darmkanker en erfelijkheid. • erfelijkheid in het algemeen • hoe ontstaat kanker ? • erfelijke...
TRANSCRIPT
Darmkanker en ErfelijkheidDarmkanker en Erfelijkheid
• Erfelijkheid in het algemeenErfelijkheid in het algemeen
• Hoe ontstaat Kanker ?Hoe ontstaat Kanker ?
• Erfelijke darmkankerErfelijke darmkanker
Lynch syndroomLynch syndroom
Familiaire adenomateuze polyposisFamiliaire adenomateuze polyposis
• Wat doet de klinisch geneticusWat doet de klinisch geneticus
CelCelChromosoomChromosoom(kookboek)(kookboek)
Gen (recept)
EiwitEiwit
DNADNA
Chromosomen: de Erfelijke Chromosomen: de Erfelijke “Kookboeken”“Kookboeken”
Chromosoom 5Chromosoom 5
erfelijke “recepten” zijn erfelijke “recepten” zijn opgebouwd uit opgebouwd uit DNADNA
Adenine (A)Adenine (A)
Thymine (T)Thymine (T)Cytosine (C)Cytosine (C)
Guanine (G)Guanine (G)
BasenBasen(letters)(letters)
BasepaarBasepaar
““alfabet” van het DNAalfabet” van het DNA
Aanleg voor Erfelijke Ziekte =Aanleg voor Erfelijke Ziekte =foutfout (mutatie) in een (mutatie) in een normalenormale erfelijke erfelijke
aanlegaanlegEen Een mutatiemutatie is een verandering in is een verandering in
de normale basepaar volgorde de normale basepaar volgorde
(een “(een “schrijffout”schrijffout” in een erfelijk recept) in een erfelijk recept)
Ziekteverwekkende fouten (mutaties) Ziekteverwekkende fouten (mutaties) in het DNA veranderen de in het DNA veranderen de
werking van het Eiwitwerking van het Eiwit
normaal werkend eiwitnormaal werkend eiwit verkeerd werkzaam, verkeerd werkzaam, onwerkzaam, of onwerkzaam, of
afwezig eiwitafwezig eiwit
KankerKanker
Ontstaan van KankerOntstaan van Kanker
door een opeenstapeling van fouten door een opeenstapeling van fouten in de recepten (genen) die de celgroei in de recepten (genen) die de celgroei besturenbesturen
Ontstaat in de loop van jarenOntstaat in de loop van jaren
vanuit 1 celvanuit 1 cel
Normale cellenNormale cellen
KankercellenKankercellen
De meeste van deze fouten zijn De meeste van deze fouten zijn niet erfelijkniet erfelijk, ,
maar ontstaan in de loop van jaren maar ontstaan in de loop van jaren door door toeval toeval (overschrijf fouten in het (overschrijf fouten in het
DNA) en door bijvoorbeeld DNA) en door bijvoorbeeld roken, straling, voedsel, virussenroken, straling, voedsel, virussen, ,
etcetc..
Erfelijkheid en Erfelijkheid en Colorectaal CarcinoomColorectaal Carcinoom
SporadischSporadisch (65(65%–%–85%)85%)
FamiliairFamiliair(10(10%–%–30%)30%)
Lynch syndroom Lynch syndroom (HNPCC) (5%)(HNPCC) (5%)
Familiaire Adenomateuze Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP)Polyposis (FAP)
MYH-polyposis (MAP) MYH-polyposis (MAP) ((~~1%)1%)
Zeldzame Zeldzame syndromen syndromen
(<0.1%)(<0.1%)
Erfelijke kankerErfelijke kanker
Tijdens een celdeling moet het erfelijk Tijdens een celdeling moet het erfelijk materiaal zich verdubbelen zodat elke cel materiaal zich verdubbelen zodat elke cel weer alle erfelijke informatie bevat. Tijdens weer alle erfelijke informatie bevat. Tijdens deze verdubbeling ontstaan fouten.deze verdubbeling ontstaan fouten.Er zijn eiwitten die deze fouten kunnen Er zijn eiwitten die deze fouten kunnen herkennen en herstellenherkennen en herstellenBij erfelijke kanker is er een mutatie (fout) Bij erfelijke kanker is er een mutatie (fout) aanwezig in het recept (gen) voor reparatie aanwezig in het recept (gen) voor reparatie eiwiteiwit
Lynch syndroom Lynch syndroom
Hereditair Non Polyposis Colorectaal CarcinoomHereditair Non Polyposis Colorectaal CarcinoomMutatie in “reparatie genen” (MLH1, MSH2, MSH6 Mutatie in “reparatie genen” (MLH1, MSH2, MSH6 en PMS2)en PMS2)Risico op darmkanker 60-80%Risico op darmkanker 60-80%Verhoogd risico op: baarmoederkanker en in Verhoogd risico op: baarmoederkanker en in mindere mate: maagkanker, eierstokkanker, mindere mate: maagkanker, eierstokkanker, nierbekken en urineleider kankernierbekken en urineleider kankerDe betrokken reparatie genen zijn met name van De betrokken reparatie genen zijn met name van belang in deze organenbelang in deze organen
Lynch syndroomLynch syndroom
Hereditaire Non Polyposis Colorectaal Hereditaire Non Polyposis Colorectaal Carcinoom (HNPCC)Carcinoom (HNPCC)
Erfelijke vorm van darmkankerErfelijke vorm van darmkanker
Daarnaast verhoogd risico op bv. Daarnaast verhoogd risico op bv. BaarmoederkankerBaarmoederkanker
Lynch syndroomLynch syndroom
Controles: Controles: – Colonoscopie (dikke darm onderzoek)Colonoscopie (dikke darm onderzoek)– Echo onderzoek baarmoeder, eierstokkenEcho onderzoek baarmoeder, eierstokken
OverervingOvererving
Iemand met de Lynch aanleg heeft ook Iemand met de Lynch aanleg heeft ook nog een nog een normale normale aanleg en dat is aanleg en dat is
genoeg voor DNA reparatiegenoeg voor DNA reparatie
++
Normale aanlegNormale aanleg Lynch aanlegLynch aanleg
van de ene ouder gekregenvan de ene ouder gekregen van de “Lynch- ouder” gekregenvan de “Lynch- ouder” gekregen
In de loop der jaren sluipt toevallig in de In de loop der jaren sluipt toevallig in de normalenormale aanleg een fout (maar niet bij aanleg een fout (maar niet bij
iedereen)iedereen)
++
Nu wordt er geen normaal eiwit Nu wordt er geen normaal eiwit meer gemaaktmeer gemaakt
Familiaire adenomateuze polyposis Familiaire adenomateuze polyposis (FAP)(FAP)
100-1000en darmpoliepen,
FAP in familie
Vroege manifestaties – Poliepen 10-30 jaar– CRC 35-45 jaar
Betrokken gen: APC– Speelt geen rol bij reparatie, maar bepaald of
een cel wel of niet mag delen.
FAPFAP
ControlesControles– Vanaf 10-12 jaar 1 keer per 2 jaar Vanaf 10-12 jaar 1 keer per 2 jaar
sigmoidoscopiesigmoidoscopie– Vanaf 25-30 jaar gastroduodenoscopieVanaf 25-30 jaar gastroduodenoscopie
BehandelingBehandeling– Preventieve darmverwijdering Preventieve darmverwijdering
tijdstip afhankelijk van aantal poliepentijdstip afhankelijk van aantal poliepen
OverervingOvererving
Wat doet de klinisch geneticusWat doet de klinisch geneticus
Anamnese: Anamnese: Voorkomen darmkanker of andere vormen van Voorkomen darmkanker of andere vormen van kanker, kanker,
poliepen, poliepen,
leeftijd waarop ontstaan, leeftijd waarop ontstaan,
behandelingbehandeling
Stamboom makenStamboom maken
Familie Familie
Wat doet de klinisch geneticusWat doet de klinisch geneticus
Risico inschatting makenRisico inschatting makenSoms is er op basis van alleen de stamboom al reden voor Soms is er op basis van alleen de stamboom al reden voor controles voor familieleden. controles voor familieleden.
Voor- en nadelen van erfelijkheidsonderzoek Voor- en nadelen van erfelijkheidsonderzoek besprekenbespreken
ErfelijkheidsonderzoekErfelijkheidsonderzoek Bij verdenking Lynch syndroomBij verdenking Lynch syndroom
– Eerst onderzoek in tumor naar aanwijzingen voor LynchEerst onderzoek in tumor naar aanwijzingen voor Lynch
– Als er aanwijzingen zijn dan DNA onderzoekAls er aanwijzingen zijn dan DNA onderzoek
Bij verdenking FAPBij verdenking FAP– DNA onderzoek DNA onderzoek
StamboomStamboom
Darmkanker 46
50 jaar 4245
Darmkanker 62
Darmonderzoek 1 poliep
Reden voor erfelijkheidsonderzoekReden voor erfelijkheidsonderzoek
Veel (adenomateuze) poliepenVeel (adenomateuze) poliepen
Darmkanker < 50 jaarDarmkanker < 50 jaar
Meerdere keren darmkanker of kanker Meerdere keren darmkanker of kanker passend bij Lynch syndroom bij 1 persoonpassend bij Lynch syndroom bij 1 persoon
Meerdere familieleden met Lynch Meerdere familieleden met Lynch syndroom geassocieerde tumorensyndroom geassocieerde tumoren
Aanvullend onderzoekAanvullend onderzoek
Opvragen medische informatie familieledenOpvragen medische informatie familieleden
Tumor onderzoekTumor onderzoek– Aanwijzingen voor erfelijke kankerAanwijzingen voor erfelijke kanker
DNA onderzoekDNA onderzoek– Genen betrokken bij Lynch/ FAPGenen betrokken bij Lynch/ FAP
StamboomStamboom
Darmkanker 46
50 jaar 4245
Darmkanker 62
Darmonderzoek 1 poliep
• Opvragen medische informatie vader
• Tumor onderzoek bij vader
• Bij aanwijzingen aanvullend DNA onderzoek
- Opgevraagde info: geen sprake van vele poliepen
- Tumor onderzoek geen aanwijzingen voor erfelijkheid!
Eindconclusie deze stamboomEindconclusie deze stamboom
Geen aanwijzingen voor erfelijke Geen aanwijzingen voor erfelijke darmkankerdarmkanker
Op basis van familieverhaal, wel verhoogd Op basis van familieverhaal, wel verhoogd risico op darmkanker risico op darmkanker controle advies controle advies voor kinderen en broer vader voor kinderen en broer vader – 1 keer per 6 jaar darmonderzoek vanaf 45 jaar1 keer per 6 jaar darmonderzoek vanaf 45 jaar
Vragen?Vragen?