daszkiewicz, jarosław - muzeum historii...

Daszkiewicz, Jarosław

Prasa polska na Ukrainie Radzieckiej: zarys historyczno-bibliograficznyRocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 5/2, 84-137

1966

JAROSŁAW DASZKIEWICZ (Lwów)

PRASA POLSKA NA UKRAINIE RADZIECKIEJ

ZARYS HISTORYCZNO-BIBLIOGRAFICZNY

1. W STĘP

Historia p rasy polskiej na U krainie Radzieckiej nie należy do zupełnie zapomnianych tem atów historii czasopiśmiennictwa polskiego. Wiadomości ogólne, dotyczące kom unistycznej prasy polskiej na U krainie la t Rewolucji Październikowej i w ojny domowej (1918— 1920), przenikały zarówno do p rac historycznych, poświęconych dziejom polskiej em igracji rew olucyjnej w Rosji i na Ukrainie, jak i do — bardzo nielicznych co praw da — zarysów historyczno-prasowych, dotyczących polskiej prasy w ZSRR la t dw udziestych1.

Uwagę badaczy przyciągała jednak przede wszystkim prasa polska wydaw ana na tery to rium Rosji Radzieckiej. P rasę w ydaw aną na U krainie — dość niesłusznie — traktow ano jako zjawisko wyłącznie prow incjonalne, będące słabym tylko odblaskiem procesów bądź rewolucyjnych, bądź specyficznie dziennikarskich, koncentrujących się, zgodnie z a priori przyjętym założeniem, jedynie w Piotrogrodzie lub Moskwie. W tym niezgodnym z rzeczywistością założeniu k ry ją się oczywiście główne przyczyny tego, że h istoria p rasy polskiej na .Ukrainie Radzieckiej, mimo mocno zarysowanej specyfiki, nie była dotychczas przedm iotem osobnych badań, nie mówiąc już o.tym, że k ró tkotrw ały zresztą okres rozkw itu p ra sy polskiej na U krainie Wschodniej w latach 1930— 1935, zasługujący niew ątpliw ie na opracowanie monograficzne, wypadł zupełnie z pola widzenia badaczy i pozostał nie znany historykom czasopiśmiennictwa polskiego.

1 S. В o r s k i , Prasa polska w ZSRR, M oskwa 1929, s. 14—19; W. T ę g o b o r s k i , Polacy Z w ią zk u Radzieckiego. Ich pochodzenie, udział w R ew oluc ji P aździern iko w e j i w bu do w n ic tw ie soc ja l is tycznym . Szk ic h is toryczno-opisow y, M oskwa 1929, s. 210—216; A. S l i s z , Polska prasa kom unis tyczna w Z S R R w latach 1917—1927, „Kwartalnik Prasoznaw czy”, W arszawa 1958, nr 1—2, s. 99— 107, nr 3, s. 61—73. .

P R A S A P O L S K A N A U K R A I N I E R A D Z IE C K IE J 85

Badainia związane z zagadnieniam i h istorii p rasy polskiej na Ukrainie Radzieckiej kom plikują się niew ątpliw ie przez znaczne rozproszenie m ateriałów badawczych, nie m ówiąc o tym, że prasa tej kategorii daw no już należy do wielkich rzadkości bibliograficznych. Dość liczne są, niestety, wypadki, kiedy gazety polskie w ydaw ane w ciągu trzech — czterech lat reprezentow ane są dzisiaj (mimo ustaw y radzieckiej o dostarczaniu egzem plarzy obowiązkowych) przez pojedyncze num ery, i to tylko- w nielicznych bibliotekach2. Istnienie szeregu w ydaw nictw periodycznych zaświadczone jest tylko przygodnym i w zm iankam i w prasie lub innych źródłach współczesnych3. -

W świetle przeprowadzonej przez au tora a rtyku łu kw erendy w bibliotekach U krainy oraz Rosji okazało się, że istniejące opracowania bibliograficzne, poświęcone prasie polskiej poza granicam i Polski4, dalekie są od doskonałości i pozbawione szeregu niezbędnych wiadomości. W źródłach tego rodzaju odzwierciedlono nie więcej niż jedną trzecią w ydaw anej w rzeczywistości p rasy polskiej.

Na bibliografię p rasy polskiej na U krainie nie zw racali również uwagi niew ątpliw ie bardzo zasłużeni bibliografowie polscy w ZSRR ani na jba rdziej kom petentni w dziedzinie bibliografii polskiej p rasy radzieckiej J. Zalewski5 i F. Fryszm anow a6. W nielicznych tylko wypadkach w pra-

2 Na przykład zachow ał się ty lko jeden egzemplarz „Bolszew ika O lew szczyzny”, w ydaw anego w latach 1932—1933 (ukazało się w ięcej niż 200 numerów); podobnie udało się odnaleźć tylko trzy egzem plarze „Łączności W ytw órczej”, w ydaw anej w Połonnem w latach 1932—1935 (ukazało się n iew ątp liw ie rów nież w ięcej niż 200 numerów).

3 Na przykład „Bolszew ik Pogranicza”, Gródek 1933; „Czerwony K olek tyw ista”, Ł ugińsk 1933; „Szturm .Socjalistyczny”, N owogród W ołyński 1932—1934.

4 S. Z i e l i ń s k i , Bibliografia czasopism polskich za granicą. 1830—1934, W arszaw a 1935; Z. Ł u k a w s k i , Bibliografia p rasy po lsk ie j w R osji w latach 1917 1920; „Prasa W spółczesna i D aw na”, K raków 1958, nr 3, s. 123—138. Praca S. Z ielińskiego zawiera omyłki. Tak na przykład podaje, że m iesięcznik „Pionier” by ł w yd aw an y w K ijow ie w latach 1925— 1928 (s. 95), w rzeczyw istości na U krain ie n igdy nie było czasopism a polsk iego pod tym tytu łem ; „Sztandar P ioniera” (s. 133), odnotow any jako w yd aw any w K ijow ie w latach 1926—1934, w istocie "ukazywał się w latach 1924—1925. .

5 J. Z a l e w s k i , Bibliografia po lsk ie j l i te ra tu ry radz ieck ie j w y d a n e j w ZSRR w 1917—1927 r., K ijów 1928; t e n ż e , Bibliografia po lsk ie j l i tera tu ry radz ieck ie j w y d a n e j w Z S R R w 1928 r„ K ijów 1929; t e n i e, L i tera tu ra polska, w y d a n a w Z S R R w roku 1929, „Poradnik O św iatow y”, K ijów 1930, nr 1, s. 79— 81; t e n ż e ,W y k a z l i tera tu ry polskie j , w y d a n e j w Z SR R w r. 1930, tamże, K ijów 1931, nr 1, s. 113— 125; t e n ż e , W y k a z po lsk ie j l i tera tury radz ieck ie j dla b ib l io tek robo tn iczych, K ijów 1930; t e n ż e , W y k a z ks iążek w ję z y k u po lsk im , w yd a n ych w ZSRR w .la ta c h 1927— 1929 i poleconych dla b ib l io tek polskich, M oskwa. 1930.

8 F. F r y s z m a n o w a , K siążka po lska w Z SRR w r. 1930— 1932. (Bibliografia), Mińsk 1934; t a ż , K siążka po lska w Z SR R w r. 1933, M ińsk 1934; t a ż , K siążka polska w Z SRR w r. 1934, M ińsk 1935.

86 J A R O S Ł A W D A S Z K IE W IC Z

each ich odnotowane zostały książkowe dodatki do polskich wydaw nictw periodycznych. Spod pióra J. Zalewskiego wyszła wprawdzie lista gazet i czasopism polskich, w ydaw anych w ZSRR w latach 1917— 19287, niestety je s t ona daleka od doskonałości, chociaż au tor podaje szereg szczegółów nie wyzyskanych przez późniejszych badaczy. S trona inform acyjna opracowań dotyczących bądź dziejów polskiego ruchu rewolucyjnego, bądź historii prasy polskiej w ZSRR zostawia też dużo do życzenia8. Pewnym , a tym bardziej wszechstronnym źródłem informacji, nie mogą być rów nież oficjalne w ydaw nictw a bibliografii państwowej, w ydaw ane współcześnie lub retrospektyw nie9, ponieważ w ykazują bardzo, liczne braki. .

Napisanie pełnowartościowej historii prasy polskiej na U krainie Radzieckiej związane jest ściśle z poziomem badań poświęconych działalności polskiej em igracji rew olucyjnej na Wschodzie — z jednej strony, jak również ze stanem studiów przeszłości polskiej mniejszości narodowej na Ukrainie — z drugiej. Niestety, w zakresie, pierwszego problem u nie poczyniono dotychczas naw et pierwszych kroków, zagadnienie zaś drugie, możliwe do rozpatrzenia tylko w całokształcie badań nad historią różnych etapów polityki narodowościowej w Związku Radzieckim, leży zupełnie odłogiem. ■ . '

W tych w arunkach autor, a rtyku łu postawił przed sobą wyłącznie zadanie przeprowadzenia badań wstępnych, obejm ujących: 1) wyświetlenie w zarysach ogólnych poszczególnych etapów rozwoju p rasy polskiej na U krainie Radzieckiej w latach 1918— 1950, 2) bibliografię szczegółową (o tyle, o ile okazało się to możliwe w związku z wym ienionym i wyżej trudnościami) p rasy polskiej tego okresu. s

W badaniach tych zastosowano kilka ograniczeń. Najważniejsze z nich dotyczy k ierunku politycznego czasopism i gazet polskich. Przedm iotem badań była wyłącznie prasa w ydaw ana na tery to rium będącym pod w ładzą radziecką, tj. faktycznie jedynie prasa kom unistyczna10. W ten sposób

7 Й. 3 а л е в с ь к и й , Польсъка видавнича продукция в CPCP за 1 9 1 7 —1928 роки, ,,Б1бл1ОП0Г1чн1 BiCTi“ , K ijów 1929, nr 2— 3, s. 54—59.

. 8 N ajistotniejsze om yłki prostowane są w dalszym ciągu artykułu.9 M. I. Б а г p и 4, Д . X. M а з у с, Пергодичт видання У P C P 1918 —1960,

Журналы. Б1бл1ографхчний doeidnuK, Charków 1956; Jlimonuc украгнського д р у к у , Орган державног бхблхографи УРСР, Charków 1924— 1928 (w dalszych tom ach prasa periodyczna nie była rejestrowana); Периодическая печать СССР, 1917 —1949, Б и б лиографический указатель (t. 1), wyd. 1; (tt. 5, 8), M oskw a 1955·—1958. B ibliografia m oskiew ska w ykazuje bardzo liczne braki, n aw et w porów naniu z n iezbyt doskonałą pracą M. Bahrycza i D. Mazusa. Tak na przykład n ie w łączono do niej 7 czasopism polskich opisanych już poprzednio przez autorów ukraińskich.

10 W tej płaszczyźnie artykuł n in iejszy przedstawia n iejako kontynuację daw niejszych badań autora. Zob. J. D a s z k i e w i c z , Polska nielegalna prasa KPZTJ (Z arys h is toryczno-b ïb l iograficzny ), „Z pola w a lk i”, W arszawa 1960, nr 4 s. 36— 60;


poza obrębem artyku łu znalazła się prasa polska w ydaw ana na Ukrainie w latach 1918— 1920 na terytoriach znajdujących się pod władzą Ukraińskiej Rady C entralnej, rządu hetm ańskiego U krainy oraz tzw. D yrektoria tu Ukraińskiej Republiki Ludowej, jak również na ziemiach okupowanych przez wojska białych generałów (Denikina, W rangla) lub też zajętych przez wojska polskie podczas ofensyw y J. Piłsudskiego w roku 192011. Dla la t 1939— 1950 uwzględniono nie tylko tery to rium U krainy Wschodniej, lecz rów nież zjednoczonej z nią U krainy Zachodniej. Dla la t okupacji hitlerow skiej (1941— 1944) nie włączono jednakże polskiej p rasy nielegalnej, wydawanej na Ukrainie Zachodniej przez organizacje podziemne różnych kierunków politycznych, jak również prasy w ydaw anej przez władze okupacyjne. Nie uwzględniono też gazet w ydaw anych przez polskie form acje wojskowe w roku 194412.

Zupełnie możliwe, że na Ukrainie Radzieckiej drukow ane były w latach dwudziestych i trzydziestych niektóre polskife w ydaw nictw a periodyczne K PP i Kom unistycznej P artii Zachodniej U krainy, przem ycane później przez granicę do Polski. Dzisiejszy Stan badań nie pozwala jednak rozstrzygnąć w sposób zadowalający spornych py tań w iązanych z tą

■ prasą13.

2. ROZWÓJ P R A SY POLSKIEJ N A UKRAINIE RADZIECKIEJ W LATACH 1918— 1950

Rozwój p rasy polskiej na U krainie Radzieckiej był bardzo nierównom ierny. Zupełnie w yraźnie w ystępują dw a okresy wybitnego jej rozkw itu (lata 1918— 1920 i 1930— 1935); pierw szy z nich zw iązany z działalnością

• t e n ż e , Polska legalna prasa k om un is tyczna i lew icow a na U krainie Zachodniej (Zarys b ib l iograficzny 1920—1939), tam że, 1962, nr 4, s. 230—240.

11 Prasa polska, w ydaw ana na tych... terenach, została uw zględniona (w rzeczyw istości tylko częściowo) w e w spom nianych w yżej pracach bibliograficznych S. Zielińsk iego i Z. Łukawskiego', jak również w bardzo szczegółowo opracowanych bibliografiach prasy regionalnej Podola i Odessy. Zob.: H. С и и в а ч е в с ь к а, Бгблгог- раф1я часопипв Подгля (в межах УСРР). Покажчик pp. 1838 —1927, [w:] Часописи Подглля. 1сторико-бгбл1ограф1чний eóipnuK, W innica 1927—1928, s. 1—144; С. Л. Р у б 1 н ш т е й н , Г. Д. Ш т е й н в а н д , Одесъка периодична преса ροκίβ революцы та громадянсъког въйни 1917 — 1921, Odessa 1929, s. 97— 99, 148— 149.

12 Tej ostatniej dotyczy artykuł R. S u r g i e w i c z a , Z d z ie jów p rasy fron tow e j L udow ego W o jsk a Polskiego 1943— 1945, „W ojskowy Przegląd H istoryczny”, Warszawa 1963, nr 1, s. 33—64. Na U krainie w yd aw an o tylko dw ie gazety w ojskow e: „Głos Żołnierza”, Sum y 1944, oraz „Z w yciężym y”, K iw erce 1944 (organy 1 Armii Wojska P olsk iego w ZSRR).

13 Spraw ę czasopism a „Na barykady” om ów iono niżej. Z organów K PZU drukow an e były najprawdopodobniej na U krain ie czasopisma: „Kom unistyczny Sztandar” (później „Sztandar K om unistyczny”), 1926— 1928, oraz „W alka K las”, 1928 — chociaż niew ykluczone, że drukowano je w N iem czech.


polskich ośrodków ruchu komunistycznego na Ukrainie, drugi — z okresem znacznego ożywiemh ruchu kulturalnego mniejszości narodowych na Ukrainie Radzieckiej. Oprócz tych dwóch, niew ątpliw ie najbardziej ciekawych dla badaczy okresów, m ożna wyznaczyć trzy inne: w 1. 1921— 1929, 1936— 1938 i 1939— 1950 (z przerw ą w 1. 1942— 1943). P ierw szy z nich związany jest z pew ną stabilizacją w zakresie rozw oju p rasy polskiej, d ru gi symbolizuje zupełną stagnację w okresie wielkiego nasilenia wszystkich . negatyw nych objaw ów epoki tzw. „kultu jednostki” , trzeci okres charakteryzuje rozwój p rasy polskiej, i to wyłącznie na terenie Ukrainy Zachodniej.

L a t a 1918— 1920

Pierw szą gazetą, k tó ra ukazała się w języku polskim na Ukrainie Radzieckiej były w ydaw ane w Charkowie „Wiadomości K om isariatu” , organ urzędow y K om isariatu Polskiego Doniecko-Kryworożskiej Republiki, krótkotrw ałego radzieckiego utw oru państwowego na Ukrainie w lu tym — m arcu 1918 r. N um er pierwszy gazety przeznaczonej przede wszystkim dla uchodźców polskich14 był datow any 28 m arca. W ątpliwe, czy ukazały się dalsze num ery tego w ydaw nictwa, bowiem parę dni po w ydaniu n ru 1 Charków został za ję ty przez wojska niemieckie. Suche, na wskroś oficjalne „Wiadomości K om isariatu” , na k tórych treść złożyły się wyłącznie ogłoszenia i 'zarządzenia urzędowe, trudno uważać za początek dziennikarstw a polskiego, w pełnym znaczeniu tego słowa, na U krainie Radzieckiej. Niemniej jednak właśnie to pismo otw iera długi szereg polskich w ydaw nictw periodycznych na Ukrainie, obejm ujący (łącznie z prasą jednodniową, treścią i w yglądem zew nętrznym nie odbiegającą od „zwykłych” gazet) bez m ała 80 tytułów . .

Regularne wydawnictwo· polskiej p rasy kom unistycznej na Ukrainie zostało wznowione praw ie w rok od ukazania się pierwszego num eru „Wiadomości K om isariatu” . 13 lutego, w tydzień po· uwolnieniu Kijowa spod władzy D yrektoriatu , został w ydany n r 1 gazety „Kom unista Polski” , pism a codziennego· kijowskiej grupy kom unistów polskich, k tó ra p rzyjęła nazwę Polskiej Robotniczo-W łościańskiej P a rtii K om unistycznej15.

14 Obliczenia W. N a j d u s (zob. jej artykuł Uchodźcy po lscy w R os j i w latach 1917— 1919, „Kwartalnik H istoryczny”, W arszawa 1957, nr 6, s. 26— 27) m ów ią o tym , że na początku 1918 r. na Ukrainie znajdow ało się około 250 tys. uchodźców (najw ięcej w guberniach katerynosław skiej, k ijow skiej oraz charkowskiej).

15 K rótkotrw ałe istn ien ie tego ugrupow ania politycznego i jego organu drukow anego nie znalazło dotychczas odbicia ani w literaturze pośw ięconej historii polskiej prasy w ZSRR, ani w pracach pośw ięconych działalności polskich kom unistów w ZSRR. Nie w spom inają o dzienniku „Kom unista P o lsk i” ani starsi (S. Borski,


Los dziennika był ściśle związany z losam i wspom nianej grupy kom unistów. 8 m arca ukazał się num er ostatn i gazety. Zam iast „Kom unisty Polskiego” '12 m arca wyszedł n r 1 nowego dziennika „Głos K om unisty” , organu Kijowskiego K om itetu G rupy Kom unistów Polskicih (od 14 m arca organu Kijowskiego K om itetu Polskiej Sekcji Kom unistycznej P artii bolszewików Ukrainy).

Praw ie jednocześnie wznowiono w ydaw anie prasy polskiej w Charkowie. W drugiej połowie m arca 1919 r. (dokładniejszej daty nie usta lono) ukazał się tu ta j n r 1 gazety „Sztandar K om unizm u”, organu Charkowskiej grupy Kom unistycznej Robotniczej P a rtii Polski. „Sprężyną” wydaw nictwa charkowskiego . był znany polski działacz rew olucyjny F. K on (1864— 1941). W ydawanie tego pism a w Charkowie w strzym ano prawdopodobnie p rzy końcu m aja 1919 r. w związku z przyjazdem, do Kijowa czołowych działaczy grupy charkowskiej (likwidowanej zresztą, jak i inne kom órki organizacyjne podporządkowane K R P P 16).

W tym czasie w Kijowie wydawano dw'a pisma polskie: dziennik „Głos K om unisty” jako organ polski· (od 5 kwietnia) Kijowskiego Kom itetu KP(b)U oraz — pod nie zmienionym „charkowskim ” tytułem , ale z zupełnie zmienioną s tru k tu rą w ew nętrzną —■ tygodnik „Sztandar Kom unizm u” jako organ Sekcji Polskiej p rzy Federacji Grup Zagranicznych KP(b)U. N um er 1 nowego „Sztandaru Kom unizm u” ukazał się w K ijowie 2 sierpnia 1919 r .17

W te n sposób w m aju—sierpniu 1919 r. doszło do koncentracji w Kijowie pierwszorzędnych sił dziennikarskich (S. Konarski, B. Szacki-Skar- bek, S. Titowski, S. W ójt, F. Kon), niektórzy z nich na stałe złączyli swój los z rozwojem dziennikarstw a polskiego w latach dw udziestych— trzydziestych na U krainie W schodniej. .

W. Tęgoborski), ani m łodsi (Z. Ł ukaw ski, A. Slisz) autorzy. K om plet redakcyjny gazety zachow-ał się w Bibliotece Publicznej A kadem ii Nauk U krainy w K ijow ie ·— w innych bibliotekach nie odnaleziono' naw et jedynego egzemplarza tej gazety ■— m ożliw e, że w łaśn ie dlatego pozostała ona nieznana historykom.

16 Р. Е р м о л а е в а , R истории польских коммунистических организаций и ор- анов Р К П (б ) для работы среди польского населения на территории Советской республики в 1917 —1921 гг., [w:] Октябрьская революция и зарубежные славянские народы, M oskwa 1957, s. 56.

17 Istn ienie w ciągu roku dw u różnych w ydaw nictw periodycznych pod jednym tytu łem „Sztandar K om unizm u” stało się przyczyną szeregu om yłek w literaturze przedmiotu. A. S 1 i s z, Polska prasa kom u n is tyczn a w Z S R R w latach 1917— 1927, „K wartalnik P rasoznaw czy”, nr 1—2, s. 106) tw ierdzi, że „Sztandar K om unizm u” zaczął w ychodzić w K ijow ie od lipca 1919 r., a jego kontynuacją był podobno w y d a w an y w Charkowie „Przegląd K om unistyczny”. T ę g o b o r s k i (op. cit., s. 216) przesuwa w ydaw nictw o „Sztandaru K om unizm u” w Charkowie na luty—maj 1920 r. Charkowski „Sztandar K om unizm u” z 1919 r. n ie był znany A. S liszow i i Z. Łukaw skiem u.


„Głos K om unisty” przeznaczony był dla ogromnej rzeszy odbiorców — robotników polskich., uchodźców z Polski, jeńców, przeniesionych falą rew olucyjną na Ukrainę. Pismo było .poświęcone agitacji i propagandzie kom unistycznej i jako takie znacznie różniło się od dość wielkiego objętościowo tygodnika „Sztandar Kom unizm u”, przeznaczonego dla węższego koła odbiorców — inteligencji oraz bardziej uświadomionej w arstw y robotników1. Latem 1919 r. na terenie W ołynia doszło do pierwszych starć zbrojnych m iędzy zajm ującym i te obszary wojskami polskim i a oddziałam i Arm ii Czerwonej. 17 lipca, jako dodatek do „Głosu K om unisty” , został w ydany w Kijowie n r 1 „Głosu Armii Czerwonej” , organu Sekcji Polskiej W ydziału K om isariatu Spraw W ojskowych U krainy Radzieckiej, przeznaczonego do rozpowszechnienia wśród żołnierzy wojsk polskich.

W roku 1919 powstało jeszcze jedno polskie centrum wydawnicze na Ukrainie. Po wyzwoleniu Odessy spod okupacji angielsko-francuskiej (4 kwietnia,) Odeska G rupa K PR P zorganizowała wydawnictwo gazety „Kom una” . N um er 1 pisma redagowanego przez jednego z członków g ru py J. Grzeilaka (1881— 1920) ukazał się 10 kw ietn ia 1919 r. N ależy.podkreślić, że przygotow ania do w ydaw ania komunistycznego pisma polskiego czyniono jeszcze w w arunkach w alki podziemnej. Świadczy o tym a rtyku ł wstępny ńru 1 „Kom uny” : „Od dwóch m iesięcy — pisała redakcja —- biliśm y się z w arunkam i stworzonym i tu przez, kontrrew olucję, nie mogąc uskutecznić wydania naszej »Komuny«. N um ery z lutego i m arca pozostały w rękopismach, nie ujrzaw szy światła dziennego”18.

Mniej więcej norm alne w arunki istnienia (jeżeli nie uwzględniać chronicznego braku papieru i innych trudności technicznych) prasy polskiej na U krainie Radzieckiej zostały przerw ane przez dalsze wydarzenia w ojny domowej. W przededniu zajęcia Odessy przez wojska Denikina (23 sierpnia 1919 r. przerw ano w ydaw nictwo „K om uny” na nrze 28, w ydanym 17 sierpnia19. 31 sierpnia 1919 r. K ijów został zajęty przez w ojska Denikina, P a tlu ry1 i galicyjskie. 25 sierpnia ukazał się w Kijowie nr 131 „Głosu K om unisty” , a 2 sierpnia wyszedł ostatni, n r 3— 4, „Sztan

18 Od redakcj i , „Kom una”, Odessa 1919, nr 1, s. 1. Z acytow ane ośw iadczenie redakcji prostuje b łędne m niem anie historyka W. K onow ałow a, że w Odessie grupa J. Grzelaka (w ystępująca na początku jako grupa polska K olegium zagranicznej propagandy przy Odeskim K om itecie O kręgowym KP(b)TJ w ydaw ała nielegalne polskie kom unistyczne pism o od lutego 1919 r. Zob. В. Г. К о н о в а л о в , И ност ранная коллегия, Odessa 1958, s. 69, 89— 90; t e n ż e , Герои одесского, подполья, M oskw a 1960, s. 56—57.

19 W. M a s t a l e r z . w bibliografii J. Grzelaka, zamieszczonej w P olsk im s ło w n iku bib liograficznym, t. 9, W rocław—W arszawa—-Kraków 1960— 1961, s. 98, podaje m ylną wiadom ość, że zostało w ydane 6 num erów „Kom uny”. R ównież J. Z a l e w s k i w cytow anym w yżej artykule Полъська видавнича, продукщя... notuje ty lko 4 numery „Kom uny”. . .


daru Kom unizm u” . Dla kijowskich dziennikarzy polskich rozpoczął się kilkomiesięczny okres tułaczki. Redakcja „Głosu K om unisty” przeniosła się do d rukarn i ruchom ej w. pociągu i zaczęła zam iast pisma wydawać odezwy dla potrzeb frontu.

16 grudnia 1919 r. K ijów został odbity przez oddziały Armii Czerwonej. 1 stycznia 1920 r. wznowiono w ydaw anie „Głosu K om unisty” — te raz już jako organu B iura Polskiego przy G ubernialnym Komitecie K ijowskim KP(ib)U20. 15 m arca 1920 r. w skład kolegium redakcyjnego „Głosu K om unisty” wszedł jeden z czołowych polskich działaczy rew olucyjnych J. Leński (Leszczyński, 1889— 1939)21, m ający duże doświadczenie dziennikarskie jako redak tor i jeden, z współtwórców pierwszych polskich kom unistycznych gazet w Rosji Radzieckiej: „T rybuny” (1917) i „M łota” (1919).

W m aju 1920 r., w związku z zajęciem Kijowa przez wojska polskie i petlurow skie (6 maja), wydaw nictwo „Głosu K om unisty” przeniesiono do Charkowa. Dokładnej da ty przeniesienia nie udało* się ustalić — n r 90 pism a został w ydany jeszcze w Kijowie (28 kwietnia), n r 91 (daty nieznanej) już w Charkowie22.

W związku z sytuacją na froncie sekcja polska (kierowana przez J. W ojtygę) oddziału redakcyjno-wydawniczego, tzw. B iura Pozafronto- wego Rady Rewolucyjno-W ojennej 12 Armii, k tóra dotychczas izajm owała się wyłącznie w ydaw aniem polskich broszur agitacyjnych oraz pism ulotnych, została obarczona jeszcze jednym zadaniem: w ydaw aniem gazety przeznaczonej specjalnie do kolportowania wśród żołnierzy arm ii polskiej23. 15 m aja 1920 r. rozpoczęto wydawać pismo agitacyjne „Żołnierz Polski”, drukow ane specjalnie w m ałym formacie (23 X 35 cm) i bez wzm ianki o redakcji, d rukarn i lub m iejscu wydania.

20 В o r s к i (op . cit., s. 15), chociaż sam był jednym z redaktorów „Głosu K om unisty”, twierdzi, że „Głos K om unisty” po przerw ie w 1919 r. „zaczyna ponow nie w ychodżić w Charkowie w m aju 1920. r.” Om yłkę tę pow tórzył S 1 i s z (op. cit., s. 105).

21 П. К а л е н и ч е н к о , Юлъан Ленсъкий i Украгна. (До 75-р1ччя з дня нарождения), „У краш ський тторичний ж урн ал “ , K ijów 1964 nr 1 s 125

22 Й. 3 а л е р с к и й , Полъсъка видавнича продукция..., s. 57.Autor niniejszego artykułu m ia ł w ręku egzem plarz redakcyjny „Głosu K om unisty”, znajdujący się w B ibliotece Publicznej A kadem ii N auk Ukrainy w K ijow ie, brak w nim jednak niektórych num erów — m iędzy innym i rów nież numeru 91. Brakujących num erów dziennika n ie . udało się odnaleźć w innych bibliotekach. P olskie w ła dze w ojskow e podejrzew ały, że „Głos K om unisty” był w ydaw any n ielegaln ie w okupow anym K ijow ie. W zw iązku z tym aresztowano wybitnego* orientaliste ukraińskiego A. K rym skiego, którego fragm ent w spom nień na ten tem at opublikow any został w: А. К р и м с ь к и й , В и б р а т meopu, K ijów 1965, s. 12—13.

23 Р. Е р м о л а е в а , Агитационно-пропагандистская деятельность коммуни- стов-поляков в Советской России в период полъксо-советской войны (1920 г.) [w:] Из истории польского рабочего движения, M oskwa 1962, s. 318.


. „Charkowski” okres działalności redakcji „Głosu K om unisty” trw ał tylko trochę dłużej niż jeden miesiąc, niem niej jednak przyniósł pewne zmiany. „Głos. K om unisty” został faktycznie przekształcony w gazetę frontową, w ydaw aną przez utworzone 1 czerwca 1920 r. W ydawnictwo Polskie •wydziału politycznego Rady Rewoiucyjno-W ojennej F rontu Południowo-Zachodniego’ (później F rontu Zachodniego1). Po uwolnieniu K ijowa (12 czerwca) wydaw nictwo1 przeniesiono z powrotem do ' Kijowa. Num er 106 gazety ukazał się w Charkowie 1 lipca, n r 107 został w ydany jeszcze w tym samym mieście (daty nie ustalono), n r 108 ukazał się natomiast już w Kijowie 13 lipca. ,

W Charkowie podjęto również piróbę wznowienia czasopisma przeznaczonego dla bardziej przygotowanego czytelnika. 27 czerwca został w ydany: n r 1 „Przeglądu Kom unistycznego”, organu Biura Polskiego przy КС KP(b)U. Konieczność utw orzenia nowego w ydaw nictw a kolegium re dakcyjne uzasadniało tym , że „Głos Kom unisty” stał się gazetą frontową, „istniała więc potrzeba organu partyjnego, poświęconego spraw om propagandy i organizacji kom unistycznej wśród polskich rzesz robotniczych na Ukrainie. Potrzebie tej m a uczynić zadość »Przegląd Kom unistyczny«”24. Żywot nowego p ism a 'b y ł krótki. Po> w ydaniu num eru 2 (z datą 4 lipca) „Przegląd K om unistyczny” przeniesiono do Kijowa i tu ta j 26 września ukazał się ostatni, 3 num er czasopisma.

Niewielką przerw ę w w ydaw aniu „Głosu K om unisty” (między okresem „charkowskim ” a „kijowskim ”) zapełnia częściowo „Biuletyn Głosu K om unisty” , (nr 1 ukazał się 20 czerwca, n r 18 — 11 lipca, redaktor J. Wojtyga), drukow any w Kijowie, w drukarni-pociągu wydziału politycznego Rady Rewoiucyjno-W ojennej 12 Armii, przeznaczony do rozpowszechniania drogą plakatow ania („Biuletyn Głosu K om unisty” drukowano na jednej stronie papieru)25. 22 lipca 1920 r., zgodnie z uchwałą B iura Polskiego przy Komitecie C entralnym Rosyjskiej P a rtii Kom unistycznej (bolszewików), utworzono przy КС KP(b)U pod kierownictw em J. Leńskiego Biuro Polskie A gitacji i Propagandy na Prawobrzeżnej U krainie26. „Głos K om unisty” stał się faktycznie jego organem, chociaż zmianę tę uwidoczniono1 w ty tu le pisma tylko 5 listopada.

Jednocześnie z „Głosem K om unisty” przeniesiono do K ijow a wydanie „Żołnierza Polskiego”, ukazującego się, po przyłączeniu sekcji polskiej oddziału politycznego Rady Rewoiucyjno-W ojennej F ron tu Południowo-

24 Od redakcji , „Przegląd K om unistyczny”, Charków 1920, nr 1, s. 1.25 Część nakładu „Głosu K om unisty” przeznaczono rów nież do kolportowania

przez plakatowanie. Znane są, na przykład, drukow ane jednostronnie num ery 158 (10 września) i 202 (3 października).

26 К а л e и и ч e н к o, op. cit., s. 126.


-Zachodniego· (później Zachodniego), od 29 lipca pod zmienionym ty tu łem „Żołnierz Rew olucji” .

Na okres w ojny polsko-radzieckiej 1920 r. przypada więc największe nasilenie w ydaw ania prasy polskiej. Mimo braku papieru gazety polskie drukowano· w bardzo wysokich nakładach, których nigdy przedtem, ani nigdy potem nie osiągnął żaden polski periodyk na Ukrainie Radzieckiej. „Głos K om unisty” ukazyw ał się w nakładzie od 3000 do 15 000 egz.27 Ze źródeł archiw alnych wiadomo, że n r 1 „Żołnierza Polskiego” . wydano w nakładzie 15 000 egz.28 W czerwcu nakład tego pism a osiągnął 20 000 egz. „Biuletyn Głosu K om unisty” drukowano w nakładzie 4000— 5000 egz. Od 15 m aja do 12 czerwca w ydano 279 300 egz. „Żołnierza Polskiego” , 40 000 egz. dodatku „Za kogo· walczycie” oraz 43 065 egz. „Głosu K om unisty”29. Inne dane archiw alne mówią o tym, że w ciągu sierpnia 1920 r. w ydano 173 174 egz. „.Głosu K om unisty” , 189 973 egz. „Żołnierza Rewolucji”30, tak więc to ostatnie pismo osiągało jednorazow y nakład do 30 000 egz., bardzo rzadki dla w ydaw nictw w tym czasie.

Jako zjawisko charakterystyczne dla wspomnianego okresu należy podkreślić fak t drukow ania artykułów w języku polskim także we współczesnej prasie ukraińskiej. Na przykład airtykuł F. Kona Orientacja na oglodzenie a orientacja na rewolucją opublikowano po polsku w czasopiśmie „Галицький ком уш ст” (w num erze 1 z 20 lipca 1920 r.), w ydaw anym przez Galicyjski K om itet O rganizacyjny p rzy КС KP(b)U31. A rtykuły polskie drukow ano również w radzieckiej prasie frontowej; znajdują się one na przykład w gazecie „П уть красноармейца. Ш лях червоноар- м ш ця” , wydawanej przez oddział polityczny 44 radzieckiej dywiteji s trzeleckiej. Rozporządzenia w języku polskim drukow ano również w num erze 1 „Бюлетеню шформацшно-видавничого вщдкчу оргаш защ йно-полгги- чного управлш ня осо[бливого] уповноваж.еного о[собливох] прод- [овольчо!'] KOM[iciï] Ш в[денно-] зах[щ ного] фронту i харчового В1Д- дхлу Галицького револющйного комитету” , w ydanym w Tarnopolu w sierpniu 1920 r.. W lipcu 1920 r. oddziały Arm ii Czerwonej wkroczyły na te ren Galicji Wschodniej, w której proklamowano, utw orzenie Galicyjskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W Tarnopolu, w siedzibie rządu tymczasowego

37 В o r s k i, op. cit., s. 15. ■ .28 Centralne A rchiw um Partyjne Instytutu M arksizm u-Leninizm u przy КС KPZR

w M oskwie, zesp. 63, op. 1, spr. 181, ark. 59.29 Р. Е р м о л а е в а , Агитационно-пропагандистская деятельность..., s. 319.30 A rchiw um Partyjne Instytutu H istorii Partii przy CK KPU w K ijow ie, zesp. 1,

op. 5, spr. 693, ark. 2.31 Я. Р. Д а ш к е в и ч , Комут стична та радянсъка преса в Захьдтй Укра-

ï h î у 1919 — 1920 pp., „Украш ський хсторичний ж ур нал “ , K ijów 1958, nr 1, s. 121. A rtykuły w języku polskim ukazyw ały się w tym czasopiśm ie rów nież w 1921 r.


republiki, w drugiej połowie sierpnia został w ydany przez W szechgałięyj- skie W ydawnictwo Radzieckie jedyny num er dziennika ustaw pt. „Zbiór Deklaracji, D ekretów i Rozporządzeń Galicyjskiego K om itetu Rew olucyjnego” , redagow any przez znanego ukraińskiego· działacza politycznego i pisarza I. K ulika (1897— 1941).

Po zawarciu rozejm u między Polską a Rosją oraz U krainą Radziecką wydanie „Żołnierza Rew olucji” zostało zawieszone (ostatni n r 10 wydano 20 października). W sposób widoczny zmienił się k ierunek „Głosu Kom unisty”, stopniowo przekształcającego się z gazety frontowej w organ agi- tacyjno-inform acyjny, przeznaczony do rozpowszechniania wśród ludności polskiej na Ukrainie Wschodniej. Ta zm iana kierunku pisma sitała się szczególnie uchw ytna w ostatnich dwóch latach (1921— 1922) jego istnienia.

Dzisiejszy stan badań nad historią prasy polskiej na Ukrainie nie pozwala w sposób zadowalający wyjaśnić spraw y tygodnika „Na B arykady”, wydawanego w edług J. Zalewskiego32 w Charkowie w latach 1920— 1921 jako organ Biura Polskiego КС KP(b)U. Treść czasopisma wykazuje, że przeznaczone ono było· do· kolportażu wśród żołnierzy arm ii polskiej i jako takie może być uważane za kontynuatora „Żołnierza Rewolucji” . Czasopisma tego wydano podobno dziewięć num erów — dziesiąty num er ukazał się pod zmienionym ty tu łem „K om unista”33. A. Slisz i Z. Łukaw ski podają wiadomość o tym czasopiśmie na podstawie egzem plarzy znajdu jących się w zbiorach polskich34. N um er 13 czasopisma (z 23 m aja 1921 r.) został wydany, zgodnie z podtytułem·, jako organ KPRP. Ten i poprzednie num ery czasopisma „Na barykady” m ogły być rzeczywiście drukowane na Ukrainie przy pomocy Biura Polskiego КС KP(b)U i później przewożone nielegalnie przez granicę do Polski. W tym w ypadku jednak pismo „K om unista” z num eracją 1/10 (jak podaje J. Zalewski) nie mogło być jego kontynuacją.

L a t a 1921— 1929

Zakończenie w ojny domowej, początek okresu stabilizacji politycznej i gospodarczej, jak również znaczne zm iany w stanie liczebnym ludności polskiej n a Ukrainie W schodniej (na la ta 1921— 1923 przypada najw iększe nasilenie repatriacji do Polski), postawiło prasę polską na U krainie w obliczu nowych zadań. Biuro Polskie d la Agitacji i Propagandy na P raw obrzeżnej U krainie przy КС KP(b)U w listopadzie 1921 r. przekształcono

32 Й. 3 а л e в с к и й, Полъсъка продукция видавнича..., s. 58.33 Ib id .

34 W A rchiw um Zakładu Historii Partii przy КС PZPR w W arszawie znajdują się: nr 3 z 1923 r. i nry 7, 12, 13 z .1921 r. Zob. S l i s z , op. cii., s. 73, i Ł u k a w s k i , o p. cit., s. 133. .


w Biuro Polskie КС KP(b)U. Noswy ośrodek organizacyjny życia polskiego na Ukrainie Radzieckiej skierował swe wysiłki przede wszystkim na pracę kulturalno-ośw iatow ą w duchu nowych zasad ideowych wśród osiadłej na Ukrainie ludności polskiej, przeważnie wiejskiej. 2 m arca 1922 r. ukazał się num er ostatni! (703 ogólnej num eracji) dziennika „Głosu K om unisty”. Dziennik ten został przekształcony w tygodnik połityczno-inform a- СУЗПУ z zachowaniem dawnej nazwy (nr 1— 2 tygodnika ukazał się 21 marca).

W parę miesięcy później tygodnik „Głos K om unisty” przeszedł dalszą przemianę. 24 czerwca 1922 r. zam iast niego ukazał się n r 1 czasopisma tygodniowego „Sierp” , organu КС KP(b)U w języku polskim, przeznaczonego dla polskiej ludności wiejskiej, zamieszkującej U krainę Radziecką. „Sierp” na długie la ta pozostał organem prasow ym na szczeblu republikańskim 35 i zakończył swe istnienie (wprawdzie pod zmienionym, ty tu łem — jako „Głos Radziecki”) na. dziew iętnastym roku w ydaw nictwa w styczniu 1941 r.

Bardzo trafną charakterystykę roli „Sierpa” · w om awianym okresie dał A. Slisz. Pismo rzeczywiście „brało czynny, bezpośredni udział w skomplikowanych procesach zachodzących w latach 1922— 1927 wśród ludności polskiej, zamieszkałej na Radzieckiej U krainie”36. Oblicze tygodnika, przekształconego w lu tym 1928 r. w ukazującą się dw a razy na tydzień gazetę, związane było z działalnością niew ątpliw ie utalentow anych dziennikarzy polskich '— długoletniego redaktora „Sierpa” K onstantego Wiszniewskiego (ur. w 1893 r. na Suwalszczyźnie, redak to ra „Sierpa” od czerw ca 1922 r. do sierpnia 1926 r. i od stycznia 1927 r. do lutego 1930 r.) oraz literata, znanego popularyzatora lite ra tu ry polskiej na Ukrainie Radzieckiej, H enryka Politura (sekretarza i członka redakcji „S ierpa” od jego założenia do września 1929 r. oraz redaktora od sierpnia 1926 r. do stycznia 1927 r.). Z w ydaw aniem „Sierpa” do 1929 r. związane są jeszcze nazwiska członków kolegium redakcyjnego: B. Szackiego (Skarbka), H. Bile- wicza, J. Otockiego. Redakcja „Sierpa” potrafiła w ciągu dość krótkiego czasu skupić wokół czasopisma wielką liczbę korespondentów,, przeważnie ze wsi polskich Praw obrzeża37.

35 Prasa polska w ZSRR może być uszeregowana, zgodnie z podziałem polityczno-adm inistracyjnym , w ten sposób: najw yższy szczebel ■— prasa centralna (w ydawana w M oskw ie dla całego terytorium ZSRR), dalej — prasa republikańska (w ydaw ana w stolicach republik zw iązkow ych dla obszaru określonej -republiki). Niższe szczeble: prasa obwodowa, okręgowa, m iejska, rejonowa. N ajniższy szczebel tworzy tzw. prasa „w ielonakładow a” {багатотирамсна), tj. prasa poszczególnych zakładów fabrycznych, kołchozów, w yższych uczelni itp.

36 S l i s z , op. cit., s. 72. .37 Zob. P oradnik korespondenta, wie jsk iego. U łożyła redakcja gazety „Sierp”,

K ijów 1926.


Przekształcenie czołowego czasopisma polskiego na U krainie Wschodniej — „Głosu K om unisty” — w tygodnik poświęcony sprawom wsi polskiej znajduje uzasadnienie w stanie ludności po lsk ie j,,k tó ry ukształtował się ostatecznie po zakończeniu repatriacji do Polski na początku 1924 r. Zgodnie z w ynikiem spiku ludności z 1926 r. terytorium U krainy Radzieckiej zamieszkiwało 476 435 Polaków (w tym 210 499 używało języka polskiego jako „mowy potocznej”), p rzy czym znaczną większość stanowiła ludność w iejska (377 688 osób, w ty m 156 027 posługujących się językiem polskim). Największe skupiska ludności polskiej znajdow ały się w okręgach wołyńskim, szepetowskim, płoskirowskim, berdyczowskim i korosteń- skim (wszystkie na Praw obrzeżnej Ukrainie). Więcej niż połowa ludności polskiej okręgów Płoskirowskiego i Szepetowskiego zachowała język polski38. Polskie życie kulturalno-ośw iatow e koncentrowało się w okręgowych i gubernialnych Biurach Polskich KP(b)U i Komunistycznego Związku Młodzieży U krainy (KZMU)39. W roku -1924 zaczęto niektóre wsie polskie wydzielać w oddzielne rady wiejskie z polskim językiem urzędowym.. 21 lipca 1925 r. na W ołyniu został utworzony rejon polski w składzie 33 polskich rad wiejskich z siedzibą w Dowbyszu40 (w roku 1926 przem ianowanym na M arehlewsk). W roku 1927 n a Ukrainie pracowało 137 rad w iejskich z polskim językiem urzędow ym 41 oraz 364 szkoły polskie.

Pomimo niew ątpliw ie wielkiego zaplecza ludnościowego· rozwój prasy polskiej szedł naprzód dość opornie·. Szereg danych świadczyło jednak o istnieniu zapotrzebowania na tę prasę. Na pierwszej wystawie polskich gazet ściennych na Ukrainie, k tó ra odbyła się od 26 czerwca do 19 lipca 1925 r., wystawiono 67 gazet ściennych (17 pionierskich, 13 młodzieżowych, 13 szkolnych, 12 klubów robotniczych, 5 czytelnianych, 7 innych)42. W październiku 1924 r. w gazecie Wołyńskiego K om itetu Gubernialnego KP(b)U „Радянска Волинь” ukazującej się w Żytomierzu, rozpoczęto system atycznie drukować stronicę polską, zatytułow aną „Nasza Stronicz-

38 Kopomni nidcyMKU nepenucy населения Украгни 17 грудня 1926 р. Национальный i eiKoeuü склад, pidua мюва та писъментстъ. населенна, Charków 1928, s. 4—5, 10—13, 56—57·.

38 W styczniu 1925 r. istniało 5 biur gubernialnych, 15 okręgow ych, 6 kom som ol- skich oraz szereg pełnom ocnictw rejonow ych — w szystk ie te instytucje podporządkow ane były Biuru Polsk iem u КС KP(b)U (zob. Ogólnoukraińska konferencja Biur Polskich, „Sierp”, K ijów 1925, nr 2, s. 16).

« Uchwała W[szech] u k ra iń sk ieg o ] C[entralnego] W [yk on aw czego ] K[omitetu] o rejonie polskim , „Sierp”, K ijów 1925, nr 29, s. 9.

41 Polskie ra d y w ie jsk ie na U krainie Radzieck ie j . (W ynik i przeg lądu rad p o lskich 15 s ierpnia — 15 paźdz iern ika 1927 r.), Charków 1928, s. 9.

42 S z с z e с h u r a, P ierw sza w y s ta w a polskich gazet ściennych na Ukrainie, „Sierp”, K ijów 1925, nr 29, s. 3. ,


ka”43. Drukowanie stronicy polskiej w strzym ano w m arcu 1925 r. po w ydaniu 21 num eru tego dodatku polskiego. Jeszcze w roku 1922 artyku ły w języku polskim' były w drukowane czasopiśmie dla dzieci „Объединен и е”, którego jedyny num er ukazał się w Charkowie. W 1924 r. w ydrukowano pierwszą, znaną nam, jednodniówkę polską: 24 października jako organ Kijowskiego Gubernialnego K om itetu W ykonawczego wyszła jednodniówka wyborcza „S taw ajm y do w yborów ”, przygotowana przez zespół redakcyjny „Sierpa” . Jednodniów kę przeznaczono do rozpowszechniania we wsiach polskich jako gazetę ścienną.

W ielkie zapotrzebowanie na prasę młodzieżową i dziecięcą, służącą celom wychowawczym, zaspokoiły dw a polskie czasopisma na szczeblu re publikańskim , przeznaczone dla młodych i najm łodszych czytelników. W czerwcu 1924 r. C entralne Polskie Biuro Oświatowe K om isariatu L udowego Ośw iaty U krainy oraz Kijowskie Obwodowe Polskie Biuro· Oświatowe rozpoczęły w ydaw anie miesięcznika dla dzieci „Młody Towarzysz” (we w rześniu 1924 r. ty tu ł zmieniono na „Sztandar P ioniera”). Czasopismo to po w ydaniu piętnastu num erów w Kijowie przeniesiono do Moskwy, skąd powróciło znów po czterech latach n a Ukrainę, teraz do Charkowa ze zmienionym ty tu łem „Bądź gotów” , już jako dw utygodnik dla dzieci, w ydaw any przez Biuro C entralne Komunistycznego Ruchu Dziecięcego p rzy КС Leninowskiego' Komunistycznego Związku Młodzieży U krainy (LKZMU) i K om isariat Ludow y Ośw iaty U krainy. Pierw szy num er reaktywow anego czasopisma dziecięcego ukazał się w styczniu 1929 r. .

W styczniu 1925 r. Biuro Polskie КС LKZMU zaczęło· wydawać w K ijowie iswój organ „Głos Młodzieży” przeznaczony dla. polskiej młodzieży robotniczej i włościańskiej. W czw artym roku istnienia (w październiku 1928 r.) dwutygodnik „Głos Młodzieży” został przekształcony w tygodniową gazetę poMityczno-informacyjną z dość lekko podkreślonym k ierun kiem komsomolsko-młodzieżowym. „Głos Młodzieży” należał do długotrw ałych periodyków polskich: ukazywał się bez przerw y bez. m ała 11 lat, tj. do kw ietnia 1935 r. .

Bardziej kró tkotrw ały był żywot specjalnego czasopisma przeznaczonego do zwalczania analfabetyzm u. W ciągu dwóch la t (od lutego· 1927 r. do-grudnia 1928 r.) ukazywało się w Charkowie czasopismo „Do· św iatła” , w ydaw ane przez C entralne Polskie B iuro Oświatowe i Kom isję dla L ikwidacji Analfabetyzm u przy Komisariacie Ludow ym Oświaty.

Ostatnie dw a la ta (1928— 1929) omawianego1 okresu cechuje dość w yczuwalna tendencja wzrostu znaczenia prasy polskiej na Ukrainie. Można już mówić o uchw ytnej zapowiedzi tych decydujących zm ian w rozwoju prasy, k tóre nastąpiły w trzecim okresie. W lu tym 1928 r. podwojono

43 T ę g o b o r s k i (op. cit., s. 216), a za nim S l i s z (op. cit., s. 72) nazyw ają ją m yln ie „Stroniczką P olską”.

R ocznik H ist. Czas., t. V, z. 2 7


częstotliwość „S ierpa” , w październiku tego samego roku — również „Głosu Młodzieży” . W latach 1928— 1929 w ydano szereg jednodniówek, św iadczących o znacznym wzroście polskiego ośrodka prasowego w Charkow wie — w przeciw ieństwie do> ośrodka kijowskiego z przew ażającym kierunkiem „włościańskim” — w ybitnie robotniczego w swej treści. I tak, w Charkowie, z ram ienia B iura Polskiego Charkowskiego Kom itetu Obwodowego KP(b)U i Polskiego K lubu Robotniczego im. L. W aryńskiego, w ydano trzy jednodniówki pod jednym ty tu łem „Proletariusz Charkowski” (7 listopada 1928 r. oraz 10 sierpnia i 19 października 1929 .r.). W ydano tam również dwie jednodniówki' dla włościan („W alczymy o Urodzaj” i „Zwiększajmy U rodzaje”). Na prow incji ukazała się również jednod n ió w k a — „Kordon Czerwony” — w ydana 6 listopada 1928 r. jako dodatek do gazety ukraińskiej ,,Червоний кордон” , ukazującej się w K amieńcu Podolskim.

W zrost prasy polskiej dobitnie ilu s tru ją dane cyfrowe dotyczące nakładów. Jeżeli w 1922 r. nakład „Sierpa” stanowił 3000 egz., to w ciągu tylko roku 1928 nakład gazety zwiększył się o 2150 egz. (z 3600 w styczniu do 5750 w grudniu). W 1929 r. nakład „S ierpa” wzrósł o dalsze 2350 egz. Nakład „Głosu M łodzieży” w ciągu paru m iesięcy roku 1928 zwiększył się0 1100 egz. (z 1400 w październiku do 2500 w grudniu), do sierpnia 1929 r. — jeszcze o dalsze 500 egz. Jednorazow y nakład p rasy polskiej w pierwszej połowie października 1928 r. (niewątpliwie w najbardziej sprzyjającym m omencie tego roku) stanow ił 11 500 egzemplarzy: „Sierp” 4900, „Głos M łodzieży” 1400, jednodniówki „Kordon Czerwony” 48001 „Proletariusz Charkowski” 400 egzemplarzy. Nie należy zapominać i o tym, że zapotrzebowanie ludności polskiej na Ukrainie Wschodniej na prasę polską było pokryw ane rów nież przez gazety i czasopisma w ydaw ane na szczeblu centralnym , tj. w Moskwie.

L a t a 1930—1935

Rok 1930 przyniósł znaczną popraw ę stanu prasy polskiej na U krainie Radzieckiej. Zostało zorganizowane w ydaw nictwo pierwszego — i faktycznie jedynego na Ukrainie W schodniej44 —■ czasopisma naukowo-pedagogicznego, kw artaln ika Centralnego Polskiego B iura Oświatowego pt. „Poradnik Oświatowy”. Czasopismo skupiło szereg znanych działaczy polskich na Ukrainie. W skład kolegium redakcyjnego weszli m. in.: В. Szać- ki-Skarbek, A. Srzedziński (b. redak tor czasopisma „Do Św iatła” oraz

. 44 w 1925 r. w K ijow ie drukowano niektóre numery czasopism a naukow o-pedagogicznego „Ku now ej szkole”, w ydaw anego w M oskw ie w latach 1924—1928 pod red. Z. D zierżyńskiej, A. Srzedzińskiej-U nszlichtow ej, J. Teodora i innych. Czasopismo to tylko form alnie można uw ażać za w ydaw ane na Ukrainie.


członek kolegium redakcyjnego- czasopisma „Bądź Gotów”). W roku 1931 F. Matusiewicza, zajm ującego stanowisko redak to ra odpowiedzialnego, zastąpił S. Sochacki. Ten ostatni przekształcił pismo z popularnonaukow ego w' polityczne. Na łam ach czasopisma poruszano tem aty związane z tak tyką K PP, z polityką kulturalną. Faktyczna zmiana k ierunku czasopisma była główną przyczyną jego zawieszenia w drugiej połowie 1931 r., po w ydaniu num eru 6. Z działalnością pedagogiczną polskiego nauczycielstwa łączyło się również czasopismo .„Młodociany Szturm owiec” , m ające zastąpić brakujące polskie podręczniki szkolne w szkołach powszechnych. Czasopismo, w ydaw ane pod redakcją K arola W ojsławskiego (1899— 1934, późniejszego redaktora „S ierpa”), A. Zajączkowskiego oraz M. Brzozowskiego, wychodziło od września 1931 r. do grudnia 1932 r. (wydano łącznie 15 numerów).

Nowe zadania przed polską prasą, obliczoną przede wszystkim na czytelnika wiejskiego, w ynikły w związku z podjętą jeszcze w końcu 1927 r. przez XV zjazd W szechzwiązkowej P a rtii Kom unistycznej (bolszewików) akcją kolektyw izacji wsi. D ruga połowa 1929 r. i pierwsze miesiące 1930 r. uważa się za początek masowej kolektywizacji n a Ukrainie Radzieckiej. W szystkie związane z kolektyw izacją procesy (np. likw idacja kułactwa, tj. zasobnego włościaństwa, jako klasy posiadającej) oraz stosowane wówczas m etody nie ominęły oczywiście w si polskiej. Nowe zadania w dziedzinie propagandy ii agitacji na obszarach zamieszkałych przez ludność polską znalazły odbicie rów nież w rozwoju różnych form prasy.

W latach 1930— 1931 ukazał się szereg jednodniówek przeznaczonych dla wsi polskiej. Jednodniów ki te („Czerwona W ieś” , Charków 1930 — dodatek do czasopisma ukraińskiego „Червоне село” ; ,,Ο bojową Radę W iejską”, Charków 1930; „Szturm owiec”, K ijów listopad 1930; „O pow szechną kolektyw izację”, Płoskirów 10 listopada 1930; „O drugą wiosnę bolszewicką” , Charków styczeń 1931) tylko częściowo dochowały się do n a szych czasów; prawdopodobnie było ich o wiele więcej. Jednodniów ki w ydaw ane tylko sporadycznie nie m ogły zaspokoić zapotrzebowania na gazetę polską, zapotrzebowania niew ątpliw ie bardzo wielkiego w burzliw ych czasach kolektywizacji. W związku z tym uchwalono wydawanie gazet polskich na szczeblu rejonow ym w najw iększych skupiskach ludności polskiej. W m aju 1930 r. (dokładnej daty nie udało się ustalić) wyszedł n r 1 gazety „M archlewszczyzna Radziecka”, drukow anej w M arcblewsku, organu K om itetu Rejonowego KP(b)U, Rejonowego K om itetu Wykonawczego oraz Rejonowego K om itetu Niezamożnych W łościan45 polskiego rejonu adm inistracyjnego. W październiku 1930 r. (dokładnej daty również nie ustalono) w Płoskiroiwie zaczęła wychodzić gazeta „Koilektywista Pogra

45 K om itety biednych i średniozam ożnych w łościan, istniejące na U krainie w la tach 1920— 1933, zorganizowano w e w siach do w alk i z kułactwem .

7*


nicza” jako organ Płoskimwskiego K om itetp Rejonowego KP(b)U, Rejonowego K om itetu W ykonawczego oraz Rejonowej Rady Związków Zawodowych46.

Stanowczy zw rot w polityce narodowościowej, k tó ry doprowadził do znacznej aktyw izacji polskiego życia kulturalnego na Ukrainie, dający podstawę do tw ierdzenia o rozkwicie pras-y polskiej, nastąpił w roku 1932. W ydawanie szeregu nowych polskich czasopism podjęto pod hasłem zabezpieczenia rozw oju polskiej k u ltu ry narodow ej. Spraw ę organizacji nowych gazet i czasopism polskich rozpoczęto mimo wielkich trudności w ydawniczych (braku d rukarn i polskich, wyszkolonych pracowników redakcyjnych i drukarskich, wielkiego braku papieru) z rzeczywiście szerokim rozmachem. W ciągu 1932 r. zaczęło· wychodzić 10 nowych gazet rejonowych, 2 gazety m iejskie, 1 gazeta fabryczna (przekształcona później w gazetę miejską), 2 sezonowe· gazety wiejskie. Stworzono czasopismo agronomiczne, rozpoczęto wydawanie dziennika ustaw w języku polskim. C zaso-. pismo pionierskie „Bądź gotów” przekształcono w dziennik. Z tych w ydaw nictw periodycznych w 1933 r. u trzym ały się wszystkie (prócz jednej) gazety rejonowe i miejskie, przestały wychodzić sezonowe gazety w iejskie oraz czasopismo agronomiczne i dziennik ustaw . W roku tym rozpoczęto wydawanie 2 dalszych gazet rejonow ych oraz 3 wiejskich gazet sezonowych. W roku 1934 podjęto wydaw anie jeszcze jednej ·— dw unastej z kolei — polskiej gazety rejonowej. W połowie 1934 r. stan polskiej p ra sy na Ukrainie radzieckiej był dość im ponujący: 3 gazety republikańskie, 3 gazety miejskie, 12 gazet rejonowych. Charakterystyczne, że ten dość nieoczekiwany wzrost p rasy polskiej obserw ujem y tylko na Ukrainie. Podobnego· zjaw iska nie było na przykład na sąsiedniej Białorusi z procentem ludności polskiej nie m niejszym niż na Ukrainie.

Pierw sza poilska gazeta rejonow a ukazała się w m arcu 1932 r. (dokładnej da ty niie ustalono) w m alutkim m iasteczku Olewsku na wschodnim Wołyniu. Ogłoszenia zapowiadające ukazywanie się gazety polskiej d ru kowano regularnie, w miejscowej gazecie ukraińskiej ..Бш ъш овик Олевщини” . 7 m arca, na przykład, ogłoszono, że »Бш ьш овик Олевщйни« wydawać będzie 10 razy na miesiąc gazetę w jęizyku polskim ” ; 18 m a rc a — że „na dniach wychodzi dodatek do 'gazety »Бш ьш овик Олевщини« w ję zyku polskim” (ogłoszenia te publikow ano w języku ukraińskim )47. Podobny był początek innych polskich gazet rejonowych. „W Szepetówce rozpoczynamy wydawać stroniczkę polską jako dodatek do gazety rejo nowej »Ш лях Ж овтня«. N um er pierwszy będzie w ydany w najkrótszym

46 P ierw sze num ery (liczby ich n ie ustalono) w ydaw ano jako organ odpow iednich w ładz partyjnych, adm inistracyjnych i zw iązkow ych na w yższym szczeblu okręgu.

47 „Вшьшовйк Олевщини“ , O lew sk 1932, nr 26, s. 4; nr 31, s. 4.


term inie” —■ ogłoszono po- polsku w ukraińskiej gazecie rejonowej „Ш лях Ж овтня”. Redakcja gazety ,,Ш ляхЖ овтня” рго8Йа o· przysyłanie m ateriału oraz zawiadamiała, że gazeta będzie rozsyłana bezpłatnie polskim czytelnikom 48. 28 m aja w tejże gazecie ogłoszono, że „z dzisiejszym num erem gazety prenum eratorom ze wsi polskich w ysyła się w kładkę polską »Szlak Października«”49. Należy podkreślić, że w szepetowskiej gazecie ,.Ш лях Ж овтня” artyku ły w języku polskim drukowano już od stycznia 1932 r.

Pierwsze num ery rejonowych gazet polskich drukowano najczęściej bądź jako polskie stroniczki w gazetach ukraińskich, bądź jako dw ustro- nicowe dodatki (wkładki). Z czasem większość gazet polskich uniezależniła się od gazet ukraińskich i w ydaw ano je osobno jako zupełnie oddzielne periodyki. I tak w ciągu roku 1932 poczęły się ukazywać następujące gazety: w m a r c u — „Bolszewik Olewszczyzny” (wkładka do gazety rejonowej) w Olewsku, „Szturm Socjalistyczny” (oddzielna gazeta re jo nowa) w Nowogrodzie W ołyńskim; w k w i e t n i u — „Dzierżyniec” (dodatek do ukraińskiej gazety fabrycznej, przekształconej we w rześniu w gazetę m iejską) w Kam ieńsku, „Następ Socjalistyczny” (od. m aja „Natarcie Socjalistyczne” , wkładka, w 1933 r. przekształcona w oddzielną gazetę rejonową) w Zatońsku, „O wieś socjalistyczną” (wkładka, przekształcona w 1932 r. w oddzielną gazetę rejonową) w Zaslawiu, „Pograniczna P raw da” (wkładka, przekształcona w 1934 r. w. oddzielną gazetę rejonową) w Sławucie; w m a j u — „Kolektyw ista Emelczyńszczyzmy” (oddzielna gazeta rejonowa) w Emelczynie, „Łączność W ytw órcza” (oddzielna gazeta rejonowa) w Połonnem, „O tempo bolszewickie” (wkładka do gazety rejonowej) w Gródku, „Szlak Października” (wkładka do gazety rejonowej) W Szepetówce, „Wołyń Radziecki” (oddzielna gazeta m iejska) w Żytomierzu, „Szturm ” (sezonowa gazeta wiejska) w Gwozda- wie, rejonu Berdyęzowskiego·; w c z e r w c u — „Szturm Bolszewicki” (dodatek do gazety m iejskiej, po w ydaniu num eru 1 przekształcony w oddzielną gazetę m iejską) w Berdyczowie; w l i s t o p a d z i e · — „Kom u- nard Pogranicza” (oddzielna gazeta rejonowa) w Wołoezyskach; w g r u d - n i u — „O tempo- bolszewickie” (sezonowa, gazeta wiejska)50 w M archlów- ce, rejonu Gródeckiego.

Niektóre gazety ukazyw ały się z charakterystycznym i artykułam i wstępnymi, m otyw ującym i rozpoczęcie wydawnictwa. „Jedną ze składowych części k u ltu ry narodowościowej w formie, proletariackiej w treści — pisał redak tor jednej и gazet P . Wodziński — jest: gazeta, k tó rą obecnie

48 Do w ydania m iejscowej' w kładki polskiej „Droga Października”, „Ш лях Ж о в т н я у Szepetów ka 1932, nr . 61, s.. 2. . .

49 „Ш лях Ж овтня“ , Szepetów ka 1932, nr VO, s. 3. .50 W ydaw nictw o oddzielne od gazety rejonow ej, ukazującej się pod tym sam ym

tytułem .

102 JA R O S Ł A W D A S Z K IE W IC Z

wydajem y. Nasza gazeta »O wieś socjalistyczną« m a za zadanie·: walczyć o· budowę socjalizmu w ogóle, o przebudowę wsi, podniesienie urodzaju drogą organizacji m as na gospodarczo-organizacyjne wzmocnienie i kierownictwo· brygadam i w ytwórczym i w kolektywie, o kam panię siewną trzeciej wiosny bolszewickiej. Takie oto zadania stoją przed nam i”51. Na stronie tytułow ej pierwszego· num eru szepetowskiej gazety „Szlak Października” umieszczono odezwę „Do członków i kandydatów partii, kom somolców, bezpartyjnych robotników, do nauczycielstwa polskiego·, stu dentów i robfotniczo-] wiej[skich] kor[espondent]ów gazet polskich” , naw ołującą do podtrzym yw ania prasy polskiej. Zadania prasy omówiono w tymże num erze gazety w artykule w stępnym Szerzy się i rozmija polska prasa komunistyczna. Jeden z pierwszych num erów gródeckiej gazety „O 'tem po bolszewickie” ukazał się z artykułem zatytułow anym : Każdy Polak pracujący powinien prenumerować gazety polskie! M usim y zw ięk szyć prenumeratę gazet polskichZ52 Sądzono, iż w ydaw anie gazet polskich będzie gw arancją rozwoju polskiej ku ltu ry narodowej. W artykule w stępnym ukraińskiej gazety rejonowej ,, С o j u а л i с т и чн и й наступ” fak t rozpoczęcia wydaw ania gazety polskiej kom entowano w ten sposób: „Zorganizowano nową gazetę w języku polskim »Szturm Socjalistyczny«, która ukazuje się już drugi miesiąc, [w nakładzie] 1000 egz., zabezpieczając rozwój ku ltu ry narodow ej”53.

Na tej płaszczyźnie zreform owano również k ierunek polskiej prasy republikańskiej: „Sierpa” (redagowanego- w latach 1930— 1932 przez J. Teodora), „Głosu Młodzieży” (redaktorzy: S. Szurnę! i W. Walczak) oraz „Bądź gotów” (redaktorzy: W. W alczak i S. Ciosk). Dla zaspokojenia zapotrzebowania polskich rad wiejskich na m ateria ł ustawodawczy, tłum aczony z języka ukraińskiego na polski, w roku 1932 rozpoczęto· wydawać „Zbiór najw ażniejszych ustaw i rozporządzeń Robotniczo-Włościańskiego Rządu USRR” (pod redakcją Mv Brzozowskiego). W ciągu dwóch miesięcy (od listopada do grudnia) w ydano w Charkowie trzy num ery tego dziennika ustaw, dalszego w ydaw ania jednak zaprzestano54.

W roku 1932 zapoczątkowano· również wydawanie czasopisma agronomicznego (pierwszego i! jedynego wśród prasy polskiej na U krainie Radzieckiej) „Gospodarka K olektyw na” , którego ukazały się, również w Charkowie, cztery num ery.

51 [P. W o d z i ń s k i ] , W a lczm y w ję z y k u o jc z y s ty m o w zm o c n ie n ie . k o le k ty w ó w , „O w ieś socjalistyczną”, Z asław 1932, nr 1, s. 1. „K olektyw ” — w znaczeniu kolektyw nego gospodarstwa rolnego (kołchozu).

52 „O tempo bolszew ick ie”, Gródek 1932, nr 7, s. 2.5S З а разповсюдмсепня преси, ,,Сощалхстичний наступ“ , Nowgorod W ołyński

1932, nr 46, s. 2.H B a h r y c z i M a z u s (op. cii.,) odnotow ują ty lko nr 1 „Zbioru najw ażn iej

szych ustaw ”. '


Rok 1933 przyniósł niew ątpliw ie dalsze postępy w zakresie rozwoju prasy polskiej. W listopadzie rozpoczęto w ydaw anie dwóch nowych gazet rejonowych. Gazeta „O kolektyw bolszewicki” (wydawana oddzielnie) ukazała się w Baranówce, gazeta „Sztandar Socjalizm u” (również jako oddzielna gazeta) —■ w Horodnie. We* wsi Chorowica, rejonu Sławuckiego, w ydaw ano wiejską gazetę sezonową „O siew bolszewicki” . Pow staw ały gazety wiejskie w ydaw ane przez tzw. oddziały polityczne stacji maszyno- w o-traktorow ych55 i tak: gródecka SMT w ydaw ała gazetę „Bolszewik Pogranicza” , felsztyńska SMT — „Szturm owiec Łanów K olektyw nych” . Ostatnie gazety znane są dziś ty lko z nazwy; do naszych czasów nie zachował się żaden num er. Zupełnie możliwe, że drukowano również inne polskie włościańskie gazety sezonowe —· wiadomości o ńich na razie brak.

Nowe zadania postawione przed organizacjam i party jnym i Ukrainy w związku z ciężką sytuacją gospodarczą k ra ju w tej lub innej mierze odbiły się również n a prasie polskiej. Zm iany organizacyjne przejaw iły się na zew nątrz nie tylko w zmianie ty tu łów — rzekomo m ało w yrazistych — niektórych galze-t (gródecka gazeta „O tem po bolszewickie” od m arca 1933 r. zaczyna wychodzić pod nazwą „Szturm owiec Nadzbruczań- ski” , szepetowski „Głos Października” w kw ietniu 1933 r. zmienił nazwę na „O bolszewickie kolek tyw y”, kam ieński „Dzierżyniec” w listopadzie 1933 r. — na „Głos M etalowca” , a „M archlewszczyzna Radziecka” w lutym 1934 r . .— na „Szturm owiec Pól”), ujaw niły się one również w k rań cowo wyostrzonym, tonie artykułów , wym agających maksym alnego zwiększania dostaw zboża, w drukow aniu bezpodstawnych denuncjacji itp. P ra sa polska w latach 1932— 1935 m usi być trak tow ana jako niew ątpliw ie bardzo natural'istyözny i nie zawsze pociągający dokum ent epoki pełnej wielkich aspiracji i gorzkich doświadczeń.

Rok 1933 nie był pierw szym — i ostatnim — w długiej serii 1st nacechowanych negatyw nym i przejaw am i okresu „kultu jednostki”. W prasie polskiej rok ten odznaczył się, m iędzy innymi, częstymi zmianam i na stanowiskach redaktorskich, p rzy czym większość nazw isk usuw anych redaktorów (na przykład: L. Nowicki, W. Danicz, St. Lipiec, H. Panek, J. Ślipko, M. Aloszyski.) znika, na zawsze ze szpalt prasy polskiej. Zm iany personalne dokonyw ały się jednocześnie z nawoływaniem do podniesienia prasy polskiej na wyższy poziom polityczny i społeczny56. Represje dotknęły również w ybitniejszych dziennikarzy polskioh. Na plenum listopadowym

- 55 Istniejące przy stacjach m aszynow o-traktorow ych (SMT) w latach 1933— 1934oddziały polityczne, utworzono dla w zm ocnienia ustroju kołchozów w celu w alki z sabotażem kułackim , pomocy przy przym usow ym ściąganiu św iadczeń zbożowych na rzecz państw a itp. .■ 56 R. M a k s y m o w s k i , Polską prasę U krainy — na w y ż s z y poziom, „Sierp”,K ijów 1933, nr .89, s. 2—3. ·.·· . . .. . · . . .


K om itetu Centralnego i C entralnej Kom isji Kontroli KP(b)U pierwszy sekretarz КС Stanisław Kosior oświadczył, że w sierpniu 1933 r. został aresztow any rzekom y kierow nik POW na · Ukrainie, wówczas kierow nik oddziału agitacji i propagandy Czernihowskiego kom itetu obwodowego KP(b)U B. Skarbek: „Jego najbliższymi wspólnikam i byli ludzie z b iletam i p arty jnym i w kieszeni, którzy posiadali nie m niej solidne stanowisko niż P o litu r i inn i — oznajm ił S. Kosior. U nas, na Ukrainie, jest z górą pół m iliona Polaków, p rzy czyim w niektórych m iejscach stanowią oni dość zw arte masy, i oto okazuje się, że pracę wśród ludności polskiej powierzyliśm y tym ludziom. Oni dobierali i przygotowyw ali kadry w ykładowców dla szkół polskich, oni dobierali, rozstaw iali wszędzie władzę rejonową i w iejską. Nie m a co mówić o tym , że wszystkie te .organizacje antyradzieckie obecnie w zasadzie zdruzgotaliśm y”57. W ślad za aresztow aniem B. Szackiego-Skarbka i H. Po litu ra zostali usunięci re daktorzy gazet: „Sierp” J. Teodor i „Bądź gotów” S. Ciosk.

Chorobliwa podejrzliwość, najbardziej chyba charakterystyczna cecha epoki ku ltu jednostki, odbite się negatyw nie na stanie i działalności prasy polskiej la t 1934— 1935 i doprowadziła w końcu do jej upadku. W kw ietniu 1934 r. pow stała w praw dzie jeszcze jedna polska gazeta rejonow a pt. „Socjalistyczne Polesie’'’ w Karosteniu, przy czym powstanie gazety, jak i dawniej, tłum aczono wymogami polityki narodowościowej. „Gazeta »Socjalistyczne Polesie« — pisał w powinszowaniu okolicznościowym tymczasowo pełniący obowiązki sekretarza Korosteńskiego K om itetu Rejonowego KP(b)U Kałasznikow —· k tó rą obecnie posiadają polskie m asy pracujące rejonu korosteńskiego, jest potężnym orężem w rękach partii — kolektyw nym agitatorem , propagandzistą i organizatorem polskich mas pracujących w walce o urzeczywistnienie leninowskiej polityki narodowościowej partii, o rozw ijanie polskiej ku ltu ry proletariackiej — narodowej pod względem form y i socjalistycznej pod względem treści, o zbudowanie bezklasowego społeczeństwa socjalistycznego”58. Niemniej jed nak szereg objawów świadczy o stopniowym zanikaniu i upadku prasy polskiej. Jeszcze w 1933 r. (prawdopodobnie w kwietniu) przestała w ychodzić gazeta zatońska „Natarcie Socjalistyczne”59. W 1934 r. w strzym ano wydawanie „Bolszewika Olewszyczyzny” , nowogrodzko-wołyńskiego „Szturm u Socjalistycznego” oraz (prawdopodobnie w czerwcu) płoskirow-

57 „Pograniczna P raw da”, S ław uta 1933, nr 95, s. 2.58 K a ł a s z n i k o w , Dzieło len inowskie j p o l i tyk i narodow ośc iow ej , „Socja

listyczne P o lesie”, Korosteń 1934, n r 1, s. 1.^ C h ron o lo g ia dat wstrzym ania w ydania polskich gazet napotyka na bardzo w ie l

k ie trudności. W iadom ości tego rodzaju n ie by ły rejestrow ane przez Książkową Izbę Ukrainy w Charkowie, czy też. przez W szechzwiązkową Izbę K siążkow ą w Moskw ie — instytucje pow ołane do prowadzenia urzędowej bibliografii.


skiego „K olektyw isty Pogranicza” . Po dwóch m iesiącach istnienia przestało wychodzić korosteńskie „Socjalistyczne Polesie” . ·

C harakterystyczną ilustracją upadku prasy polskiej mogą być również dane liczbowe- dotyczące wysokości nakładów 60. I ta k nakład, m archlew skiego „Szturm owca Pól” od lutego 1934 r. do sierpnia 1935 r. spadł z 2500 egz. do 1646 ' (przy końcu 1934 r. w ydaw any był w nakładzie 900 egz.). Nakład zasławskiej gazety „O wieś socjalistyczną” od stycznia 1934 r. do lutego. 1935 r. spadł z 1060 egz. do 900, z tym że· w lutym . 1934 r. nakład obniżono do 495 egz. Sławucka „Pograniczna P raw da” , w ydaw ana w styczniu 1934 r. w 600 egz., w kw ietniu 1935 r. drukowana była w 325 egz. IW styczniu 1935 r. gazetę tę wydano już ty lko w 160 egz. Gródecki „Szturm owiec Nadzbruczański” w ydaw any w kw ietniu 1933 r. w 3500 egzemplarzach we w rześniu 1935 r. drukow any był w 900 egz. (w styczniu tego samego roku — zaledwie w 250 egz.). Nakład wołoczys- kiego „K om unarda Pogranicza” spadł z 1870 egz. w g rudn iu 1934 r. do 850 w styczniu 1935 r., by w kw ietniu 1935 r. znów osiągnąć 1445 egz. i dotrwać w tym nakładzie do września 1935 r. Baranowską gazetę „O kolektyw bolszewicki” , drukow aną w styczniu 1934 r, w 400 egz., w sierpniu wydano zaledwie w 165 egz. i ty lko w lu tym 1935 r. nakład gazety osiągnął 330 egzemplarzy, . -

28 lutego 1935 r. w gazecie „Sierp” zo s ta ł. opublikowany kom unikat pełnomocnika Kom isji K ontroli P a rty jn e j p rzy КС Wszechzwiązkowej Kom unistycznej P a rtii (bolszewików) na obwód K ijowski o zbadaniu sp rawy pracowników rejonu m archlewskiego i w konsekw encji „za kułacką politykę” usunięto z szeregów partii kierownictw o rejonu61. „W róg k lasowy — kułak, nacjonaliści polscy, agenci faszyzmu polskiego, korzystając z przytępienia czujności klasowej rejonowych organizacji, prowadzili tu na wielką skalę swą podłą szkodniczą robotę i przeto obecnie nie wolno ani na chwilę osłabiać swej czujności klasowej, trzeba w dalszym ciągu walczyć o całkowite zdruzgotanie nacjonalistycznych niedobitków ” —- skomentowano fak t rzekomego szkodnictwa na Marchlewszozyźnie w następnym num erze „Sierpa”62. ’ .

60 D ane te, w związku z w ie lk im i brakam i gazet, są bardzo: niekom pletne. Należy podkreślić, że w niektórych przypadkach (dotyczy to zw łaszcza prasy republikańskiej) nakłady nie były podawane. Tak, na przykład, nakład „Sierpa” n ie był podaw any na ostatniej stronie gazety od drugiej połow y 1930 r., nakład „Głosu M łodzieży” — od drugiej połow y 1929 r., nakład „Bądź gotów ” ■—■ od drugiego kw artału 1932 r. N ie podawano rów nież nakładu kam ienieckiej gazety m iejskiej „Głos M etalow ca”, od stycznia 1934 r. zaprzestano podawać nakład b erd y czow sk iej. gazety „O bolszew ickie k olek tyw y”. .

61 U pełnom ocnika K o m is j i K ontro l i P a r ty jn e j p r z y К С W K P (b) na ob w ó d K i jowski , „Sierp”, K ijów 1935, nr 28, s. 2. ' .

82 M arch lew szczyzn a musi być godna imienia Marchlewskiego, „Sierp”, K ijów 1935, nr 29, s. 4. -. ■· ■ .


Dalsze wydarzenia podajem y w kolejności chronologicznej: w lu tym 1935 r. w strzym ano wydawanie sześciu gazet: żytomierskiego „Wołynia Radzieckiego” , baranow skiej „O kolektyw bolszewicki” , zasławskiej „O wieś socjalistyczną” , hoirodnickiego „Sztandaru Socjalizm u”;, berdy- czowskiego „Szturm u Bolszewickiego” oraz, prawdopodobnie, polońskiej „Łączności W ytw órczej”. W kw ietniu przestała wychodzić „Sławucka P raw da” . 9 kw ietnia w Kijowie ukazał się ostatni num er (960 licząc od pierwszego num eru z. roku 1925) gazety „Głos M łodzieży”, w ydaw anej (od września 1934 r.) na szczeblu ' centralnym. jako· organ КС Wszech- związkowego Leninowskiego Komunistycznego Związku Młodzieży i КС Leninowskiego Kom unistycznego Związku Młodzieży U krainy63.

15 sierpnia 1935 r. ukazał się ostatni num er — 663 — najstarszej, w ydawanej przez sześć lat, polskiej gazety rejonowej w M archlewsku „Szturmowiec Pól” . 17 sierpnia 1935 r. przez M archlewski K om itet Rejonowy KP(b)U została p rzy ję ta kró tka uchwała „O zmianie nazw y gazety rejonowej »Szturmowiec Pól«” następującej treści: „Nazwę gazety rejonowej »Szturmowiec Pól« zmienić na »За б1лыиовицький наступ«64. W niespełna dwa miesiące później rejon m archlewski został rozwiązany, a dawnej siedzibie władz rejonowych przywrócono poprzednią nazwę Dowbysz.

We wrześniu zawieszono w ydaw anie dalszych trzech gazet rejonowych — wołoczyskiej „Kom unard Pogranicza” ; gródeckiej „Szturmowiec Nadzbruczański” oraz gazety „Kolektyw ista Emelczyńszczyzny”. 22 w rześnia ukazał się ostatni num er — 302 — gazety pionierskiej „Bądź gotów”, w ydaw anej (od w rześnia 1933 r.) również na szczeblu centralnym jako organ КС WLKZM oraz КС LKZMU.

10 października został w ydany ostatni num er kamieńskiej gazety „Głos M etalowca” (jeszcze w m arcu przekształconej z gazety m iejskiej w gazetę fabryczną). Wreszcie 30 października 1935 r. ukazał się ostatni — 1438 — num er polskiej gazety republikańskiej „S ierp”, przekształconej wT nową gazetę „Głos Radziecki” , znacznie odbiegającą profilem i charak te rem od swego form alnego poprzednika. '

Należy wspomnieć jeszcze nazwiska tych ostatnich redaktorów gazet rejonowych i m iejskich, k tó re od roku 1935 na zawsze znikają ze stronic polskiej p rasy radzieckiej: P. Wodziński (redaktor „O wieś socjalistyczną” od kw ietnia 1932 r .‘do lutego 1935 r. i „K om unarda Pogranicza” od m arca 1935 r.); S. Niemcewicz (redaktor od m aja 1932 r. „Szlaku Października” i „O bolszewickie kolektyw y”); K. Maj („Pograniczna P raw da” do

63 Do w rześnia 1935 r. „Głos M łodzieży” był drukowany jeszcze jako oddzielna stronica w gazecie „Sierp”. ' '

64 Постанова Мархлевсъкого Р П К eid 17 серпня 193S р., „ З а б1ПЫЦовицькцй наступ“ , M archlewsk 1935, nr 92, s. 1. ■


czerwca 1933 r. i „Szturm Bolszewicki” od stycznia 1934 r.); S. Maj („Wołyń Radziecki” , da ty początku pracy redaktorskiej nie ustalono); J. S tawiński („Kolektywista Emelczyńszczyzny” od stycznia 1933 r.); В. Berg („Kolektywista Pogranicza” od m arca 1933 r.); P. Babiczuk („Pograniczna P raw da” od .czerwca 1933 r.); J. W irkowski („Marchlewszczyzna Radziecka”, potem „Szturm owiec Pól”, od listopada· 1933 r.); G. Rzep- nicki („Socjalistyczne Polesie” od kw ietnia 1934 r.); S. Maskiewioz („O kolektyw bolszewicki” od września 1934 r.); W. Cichowicz („Sztandar Socjalizm u” od grudnia 1934 r.); В. Pogorzelski („Kom unard Pogranicza” od grudnia 1934 r. — lub wcześniej — do m arca 1935 r. i „Szturmowiec Nadzbruczański” od kw ietnia 1935 r.); К. Łęcki („Głos M etalowca” od lutego 1935 r.). · .

W październiku 1935 r. zakończył się kolejny etap w historii prasy polskiej na Ukrainie Radzieckiej.

L a t a 1936— 1938

Jedyna wychodząca na Ukrainie Wschodniej od 4 listopada 1935 r. codzienna gazeta polska „Głos Radziecki” mało przypom inała swe poprzedniczki — naw et gazetę republikańską „Sierp” , której form alnie była kontynuatorką. W związku z likw idacją polskiego rejonu adm inistracyjnego, polskich rad wiejskich, większości insty tucji kulturalno-ośw iatowych, m ateriał specyficznie polski praw ie zupełnie znika ze szpalt gazety. „Głos Radziecki” przeistoczył się w standaryzow aną gazetę polityczno- -inform acyjną. ·

L a t a 1939— 1950

Z włączeniem U krainy Zachodniej do U krainy Radzieckiej we wrześniu 1939 r. znacznie zwiększyła się liczba ludności polskiej. Zgodnie z przybliżoną oceną tereny nowo utworzonych obwodów zachodnich U krainy Radzieckiej zamieszkiwało około' 1 960 000 Polaków (razem z uchodźcami z zachodu), osiadłych przeważnie w. mias-tach i m iasteczkach obwodów lwowskiego i tarnopolskiego. Nowa sytuacja powołała do życia prasę przeznaczoną dla ludności polskiej tych terenów.

Już na drugi dzień po przekroczeniu granicy polsko-radzieckiej (17 września) oddział polityczny Frontu Ukraińskiego rozpoczął w ydaw anie gazety codziennej „Słowo Żołnierza” , przeznaczonej do bezpłatnego rozpowszechniania wśród ludności cywilnej, jak również wśród żołnierzy arm ii polskiej. Redaktorem gazety został członek kolegium redakcyjnego kijowskiego „Głosu Radzieckiego” I. Mańkowski. Od 27 września 1939 r. gazeta ukazyw ała . się (przez parę dni w Tarnopolu, a potem stale we


Lwowie) pod nazwą „Czerwony Sztandar” i nazwę tę zachowała do ostatnich dni swego istnienia. Podty tu ł gazety odzwierciedla wszystkie fazy organizacyjne, przez, które przeszła władza radziecka na Ukrainie Zachodniej: w listopadzie 1939 r. gazeta stała się organem Tymczasowego Zarządu Obwodu Lwowskiego, w grudniu 1939 r. — ‘organem lwowskich władz, party jnych i adm inistracyjnych na szczeblu obwodowym (później również miejskim).

Bardzo kró tkotrw ały był żywot polskiego· czasopisma satyrycznego „Krokodyl na Zachodniej U krainie” , wydawanego we Lwowie od 16 do 26 października 1939 r., pod redakcją znanego pisarza rosyjskiego· Eugeniusza Piętrow a (1903— 1942) przy współuczestnictwie lwowskich sił literackich. ·

Na początku 1941 r. dalsze wydawanie polskiej gazety republikańskiej „Głos Radziecki” w ydało się zbędne — 15 stycznia 1941 r. w Kijowie ukazał się ostatni jej num er. W roku 1941 rozpoczęto w ydaw anie drugiej z kolei polskiej gazety obwodowej. 23 m aja ukazała się w Tarnopolu gazeta „Praw da Bolszewicka” , organ miejscowych władz party jnych i adm inistracyjnych. . .

. Okupacja niem iecka ziem polskich spowodowała, jak wiadomo·, dość dużą em igrację polskich intelektualistów lewicowych — wśród nich w ielu dziennikarzy, literatów , pisarzy. — na wschód. Większość z nich znalazła schronienie i jednocześnie pracę we lwowskich instytucjach ku ltu ralnych, oświatowych, współpracowała w gazetach i czasopismach polskich. Dzieje tej em igracji wyświetlono dość dokładnie tak w literaturze polskiej, jak i ukraińsk iej65, w związku z tym m ożna ograniczyć się do ogólnikowych wzmianek, naśw ietlających osiągnięcia polskich dziennikarzy i pisarzy w przeded'n|iu wybuchu w ojny niemiecko-raidzieckiej w czerwcu 1941 r. ■·...' . . .

W styczniu 1941 r. w M oskwie. ukazał się n r 1 miesięcznika literacko- -społecznego „Nowe W idnokręgi” , redagowanego we Lwowie przez kolegium w składzie: W. Wąsilewiska (1905—-1964), T. Boy-Żeleński, (1874— 1941),. J. Broniewska,' Z. Dzierżyńska, J. Przyboś, H. Usijewicz. Do czerwca 1941 r. redakcja lwowska, zdołała przygotować do druku i wydać 6 num erów miesięcznika. W lipcu 1941 r. redakcję czasopisma przeniesiono do Moskwy, później do Saratowa.

Prócz „Nowych W idnokręgów” we Lwowie rozpoczęto wydawać d ru gie czasopismo literackie — organ lwowskiej organizacji Związku Pisarzy Ukrainy. Pierw szy (i jedyny) num er kw artaln ika „Almanach L iteracki” ukazał się w kw ietniu 1941 r. Opracowany był przez kolegium re-

65 Z opracowań ukraińskich pośw ięconych historii emigracji polskiej la t w ojennych na Ukrainie warto w ym ien ić pracę П. К а л-е н и ч е н к о, Полъська прогреси- на емггращя в СРСР в роки другог ceimoeoï eiünu, K ijów 1957. ,


ćtakcyjme polsko-ukraińskie — E. Szemplińska, J. Brzoza, S. J. Lec,J. P u tram en t i lite ra t ukraiński O. Desniak (1909— 1942). Słowo wstępne, napisane w stylu charakterystycznym d la la t czterdziestych, precyzowało zadanie czasopisma w ten sposób: „Pismo to będzie ogniwem, które złączy tradycje polskiej narodowej kultury , tej .prawdziwej k u ltu ry dem okratycznej, postępowej, z osiągnięciami k u ltu ry socjalistycznego państwa, ojczyzny wielu narodów, ojczyzny wszystkich pracujących. Będzie ono dalszym ciągiem tych wszystkich pism polskich, dem okratycznych, postępowych, które polska m yśl rew olucyjna rozpalała w m rokach ka- . pitalistycznego ustro ju i które m rok , ten raz po raz dławił, k tóre zam ykała i konfiskowała łapa reakcyjnego rządu, które kreślił i ciął reak cyjny cenzor. Lecz jednocześnie — pismo to, to pismo radzieckie, pismo k ra ju zwycięskiej rew olucji”66.

Lata 1939— 1941 przyniosły niew ątpliw ie ożywienie w zakresie w y- ■ daw m ctw a polskiej p rasy ,na Ukrainie, niemniej jednak i treść, i k ieru nek w ydaw nictw świadczą dobitnie, że nie została jeszcze przełam ana nieufność lat 1935— 1937, spotęgowana w roku 1938 bezpodstawnym i oskarżeniam i w ysuniętym i przeciw kierow nictw u K PP, brzem iennym i w tragiczne skutki.

W ojna niem ieeko-radziecka przerw ała wydawanie obu polskich gazet obwodowych, jak również „Almanachu Literackiego”. 27 czerwca 1941 r. ukazał się we Lwowie n r 539 „Czerwonego Sztandaru” , na k tórym wydawanie gazety przerw ano na ponad trz y lata. Mniej więcej w tym czasie przestano wydawać „Praw dę Bolszewicką” .

Gdy 27 lipca 1944 r. Lwów został wyzwolony przez wojska radzieckie, na parę dni, od 9 sierpnia, wznowiono wydawanie dziennika „Czerwony Sztandar” (pod redakcją ostatniego przed 1941. r. redaktora „Głosu Radzieckiego” S. Gruszkiewicza)67. W ydawany najpierw w dziesięciotysięcz- nym, od 1949 r. w pięciotysięcznym nakładzie, „Czerwony Sztandar” przestał wychodzić 16 czerwca 1950 r; Uchwałę o zaprzestaniu w ydaw ania przy jęto w związku z w y jazdem . większości ludności polskiej z obwodu lwowskiego do Polski88. W ostatnim num erze dziennika ukazał, się krótki

68 Od redakcji, „Almanach L iteracki”, L w ów 1941, nr 1, s. 5. .87 Charakterystyczne, że odnawiając w yd aw n ictw o dziennika, now a redakcja nie

m iała w iadom ości w ydanych w czerwcu 1941 r. num erach 149 (538) i 150 (539). D latego przy w znow ien iu gazety w 1944 r. nr 1 otrzym ał rów nocześnie fa łszyw ą num erację ogólną (nr 538).

68 Zgodnie ze-spisem, ludności z 1959 r. obwód lw ow sk i zam ieszkuje 59 139 Polaków — z nich 29 851 używ a języka polskiego jako m ow y potocznej. N a całej Ukrainie liczono w 1959 r. 363 297 Polaków, z których 68 194 używ a potocznie języka polskiego (zob. Итоги Всесоюзной переписи населения 1959 г., Украинская ССР, M oskw a 1963, s. 168, 179). Ludność polska U krainy korzysta, oczyw iście bez jakichkolw iek ograniczeń z prasy polskiej w ydaw anej w Polsce.


kom unikat: „Z dniem 16 czerwca b. r. »Czerwony Sztandar« przestaje wychodzić. Abonenci mogą "zaprenumerować inne pism a lub odebrać pieniądze w m iejskim oddziale »Sojuzpeczat’«69 i, w rejonowych urzędach pocztowych za okazaniem pokwitowania”70.

3. BIBLIOGRAFIA PRA SY POLSKIEJ N A UKRAINIE RADZIECKIEJ(1918—1950)

We wstępnej części a rtyku łu zwrócono już uwagę na to, że' dotychczasowe opracowania bibliograficzne, jak również dane zawarte w urzędowych wykazach bibliografii państw owej, nie są dokładne w odniesieniu do prasy polskiej na Ukrainie Radzieckiej. W związku z tym, że prasa polska w ydaw ana na U krainie Radzieckiej należy do rzadkości — nie tylko z punktu widzenia bibliotek polskich, w nielicznych przypadkach rozporządzających poszczególnymi num eram i polskich gazet lub czasopism 71, wydaw anych w ZSRR72, ale również z punktu widzenia bibliotek radzieckich, w których kom pletowaniu prasy polskiej nie zawsze poświęcano należytą uw agę — au tor niniejszego artyku łu zdecydował się na opracowanie bibliografii szczegółowej prasy polskiej na U krainie Radzieckiej za latd 1918— 1950.

P rzy opracowaniu bibliografii autor szedł dwiema drogami. Z jednej strony w ykorzystał istniejącą lite ra tu rę historyczną i bibliograficzną, z drugiej — przeprowadził kw erendę w szeregu bibliotek radzieckich. Druga droga dała, lepsze rezultaty , gdyż tylko w ten sposób autorow i udało się odnaleźć niektóre zupełnie zapomniane polskie w ydaw nictw a periodyczne.

K w erendę przeprowadzono1 przede wszystkim w następujących bibliotekach: Państw ow a Publiczna Biblioteka Akadem ii Nauk U krainy w Ki-

6S Przedsiębiorstwo zajm ujące się kolportażem gazet i czasopism.7<! Do w iadom ośc i czy te ln ików , „Czerwony Sztandar”, 1950, nr 118, s. 4.71 Autor stosuje inną. niż przyjęta w Polsce term inologię przy określaniu rodza

jów opisywanych czasopism (gazety i czasopisma). Terminologia ta jest powszechnie przyjęta w ZSRR, a naw et w ed łu g tej klasyfikacji podzielone są zbiory w bibliotekach. .

7:2 Dla lat 1917— 1920 w iadom ości o egzemplarzach przechow ywanych w głów nych bibliotekach polskich (Biblioteka Narodowa, B iblioteki U niw . Warsz. i Zakładu H istorii Partii w W arszawie oraz B iblioteka Jagiellońska w Krakowie) podaje Z. Łukaw ski w cytow anym w yżej artykule. Inform acja o prasie znajdującej się w B ibliotece Jagiellońskiej zawarta jest w opracowanym przez K. T a t a r o w i c z K ata logu poloników per iodycznych w y d a n y c h zagranicą do r. 1939. Z b iory B ib l io tek i Jagie llońskiej, Kraków 1961.


jowie75, Izba Książkowa w Charkowie74, Biblioteka Naukowa Lwowskiego U niw ersytetu Państwowego im. I. F rank i75, Państw ow a Biblioteka ZSSR im. W. Lenina w Moskwie oraz Państw ow a Biblioteka im. M. Sałtykow a- -Szczedrina w Leningradzie. W poszczególnych przypadkach wykorzystywano również m niej bogate zasoby innych bibliotek (Naukowej Bibliotek i M inisterstw a K u ltu ry we Lwowie, Biblioteki Insty tu tu M arksizmu - Leninizmu przy КС KPZR w Moskwie), zasięgano wiadomości drogą korespondencyjną, mikrofilm owano najcenniejsze okazy76. W ten sposób udało się włączyć do bibliografii m niej lub więcej kom pletne opisy 78 czasopism i gazet. Za podstawę przyjęto1 opis de, visu — tylko w nielicznych przypadkach autorowi, nie udało się dotrzeć do oryginalnych num erów poszczególnych wydawnictw. Istnieje uzasadniona obawa, że n iektóre z tych w ydaw nictw 77 nię zachowały, się w ogóle i stracone są na zawsze dla badaczy. . .

W niektórych przypadkach — kiedy poszczególne dane nie dały się ustalić — autor zmuszony był używać kropek lub znaku zapytania, zwłaszcza przy brakach dotyczących da t powstania lub upadku pisma. P rzy końcu każdej pozycji bibliograficznej podana jes t (w skróceniu, bez wyszczególnienia roczników i num erów) wiadomość o tym, w jakiej bibliotece znajduje się omawiane pismo.

A utor bibliografii daleki jest od tego, by uważać swą praćę za doskonałą, ale jest przekonany, że dalsze poszukiwania biblioteczne oraz a rchiwalne pomogą ustalić jeszcze szereg ważnych szczegółów (m. in. dotyczących da t rozpoczęcia i zaprzestania w ydaw ania pism polskich). Możliwe jest jeszcze, oczywiście, odnalezienie zupełnie nieznanych w ydaw -

73 Zbiory czasopism polskich ucierpiały n iestety bardzo podczas tragicznego w skutkach pożaru biblioteki 24—25 m aja 1964 r. Autor artykułu korzystał z tych zbiorów jeszcze przed pożarem. Zasoby gazet polskich nie ucierpiały zupełnie. .

74 Autor wyraża podziękow anie M. Bahryczow i i D. M azusow i (Izba Książkowa w Charkowie) za udostępnienie maszynopisu ich bibliografii Пергодичт видання УРСР. 1917 — 1960. Газети. Шблгографьчний довгдник.

75 p rzy kwerendzie w tej oraz w innych bibliotekach i zbiorach lw ow skich posługiwano się rów nież katalogiem H. А. Щ и p б а, Бглъшовицьт газети nacie Жов- тневог революцы й громадяньског вшни (1917 —1921 рр·)· введений каталог ма> терьальв, що переховуютъся в збьрках м. Львова, L w ów I960..

76 Autor w yraża sw ą w dzięczność J. M yślińskiem u (Pracownia Historii Czasopiśm iennictw a Polskiego X IX i X X w. P A N w W arszawie) za nadesłanie m ikrofilm ów szeregu unikalnych w yd aw n ictw znajdujących się w zbiorach polskich.

77 Na przykład, „Bolszewik Pogranicza”, Gródek 1933; „Czerwony K olekty w ista ”, Ługińsk 1933; „Kom unista”, Charków 1921; „O bojową Radę W iejską”, Charków 1930; „Szturm Socjalistyczny”, Nowogród W ołyński 1932—1934; „Szturm owiec Łanów K olektyw nych”, F elsztyn 1933; „W alczmy o urodzaj”, Charków 1929. W szystkie te w ydaw nictw a, których n ie udało się odszukać naw et jednego numeru, oznaczono w bibliografii gwiazdką. .


rdctw prasow ych — efem eryd, typu sezonowych gazet wiejskich lub je dnodniówek. W ydaje się jednak, że uzupełnienia te nie mogą być wielkie i ń,ie mogą w sposób isto tny zmienić ogólnego poglądu na rozwój prasy polskiej na U krainie Radzieckiej w latach 1918— 1950.

*

Opis bibliograficzny przeprowadzono zgodnie z. p rzyjętym i zasadami. Mając na uwadze unikalność opisywanej p rasy au to r świadomie uwzględniał wszystkie szczegóły (dokładne dane o zmianach podtytułów, redaktorów, nakładów, drukarń). A utor jest głęboko· przekonany, że tylko taka dokładność może przekształcić bibliografię w pełnowartościowe źródło badania zarówno· h istorii dziennikarstw a polskiego, jak i dziejów polskiego życia społecznego i kulturalnego na Ukrainie., ' 1

Dla lepszej orientacji w m ateriale we wszystkich tych przypadkach, kiedy w ydaw nictw o periodyczne, nie zmieniając ty tu łu , zmieniło· jednak swój charak te r (przekształcenie z gazety w czasopismo lub odwrotnie), opis bibliograficzny podawano jak dla dwu odrębnych wydawnictw. Dotyczy to pism „Bądź gotów” , „Głos K om unisty” , „Głos Młodzieży” , „Sierp” .

W opisie bibliograficznym wykorzystyw ano wyłącznie te elem enty opisu, k tóre znajdują się w sam ym w ydaw nictw ie.. Wszystkie, inne wiadomości (dotyczące na przykład składu redakcji, wysokości nakładu itp.), pochodzące z innych źródeł, wykorzystano tylko w tekście artykułu , zaś w opisie bibliograficznym nie zostały one powtórzone.

Bibliografię zaopatrzono w indeks nazwisk redaktorów oraz miejsc wydania.

P H A S A P O L S K A N A U K R A I N I E R A D Z I E C K I E J И З

W y k a z s k r ó t ó w u ż y t y c h w b i b l i o g r a f i i *

BAN Держ авна П убл 1чна Б1бл1отека А кадем п Н аук У РС Р, K h ïb

BC Biuro Centralne

b.d. bez daty ·b. druk. bez podania drukarniBIML Библиотека Института М арксизма-Ленинизма при Ц К КПСС,

Москва '

BJ Biblioteka Jagiellońska, KrakówBL Государственная библиотека СССР им. В. И. Ленина, Москва

b.m. bez podania m iejsca w ydania

BN Biblioteka Narodowa, W arszawaBNL Наукова Б 1блштека М ш1стерства К ультури У РСР, Л ьв1вb. nakł. bez podania nakładu 'b. red. bez podania redakcji 'B SSz Государственная Публичная Библиотека им. М. Е. Салтыко

ва-Щ едрина, ЛенинградB U L Н аукова Б1бл10Тека Льв1веького Держ авного У ш верситету

î m . I. Франка, Льв1вBUW Biblioteka U niw ersytecka, W arszawab. wyd. bez podania w yd aw n ictw a _C entrwydaw Центральное издательство народов GCCP

DOK Dziecięca Organizacja Kom unistyczna

druk. drukarnia .КС K om itet Centralny .kol. red. kolegium redakcyjneK P _ Книжкова палата У РС Р, Х а р т в .

KPRP K om unistyczna Partia Robotnicza Polski 'LKO L udow y K om isariat OświatyLKZMU L eninow ski K om unistyczny Związek M łodzieży UkrainyLZKMU Leninow ski Z wiązek M łodzieży K om unistycznej Ukrainy

M KP M iejski K om itet Partii

nakł. nakład

OK Obwodowy K om itet

odp. red. odpow iedzialny redaktor

pt. pod tytu łem

RK R ejonow y K om itet ■RKNW R ejonow y K om itet Niezam ożnego W łościaństwa

RKP R ejonow y K om itet Partii

RKW R ejonow y K om itet W ykonawczy

RMZZ Rada M iejska Z w iązków Z awodow ych

RR R ada R ejonowa

RRZZ R ada R ejonow a Z w iązków Zawodow ych '

red. redakcja, redaktor

red. odp. redaktor odpow iedzialny

s. stronict. p. o. red. tym czasow o pełniący obowiązki redaktorat. sp. ob. red. tym czasow o spełniający obowiązki redaktora

* W szystkie inne skróty rozw iązano w tekście opisu w naw iasach kwadratowych.

R ocznik H ist. Czas., t . V, z. 2


USRR . Ukraińska Socjalistyczna Republika RadzieckaUkrderżnacmenwy- У краш ське Держ авне Видавництво Н ащ ональних Меншостей dawWLKZM W szechzw iązkow y Leninow ski Kom unistyczny

Z wiązek M łodzieży ' .w yd. w ydaw ca, w ydaw nictw o -ZHP Zakład Historii Partii przy КС PZPR, WarszawaZPK Zakładow y Partyjny K om itetzast. red. odp. . zastępca redaktora odpowiedzialnego zob. poz. nr zobacz pozycja numerźr. źródło .В У Ц В К В сеукраш ський Центральний Виконавчий КоШтетдрук. друкарняК П (б)У К ом у т сти ч н а Партия (бМьшовишв) У краиш 'УПО Украш ське Пол1граф1чне 0 6 ‘еднання 'У П Т У краш ський Пол1граф1Чний Трест,У С Р Р У краш ська С ощ алттична Радянська Р еспублш аЦ К Центральний Κ ο μ ϊτ θ τ , .

BIBLIOGRAFIA

1. ALM ANACH LITERACKI. K w artaln ik lw ow skiej organizacji Związku P isarzy USRR. L w ów 1941. P ań stw ow e W ydaw nictw o M niejszości N arodowych USRR. Kol. red.: Elżbieta Szem plińska — red. odp., Jan Brzoza, A leksander Desniak, Stan is ła w Jerzy Lec, Jerzy Putram ent. 15 полкрафЦчна] фабрика УПТ.

N r 1 (b.d., jedyny)* .S. 132.в . nakł.BUL, BL.

2. BĄDŹ GOTÓW. D w utygodnik ilustrow any dla pionierów i dzieci. Organ Biura Centr[alnego] K om unistycznego Ruchu Dziecięcego przy КС LZMKU i Ludowego Kom isariatu O światy USRR. Charków 1929—-1931. C entrwydaw . Kol. red., J. Teodor — red. odp. Трест „ Х а р м в -Д р у к “ , 1 друк. „ К о и у т с т “ ,

1929. N r 1 (Styczeń) — n r 23—24 (grudzień).1930. N r 1—2 (styczeń) — n r 23—24 (grudzień).1931. N r 1—2 (styczeń) — n r 23—24 (grudzień).S. 14—34. ■

N ak ł.: 2000 (1929, od n r 1), 2500 (nr 4), 2000 (n r 5), 2500 (nr 6), 2000 (od n r 7), 1550 (nr 16—17), b . n ak ł. (1931, od n r 15—16), 2100 (1932, od n r 1—2), 1600 (nr 3—4), b. n a k ł . (nr 5), 3000 (od n r 6), b . n ak ł. (od n r 9 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ).

* Podpisany do druku 22 kw ietn ia 1941 r.


Z m ia n a w y d .: U k rd e rż n a c m e n w y d a w (1931, od n r 21—22).Z m ia n y red.: w ychodzi pod r e d a k c ją K ozejk i, A. S rzedzińsk iego , St. S z te jn a , S t. Szumela.

i J . T eo d o ra (1929, n r 2 i n r 16—17), re d . odp. J . T eo d o r (1929, n r 3—15), kol. red . (1931, od n r 15—16), t.p .o . red . W. W alczak (1931, od n r 19—20 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ).

Z m ia n y druh .: Д е р ж [ а в н и й ] т р е с т „ Х а р п о л г г р а ф “ , 1 д р у к . „ К о м у ш с т “ (1929, od n r 6), д р у к . в и д а в - н и ц т в а Ц К К П ( б ) У , , К о м у в 1 е т “ (1931, od n r 15—16), П е р ш а г н т е р н а щ о н а л ь н а к н и ж к о в о - ж у р н а л ь н а ф а б р и к а У П О (od n r 19—20 do końca w y d aw n ic tw a ). .

Dalej ja k o gaze ta p o d n ie z m ie n io n y m t y t u ł e m (zob. poz. n r 3).D odatk i:N a d z w y c z a j n e z a d a n i a d l a p i o n i e r ó w i u c z n i ó w . [1930]. W yd. S e k c ji

w y ch o w an ia społecznego LKO. C e n trw y d aw . S. 39. N akł. 4500.B ą d ź g o t ó w . G aze tka . O rgan B iu ra C en tr[a lnego] K o m unistycznego R u c h u D ziecięcego

p rzy К С LZM K U i L udow ego K o m isa ria tu O św iaty USRR. [1930]. N r 1 (lu ty). S, 4.BAN, K P , BSSz.

3. BĄDŹ GOTÖW. Organ Biura Centralnego K om unistycznej Organizacji Dziecięcej przy КС LKZMU i L udow ego Kom isariatu Oświaty USKK. Charków, K ijów 1932—1935. U krderżnacm enwydaw . T. p. o. red. odp. W. Walczak. У кр[аш ське] полхграф[1чне] об‘еднання, 1 1нтернщональна книжково-газетна ф[абри]ка.

1932. N r 1 (18 p aźd z ie rn ik a) — n r 11 (31 g ru d n ia ).1933. N r 1 (3 styczn ia) — n r 87 (31 g ru d n ia ) . . ^1934. N r 1 (4 s tyczn ia) — n r 119 (31 g ru d n ia ) .1935. N r 1 (4 s tyczn ia) — n r 85 (22 w rz e śn ia ; osta tn i).S. 4. .B. na k ł . .Z m ia n y p o d t y t u ł u : O rgan BC DOK К С W LK ZM i К С LKZM U (1933, od n r 48), O rgan

К С W LKZM i К С LK ZM U (1935, od 39 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ). ‘Z m ia n y m ie jsca w y d .: C h a rk ó w (1932, od n r 1), K ijó w (1933, od n r 31 do k o ń c a w y d a w

n ic tw a). 'Z m ia n y red.: red . odp. S t. Ciosk (1932, od n r 4), red . odp. C zesław M aj (1933, od n r 24),

t. р . o . . r e d . odp. A. Z a jączk o w sk i (od n r 74), re d . odp. Cź. M aj n a p rzem ian z t. p. o. re d . odp. (później — zast. red .) B. B ie lew iczem i t. p. o. re d . odp. K. Ś liw iń sk im (od n r 87), red . odp. Cz. M aj n a p rz e m ia n z zast. re d . odp. B . B ie lew iczem (1935, od n r 8), t . p. o. red . odp. B. B ielew icz (od n r 61), t. p . o. red . odp. J . S zusżkow ski (od n r 76), t. p. o. red . odp. B ielew icz (od n r 78 do końca w yd aw n ic tw a ).

Z m ia n y d ru k .: 1 1н т е р н а в д о н [ а л ь н а ] д р у к . (1933, od n r 16), Г а з [ е т и о ] - ж у р н [ а л ь н а ] д р [ у к . ] К [ И 1В о ь к о г о ] о [ б л а с н о г о 1 у [ п р а в л ! н н я ] л [ е г к о 1] л [ р о м и е л о в о е т 1 ] (1933, n r 31), Г а з [ е т н о ] - ж у р н [ а л ь н а J д р у к . в [ и д а в н и ц т 1 в а „ П р [ о л е т а р с ь к а 1 п р а в д а “ (od n r 32 do końca w y d a w n ic tw a ). .

K o n ty n u a c ja czasopism „B ądź g o tó w ” (zob. poz. n r 2). -D odatki: .S t r o n i c z k a L i t e r a c k a . 1933. N r 1 (... k w ie tn ia ) — n r 17 (19 g ru d n ia ) . S. 1.S t r o n i c a L i t e r a c k a . 1934. N r 1 (10 styczn ia) — n r . 17 (24 lis to p ad a ). S . 1; 1935. Bez

n u m e ra c j i — sześć n u m e ró w (4 styczn ia — 12 w rześn ia ). S. 1.. BAN, K P, BL, BSSz.

4. BIULETYN „GŁOSU KO M UNISTY”. [Kijów] 1920. Wyd. w ydziału politycznego W ojennej Rady R ew olucyjnej N -tej Arm ii Czerwonej. [B. red., b. druk].

N r 1 (20 czerw ca) — n r 18 (U lipca ; osta tn i).S. 1 (d ru k o w an o ja k o p lak a t) .B. na k ł . ■BAN.

BOLSZEW ICKA ZMIANA. Organ M archlewskiego RK LKZMU. M archlewsk1933 — zob. poz. nr 29. ' · " .

BOLSZEWICKA ZM IANA. Organ M archlewskiego . RK LKZMU. M archlewsk1934 — zob. poz. nr 69. . , .


5. BOLSZEWIK OLEWSZCZYZNY. Organ RKP, RKW i RRZZ. Olewsk 1932— 1Ш4. Олевська рай[онна] друк .

1932. N r 1 {... m arca) — n r 89 (... g ru d n ia ).1933. N r 1 (... styczn ia) — n r ? (... g rudnia)* .1934. N r 1 (... styczn ia) — n r ?S. 2. .

• N ak l. 300 (1933, n r 35). ·Red,.: Й . А . Б е д р е н к о (1933, n r 35), B. Iw a n ic k i (w lipcu 1933 oraz n a p o czą tk u 1934).

. BAN .

fj§- -BOLSZEWIK POGRANICZA. Organ oddziału politycznego Gródeckiej M [aszynowo-]t[raktorowej] stacji. Gródek 1933.

In n y c h szczegółów brak .Zr.: R e p ro d u k c ja w gazec ie „ З а б г п ь ш о в а ц ь ю т е м п а “ , Г о р о д о к 1933, n r 108, s. 3.

* 7. CZERWONA WIES. [Dodatek do czasopisma], Червоне село. Щ ом тячний ж урнал В У Ц В К для й л ь ськ и х р об в д и ш в . Х арш в 1930. № 6 (червень).

Zr.: K a ta lo g roboczy p ra s y U k ra in y w oddziale czasopism . BAN. '

* 8. CZERWONY KOLEKTYWISTA. B ezpłatny dodatek do gazety „Ługańska K om una”. Organ Ł ugińskiego RK KP(b)U, RKW i RR Zw[iązków] Zaw[odowych], Ługińsk 1933. . -

I n n y c h szczegó łów brak..Zr.: R e p ro d u k c ja w gazec ie „ S ie rp ” , C h a rk ó w 1933, n r 58, s. 1.

9. CZERWONY SZTANDAR. Gazeta codzienna Zarządu Politycznego Frontu Ukraińskiego. [B.m.] Tarnopol, L w ów 1939— 1941, 1944— 1950. Red. odp. I. M ańkow ski. [B. druk.].

1939. N r 6 (27 w rześn ia ; p ierw szy) — n r 83 (31 g ru d n ia ).1940. N r 84 (1 s tyczn ia) — n r , 389 (31 g ru d n ia ).1941. N r 1 (1 s tyczn ia) — n r 150 (27 czerw ca). '1944. N r 1 (9 s ie rp n ia ) — n r 100 (30 g ru d n ia ).1945. N r 1 (1 styczn ia) — n r 258 (30 g ru d n ia ).1946. N r 1 (1 styczn ia) — n r 259 (30 g ru d n ia ).1947. N r 1 (1 s tyczn ia) — n r 258 (31 g ru d n ia ).1948. N r 1 (1 styczn ia) — n r 259 (31 g ru d n ia ).1949. N r 1 (1 styczn ia) — n r 257 (31 g ru d n ia ).1950. N r 1 (1 s tycznia) — n r 118 (15 czerw ca , o sta tn i) . _S. 2—8. . ..N akł.: 10 000 (1944, od n r 9 do n r 42), 5000 (1949, od n r 26 do k o ń ca w yd aw n ic tw a ). -Z m ia n y p o d ty tu łu : O rgan T ym czasow ego Z a rz ą d u O bw odu L w ow sk iego (1939, od n r 37),

O rgan L w ow skiego K o m ite tu O bw odow ego K P(b)U i O bw odow ego K o m ite tu W ykonaw czego (od n r 66), O rgan L w ow sk iego K o m ite tu O bw odow ego i M iejsk iego K P(b)U i O bw odow ego K o m ite tu W ykonaw czego (1940, od n r 110), O rgan L w ow sk iego K o m ite tu O bw odow ego i M iejsk iego K P(b)U , O bw odow ej i M ie jsk iej R a d D elega tów P ra c u ją c y c h (1944, od n r 1 do k ońca w y d aw n ic tw a ). .

Z m ia n y m ie jsc a w y d .: b . m . (1939, do n r 7), T a rn o p o l (od n r 8), L w ów (od n r U do końca' w y d aw n ic tw a ). ,

Z m ia n y red.: red . odp . J . M ark iew icz (1939, od n r 9), I. M ańkow sk i (od n r 32), zas t. red . odp. W . Ticłiij (1940, od n r 204), re d . .odp. I . M ań k o w sk i (od n r 209), zast. red . odp. W. T ichij (od n r 240), red . odp. I. M a ń k o w sk i (od n r 241), red . odp. E . R a d eck i (1941, od n r 95), re d . odp. S. G ruszk iew icz (1944, od n r 1), zast. r e d . odp. J . Ja n k o w sk i (1946, od n r 185), red . odp. S. G rusz k iew icz n a p rz e m ia n z zast. red . odp. J . J a n k o w sk im (1946, od n r 208), zast. red . odp. J. J a n k o w sk i (1949, od n r 234 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ). .

* N r 35 został w yd an y 5 maja.


Z m ia n y druk..: b . d ru k . (1941, do n r 150), d ru k . w y d aw [n ic tw a) „W ilna U k ra in a ” (1944, od n r 1), 2 p ań s tw o w a d ru k . (od n r 6), D ru k . n r 2 L w ow skiego z a rząd u d la sp ra w g raficzn y ch i w y d aw n icz y ch (od n r 9), D ru k . obw odow a L w ow skiego z a rząd u sp ra w g ra ficz n y ch i w y daw niczych (1948, od n r 1), D ru k . obw odow a L w ow skiego z a rząd u sp ra w p rzem y słu p o lig ra ficz nego, w y d a w n ic tw i h a n d lu k s ięgarsk iego (1950, od n r 43 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ). ·

BAN, BUL, BNL, BL. .

10. DO ŚW IATŁA. Gazeta dla m ałopiśm iennych. Charków* 1927— 1928. Wyd. Centralnego Polskiego Biura O światow ego i K om isji dla L ikw idacji N iepiśm ienności przy K om isariacie O światy Ludowej USRR. Kol. red., red. odp. A. Srzedziński. Trust P ań stw ow y „K ijew -P ieczat’ ”, 4 druk.

1927. N r 1 (luty) — n r 3 (listopad, osta tn i).1928. N r 1 (m arzec) — n r 2—3 (grudzień , osta tn i).S. 16—24. .N ak ł.: 3000 (1927, n r 1), 3500 (od n r 2), 3000 (1928, n r 2—3).K P , BL, BSSz.

11. DZlERŻYNIEC. (Dodatek do gazety „ Д зер ж и н ец ь “ K am ieńskoje 1932— 1933. Red. J. Ślipko.

1932. N r 1 (... kw ie tn ia ) — n r 52 (31 g ru d n ia ). -1933. N r 1 (4 styczn ia) — n r 76 (1 lis topada , osta tn i).S. 2.N ak ł.: 700 (1932, od n r 10), 1000 (od n r 12), 1500 (od n r 39), 1000 (od n r 40 do k ońca w y d a w

n ic tw a). .Z m ia n y p o d ty tu łu : P o lsk a w k ła d k a (1932, od n r 3), D o d a tek do g aze ty „ Д з е р ж и н е ц ь “ (od

n r 13), П о л ь [ о ь к а 1 в к л а д к а , д о г а з е т и „ Д з е р ж и н е ц ь “ . O rgan K am ieńsk iego М К Р , R ad y M ie jsk iej i RM ZZ (od n r 26 do k ońca w y d aw n ic tw a ).

Z m ia n y red .: t . p . o. re d . A. N iedźw ieck i (1932, n r 19), re d . J . Ś lipko (od h r 20), t. p. o. red . F. N ow akow sk i (od n r 40), re d . J . Ś lipko (od n r 45), t . p. o. red . M. W alczak (1933, od n r 19), red . J . Ś lipko (od n r 26), b . red . (od n r 32), t. p. o. re d . A. N iedźw ieck i (od n r 46), t. p. o. red . J . S z life rsz te jn (qd n r 58), b. red . (od n r 62), red . J. K raw czy k (nr 64), t. p. o. red . J . S z life r- sz te jn (nr 65), b . red . (od n r 66), re d . J . K raw czy k (od n r 68 do końca w y d aw n ic tw a ).

D ruk.: K am [ieńska] d ru k . im . W orow skiego (1932, od n r 4 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ).Dalej p o d n a zw ą „Głos M eta low ca” (zob. ροζ. n r 14).K P, BAN, BL.

FOTO-GAZETA. Bezpłatny dodatek do „Głosu M łodzieży”. K ijów 1928 —; zob. poz. nr 15.

GŁOS ARM II CZERWONEJ. Organ Polskiej Sekcji W ydziału M iędzynarodowej Propagandy Polit[ycznego] U praw lenija Nąr[odnego] K o m isa r ia tu Spraw] W ojen- [nychj. K ijów 1919 — zob. poz. nr 12. ,

GŁOS KOMSOMOLCA. Organ B aranowieckiego RK LKZMU. Baranów ka 1934 — zob. poz. nr 40. '

12. GŁOS KOM UNISTY. Organ K ijow skiego K om itetu Grupy K om unistów Polskich. Kijów, Charków 1919— 1922. Wyd. K om itet K ijow ski Grupy K om unistów Polskich. Kol. red. Druk. K ijow skiego Kom itetu W ykonawczego.

1919. N r 1 (12 m arca) — n r 131 (25 s ie rp n ia ; o sta tn i) .1920. N r 1 (1 styczn ia) — n r 251 (31 g ru d n ia ) .1921. N r 1 (1 s tycznia) — n r 288 (31 g ru d n ia ).1922. N r 1 (1 s tycznia) — n r 34 (2 m arca).S. 2—4.

* Drukowano w K ijowie.

н а J A R O S Ł A W D A S Z K IE W IC Z

Nak ł.: b . n a k ł . 5000 (1921, od n r 34), 4000 (od n r 42), 3000 (od n r 67), 2800 (od n r 280 do n r 288), 2000 (1922, od n r 26 do k o ń ca w y d a w n ic tw a ) . .

Z m ia n y p o d t y t u ł u : O rg an K o m ite tu K ijo w sk ie j G ru p y K o m u n is tó w P o lsk ich (1919, n r 2), O rgan K ijo w sk ie g o ] K o m ite tu P o lsk ie j S e k c ji K o m u n isty czn e j P a r t i i U k ra in y (od n r 3), W yd aw n ic tw o K ijow sk iego K o m ite tu K o m u n isty cze j P a r t i i (bolszew ików ) U k ra in y (od n r 21), W y d aw n ic tw o C e n tra ln eg o K o m ite tu K o m u n is ty cz n e j P a r t i i (bolszew ików ) U k ra in y (od n r 41), W yd aw n ic tw o B iu ra P o lsk iego p rzy G u b e rn ia ln y m K om itecie K ijo w sk im K om unistyczne j P a r t i i U k ra in y (1920, od n r 1), b. p o d ty tu łu (od n r 108), O rgan B iu ra P o lsk iego ag it[ac ji] i p ro p a g a n d y ] n a P ra w o b rz e ż n e j U k ra in ie p rz y CK K P U (od n r 204), b. p o d ty tu łu (1921, od n r 11), O rgan S e k re ta r ia tu B iu ra P o lsk iego CK K P(b)U n a . P ra w o b rz e ż u (od n r 217), W ydaw nic tw o B iu ra Po lsk iego CK K P(b)U (od n r 253 do k o ń ca w y d aw n ic tw a).

Z m ia n y m ie jsca w y d .: K ijó w (1919—1920, od n r 90), C h a rk ó w (od n r 91 do n r 107), K ijów (od n r 108 do k ońca w y d aw n ic tw a ).

Z m ia n y w y d .: K o m ite t G ru p y K ijow sk ie j K o m u n is tó w P o lsk ich (1919, n r 2), K o m ite t K ijo w sk i P o lsk ie j S ek c ji K o m u n is ty cz n e j P a r t i i U k ra in y (od n r 3), K o m ite t K ijo w sk i K om unistyczne j P a r t i i (bolszew ików ) U k ra in y (od n r 21), K o m ite t C e n tra ln y K o m u n is ty czn e j P a r t i i (bolszew ików ) U k ra in y (od n r 42 do n r 131), W yd. K om un[istycznej] „ T ry b u n a ” (1921, od n r 73 do n r 216).

Z m ia n y red.: w y ch o d z i pod T e d . S. K o narsk iego , B. S k a rb k a , S. T itow sk iego i S. W ójta (1919, od n r 2), pod red . S. K o n arsk ieg o , B. S k a rb k a i S. T itow sk iego (od n r 22), kol. red . B. S k a rb e k , S. T ito w sk i (n r 24), kol. red . S. K o n arsk i, B. S k a rb e k , S. T ito w sk i (od n r 58), kol. re d . F. K on, B. S k a rb ek , S. T ito w sk i (od n r 62), kol. re d . (1920, od n r 1), red . S te fa n B o rsk i (1921, od n r 108 do n r 288), kol. red ., odp. S te fa n B o rsk i (1922, od n r 26 i, oczyw iście, p o p rz e d n ich do k ońca w y d aw n ic tw a ).

Z m ia n y d ru k .: D ru k . R ew [o lucy jno -] W ojen[nego] S o w ie tu N -sk iej a rm ii (1920, od n r 1), D ru k R ew lo lu cy jn o -] W ojen[nego] S o w ie tu 12-ej a rm ii (od n r 15 do n r 90), 1 d ru k . m ię d z y n a ro dow a (do n r 94), b. d ru k . (n r 108), D ru k . W yd[aw nic tw a] P o lsk iego p rzy W ydz[iale] Po lit[ycz- nym ] F ro n tu P o ł[udn iow o-] Z aeh[odniego] (od n r 109), D ru k . P o lsk iego W y d aw n ic tw a K o m u n is ty cz n eg o (od n r 204), 16 d ru k . ra d z ieck a (1921, od n r 34), 12 d ru k . rad z ieck a (od n r 39), D ru k . ra d z ieck a b. ,,Po lit[iczesko je] iz d ą t[ ie ls tw o ]” (od n r 65), 12 d ru k . ra d z ieck a (nr 67), D ruk . rad z ieck a b . „ P o l i t iz d a t” (od n r 68), 4 d ru k . rad z ie c k a (od n r 184), 4 m ięd zy n a ro d o w a d ru k . p ań s tw o w a (od n r 216 do k ońca w y d aw n ic tw a ).

Dalej ja k o czasopismo ty g o d n io w e pod n ie z m ie n io n y m t y t u ł e m (zob. poz. n r 13).D oda tek: - .G ł o s A r m i i C z e r w o n e j . O rgan P o lsk ie j S ek c ji W ydzia łu M iędzynarodow ej P ro

p a g a n d y Po lit[ycznego] U p ra w le n ija N arfodnego] K o m is a r ia tu Spraw ] W ojen [nych], W ychodzi co ty d z ień ja k o d o d a te k do „G łosu K o m u n is ty ” . 1919. N r 1 (17 lipca) — n r 5 (14 sie rpn ia ) . R ed. odp. S. K o n arsk i. S. 2.

BAN, BN L, BL, BSSZ, B J , ZH P,

13. GŁOS KOMUNISTY. Tygodnik. Organ Biura Polskiego КС KP(b)U. Kijów 1922. Red. K olegium redakcyjne. 4 państw ow a druk. międzynarodowa.

N r 1—2 (21 m arca) — n r 9—10 (... m a ja , osta tn i).S. 16.N ak ład .: 2000. ,K o n ty n u a c ja g a ze ty „G los K o m u n i s t y ” (zob. poz. n r 12).BAN.

'14. GŁOS METALOWCA. Organ K am ieńskiego MKP, ZPK Dzierżyński, Rady Miejskiej i RBZZ. Zaporoże—K am ieńskoje 1933— 1935. Red. J. Krawczyk. Друк. im . ВорОвського. .

.. 1933. N r 1 (7 lis topada) — n r 13 (28 g ru d n ia ).1934. N r 14 (1 stycznia)* — n r 93 (28 g ru d n ia ).1935, N r 1 (1 styczn ia) — n r 48 (10 paźdz ie rn ika) .S. 2—4. 'B. nak ł . ■Z m ia n y p o d t y t u ł u : O rgan Z P K i K om itetu* F ab ry czn eg o z a k ła d u im . D zierżyńsk iego (1935,

od n r 17 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ).

* W rzeczyw istości nr 1.


Z m ia n y red.: re d . E. Z im a (1934, od n r 38), red.' K. Ł ęck i (1935, od n r 13 do k o ń ca w y d a w n ic tw a). ‘

K o n ty n u a c ja g a ze ty „ D zierży n ie c” (zob. poz. n r 11).K P, BL. :

15. GŁOS MŁODZIEŻY., D wutygodnik m łodzieży robotniczo-w łościańskiej Ukrainy Radzieckiej. Organ Kom itetu Centralnego L eninow skiego Kom unistycznego Związku M łodzieży Ukrainy. K ijów 1925— 1928. Kol. red. Trust państw ow y „K ijew - -P ieczat’ ” — 4 druk. m iędzynarodowa.

1925. N r 1 (15 styczn ia) — n r 23 (15 g ru d n ia ).1926. N r 1 (1 styczn ia) — n r 36—37 (25 g ru d n ia ) .1927. N r 1 (1 styczn ia) — n r 47 (24 g ru d n ia ).1928. N r 1 (1 styczn ia) — n r 39" (5 p aźd z ie rn ik a , osta tn i).S. 4—20. .N ak ł,: 2000 (1925, od n r 1), 1500 (n r 10—11), 2000 (od n r 12 do 1927, n r 24), b. n ak ł. (1927, n r 25

do k o ń ca w y d aw n ic tw a ). . ·Z m ia n y p o d t y t u ł u : T y g o d n ik m łodzieży ro b o tn iczo -w łośc iańsk ie j U k ra in y R adz ieck ie j. O rgan

K o m ite tu C e n tra ln eg o L en inow sk iego K om u n isty czn eg o Z w iązk u M łodzieży U k ra in y (1927, od n r 1), T y g o d n ik po lsk ie j m łodzieży w ło śc iań sk ie j. O rgan K o m ite tu C e n tra ln eg o L en inow sk iego K o m unistycznego Z w iązku M łodzieży U k ra in y (od n r 14), T y g o d n ik po lsk ie j m łodzieży robo tn iczo -w łośc iańsk ie j. O rgan K o m ite tu C e n tra ln e g o L en inow sk iego K o m u n isty czn eg o Z w iązku M łodzieży U k ra in y (1927, od n r 42 do k ońca w y d aw n ic tw a).

Z m ia n a red.: red . odp. Jó z ef S z ta jn (1927, od n r 3 3 ) / t . p. o. odp. red , S. D o b rzy ń sk i (1928, od n r 18), re d . odp. L. P o liszczuk (od n r 26—27).

Dalej p o d n ie z m ie n io n y m t y tu ł e m — zob. poz. n r 16.D odatki:S p r a w o z d a n i e p o l i t y c z n e К С W K P (b) — re fe ra t J . S ta lin a . O p ra c y n a w si —

z re fe ra tu tow . K osio ra . D o d atek b ezp ła tn y ,,S ie rp a ” i , ,G łosu M łodzieży” . 1927. W n r 46. N ak ład em „ S ie rp a ” i „G łosu M łodzieży” . S. 4. N ak ł. 5000.

S k r y . . . Z b io rek poezji. 1927. S. 80. N ak ł. 3500. - .F o t o - G a z e t a . B e zp ła tn y d o d a te k do n r 8 „G łosu M łodzieży” . 29 lu teg o 1928. S. 4.BAN, BL, BSSz. -

16. GŁOS MŁODZIEŻY. Tygodnik polskiej m łodzieży robotniczo-włościańskiej. Organ K om itetu Centralnego L eninow skiego K om unistycznego Związku M łodzieży Ukrainy. Kijów, Charków 1928— 1935. Red. odp. L. Poliszczuk. 4 druk.

1928. N r 40 (12 p aźd z ie rn ik a , p ierw szy) — n r 51 (30 g ru d n ia ). ,1929. N r 1 (6 styczn ia) — n r 45 (31 g ru d n ia ) . '1930. N r 1 (5 styczn ia) — n r 93 (31 g ru d n ia ).1931. N r 1 (6 s tyczn ia) — n r 97 (31 g ru d n ia ).1932. N r 1 (3 s tyczn ia) — n r 176 (30 g ru d n ia ).1933. N r 1 (1 styczn ia) — n r 172 (30 g ru d n ia ).1934. N r 1 (1 s tyczn ia) — n r 175 (29 g ru d n ia ) . ·1935. N r 1 (1 s tyczn ia) — n r 45 (9 k w ie tn ia , osta tn i). 'S. 4—6. 'Nakł.: 1400 (1928, od n r 40), 1500 (nr 44), 1700 (nr 45), 1750 (nr 46), 2000 (nr 47), 2500 (od n r 48),

3000 (1929, od n r 16), 2100 (od n r 32), 1900 (nr 36), b. n ak ł. (od n r 37 do k o ń ca w yd aw n ic tw a ).Z m ia n y p o d t y t u ł u : T y g o d n ik po lsk ie j m łodzieży ro b o tn iczo -w łośc iańsk ie j ZSRR. O rgan K o

m ite tu C e n tra ln eg o W LK ZM i K o m ite tu C e n tra ln eg o LK ZM U (1929, od n r 10), O rgan K o m ite tu C e n tra ln eg o W LK ZM i K o m ite tu C e n tra ln eg o LKZM U. G aze ta po lsk ie j m łodzieży robo tn iczo - -w łościańsk ie j ZSRR (1930, od nr. 1), O rgan K o m ite tu C e n tra ln eg o W LKZM U i K o m ite tu C entra ln e g o LK ZM U (od n r 81), O rgan К С W LKZM U, К С LK ZM U i K ijo w sk ieg o OK LKZM U (1933, od n r 75), O rgan KĆ W LKZM U, К С LKZM U, К С LK ŻM U (1934, od n r 120 do końca w y d aw nictw a).

Z m ia n y m ie jsca w y d . \ K ijó w (1928, od n r 40), C h a rk ó w (1929, od n r 32), K ijó w (1933, od n r 75 do k ońca w y d aw n ic tw a ). " '

W y d .: „ Ц е н т р в и д а в “ (1930, od n r 1), U k rd e rż n a c m e n w y d a w (1932, od n r 28).Z m ia n y red.: t . p. o. red . odp . S. W alczak (1929, n r 31), K ol. red . (n r 32), re d . odp. S t. S zum el

(ód n r 34), t. p. o. odp. red . S t. S z ta jn (1930, o d . i i r 12), re d . odp. S t. S zu m el n a p rz e m ia n z t. p. o. red . odp. S. S z ta jn e m (od n r 19), t. p. o. red . odp. B. K u ty ń sk i (1931, od n r 62), re d .


odp. W. W alczak (od n r 77), t . p. o. red . odp'. B. B ilèw icz (1932, od n r 62), red . odp. W. W alczak n a p rzem ian z t. p. o. re d . odp. B. B ilew iczem (od n r 68), red . Odp. W. W alczak (1933, od n r 159), t. p. o. re d . odp. J . Sosnow icz (1935, od n r 19), zast. re d . odp. H. B orow ska (nr 30), t. p. o. red . odp. J . Sosnow icz (od n r 31 do k o ń c a w y d aw n ic tw a ).

Z m ia n y d ru k .: Д е р ж а в н н й т р е с т „ Х а р п о л д г р а ф “ , 1 д р у к . „ К о м у ш с т “ (1929, od n r 32) У к р [ а 1н с ь к е ] ш ш г р а ф [ 1ч н е ] о б ‘в д н а н н я , 1 д р у к . „ К о м у ш с т “ (1930, od n r 47] Д р у к . в и д а в н и ц т в а Ц К К П ( б ) У „ К о м у ш с т “ (1931, od n r 1), 1 1Н т е р н а щ о н а л ь н а к н и ж к о в о - г а з е т н а ф а б р и к а У П О (od n r б О ) , . Г а з [ е т н о 1 - ж у р н ( а л ь я а 1 др[ук]. К [ и 1в е ь к о г о ] о [ б л а с н о г о ] у [ п р а в л ш н я ] л [ е г к о 1 ] п [ р о м и с л о в о с т 1 ] (1933, od n r 75), Д р у к . в и д ( а в н и ц т ] в а К и д в [ о ь к о г о ] о б [ л а с н о г о ] к о м [ д т е т ] у „ П р [ о л е т а р с ь к а 1 п р [ а в д а ] “ (1933, od n r 77 do k o ń c a w y d aw n ic tw a ).

K o n ty n u a c ja ty g o d n io w eg o czasopism a „Głos M ło d z ie ży” (zob. poz. n r 15).Dalej ja k o d o d a te k do gaze ty „ S ierp” (zob. poz. n r 54).D odatki: 'J a k p o d n i e ś ć u r o d z a j e . 1929. R ozdział [1] (2 m arca) — rozdzia ł 2 (8 m arca) . S. 32.BAN, K P , B L t BSSz.

GŁOS MŁODZIEŻY. Organ К С WLKZMU i КС LKZMU. D odatek do „Sierpa”. K ijów 1935 — zob. poz. nr 54. t

17. GŁOS RADZIECKI. Organ K om itetu Centralnego KP(b)U. K ijów 1935— 1941. Red. odp. A. Zilberberg. Д рук. „К о м у ш ст “ .

1935. N r 1 (4 lis topada ) — n r 26 (30 g ru d n ia ) .1936. N r 1 (1 styczn ia) — n r 266 (31 g ru d n ia ) . .1937. N r 1 (1 styczn ia) — n r 299 (31 g ru d n ia ).1938. N r 1 (1 s tyczn ia) — n r 299 (31 g ru d n ia ).1939. N r 1 (1 s tyczn ia) — n r 299 (31 g ru d n ia ) .1940. N r 1 (1 styczn ia) — n r 304 (31 g ru d n ia ).1941. N r 1 (1 styczn ia) — n r 12 (15 styczn ia , osta tn i).S. 4—6.B. nak ł .Z m ia n y red.: zast. r e d . odp. A. K lo tz (1935, od n r 12), red . odp. A. Z ilb e rb e rg n a p rzem ian

z zast. red . odp. A. K lo tzem (od n r 14), zast. red . odp. E. W iszn iew ski (1936, od n r 240), zas t. red . odp. A. K lo tz (od n r 246), red .. A. Z ilb e rb e rg (od n r 253), zast. red . odp. E. W iszn iew ski (1937, od n r 172), t . p . o. re d . odp. G. S ozańsk i (1938, od n r 84), t.p .o . red . odp. N. B a jkow ski. (od n r 87), kol. re d . (od n r 98), red . odp. S. G ruszk iew icz (od n r 182, t. p. o. red . odp. I. M ań ko w sk i (1939, od n r 56), re d . odp. S. G ruszk iew icz (od n r 81), t .p .o . re d . odp. J . G aw rońsk i (1940, od n r 176), red . odp. S. G ruszk iew icz (od n r 204 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ).

K o n ty n u a c ja g a z e ty „ S ierp” (zob. poz. n r 5i). .BAN, K P, BL. ' ·

* 18. GOSPODARKA KOLEKTYW NA. Organ K om isariatu Ludowego R olnictwa USRR. Charków 1932.

N r 1 (?) — n r 3/4 (?). ' .'Zr.: М . Б а г р и ч , Д . M а з у с , Перюдичнг еидання У POP 1918—1950. Журналы, C h a rk ó w 1956, s. 92.

19. KOLEKTYW ISTA EMELCZYŃSZCZYZNY. Organ RKP, RKW, RRZZ i RKZ. Emilczyn 1932— 1935. Red, M. A loszyński. Д рукарня PBK.

1932. N r 1 (. . . m aja ) — n r 9 (26 czerw ca , osta tn i).1933. N r 1 (1 lu tego) — n r 58 (31 g ru d n ia ) . .

. 1934. N r 1 (. . . s tyczn ia) — n r 98 ( . . ". g ru d n ia ).1935. N r 1 (. . . s tyczn ia) — n r 100 (6 w rześn ia ). .S. 2—4. ■N akł.: 1500 (1932, od n r 3 do 1933, n r 19), 260 (od n r 20), 315 (od n r 35), 500 (od n r 52 do

n r 58), 635 (1935, od n r 14), 1251 (n r 57—58), 1100 (od n r 61), 1107 (od n r 68), 1251 (od n r 73), 1237(od n r 76), 1231 (od n r 81), 1128 (od n r 85), 1131 (od n r 93), 1136 (nr 100).

Z m ia n y p o d ty tu łu : O rgan R K P, R K W i R R Z Z (1933, od n r 1 do n r 58), O rgan R ej[onow egolK o m [ite t]u K P(b)U i Rej[onow ego] W ykonfaw czego] K o m [ite t]u (1935, od n r 6 do k ońcaw y d aw n ic tw a ). ·


Z m ia n y red.: re d . J . S taw iń sk i (1933, od n r 1 do n r 58), t. p. o. re d . Ch. S p e k to r (1935, n r 14), red . J . S taw iń sk i (od n r 57—58), t.p.o. red . Ch. S p e k to r (n r 81), re d . J . S ta w iń sk i (od n r 85 do k o ń c a w y d aw n ic tw a).

Z m iana d ru k .: D ru k „K [o lek ty w isty ] E [m elczyńszczyzny]” (1935, n r .14 i oczyw iście p o p rzed n ie , do k o ń ca w y d aw n ic tw a ). ■

BAN, BL. ' ■ .

20. KOLEKTYW ISTA POGRANICZA. Organ Płoskirowsk[iego] Kom [itetu] Okr[ę- gowego] KP(b)U, Okr[ęgowego] Kom[itetu] W yk[onawczego] i Okr[ęgowej] Rady Zw[iązków] Zawodowych. P łoskirów 1930—1934. Проскур[1Вська] держ[авна] друк

1930. N r 1 ( / . . p aźdz ie rn ika?) — n r 23 (. . . g ru d n ia ) . .1931. N r 1 (5 s tyczn ia) — n r 112 (31 g ru d n ia ).1932. N r 1 (3 styczn ia) — n r 120 (27 g ru d n ia ).1933. N r 1 (1 s tyczn ia) — n r 189 ( . . . g ru d n ia ).1934. N r 1 (. . . styczn ia) — n r 113 (16 czerw ca).S. 2—4.

N akł.: 2200 (1931, n r 40), 2100 (od n r 41), 2250 (od n r 51), 2400 (od n r 55—56), 3100 (od n r 93),2500 (1932, od n r 32), 2650 (nr 40—41),. 2450 (nr 42), 2650 (od n r 43), 2850 (od n r 51), 2950 (od n r 59),3000 (od n r 61), 2600 (n r 72),'2700 (od n r 73), 2750 ( o d 'n r 76), 2950 (n r 79), 2750 (n r 80), 3000 (n r 81), 2700 (od n r 82 do k o ń ca w y d a w n ic tw a ). '

Z m ia n a p o d ty tu łu : O rgan P łosk irow sk[iego] R K K P(b)U , RK W i R ejon[ow ej] R a d y Zw fiązków ] Z aw odow ych (w r . 1930 do k o ń c a w yd aw n ic tw a ).

R ed .: W. K a rp iń sk i (1931, od n r 40 do n r 41), t.p .o . red . Z. T u ta k o w sk i (nr 43), red . W. K a r p iń sk i (od n r 44), t . p. o. red . S. L ew ick i (n r 55—56), rèd . W. K a rp iń sk i (od n r 69), t. p. o. red .S. L ew ick i (1932, od n r 25), re d . W. K a rp iń sk i (od n r 36), t.p .o . red . Z. T u ta k o w sk i (od n r 72),re d . W. K a rp iń sk i (od n r 88), red . B r. B erg (od n r 28), t .p .o . red . Z. T u ta k o w sk i (1935, n r 113).

Dodatek , :S t r o n i c z k a K o m s o m o l s k a . 1934. N r 1 — n r 8 (16 czerw ca). S. 1. *BAN, K P, BL, BSSz.

KOMSOMOLEC POGRANICZA. Stroniczka kom somolska. Zasław 1934 — zob. poz. nr 45.

КОМСОМ ОЛЬСЬКА C TO PIH K A . [Organ M archlewskiego RK LKZMU] M arehlewsk 1935 — zob. poz. nr 69.

KOMSOMOLSKA STRONICZKA. [Organ W ołoczyskiego RK LKZMU], W oło- czyska 1935 — zob. poz. nr 22.

* 21. KOMUNA. Organ odeskiej grupy kom unistów polskich. Odessa 1919. Κο·1. red. Drukarnia Polska.

N r 1 (10 kw ie tn ia ) — n r 28 (17 sie rp n ia , o sta tn i) .S. 4—6.B. n a k ł . : ·Z m ian a p o d t y t u ł u : O rgan odesk ie j g ru p y K P R P (od n r 6 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ),W yd.: K o m u n is ty cz n a P a r t ia (bolszew ików ) U k ra in y — K o m u n is ty cz n a P a r t ia R obotn icza

P o lsk i (od n r 12 do k ońca w y d aw n ic tw a ). '

Ź r. : C. JI. P у 6 i и ш t e й и , Г . Д . Ш т е й н в а н д , Одесыга пергодична [преса рокгв революцН та грома·-дянсько'г Нйни 1917—1921. (O dessa 1929, s. 98 N 258),

BUW, ZH P.

22. KOM UNARD POGRANICZA. Organ W ołoczyskiego RKP, RKW i RRZZ.W ołoczysk 1932— 1935. Волочиська рай[онна] держ [авна] друк.

1932. N r 1 ( . . , lis topada?) — n r 9 ( . . . g ru d n ia ) .1933. N r 1 (. . . s tyczn ia) — n r 112 (. . . g ru d n ia ).


1934. N r 1 (. . . styczn ia) — n r 167 (31 g ru d n ia ) .1935. N r 1 (4 s tycznia) — n r 115 (1 w rześn ia ).S. 2—4.Naht.: 1870 (1934, od n r 157 do n r 167), 850 (1935, od n r 1), 900 (od n r 4), 1467 (od n r 28), 1500

(od n r 34), 1445 (od n r 43 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ).Z m ia n y p o d ty tu łu : O rgan W ołoczyskiego R K P i RK W (1934, n r 157 i oczyw iście p o p rzed

n ie , do końca w y d aw n ic tw a ). ’Red.: red . B. P o gorze lsk i (1934, n r 157), t.p .o . red . J. P le jzo r (nr 158), red , B. P o g o rze lsk i (od

n r 159), t.p .o . red . M iroszn iczenko (od n r 166), t.p .o . red , K u b y k (1935, n r 4), t.p .o . red . M irosz- n iczenko (od h r 5), red^ B. P og o rz e lsk i (od n r 17), red . P . W odziński (od n r 39), t.p .o . red . B. .H udym a (od n r 56 d o 'k o ń c a w y d aw n ic tw a ). .

D odatki:S t r o n i c z k a K o m s o m o l s k a . 1931. N r 1 — n r 13; 1935. N r 1 (28 lu tego) — n r 5

(4 k w ie tn ia ) . 4K o m s o m o l s k a S t r o n i c z k a . 1935. N r 7 (26 lipca) — n r 8 (12 sie rpn ia ) . R ed.

W. T om ala . S. 1.K P , BL.

* 23. KOM UNISTA. [Charków] 1921. [Wyd. Biura Polskiego КС KP(b)U].N r 1 (10). 'In n y c h szczegółów brak .Ź r.: Й . З а л е в с ь к и й , Иольсъка еидаенича продущгя в СРОР за 1917—1928 роки, „BiOaioiiomm Bioii4*

K ijó w 1929, n r 2—3, s. .58. -

24. KOM UNISTA POLSKI. Organ K ijow skiego K om itetu Centralnego Polskiej Robotniczo-W łościańskiej Partii Kom unistycznej. K ijów 1919. Wyd. K om itet K ijow ski Polskiej Robotniczo-W łościańskiej Partii K om unistycznej. Kol. red. Druk. K ijow skiego Kom itetu Centralnego Polskiej Robotniczo-W łościańskiej Partii K om unistycznej.

N r 1 (13 lu tego) — n r 20 (8 m arca , osta tn i).S. 2—4. 'B. nakł.

- Z m ia n y p o d ty tu łu : O rgan K ijow sk iego K o m ite tu P o lsk ie j R ob o tn iczo -w ło śc iań sk ie j P a r t i i K om unistyczne j (od n r 9), O rgan K ijow sk iego K o m ite tu P o lsk ie j P a r t i i K o m u n is ty cz n e j (od nr· 14). . '

Z m ia n y w y d .: K o m ite t K ijo w sk i P o lsk ie j P a r t i i K o m u n isty czn e j (od n r 17).Z m ia n y d ru k .: D ru k . K ijow sk iego K o m ite tu P o lsk ie j R o b o tn iczo -w ło śc iań sk ie j P a r t i i K o

m u n is ty czn e j (od n r 9), D ru k . K ijow sk iego K o m ite tu P o lsk ie j P a r t i i K o m u n isty czn e j (od n r 14).BAN . '

25. KORDON CZERWONY. P olska stroniczka poświęcona ku [!] 11 rocznicy re w olucji Październikowej. Д одаток до ч. 128 газети „Червоний кордон“ . [K am ieniec Podolski] 6 listopada 1928. Кам'янецька друкарня щ . Лешна.

S. 4. 'N akł.: 4800. ' .BAN

26. KROKODYL N A ZACHODNIEJ UKRAINIE. L w ów 1939. W ydaje „Wilna Ukraina” i „Czerwony Sztandar”. Odp. red. Eug. Petrow, odp. sekretarz M. Edel. Druk Naukowego T[ow arzyst]w a im, Szewczenki.

N r 1 (16 p aźdz ie rn ika) —- n r 4 (26 p aźd z ie rn ik a , o s ta tn i) . .S. 8. . .B. nak ł .Z m ia n a w y d .: W y d aje „C zerw o n y S z ta n d a r” (od n r 2).T łu m a cze n ie p o lsk ie analog icznego w y d a w n ic tw a w j ę z y k u u k ra iń sk im p t. „Крокодил на За-

хгдшй Украгш“«BNL. , ' · ■ · ' ' '


27. K U NOWEJ SZKOLE. M iesięcznik pedagogiczny. [Kijów] 1925. Wyd. Centrali O światow ych Polsk ich Związku Socjalistycznych Republik Rad. Pod red. W. Lühe, J. Teodora, Z. Dzierżyńskiej, J. K łysa, M. Pistraka, A. Srzedzijskiego, S. U nszlichtow ej. Trust Państw [ow y] „K ijew -P ieczat’ ”, 4 druk. m iędzynarodowa.

N r 1—2 (3—4).S. 116.Nakł.: 1500. . ' .I n n e n u m e r y z lat 1924—192S d r u k o w a n o w M oskw ie .BAN, K P, BL.

28. ŁĄCZNOŚĆ WYTWÖRCZA. Organ Połońskiego RKP, RKW i RR Z w ią z ków] Zaw[odowych], Połonne 1932—1935. T. p. o. red. M. Ł. Ajzenberg.

.1932. N r 1 ( . . . m aja ) — n r 48 (. . . g ru d n ia ).1933. N r 1 (5 s tyczn ia) — n r ? ( . . , g rudn ia)* .1934. N r 1 (. . . styczn ia) — n r ? (. . . g ru d n ia ) .1935. N r 1 (. . . styczn ia) — n r ?S. 2.Nahl,: 4000 (1932, n r 41), 2000 (od n r 42 do n r .43). ■R ed .: t .p .o . red . M. Ł. A jzen b erg (1932, od n r 41 do n r 43).BAN, K P, BL. .

29. MARCHLEWSZCZYZNA RADZIECKA. Organ M archlewskiego RK KP(b)U, RKW i RKNW. M archlewsk 1939—1934. Red. odp. L. Nowicki. Druk. „M archl[ew- szczyzna] Radz[iecka]”.

1930. N r 1 (. . . m aja ) — n r 38 (. . . g ru d n ia ) .1931. N r 1 (. . . styczn ia) — n r 111 (. . .g ru d n ia ) .1932. N r 1 (1 s tycznia) — n r 135 (30 g ru d n ia ).1933. N r 1 (1 styczn ia) — n r 144 (30 g ru d n ia ) .1934. N r 1 (3 s tycznia) — n r 12 . ( . . . lu tego , osta tn i).S. 2—4. .N akł.: 1500 (1930, od n r 12 do n r 26), 1000 (od n r 27), 1500 (nr 28), 2150 (1931, od n r 75 do n r 77),

2100 (od n r 78 do n r 100), 2200 (1932, od n r 33), 2000 (od n r 45), 2500 (od n r 55), 1250 (1933, od n r 23), 1450 (od n r 108), 2500 (od n r 123 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ).

Z m ia n y p o d ty tu łu : O rgan M arch lew sk iego RK K P(b)U , RKW , RR Zw liązków ] Z aw fodow ychj i R e j [onow egoj K o le k ty w n o -] G o sp o d a rsk ieg o ] Z w iązku (1931, n r 75 i oczyw iście poprzedn ie), O rgan M arch lew sk iego R K K P(b)U , RKW , RR Z w iązków Z aw ód [owych] (1933, od n r 1 do k o ń ca w y d aw n ic tw a).

Z m ia n y red.: t . p. o. re d . odp. R. F. S u le jew sk i (1930, od n r 15), zas t. red . odp. S zym kiew icz (od n r 18), red . odp. L. N ow ick i (od n r 23 do n r 28), t. p. o. re d . odp. S t. H e jn e ' (1931, od n r 75

• do n r 100), red . odp. P a n e k (1932, od n r 33 do n r 107), t . p .o . red . S t. H e jn e (od n r 108), re d . odp. H. P a n e k (od n r 111), t. p . o. red . St. H e jn e (1933, od n r 52), red . odp. H. P a n e k (od n r 73), t. p. o. red . P o lak o w sk i (od n r 91), red . odp. S. L ip iec (od n r 103), t. p. o. red . S t. H e jne (od n r 107), r e d odp. S t. L ip iec (od n r 113), rë d . odp. J . W irk o w sk i (od n r 125 do k ońca w y daw nic tw a).

W 1930 r. d ru k o w a n o a r t y k u ł y ró w n ie ż w j ę z y k u u k r a iń sk im .D ale j p o d n a zw ą „S z tu r m o w ie c P ól” (zob. poz. n r 69).

D odatk i:S t r o n i c z k a K o m s o m o l s k a . 1933. N r 1 (11 styczn ia) — n r 12 (4 czerw ca). S. 1.B o l s z e w i c k a Z m i a n a . O rgan M a rch lew sk iego R K LK ZM U . 1933. R ed. J . P e rw a k .

N r 14 (30 lipca) — n r 18 (17 paźdz ie rn ika) . S. 1.BAN, K P , BL.

30. MŁODOCIANY SZTURMOWIEC. Pism o-podręcznik dla grupy III-iej i IV-tej szkół w ychow ania społecznego. Charków 1931— 1932. C entrwydaw. T. p. o. red. odp. K. W ojsławski. Д рук. видавництва Ц К К П (б)У „Комунлст“ .

* Nr 23 został w ydany 1 maja.


1931. N r 1 (w rzesień) — n r 3 (grudzień).1932. N r 1 (styczeń) — n r 12 (g rudzień , osta tn i).S. 24—36.Nak ł.: 6000 (1931, n r 1), 3000 (nr 2), 1250 (1932, n r 1), 5000 (n r 3), 5250 (nr 4), 5400 (nr 5), 6100

(n r 6—7), 1900 (n r 8—9), 1640 (nr 10—11), 1600 (nr 12). .Z m ia n a p o d t y t u ł u : P ism o -p o d rę czn ik d la g ru p y III-ie j i IV -tej szkół po litech n iczn y ch (1932,

od n r 6—7 do k ońca w y d aw n ic tw a ). ·Z m ia n a w y d .: U k rd e rż n a c m e n w y d a w (1932, od n r 1).Z m ia n a red.: re d . odp. A. Z a jączk o w sk i (1932, od n r l), re d . odp. A. Z a jączkow sk i, r e d a k c ja

jęz [ykow a] M ieczysław a M yślińsk iego (od n r 3), red . odp. M. B rzozow ski, r e d a k c ja języ k o w a M. M yślińsk iego (od n r 5>, red . odp. A. Z a jączkow sk i, r e d a k c ja jęz [y k o w a] M. M yślińskiego (nr 10—11), b. re d . odp., r e d a k c ja jęz [ykow aj M. M yślińsk iego (nr 12).

Z m ia n a d ru k .: У П 0 , 1 1н т е р н а щ о н [ а л ь н а ] к н и ж к о в о - г а з е т н а ф а б р и к а (1932, od n r 1), У П Т , 1 ш т е р н а ц - [10н а л ь н а 1 д р у к . (nr 12). '

K P , BL, BSSz.

31. MŁODY TOWARZYSZ. M iesięcznik dla dzieci i m łodzieży. K ijów 1924. Wyd. Kom isariat L udow y O św iaty Ukrainy. Kol. red. B iura Polsk[iego] LKO, [red.] .A. Krzyżanowski. „K ijew -P ieczat”, IV druk. m iędzynarodowa.

N r 1 (i czerw ca) — n r 3 (sierpifeń, o sta tn i) .S. 16. ■Z m ia n a red.: b . re d . (od n r 2).Dalej p o d n a zw ą „S z ta n d a r P ion iera” (zob. poz. n r 61).BAN, BL, BSSz. .

32. N A BARYK ADY. Żołnierskie pismo kom unistyczne. [Charków] 1920— 1921. [B. wyd., red., druk.].

1920. N r 1 (... lis topada ) — n r 4 (... g ru d n ia ) .1921. N r 5 (... stycznia)* — n r 13 (25 m a ja ) .S. 4—8.Z m ia n a p o d ty tu łu : P ism o k o m u n is ty cz n e (w n r 12), bez p o d ty tu łu (nr 13).N a d ty tu ł : K om u n is ty czn a P a r t ia R obo tn icza P o lsk i (Sekcja M ięd zy n aro d ó w k i K o m u n isty cz

n e j) ; (od n r 13).ZH P.

33. N A ST Ę P SOCJALISTYCZNY. Organ Zatońskiego RK KP(b)U, RKW, R e j o nowej] Rad.[y] Zw[iązków] Zawfodowych], P olska w kładka do gazety „S[ocjalistycz- nyj] N[astup]”. Zatońsk 1932. Red. odp. P. Bezem ski. Друк. Затонсько! газети „Соц- [1ал1стичний] наступ“ .

N r 1 (8 kw ie tn ia ) — 4 (... k w ie tn ia , osta tn i).S. 2. .Dalej p o d n a zw ą , .N a tarc ie S o c ja l i s ty c z n e ” (zob. poz. n r 35).

, BAN, BL. '

34. N ASZA STRONICZKA. [W gazecie:] Радянська Волинь. Щ оденна газета Вол[инського] губ[ернського] ком[1тет]у К П (б)У В ол[инського] губ[ернського] викон[авчого] ком[1тет]у та Вол[инсько1] губ[ернсько1] р ад[и ] проф[ес1йних cni- лок]. Житоипр 1924 —1925. Р едакцш на колешя, Перша волинська держ авна друк.

1924. N r 1 (... p aźdz ie rn ika) — n r 9 (... g ru d n ia ) . '1925. N r 1 (4 s tyczn ia) — n r 12 (4 m arca).S. 1. . ■ 'BAN. '

* N r 3 w ydano 12 grudnia 1920 r., nr 7 — 20 stycznia 1921 r.

P H A S A P O L S K A N A U K R A I N I E R A D Z IE C K IE J 125

35. NATARCIE SOCJALISTYCZNE. Organ Zatońskiego RK KP(b)U, RKW, R e jonowej] Rad[y] Zw[iązków] Zawfodowycb]. Zatońsk 1932— 1933. Red. odp. P. Be- zem ski. Друк. Затонсько1|рай[o h h o ï] газети ,,Соц[1ал1стичний] наступ“ .

1932. N r 5 (1 m a ja , p ierw szy) — ń r 48 g ru d n ia ).1933. N r 1 (12 s tyczn ia ) — n r 19 (13 k w ie tn ia ) .S. 2.N ak ł.: 500 (1932, do n r 25), 550 (od n r 35 do k ońca w y d aw n ic tw a ).Z m ia n y p o d ty tu łu : O rg an Z atońsk iego RK K P(b)U , RKW , R [ejonow ej] R ad fy l Zw [iązków j

Z aw [odow ych]. W k ład k a po lsk a do g aze ty „S [oc ia lis tyczny jI N fa s tu p ]” (1932, od η ύ 11), O rgan Z atońsk iego RK K P(b)U , RKW , R [ejonow ej] R ad[y] Zw [iązków ] Z aw iodow ych] (od n r 14), O rgan Z a tońsk iego R K -KP(b)U, R fe jo n o w ej] Rad[yJ Z w iiązk ó w j Z aw fodow ych]. W kładka po lsk a do g az e ty ,,S [oc ia listyczny j] N ia s tu p ]” (od n r 35 do n r 1 za 1933 r.), O rgan Z atońsk iego R K KP(to)U, RKW , Riejonowej,] R ad[y] Zw [iązków ] Z aw iodow ych] (1933, n r 19).

K o n ty n u a c ja g a ze ty „Nastąp S o c ja l i s ty c z n y ” (zob. poz. n r 32).BAN. ' '

36. NOWE WIDNOKRĘGI. M iesięcznik literacko-społeczny. M oskw a-Lwów * 1941. P ań stw ow e W ydaw nictw o Literackie. Kol. red.: W anda W asilew ska — red., H elena U sijew icz — sekretarz odp., T adeusz Boy-Ż eleński, Janina Broniew ska, Zofia Dzierżyńska, Julian Przyboś. Druk. „Iskra R ew olucji”,, .

N r 1 (styczeń) — n r 5—6 (m aj—czerw iec). -S . 172—220.N ak ł.: 8000 (n r . l ) , 9000 (od n r 2), 8000 (nr 4), 7300 (nr 5—6).W lipcu 19il r. re d a kc ją m ies iączn ika przen ies iono do M o skw y .BAN , BUL, BNL, BL. ' '

* 37. O BOJOWĄ RADĘ W IEJSKĄ. [Jednodniówka]. Charków 1930.In n y c h szczegó łów brak .Zr.: K a ta lo g ro b o czy p ra s y U k ra in y w oddziale czasopism BAN.

38. O BOLSZEWICKIE KOLEKTYWY. Organ Szepetow skiego RK KP(b)U, RKW i RRZZ. Szepetów ka 1933— 1935. Red. S. N iem cew icza Ш еп[етвська] друк.

1933. N r 1 (1 m aja ) —> n r 73 (31 g ru d n ia ).1934. N r 1 (5 styczn ia) — n r 149 (30 g ru d n ia ) .1935. N r I (1 styczn ia) — n r 30 (26 lu tego). .S. 2—4.Nak ł.: 1500 (1933, n r 1), 800 (od n r 2), 950 (od n r 50), 850 (1934, od n r 1), b . nak ł. (od n r 4 do

k o ń c a w y d aw n ic tw a ).Z m ia n y red.: t . p . o. r e d . L enczyck i (1933, n r 20), t . p. o. red . S tasiew icz (nr 23), t. p. o.

red . L enczyck i (n r 24), re d . S t. N iem cew icz (od >nr 25), t. p. o. red . L en czy ck i (nr 48), red . S t. N iem cew icz (od n r 49), t. p. o. red . P . M ichalsk i (nr 58), re d . S t. N iem cew icz (od n r 59), t. p. o. r e d . J . B orow sk i (n r 71), red . St. N iem cew icz (od n r 72), t. p. o. re d . P . M ichalsk i (1934, od n r 29), red . S t. N iem cew icz n a p rz e m ia n z t. p. o. red . P . M ichalsk im (od n r 31), red . S t. N iem cew icz (1935, od n r 26 do k ońca w yd aw n ic tw a ). . ·

Z m ia n a druk,.: Ш е п [ е т а в о ь к а ] д в р ж [ а в н а 1 д р у к . (1934, od n r 82).K o n ty n u a c ja g a ze ty „ S z la k P a źd z ie rn ika ” (zob. poz. n r 58). ,BAN, K P, BL, BSSz.

39. O DRUGA WIOSNĘ BOLSZEWICKĄ. Charków styczeń 1931. Centrwydaw, filia wszechukraińska. В сеукраш ська φίπίπ Центрального видавництва народ1в СРСР при П р ези дп В У Ц В К ’у. Д рук. видавництва Ц К К П (б)У „ К о м у т с т “ .

S. i (d ru k o w an o ja k o p lak a t) . ·Nakł.: 2000,BAN. .

* Redakcja m iesięcznika znajdow ała się w e L w ow ie, w yd aw n ictw o i drukarnia — w Moskwie.


40. O KOLEKTYW BOLSZEWICKI. Organ Baranowskiego RKP, RKW i RH Zwtiązków] Zaw[odowych], Baranówka,. obwodu Kijowskiego. 1933— 1935. Kol. red.

1933. N r 1 (15 lis topada) — n r 10 (27 g ru d n ia ) . ,1934. N r 1 (1 styczn ia) — n r 111 (30 g ru d n ia ).1935. N r 1 (1 styczn ia) — n r 13 (12 lu tego).S. 2. .N ak l.: 700 (1933, do n r 2), 400 (od n r 3), 500 (od n r 10), 400 (1934, n r 2), 300 (od n r 3), 400 (od

n r 19), 420 (od n r 30), 450 (od n r 39), 350 (od n r 49), 255 (od n r 58), 2.00 (od n r 60), 185 (od n r 68),220 (nr 76), 250 (od n r 77), 225 (od n r 85), 240 (od n r 94), 350 (n r 96), 300 (od n r 97), 315 (odn r 103), 350 (nr 106), 312 (od n r 107), 276 (1935, n r 1), 277 (nr 2), 290 (od n r 3), 330 (od n r 11 dok ońca w y d aw n ic tw a).

Z m ia n a p o d t y t u ł u : O rg an B aran o w ieck ieg o R K K P(b)U i HKW (1934, od n r 104 do końca w y d aw n ic tw a ). . *

Z m ia n y red.: red . D. P o p ie l (1933, od n r 3), red . S. K ozarew icz (1934, od n r 3), t. p. o. red .D. P o p ie l (od n r 5), re d . S. K ozarew icz (od n r 7), t . p. o. red . D. P o p ie l (nr 12), re d . S. K ozarew icz (od n r 13), t. p.· o. red . D. P o p ie l (od nr. 57), red . S. K ozarew icz (o d -n r 73), red . S. Ma- sk iew icz (od n r 76 do k ońca w y d aw n ic tw a ).

Dodatek.:G ł o s K o m s o m o l c a . O rgan B aran o w iec k ieg o R K LKZM U. S tro n icz k a m łodzieży. 1934.

N r 1 (24 m arca) — n r 19 (19 lis topada , o sta tn i) . R ed. J . A n d rze jew sk i. S. 1.Z m ia n a . p o d ty tu łu : O rgan B aran o w ieck ieg o R K LKZM U. S tro n icz k a m łodzieżow a (od n r 5

do k o ń ca w y d aw n ic tw a ).K P , BL.

41. O POW SZECHNĄ KOLEKTYWIZACJĘ. B iuletyn pierwszego zlotu polskich k olektyw ów rolnych. rej[onu] Płoskirowskiego. P łoskirów 10 listopada 1930. Wyd. gazety „K olektyw ista Pogranicza”. Kol. red. П роскур[1Вська] держ [авна] друк.

S. 2.N akł.: 3000.BAN.

42. O SIEW BOLSZEWICKI. Organ RKP, RKW i RRZZ. W yjazdowa redakcja gazety „Sierp” i „P ogranicznej] P raw dy”, w ieś Chorowica, rejon S ław ucki 1933. Red. J. W itkowski. Слав[утська] дер>к[авна] др[ук·].

N r 1 (7 m arca) — n r 23 (4 lipca).S. 2.Nakł.: 200 (do n r 8), 400 (od n r 9 do k ońca w yd aw n ic tw a ).BL.

43. O TEMPO BOLSZEWICKIE. Organ Gródeckiego R K P KP(b)U, RKW, Rej tonowej] Rady Zw[iązków] Zawfodowych], Rejfonowego] K olfektyw no-G ospodarskiego] Zw[iązku], Gródek 1932— 1933. Red. Morżak. Druk. „O T[empo] Bfolszew ickie]”.

1932. N r 1 (... m a ja ) — n r 66 (28 g ru d n ia ).. 1933. N r 1 (2 s tyczn ia) — n r 25 (19 m a rc a , osta tn i).

S. 1—2. ,Nakł.·. 4025 (1932, od n r 9), 3525 (od n r 11 do k ońca w y d aw n ic tw a).Z m ia n a p o d ty tu łu : O rgan G ródeck iego R K P , RK W , R e j[onow ej] R a d y Z w liązków ] Z a w o

dowych] (1933, od n r 8).Dalej p o d n a zw ą „ S z tu r m o w ie c N a d z b ru c z a ń sk i” (zob. poz. n r . 68)·.HAN, K P , BL. . .

44. O TEMPO BOLSZEWICKIE. Organ Gródeckiego RKP, RKW, Rej[onowej] Rady Zwtiązków] Zaw[odowych], Rejfonowego] Kol[ektywno-G ospodarskiego] Zw[iązku], W yjazdowa redakcja gazety rejonowej „O T[empo] B [olszew ickie]” w e w si M archlów ce 1932. Red. Morżak. Druk. m[iasta] Gródek.


N r 1 (27 g ru d n ia ).S. 2.N ak ł.: 200.BAN.

45. O WIEŚ SOCJALISTYCZNĄ. Organ Z asław skiego RK KP(b)U ■ i RKW. W kładka do gazety „Za socjalistyczne se ło”. Zasław 1932— 1935. Red. odp. P. W odziński. Zasław ska rej[onowa] druk.

1932. N r 1 (21 k w ie tn ia ) — n r 66 (... g ru d n ia ) .1933. N r 1 (... s tycznia) — n r 112 (... g ru d n ia ).1934. N r 1 (... s tyczn ia) — n r 141 (30 g ru d n ia ).1935. N r 1 (2 styczn ia) — n r 18 (15 lu tego).S. 2—4. .

N akł.: 1500 (1933, od n r 2), 500 (od n r 27), 280 (od n r 35), 820 (od n r 37), 680 (od n r 45), 770(od n r 55), 651 (od n r 64), 520 (od n r 78), 1036 (od n r 83), 850 (od n r 94), 875 (od n r 107 do n r 108),1060 (1934, od n r 5), 820 (od n r 14), 495 (od n r 21), 550 (nr 33), 560 (od n r 34), 730 (od n r 46), 742(od n r 55), 526 (od n r 85), 500 (od n r 98), 645 (od n r 106), 705 (od n r 109), 600 (od n r 122 do n r 130),1011 (1935, n r 7), 900 (od n r 14 do k o ń ca w yd aw n ic tw a ).

Z m ia n y p o d t y t u ł u : O rgan Z asław skiego R K K F(b)U , RKW i R ZZ. W k ład k a do g aze ty ,,Za soc ja lis tyczne se ło ” (1932, od n r 3), O rgan Z asław sk iego RK K P(b)U , RK W i RZZ (od n r 59), O rgan Z asław skiego R K K P(b)U , RK W (1934, od n r 116 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ).

Z m ia n y red .: t . p. o. red . W. W aw rzeńczyk (1934, n r 115), red ; P . W odzińsk i (nr 116), t. p. o. re d . W. W aw rzeńczyk (n r 117), red . P. W odzińsk i (od n r 118), t. p. o. red . W. W aw rzeńczyk (n r 122), red . P . W odzińsk i (od n r 123 do k o ń c a w y d aw n ic tw a ). -

D o d a tek : .K o m s o m o l e c P o g r a n i c z a . S tro n icz k a kom som olska . 1934. N r 1 (1 lipca) — n r 2

(31 lipca). S. 1—2. „BAN, K P , BL.

46. POGRANICZNA PRAW DA. Organ S ław uckiego RK KP(b)U, RKW i RRZZ. W kładka do Sław uckiej rejonowej gazety „Prykordonna P raw da”. S ław uta 1932— 1935. Red. T. Kraczyno. Слав[утська] держ [авна] друк.

1932. N r [1] (6 k w ie tn ia ) — n r 63 (28 g ru d n ia ) .1933. N r 1 (... styczn ia) — n r 97 (25 g ru d n ia ).1934. N r 1 (1 styczn ia) — n r 165 (29 g ru d n ia ).1935. N r 1 (1 styczn ia) — n r 42 (9 kw ie tn ia ) .S. 1 (1932, do n r 14), 2—4.N ak ł.: 4250 (1932, do n r [7]), 4870 (o d .n r £8]), 1000 (od n r 15),-1100 (1933, od n r 10), 1000 (od n r 16),

1100 (od n r 20), 1000 (od n r 57), 580 (od n r 63), 600 (1934, od n r 1), 630 (od n r 28), 500 (od n r 47), 450 (od, n r 69), 350 (od n r 70), 400 (od n r 100), 300 (od n r 129), 160 (1935, od n r 2), 310 (od n r 15), 320 (od n r 34), 325 (nr 42).

Z m ia n y p o d t y t u ł u : n r [ 1]. — n r 114] za 1932 r „ d ru k o w a n e n a je d n e j ze s tro n ic gazety“u k ra iń sk ie j „ П р и к о р д о н н а П р а в д а “ bez p o d ty tu łu ; p o d ty tu ł ty lk o od n r 15 za 1932 r . ; O rgan S ław u c k iego RK K P(b)U , R K W i RR ZZ (1933, od n r 18), O rgan S ław uck iego R ej [onowego] K o m [ite t]u K P(b)U i R e jonow ego K o m ite tu W ykonaw czego (1934, od n r 141 do k ońca w y d aw nic tw a).

Z m ia n y red.: K. M aj (1932, od n r 47), red . P . B ab iczu k (1933, od n r 33), t. p. o. red . W. G ułko(od n r 66), red . P . Babicz.uk (od n r 70), t. p. o. re d . W. G ułko (nr 74), re d . P. B ab iczu k (odn r 75), t . p. o. red . W. G ułko (1934, od n r 1), red . P . B ab iczuk (od n r 14), t. p. o. red . D. W atte l(1935, n r 14), red . P . B ab iczu k (od n r 15), t. p. o. red . J . M ańkow sk i (n r 18), r e d . P . B ab iezuk (odn r 19), t. p. o. red . D. W atte l (nr 23), re d . P. B ab iczuk (od n r 24), t . p. o. red . F . S uszczyński (nr 39), red . P . B a b ic zu k (od n r 40), t. p. o. red . D. W atte l (nr 42). ..

Z m ia n y druk..: С л а в [ у т о ь к а ] д р у к . P B K (1934, od n r 47 do k o ń ca w yd aw n ic tw a ).BAN, K P, BL·.

, 47. PORADNIK OŚWIATOWY. Organ Centralnego Biura Polskiego Kom isariatu Ludowego O św iaty Ukrainy. K w artalnik pedagogiczno-ośw iatow y. K ijów 1930— 1932. В сеукраш ська ф Ш я Центрального видавшщ тва нароД1В СРСР при П р ези ди


В У Ц В К ’у Центрвидав, Харш в. Kol. red.: G. Czarnecka, P. W ołyński, Angieleryk, В. Skarbek, Sow ińska, F. M atusiew icz, Antoni Srzedziński. Red. odp. F. M atusiewicz. Друк. Центрвидаву.

1930. N r 1 (styczeń—m arzec) — n r 4 (paźdz ie rn ik—grudzień).1931. N r 1 (styczeń—m arzec) — n r 2 (kw iecień—czerw iec).1932. N r 1 (styczeń) — n r 2—3 (lu ty—m arzec , ostatni)*.S. 32—124.Nakł.: 1000. .Z m ia n y p o d t y t u ł u : O rgan C e n tra ln eg o B iu ra P o lsk iego K o m isa ria tu L udow ego O św iaty

U kra iny . K w a r ta ln ik (1930, od n r 2—3), K w a r ta ln ik . O rgan K o m isa ria tu L udow ego O św iaty USRR (1931, od n r 1), M iesięczn ik (1932, od n r 1 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ). .

Z m ia n y w y d .: W y d aw n ic tw o K o m isa ria tu L udow ego O św iaty USRR. У к р а 1 н с ы е е д е р ж а в н е в и д а в н и ц т в о н а ц и о н а л ь н ы х ] м е н ш о о т е й п р и Д р е з и д и В У Ц В К ’у У к р д е р ж н а ц м е н в и д а в (3932, n r 1 do końca w y d a w n ic tw a ) .

Z m ia n y red .: sk ła d k o leg ium re d a k c y jn e g o p o d an y ty lk o w n r 1 za 1930 r .; rèd . odp. S. Soch ack i (1931, od n r 1 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ).

Z m ia n y d ru k .: 1 н т е р и а ц [ 1 о н а л ь н а ] д р у к . (1932, n r 1), И т е р н а щ о н а л ь н а д р у к . К и З в с ь к о г о о б л [ а о н о г о ]т р е с т у У П О (1932, n r 2—3)̂ ‘ *

BAN, K P, BL, BSSz. '

48. PRAW DA BOLSZEWICKA. Organ Tarnopolskiego Kom itetu Obwodowego i M iejskiego KP(b)U i Obwodowej R ady D elegatów Pracujących. Tarnopol 1941. Red. odp. S. Dryżbacki. 19 druk. U kr[aińskiego] p oligraficzn ego] trestu.

N r i (23 m a ja ) , n r 26 (21 czerw ca).S. 4. ‘B. nak ł . ·BAN.

49. PROLETARIUSZ CHARKOWSKI. Jednodniówka Biura Polskiego przy Charkow skim OK KP(b)U i Polskiego Klubu Robotniczego im. W aryńskiego. Charków 7 listopada 1928. Kol. red., red. odp. Jan Saulew icz. 4 druk, w Kijowie.

s. i. .B. nak ł.BAN, BSSz.

50. PROLETARIUSZ CHARKOWSKI. Jednodniówka Biura Polskiego przy Charkowskim OK KP(b)U i Polskiego Klubu Robotniczego im. W aryńskiego. Charków 10 stycznia 1929. Kol. red., t. sp. red. odp. ob. Stanislaw Sztajn. Трест „XapKiB — д р ук “ , 1 друк. „ К о м у ш с т “ .

s. 4. ' . fN akł.: 1000. . 'BL, BSSz.

51. PROLETARIUSZ CHARKOWSKI. Jednodniówka Biura Polskiego przy Charkow skim OK KP(b)U i Polsk iego Klubu Robotniczego im. W aryńskiego. Charków 19 października 1929. Kol. red., red. odp. St. Sztajn. Держ авний трест „X ap n on i- граф“ , 1 друк. „К ом уш ст“ . .

S. 4.Nakł.: 400.BL, BSSz.

52. PRZEGLĄD KOM UNISTYCZNY. Organ Biura Polskiego przy КС Kom unistycznej Partii Ukrainy. Tygodnik. Charków, K ijów 1920. Kol. red. Tłoczono w 1 druk. międzynarodowej.

* Nr 2—3 za 1932 r. faktycznie w yd an y w październiku 1932 r.

P R A S A P O L S K A N A U K R A I N I E · R A D Z IE C K IE J 129

N r 1 (27 czerw ca) — n r 3 (26 w rześn ia ). 'S. 4—8.B. nakł.Z m ia n y m ie jsca w y d .: C h a rk ó w (do n r 2), K ijó w (n r 3).Z m ia n y druk..: 1 d ru k . m ięd zy n a ro d o w a (do n r 2, n r 3).BAN.

53. SIERP. Tygodnik pośw ięcony sprawom w si. K ijów 1922— 1928. Wyd. Kom itet Centralny K om unistycznej. Partii (bolszewików) Ukrainy. Kol. red. 4 państw ow a druk. międzynarodowa.

1922. N r 1 (24 czerw ca) — n r 24 (... g ru d n ia ) .1923. N r 25 (... s tyczn ia)* — n r 40—41 (2 g ru d n ia ).1924. N r 1—2 (20 styczn ia) — n r 40 (31 g ru d n ia ).1925. N r 1 (11 styczn ia) — n r 50 (27 g ru d n ia ).1926. N r 1 (3 s tyczn ia) — n r 52 (26 g ru d n ia ).1927. N r 1 (1 s tyczn ia ) — n r 51—52 (25 g ru d n ia ).1928. N r 1 (i s tyczn ia ) — n r 6 (5 lu tego , osta tn i).S . 12—24. ·Nakł.: 3000 (1922—1923), 3200 (1923—1924), 2500 (1925, od n r 39), 3300 (od n r 50), 4250 (1926, od

n r 12), 4500 (nr 13), 4350 (nr 14), 4000 (od n r 17), 3700 (1927, od n r 7), 3900 (od n r 8), 4100 (od n r 10), 3100 (nr 27), 3000 (nr 49), 3500 (od n r 51—52), 3600 (1928, od n r 2 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ).

Z m ia n y p o d t y t u ł u : T ygo d n ik p o p u la rn o -lu d o w y (1922, od n r 11 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ).Z m ia n a w y d .: b . w y d . (1927, do n r 34). 'Z m ia n y red.: re d . odp. H e n ry k P o l i tu r (1926, od n r 33), re d . odp. K o n s ta n ty W iszniew ski

(1927, od n r 3 do k o ń c a w yd aw n ic tw a ).Z m ia n y d ru k .: T ru s t p ań s tw o w y ,,K ijew -P iecza t’ ” , 4 d ru k . m ięd zy n a ro d o w a (1924, od n r

1—2 do k o ń c a w y d aw n ic tw a ).Dalej ja k o gaze ta p o d n ie z m ie n io n y m t y t u ł e m (zob. poz. n r 54). ,D odatki:S t r o n i c z k a K o b i e t y . 1925. W n r 33, 39. S. 2—4. .S p i s d z i a ł u r z e c z y „ G o s p o d a r k a r o l n a ” . 1926. W n r 52. S. 4.

M. A w d i j e n k o , Dlaczego . p r z e p r o w a d za m y w s z e c h z w ią z k o w y spis ludności. 1926. W n r 50. S. 16. N akł. 4000.

S p r a w o z d a n i e p o l i t y c z n e К С W KP(b) — re fe ra t J . S ta lin a . O p ra c y na w si — z re fe ra tu tow . K osiora. D o d a tek b ezp ła tn y „ S ie rp a ” i „G łosu M łodzieży” . 1927. N a k ła dem „ S ie rp a ” i „G łosu M łodzieży” . S. 4. N ak ł. 5000. * '

54. SIERP. P ism o.popularno-Iudow e. K ijów , Charków 1928— 1935. Wyd. K om ite- . tu Centralnego KP(b)U. Red. odp. K. W iszniewski. Trust państw ow y „Kijew— P ieczat’ ”. 4 druk. ■

1928. N r 7 (8 lu tego , p ierw szy) — n r 46 (23 g ru d n ia ) .1929. N r 1 (1 s tyczn ia) — n r 98 (30 g ru d n ia ).1930. N r 1 (2 s tyczn ia) — n r 111 (28 g ru d n ia ) . .1931. N r 1 (1 s tyczn ia ) — n r 139 (29 g ru d n ia ) . .1932. N r 1 (1 stycznia). — n r 174 (31 g ru d n ia ).1933. N r 1 (2 s tyczn ia ) — n r 173 (30 g ru d n ia ).1934. N r 1 (2 s tyczn ia) — n r 175 (30 g ru d n ia ) .1935. N r 1 (2 s tyczn ia ) — n r 145 (30 p aźd z ie rn ik a , osta tn i).S. 4—8.N ak ł.: 3600 (1928, od n r 7), .4200 (od n r 10), 4400 (od n r 22), 4500 (od n r 31), 4650 (od n r 37),

4750 (od n r 47), 4400 (od n r 60), 4300 (od n r 67), 4500 (nr 74), 4600 (od n r 75), 4700 (od n r 77), 4900 (od n r 82), 5600 (n r 90), 5750 (od n r 91), 6200 (1929, od n r 1), 6400 (od n r 3), 6600 (od n r 5), 7000 (od n r 9), 7100 (od n r 11), 7000 (n r 18), 7100 (od n r 19), 7400 (od n r 24), 7000 (od n r 37), 7200 (od n r 40), 7500 (od n r 42), 7700 (nr 49),. 7000 (od n r 50), 7300 (od n r 74), 7600 (od n r 83), 7800 (od n r 84), 8000 (od n r 90), 8100 (od n r 93), 9000 (1930, od n r 1), 9300 (nr 3), 9500 od n r 4), 10 000 (odn r 10), b . n a k ł . (od d ru g ie j po łow y 1930 r . do k o ń ca w yd aw n ic tw a ).

Z m ia n y p o d ty tu łu : P ism o p o p u la rn o -lu d o w e do n r 20 za 1929 r ., d a le j bez p o d ty tu łu , O rganK o m ite tu C e n tra ln e g o K P(b)U (1931, od n r 1), O rgan C e n tra ln eg o K o m ite tu K P(b)U i K ijo w

* W rzeczyw istości nr 1, następnym nr 2.

R ocznik H ist, Czas., t . V, z. 2 9


sk iego O b[w odow ego] K o m [ite tJu K P(b)U (1933, od n r 74), O rgan C e n tra ln eg o K o m ite tu K P(b)U (1934, od n r 91 do k o ń ca w yd aw n ic tw a ).

Z m ia n y m ie jsca w y d . : K ijó w (1928, od n r 7; 1930, do n r 26), C h a rk ó w (1930, od n r 27), K ijów (1933, od n r 74 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ).

Z m ia n y w y d .: В и д а в н и ц т в о Ц в н т р в и д а в (1930, od n r 27), У к р д е р ж н а ц м е н в и д а в (1932, od n r 7 do k o ń ca ro k u ), b. w y d . .(1933, od n r 1 do k o ń ca w yd aw n ic tw a ).

Z m ia n y red.: t . p. o. red . odp. H. P o l i tu r (1929, od n r 59), t. p. o. re d . odp. B. S k a rb e k(od n r 66), red . odp . K. W iszn iew ski (od n r 68), t. p. o. red . odp. B. S k a rb e k (1930, od n r 14),re d . odp. J . T eodor (od n r . 27), z. p. o. re d . odp. A. K lo tz (od n r 68), r e d . odp . J . T eodor n ap rzem ian z t. p. o. red . odp. A. K lo tzem (od n r 71), red . odp. J . T eo d o r (1932, od n r 5), t . p. o. red . odp. K a ro l W o js ław sk i (od n r 119), red . odp . J. T eodor (od n r 138), red . odp. K. W ojsław ski (1933, od n r 58), zast. red . H. B oro w sk a (1934, od n r 71), re d . odp. K. W ojs ław sk i n a p rzem ian z zast. red . H. B o ro w sk ą (od n r 75), zast. red . H. B orow ska (od n r 113), t . p . o. re d . odp.A. Z a jączk o w sk i (od n r 152), zast. re d . H. B oro w sk a (od n r 168), re d . odp. J . Sosnow icz (1935, od n r 18), zas t. red . odp. H. B oro w sk a (od n r 28), red . odp. J . Sosnow icz (od n r 31), zast. red . odp. A. K lo tz (od n r 79), red . odp. J . Sosnow icz (od n r 83), t. p. o. red . odp. A. Z a jączkow sk i (od n r 91), red . odp. J . Sosnow icz (od n r 95),. zast. red . odp. A. K lo tz (od n r 126), red . odp.A. Z ilb e rb e rg (od n r 138 do k ońca w yd aw n ic tw a ).

Z m ia n y d ru k .: T ru s t p ań s tw o w y „ K ije w -P ie c z a t’ ” do n r 59 za r . 1928, da le j ty lk o 4 d ru k .; 2 d ru k . (1929, od n r 88), „XapnonirpaB“ , 1 д р у к . „ К о м у ш е т “ (1930, od n r 27) У к р ^ а В т е ь к е ] п о л и г р а ф ] г ш е ] о б ‘о д п а н н я , 1 д р у к . „ К о м у ш е т “ (1930, od n r 45), д р у к . в и д а в н и ц т в а Ц К К П ( б ) У „ К о м у ш е т “ (1931, od n r 2), П е р ш а ш т е р н а щ о н а л ь н а к и и ж к о в о - г а з е т н а ф а б р и к а У П О (od n r l2 l), Г а з е т н а ф а б р и к а У П О (1932, od n r 46),' 1 Ш т е р н ] а щ о н а л ь н а ] к н и ж к о в о - г а з е т н а ф [ а б р и ! к а У П О (od n r 100), У к р ] а й т ы с и й ] г т о . т ш ' р а ф ] г ш и й ] т р е с т , 1 ш т е р н а т ц о н а п ь н а г а з [ е т н о J- к н и ж к о в а ф ] а б р и 1 к а (1933 od n r 37), г а з [ е т н о ] - ж у р н [ а л ь н а ] д р у к . iM[eHi] „ П р о ст] е т а р о ь к о й ] п р а в д а “ (1933 od n r 74), д р у к . в [ и д а в н и ц т ] в а , , П р о и [ е т а р о ь к а ] п р а в д а “ (od n r 89 do końca w y d aw nictw a).

K o n ty n u a c ja czasopism a ty g o d n io w eg o „ S ierp” (zob. poz. n r 53). D ale j p o d n a zw ą „Glos R a d z ie c k i” (zob. poz. n r 17).

D odatki:S t r o n i c z k a K o b i e t y . B e zp ła tn y d o d a te k do „ S ie rp a ” . K ijó w 1928. N r 1 ( lu ty ) —

n r 10 ■ ( lis topad). S. 4.D e k l a r a c j a d e l e g a c j i r o b o t n i c z o - w ł o ś c i a ń s k i e j od 800-tysięcz-

nej m asy p ra c u ją c e j lud n o śc i po lsk ie j ZSRR n a „Z ja z d P o lak ó w z z a g ra n ic y ” w W arszaw ie. D o d atek do n r 52 „ S ie rp a ” . K ijów 1929. S. 2. N ak ł. 10 000.

S t a w a j m y d o w s p ó ł z a w o d n i c t w a s o c j a l i s t y c z n e g o . W y k o n a jm y um ow ę, z a w a rtą p rzez p rzed staw ic ie li po lsk ich m as p ra c u ją c y c h USRR z p rzed staw ic ie lam i m as p ra c u ją c y c h B ia ło rusi. R adzieck ie j i R SFR R . [Podpis:] R e d a k c ja „ S ie rp a ” . D o d a tek do n r 58 „ S ie rp a ” . K ijó w 1929. S. 2 ..N akł.” 10 000.

O d e z w a II W s z e c h z w i ą z k . o w e g o Z j a z d u Z w i ą z k u A t e i s t ó w (bezbożników ). D o d a tek do n r 62 „ S ie rp a ” . K ijó w 1929. S. 4. N ak ł. 7500.

G ł o s M ł o d z i e ż y . O rgan К С W LKZM i К С LKZM U. D o d a tek do „ S ie rp a ” . K ijów1935. Od n r 46 (12 k w ie tn ia ) do n r 142 (18 w rześn ia ) codzienn ie lu b p rzez 2—3 d n i ja k o oddzielna s tro n ica w gazecie. R ed .: t . p. o. re d . w k ła d k i B. B ielew icz (od n r 105), t. p . o. red . odp. B. B ielew icz (od n r 107). K o n ty n u a c ja g aze ty „G łos M łodzieży” (zob. poz. n r 16). .

BAN, K P , BL, BSSz, B J.

55. SŁOWO ŻOŁNIERZA. Gazeta codzienna W ydziału politycznego Frontu Ukraińskiego, [b. m.] 1939. Red. I. M ańkowski. [B. druk.].

N r 1 (18 w rześn ia ) — n r 5 (24 w rześn ia , osta tn i).S . 2. ”

B. nak l .Dalej p o d n a zw ą „C z e rw o n y S z ta n d a r ” (zob. poz. n r 9).K P, BUL.

56. SOCJALISTYCZNE POLESIE. Organ Korosteńskiego RKP, RKW i RZZ. Ko- rosteń 1934. Red. G. Rzepnicki. Держ[авна] друк. .

Nr· 1 (4 k w ie tn ia ) — n r 19 (30 m a ja ) . „S. 2.B. nak ł .K P , BL. ' .


57. STAW AJM Y DO WYBORÓW. Jednodniówka wyborcza. K ijów 24 października 1924. W yd. K ijow sk i Gubernialny K om itet W ykonawczy Rady D elegatów Robotniczych, C zerwonoarm istowskich i W łościańskich. Kol. red. „Sierpa”. Trust państw ow y „K ijew —P ieczat’ ”, 4 druk. m iędzynarodowa.

S. 1 (d ru k o w an o ja k o p lak a t) .B. na k ł .BAN. '

STRONICA LITERACKA. [Dodatek do gazety „Bądź G otów ”]. K ijów 1934— 1935 ■— zob. poz. nr 3. .

STRONICZKA KOBIETY. [Dodatek do tygodnika „Sierp”]. K ijów 1925 — zob. poz. nr 53.

STRONICZKA KOBIETY. Bezpłatny dodatek do „Sierpa”. K ijów 1928 — zob. poz. nr 54.

STRONICZKA KOMSOMOLSKA. [Organ M archlew skiego RK LKZMU]. Mar- chlew sk 1933 ·— zob. poz. nr 29.

STRONICZKA KOMSOMOLSKA. [Organ P łoskirowskiego RK LKZMU], P łoski- ró w 1934 ■— zob. poz. nr 20.

STRONICZKA KOMSOMOLSKA. [Organ W ołoczyskiego RK LKZMU], Woło- czysk 1934— 1935 — zob. poz. nr 22.

STRONICZKA LITERACKA. [Dodatek do gazety „Bądź G otów ”]. Charków, K ijów 1933 ·—■ zob. poz. nr 3. .

58. SZLAK PAŹDZIERNIKA. Organ Szepetow skiego RK KP(b)U, RKW i RRZZ. W kładka do gazety „Szlach Żowtnia”. Szepetów ka 1932— 1933. Red. St. N iem cew icz .1 Шеп[ет1вська] держ[авна] друк.

1932. N r 1 <15 m aja ) — n r 60 (30 g ru d n ia ) .1933. N r 1 (3 styczn ia) — n r 40 (24 k w ie tn ia , osta tn i).S. 2—4.N akł.: 1500 (1932, od n r 2 do k ońca w y d aw n ic tw a ).Z m ia n y red.: t. p. o. red . G. Z a to rsk i (1932, n r 10), red . St. N iem cew icz (od n r 12), t. p. o.

red . G. Z a to rsk i (od n r 26), red . St. N iem cew icz (od n r 34), t. p. o. re d . P asz y ń sk i (od n r 42), red . St. N iem cew icz (od n r 52 do k o ń ca w yd aw n ic tw a ).

Dalej pod n a zw ą „O B o ls ze w ick ie K o l e k t y w y ** (zob, poz. n r Z8).BAN, K P, BL·.

59. SZTANDAR KOMUNIZMU. Organ charkowskiej grupy K om unistycznej Robotniczej Partii Polski. Charków 1919. Wyd. Charkowska grupa KPR P, Odp. red- Feliks Kon. P ierw sza internacjonalna druk.

N r 1 (... m arca) — n r 28 (... m aja)*.S. 4.B. nak ł .BAN, BUL. .

60. SZTANDAR KOMUNIZMU. Tygodnik pośw ięcony sprawom ruchu kom unistycznego. Organ Sekcji Polskiej przy Federacji Grup Zagranicznych K om unistycznej Partii (bolszewików) Ukrainy.· K ijów 1919. Red. Feliks Kon, B olesław Szacki. Druk. Sow iecka. ■

* Nr 6 w yszed ł 6 kw ietnia, nr 19— 27 kw ietnia.

9*


N r 1 (28 czerw ca) — n r 3—4 (2 sie rpn ia).£ . 32—48. · ;B. naici. .BL, BIM L, BJ.

61. SZTANDAR PIONIERA. M iesięcznik dla dzieci. K ijów 1924— 1925. Wyd. K omisariat L udow y O światy Ukrainy. Kol. red. Biura Polsk[iego] LKO. „Kijew—P ieczat’ ”, 5 druk. m iędzynarodowa.

1924. N r 4—5 (w rzesień—p aźd z ie rn ik , p ierw szy) — n r 7 (grudzień).1925. N r 1 (styczeń) — n r 8 (s ierp ień—w rzesień , osta tn i).S. 16—24. 'B. nak ł . .K o n ty n u a c ja m ies ięczn ika „M łody T o w a r zy s z” (zob. p o z . n r 31)..K P, BL, BSSz. .

62. SZTANDAR SOCJALIZMU. Organ Horodnickiego RKP, RKW i RR Zw[iąz- ków] Zaw[odowych], Horodnica 1933— 1935.

< 1933. N r 1 (... lis to p ad a ) — n r 8 (... g ru d n ia ).1934. N r 1 (... styczn ia) — n r 85 (30 g ru d n ia ).1935. N r 1 (5 s tycznia) — n r 13 (9 lu tego).S. 2—4. ’ . . .N akł.: 500 (1934, od n r 28), 450 (od n r 82 do k o ń ca w yd aw n ic tw a ).Red.: red . W. C ichow icz (1934, od n r 28), zast. red . M. B ileck i (od n r 77), red . W. Cichow icz

(od n r 85 do. k o ń ca w yd aw n ic tw a ).D ruk.: д р у к . г а з ] ; е т и ] „ Щ р а п о р ] о [ о щ а л 1 з м у 1 “ (1934, od n r 28 do końca w yd aw n ic tw a ).K P, BL.

. 63. SZTURM. W yjazdowa gaz.[eta] „Rad[ianśkohó] Szlachu”, organu B erdyczow -skiego MPK Rady M iejskiej i RMZZ. Gwozdawa, r[ejon] Berdyczowski 1932. Red’. Martenes. 25 держ [авна] лгго[граф1Я i] Друк.

N r 1 (28 m a ja ) .S. 2.N ak ł.: 200.BAN. '

64. SZTURM BOLSZEWICKI. Dodatek do gaz[ety] ,,Rad[ianśkyj] Szlach”. Organ B erdyczowskiego MPK, R ady M iejskiej i M iejskiej Rady Zw iązków Zawod[owych], B erdyczów 1932— 1935. Wyd. „Radjianśkoho] Szlachu”. Red. L. Nowicki. 25 держ а в н а ] лгго[граф1я i] друк. .

1932. N r 1 (14 czerw ca) — n r 33 (27 g ru d n ia ) . -1933. N r 1 (4 styczn ia) — n r 70 (27 g ru d n ia ).1934. N r 1 (3 s tyczn ia) — n r 125 (29 g ru d n ia ) . .1935. N r 1 (1 s tyczn ia) — n r 20 (20 lu tego).S. 2—4. .Nakł.: 1000 (1932, od n r 1), 250 (1933, od n r 13), 800 (od n r 37), 500 (od n r 61), 250 (1934, od

n r 2), 300 (od n r 15), 350 (od n r 23), 400 (nr 37), 350 (od n r 38), 400 (od n r 53), 275 (od n r 99), 500 (1935, od n r 1).

Z m ia n a p o d ty tu łu : D o d a tek do gaz. „R ad . S zlach” ty lk o w n r 1 za 1932 r.Z m ia n a -wyd.: W yd. „R ad . S z la c h u ” ty lk o w n r 1 za 1932 r.Z m ia n y red.: t . p. o. M ilew ski (1932, od n r 1), t. p. o. re d . O bodzińsk i (nr 21), re d . L. No

w ick i (od n r 22), red . W. D anicz (1933, od n r 44), red . L . N ow ick i .(od n r 57), red . N. B a jk o w sk i(od n r 59), red . K. M aj (1934, od n r 5), zast. re d . N. B a jk o w sk i (1935, n r 18), red . K. M aj (odn r 19 do k o ń ca w y d aw n ic tw a ). *

, Z m ia n y d ru k .: 3 д е р ж [ а в н а ] д р у к . (1933, od n r 16), д е р ж [ а в н а ] Д р [ у к . ] У Н Т . (1934, od n r 106 do k o ń c a w y d aw n ic tw a ). .

BAN, K P , BL. .


. , * 65. SZTURM SOCJALISTYCZNY. Organ Nowogród—W ołyńskiego RKP, RKW,RRZZ i RKNW. Nowogród W ołyński 1932— 1934.

1932. N r 1 (... m arca) — n r . ? (... g ru d n ia ).. 1933. N r 1 (... styczn ia) — n r ? (... g ru d n ia ).

1934. N r 1 (... s tycznia) — n r ?. NaKł.: 1000 (1932, 1934). .

Z m ia n a p o d t y t u ł u O rgan N ow ogród—W ołyńskiego RK K P(b)U , RKW , R a d y M ie jsk iej i RR ZZ (1933).

Red.: M ichalew sk i (1934).In n y c h d a n y c h brak . .Zr.: М . Б а г p и 4, Д . M a :i у с , Перъодичт видання УРСР 1917—-I960. Газети. Б 1 б л 1 э г р а ф 1 Ч н и й д о в щ н и к ,

C h a rk ó w 1965, n r 573 (m aszynopis); S. Z i e l i ń s k i , B ib l io g ra f ia , czasopism p o lsk ic h zagranicą 1830—1834, W arszaw a 1935, s. 134; g azeta „ С о щ а т в т и ч н и й н а с т у п “ , Н о в г о р о д - Б о л и н о ь к и й 1932, n r 46, s. 1; 1933, n r 530, s. 2. : . ■ .

66. SZTURMOWIEC. Jednodniów ka pośw ięcona obchodowi trzynastej rocznicy Rewolucji Październikowej. [K ijów 1930]. W ydaw nictw o K ijow skiego K om itetu KP(b)U i Domu Polskiej Kultury Proletariackiej. Red. odp. H. Politur. Trust „Kijów —druk”, 2 druk. państwow a. . .

s. 4.N ak ł.: 1500.BAN.

* 67. SZTURMOWIEC ŁANÓW KOLEKTYWNYCH. Organ w ydziału politycznego Felsztyńskiej M [aszynowo-]t[raktorowej] s[tacji], Felsztyn 1933.

I n n y c h szczegółów brak .Zr. : R e p ro d u k c ja w gazecie > ,Эа б к л ы и о в и ц ы и т е м п и “ . G ródek 1933, n r 108, s. 3.

68. SZTURMOWIEC NADZBRUCZA1NÎSKI. Organ Gródeckiego RKP, RKW, Rej[onowej] Rady Zw[iązków] Zaw[odowych]. Gródek 1933— 1935. Red. Kopeć. Druk. „Szturm owiec N adzbruczański”. . '

1933. N r 26 (2 k w ie tn ia , p ierw szy) — n r 107 (... g ru d n ia ). '1934. N r 1 (3 s tycznia) — n r 144 (29 g ru d n ia ).1935. N r 1 (1 s tycznia) — n r 118 (4 w rześn ia ). .S. 2. . 'N akł. : 3500 (1933, n r 26), 1500 (nr 80—91), 500 (1934, od n r 1), 600 (od n r 13), 455 (od n r 63), 530

(od n r 79), 535 (od n r 86), 495 (od n r 100), 470 (od n r 112), 300 (od n r 134), 420 (od n r 136), 300 (od n r 138), 250 (1935, n r 1), 330 (od n r 2), 315 (od n r 13), 329 (od n r 15), 340 (od n r 25), 405 (od n r 45), 850 (od n r 53), 900 (od n r 73 do k ońca w y d a w n ic tw a ). ,

Z m ia n a p o d t y t u ł u : O rgan G ródeck iego 1 Я К Р i RK W (1934, od n r 116).Z m ia n y red.: red . M orżak (1933, od n r 80), t. p. o. re d . BI H u d y m a (od n r - 91), red . B. P o

g o rze lsk i (1935, od n r 45), t. p. o. red . P . M ie ln ik (od n r 116), re d . B. P o g o rze lsk i (od n r 118 do k o ń ca w ydaw nictw a).. ( . - ,

Z m ia n y d ru k .: Г о р о д о ц [ ы « а ] д е р ж [ а в н а ) д р у к . (1934, od n r 13 do k o ń c a .w y d a w n ic tw a ) . · K o n ty n u a c ja g a ze ty „O te m p o b o lszew ick ie” (zob. poz. n r 43). -BAN, K P , BL. .. . .. . . . . '

' 69. SZTURMOWIEC PÓL. Organ. M archlewskiego RK KP(.b)U,RKW , RR Związków Zawodowych. M archlewsk 1934— 1935. Red. odp. J. W irkowski. Druk, „Szturm ow iec P ó l”.

1934. N r 13 (7 lu tego , p ierw szy) — n r 144 (30 g ru d n ia ) .■1935. N r 1 ( i s ty c z n ia ) — n r 91 (15 s ie rp n ia , o sta tn i) .S. 2—4. ' . . ' . . . , ' ' . . . . . . . . . . . .. .Nak ł.: 2500 (1934, od n r 1), 1600 (od n r 74), 1900 (od n r '77), 900 (od n r 125), 1465 (1935, od n r 2).

‘ 1850 (od ń r 17), 1570 (ód n r 22),,. 1646 (od ni- 50). ■Z m ia n y p o d ty tu łu : O rgan M arch lew sk iego R K K P(b)U (1934, od n r 125).


Z m ia n y red.; t . p.. o. re d . S t. H e jn e (1934, n r 93 — n r 106), r e d . odp. J . W irk o w sk i (1934, od n r 107 do k o ń ca w y d a w n ic tw a ). .

K o n ty n u a c ja g a ze ty „ M arch łew szc zyzn a R a d z ie c k a ’’ (zob. poz. n r 29).D odatk i:D o p r z e w o d n i c z ą c y c h , b ry g a d ie ró w k o lek ty w ó w , s e k re ta rz y do łow ych i kom so-

m o lsk ich o rg an izac ji i p a r to rg ó w , d y re k to ró w , n acze ln ik ó w p o l i ty c z n y c h ] w y d z ia łó w s[tac ji] m [aszynow o-]t[rak to row ych] i sow chozów , s e k re ta rz y re j[o n o w y ch ] p a r ty jn y c h ] k o m ]ite - t] ów, p rzew odn iczących re j[o n o w y c h ] k o m [ite tó w ] w y k o n aw czy ch , p rzew odn iczących r a d w ie j sk ic h K ijow szczyzny. [Podpis:] S e k re ta rz K ijo w sk ieg o o b k o m u K P(b)U P . Postyszew . D odatek do gaz. „S z tu rm o w iec P ó l” . 1934. W n r 92. S. 2.

B o l s z e w i c k a Z m i a n a . O rg an M arch lew sk iego RK LKZM U. R ed . s tr jo n icy ] kom so- m olsk ie j T. C iężarek . 1934. N r 3 (1 lipca) — n r 5 (1 w rześn ia ). N r 5 b. red .

H a s ł a d o X V II-e j r o c z n i c y P a ź d z i e r n i k a . N ad zw y cza jn e w y d an ie . 1934. W n r 121. S. 2.

К о м о о м о л ь е ь к а s T o p i H s s 1935. N r 1 (... lipca), n r 2 (13 s ie rpn ia ) .K P , BL.

* 70. TRYBUN A RADZIECKA NA KÓŁKACH. Organ K orosteńskiego K[om itetu] O[kręgowego] KP(b)U, O[kręgowego] K[omitetu] W [ykonawćzego] i O[kręgowej] R[ady] ZZ. Korosteń 1930. Wyd. centralnej polskiej gazety robotniczej „Trybuna R adziecka”. Red. Bruno Jasieński.

Je d n o d n ió w k a . .Zr.: K. S i e r o c k a , Z d z ie jó w cza sop iśm ienn ic tw a po lsk iego w Z S R R ( „ K u ltu ra M as”

1929—1937), W a rs z a w a . 1963, S. 25, 112.

* 71. WALCZMY O URODZAJ. [Jednodniówka], Charków 1929.

In n y c h d a n ych brak . .Zr. : K a ta lo g rob o czy p ra sy U k ra in y w oddzia le czasopism BAN.

72. WIADOMOŚCI KOM ISARIATU. Organ urzędow y K om isariatu Polskiego D oniecko-K ryw orożskiego Zagłębia. Charków 1918. Red. w ydział ogólny K om isariatu, referent w ydzia łu T. Duracz. Druk. „R enesans”.

N r 1 (28 m arca).S. 8.B. nak ł .BUW.

73. WOŁYŃ RADZIECKI. Organ Żytomierskiego MKP, MR i MRZZ. Żytomierz 1932— 1935. Red. W. Babczyński. 24 Л1То[гра$1Я i] друк. УП О.

1932. N r 1 (... m a ja ) — n r 87 (... g ru d n ia ).1933. N r 1 (1 styczn ia) — n r 137 (... g ru d n ia ) .1934. N r 1 (... s tyczn ia) — n r 123 (24 g ru d n ia ) . , .1935. N r 1 (... s tyczn ia) — n r 3 (12 styczn ia).S. 2—4.N ak ł.: 1500 (1932), 1200 (1933—1934).Z m ia n a p o d ty tu łu : O rgan Ż y to m ie rsk ie g o M K P, RM i RM ZZ (1934, n r 35).Z m ia n a red.: S. M aj (1934, n r 35 — p raw d o p o d o b n ie też d aw n ie j i do końca w yd aw n ic tw a ).Z m ia n a d ru k .: 2 JIiTo[rpaJia i] д р у к . У П О , (1934).BAN, K P , BL.

74. ZBIÓR DEKLARACJI, DEKRETÓW I ROZPORZĄDZEŃ GALICYJSKIEGO KOMITETU REWOLUCYJNEGO. (Wychodzi nieperiodycznie). Tarnopol 1920. W szechgalicyjskie W ydaw nictw o R adzieckie (G alicyjska Socjalistyczna Republika Rad). Pod red. I. Kulika. Tłoczono w drukarni polow ej w ydziału politycznego 14 Armii.


N r 1 (b. d,, jedyny)* .S. 20.B . nakł.T łu m a cze n ie po lsk ie analogicznego w y d a w n ic tw a w j ę z y k u U kra iń sk im p t . „ З б 1 р н и к д е к

р е т о в , д е к л а р а д ш i п о о т а н о в Г а л и ц ь к о г о р е в о л к щ Ш н о г о к о м и т е т у “ .B N L. .

75. ZBIÓR NAJW AŻNIEJSZYCH U STA W I ROZPORZĄDZEŃ ROBÖTNICZO- - WŁOŚCIAŃSKIEGO RZĄDU U SRR . [Charków] 1932. Д ерж авне видавництво на вдональных меншостей У С РР при П р ези д п В [сеу[к раш ського] цен тр ал ьн ого] в[иконавчого] к[омггет]у Укрдерж нацменвидав. Red. odp. М. Brzozowski. 1нтернацш нальна друк. Кшвського обл[асного] тресту УПО.

N r 1 (b. d.) — n r 3 (sierp ień , ostatni)**S. 32-40.N a k l . i 1000.T łu m a c ze n ie po lsk ie ana log icznego w y d a w n ic tw a w j ę z y k u u k r a iń s k im p t , „ З б 1р н и к з а к с п п в т а

р о з п о р я д ж е н ь Р о б г г н и ч о - о е л я н с ь к о г о у р я д у У к р а ! н и “ .K P , BL.

* 76. ZW IĘKSZAJM Y URODZAJE. [Jednodniówka]. Charków 1929.Im . j /ch szczegó łów brak .Żr.: X a ta lo g rob o czy p ra s y U k ra in y w oddzia le czasopism BAN..

77. ŻOŁNIERZ POLSKI. P ism o pośw ięcone spraw om żołnierza polskiego. [Charków, Kijów] 1920. [B. wyd., red., druk.].

N r 1 (15 m a ja ) — n r 18 (14 lipca, o sta tn i) .S. 4—8. ■B. nakł.Z m ia n y p o d t y t u ł u P ism o pośw ięcone n ied o li żo łn ierza po lsk iego (n r 13); P ism o pośw ięcone

czynow i i do li żo łn ierza po lsk iego (od n r 15).Z m ia n y m ie jsca w y d . : (K ijów] (nr 18),D alej pod nazw ą. „Ż o łn ie r z R e w o lu c ji” (zob. poz, n r 78).D odatek: 'Z a k o g o w a l c z y c i e ? D o d a tek do n r 2 „Ż o łn ie rza P o lsk ieg o ” . S. 2.BAN, B J.

78. ŻOŁNIERZ REWOLUCJI. P ism o pośw ięcone czynow i rew olucyjnem u żołnierza polskiego. K ijów 1920. [B. wyd., red., druk.].

N r 1 (29 lipca) — n r 10 (20 p aźd z ie rn ik a , osta tn i),S. 8.B. nak ł .K o n ty n u a c ja „Ż o łn ierza P olsk iego** (zob. poz. n r 77).BAN, BUL, BL, BSSz, BN, B J.

* W ydany w sierpniu.** W rzeczyw istości nr 1 został podpisany do druku 28 listopada, nr 3 — 8 grud

nia. ’


IN D EK S NAZW ISK REDAKTORÓW .

(C yfry o zn acz a ją n u m e r p o zy c ji b ib liog ra ficzne j)

A jzen b e rg M. Ł . 28 A łoszyński M.' 19 A n d rze jew sk i J . 40 A n g ie le ry k 47

B abczyńsk i W. 73 B ab iczuk P . 46 B a jk o w sk i N. 17, 64 B e d ren k o I. A. 5 B erg B. 20 B ezem ski P . 33, 35 B ielew icz B. 3, 16, 54 B ilec k i M. 62Bilew.icz B. zob. B ie lew icz B. B orow ska H. 16, 54 B orow sk i J . 38 B o rsk i S. 12 B o y -Ż eleń sk i T . 36 B ro n iew sk a J . 36 B rzoza J . 1 B rzozow ski M. 30, 74

Cichow icz W. 62 C iężarek T. 69 C iosk S. 3 C z arn ec k a G. 47

D anicz W . 64 D esn iak A. 1 D o b rzy ń sk i S. 15 D ry żb ack i 48 D uracz T . 72 D zie rżyńska Z. 27, 36

E del M. 26 .

G aw ro ń sk i J . 17 G ruszk iew icz S. 9, 17 G u łko W. 46

H e jn e S . . 29, 69 H u d y m a B. 22, 68

Iw a n ic k i B . 5

J a n k o w sk i J . 9 J a s ie ń s k i B. 70 '

K a rp iń sk i W . 20 K lo tz A. 17, 54 K ły s 27K on F. 12, 59, 60 K o n a rsk i S. 12 K opeć 68 K ozarew icz 40 K o ze jk a 2 K raczy n o T. 46 K raw czy k J . 11, 14

K rzy żan o w sk i A. 31

K u lik I. 74 K u ty ń s k i B. 16

L ec S. J . 1 L en czy ck i 38 L e w ic k i S. 20 L ip iec S. 29 L ü h e W . 27

Ł ę c k i K. 14

M aj Cz. 3 M aj K . 46, 64 M aj S. 73M a ń k o w sk i I. 9, 17, 46, 55 M ark iew icz J . 9 M a rten es 63 M ask iew icz 40

' M atusiew icz F . 47 M ichalew sk i 65 .M icha lsk i P . 38 M ie ln ik P . 68 M ilew ski 64 M iroszn iczęnko 22 M o rżak 43, 44, 68 M y śliń sk i M. 30

N iedźw iedzk i A. 11 ' N iem cew icz S. 38, 58 ·N o w ak o w sk i F . 11 N o w ick i L . 29, 64 -

O bodzińsk i 64

P a n e k H. 29 P asz y n sk i 58 P e rw a k J . 29 P e tro w E . 26 P is t r a k M. 27

. P le jz o r J . 22 P o g o rz e lsk i B . 22, 68

- P o la k o w sk i 29 P o liszczuk L . 15, 16 P o l i tu r H. 53, 54, 66 P o p ie l D. 40 P rz y b o ś J . '36 P u t ra m e n t J . 1

R a d eck i B,. 9 R z ep ń ick i G. 56

S au łew icz J . 49S k a rb e k (Szacki) B. 12, 47, 54, 60Ś lipko J . 11S o ch ack i S. 47Sosnow icz J . 16, 54S o w iń sk a 47S ozańsk i G. 17S p ec to r С . 19S rzed z iń sk i A. 2,· 10, 27, 47S tasiew icz 38

P B A S A P O L S K A N A U K R A I N I E R A D Z IE C K IE J 137

S taw iń sk i J. 19 S u le jew sk i R. F. 29 S uszczyński F. 46 S zack i B. zob. S k a rb e k B. S zem plińska E. 1 S z life rsz te jn J . 11 S z ta jn 'J. 15S z ta jn S. 2, 16, 51 ■S z te jn S. zob. »*4tajn S. S zum el S. 2, 16 S zuszkow ski J . 3 S zym kiew icz 29

Ś liw ińsk i K. 3

T eo d o r J. 2, 27, 54 T ichij W. 9 T itow sk i S. 12 T om ala W. 22 T u ta k o w sk i Z. 20

U nszlich tow a S. 27 U sijew icz H. 36

W alczak W. 2, 3, 11, 16 W asilew ska W. 36 W atte i D. 46 W aw rzeńczyk W . 45 W irk o w sk i J . 29, 69 W iszniew ski E. 17 W iszn iew ski K. 53, 54 W itk o w sk i J . 42 W odzińsk i P . 22, 45 W ojs ław sk i K. 30, 54 W ołyńsk i P. 47 W ójt S. 12

Z ajączk o w sk i A. 3, 30, 54 Z a to rsk i G. 58 Z ilb e rb e rg A. 17, 54 Z im a E. 14

IN D EK S M IEJSC W YDANIA

B a ra n ó w k a 4o B erd y czó w 64C h ark ó w 2, 3, 7, 10, 12, 16, 23, 30, 32, 37, 39,

47, 49 50, 51, 52, 54, 59, 71, 72, 75, 76,-77 C horow ica 42E m ilczyn ' 14 -F e lsz ty n 67G ró d ek 6, 43, 44, 68 . .G w ozdaw a 63H orodn ica 62K am ien iec P o d o lsk i 25 .K am ień sk o je zob. Z ap o ro że -K am ień sk o je K ijów 3, 4, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 24, 27, 31, 47,

52, 53, 54, 57, 60, 61, 66, 77, 78 K o ro steń 56, 70

L w ów 1, 9, 26, 36 Ł u g iń sk 8 'M arch lew sk 29, 69 M a rch ló w k a 44 N ow ogród W ołyńsk i 65 Odessa 21 O lew sk 5 P ło sk iró w 20, 41 P o ło n n e 28 S ła w u ta 46 S zepetów ka '38, 58 T a rn o p o l 9, 48, 74 W ołoczysk 22 .Z ap o ro że -K a m ie ń sk o je U, Ż y tom ierz 34, 73 '

daszkiewicz, jarosław - muzeum historii...

Documents