DỊCH TỄ HỌC BỆNH LAO PHỔI

ThS.BS. TRẦN NGUYỄN DU

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC CẦN THƠ

KHOA Y TẾ CÔNG CỘNG

BM DỊCH TỄ HỌC

MỤC TIÊU BÀI GIẢNG

1. Trình bày được đôi nét lịch sử bệnh lao

2. Phân tích được đặc điểm dịch tễ học bệnh

lao trên thế giới và tại Việt Nam

3. Liệt kê được các biện pháp phòng chống

bệnh lao

Tìm thấy tổn thương do lao xương trong xác ướp (2400 B.C)

ĐÔI NÉT LỊCH SỬ

Tiếng Hy Lạp: Phthisis (Φθισις)

Hyppocrates: bệnh gặp vào mùa khô, làm tiêu

hủy cơ thể

TB – tubercle bacillus

ĐÔI NÉT LỊCH SỬ

- Nổ ra vào TK 18 ở Anh và

lan tràn khắp châu Âu

- Mô tả trong các tác phẩm

nghệ thuật

- Được cho là bệnh của giới

quý tộc, bậc tinh hoa,

người lãng mạn, ốm yếu

The Sick Child (1885-86) by Edvard Munch

ĐÔI NÉT LỊCH SỬ

1882: tìm ra trực khuẩn lao

(Bacille de Koch)

1905: Nobel Y học cho các

công trình nghiên cứu

bệnh lao

Robert Koch (1843-1910)

ĐÔI NÉT LỊCH SỬ

1921: tiêm vaccine BCG

(Bacillium Calmette

Guérin) cho trẻ sơ sinh

ở Paris

ĐÔI NÉT LỊCH SỬ

Nhiễm khuẩn Mycobacterium Tuberculosis

Lao màng não, lao hạch, lao xương, lao ruột,…

Thường gặp nhất: lao phổi

Giai đoạn bệnh

- Lao nhiễm

- Lao bệnh

ĐẠI CƯƠNG

Dịch tễ học lâm sàng

- Ho khạc đàm > 2 tuần

- Sốt nhẹ về chiều

- Ra mồ hôi trộm

- Gầy sút, chán ăn, mệt mỏi

- Ho khạc ra máu, đau ngực

# 90% lao phổi

ĐẠI CƯƠNG

Ca bệnh xác định

- AFB (+)

- Mantoux (+)

- X-quang: tổn thương nhu mô phổi

- Cấy đờm thấy trực khuẩn lao

Chẩn đoán xác định: ít nhất 1 mẫu AFB(+) +

hình ảnh X-quang và/hoặc 2 mẫu đờm (+)

ĐẠI CƯƠNG

- Trực khuẩn lao

- Hiếu khí tuyệt đối

- Có khả năng đột biến

kháng thuốc

- Khả năng gây bệnh

phục thuộc số lượng

TÁC NHÂN GÂY BỆNH

2017

- Mắc mới:

+ 10 triệu người

+ Đa số xảy ra tại khu vực Đông Nam Á (WHO)

+ Nam > nữ (2: 1)

+ 90% là người ≥ 15 tuổi

+ 5 – 10% người nhiễm vk lao phát triển thành bệnh lao

- Tử vong: 1,3 triệu người

TÌNH HÌNH BỆNH LAO TRÊN THẾ GIỚI

Tình hình tử vong do bệnh lao năm 2016 và 2017

TÌNH HÌNH BỆNH LAO TRÊN THẾ GIỚI

TÌNH HÌNH BỆNH LAO TRÊN THẾ GIỚI

Tỷ suất mới mắc bệnh lao các khu vực trên thế giới 2017 (WHO)

TÌNH HÌNH BỆNH LAO TRÊN THẾ GIỚI

Chiều hướng mới mắc bệnh lao 200-2017 tại các vùng trên thế giới (WHO)

TÌNH HÌNH BỆNH LAO TRÊN THẾ GIỚI

Chiều hướng mới mắc bệnh lao 200-2017 một số quốc gia trong khu vực (WHO)

TÌNH HÌNH BỆNH LAO TRÊN THẾ GIỚI

Mỗi năm

- # 17 ngàn người tử vong do lao (gấp đôi

TNGT)

- # 180 ngàn người mắc lao

- # 5 ngàn người nhiễm lao đa kháng thuốc

- # 52% được điều trị

Xếp thứ 16/30 nước về gánh nặng bệnh lao

Xếp thứ 13/30 về lao đa kháng thuốc

TÌNH HÌNH BỆNH LAO TẠI VIỆT NAM

TÌNH HÌNH BỆNH LAO TẠI VIỆT NAM

Lây bệnh

- Người người qua đường hô hấp

- Lây mạnh khi chưa được điều trị vào thời kỳ

toàn phát

- 1 người bệnh lây 10 – 15 người khác

- Khi điều trị khả năng lây thấp

ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỌC

Nguồn truyền nhiễm

- Người bệnh

- Không có mầm bệnh trong thiên nhiên hoặc

vật trung gian

- Người BK qua kính hiển vi (+) khả năng truyền

bệnh cao hơn người BK cấy đờm (+)

ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỌC

Truyền nhiễm theo

đường hô hấp

- Giọt nước bọt, đàm

chứa mầm bệnh

- Kích thước < 5μm

vào tận phế nang

BK phát triển và lan

tràn

ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỌC

Truyền nhiễm theo đường

tiêu hóa

- Ăn uống thực phẩm

nhiễm BK hiếm gặp

- Nhiễm thứ phát ở trẻ em

do nuốt đàm, nhớt có BK

ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỌC

Lan tràn theo máu và bạch huyết

- Ổ nhiễm lan tràn ngoài phổi

lao hạch, lao niệu – dục, lao màng

não,lao xương – khớp,…

Lan tràn theo đường khác

- Da, niêm mạc, bào thai hiếm

gặp

ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỌC

Tính cảm nhiễm và miễn dịch

- Tất cả mọi người đều có thể mắc

- Gặp nhiều: người có miễn dịch kém

- Miễn dịch với lao không truyền từ mẹ sang

con cần tiêm chủng BCG cho trẻ sơ sinh

ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỌC

Yếu tố nguy cơ

- Giới tính: nam > nữ

- Tuổi: 90% ≥ 15 tuổi

- Suy giảm miễn dịch/miễn dịch kém: HIV, ĐTĐ,

ung thư, trẻ nhỏ, người già

- Lối sống: hút thuốc lá, thức khuya, mất ngủ,…

- KT-XH: nghèo đói, lạc hậu, dinh dưỡng kém,…

- Nơi sống và làm việc: bệnh viện lao, trại tị nạn,…

ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỌC

Quan trọng nhất là cắt đứt nguồn lây

- Phát hiện sớm điều trị sớm

Truyền thông

- Bệnh lao có thể phòng và có thể chữa khỏi

Kiểm soát phòng chống lây nhiễm tại các cơ sở y tế

- Trang phục bảo hộ

- Xây dựng phòng tận dụng ánh sáng mặt trời

- Tạo điều kiện thông gió

DỰ PHÒNG

- BCG sống – đông khô

- Trẻ dưới 1 tuổi trở xuống:

tiêm ID 0,1mL (0,05mg BCG)

- Trẻ trên 1 tuổi: tiêm ID

0,1mL (0,1mg BCG)

*Không tiêm cho người đã

nhiễm lao, HIV không triệu

chứng,…

DỰ PHÒNG