phenomenon wh ich brake the f rames of the t rad i t ional def in i t ion of a town are professional ly termed: agg lomerat ion, conurbat ion, megalopol is and a l ready felt present iment of ecumenopol is .

On the basis of l i terature, his own research and part ly his personal ob-servat ion, the au thor gives his cont r ibut ion to recogniz ing, def in ing, d i f fe rent ia t ing and f ind ing out character is t ics of the theree contemporary types of urban pheno-menon. Wi th in th is f ramework , the author decided upon the fo l lowing def in i t ions.

The agg lomerat ion represents a higher s tage in the general evo lu t ion of urban phenomenon in wh ich the t rad i t ional town in the process of urbanizat ion surpassed its fo rmer clear ly def ined bounder ies and became only the nucleus of a winder and more complex system; i t 's func t ions and develop under the inf lu-ence of the or ig inal town are expressed in the spat ia l , par t icu lar ly func t iona l l inkage, and in terdependence of var ious e lements of this system.

Conurbat ion is a par t icu lar type of urban phenomenon, cons is t ing of two or more towns wh ich are closely located and were developing separately, having common interests and developed forms of cooperat ion. They tend to unite but, at the same time, keep their admin is t ra t ive independence.

Megalopol is is a large urbanizes area in the terr i tory of two or more coun-tr ies where, under spacia l ly favourab le natura l and par t icu lar ly soc io -economic condi t ions, the urban popula t ion is concent ra ted in the fo rm of a lmost cont inuous zone of large, medium and smal l towns, where the urban scena iy predominates and where the max imum concent ra t ion of var ious economic and other act iv i t ies is carr ied out.