DİNEKARŞIDİN

ALİŞERİATİ

BİRİNCİBÖLÜM

KÜFR

ŞİRK

PUTPERESTLİK

ŞİRKDİNİNİNÖZELLİKLERİ

TEVHİD

SÂMİRÎ

BEL’AM-İBÂ’ÛR

FERİSÎLER

İNKILABÎDİNNEDEMEKTİR?

MUHAFAZAKÂRDİNNEDEMEKTİR?

EMR-İBİ’L-MA’RÛFVENEHY-İANİ’L-MÜNKER

ŞİRKDİNİNİNTARİHTEKİSEYİRBİÇİMİ

ŞİRKDİNİNİNKURUCUVEKORUCULARI

ŞİRKDİNİNİNTEMELİ

UYUŞTURUCUDİN

MÜRCİEVESORUMSUZLUK

ŞİRKDİNİNİNHAREKETBİÇİMİ

ALLAHVEİNSAN

TAĞUTATAPANLAR

İKİNCİBÖLÜM

KÜFÜRDİNİVEİSLÂMDİNİ

TARİHEKÜFÜRDİNİEGEMENDİR

MALHALKINDIR

ALLAH’INAİLESİ

SINIFSALVEIRKÎİHTİLAFLAR

YARATICILIKVERUBUBİYET

İDEALTOPLUMMODELİ:MEDİNE

ANTİKİRAN’DADİN

SINIFLIYAPININKORUYUCULARIOLANZERDÜŞTÎDİNADAMLARI

TEVHİDDİNİNİNPEYGAMBERLERİ

ŞİRKDİNİ

AYDINLARINYANILGISI

ÂLİMLERİNVEAYDINLARINGÖREVİ

BİRİNCİBÖLÜM

İlanedildiğigibikonuşmamınbuakşamkiveyarınakşamkikonusu,“dinekarşıdin”dir.

Şimdiyekadardininkarşısında‘küfr ’ünbulunduğunuvetarihboyuncasavaşındiniledinsizlikarasındagerçekleştiğinidüşünenbizleriçinbubaşlıkveifadedebirmüphemlikolmasıdoğaldır.

Dolayısıyla“dinekarşıdin”ifadesituhaf,şaşırtıcıvekabuledilemezbirifadeolarakgörülebilir.

Oysaben,sonzamanlardaanladımki-şimdikikadaraçıkolmasada,çokzamandırböylebirşeyhissediyordum-tarihboyuncadin,dinilesavaşımvermişvedüşündüğümüzgibihiçbirzamandin,dinsizlikilesavaşmamıştır.

Buradaki‘tarih’ifadesindenkastım,genelolarakkabulgören,medeniyetinveyazınınortayaçıkışınıdeğil;insantürününyeryüzündekitoplumsalyaşamınınbaşlamasınıesasalantarihtir.Zirayazınınortayaçıkışı6binyıllıkbirgeçmişesahipken,benimesasaldığımtarih,30,40hatta50binyıllıkbirgeçmişesahiptir.Busüre,arkeolojik,tarihî,jeolojikvemitolojikaraştırmalaragörefarklılıklararzetmektedir.Sözkonusubilimlersayesinde,ilkinsanlarınyaşadıklarıtoplumsaldeğişimsüreçleri,onlarınyaşambiçimleriveinançlarıhakkındaazdaolsabilgimizvardır.Efsanelervemasallardanibaretolanilkzamanlardaolsun,tarihinortayaçıkmasıilebirliktedahakesinbilgilerinbulunduğusonzamanlardaolsun,bütünbudönemlerdehiçbiristisnaolmaksızındin,dinekarşıçıkmıştır.Neden?Çünkütarih,dininmevcutolmadığıbirdönemdensözetmediğigibi,dinsizbirtoplumunvarlığınadairbirbilgiyedeyervermemektedir.Hiçbirmillette,hiçbirdönemde,toplumsaldeğişimlerinhiçbiraşamasındavehiçbiryerdedinsizbirinsanolmamıştır.

Uygarlığın,düşünceninvefelsefeninsondönemlerdebellibirnoktayagelmesiilebirlikte,Allah’ıveyenidendirilmeyikabuletmeyenkimselerlezamanzamankarşılaşıyoruz.Ancaktarihboyuncabu

kimseler,birtoplumsaltabaka,birgrupveyabirtoplulukhalinegelememişlerdir.AlexisCarrel’insöylediğigibi:“Tarihtekibütüntoplumlarda,dinîbiryapıherzamanvarolagelmiştir.”

Tanrı,peygambervekutsalkitapgibidinîunsurlar,bütüntoplumlarınsadecemaneviyatınındeğil,şehirlerininmaddîyapılanmasınındaruhu,özüvemerkezînoktasıolmuştur.

OrtaçağboyuncavemillattanöncedenberiDoğu’daveBatı’dabütünşehirler,yakabilemensuplarınıntoplumsalkonumlarınagöreyadaherhangibirtoplumsalsınıfesasalınmadanşekillenmiştir.Hangişehirtüründeolursaolsun,Doğu’daveBatı’dabütünmedeniyetlerdekişehirlerdeortaknokta,kendilerinebirkimlikkazandıransembollerindendolayısembolikşehirlerolmalarıdır.Büyükşehirlerinkimliğiolanbusemboller,mabetlerdir;ancakbugünbuyapıgözdenkaçmaktadır.MeselaTahran,sembolikbirşehirdeğildir;çünkübuşehir,birmerkez,dinîolanyadaolmayanherhangibiryapıetrafındateşekkületmemiştir.Öyleysebuşehrinbirmerkezivebirkalbiyoktur.OysaMeşhed’ibütünüylegösterenbirkuşbakışıresminebakıldığında,onun,sembolikbirşehirolduğugörülür.Ziraoradabütünbinalar,şehrinkalbiolanbirmerkez,birışıketrafındatoplanmıştır.

Buşehirler,nedensemboliktirler?Çünkühiçbirmedeniyet,milletveşehir,dinîbiramaçolmadanvücudagelmemiştir.KumTarihi,YezdTarihi,Belh’inÖzellikleri,BuharaTarihiveNişaburTarihigibi,şehirlerhakkındayazılmışolanbütünkitaplar,dinîbirhikâyeilebaşlamaktadır.

Çünküinsanlar,dinîvemanevîbirsebepvefaktörolmadanbubüyükşehirlerinmeydanagelebileceğinidüşünemiyorlar.Buşehirlerdemutlaka,yabirpeygambermedfundur,yadinîbirmucizegerçekleşmiştirveyadinîbirşahsiyetintürbesibulunmaktadır.Kısacasıheryerindinîbirizahıvardır.Bugösteriyorki,sınıfsaltoplumlar,kabiletoplumları,Bizansgibibüyükimparatorluklar,Atinagibişehirtoplumları,Araplargibikabiletoplumları,gelişmiştoplumlarvegerikalmıştoplumlar,kısacasıherneşekildeolursaolsunbütünkadimtoplumlar,dinîbirtemelüzerinekurulmuşlardırvekadiminsan,herdönemdedindarinsanolmuştur.Bundandolayı,bugünanladığımızgibi"küfr"kelimesi,doğaüstübirkudrete,ahirete,gaybaveevrendebirveyabirdençoktanrıyainanmamakanlamındadeğildir.Çünkübütüninsanlar,esaslarainanmakonusundamüttefiktirler.

Bugün"küfr"kelimesineverdiğimiz‘dinliliğinkarşıtıolmak’ve‘dinsizlik’anlamı,oldukçayenibiranlamdır.İnsanın,tanrıya,aşkınkudreteveötedünyayainanmamasıolanbuanlam,sonikiüçasırdaDoğu'yataşınmışolanBatıdüşüncesininbirürünüdür.Oysaİslâm’da,kadimmetinlerde,hiçbirtarihkitabındavehiçbirdinde"küfr"kelimesidinsizlikanlamındakullanılmamaktadır.Ziradinsizlikdenilendurumhiçbirzamanvarolmamıştır.

Küfür,kendidışındakidinleri,küfürhaliolarakgörenbirdinolarakortayaçıkmıştır.Öyleyseküfür,dinsizlikdeğil,dinliolmakdemektir.NitekimtarihboyuncaDoğudayadaBatıda,herneredeveherneşekildeolursaolsunbirpeygamberzuhurettiğindeveyadinîbirinkılâpgerçekleştiğindeşudurumlarsözkonusuolmuştur:

1-Yenidin,mevcutbirdinekarşıolarakortayaçıkmıştır.

2-Yenidineilkkarşıçıkanveonakarşımücadelebaşlatan,mevcutdinolmuştur.

Burada,sondereceönemlibirkonuilekarşıkarşıyagelmişbulunmaktayız.Bukonununaçıklığa

kavuşturulması,aynızamanda,günümüzaydınlarınındinhakkındakibüyükbiryargısınınbilimselvetarihîbirizahıolacaktır.Aydınlarındinedairyargısışudur:'Din,uygarlığa,ilerlemeye,insanaveözgürlüğekarşıdır;yadaenazındanbukonularailgisizdir'.Buyargı,kin,düşmanlıkvesuizandankaynaklananbirsövgüvebiryanılsamadeğil;insanyaşamındakitecrübeveolgularüzerinebinaedilmişolantarihselvetoplumsalbirgerçektir.

Peki,nedenbuyargıdoğrudeğildir?Çünküdinmensubuolarakbizlervediğerinsanlar,tarihboyuncapekçoksayıdaveşekildeortayaçıkandinlerin,özdeikidindenibaretolduğunuvebunların,birbirleriylemücadeleveçatışmahalindebulunduklarınıbilmiyoruz.Buikidin,sadecebirbirindenayrıolmaklakalmamış;dediğimgibi,aynızamanda,aralarındafikrîvedinîmücadelelervesavaşlarolmuştur.Fakatbumücadelelerveçatışmalar,bizimdüşündüğümüzsebeplerdendolayıolmamıştır.Zirabiz,dinleilgiligenelbiryargıedinirvebuyargıyagöredinimizebiryerbelirleriz.

Hâlbukibu,yanlışbiryöntemdir.

Aynışekilde,sonikiüçasırdaki,özellikle19.asırAvrupa’sındakidinkarşıtlarıdabenzerbiryanlışadüşerekikidinibirbirindenayıramamışlardır.Hâlbukibuikidin,birbirinebenzemediğigibi,temeldebirbirinezıtvemuhalifoluptarihboyuncabirbiriylesavaşmış,halensavaşıyorvegelecektedesavaşacaklardır.

Dinhakkındakibugenelyargı,esasındaikidindensadecebiriiçingeçerliolupdoğruvetarihîgerçekleredeuygunbiryargıdır.Fakatdinmensuplarıolarakbizlerbilmediğimizgibi,dinekarşıolanlardadiğerdinibilmiyorlar.İkidindenbiriiçinsözkonusuolanbuyargı,geçerlivedoğrubiryargıdır;yanlışolan,buyargınıngenelleştirilipdiğerdinedeteşmiledilmesidir.İşteesasyanılgı,bunoktadadır.

Söylediğimgibibuikidin,okadarbirbirindenfarklıdırki,biriiçingeçerliolanbirözellik,diğeriiçinkesinliklegeçerlideğildir.

Hepimizinbildiğibukavramları,öncedenzihinlerimizdevarolananlamlaragöredeğil,benimkullandığımgenelanlamlaragöreanlamlandırıpdeğerlendirmeniziricaediyorum.İlkolarak,bahsigeçenikidininbirbirinekarıştırılmasınanedenolanküfr,şirkveputperestlikkavramlarıüzerindedurmakistiyorum.Ziraçokçakullandığımızbukavramlardabirkapalılıksözkonusudur.

KÜFR

Küfr,birşeyinüstünüörtmekdemektir.NitekimArapça’da,çiftçinin,ektiğitohumunüstünütopraklaörtmesiişlemineküfrdenir.Aynışekilde,insanınkalbindevarolanbirdinîhakikatinüstünüçeşitlisebeplerle,cehalet,garazveçıkarcılıktanbirörtükaplarki,buhaleküfrdenir.Bunagöreküfr,dininyokedilmesivedinsizlikdemekdeğil,odinîhakikatinyerinebaşkabirdininikameedilmesidemektir.

ŞİRK

Şirk,tanrısızlıkdemekdeğildir;ziramüşriklerinbizdendahaçoktanrılarıvardır.Müşrik,birtanrıyainanmayanveonaibadetetmeyenkişideğildir.Bildiğimizgibiİsa,Musaveİbrahimpeygamberlerinkarşısındatanrısızlardeğil,müşriklervardı.Peki,müşriklerkimlerdir?Müşrikler,tanrıyainanmayanlardeğil,birdençoktanrıyainananvetapankimselerdir.Öyleyseonları,dinîinançlarıve

duyarlılıklarıolmayankimselerolaraknitelendirmekmümkündeğildir.Ziraonlarınbirdeğil,pekçoktanrılarıvardırveonlar,tapındıklarıbutanrılarının,kendilerininveevreninyazgısıüzerindeetkiliolduklarınainanırlar.ZatenbizAllah’ahangigözlebakıyorsakonlardatanrılarınaogözlebakarlar.Öyleysemüşrik,duygubakımındandindarbirbireydir;fakatbağlandığıdinyanlış

birdindir.Yanlışbirdinemensupolmak,dinsizolmaktanfarklıbirdurumdur.Demekoluyorkişirkbirdindir;hattainsanlığıntanıdığıeneskidinşekillerindenbiridir.

PUTPERESTLİK

Putperestlik,şirkinanlamdaşıdeğil,onunçeşitlerindenbiridir.Şirk,insanın,tarihboyuncagördüğügenelbirdinikenputperestlik,tarihinbirdönemindeortayaçıkmışolanşirkşekillerindenbiridir.

Putperestlik,birheykeleyadaeşyayakutsallıkatfedilmesidemektir.Putperestler,kutsadıklarıheykelveeşyanın,tanrınınkendisi,tanrınınbirbenzeriveyainsanlatanrıarasındakibiraracıolduğunainanırlar.Onlaragörebutanrılar,yaşamveevrenüzerindebirbiçimdeetkisahibidirler.

Bütüntürleriileputperestlik,şirkçeşitlerindenbiridir.

Kur ’an’daputperestlereleştirilirkenyadaonlardansözedilirken,dahagenelbirifadekullanılmaktadır.Neden?Tâki,şimdizihinlerimizdevarolandüşüncevücudagelmesin;İslâm’ın,hertürputperestliğebirşekildekarşıçıktığınıdüşünmeyelim;geçmişbütüntevhidîhareketlerindevamıolanİslâm’ın,bütünçeşitleriileşirkehücumettiğiniveonatemeldenkarşıolduğunuanlayalımdiye.Oysabiz,şirkdininin,“Sizkendiyonttuğunuzşeyleremitapıyorsunuz?”(Saffât,95)ayetindegeçtiğigibiinsanların,kendielleriileyonttuklarıheykelleretapınmakanlamınagelenputperestliktenibaretolduğunudüşünüyoruz.Acababizinsanlar,tarihboyuncasadecetaşlardanveağaçlardanyaptığımızputlaramıtapındık?Hayır,şirk,görünenvegörünmeyenyüzlerceçeşidiileinsanlıktarihindegenelbirdinolarakvarolagelmiştir.Bugünekadarinsantopluluklarıiçindegörülmüşolanşirkçeşitlerindenbiride,AfrikaveArabistancahiliyesindeortayaçıkanputperestliktir.“Sizkendiyonttuğunuzşeyleremitapıyorsunuz?”[1]Ayetiise,şirkdinindekitapınmabiçiminiifadeedengenelbirilkeveaçıklamadır.Şirkdini,tarihboyuncatevhiddiniilebirlikte,ikisafhalindeadımadımveomuzomuzavarolagelmiştir.Şirkdini,Hz.İbrahim’inveİslâm’ınzuhuruilebirliktesonbulmamış,bilakisyaşamayadevametmişvehaladadevametmektedir.

ŞİRKDİNİNİNÖZELLİKLERİ

[Bu,dinlertarihininbirkonusudur;fakatben,İslâm’dakivekültürümüzdekikavramlarıkullanarakkonuyuelealmayaçalışacağım.]

Buikisaftanbirinde,Allah’aibadetvardır.Allahkâinatıyaratan,tedbireden,bilgiveiradesahibiolandır.Busıfatlar,bütünİbrahimîdinlerdevardır.O,Hâliktır,bütünkâinatıyaratmıştır;Müdebbirdir,kâinatınyönetimivevarlığınınsürmesiOnabağlıdır;İradesahibidir,varlığahükmetmebiçimindeözgürdür,dilediğigibitasarruftabulunur;bütünkâinatımurakabealtındatutabileceksınırsızbilgiyevegörmeözelliğinesahiptir.BununlabirlikteAllah,varlığınvekâinatıngayesiolduğugibi,âleministikametinidebelirler.Busonsuzkudreteibadetetmek,bütüninsanları,evrendekitekkudreteibadetetmeyedavetetmek,varlıktakiyegânegücünbuolduğunainanmakvehayatboyuncabukudretedayanmakdemektir.Zatenbütünİbrahimîdinlerdekienbüyükesasbudurveİbrahim’in(a.s)kendisidebuesasayaptığıçağrıiletanınmıştır.

TEVHİD

‘Tevhidedavet’olaraktarihegeçenbuçağrınınşöyleevrenselbiryönüdevardır:İnsanlar,hayvanlarvecansızlardanoluşanbütünvarlığın,tekbirgücüneseriolduğuna;varlıktatasarrufyetkisininsadecebugüceaitbulunduğuna;onundışındahiçbiretkisahibininmevcutolmadığınaveherşeyin,herkesin,herrengin,hertürünveherözüntekyaratıcınınyapımıolduğunainanmakolan‘ilahîbirlik’inmantıkîsonucu,insanlarınbirliğidir.Başkabirdeğişle,tevhidinanlamışudur:Varlığıntümü,birtekgücünelindekibirimparatorlukgibidir.Bütüninsanlarıntürediklerikaynakbirdir,insanlaraynıiradeilehidayeteerer,aynıhedefeyönelirveaynıtanrıyasahiptirler.Bütüngüçler,işaretlervedeğerler,Onunkarşısındayokolur.TevhideinananbiriolarakkâinatabaktığımdaO’nubirbedengibi,canlıbirbütünolarakgörüyorum.Bubeden,aynıruh,aynıkudretveaynıtedbirtarafındanyönetildiğiiçinbirbütündür.İnsanlığabaktığımdada,insanların,aynıtürdenveaynıdeğerdeolduklarınıgörüyorum;ziraonlardaaynıeldenveaynıtezgâhtançıkmışlardır.Sözkonusuikidinden(şirkvetevhid)biriolantevhiddini,tektanrıyaibadetetmevebütünvarlığınveinsanlığıntarihiçindekibütünyazgısının,tekkudretineseriolduğunainanmatemeliüzerineoturmaktadır.Dahaöncedesöylediğimgibi,tanrınınbirliği,evreninbirliğini,evreninbirliğiiseinsanınbirliğinigerektirmektedir.

Diğeryandan,tevhidinancıinsanamahsusbirinançtır.Birgüceibadetvekutsalbirvarlığa(Durkheim’inifadesiile)yadagayba(Kur ’an’ınifadesiile)inanmaduygusu,insandafıtrîolarakmevcuttur.

Bufıtrat,baştanberiinsanlabirliktevarolagelmiştir.İnanmaveibadetduygusunun,insanfıtratındabulunduğunungöstergesi,buduygunundevamlıolmasıveherzamanveheryerdeyaygınbirşekildemevcutolmasıdır.Tarihebaktığımızda,tümüyleibadettenuzakyaşayanhiçbirmilletyoktur.Yine,yeryüzünügözdengeçirdiğimizdegörürüzkiibadet,heryerdevardır.İştebudurum,ibadetinfıtrîbirolguolduğunundelilidir.

İnsanfıtratındakitapınmaarzusu,Tevhiddiniveevrendehâkimolankudretintanınmasıvesilesiylebütünbeşeriyetin,halkların,sosyalsınıfların,ailelerinvefertlerinbirliğinedönüşürvebununneticesindedehukukbirliğinin,değerveonurbirliğininortayaçıkmasınasebepolur.

Diğertaraftaisesözkonusudinîduygu,şirkşeklindetarihsahnesineçıkar.Şirk,herdönemdefarklıbirşekildeortayaçıkarvetevhiddinininkarşısınabüyük,dirençlivesaldırganbirgüçortayaçıkarır.

Burada,herTevhiddinininkarşısınaçıkanbütüngüçleritektekaçıklamaimkânıyoksada,enazındanbüyükpeygamberlerinyaşamhikâyelerineşöylebirgözatabiliriz.Budurumdada,şirkdininiincelemeimkânınıeldeetmişoluruz.Mesela,Musa(a.s)bağlamındaTevrat’a,Tevrat’adairkitaplara,Yahudikültürüne,hattaKur-an’avehadislerebaktığımızdagörürüzki,Musa’ya(a.s)karşıilkisyanbayrağıaçanveherkestenönceonasaldıranSâmirî[2]veBel’am-iBâ’ur[3]olmuştur.

SÂMİRÎ

Musa(a.s),yıllarcasürensıkıntıvemücadelelerdensonrakavmine,birolanAllah’ıtanıttıvekavmini,hurafecilik,putperestlikvebuzağıyatapmagibiodöneminşirkbiçimlerindentemizledi.

AncakSâmirî,insanlarıyenidenbuzağıyataparhalegetirmekiçin,Musa’nın,(a.s)kavmindenuzaktakısabirsüregeçirmesinifırsatbilerekbirbuzağıheykeliyaptı.Hâlbukiinsanlarıntapınmalarıiçinbuzağıheykeliyapanbukişi,tanrıtanımazvedinsizdeğildi;bilakis,dineinananhattainsanlarıdine

davetedenbiriydi.

BEL’AM-İBÂ’ÛR

Bel’am-iBâ’ûr,materyalistbirfilozofyadabirnatüralistmiydi?Hayır,odöneminenbüyükdinadamlarındanbiriydiveinsanlardinîkonulardaonadanışırlardı.Ancako,Musa’ya(a.s)karşıçıktıvekendisineolandinîbağlılıktandolayıinsanlarüzerindedahaetkilioluphakdinetarihtekienbüyükzararlardanbiriniverdi.

FERİSÎLER[4]

Hz.İsa’yabirbakın!Ölünceye-Hıristiyaninancınagöreçarmıhagerilinceye-kadarçektiğiacılar,gördüğübaskılar,duyduğuküfürler,kendisiveannesihakkındayapılanenbayağıiftiraveithamlarınarkasındaFerisîlervardı.Hâlbukiovakit,dini,müdafaavehimayeetmeiddiasındaolanlardaonlardıveonlar,materyalist,zındıkyadamulhiddeğillerdi.Zatenodönemdemateryalizmdiyebirşeydeyoktu.Onlar,Hz.İsavehavarilerinekarşışirkdinininbayraktarlığınıyapankimselerdi.

İslâmpeygamberinebirbakın!Uhud’da,Tâif’de,Hevâzin’de,Mekke’de,Bedir ’deonakılıççekenlerdenkaçkişiateistyadadinsizidi?Birkişibilebulmakmümkündeğildir.Hepsidedoğruyadayanlış,birşekildeinanıyorlardı;fakatHz.Muhammed(s)veonainananlarıyoketmekdeistiyorlardı.Nedenböyleyapıyorlardı?Çünkü–onlarıniddiasınagöre-Muhammed,Hz.İbrahim’inevineolansaygınlığıbitirecek,onlarındiniinançlarınıvekutsallarınıyokedecek,kutsalMekkeşehriniyıkacakveAllahkatındakendilerineşefaatedecekvearacılıkyapacakolanputlarıkıracaktı.

Onlarınbahaneleribuydu.Binaenaleyh,gerekKureyşmüşriklerininbutavırlarıolsun,gerekdiğerArapkabilelerininHz.Muhammed(s)’ekarşıyaptıklarısavaşlarolsun,‘dinekarşıdin’çerçevesindeortayaçıkanvakalardır.

Buanlayış,Peygamber(s)’densonradafarklıbiçimlerdedevametmiştir.Hz.Ali’yeveİslâm’ınözünüyaşatmakvedevamettirmekisteyenhareketekarşıçıkanlar,kâfir,inançsızyadadinsizkimselermiydi?YoksaAllahmıinkâredilmişti?YadaEmevîlerleAlitaraftarlarıarasındaveAbbasîlerleEhl-iBeytarasındayine,dinekarşıyenibirdininkarşıçıkışımısözkonusuydu?

İbrahimî[5]vetevhididininözelliklerindenbiri,Allah’aibadettir.Hz.Âdem’dengünümüzekadarinsanlıktarihine,değerlerinevehayatınayönverenveinsanıevrendekiilahîkanunateslimolmayaçağırantekdinvetekinançhareketleri,tağuta[6]ibadetetmeyekarşıçıkmışlardırveinsanlıkvarolduğusürecedekarşıçıkmayadevamedeceklerdir.Tağutatapanlariseinsanı,nihaîgayesiAllaholanveİslâmadındaki[7]yaradılışyolunadavetedenbudinekarşıçıkmışlardır.

Budin,insanlığıAllah’ateslimolmayaveOnundışındakiherşeyeisyanetmeyeçağırırken;şirkdini,evrendekiilahîkanunaveherşeyinözü,başıvesonuolanAllah’açağırmakanlamındaolanİslâm’aisyanetmeyedaveteder.Bununladakalmaz,Allahdışındakiyüzlercegüceteslimolmavekullukyapmaçağrısındabulunur.

Şirk,birtaraftaninsanıAllah’akullukyapmaktanalıkoyarken,diğertaraftanda,pekçokputa[8]

teslimolmaya,boyuneğmeyeveinsanıköleliğemecbureder.Bunuyapan,kâinattakiyücekudretekarşıgelenveinsanların,kendielleriyleyontup[9]ürettikleriputlarolantağuttur.Herşeyput

olabilir;Lât,Uzzâ,[10]araba,üstünlüktaslama,sermaye,kan,soy…HerdönemdefarklıbirtağutAllah’akarşıisyanetmiştir.

Tevhiddinininözelliklerindenbiri,inkılabîolması;şirkdinininözelliklerindenbiridemuhafazakârvesaptırıcıolmasıdır.

İNKILABÎDİNNEDEMEKTİR?

İnkılabîdinemensupolanvebudinineğitiminialanbirkişi,hayatınmaddîmanevîvesosyalalanlarınıntümünetenkidibirgözlebakarvebatılolarakgördüğüşeyikaldırıp,yerinehakkıikameetmesorumluluğunutaşır.İnkılabîolantevhiddini,mevcudu,olduğugibibenimsemezamaonailgisizdekalmaz.Peygamberlerintümünebirbakın,safvehiçbirdeğişikliğeuğramamışolanilkçıkışlarındahepsininyaptığıilkiş,mevcuttuğyanavekötülüğekarşıçıkmalarıveAllah’ınkanunlarınıntecellisiolankâinattakikanunlaraitaatetmeyeçağrıdabulunmalarıdır.

MeselaMusa’yabirbakın,O,üçsembolekarşıçıkmıştır:ZamanınenzenginiolanKarun,şirkdinininenbüyükdinîlideriolanBel’am-iBa’urveenbüyüksiyasîotoriteolanFiravun.Musabuüçsembolemikarşıçıktı,yoksastatükoyamı?Ozamanstatükoneydi?Ozamankistatüko,azınlıktaolanSebtîırkının,Kıptîlerinbaskısıaltındakiyaşamalarıydı.Musa’nınmücadelesi,Kıptîırkınınüstünlüğünedayananırkçılığavebirırkın,diğerırkınesaretivezilletialtındayaşamasınakarşıçıkmaktı.Onunhedefiveideali,tutsakolanbirkavmi,doğruyolagetirmekveinançtemelindekurulmuş,tağutatapınılmayanvetevhiddininingerektirdiğitoplumsalbirliğesahipolanbirtoplumkurabilmekiçinokavmi,vadedilmişolanyerehicretettiripyerleştirmekti.

MUHAFAZAKÂRDİNNEDEMEKTİR?

Şirkdini,tanrı,ölümdensonradirilmevegaybîgüçlergibimetafizikbütüninançvedinesaslarınıolduğugibikabullenerekyadaonlarıtahrifedipsaptırarakinsanları,kendilerininvetoplumlarınınmevcutdurumunun,olmasıgerekenbirdurumdaolduğunavebudurumun,ilahîtakdirinbirtecellisiolduğunainandırmayaçalışır.

Mesela,bugünkükaza-kaderinancımız,Muaviye’ninoluşturduğuvebizebıraktığıbirhediyedir.

Tarihaçıkçagöstermektedirki,kadervecebr[11]inancı,Emevîlerinoluşturduklarıbirinançtır.

BuinançsayesindeMüslümanları,hertürlüsorumluluktan,teşebbüsruhundanveeleştiridenalıkoymuşlardır.Ziracebr,varolanvesunulanherşeyikabuletmekdemektir.OysaHz.

Peygamber ’inashabınabaktığımızda,onların,heraniçintoplumsalsorumlulukduygusunasahipolduklarınıgörürüz.

EMR-İBİ’L-MA’RÛFVENEHY-İANİ’L-MÜNKER[12]

Genişhalkkesimlerindeayağadüşmüşolanveaydınlarcatelaffuzbileedilmeyen‘emr-ibi’l-ma’rûfvenehy-iani’l-münker ’kavramı,bugünküAvrupaaydınlarınagöreinsan,sanatveaydınsorumluluğuolarakifadeedilmektedir.Felsefe,sanatveedebiyattaelealınmışolanbusorumluluk,‘emr-ibi’l-ma’rûfvenehy-iani’l-münker ’ileifadeedilensorumluluğuntakendisidir.

Ancakbugün‘emr-ibi’l-ma’rûfvenehy-iani’l-münker ’iöylebirşekildeuygulamayaçalışıyoruzki,

buuygulamanınbizzatkendisimünkerdir.

ŞİRKDİNİNİNTARİHTEKİSEYİRBİÇİMİ

Şirkdinitarihteikişekildedevametmiştir.Dahaöncedeğindiğimgibişirkdinininamacı,statükoyusavunmakvemuhafazaetmektir.Tarihboyuncainsanlarınasilolan–olmayan,efendi–köle,sömüren–sömürülen,yöneten–yönetilenveözgür–tutsakşeklindeikikısmaayrıldığınıgörüyoruz.

Bunlarınbirkısmı,yiyecek,içecek,altınvesoysopsahibiiken,diğerleriherhangibirşeyesahipdeğildir.Daimabirmilletdiğermilletlereegemenolmuş,birsınıfdiğersınıfatercihedilmişvebirailediğerailelereüstüntutulmuştur.Budurum,statükonunmuhafazaedilmesivesavunulmasısonucunudoğurmuştur.Bununiçindeherbölgeyeaitbirtanrıolmalıdırki,herırkveherhanedanvarlığınısürdürebilsin,anlayışıortayaçıkmıştır.

Bazıkimseler,kendilerinehukukî,iktisadîvesosyalimtiyazlartanırken,kendileridışındakileridemahrumbırakırlar.Ancakbuimtiyazlarımuhafazaetmekzordur;güngelirzorbalar,sözkonusuimtiyazlarıvekaynaklarızorbalıklaellerindetutamazolurlar.Budurumdaşirkdinidevreyegirervestatükoyumuhafazagöreviniüstlenir.Şirkdinininburadakigörevi,insanları,kendilerinesunulanvedayatılanherşeyin,Allah’ıniradesinintecellisiolduğunaiknaetmekveonateslimolmalarınısağlamaktır.Bununsonucundadainsanlar,sadecekendilerinindeğil,tanrılarınınveputlarınında,kendilerindenüstünolaninsanlarıntanrılarındanveputlarındandahaaşağıbirseviyedeolduğunainanmayabaşlarlar.

ŞİRKDİNİNİNKURUCUVEKORUCULARI

Şirkdini,sınıfveırkayırımcılığıüzerinebinaedilmişolanbuyapıyıgüçlendirmegöreviniüstlenirveonusüreklihalegetirir.Bundandolayıdırkişirkdinininkurucuvekoroyucuları,toplumdaherzamanüsttabakanınsırasındaveseviyesindeyeralmışlardır;hattakimizamanüsttabakadandahaetkin,üstünvezenginolmuşlardır.

SasanîlerdekiateşperestdinadamlarınaveZerdüştîrahiplere,Avrupa’dakikeşişlere,İsrailoğullarındakihahamlaraveBel’am-iBa’urgibitiplere,AfrikaveAvustralya’dakiputperestkabilelerdebulunanbüyücü,kâhinvefalcılargibimevcutdininsahipleriolarakortayaçıkankimselerebirbakın,hepsideyatoplumdakiegemenzümreileeleleveomuzomuzahareketetmişlerveyaonlarındaüstündebiryeresahipolmuşlardır.Avrupa’da,toprağın%75’indenfazlasınınkeşişlerinelindeolduğudönemlerolmuştur.Sasanîlerdönemindeise,Zerdüştîdinadamlarıvemabetlerinintasarrufualtındakitoprak,çiftçilerinelindekitopraktandahaçoktu.

İnandığımızveizlerinitakipettiğimizpeygamberler,düşündüğümüzünvetahayyülettiğimizinaksine,tarihboyuncaeskitoplumlaraekonomik,ahlakîvefikrîbakımlardanzalimceveinsanlıkdışıbirhayatyaşatanvetevhiddininekarşıtağutaveputatapınmayısavunanşirkdinininkarşısındayeralmışlardır.

ŞİRKDİNİNİNTEMELİ

Şirkdininintemeli,birgrupinsanızenginleştiren,diğerleriniisefakirbırakanekonomikanlayıştır.

Buekonomiksistem,varolabilmekvevarlığınısürdürebilmekiçindineihtiyaçduymaktadır.Zira

dinkadarinsanlarıkendiliklerindenboyuneğmeyesevkedengüçlühiçbiretkenyoktur.Bugörevidaima,şirkdini,statükoyumuhafazaederekyerinegetirmiştir.Şirkdinibugöreviikişekildeyapmıştır:

1-İnsanlara,egemengüçveailelersayısıncatanrıinancınıaşılayarak…

2-Kendinemensupolanegemensınıfa,alttabakadakiinsanlarakarşıimtiyazlarsağlamakvebuimtiyazlarıtarihboyuncamuhafazaetmeksuretiyle…

UYUŞTURUCUDİN

Dinkarşıtlarınındasöylediğigibi,şirkdinininanaunsurları,cehalet,korku,ayrımcılık,sermayedarlıkvebirsınıfıninsanlarınıdiğerinsanlarakarşıüstüntutmaktır.Dinkarşıtlarınınbudeğerlendirmesi,hakdiniçindeğil,şirkdiniiçindoğrudur.Doğruolanbirşeydahavardırki,odaşirkdininin,zillet,sıkıntı,çaresizlikvecehaletiçindeyüzenhalkları,içindebulunduklarıdurumunkendileri,atalarıveçocuklarıiçinilahîbirtakdirolduğunainandıranvebunateslimolmayaçağıranbiruyuşturucugörevinigörmesidir.

MÜRCİE[13]VESORUMSUZLUK

MeselaMürciemezhebinebakın;bumezhep,İslâmtoplumundakigünahkârvesuçluların,budurumlarındansorumluolmadıklarınıiddiaetmektedir.Mürcie’ningörüşüşudur:“Allah(c)mahşerde,AliveMuaviye’ninhesabınıgörmekiçinterazikurar.”Buşudemektir:Allah(c),hesaplarınıgöreceğinegöre,AliveMuaviyehakkındabirşeysöylemeksanadüşmez;sen,neyindoğruneyinyanlışolduğuylailgilenmedenhayatınıyaşamayabak!

ŞİRKDİNİNİNHAREKETBİÇİMİ

Şirkdinitarihboyuncaikişekildehareketetmiştir:

1-Dinlertarihindegörüldüğügibişirkdininin,kendinemahsusbirhareketçizgisivardır.Buhareket,Totem,[14]tabu,[15]mana,[16]gruptanrısı,çoktanrıcılıkveruhlaratapınmaşeklindebirseyirçizmiştir.Dinlertarihindekibuşirkdinleri,aslındaşirkdinininfarklıtezahürbiçimleridir.

2-Şirkdinininentehlikeli,ensinsiolanveinsanavehakikateençokzararverenşekligizlişirktir.

Bu,tevhidperdesialtındagizlenenşirkbiçimidir.Tevhidpeygamberlerişirkekarşıçıktığısüreceşirkdinideonlarakarşıçıkmıştır.Nezamankipeygamberler,muzafferolmuşlarveşirkdininedizçöktürmüşlerse,şirkdini,tevhiddininintakipçileriarasındagizlibirşekildevarlığınısürdürmeyedevametmiştir.MeselaMusa’ya(a.s)veonundavasınakarşıçıkanBel’am-iBa’ur,Musevîdinadamlarıolanhahamlarveİsa’yı(a.s)öldürmeyeteşebbüsedenFerisilerkılığındaortayaçıkıpiş

yapmıştır.

İsa’yı(a.s)öldürmekisteyen,onakarşıçıkanveputperestRumKayseriileelele,omuzomuza,tevhidekarşımücadeleedengüruhuniçinde,Musa’ya(a.s)inananlarıntakipçisiolankimselerdevardı.Bel’am-iBa’urveSâmirî,Musa’nın(a.s)getirdiğidininkisvesialtındasahneyeçıkmışlardır.

OrtaçağdakiHıristiyankeşişlerin,sevgi,dostluk,vefavesabırdiniolanHıristiyanlıkvebarışve

affıntimsaliolanİsa(a.s)adınaişlediklericinayetleri,Moğollarrüyalarındabileişlememişlerdir.

Peki,bunlarİsa’nın(a.s)izleyicilerivehavarîlerimiydiler,yoksaşirkdinininmensuplarımıydılar?

AynıFerisiler,buseferkeşişlerkılığındasahnedeydiler,Musa’nındininişirkileöldürmekistedilervebunubaşardılarda.

Halböyleolunca19.yüzyıldadinhakkındasöylenenşusözündoğruluğundahiçbirşüpheyoktur:“Din,insanların,ölümdensonrakihayatümidiylebudünyadakifakirlikvemahrumiyetekarşıtahammüledebilmeleriveyaşadıklarıhersıkıntınınvekendilerinesunulanherdurumuntanrınıniradesiileolduğuna,dolayısıyladabudurumudeğiştirmelerininmümkünolmadığınainanmalarıiçinbirafyondur.”Yine18ve19.yüzyıldakibilginlerinsöylediğişusözlerdedoğrudur:

“Din,insanların,bilimselgerçeklerkonusundakicehaletlerindendoğmuştur.”

“Din,insanlarınmevhumkorkularınınürünüdür.”

“Din,feodalyapıdakiayrımcılık,sermayedarlıkvefakirliksonucuortayaçıkmıştır.”

Peki,buhangidindir?Budin,gizlikalmayanhementümüyletarihegeçmişolanşirkdinidir.Budin,kimizamantevhid,Musevilik,İsevîlikadlarınıkullandığıgibihilafet,AbbasîlikveEhl-ibeyt[17]

adlarınıdakullanmıştır.Aslındabunlar,tevhid,cihadveKur ’ankisvesialtındakişirkdinleridir.

Üstüneüstlükbudinlerinmensupları,Kur ’an’ımızraklarınınucunatakmaksuretiylebukonudaöndegörünmektendegeridurmamışlardır.

Kur ’an’ımızrağınınucunatakıpsokağaçıkanlar,LâtveUzzâiçinHz.PeygamberekarşıçıkanKureyşlilerdeğildi.Ziraonlar,durumlarınıodönemdeaçıkçaortayakoyamıyorlardı.BununiçinmızraklarınınucunaKur ’an’ıtakarakdâhildeAli,dolayısıyladaAllahveMuhammed(s)ilesavaşıyorlardı.Halife,cihadavehaccagidipPeygamber(s)veonunailesiadınaKur ’anesasınadayalıİslâmdevletiniyönetirkenaslındaşirkdininiyönetiyordu.

Şirkdini,ortaçağdaMusa(a.s)veİsa(a.s)adınahükümsürmüştür.Musa(a.s)veİsa(a.s),tevhiddinininkurucularıolduklarıhaldeşirkdinionlarınadınıkullanarakvarlığınısürdürmüştür.

Evet,yukarıdakialıntılardasözüedilendin,saptıran,uyuşturan,duraklatan,sınırlandıranveinsanlarındurumlarınakarşılakaytdavrananşirkdinidir.Budin,tarihboyuncadainsanlaramusallatolmaktangeridurmamıştır.Demekki,“Din,korkudandoğmuştur;insanlarıuyuştururvesınırlandırır;feodaliteninürünüdür.”diyenlerdoğrusöylemişlerdir.Butespitleriyapanlar,tarihiesasalmaktadırlar;oysabunlar,dinkonusundadatarihkonusundadauzmankimselerdeğiller.

Dolayısıylatarihebakanherkesgibionlarda,tevhid-şirkayrımıyapmadandinhakkındageneldeğerlendirmelerdebulunmuşlardır.

Gerçektendeİbrahimîdinlerdekiveşirkdinlerindekitanrıisimvesıfatlarınıkarşılaştırdımveşirkdininin,korkuvecehalettendoğduğunugördüm.Bundandolayıdırkimüşrikler,insanların,uyanmasından,okur-yazarvebilgisahibiolmalarındankorkarlar.İsterlerki,bellikonulardakibilgilerherzamankigibisabitkalsın,okonulardailerlemekaydedilmesinvebubilgilerdekendi

tekellerindeolsun.Zirabilgininartması,insanlarınuyanması,tenkidibakışaçısı,idealsahibiolmaveadalettalebi,şirkdininisarsarveyokeder.Bununiçindirki,şirkdinifeodalizmöncesinde,sırasında,sonrasında,Doğu'daveBatı'dadaimamevcutdurumumuhafazayolunagitmiştir.

Şirkdinlerindekitanrılarınbütünisimvesıfatları,korku,vahşetvezorbalıkgibiistibdadınfarklıboyutlarınıiçerenisimvesıfatlardır.Oysaüçbinyılöncekidinlerdâhil,İbrahimîdinlerinisimlerininmanalarışuikimanailebirşekildebağlantılıdır:

1-Aşk,güzellik,celalvecemalinyegânesahibinekulluk

2-Koruma,dayanaknoktası,babaşefkati,lidervesığınak

Öyleysetarihboyuncadünyadahükümsürenşirkdininin,cehalettenveinsanlarındoğaolaylarındankaynaklanankorkularındandoğduğudüşüncesidoğrudur.Hâlbukiİbrahimîdinleraşktan,insanın,tekhedefevekâinattakitekrabbekendisiniadamasından,varlıktakitekkıbleyeyönelmesinden,ruhî,fikrîvesosyalhertürihtiyacınacevapverenmutlakcemal,kemalvecelalsahibineolanbağlılığındandoğmuştur.

İbrahimîdinlerinpeygamberleri,maddî,manevîvesosyalbütünegemengüçlereve-F.Bacon’unifadesiyle-zihnî,beşerî,ekonomikvemaddîhertürputakarşıçıkmışlardır.Kendilerinivemensuplarını,statükoyudeğiştirmekveKur ’an’dapeygamberleringönderilişamacıolarakgösterilenadaletisağlamavesürdürmekonusundasorumlugörmüşlerdir.

Bütünbunlardanhareketlevarmakistediğimiznoktaşudur:Tarihboyuncadin,dinsizliğekarşıdeğil,dinekarşıolmuşvedinsizlikledeğil,dinilesavaşmıştır.

Bilgi,basiret,aşkveinsanlığınfıtrîadanmışlığıüzerinekurulmuşolantevhiddini,cehaletvekorkudandoğmuşolanşirkdinininkarşısındayeralmıştır.İnkılabîbirdinolantevhiddinidaima,sahihinançlarıtahrifetmekyadasahteinançlarvetanrılarüretmeksuretiylestatükoyukoruyantağutperestliğekarşıçıkmıştır.

Tevhidpeygamberi,insanları,Allah’ıniradesinintecellisiolanvarlıktakikanunlaraveevrenselgidişatauymayaçağırır.Tevhiddininingereği,Allahdışındakihergüce‘hayır ’demektir.Allah’akulluğunkarşısında,tağutperestlikvardır.Tağutiseinsanı,evreneveinsanhayatınaegemenolanhaknizamakarşıçıkmayavetoplumdakifarklıgüçodaklarınıntezahürleriolançeşitçeşitputlaraköleliğeveonlarkarşısındazelilolmayadaveteder.

ALLAHVEİNSAN

Tevratveİncil’intahrifedilmemişolanbölümlerindeveKur ’an’ınistisnasızhemenheryerindeinsanileAllahkelimeleriaynıçizgidezikredilmektedir.Yaniilmîveyaradılışadairayetlerdedeğil,sosyal,siyasîveekonomikmeseleleriaçıklayanbütünayetlerdekien-nâskelimesinikaldırıpyerineAllahkelimesinikoymak,Allahkelimesininyerineiseen-nâskelimesinikoymak,cümledehiçbirdeğişikliğenedenolmaz.[18]Mesela“KimAllah’agüzelbirborçverirse…”[19]Ayetininmanası,Allah’ınihtiyacıolduğuiçinOnaborçvermekdemekdeğildir;onunmanası,“insanaborçvermek”

demektir.SosyalkonularlailgiliyadasosyalbiryönüolanbütünayetvehadislerdeAllahileinsanaynısaftayeralmaktadırlar.

TAĞUTATAPANLAR

Hakdinsafınınkarşısındakimlervardır?Tağutatapanlar;pekitağutatapanlarkimlerdir?Tağutatapanlar,Kur ’an’damele’vemütref[20]olarakgeçentoplumdakiaçgözlüoburlarveheryetkiyesahipoluphiçbirsorumluluğuolmayankimselerdir.

Mele’vemütrefdini,yakendiadıylaaçıkbirşekildeyada‘Allahveinsandini’olanhakdininperdesialtındakendisinigizleyerektarihboyuncaegemenolmuştur.Oysatevhiddinininhükümranlığıtarihtegerçekleşmemiştir.BanagöreŞianıngururduyulacaközelliklerindenbiri,ortaçağdaİslâmyönetimiadınadünyayasunulanhiçbirşeyikabuletmemesi,sömürgeciemperyalistlerekarşımücadeledengeridurmamasıvesözkonusuyönetimleriAllahResulü'nünhilafetiolarakdeğilKayserileKisrayönetimleriolarakkabuletmesidir.

Zatenİbrahimîvetevhididin,daima,tağutatapınmaya,mele’vemütrefdininekarşıçıkmış,insanlarıdabucepheyekarşıçıkmayadavetetmiştir.Tevhiddinişunusöylemiştir:Allah,sizinsanlarınsafındadır;Onunmuhatabıinsandırveamacı,adaletisüreklibirhalegetirmektir.Tevhiddini,insanı,kâmilhalegetirenbilgi,sevgi,yücekudretekullukvebilinçdinidir.Neyazıkki,tarihevemevcutdurumakarşıeleştiriileortayaçıkantevhiddini,tarihtehiçbirzamantamolarakhayatageçememiştir.Tağutayanimele’vemütrefetapınmayıönerenmuhafazakârveuyuşturucuşirkdiniiseherzamanvarveegemenolmuştur.

Bana,“Biraydınolaraksen,nasıldinebukadarsarılıyorsun?”diyenaydınlaradaşunusöylemekistiyorum:“Benbirdindensözediyorsam,bilinki,geçmiştetoplumahükmetmişolanherhangibirdindendeğil,budiniortadankaldırmayıhedefleyendindensözediyorum.Peygamberleri,hertürşirkiortadankaldırmakiçinçalışmışolandinikastediyorum.Ancaksözünüettiğimdin,hiçbirzamansosyalhayatbakımındantamolaraktoplumdahayatbulamamıştır.Benimdilegetirmekistediğimbukonudakişusorumluluğumuzdur:Tevhidpeygamberlerininyaptığıgibi,muhafazakârveuyuşturucuşirkdininikaldırıpyerinetevhiddininiikameetmekiçinçabagöstermek,bizimvegelecektekiinsanlarıninsanîsorumluluğudur.”

Öyleysebenimdinesarılmam,geçmişedönmekdeğil,tarihtekibumücadeleyidevamettirmekdemektir.

DİNEKARŞIDİN

İKİNCİBÖLÜM

Birincibölümde,“dinekarşıdin”ifadesindenneyikastettiğimisöyledim.Oradasöylediğim,aslındakarmaşıkfelsefîbirkonudeğil,basitbirkonudur.Fakatpekçokbasitkonuvardırki,onlarıihmalettiğimizdesonuçlarıçokağırolmaktadır.İştebenimdeyenifarkettiğimgerçekşudur:Kafalarımızdakianlayışınaksine,tarihboyuncadin,küfürleyanidinsizliklesavaşmamıştır.Çünkütarih,sosyoloji,dinsosyolojisiveantropolojibilimlerinindegösterdiğigibitarihtetanrısızhiçbirtoplumyokturveinsanlarıntoplumsalyaşamlarıdinmerkezliolmuştur.

Yineşunusöyledim:Geçmiştekibütüntoplumlar,hangiırktanvehangidönemdeolursaolsun,dinîtoplumlardır.Yanitarihtekihertoplumundüşüncevekültürününtemelindedinvardır.Kültürlerivemedeniyetleriinceleyenyadaüniversitedeokutanbirtarihçi,görürvebilirki,aslındatektoplumvetekmilletvardır;değişen,sadecedinvekültüranlayışlarıdır.KimVedalar[21]veBudadinlerini

dikkatealmadanHintkültüründensözedebilir?KimantikÇin’ideğerlendirirken,ÇinkültürününözüvetemeliolarakdeğildesadecebukültürünbüyükşahsiyetlerindenbirileriolarakLafTse[22]

veKonfüçyüs’tensözedebilir?

Bugerçeklerdenanlıyoruzki,tarih[23]boyuncabütüntoplumlar,dinebağlıolarakyaşamışlardır.

Toplumlar,sadecebirdineinanmaklakalmamış,yaşamlarındadadiniesasalmışlardır.Din,sadeceonlarınmanevî,ahlâkîvedüşünselhayatlarınıdeğil,maddîveekonomikhayatlarını,hattaşehirlerininmimarîyapılarınıbileyüzdeyüzetkilemiştir.Dahaöncedesöylediğimgibiantikşehirlerinçoğu,sembolikşehirlerolupbirmabetetrafındakurulmuştur.Zamanlabumabet,oşehiriçinbirsembolhalinegelmiştir.BugünEyfelkulesiParis’insembolüolduğugibi,geçmiştedemabetlerşehirleriçinbirsemboldü.

İlkinsanHz.Âdem’densonpeygamberekadarİbrahimîdinlerin/İslamdinininbütünpeygamberleri,hangicepheye,hangidüşünceyevehangisosyalyapıyakarşıçıkmışlardırvehangicepheonlarakarşıdurupdirenmiştir?Bucephenin,küfürcephesiolduğunubiliyoruz;fakatküfür,dinsizlikdeğildir.Zatenpeygamberlerdeinsanlarısaltanlamıyladinedavetetmekyadaonlardadinîduyarlılıkoluşturmakiçingelmemişlerdir.Peygamberler,fertlervetoplumlar,illakibirdineinansınlardiyedeçalışmamışlardır.Yinepeygamberler,toplumdaibadetiyaygınlaştırmakiçindegelmemişlerdir;çünküibadet,dinîduygu,gaybavebirtanrıya,yadatanrılarainanmakişilerdevetoplumlardadaimavarolagelmiştir.

Tarihte,peygamberlere,dahaçokdaİslâmkelamcılarıvefilozoflarınakarşıçıkanzındıklarvedehrîlere[24]gelince,bunlar,başkabirdinîanlayışasahiptilervefarklıbirmetafizikinanışlarıvardı.

Ayrıcadehrîlikolgusu,geçdönemdeortayaçıkmışolanbirolgudur.Felsefeveakılcıdüşünceningelişmesiilebirliktenadirdeolsabazıkimseler,dinvemaneviyatkonularındabazışüphelerortayaattılar.İştedehrîler,buçerçevedeortayaçıkankimselerdir.Demekkidinsizlik,tarihtekelimeanlamıylahiçbirzamanvarolmamış,herhangibirtoplumoluşturmamışveherhangibirdönemedamgasınıvurmamıştır.

Dahaöncedesöylediğimgibiinsanlıktarihindesosyalyapısı,tarihi,ekonomisi,kültürüvemedeniyetibirbirindenfarklıpekçoktoplumyaşamıştırvebunlarıntümüdedinîtoplumlardır.

Bununiçindirkipeygamberlerimiz,insanlıktarihininbaşlangıcındanberi,toplumlarınınihtiyaçlarıvesorunlarınagöredinîhareketlerinişekillendiriptoplumunmevcutdinineveonunkoruyucularınakarşıhareketegeçmişlerdir.Bunamukabil,herzamanbirgüç,peygamberlerekarşıçıkmışvebiziminandığımızdinîhareketiengellemek,onuyoketmekyadatahrifetmekiçinbütüngücünüveimkânınıkullanmıştır.Bunu,dinsizlikdeğilküfüryapmıştır.

Öyleysebiziminandığımızmanadadin,insanlıktarihiboyunca,başkabirdinekarşıçıkmışvepeygamberlerinmücadelesi,dinsizliğekarşıdeğil,küfrekarşıolmuştur.Ziratoplumlardadinsizlikvücutbulmamıştır.Dolayısıyladamücadele,toplumunvezamanındininekarşıyapılmıştır.

KÜFÜRDİNİVEİSLÂMDİNİ

Allah(c),Peygamber ’e(s)şöylediyor:“Deki:Eykâfirler,[25].”[26]BuayetingeçtiğiKâfirûn

suresindekitekraravePeygamber ’e(s)söylemesiemredilen“Bensizintaptıklarınızatapmam!”

ayetindekiinceliğedikkatedin.“Bensizintaptıklarınızatapmam!”ayeti“EyMuhammed,sanakarşıgelenleresöyle:Ben,sizkâfirlerinibadetettiğişeyeibadetetmem!”demektir.Kullanmakistediğimherkelime,busuredemevcuttur.Buayette,ibadetmeselesininkarşısındaibadetsizlikdeğil,ibadetyeralmaktadır.YaniPeygamber ’in(s)karşısındayeralankimseleribadeteinanmayantanrıtanımazkimselerdeğildi;bilakisondandahaçoktanrıyasahiptiler.Görüldüğügibitartışmayakonuolanasılmesele,dinmeselesideğiltanrımeselesidir.Dahasonragelen“Sizdebenimtaptığımatapacakdeğilsiniz”[27]ayeti,anlambakımındanbiröncekiayetinaynısıdır.ButürtekrarlarlaKur ’an,önemlimeselelerifarklıboyutlarıylatamolarakzihinlereyerleştirmeyiamaçlamaktadır.Bundandolayıdırki“Bensizintaptıklarınızatapmam!”ayetindenhemensonra“Sizdebenimtaptığımatapacakdeğilsiniz.”ayetinazilolmuştur.Nihayetindesure,şöylebiraçıklamailebitmektedir:“Sizindininizsize,benimdinimbanadır.”[28]Yanidin,dinilesavaşır.

TARİHEKÜFÜRDİNİEGEMENDİR

Peki,birincibölümdesözünüettiğimizsavaştahangitarafgalipoldu?Tevhid/(benimdinimbanadır)dinimi,yoksakâfirlerindinimi?Tarihboyuncakâfirlerindinigalipolmuştur.Toplumlarabaktığımızda,hakolduğunainandığımızpeygamberler,tarihinhiçbirdönemindedinlerini,istendiğigibitamolaraktoplumahâkimkılamamışlardır.

Peygamberler,daimakendidönemlerindekimevcutdinlerekarşıbirdevrimşeklindedinleriniortayakoymuşlardır.Ancakellerindegüçolankâfirler,herseferindestatükoyumuhafazaedendinlerinitoplumdadahakuvvetlibirşekildehâkimkılmışlardır.Çünküekonomik,sosyalvesiyasîgüçdaimaonlarınelindeolmuştur.Tarihinbaşlangıcındanşimdiyekadarhakdin,toplumdatamolarakyaşamaimkânınıbulamamıştır.Bundanötürüdetoplumlar,tarihboyuncaküfürdininintasallutualtındayaşamakzorundakalmışlardır.

Peki,budin,hangidindirvebudininmensuplarıkimlerdir?Dininmahiyetiniaydınlığakavuşturmakvedahabasitveanlaşılırbiraçıklamayapmakiçindinîmetinlerdenfarklıisimlervesıfatlardaçıkarılabilir,fakatPeygamber(s),budinleriçin“Sizindininizsize,benimdinimbanadır.”ifadesinikullanmıştır.Muhatapbakımından‘insandini’,öz,eksenvedavetyönübakımından‘Allah'ındini’

olaraknitelendirilebilecekdini,Peygamber(s),“Benimdinimbanadır!”şeklindeifadeetmiştir.

Tarihboyuncamevcutdinekarşıbiritirazvedevrimşeklindeortayaçıkanvepeygamberlertarafındantebliğedilenhakdininmuhatabıinsan,ulaşmakistediğihedefiseAllah’tır.

MALHALKINDIR

Kur’an’abaktığımızdailkkelimenin,Allah,sonkelimeniniseen-nâs(insanlar)kelimesiolduğunugörüyoruz.Kur ’an’ınheryerindemuhatapinsandır.Birincibölümde‘Allahveinsandini’

olarakifadeettiğimhakdin,felsefîaçıdan-panteizmdışında-Allah’ınzatını,Onundışındakivarlıklardanayırmaktadır;ancaksosyalbakımdanikisiniaynısaftagörmektedir.İnsanınsosyalveekonomikhayatıileilgilibütünayetlerdeAllahkelimesininyerineen-nâs(insanlar)kelimesi,en-nâs(insanlar)kelimesiyerinedeAllahkelimesikullanılabilir.Mesela“Mal,Allah’ındır.”[29]

İfadesi,putperestleriniddiaettiğigibi,Allah’ındaihtiyaçlarıvardır;onuniçinmabedeveonunsahibineadaklarvekurbanlarvermekgerekir,şeklindeanlaşılmamalı.“Mal,Allah’ındır.”

ifadesi,“Mal,insanlarındır.”demektir.Bu,günümüzdünyasınınetkisindekalarakbenimyaptığımbiryorumdeğildir;EbûZerel-Gıfarî’nin,Muaviye’ninyakasındantutuponasöylediğişusözünaynısıdır:“Sen,‘Mal,Allah’ındır.’şeklindekisözünleinsanlarınmalınıyemeyiamaçlıyorsunveşunudemekistiyorsun:Mal,insanlarındeğilAllah’ınmalıdır,beniseAllah’ınyeryüzündekitemsilcisiyim.Dolayısıyladainsanların(kamu)malınıdilediğimgibikullanırım,istediğimkimselereveririmveistemediğimkimseleredevermem!”

BusözüileEbûZer,Muaviye’ye“Mal,Allah’ındır.”ifadesinin,“Mal,insanlarındır.”anlamındaolduğunudolayısıyladamalınveservetin,imtiyazlısınıfadeğilhalkaaitolduğunuöğretmiş

oluyordu.Allah’ınmalı,halkınmalıdır;çünküsosyalveekonomikkonulardaAllahilehalk/nâsaynısaftadırlar.Bundandolayıdırki,“İnsanlar,Allah’ınailesidir(ıyâl).”[30]denmiştir.

ALLAH’INAİLESİ

Allah’ınailesininyaniinsanlarınkarşısındamele’vemütrefzümresivardır.Buzümre,tarihboyuncainsanlarüzerindetahakkümsahibiolmuşveinsanlarınvarınıyoğunuellerindenalmıştır.Böyleceinsanlarkendisosyalveekonomikkaderlerinitayinetmehakkındanmahrumkalmışlardır.

Melevemütrefsınıfınındinivardır.Onlar,hiçbirzamanmateryalist,egzistansiyalistveateistolmamışlardırvedeğillerdir.Firavundâhilhepsinindebiryadabirdenfazlatanrısıvardır.Zatenonlarınnasılbirdinesahipolduklarıdaaşikârbirdurumdur.Peygamberler,onlarakarşıçıkmış

veonlarındiniolanşirkdininiveAllah’aisyanıtazammunedentağutperestliğiyoketmekiçinçalışmışladır.

SINIFSALVEIRKÎİHTİLAFLAR

Birincibölümdedediğimgibişirk,sadecefelsefîbiryorumdeğil,aynızamandastatükonunmuhafazasıvesavunuculuğudur.Pekitarihtestatükoneydi?Tarihtestatüko,sosyalşirkti.Sosyalşirkiseputperesttoplumlardakiçoksınıflılıkveçokırklılıkdemektir.Böylebirtoplumdaherırkınveherkabileninbirputuvardırveherkeskendinemahsusputaibadeteder.Toplumuoluşturanırklar,sınıflarvegruplarınkendilerinemahsushukukîstatülerivehaklarıvardır;bundandolayıdatoplumunsoylukesimidirler.Oysatevhiddiniyani‘Allahveinsan’dini,peygamberleraracılığıyla,

Allahdışındahiçbirmabud,yaratıcıverabbinvarolamayacağınıbildirmiştir.

YARATICILIKVERUBUBİYET[31]

Bütünşirkdinleri,yaratıcılıközelliğininAllah’aaitolduğunukabulederfakatrabolmaözelliğinegelincebunoktadaçoksayıdaputdevreyegirer.NemrutveFiravungibikimselerbileyaratıcılıkiddiasındadeğil,rabolmaiddiasındabulunmuşlardır.Firavundemiştirki:“Bensizinenyücerabbinizim!”Yanibensizinenbüyüksahibinizim,sizinyaratıcınızdeğilim.YunanmitolojisidâhilbütünşirkdinlerindeAllah,yaratıcıolarakyeralmaktadır.YunanmitolojisinegöreAllahevreniyaratıpkenaraçekildiktensonradevreyediğertanrılargirmişlerdir.Şirkdüşüncesininamacı,insanlarıırklaravemillitoplumlarabölmek,dahasonradabirbirlerinekarşısınıflarvegruplaroluşturarakyöneten(yönetilenvefakir)yoksulkesimlerinioluşturmaktır.

İDEALTOPLUMMODELİ:MEDİNE

Tarihboyunca‘Allahveinsan’dini[32],toplumumevcutyapıüzerindeyapılandıranbirdinolarakdeğil,mevcutyapıyakarşıbirhareketolarakortayaçıkmıştır.İnsanlıktarihiboyunca‘Allahveinsan’dininegörekurulmuşolantektoplum,Medinetoplumudur.Odabirdönemolarakdeğilsadecebirmodelolaraktarihsahnesineçıkabilmiştir.

Medinetoplumununömrüvetarihi,insanlığınbilebildiğimizellibinyıllıktarihiiçindesadeceonyıldır.Bunundışındasürekliolarak,safvedoğrudinolantevhiddinininperdesialtındaşirkdiniMedine’dehükümsürmüştür.Ekonomiksistem,toplumsaldüzen,eğitimsistemi,fertler,gruplar,sınıflar,ırklarveazınlık-çoğunlukarasındakiilişkiler,sadeceonyıl‘Allahveinsan’dininegöreyaşanmıştır.Budatamolarakgerçekleşmemiş,ancakyapınınanaiskeletiveçatısıkurulabilmiştir.

Ziraböyletarihüstübiryapıyı,onyıldakurmakmümkündeğildir.Buonyıliçindeinsanlar,cahiliyedönemindenkalmaalışkanlıklarınıvesosyalilişkilerinitamolarakdeğiştiremediklerigibibuçatıyıdamuhafazaedememişlerdir.Nitekimyirmiyılsonra,düşman,buyapıyamusallatoluponuelegeçirmiştir.

Buradaşusonucavarıyoruz:Tarihibuşekildeokumakveyorumlamak,din,dinsizlik,günümüzdekidinsizaydınlar,geçmiştekidindarlar,medeniyet,ilim,materyalistlervedindarlarhakkındakianlayışlarımızıntümünüdeğiştirmektedir.

Öyleyse17,18veözelliklede19.yüzyılda“Din,halklariçinbiruyuşturucudur.”diyenaydınlarahakvermekgerekir.Çünküonlar,tarihtevarolanbirdindensözediyorlardı.Tariheegemenolandinebakıpincelediktensonragörmüşlerkidin,gerçekteninsanlarıuyuşturuyor.Dolayısıyla“Din,ekonomikvesosyalbakımdan,azınlığınçoğunluküzerindetahakkümkurmasınısağlayanbiraraçtır.”diyenbukimselerehakvermekgerekir.Zatenfeodaldönemdediningörevi,statükoyuyanikölelikveefendiliğikorumaktı.Sadecefeodaldönemdedeğil,şeklineolursaolsun,yönetimveekonomininmevcutolduğufarklıtoplumlardaherdönemdevehersınıftadin,insanlarınfıtrîdinduygularınıistismarederekstatükoyukoruyanbiraraçolmuştur.Bununörnekleripekçoktur.

Tarihinherhangibirdöneminebaktığınızdadininneleryaptığınıgörebilirsiniz.Bununörneklerindenbiriİran’dır.

ANTİKİRAN’DADİN

Sasanîdönemindedin,toplumüzerindetambiregemenliğesahipti.Padişahlarveonlarınçocukları,Zerdüştîdinadamlarınınvemabetlerininsözündençıkmıyorlardı.Hertabaka,diğerbirtabakadantamolarakayrıydı;hiçkimsehiçbirşekildeiçindebulunduğutabakadançıkıpbirüsttabakayaterfiedemiyordu,sınıfdeğiştiremiyordu.

Sasanîlerdönemindeşahailesiveeşraf,birincisınıfıteşkilediyordu.OnlarınyanıbaşındayeralanikincisınıfiseZerdüştîdinadamlarıydı.Sasanîtarihindeiktidar,buikitabakanınarasındagidipgelmiştir;bazenbirincitabakaiktidarıelegeçiriyordu,bazendeikincitabaka.Amamele’vemütrefolanherikitabakadainsanlarısömürüpfakirleştiriyordu.İkitabakaarasındatekbirfarkvardı;oda,birincitabakazorbalıkla,ikincitabakaisedinikullanarakinsanlarüzerindetahakkümkuruyordu.

Sonuçtavakıaşuydu:İnsanlarınmalvarlıklarıtamamıylabuikitabakanınelindeydi.Ancakbazendinadamları,dahaçokpayalabiliyorlardı.NitekimAlbertMalletdiyorki:“BazenZerdüştîdinadamlarınınelindekimalınoranı,bütünmallarınyüzde18/20sineulaşıyordu.”

Sasanîlerinüçüncüsınıfıisesanatkâr,esnaf,askervesıradaninsanlardanoluşuyordu.HiçbirmeziyetiolmayanveHindistan’daolduğugibi,soysuzolarakkabuledilenbusınıfınhiçbirsosyalhakkıyoktu.Firdevsî,[33]hicrîdördüncüasırdaRüstem-iFerhzad’ınağzındanşunlarısöylemektedir:“İslâmgeldiğindeherşeyidağıtır,soylarbirbirinekarışır,hünersizkölepadişaholabilirveinsanlarıyönetmekiçinsoyveululukbiranlamifadeetmez.Irkvehanedanınyönetimaçısındanbirönemikalmayıncakölelerbileyöneticiolabilir.”

Firdevsî’ninİslâm’ahakaretamacıylasöylediğibusözler,günümüzdünyasındaİslâm’ıngururduyulacaközelliklerindendir.

Sasanîdönemindekiüçüncütabaka,dinîaçıdannasıldeğerlendiriliyordu?Zorbalar,felsefeyibilmedikleri,dinhakkındabilgileriolmadığıvemetafizikdünyayıanlamadıklarıiçinişlerinikabakuvvetlehallediyorlardı.Birayakkabıcıçocuğuokuyamazdı.Çünküookuduğuzamanyöneticiyadayönetimsınıfınınbirüyesihalinegelebilirdi!Mademkibabasıayakkabıcıdır,öyleysedahideolsaayakkabıcınınçocuğu,ömrününsonunakadarayakkabıcıolarakkalmalıdır!Eğerdahiisedâhiliğiniayakkabıcılıktakullanmalıdır!

SINIFLIYAPININKORUYUCULARIOLANZERDÜŞTÎDİNADAMLARI

SasanîlerdönemindekiZerdüştîdinadamları,dinikullanarakinsanlarıbölmeninvetoplumusınıflıhalegetirmeninöncülüğünüyapıyorlardı.Sasanîlerdöneminde,herbiriulutanrıAhuramazda’nıntecellisininbirerparçasıolanüçateşvardı:

1-Azerbaycan’dabulunanÂzergeşesbateşi

2-SebzevaryakınlarındakiÂzerberzinmehrateşi

3-ParsbölgesindebulunanÂzerıstehrateşi

Buüçateş,AhuraMazda’dır,AhuraMazda[34]isetoplumutabakalaraayırır.Azerbaycan’dakiateştenpadişahlarveonlarınçocukları,Fars’takiateştenZerdüştîdinadamalarıveSebzevaryakınındakikaledebulunanateşteniseçiftçileroluşmuştur.

İyiliktanrısınınbirolduğuveherkesinAhuraMazda’yatapıpEhrimen’le[35]mücadeleetmesigerektiğiZerdüşt[36]dinindebileAhuraMazda’nıntoplumhayatındatektezahürüvetekateşideğil,birdençoktezahürüveateşivardı.Kutsalateşinanlamışudur:Sözkonusuüçtabakabirbirindenayrıdırlar,birbirlerinekarışmalarımümkündeğildirvebirbirinebenzerhiçbiryönleriyoktur;kutsalateşbunugerektirir.Budininmensuplarınagörebuayrışma,AhuraMazda’nıntoplumhayatındakitecellisidir.BöyleceAhuraMazda,toplumdakibuüçtabakalıyapıyıdahasabithalegetirmiştir.Bununiçinde,birçiftçibilirki,onunkutsalateşiFarsbölgesindeyadaAzerbaycan’dadeğil,Sebzevar ’dadırvediğerateşlerledehiçbiralakasıyoktur.

Hindistan’abirbakın,Buda,tanrılarvebüyüktanrıhakkındabilgivermekyadabirmanayı,yücebirduyguyuveyüksekseviyedekibirdüşünceyiaçıklamakistediğindederdiki,buAryaî,Aryaırkınaaitbirdeğervebirdüşüncedir.Yanibudüşünce,Aryaîolmayanpisinsanlaradeğil,necip,yücevesoylubirırkolanArya’yaaittir!

Görüyoruzki,tanrılarveenkutsalduyguvedüşüncelerbileırkîvesınıfsalbirüsluplaelealınmıştır.Budönemdefelsefîdüşüncehenüztamolarakgelişmediğiiçinbuayırımcılıkdinedayalıolarakgerçekleşmiştir.EflatunveAristo’yagöreköleezeldenberiköle,efendiiseezeldenberiefendidir.Aristoşöyledemektedir:“Dünyadaasilkanasahipolansoyluailesayısısadeceyirmidir;bunlardaAtinaaileleriolupsayılarıneazalırnedeartar.”Filozoflartarafındanyapılmışolanbudeğerlendirmelerdeyinedinetkiliolmuştur.Çünküodönemdetoplumüzerindefelsefedeğildinhâkimdi.Dinisebudönemdedemevcutdurumusavunanbiryapıolarakkarşımızaçıkmaktadır.

Budin,şuöğütleriileinsanlarıuyuşturuyordu:Sizinbirsorumluluğunuzyoktur,çünküherneoluyorsatanrınıniradesiileoluyor!Yoksulluğunuzdanşikâyetetmeyin,çünküdiğerdünyada,çektiğinizsıkıntılarınkarşılığınıalacaksınız!Öyleysebudünyadakieksikliklerinizdensözetmeyin,çünküdiğerdünyadaonlarınonmislisizeverilecektir!

Böyleceitirazetmevetercihtebulunmaarzuları,insanlarıniçdünyalarınavezihinlerinehapsedilmiş

oluyordu.Birkişiyadabirgrup,ayaklandığındadazorbalar,onlarıkabakuvvetlebastırırlardı.

Buradadininrolü,ayaklanma,eleştirmeveözgürcedüşünmeruhunuinsanlarıniçdünyalarındaetkisizhalegetirmekti.Dinbunu,“VukubulanherşeyAllah’ıniradesiileolmaktadır;dolayısıylayapılanheritirazAllah’ıniradesineolanbiritirazdır.”şeklindekidüşünceilegerçekleştiriyordu.

Görüyoruzkibütünbuöğretiler,dinîöğretilerdir.Zatendin,inançveibadetesaslarınadayalıolarakoluşanbuöğretilerdenmeydanagelmektedir.Bunakarşılık,insanlarıuyuşturan,aldatan,büyüleyen,iradeleriniellerindenalan,toplumusoyvesınıfesaslarınagöreyapılandıran,hattatanrılarıbilemillî[37]ölçüleregörebelirleyendininkarşısındakiherşeyin,hakdinolduğunugörüyoruz.

TEVHİDDİNİNİNPEYGAMBERLERİ

Çobanveemekçiolantevhiddinininpeygamberleri,baştansonaegemensınıfınyanikeşişlerin,Zerdüştîrahiplerin,büyücülerinvemuğlarınyapımıolandininkarşısındayeralmışlardır.Onlar,sıkıntıyı,fakirliğiveaçlığıherkestendahaçokyaşamışvebuhalleribedenlerindeveruhlarındahissetmişlerdir.Peygamberimizin(s)dediğinegörebütünpeygamberlerçobanlıkyapmıştır.

Tevhidveinsandüşmanıolanvetarihtesürekliolarakhükümsürentağutperestlikdiniiseherzaman,

hiçbirşeyiolmayanbirtabakayazulmeden,onlarıkandıran,susturanveherşeyesahipolantabakalarınkullandığıbiraraçolmuştur.

ŞİRKDİNİ

Tağutperestliğinilkveaçıkşeklişirktir.GünümüzdeAfrika’dabudinmevcuttur.Birdençoktanrıyainanmak,güzelboncuklaratapmak,herkabileninkendineaitbir‘tabu’yavekutsalbirhayvanaibadetetmesidemekolanbudin,halabazıyerlerdemevcuttur.

Açıkveaşikârolanmele’vemütrefdiniolantağutperestlikilemücadeleetmekkolaydır.Ancaktarihteolduğugibi,tevhidadıaltındafaaliyetgösterenvetağutaibadetiAllah’aibadetadıaltındagerçekleştirenşirkinikincişekliolangizlişirkilemücadeleetmekoldukçazordur.

Şusoruyacevapverilebilirse,İslâmtarihindekipekçoksorunhattasosyalsorunlarbileçözülebilir:Hz.Muhammed(s)deHz.Alideaynıdinitebliğettiler,nedenbiribaşarılıoldu,biribaşarısızoldu?

Miladî7.asırdakiAraptoplumunda,dinİslâmdini,Kur ’anaynıKur ’an,AllahaynıAllah,dilaynıdil,zamanaynızaman,toplumaynıtoplum,Hz.Muhammed(s)deHz.Alideinsanlarıaynışeyedavetettiler;fakatbirimuvaffakoldudiğeriolmadı,neden?

Sorduğumbusoruyabazıları,şöylekorkunçcevaplarvermişlerdir:“Ali,uzlaşmacıdeğildi,haksızolanlarlauzlaşmayolunagitmezdi,baskıyıvezulmükabuletmezdi,katıidi…”İyiamamuvaffakolanHz.Muhammed(s)deböyledavranmıyormuydu?

Doğrudur,Hz.Ali’ninbaşarısızlığındabusebeplerinetkisivardır;fakatbusebeplerkonuyutamolarakaçıklamamaktadır.Busorununcevabı,Peygamber(s)zamanındaolmayanfakatHz.Alizamanındavarolanbirsebeptearanmalıdır.Aşikârdırkibusebep,ırk,kabile,hanedanvesınıfesasınadayananvedöneminmele’vemütrefîniKureyşkabilesininelindekiaraçolantağutperestlikveşirkdinidir.

Şirkdini,Peygamber(s)dönemindeaçıkvenetti.EbûSüfyan,EbûCehilveEbûLeheb,putlarınkendilerineaitolduğunu,KureyşticaretinindevametmesiiçinKâ’be’yikorumalarıgerektiğini,Kureyşhâkimiyetininveticaretininputlaradayalıolduğunu,dünyadaveArapkabileleriarasındakiüstünlüklerinin,makamlarınınvehaysiyetlerininKâ’be’yeveputlarabağlıolduğunuaçıkbirşekildesöylüyorlardı.Onlardiyorlardıki,buputlarveonlarlailgiliefsaneler,bizeatalarımızdanmiraskalmıştır,dolayısıylaonlarıhiçbirşeyledeğiştiremeyiz,onlarısavunmakzorundayız.Onlar,bugörüşleriniaçıkçasöyledikleriiçinkendileriilemücadeleetmekveonlarakarşımuvaffakolmakkolaydı.İştePeygamber ’in(s)muvaffakolmasınınsebebibudur.

Ben,tarihîvesosyolojikesaslaragörekonuşuyorum,gaybîsebeplerinebenbilebilirimnedebaşkası.Hz.Alibütünbuşirkunsurlarıylasavaşıyordu,fakatbuunsurlarbirörtüaltındagizliydi.

Buörtü,şirkmuhafızlarınınyüzündekitevhidperdesiydi.Hz.Ali’ninkendilerinekılıççektiğiKureyşliler,putlarındeğilKa’be’ninmuhafızlarıidiler.Onlarmızraklarınınucunamuallakat-ıseb’ayıdeğilKur ’an’ıtakıyorlardı.Böyleleriilemücadeleetmekdahazordur.Budönemdeşirkneyapmaktadır?Cihadagitmekte,İslâmîfetihleryapmakta,mihrabıvardır,görkemlicamileryapmakta,bucamilerdecemaatlenamazkılmakta,Kur ’anokumakta,bütünâlimlervekadılarkendisinetabidirvePeygamber(s)dininsavunucusuveyücelteniolarakgörünmektedir.Oysaiçişirktir.

Dostgörünüşlübirdüşmanolan,takvavetevhidelbisesiiçindekişirkilemücadeleetmekzordur;hemdeokadarzordurki,Hz.Alibileonakarşımağlupolmuştur.Tarihtekibütüntoplumsalolaylarınveıslahathareketlerininliderleri,milletlerinesaldıranyabancıvebelirgindüşmanlarıkolaylıklaetkisizhalegetirebilmişlerdir.Buliderler,büyükgüçlerinerağmenyabancıdüşmanlarıyokedebilmişlerdir.Ancakdünyanınenbüyükordularınımağlupedenbukahramanlar,milletiperişanedenvesıkıntıyadüşürenvesayısıoldukçaazolandâhilîdüşmanayenilmişlerdir.NitekimS.Radhakrishnan[38]şöyledemiştir:“Kabakuvvetvehile,takvaelbisesigiydiğinde,dünyanınenbüyükgücüvefaciasımeydanagelmişdemektir.”

Öyleyseşirkdinindensözettiğimizde,aklımızageçmişteyaşanmışolanvehayvan,ağaçyadaheykelleretapınmaktanibaretolanşirkgelmemeli.Nasılolsa,İbrahim(a.s)vePeygamber(s)sözkonusuşirkdininiyoketmişlerdirdedememeliyiz.Ziraşirk,mele’vemütrefîninistismarettiğihertürlüdinîduyarlılıkdemektir.Busebeplerdendolayıdırki,17ve18.yüzyılınveyeniçağınaydınları,budinekarşıçıkmışvemuhalefetetmiştir.İnsanların,perişanlık,sıkıntı,zillet,zaafiçindeveiradesizbirşekildeyaşamalarınanedenolanvehalkıırklara,gruplaravetabakalaraayıranyapıyımuhafazaedenbudinlemücadeleetmişlerdir.Onlar:“Budin,insanlarınilerlemesine,özgürlüğünevebirlikteliğinekarşıdır.”şeklindekigörüşlerindehaklıydılar.Dininkenaraitilmesindensonragözkamaştırangelişmelerinvukubulması,Avrupalıaydınlarınbugörüşünüte'yidedenbirtecrübedir.

Özgürlükisteyenbuaydınlar,insanın,hurafelerden,zillettenvedinadıylaortayaçıkmışolanbuzehirliuyuşturucudankurtulmasıiçinmücadeleediyorlardı.[39]Ancakbuaydınlar,bizdinmensuplarıgibi,birnoktadayanılıyorlardı.

AYDINLARINYANILGISI

Aydınlarınyanılgısışuydu:Tarihteyeralanhertüribadeti,mabedi,cihadı,kutsalsavaşları,haçlısavaşlarınıveİslâmcihadınıayrımyapmadanhepsinidinadıaltındadeğerlendirdiler.Zamanzamanbizimdeböyleyaptığımızvakidir.

Hâlbukidahaöncedesöylediğimgibiİslâm,inkılabîbirdindirveşirkikabuletmemektedir.

Gelecektedehakdininhâkimolacağınıvedinîliderin(veliyu’d-dîn)geleceğiniöngörmektedir.

Açıkşirkşeklindeolsun,tevhidperdesialtındaolsunDoğudaveBatıdahalklaramusallatolanlarınhiçbirinibenimsememekteveonlarışirkolaraknitelendirmektedir.Bunlarıyoketmekiçinpeygamberlergönderendinisepeygamberlergibidiğerinsanları,özellikledeaydınlarısorumlututmaktaveonlardanpeygamberlerindavasınındevamettirilmesiniistemektedir.Peygamberimiz(s)

“Ümmetiminâlimleri,Beniİsrail’inpeygamberlerindendahaüstündür.”[40]buyurmaktadır.Yanipeygamberliğinnihayeteermesindensonrapeygamberlikmisyonunusürdürmekâlimleringörevidir.

ÂLİMLERİNVEAYDINLARINGÖREVİ

Âlimleringörevi,tarihtehayatahâkimolmamışolandini,hayatageçirmekveyerleştirmekiçinmücadeleetmektir.İnsanlık,artıkbuolgunluğaerişmiş,vicdanîvedinîözgürlüğünüeldeetmiş

olmalıdır.Dolayısıyladatevhidin,tağutperestliktenfarklıolduğuveşirkintevhidörtüsünüyalandanyüzüneörttüğüanlaşılmalıvebuörtüparamparçaedilmelidir.Takiinsanlar,materyalistlerindoğrubirşekildeifadeettiklerigibi,cehaletvekorkuürünüolandindenkurtulupgerçekbirdinekavuşsunlar.Kur ’andefalarca,denizdeyolculukyaparkengemibozulduğuiçinkorkudanAllah’asığınanvetehlikegeçtiğindedebunuunutankimselerdensözetmekteveonlarıeleştirmektedir.İştebu,korkudandoğanbirdindir.

19.yüzyıldakimateryalistlerindoğrubirşekildeifadeettiğigibi,tabiîtehlikelerdenkorkupdadinesığınanlardabuşekildekorkuürünüolanbirdinesahiptirler.Kur ’an,onlardançoköncekorkudinininmensuplarındansözetmişvebukorkudantüremişolanmuamelebiçiminivetoplumsalsınıflaşmayıeleştirmiştir.Busınıflaşmayıkimicadetti?Busınıflaşmayı,“Yiyecekbirlokmaekmeğinvebesininyoksa,dayan,seniniçincennettesofralarhazırlanacaktır!”diyenlericadetmişlerdir.Sınıflıtoplumlarınürünüolanbudin,hakdinebirvebagibinüfuzetmektedir.

Hz.Alişirkdinini‘ticaretdini’ve‘korkudini’olaraknitelendirmektedir.Oysahakdindekikulluk,özgürlükten,yücekudretsevgisinden,adaletarzusundan,insanîamaçlardan,birlikten,adaletindünyadasüreklihalegetirilmesindenvebütünkötülüklerinyokedilmesindendoğmaktadır.İştebudin,şirkdininedüşmandır.

Şirkdiniise,tarihboyuncafakirliği,esaretiveköleliğisavunmuşvehalklarımele’,mütrefvezorbalarınçıkarlarıiçinsusturupuyuşturmuştur.Budinşöyleder:“Allah,şununbununaçlığı,susuzluğu,ekmeği,yağıvepeyniriileuğraşmaz.”Budin,diniduygularıkullanmaksuretiyleinsanlarıuyuşturarak,toplumsalhayattansoyutlayarakveyadünyamalınıkötüleyerekherşeyielinegeçirmeyeçalışır.

Kur’anherzaman,toplumüzerindebaskıkuran,insanlarıniradelerineipotekkoyanveonlarınbedenselvezihinselgüçlerinizorbalarınmenfaatiiçinkullanankimseleri;fakirliği,açlığıvehastalığıdinîzühdüngereğiolarakgöstermeksuretiylediniistismaredenzihniyetiveahiretadınainsanlarıdünyahayatındanvetoplumsalsorumluluktanalıkoyupmünzevibirhayatyaşamayaitenvedahasonradaonlarınherşeyinitemellükedendinîdüşüncesahiplerinieleştirmektedir.

İnsanlarındiniduygularınıkullanarakkendisinevesömürgecigüçleremenfaatsağlayanlarınsembolüolanBel’am-iBa’urkonusunagelindiğindeiseKur ’an,hiçbiryerdekullanmadığışuifadeyikullanmaktadır:“O,köpeğebenzer…”[41]BuifadeileKur ’anşunukastetmektedir:Tarihboyuncazülüm,zillet,istismar,ayrımcılıkvecehaletböylekimselerinçabalarıylagerçekleşmiştir.İnsanlarınyetenekleriniköreltenveonlarıgeribırakanlar,büyükkahramanlarıveyüceinsanlarıöldürenlervehakpeygamberlerinbütünçalışmalarınıakimbırakanlarböylekimselerdir.Kur ’an,lanetlişirkdininintarihteyaptıklarınınefretleeleştirmekiçinbuifadeyikullanmıştır.

Sonuçolarakşunusöylemekistiyorum:Avrupa’dakiaydınlarınveözgürlükçülerin,Avrupa’yıbinyılgeribırakanveHz.İsakisvesialtındaçalışankiliseveortaçağdinlerinekarşısürdürdüklerimücadele

ile

peygamberlerimizin

tarih

boyunca

sürdürdükleri

mücadele

aynıdır.[42]

Peygamberlerimizherzaman,butaşlaşmış,bozulmuş,insanveinsanhaklarıdüşmanıolandinekarşımücadeleetmişlerdir;uyuşturucuvealdatıcışirkdinininputlarınıvebütünsembolleriniyoketmekiçinçalışmışlardır.Bunusürdürmek,herzamanhakdininmensuplarıiçinbirgörevolmuşturveolacaktır.

Mademkipeygamberlerimiz,tarihehükmedenşirkdininekarşımücadeleetmişler,öyleysebizdebumücadeleyisürdürmekleyükümlüyüz.Nitekimbugünekadarmele’,mütrefveonlarınuşaklarınakarşıyapılanmücadelelervetarihinseyrinindeğiştirilmesiiçingösterilençabalartevhiddiniadıaltındagerçekleşmiştir.Bizimamacımız,geriyegitmekdeğilhakpeygamberlerinyolunutakipetmektir.Ziraonlar,halkıniçindençıkmışolandolayısıyladamele’vemütrefiemrindekidinadamlarıveprensleryadaağalarlabirşekildeirtibatıolanlarınkarşısındayeralanpeygamberlerdi.

Bizimgibi,Avrupalımateryalistaydınlarında,dinhakkındaanlamadıklarıhususşudur:İmtiyazlıtabakalarınvesömürgecilerindiniolanşirkdinineaitherşeyi,mutlakmanadabütündineteşmiletmek.Buyanlıştır,ziratarihtebirdindeğilpekçokdinvardı.BunabenzerolarakGurvitchdeşöyledemektedir:“Büyükbirtoplumyoktur,toplumlarvardır.”

Dolayısıylahertoplumuayrıayrıelealmakgerekir.Tarihteikicepheveikisafmevcutolduğugibiikidedinvardır:Biri,zulümveterakki,hakikat,adaletvemedeniyetdüşmanlığıcephesidir.Bucephe,dinsizlikcephesideğilhırsıvesapkınarzularıgerçekleştirmekiçininsanlaramusallatolanşirkdinicephesidir.

Diğercepheisehakdincephesidir.Hakdin,karşıcepheyiortadankaldırmakiçingelmiştir.BazıyönlerdendüşüncelerinidesteklediğimAvrupalıaydınlarınbirhusustahaksızlıkyaptıklarınıveinsafsızcayargıdabulunduklarınıgörüyorum.Tabakalarveırklarayrımcılığına,feodalyapıyavesömürgeciliğedayananBuda,Zerdüşt,Mezdek,ManiveYunandinlerivedinadınadünyayaegemenolangüçlerhakkındakibütündeğerlendirmeleriherikicepheyedeyanihemşirkdininehemdehakdineteşmiletmişlerdir.Hâlbukiherkestenöncesıkıntıvefakirlikiletanışan,şirkdininekarşıkoyan,buuğurdahayatlarınıkaybeden,zindanlardazehirlenenyadaöldürülenveşirkdininingüçleritarafındankendilerivetakipçilerikatliamauğrayanAllahvehakikatpeygamberlerinindiniolançobanlıkdiniileşirkdininiaynıdeğerlendirmeyetabitutmakilmîgerçeklere,aydınolmaya,ahlakavegörünengerçeklereaykırıdır.Ziratarihboyuncasadecepeygamberler,“Sizindininizsize,benimdinimbana!”diyerekşirkdinininkarşısındadurmuşlardır.

Aydınlar,neredesiniz?Birkonudatercümeyoluyladeğerlendirmeyapılamaz.Avrupalının,kendidinihakkındakiyargısınasıldır?Avrupalıüçyüzyılmücadeleetti,çalıştı,düşündü,incelemeyaptı,ancakHıristiyanlığın,Avrupa’nınbaşınanasılbirbelagetirdiğinianlayabildi.Avrupalılardinhakkındabiryargıdabulunuyor,bizdehemenkabulediyoruz;bu,biraydınıntutumuolamaz,böyleyapanaydınolamaz.

Tarihboyunca,açolan,açkalsın,ekmeğielindenalınsınvefakirlikvarolupdevametsindiyenbirdini,EbuZer ’indiniileaynıtutabilirmiyiz?OEbûZerki,İslâm’ınparlakyüzüdür,bizzatPeygamber ’in(s)terbiyesiileyetişmiştir.Onun,ırk,sermayevekültüradınahiçbirşeyiyoktu;o,kâmilbirinsanolmaktanbaşkahiçbirşeyesahipdeğildi.O,hakdintezgâhının,kitabınınveokulununürünüydü.Oşöylediyordu:“Evindeyiyeceğiolmayıpdakılıcınıalıpsokağafırlamayanaşaşarım!”

SahibinisöylemedenAvrupa’dabusözüsöylediğimde,bazılarıbunun,Proudhon’a[43]aitbirsözolduğunudüşündüler;çünküProudhon,sertkonuşmasıylabilinir.Onlaradedimki,böylebirsözsöylemekProudhon’unhaddinedeğildir!BazılarıdaDostoyevski’ninbusözüsöylemişolabileceğinidüşündü.ZiraDostoyevskişöyledemiştir:“Biryerdeöldürmeolayıvarsa,olayakatılmayanlarınelleridekanabulaşmışdemektir.”Doğrudur!

Dikkatetbakalım,EbûZernediyor?Onunsöylediğinidinsöylüyor,dinemensupolanbirideğil.

ZatenEbuZer,dinincanlışekliydi,başkabirşeydeğil.O,başkahiçbiretkialtındakalmadıveFransızdevriminiyapanlardanbirideğil,Gıfarkabilesininbirferdiydi.Oşöylediyordu:“Evindeyiyeceğiolmayıpdakılıcınıalıpsokağafırlamayanaşaşarım!”O,fakirliğenedenolanavesömürgecilerekılıççekindemiyordu.Onunçağrısı,bütüntoplumuhedefalanbirçağrıydı.O,toplumdayaşayanherkes,sömürgecilerdenolmasabileyaşananaçlıktanvefakirliktensorumludur,demekistiyordu.Zirabudurumunortayaçıkmasındaherkesinpayıvardır.

Yanitoplumdakiherkesin,açkalmamanedenolansömürgecilerebirkatkısıvardır!Herkes,benimaçlığımdansorumludur!EbûZer,BirleşmişMilletlerTeşkilatı’nındediğigibi“Birtoplumunhakları,baskıylagaspedilirse,otoplumhaklarınıalmakiçinayaklanabilir.”demiyor.EbûZer,haksahibiveaçolankişihakkınıalsınyadabütüninsanlarakılıççeksin,demiyor.O,açkalıpdakılıcını

çekmeyeneşaşarım,diyor…

Öyleyse,insanaveinsanhayatınabugözlebakanbirdini,açlıkolgusununmüsebbibiolanbirdinileaynıdeğerlendirmeyetabitutmakinsafsızlık,mutlakcahillikvehemağlatanhemdegüldürenbirdurumolmazmı?

[1]Saffât,95.

[2]Sâmirî:Sâmirî’ninmahiyetihakkındatefsirlerdefarklıgörüşleryeralmaktadır.BazımüfessirleregöreSâmirîkelimesi,Hz.MusazamanındakiBenîİsrail’denbirkişininadıdır.AncakSâmirî,sıradanbirkişideğildi;çevresindebazıinsanlarvardıveonlarkendisineitaatediyorlardı.(eş-

Şevkânî,Muhammedb.Ali,Fethu’l-Kadîr,Dâru’l-Fikr,Beyrut,trs.)İbnAbbas’tanyapılanbirrivayetegöreSâmirî’ningerçekadıMusaolupineğetapanbirkavimdendiveiçindekavmininibadetsevgisiolduğuhaldemüslümanolduğunusöylüyordu.DiğerbirrivayetteiseSâmirî’ninSâmiradenilenbiryerdenolduğusöylenmektedir.(İbnKesir,Tefsiru’l-Kur ’ani’l-Azîm,Dâru’l-Fikr,Beyrut,1401.)

HıristiyanmisyonerlerveOryantalistler,Sâmirîkelimesinin,birkişininadıolarakKur ’an’dayeraldığıvarsayımındanhareketleHz.Muhammed’in(s)buvebenzerikonulardakulaktandolmabilgileresahipolduğunu,dolayısıyladaKur ’an’ınvahiyürünüolamayacağınıilerisürerler.ZiraonlarınkaynaklarınagöreSâmirîbirkişinindeğil,birkitleninadıdır.İşteçağdaşmüfessirlerdenMevdudîbuhususadikkatçektiktensonraonlaraşuşekildecevapvermektedir:Sâmirîkelimesininsonundaki‘ye’harfiSâmirî’nin,okişininasıladıolmadığınıgöstermektedir.ÇünküArapça’dabuharf,kişininmemleketi,kavmiveakrabalarıylaolanilgisinigöstermekiçinkullanılır.Ayrıcabaştaki‘el’belirliliktakısındandaSâmirî’nin,aynıkabileveyamemleketemensupbirçokkişidensadecebiriolduğuanlaşılmaktadır.(Mevdudî,EbûAla,Tefhîmu’l-Kur ’an,III,s.235.)

[3]Bel’am-iBa’ûr:Hz.Musazamanındayaşayanveirtidadedenbirdinadamı.“Onlaraoherifinkıssasınıdaanlatki,onaayetlerimizivermiştik,amao,onlardansıyrılıpçıktı,derkenonu,şeytanarkası-nataktıdayolunuşaşırmışlardanoldu.Eğerdileseydikbizonuayetlerleyüceltirdik,fakato,yerealçaklığasaplandıvehevasınınpeşinedüştü.Artıkonunhali,oköpeğinhalinebenzerki,üzerinevarsandadiliniuzatırsolur,bıraksandasolur!İşteböyledirayetlerimiziinkâredenokimselerindurumu;kıssayıkendilerinenaklet,belkibirazdüşünürler.”(A’raf,175–176)ayetlerinintefsirindesadedindeismi,çeşitlitefsirvetarihkitaplarındageçmektedir.Bel’am-iBa’ûr,dünyevîçıkarvehesaplariçinAllah’ındininitahrifeden,kâfiryöneticilereyaranmakmaksadıylaAllah’ınhükümleriniçiğneyenveasılgayesindensaptırankimseleritemsiletmektedir.(ŞamilİslâmAnsiklopedisi,Bel’ammaddesi,cilt1.)

[4]Ferisîler:İkinciTapınakdönemininsonlarında(M.Ö.515-M.S.70)Filistin’deMusevilerarasındaortayaçıkandinîgurup.Hz.İsazamanındakienpopülerakımolanFerisîlik,dinselkaynakolarakEskiAhit’inyanısıraSözlüToraholarakadlandırılansözlügeleneğidekabulediyordu.YeniAhit’egöreFerisîler,Hz.İsa’yaençokmuhalefetedenlerdi.Hz.İsa’nın,bunlarakarşıyaptığıbirçoktenkitvekonuşmaYeniAhitmetinlerindeyeralır.(Gündüz,Şinasi,DinveİnançSözlüğü,s.129,VadiYayınları,1998,Ankara;AnaBritannicaAnsiklopedisi,Ferisîlermaddesi,c.26,İstanbul,1993,VIII,s.520)

[5]Buifadeyikullanmamınnedeni,herkestarafındandahaiyianlaşılmasıdır.(Müellif)

[6]Tağut,azmak,azıtmakvehaddiaşmakanlamlarınagelentuğyânkelimesindentüremiştir.Terimolarakisezorlaveyaisteğebağlıolarakkendisineibadetedilenşeydemektir.Buözelliğesahipolanherşeytağuttur.Bubirputolabileceğigibibirinsandaolabilir.Açıktağutolabileceğigibigizlitağutdaolabilir.Aslındaputgibicansızunsurlar,doğrudantağutolamazlar;ziraonlarınAllah’akarşıbirazgınlıktabulunmaimkânlarıyoktur.Dolayısıylainsanlardışındakivarlıklarolsaolsatağutiçinbiraraçyadabirsembololabilir.(Yazır,ElmalılıHamdi,HakDiniKur ’anDili,II,869-870)Allah’aisyanüçderecedeolabilir:1-Allah’ınkuluolduğunukabuledippratikteOnunemirlerininaksiniyapanafâsıkdenir.2-Allahileirtibatınıkoparıpbaşkabirinebağlanankişiyekafirdenir.3-Allah’aisyanedipOnunkullarınıkendineboyuneğmeyezorlayankişiyeisetağutdenir.(Mevdûdî,I,s.202.)

[7]İslâm,bütünhakdinlerinadıdır.(Müellif)

[8]Buradaputkelimesinden,hokkabazlık,yalancılık,cehaletvezulümüzerineinşaedilmişolanveinsanıkulluğadavetedenherşeyşeklindekiengenelmanakastedilmektedir.(Müellif)

[9]2.Bakara,256,4.Nisa,60.

[10]Necmsuresi19.Ayettegeçenbuifadeler,müşrikAraplarıntaptıklarıputlardanikitanesininadlarıdır.BirsonrakiayetteMenâtadlıputtansözedildiğigibiNuhsuresi23.AyettedeYeğûs,Ye’ûkveNesradlıbaşkaputlardansözedilmektedir.

[11]Cebriye:Zorlamakmanasındakicebrkökündengelenvebumanayanisbetedilenkişileriçinkullanılanbirifadedir.İslâmdüşüncetarihineCebriyeolarakgeçenekolünanadüşüncesişudur:İnsanınfiilleri,insankaynaklıdeğilAllahkaynaklıdır.İnsanınişyapmakudretiolmadığıiçinişlerinikendiiradesiiledeğil,mecburenyapar.DiğervarlıklardagörülendurumlarıAllah(c)yarattığıgibiinsanınfiillerinideO(c)yaratır.Fiillerininsananisbeti,‘Ağaçmeyveverdi.’‘Taşyuvarlandı.’

ve‘Güneşbattı.’cümlelerindekiişlerineşyayanisbetigibimecazîbirnisbettir.İnsansevapkazanmayaveyacezagörmeyemecburdur.(EbûZehra,Muhammed,İslâm’daSiyasîveİtikadîMezheplerTarihi,s.126,Çev:HasanKarakaya-KerimAytekin,HisarYayınevi,İstanbul,1983.)

[12]Emr-ibi’l-ma’rûfvenehy-iani’l-münker,özütevhidolandinîveyadünyevîbirhayravefaydayainsanlarıdavetetmekdemektir.Ma’rûf,İslâm’auygunolan,münkeriseİslâm’amuhalifolanşeydir.

(Yazır,II,s.1155)

[13]Allah’ınaffınınherşeyikapsadığınainanan,inkârdanbaşkabütüngünahlarıaffedeceğinehükümveren,küfürdurumundaitaatinfaydasıolmadığıgibiimandurumundadagünahınbirzararınınolmayacağınainananbirinançekolüdür.(EbûZehra,s.152.)Buekolemensupolanlar,amellerleimanıtamolarakbirbirindenayırdıklarıiçinidarecilerinhatalıtasarruflarınıdakabullenmişlerdir.

(WattMontgomery,İslâmDüşüncesininTeşekkülDevri,Çev:EthemRuhiFığlalı,BirleşikYayıncılık,İstanbul,1998.)

[14]Totem:Bazıkültürlerdeklanınyadakabileninatasısayılanveyaklanyadakabileylesoybirliğinesahipolduğudüşünülenhayvanlar,okabilenintotemiolarakkabuledilir.Totemhayvanınöldürülmesiveyenilmesiyasaktır;ancakyılınbelirlizamanlarındabuhayvankesilerekyenilir.

(ŞinasiGündüzs.371)

[15]Tabu:Çekinilmesiveuzakdurulmasıgerekenkutsalvetehlikelişeyanlamındadır.Tabusayılanherhangibirşeyeözelbirtakımhazırlıklaryapmadandokunmakyadaonunlailişkiyegeçmeksonderecetehlikelisayılır.Bukuralariayetedilmediğitakdirdeilgilinesneyadavarlıktabulunantehlikeligücün,temaskurankişiyegeçeceğiveonazararvereceğidüşünülür.(ŞinasiGündüzs.356)

[16]ÇeşitlikabiledinlerincenesnelerveinsanlardabulunabileceğidüşünülenelektrikenerjisinebenzerbirgizemligüçiçinkullanılanPolinezyadilindekibirterim.(ŞinasiGündüzs.244)

[17]‘Evhalkı’anlamınagelenEhl-ibeytterkibi,evsahibiileonuneşini,çocuklarını,torunlarınıveyakınakrabalarınıkapsamınaalır.CahiliyedevriAraptoplumundakabileninhâkimailesiniifadeedenEhl-ibeyttabiri,İslâmîdönemdenitibarengünümüzekadarsadeceHz.Peygamber ’in(s)ailesivesoyuiçinkullanılanbirterimolmuştur.Ehl-ibeyttabirininkapsamınakimleringirdiğiŞiaveEhl-iSünnetâlimleriarasındabaştanberitartışmakonusuolmuştur.Ehl-iSünnetegöre,Peygamberimizin(s)eşleri,bütünçocukları,bütüntorunları,amcaları,onlarınçocuklarıveBenîHâşimsoyundanolanlarEhl-ibeyttabirininiçindeyeralankimselerdir.ŞiayagöreiseEhl-ibeyt,Ali,Fatıma,Hasan,Hüseyinvediğerdokuzimamdanibarettir.(TDVİA,Ehl-ibeytmaddesi,cilt10.)

[18]Bugenelleme,genellemelerinçoğundaolduğugibiiçindebazısorunlarverisklerbarındırmaktadır.Zirabukuralısosyalveekonomikiçerikliayetleretamolarakuygulamaimkânıyoktur.Ancakbazıayetleriçinböylebirşeysöylenebilir.Meselabukuralı,yukarıdakiörneklerdeolduğugibibuayetlereuygulamakmümkündeğildir:“EğerAllahinsanların(en-nâs)birkısmınıbirkısmıiledefetmeseydimanastırlar,kiliseler,havralarveiçindeAllah'ınadıçokanılanmescitlerelbetteyıkılırdı.”(22.Hac,40)ve“Kim,bircanakıymayanveyayeryüzündebozgunculukçıkarmayanbirnefsiöldürürse,bütüninsanları(en-nâs)öldürmüşgibiolur.Kimdebirnefsinyaşamasınasebepolursa,bütüninsanları(en-nâs)yaşatmışgibiolur”(5.Maide,32).

[19]Hadîd,11.

[20]Mele’:Toplandıklarızamangözveyerdolduracakkalabalıktaolantoplulukanlamındaolupbirtoplumdasözsahibiolanvetoplumunilerigelenleriiçinkullanılanbirifadedir.(Yazır,II,s.827.)Mele’kelimesi,hernekadarKur ’an’ıKerim’desarihîbirşekildeolumsuzbiriçeriklekullanılmamışsada,geçtiğihemenheryerdekafirlertopluluğununilerigelenleriolarakkullanıldığındanböylebiriçeriğebürünmüştür.Yazarın,buifadeyiolumsuzbiriçeriklekullanmasıdabundanötürüolmalıdır.

Mütref:Sahipolduğuzenginlikvebolluktandolayışımarıpömrünübayağıarzularlahebaedenkimsedemektir.(eş-Şevkânî,Muhammedb.Ali,Fethu’l-Kadîr,II,s.534,Daru’l-Fikr,Beyrut,trs.)BirülkeninhelakedilmesindemütrefîninnasılbirrolaldığınıAllah(c)şöyleaçıklamaktadır:“Bizbirülkeyihelaketmekistediğimizzaman,oranınşımarıkvarlıklılarınaemrederiz,onlaritaatetmeyiporadakötülükişlerler.Böylece,oülkehelakamüstahakolur,bizdeonuyerlebirederiz.”(İsra,16)“Allah(c),birülkeyihelaketmez,oülkehelakolmayıhakeder.Sıradaninsanlar,toplumunönderlerivetoplumunçökmesiningerçeksorumlularıolanzenginlereuyarlar.Öncezenginler,isyan,fesat,zulümvekötülüklerişlerler,dahasonradahalkonlarauyarveAllah’ınazabınıüzerlerineçekerler.”(Mevdudî,III,s.99)

[21]Hinduizmineneskiveenönemlikutsalliteratürü.Budinselliteratürünonbinyıllıkbirtarihi

olduğunainanılır.Vedalar,uzunzamanezberyoluylanesildennesileaktarılmıştır.Veda,kutsalbilgianlamınagelir.Genellikletanrılaramethiyeyikonualanilahilerdenoluşur.(Gündüz,s.383)

[22]LaoTse/LaoTze:M.Ö.604yılındaortayaçıktığısanılanTaoizm’inkurucusu.Chou’daimparatorlukarşivindeçalışanveemekliolanLao’nunmitolojikbirfigürdeolduğudüşünülür.

Taoizm’inkutsalkitabıTaoTeChing(YolveOnunGücüKlasiği)onaatfedilir.YaşamınınsonlarınadoğruLao’nun,biröküzüzerindedağlaradoğrugittiğineveoradakaybolduğunainanılır.

(Gündüz,s.233.)

[23]Tarihtenkastımız,tarihinıstılahîanlamıolaninsantoplumununyaşammacerasıveonunbaşındangeçenlerdir.(Müellif)

[24]Mutlakzamananlamınagelendehrkelimesinenisbetolandehrîkavramı,İslâmdünyasındagenelolarakmateryalistveateistdüşünceakımlarıiçinkullanılır.İslâm’danöncebazıCahiliyeAraplarınındabudüşünceyesahipolduğunuKur ’anşöyleifadeetmektedir:“Hemdedilerki:Hayatancakbizimşudünyahayatımızdanibarettir.Ölürüzveyaşarız.Biziancakzaman(dehr)yokeder!

Hâlbukibuhusustabirbilgileriyoktur.Onlarsadecezannederler.”(Câsiye,24)Ayettegeçendehrkelimesinindehrîşeklindekullanımıisesonrakibirgelişmedir.(TDVİA,Dehriyyemad,cilt9.)Dehrîler,bütünmetafizikgerçekleriinkarederler.Dinlerivepeygamberlerilüzumsuzgörürler.

Bundandolayıdakendilerinezenadıkaadıverilmiştir.(ŞamilİslâmAnsiklopedisi,Zındıkmaddesi,cilt6.)

[25]Kafir,diniolaninsandır,dinsizinsandeğildir.İbrahim(a.s),Musa(a.s)veİsa(a.s)ilesavaşanlar,dinmuhafızlarıidiler;dinîduygularıolmayankimselerdeğillerdivedinadınayenidininpeygamberiylesavaşıyorlardı.(Müellif)

[26]Kâfirûn,1.

[27]Kâfirûn,3.

[28]Kâfirûn,6.

[29]Kur ’an’daböylebirifadebulunmamaktadır.BunaenyakınKur ’anifadesi“MülkAllah’ındır.”

(Zümer,6;.Teğâbun,1)ifadesidir.Müellifin,Kur ’an’dabulunmayanbiribareninKur ’an’davarmış

gibidilegetirmesi,birduyarlılıkeksikliğinigöstersedekötüniyetehamledilmemelidir.Bu,aşikarbirgerçekolduğuiçinüzerindedurmayadeğergörmüyoruz.-Çev.notu)

[30]Buhadis,kaynaklarda“Varlıklar,Allah’ınailesidir.”şeklindegeçmektedir.Taberânî,EbûNu’aymveBeyhakîgibimuhaddislerinnaklettiğibuhadisi,en-Nevevî,senedindendolayızayıfolarakkabuletmektedir.Bununlabirliktebuhadisin,manabakımındangenelolarakkabuledildiğinigörüyoruz.Bazıâlimler,buhadistekiıyâlifadesininmecazolduğunudüşünüphadisişuşekildeyorumlamışlar:İnsanlar,kendiaileleriningeçimlerinisağladıklarıgibiAllahdabütünvarlıklarınrızkınıvererekonlarınhayatlarınıidameetmesinisağlamaktadır.Bazılarıda,hadistekiıyâl

kelimesininfakirvemuhtaçanlamınageldiğindenhareketlehadisişuşekildeanlamlandırmışlardır:Bütünvarlıklar,Allah’amuhtaçtır.(el-Aclûnî,İsmailb.Muhammed,Keşfu’l-Hafâ’,I,s.457-458,Müessesetu’r-Risâle,1405,Beyrut.)

[31]Rab,sahipdemektir,yaratıcıdemekdeğildir.(Müellif)

[32]‘Allahveinsandini’başlangıçtangünümüzekadar,peygamberlerin,insanlarıkendisineçağırdığıdindir.Ancaktarihîsüreçtesözsahibiolanmuhalifgüçler,budinintoplumdahayatbulmasınaimkânvermemişlerdir.Bununiçin,insanlar,herbakımdanöylegüce,şuuravefikrîolgunluğaulaşmalılarki,budinitoplumahâkimkılabilsinlerveşirkdininiortadankaldırabilsinler.İnsanlar,hiçbirzamanböylebirolgunluğaulaşmadıklarıiçin,tarihinvetoplumundizginlerinimele’vemütrefinlerinelindenalıpkendikaderlerinitayinedememişlerdir.Bundandolayıdaİbrahimîdin,hiçbirzamanistediğigibibirtoplumoluşturamamıştır.Yiğitinsanlaradüşendeböylebirtoplumoluşturmaktır.(Müellif)

[33]Firdevsî(ö.1020):İran’ınmillidestanıŞehnâme’ninmüellifi.BaşlangıçtadiğerşairlergibigazelvekasideleryazanFirdevsî,birsüresonradöneminindeetkisindekalarakeskiİrantarihinebüyükbirilgiduydu.OdönemineserlerindenfaydalanmakiçinbabasındanveyaZerdüştîrahiplerdenPehlevîceöğrendi.ŞiiryazacakkadardaiyiArapçabiliyordu.(TDVİA,Firdevsîmaddesi,c.13)

[34]AhuraMazda:Mecusilikte,herşeyibilen,yaratanyücetanrıanlamındadır.Ahura‘ilahîvarlık’,Mazdaise‘hikmetveaydınlanma’demektir.AhuraMazda,gerçeğin,kutsalın,iyiliğinvesağlığınyaratıcısıdır.Ondankötülükkaynaklanmaz;dolayısıylao,Ehrimen’inkarşısındayeralır.AhuraMazda’nınetrafındakötülüğekarşısavaşansayısızilahîvarlıkbulunduğukabuledilir.İnanışagöreAhuraMazda,sonundaEhrimen’iyenecekveböylelikleiradesitamamıylagerçekleşmişolacaktır.

(Gündüz,Şinasi,DinveİnançSözlüğü,s.22,VadiYayınları,Ankara,1998.)

[35]Ehrimen:Mecusiliğinkötülükveeksiklikruhu,tanrıAhuraMazda’ninrakibivedüşmanı.

Ehrimen’inhayatakarşıölümüyarattığına;kötüvarlıkları,sürüngenleri,vahşihayvanları,kötüinancı,bozgunculuğuvb.bütünkötüunsurlarıyönlendirdiğinevebunlarıiyivegüzelolanlarınüzerinesaldığınainanılır.(Gündüz,s.22.)

[36]Zerdüşt:Zerdüştlüğünkurucusuolankişidir.M.Ö.628-551yıllarıarasındayaşadığısöylenir.

KendisineatfedilenAvestakitabınınGatalarkısmındatektanrıcıgörüşvedüşünceleriyledikkatçeker.İran’dahalkınçoktanrıcılığıterketmesivetekyücetanrıyatazimdebulunmasıiçinyoğunçabaharcamıştır.(Gündüz,s.404)Zerdüştdönemindensonraisebutektanrıcıinanışlardaneskiİran’ınçoktanrıcıdinlerinedoğrubirhareketolmuştur.Zerdüştlük,iyiliğinkaynağıAhuraMazdavekötülüğünkaynağıEhrimenşeklindekidüalistbirdüşünceyedayanmaktadır.(Gündüz,s.252)Zerdüşt,Hz.MusaveHz.İsagibigerçekbirpeygamberolarakdeğerlendirenlerdevardır.(Farukî,İsamilR.,Tevhid,s.44,çev.DilaverYardım,İnsanYayınları,1987,İstanbul.)

[37]İzedveHudâadlarındakiantikİrantanrıları,İranlılartarafındaEnîranilesavaşıyorlardı.Bununanlamışudur:KötüvepisolanEnîran’akarşısürdürülensavaştaevrenintanrılarıbileİran’ınüstünırkınınyanındayeralıyorlardı.Enîraniseİranlıdeğildi.Görüyoruzki,buradadadin,butüryollarlaırkîvesınıfsalstatükoyumuhafazaetmiştir.Zatenbugöreviherzamandinyapmıştır.(Müellif)

[38]S.Radhakrishnan(1888-1975):1962-67yıllarıarasındaHindistancumhurbaşkanıolanHintlibilimvedevletadamı.Radhakrishnan,Doğudinleriveahlakıüzerineyaptığıçalışmalarıylatanınmaktadır.(AnaBritannica,Radhakrishnanmaddesi,c.26.)

[39]Tarihboyuncabütünpeygamberler,buşirkdininekarşımağlupolmuşlardır.Birgerçekvardırki,peygamberlerdışındaşirkdiniilemücadeleedenolmamıştır.(Müellif)

[40]Hadiskaynaklarındaböylebirifadegeçmemektedir.Bunabenzerolarakhadiskaynaklarındaşöylebirifadeyeralmaktadır:“Ümmetiminâlimleri,Benîİsrail’inpeygamberlerigibidir.”Ancakbuhaliylebilehemenhemenbütünalimler,bunuaslıolmayanbirsözolarakkabuletmişlerdir.Bunlarınyerine“Peygamberler,dinaryadadirhemdeğil,ilimmirasbırakırlar.”hadisidahakabuleşayanolarakgörülmüştür.(El-Aclûnî,II,s.83.)

[41]A’raf,176.

[42]Elbetteki,onlarınvardıklarısonuçlarıntümünündoğruolduğunusöylemekistemiyorum.

(Müellif)

[43]Proudhon,Pierre-Joseph(1809-1865):Fransızradikalsiyasetkuramcısıvegazeteci.Geliştirdiğigörüşler,anarşistkuramıntemelinioluşturmuştur.“Mülkiyethırsızlıktır!”sözündeolduğugibisertvedikkatçekicigörüşleriyletanınmıştır.(AnaBritannica,Proudhonmaddesi,c.26.)