dipl. edit

UNIVERZITET “SV.KLIMENT OHRIDSKI” - BITOLA

FAKULTET ZA TURIZAM I UGOSTITELSTVO - OHRID

FESTIVALOT “OHRIDSKO LETO”

KAKO PROMOTIVNO SREDSTVO

- DIPLOMSKA RABOTA -

Kandidat Mentor

Ilija Mojsoski Prof. d-r Lidija Simon~eska

VOVED

Turizmot e edno od podra~jata vo koi marketing koncepcijata nao|a

celosna primena. Nivnite odnosi proizleguvaat od karakterot na turizmot

i specifi~nostite na turisti~kiot pazar.

Promocijata naj~esto se definira kako masoven vid na komunikacija

i toa kako propaganda, odnosi so javnosta, publicitet, unapreduvawe na

proda`bata i sli~no.

Pri promovirawe na proizvodite, uslugite i ideite, moè da se

koristi {iroka lepeza na metodi, sredstva i aktivnosti. Tie se naso~eni

kon postignuvawe na celite na promocija, a so toa i na marketing celite.

Turizmot kako sopstveno-ekonomska pojava navleguva skoro vo site

pori na stopanskiot, politi~kiot, sportskiot i kulturniot ìvot. Iako ne

e kulturna granka, opfa}a mnogu poliwa od kulturnata dejnost (kulturno-

istorisko nasledstvo, kulturni manifestacii, muzika, folklor i drugo).

Vo ramkite na prethodno kaànoto e i temata koja e predmet na

obrabotka vo ovaa diplomska rabota, a taa go tretira Festivalot “Ohridsko

leto” kako propagandno sredstvo za promocija na drevniot Ohrid, a so toa i

na na{ata prekrasna Makedonija vo svetot.

I. PROPAGANDATA VO PROMOTIVNITE

AKTIVNOSTI NA TURIZMOT

1. Op{to za turisti~kata propaganda

Propagandnata aktivnost se primenuva u{te mnogu odamna, vo

periodot na Rimskata imperija i ottoga{ go sledi razvojot na

civilizacijata. Nejziniot prv terminolo{ki izraz bil “reklama”. Ovoj

poim ima latinsko poteklo (od glagolot clamare t.e. reclamare) i ozna~uva

vikawe, odnosno odeknuvawe. Vikaj}i, trgovcite ja falele i nudele svojata

stoka so cel pobrzo i podobro da ja prodadat. Podocna, ovaa aktivnost

dobila novo ime, no i nova sodrìna kako rezultat na op{testveno-

ekonomskiot razvoj, iako izrazot reklama i denes se koristi.

Terminot “propaganda” za prv pat se pojavil vo 17-tiot vek, vo imeto

na verskata organizacija “Congregatio de Propaganda Fide” ~ija cel bila da ja

pro{iruva i zacvrstuva katolo~kata vera. Toj poteknuva od latinskiot zbor

“propagare” koj zna~i {irewe t.e. rasprostranuvawe. Negovoto etimolo{ko

zna~ewe se povrzuva, vo po~etokot, so pro{iruvawe i prodlabo~uvawe

politi~ki, religiozni, kulturni i drugi ideologii i sfa}awa, a podocna se

primenuva i vo ekonomskata sfera. Iako se koristi dosta dolg vremenski

period, se smeta deka terminot propaganda ja dobil svojata dene{na

sodrìna i zna~ewe po Vtorata svetska vojna.

Propagandata vklu~uva “organizirano {irewe na idei, na~ela i

doktrini so pomo{ na vistinski ili la`ni argumenti zaradi pridobivawe

na poedinci ili grupi na lu|e koi }e bidat nositeli na tie idei”1. Od

definicijata moè da se sogleda su{tinata na propagandnata aktivnost, a

toa e dejstvuvawe vrz poedinec ili grupa zaradi {irewe na razli~ni

politi~ki, ideolo{ki, kulturni, religiozni, humanitarni, obrazovni i

drugi idei ili so cel da se ostvarat ekonomski rezultati. Takvoto

dejstvuvawe se zasnovuva vrz psiholo{kiot mehanizam na ~ovekot, pri {to

se iniciraat negovite psiholo{ki sostojbi vo koi toj }e ja prifati idejata

i pozitivno e reagira na nea. Definicijata, isto taka, ukaùva deka sekoja

1 J.Sudar, G.Keller, Promocija, Zagreb, 1991, str.61

propaganda ne e pozitivna t.e. progresivna tuku taa moè da predizvika

unazaduvawe i nesakani efekti ako vrz lu|eto se dejstvuva so nevistiniti

argumenti. Propagandata, spored toa, e “kompleksna socio-kulturna

komunikacija koja se temeli vrz kulturata na ispra}a~ot na idejata, a e

naso~ena kon kulturata na nejziniot prima~” 2.

Turisti~kata propaganda e najmnogu praktikuvan na~in preku koj

nositelite na turisti~ki uslugi komuniciraat so postojanite i

potencijalnite turisti. Toa vklu~uva razli~ni aktivnosti i sredstva za

prezentirawe na turisti~kata ponuda na pazarot. So nea se pretstavuva

kvantitetot i kvalitetot na turisti~kite vrednosti pred {irokata

turisti~ka javnost. Nejzinata sodrìna e isto tolku kompleksna kolku {to

e kompleksna turisti~kata dejnost. Zatoa, vo literaturata se sre}avaat

pogolem broj definicii so koi se objasnuva poimot i su{tinata na

turisti~kata propaganda. Spored @.Jovi~i} “turisti~kata propaganda e

aktivnost za zgolemuvawe na brojot na posetitelite i nivnata

potro{uva~ka vo odredeni turisti~ki podra~ja i objekti”3. So sli~na

sodrìna e i definicijata na D.ûli} vo koja toj propagandnata aktivnost

vo turizmot ja osmisluva kako “dejnost koja so specifi~ni metodi i sredstva

go privlekuva vnimanieto na interesentite (potencijalnite turisti) so cel

da predizvika èlba i odluka da posetat odredeno podra~je ili lokalitet,

odnosno da ja iskoristat ponudenata turisti~ka usluga”4.

Poseben pridones vo objasnuvawe na propagandata vo turizmot ima

Zora Markovi}. Nejziniot stav e deka “turisti~kata propaganda, kako i

sekoja druga, nikoga{ ne e cel sama za sebe, tuku sekoga{ e instrument za

postignuvawe na celite na odredena politika. Za da moè propagandata da

se razbere vo vistinska smisla, taa mora da bide osmislena dejnost koja, so

posebni i sredstva, nastojuva najprvo da go privle~e vnimanieto na odreden

krug na lu|e kon odredena turisti~ka ponuda i potoa da vlijae vrz nivnata

odluka da gi koristat uslugite ili dobrata koi gi nudi spomenatata

ponuda”5. Me|utoa, ponatamu prodolùva deka “propagandata vo turizmot se

2 Hepner H.W. Advertising-McGraw Hill, New York, 1966 3 @.Jovi~i}, Turisti~ka propaganda, Turisti~ka {tampa, Beograd, 1982, str.15 4 D.ûli}, citat kaj S.Unkovi}, Ekonomika turizma, Savremena administracija, Beograd, 1995, str 168 5 Z.Markovi}, Osnove turizma, [kolska kwiga, Zagreb, 1987, str.142

sluì so metodi koi vo osnova se zaedni~ki za site oblici na propaganda,

posebno na ekonomskata, samo {to se prilagoduvaat na specifi~nite

potrebi na turisti~kata politika da go privlekuvaat vnimanieto na {irok

krug lu|e kaj koi postojat objektivni uslovi da se vklu~at vo turisti~kite

patuvawa”6.

Od analizata na definiciite moè da se zaklu~i deka turisti~kata

propaganda izrazuva mo{ne {iroka problematika koja gi nadminuva

granicite na ekonomskata sfera na turizmot. Taa nu`no sodrì elementi na

ekonomskata propaganda so samoto priznavawe na ekonomskiot karakter na

turizmot.

Osnovna cel na turisti~kata propaganda e da se zgolemi brojot na

posetitelite koi potoa }e ja zgolemat turisti~kata potro{uva~ka, dodeka

ekonomskata propaganda ima za cel da ovozmoì zgolemuvawe na plasmanot

na proizvodite i uslugite.

Za razlika od ekonomskata propaganda so koja se pretstavuva stoka

ili usluga, vo turisti~kata propaganda se propagiraat turisti~ki motivi

kako objekti vo prostorot ili delovi na prostorot. Ednovremeno, taa

sekoga{ gi vgraduva i svoite ekonomski aspekti. So svojata informativna,

potsetuva~ka i pobuduva~ka funkcija deluva vrz zajaknuvawe na

turisti~kata pobaruva~ka zaradi zgolemuvawe na turisti~kata

potro{uva~ka i ostvaruvawe {to povisoki ekonomski efekti od strana na

nositelite na turisti~ka ponuda.

1.1 Razlika me|u propaganda i reklama

Razlikata pome|u propagandata i reklamata, soodvetno ja ilustrira

izlagaweto na M.[ejsing: “propagandata, odnosno propagandistot, kako i

sekoj drug normalen ~ovek, komunicira so lu|eto. Toj im zboruva za

proizvodite i uslugite. No, im zboruva na eden poseben na~in vo ramkite so

stavot na lu|eto na koi im se obra}a. Kako da im veli: so ogled na va{ite

potrebi, vo va{ interes e da kupite kako {to e vo moj interes da prodadam;

spored toa na{ite interesi ne povrzuvaat, tie ne pravat partneri koi se

6 Ibid, str.142

zdruùvaat po svoja volja. Obratno od toa, onoj koj sostavuva reklamni

tekstovi, samo prividno zboruva za proizvodot ili uslugata. Poto~no,

obra}aj}i im se na lu|eto na drugata strana na barikadata, toj im zboruva za

svoite stavovi. Toj izvikuva so voodoo{evuvawe za proizvodot: izvonreden!

senzacionalen! sovr{en! Toj ne im zboruva na ramni kon sebe, ne diskutira,

ne iznesuva argumenti. Toj ne trpi nikakvi prigovori. Toj bara slepo da mu

se veruva7.

Zna~i, reklamata pretstavuva nametlivo falewe i nametlivo nudewe,

{to ne e svojstveno na dene{nata propaganda. Stopanskata i ekonomskata

propaganda vo na{i uslovi gi karakterizira doverba, informiranost i

prilagodlivost kon interesite i potrebite na potro{uva~ite, so cel za

usoglasuvawe so interesite na proizvoditelite i op{testvoto vo Celina.

Zatoa, poimot propaganda ne bi smeel da se zamenuva so diskreditiraniot

poim “reklama”, bidej}i toj asocira zabeleìtelna nametlivost. Izrazot

“reklama” i denes se upotrebuva za pojava so sli~en karakter kako na primer

“svetle~ka reklama” bidej}i istata se izrazuva so upadlivost i nametlivost.

1.2 Propagandata i dr. promotivni formi na turizmot

Pri promovirawe na proizvodite, uslugite i ideite, moè da se

koristi {iroka lepeza na metodi, sredstva i aktivnosti. Tie se naso~eni

kon postignuvawe na celite na promocija, a so toa i na marketing celite.

Efikasnata promocija bara koncipirawe i implementacija na splet od

koordinirano i sinhronizirano dejstvo na site ili pak pogolem del od

oblicite na promocija, poznat kako promotiven miks.

Elementite koi ja so~inuvaat sodrìnata na promotivniot miks, vo

literaturata se grupiraat vo dve grupi: osnovni i sekundarni formi na

promocija.

Osnovni ili primarni oblici na promocija se aktivnosti koi moàt

da se kontroliraat od strana na oglasuva~ot. Tie se:

- Ekonomska propaganda. Taa pretstavuva platena forma na

nepersonalno komunicirawe na pretprijatieto so svoite potro{uva~i. Po

7 B.Ja}oski, Marketing, Skopje, 1979

svojata sodrìna, propagandata e aktivnost so koja pretprijatieto dava

informacii vo vid na posebno kreirana propagandna poraka upatena preku

sredstvata za masovna komunikacija do postojnite i potencijalnite

kupuva~i.

- Li~na proda`ba. Ovoj na~in na promocija se sostoi od direktna,

individualna i verbalna komunikacija na prodava~ot i kupuva~ot na

proizvodot ili uslugata. Preku li~na proda`ba, prodava~ot vo uloga na

nositel na komunikacijata ima mo`nost mnogu polesno da se prisposobuva

na specifi~nite osobini i karakterot na potro{uva~ot.

- Unapreduvawe na proda`bata. Ovaa forma vklu~uva raznovrsni

merki i aktivnosti koi pretprijatieto gi prevzema za brzo i neposredno

stimulirawe na proda`bata. Akciite i sredstvata so koi se ostvaruva

unapreduvaweto na proda`bata moàt da bidat naso~eni kon potro{uva~ite,

kanalite na distribucija i sopstveniot prodaèn personal. Voobi~aeno

koristeni sredstva i mediumi za toa se propaganda na mestoto na proda`ba,

kuponi, demonstracii, nagradi, natprevari i dr.

- Odnosi so javnosta. Toa se planirani postapki i programi na

komunicirawe na pretprijatieto so svojata okolina preku koi vlijae vrz

op{ta negova prifatenost vo javnosta i steknuvawe pozitiven imix. Tie

sozdavaat povolna klima vo ~ii ramki polesno }e se plasira i prodade

proizvodot/uslugata na pazarot. Vo komunikaciskiot process

pretprijatijata vospostavuvaat odnosi so svojata potesna i po{iroka

javnost, koristej}i gi mediumite za masovna komunikacija.

Edna od najzna~ajnite komunikaciski tehniki na odnosite so javnosta

e publicitetot.

- Direktno komunicirawe. Sovremenoto marketing{ko rabotewe se

pove}e ja prifa}a direktnata komunikacija za zna~aen na~in na promocija

iako taa ne se vbrojuva vo tradicionalnite elementi na promotiven miks.

Pri ovaa forma na komunicirawe se koristat direktni, personalni kanali

na komunicirawe - telefon, po{ta, ra~no dostavuvawe na prospekt t.e.

katalog, internet.

Sekundarnite promotivni aktivnosti spa|aat vo grupata na

promotivni oblici koi ne moàt da se programiraat i kontroliraat. Toa se

aktivnosti poznati kako promocija “od usta na usta” i pretstavuvaat

zna~aen, pa nekoga{ i odlu~uva~ki govoren faktor vo unapreduvawe ili

degradirawe na imixot na pretprijatieto vo javnosta8.

2. Propagandni sredstva

Pod sredstva na propagandnite aktivnosti se podrazbiraat onie

raznovrsni nositeli na propagandnata poraka preku koi propagatorot ja

ostvaruva svojata komunikacija so potencijalnite potro{uva~i.

Propagandnite sredstva se nositeli na vkupnoto propagandno deluvawe pa

zatoa pravilniot izbor, kreirawe, oblikuvawe i primena na propagandnoto

sredstvo ima najgolema va`nost vo vodeweto na turisti~kata propaganda. So

svoite formalni i sodrìnski elementi sekoe sredstvo na turisti~kata

propaganda treba da deluva sinhronizirano edinstveno. Propagandistot ne

go interesira samo slikata i tekstot (i vo nivni ramki oblikot na

predmetite, bojata, govorot, zvukot, goleminata, muzikata), tuku i nivnata

sodrìna, kako i vidot i kvalitetot i reproduktivnata mo`nost na

podlogata, odnosno nosa~ot (posrednik ili nositel na propagandno dejstvo,

moè da bide hartija, tekstil, filmska lenta, staklo, lim i dr.) na

propagandnata poraka.

2.1 Grupi na sredstva na turisti~ka propaganda

Postojat golem broj razli~ni propagandni sredstva koi moàt da gi

koristat nositelite na turisti~kata ponuda. Vo stru~nata literatura tie

razli~no se grupiraat vrz osnova na pooddelnite kriteriumi.

Spored predavatelot na porakata, sredstvata na turisti~kata

propaganda se grupiraat9:

- grafi~ki sredstva

- proekcioni sredstva

8 D-r L.Simon~eska, Promotivni aktivnosti vo turizmot, Ohrid, 2000, str.17 9 @.Jovi~i}, cit. delo, str 31

- oglasni sredstva

- manifestacioni sredstva

- aran`manski sredstva

- suvenirski sredstva

- kontaktni sredstva

- amblemski sredstva

Spored tehnikata na prenesuvawe, propagandnata poraka (vizuelno ili

auditivno), tie se sistematiziraat vo slednite grupi10

:

TEHNI^KI LI^NI

Vizuelni Audiovizuelni

Grafi~ki

sredstva

- prospekti

- plakati

- letoci

- turist. vodi~

- bro{uri

- monografii

- razl. vid. karti

- razglednici

- ~estitki

- cenovnici

- nalepnici

- program aran`.

na pat. agencija

- ogledni

kartoni

vinska karta

- kalendar

- pokani

Oglasni sredstva

- oglas

- propagand.

pismo

- komerc.-propag.

reporta`a

Prostorno-

plasti~ni

sredstva

Auditivni

- radio emisii

- razglas

Proekciski

- film

a) igran

(umetni~ki)

b) propaganden

- TV

- video-sistem

- dijafilmovi

Li~ni kontakti

- predavawa

- poseta na

klientela

- propagandni

patuvawa, povici

na ugledni

stranski gosti

i drugi sredstva

koi sozdavaat

10 D-r L.Simon~eska, citat, str. 108

- izlo`beni

prostorii

- svetlosni

natpisi

- zna~ki (bexovi)

- suveniri

- panoa

- razni

propagandni

predmeti

Sredstva na turisti~kata propaganda (B. Vukoni}, 1973)

Postojat i drugi podelbi na propagandnite sredstva vo teorijata.

Me|utoa, site podelbi se relativni i nepostojani bidej}i sekoe sredstvo, po

svojot karakter moè da bide vklu~eno vo pove}e grupi.

2.1.1 Grafi~ki sredstva

Grafi~kite sredstva imaat dominantna primena vo turisti~kata

propaganda. Tie se najmnogu primenuvani, najrasprostraneti i

najkarakteristi~ni za propagandnata akcija vo turizmot. Site tie se

odlikuvaat so tri osnovni zaedni~ki osobini:

- se izrabotuvaat so grafi~ka postapka: pe~atarska, fotografska ili

crta~ka (poedine~no ili so me|usebna kombinacija)

- vo na~elo se primenuvaat samostojni t.e. bez posreduvawe na nekoj

medium i sekoj od niv e sposoben da inicira propaganden u~inok {tom }e

stapi vo kontakt so primatelot na porakata

- vo svoeto deluvawe koristat vizuelni efekti: slika, tekst ili

crte`.

Grafi~kite sredstva moàt da se podelat sprema obemot na

informacijata, sprema formatot i po tiraòt na pojavuvawe na slednive

osnovni grupi:

Plakati

Plakatite se specifi~no sredstvo na grafi~kata propaganda koi se

lepat na izlozi, uli~ni panoa, delovni prostorii i drugi javni mesta. Vo

niv porakata naj~esto se iskaùva preku likovno re{enie. Plakatite morat

da se zabeleàt, voo~at i vedna{ da se razberat. Tie jasno i nedvosmisleno ja

izrazuvaat porakata preku likovno-propagandnata ideja i go privlekuvaat

vnimanieto na minuva~ite, so {to na prv pogled lesno se razbiraat i

zapomnuvaat.

Vo grupata na plakati se vklu~uvaat i po{tenska marka, nalepnici,

razni vidovi etiketi i preslikuva~i. Pokraj osnovnata zada~a za koja

postojat, tie sodràt va`ni element ii za nivna propagandna primena .

Plakat, “Ohridsko leto”, 2005 godina

Prospekti

Prospektite se osnoven oblik na grafi~kata propaganda vo turizmot.

Vo niv se sodràni tekst i ilustracii so koi se informiraat i

pottiknuvaat potencijalnite turisti. Vo niv, slikite imaat dominantno

mesto i uloga, dodeka tekstot se javuva kako dopolnitelen i ima

vtorostepena uloga vo iskaùvaweto na porakata.

Prospektite se upotrebuvaat ~estopati i efikasno vo turizmot,

bidej}i ovozmoùvaat vkupnata propagandna turisti~ka ponuda da se opfati

na adekvaten na~in na edno mesto.

Tipi~en primer se nizata prospekti posveteni na manifestaciite koi

se odrùvaat vo drevniot Ohrid: Festivalot “Ohridsko leto”, “Balkanski

festival”, koi izobiluvaat so odli~ni likovni re{enija nadopolneti so

kratok tekst za scenite, nastanite i istite ovozmoùvaat festivalite da

bidat poseteni od golem broj doma{ni i stranski turisti.

Prospektite se pe~atat vo golem broj primeroci, zavisno od

goleminata na pazarot za koj se nameneti. Opfa}aat najrazli~ni turisti~ki

temi, se izdavaat vo najrazli~ni tehniki i na site stranski jazici. Tie se

distribuiraat do javnosta na dva na~ina i toa direktno, vo racete na

potencijalnite turisti i indirektno preku distributivna mreà koja

vklu~uva turisti~ki agencii, soobra}ajni terminali, hotelski recepcii,

trgovska mreà i dr.

Prospekti, Programai na “Ohridsko leto” 2001, 2004 i 2005

Fotografii

Fotografiite moàt da se tretiraat kako samostojno sredstvo na

turisti~kata propaganda, no tie se i sostaven del na prospektot, plakatot,

turisti~kiot vodi~ ili drugo propagandno sredstvo. Fotografiite moàt da

bidat crno-beli ili kolor, so razli~en format i so raznovidni motivi.

Za vremetraeweto na razni festivalski manifestacii se slikaat

najatraktivnite momenti od izvedbite, kako i objektite i mestata kade ima

pogolema frekvencija na lu|e.

Vo grupata na fotografii spa|aat: razglednicite, koi vsu{nost se

fotografii izraboteni vo boja i sluàt za dopi{uvawe na lu|eto. Na

primer imame fotografii od gorenavedenite festivali koi imaat silno

propagandno zna~ewe i pretstavuvaat najednostavniot suvenir koj

posetitelite im go ispra}aat na svoite prijateli.

Pokraj razglednicite, vo ovaa grupa moè da se spomnat i foto-

albumite i foto-monografiite. Tie pretstavuvaat kompleksni zbirki na

pogolem broj na fotografii. Ovie sredstva se koristat za promocija na

festivalski manifestacii, a sodràt originalni fotografii od samiot

festival.

Pe~ateni publikacii

Osnoven element na izrazuvawe kaj pe~atenite publikacii e tekstot, a

dodeka ilustraciite se pomalku zastapeni. Za najzna~ajni od ovaa grupa

moème da gi spomeneme statiite i reportaìte, kako i pi{anite

turisti~ki vodi~i.

Statiite i reportaìte koi se objavuvaat vo korist na festivalskite

manifestacii se specifi~ni formi na pe~ateni stru~ni turisti~ki

tekstovi. Nivnata sodrìna treba da bide interesna za ~itatelite i bogato

ilustrirana so ubavi i novi fotografii od festivalite i od mestata kade se

odrùvaat istite.

Pi{anite turisti~ki vodi~i se specifi~ni formi na pe~ateni

publikacii koi sodràt elementi na site drugi grafi~ki propagandni

sredstva (prospekti, plakati i fotografii).

Ovie turisti~ki vodi~i koi se koristat za propaganda na festivalite

raspolagaat so ogromna dokumentacija i raznovidni informacii koi imaat

za zada~a da ja pottiknat turisti~kata potreba.

Turisti~ki karti

Turisti~kite karti se smetaat za mnogu rasprostraneto i ~esto

primenuvano sredstvo na turisti~kata propaganda. Kaj niv dominiraat

likovni re{enija i specifi~na kartografska simbolika koja e pretstavena

so posebni znaci ili odredeni linii i povr{ina vo matemati~ki srazmeri.

Turisti~kite karti se skapo sredstvo na grafi~kata propaganda. Tie

kako eden vid na grafi~ko propagandno sredstvo imaat golemo zna~ewe

zaradi nizata na informacii koi gi nudat, prosledeni so sliki vo boja za

turisti~koto mesto koe go saka turistot.

Vo ovaa grupa se vklu~uvaat i turisti~kite atlasi.

Kombinirani sredstva

Postojat nekolku razli~ni sredstva koi se primenuvaat vo

turisti~kata propaganda, a po svojata sodr`ina se kombinacija od osnovnite

grafi~ki sredstva. Najgolema va`nost imaat slednive: Informator,

Katalozi, Vodi~ki prospekt i Oglasen plakat.

2.1.2 Oglasni sredstva

Oglasite se smetaat za glaven nositel na propagandnata poraka, edno

od najstarite i najmo}ni propagandni sredstva. Za razlika od grafi~kite

sredstva, tie ne se samostojni i ne mo`e da se primenat bez koristewe na

propagandni posrednici. Nivnoto objavuvawe, poznato kako oglasuvawe e

tesno povrzano i usloveno od izborot na propagandniot medium. Od sekoj

oglas se o~ekuva: potencijalnite turisti da go vidat, pro~itaat, razberat,

poveruvaat i da go prifatat toa {to se propagira.

Osnovni elementi na oglasot se: sliki, naslov, tekst i

identifikacija na oglasuva~ot (mediumot).

Spored na~inot na nivnoto prenesuvawe t.e. propagandniot medium koj

se koristi za oglasuvawe, postojat: novinski, radio i televiziski oglasi11

.

Vo ponovo vreme se javuvaat i internet oglasite.

Novinski oglasi

Novinskite oglasi koi sluàt za propaganda na manifestaciite,

voobi~aeno se objavuvaat vo dnevniot i nedelniot pe~at, kaj koi porakata se

oblikuva so tekst, no moè da se apliciraat i fotografii i crteì. Tie

treba da se so atraktivni sodrìni, so {to bi se privlekle potencijalnite

turisti da dojdat i da uìvaat vo prekrasnite programi na festivalite.

Radio-oglasi

Radio oglasite imaat auditiven karakter i tie gi koristat

prednostite na radioto kako medium, kombiniraj}i govor, razli~ni zvuci,

{umovi i muzika. Preku radioto vo sekoe vreme od denot ili no}ta se

prenesuvaat informacii do doma{noto naselenie i turistite za toa na koe

mesto se odrùva nekoj festival i za sodrìnata koja }e se prezentira na

istiot.

Televiziski oglasi

11 D-r L. Simon~eska, citat, str. 125

Televiziskite oglasi imaat audio-vizuelen karakter, za ~ija {to

objava se kombiniraat sliki, crteì, tekst, govor, muzika i dvièwe. So

pomo{ na ovie oglasi lu|eto pokraj toa {to ja slu{aat i ~itaat

festivalskata programa, tie moàt da go vidat i mestoto na odrùvawe na

festivalot, kako i da uìvaat vo prikaùvaweto na najubavite i

najpoznatite pretstavi odràni vo minatite denovi, so {to }e bidat

pottiknati da prisustvuvaat na pretstavite {to sledat.

Internet oglasi

Kako medium koj ima ogromna popularnost i koj e vo podem,

internetot, odnosno internet oglasite go nudat se ona {to e sodràno i vo

prethodnite tri nabrojani oglasi, tekst, govor, sliki, crteì, muzika,

dvièwe i sli~no. Internet oglasite se i zna~itelno poeftini vo sporedba

so novinskite, radio ili televiziskite oglasi.

2.1.3 Proekcioni (ekranski) sredstva

Pod proekcioni sredstva se podrazbiraat site onie sredstva so koi

porakata se prenesuva na vizuelen na~in ili so kombinacija na vizuelen i

auditiven na~in, preku ekran. Stanuva zbor za raznoviden filmski material

koj se proektira vo kinematografska i televiziska tehnika. Kaj ovoj vid

sredstva porakata se soop{tuva isklu~ivo po pat na proekciona tehnika.

Tuka spa|aat filmot i dijapozitivite.

2.1.4 Aran`manski sredstva

Ovaa grupa ja so~inuvaat me|usebe razli~ni sredstva po oblik,

karakteristiki i namena. Tie se koristat za da ja dopolnat propagandnata

akcija na drugite grupi propagandni sredstva, da ja zbogatat i da ja napravat

poraznovidna. Tuka se raboti za oblikuvan, aranìran prostor kako

propagandno sredstvo i toa: saemi ({tandovi i paviljoni), izlo`ben

prostor, izlog, enterier na delovni zgradi, recepcija i dr.

2.1.5 Suvenirski propagandni sredstva

Suveniri se site onie predmeti koi moàt da posluàt kako podarok

za spomen. Toa se razli~ni predmeti, od poevtini, do skapoceni, koi moàt

da se kupat na turisti~kiot pazar. Nivna osnovna funkcija e komercijalna,

no imaat i silno izrazena propagandna uloga. Nekoi od niv imaat prakti~na

namena (privrzoci, ~a{i, pepelnici, razni vidovi noèvi i dr.), drugi se

dekorativni (umetni~ki sliki, narodni rakotvorbi, kukli i dr.) i dosta

skapoceni (zlatni ~asovnici, nakit i dr.). Suvenirite imaat nekoe obele`je

-znak, natpis ili lik koj privlekuva, potsetuva ili soop{tuva, a koe e

karakteristi~no za mestoto kade predmetot se proizveduva.

Suvenirite koi se kupuvaat pri posetata na festivalskite

manifestacii moè da bidat: znamenca so za{titniot znak na festivalot,

mai~ki, kapi, zna~ki i dr.

2.1.6 Kontaktni propagandni sredstva

Kontaktnite propagandni sredstva pretstavuvaat zbir na sredstva i

propagandni deluvawa koi se efektuiraat so neposredni li~ni aktivnosti

koi se ostvaruvaat vo turisti~kata propaganda.

Najkarakteristi~ni kontaktni propagandni sredstva se:

propagandnoto turisti~ki predavawe, odnosite so javnosta i studiskite

patuvawa.

2.1.7 Amblemski sredstva na turisti~kata propaganda

Amblemite pretstavuvaat simboli ili znaci po koi odredena

kulturna ili druga manifestacija se prepoznava. Nivnata osnovna cel e da go

formiraat identitetot na manifestacijata. No, ednovremeno tie imaat i

propagandno dejstvo, pa zatoa se poznati kako propagandni konstanti. Takvi

se imeto na manifestacijata, za{titniot znak, slu`benoto pismo, ku}nata

boja, grbot i zna~kata na manifestacijata i nejziniot propaganden stil.

Za{titen znak (logo) - Manifestacija “Ohridsko leto

3. Manifestacioni sredstva kako posebna grupa

Manifestaciite se zna~aen pottiknuva~ki faktor na turisti~kite

dvi`ewa. Ednovremeno, tie imaat i golemo propagandno zna~ewe. Se

razlikuvaat tri osnovni vida na manifestacii:

- manifestacii na koi osven aktivnite u~esnici prisutni se i drugi

posetiteli, kako {to se: saemi, festivali, sportski priredbi, umetni~ki

priredbi i dr.

- manifestacii na koi novinarite (pe~at, radio, TV), osven kako

aktivni u~esnici za propagandnata poraka, se i dosta va`na kategorija na

posetiteli; toa se kongresite, konferenciite, simpoziumite.

- specijalizirani propagandno-turisti~ki priredbi na baza na

izvorniot folklor, tradicijata i obi~aite; najglavno se karnevalski i

revijalni, a poretko imaat natprevaruva~ki karakter.

Posetitelite, prisustvuvaj}i na vakvite manifestacii voedno se i

prenosnici na propagandnata poraka, od kade poteknuva i poznatata izreka

vo koja se veli: “Zadovolniot gostin e najdobra propaganda”.

Poseben vid manifestacii se propagandno-turisti~kite priredbi. Vo

ovaa grupa spa|aat renomiraniot Festival “Ohridsko leto” i “Balkanskiot

festival”. Osven navedenite manifestacii tuka se vbrojuvaat i karnevalite

vo Rio De @aneiro i vo Venecija poznati vo svetski ramki, potoa

Vev~anskiot karneval, “Trimeri” - Strumica, “Stru{kite ve~eri na

poezijata” i mnogu drugi manifestacii.

Ovie tradicionalni manifestacii, a pred se Festivanot “Ohridsko

leto” deluvaat kako sredstvo na propagandata, deluvaat na postojanost na

posetitelite i pottiknuvawe na novi segmenti na pobaruva~ka. Tie

vklu~uvaat sekoga{ novi sodrìni vo ponudata, visoko nivo na koordinacija

vo drevniot Ohrid i ohridskiot region vo razvojot na raznovidni i

kreativni kadri.

Kaj vakov tip manifestacii, novinarite mora da imaat poseben

tretman, ne samo kako prenositeli, tuku i kako kreatori na novi poraki.

Spored toa, ne e dovolno da se podelat prospekti i druga propaganda na

novinarite, zatoa {to za niv podobro e da se odrì konferencija za pe~at i

da im bidat dostaveni pismeni informacii za novite sodrìni. Najdobro e

da se angaìraat novinari vo osmisluvaweto i prezentacija na novite

sodrìni. Ovde stanuva zbor za novinari - gosti, koi dobro go poznavaat

duhot i mentalitetot na publikata ~ija poseta e posakuvana.

Sekoe turisti~ko mesto treba da ima svoja propagandna

manifestacija, bidej}i toa e nezamenlivo sredstvo za turisti~ka propaganda

na turisti~koto mesto. Manifestaciite se svoevidna specifi~na slika na

ponudata na turisti~koto mesto i neophodna potreba od dokaùvawe na

organizacionata spremnost i kadrovska stru~nost na nositelite na

turisti~kata ponuda. Tie se merka na kvalitetot i poseben znak na

propagandniot nastap. Pove}eto od niv pretstavuvaat nastani koi

privlekuvaat golem broj posetiteli od me|unarodno nivo. Toa se

takanare~eni mega nastani, kako {to se me|unarodnite izlo`bi i drugi

kulturni manifestacii, sportskite nastani, a posebno Olimpiskite igri i

dr. Ovie manifestacii go povrzuvaat turisti~koto mesto i zemjite vo

celina so svetskata javnost.

II. FESTIVAL “OHRIDSKO LETO”

1. Festivalskite manifestacii i propagiraweto na turisti~kata ponuda

Gradot Ohrid, e eden od najpoznatite turisti~ki centri vo Republika

Makedonija koj pleni so svoite kulturno-istoriski znamenitosti. Pokraj

ovoj fakt, biten faktor za razvojot na turizmot pretstavuvaat i

manifestaciite koi se odrùvaat vo tekot na celata godina vo ovoj dreven

grad.

Manifestaciite voop{to i vo tie ramki golemite manifestacii, se

specifi~ni op{testveni pojavi koi imaat za cel pred se zadovoluvawe na

odredeni konkretni op{testveni potrebi.

Spored nivniot karakter i sodrìnata, postojat razni vidovi na

manifestacii i toa: kulturni, sportski, verski, stopanski, politi~ki,

nau~ni.

Vo ramkite na manifestaciite koi se odrùvaat vo Ohrid, posebno bi

gi izdvoile slednite:

- “Ohridsko leto” - tradicionalen me|unaroden kulturen (muzi~ko-

dramski) festival koj se odrùva vo tekot na juli i avgust.

- “Balkanski festival” - tradicionalen festival na narodni pesni i

igri na balkanskite i pribalkanskite zemji koj se odrùva vo po~etokot na

juli.

- Seminarot za makedonski jazik, literatura i kultura - sobir na

slavisti od celiot svet, se odrùva vo tekot na avgust vo Ohrid i Skopje.

- “Prli~evi besedi” - manifestacija posvetena na velikanot na

makedonskata literatura, Grigor Prli~ev.

- “Ohridski trubaduri” - internacionalen muzi~ki festival koj se

odrùva vo tekot na septemvri.

- “Ohridski pliva~ki maraton” - sportski spektakl od me|unaroden

karakter koj se odrùva vo mesec avgust.

- Kongresi, seminari, simpoziumi i konferencii i drugi nau~ni

sobiri.

Posebno zna~ewe za Ohrid kako turisti~ki centar vo negovata

promocija na stranskiot turisti~ki pazar ima Festivalot “Ohridsko leto”.

2. Po~etoci i istorijat na Festivalot “Ohridsko leto”

4 avgust 1961 godina. Toa e datumot na ra|aweto na Festivalot

“Ohridsko leto”. Toj avgustovski den vo izvonredno akusti~niot i

originalen ambient na katedralniot hram Sveta Sofija vo Ohrid e izveden

prviot koncert. Toga{nata prvenka na Operata pri Makedonskiot Naroden

Tetar od Skopje, Ana Lip{a Tofovi}, go demonstrira{e svojot prekrasen

glas so izvedbata na dela od Hendl, Stradela, Mocart, Betoven, Grug…

Nesporno be{e otkritieto deka toj ambient e ~udesen i kako od boga stvoren

za umetni~ki doìvuvawa.

Toa be{e prviot ~ekor, no sosema siguren, cvrst i mnogu nadeèn za

razvojot na “Ohridsko leto”. êkor koj go donese Festivalot do negovoto 45-

to izdanie.

Kako {to minuvaa godinite po 1961 godina, Festivalot beleè{e se

pogolem podem vo svojot umetni~ki razvoj navestuvaj}i deka mnogu brzo }e se

vivne vo prostorot na elitnite evropski i svetski festivali. Toa ve}e i se

slu~i vo narednite godini koga eminentni umetnici i ansambli od site

strani na svetot doa|aa vo Sveta Sofija da ja demonstriraat svojata

umetni~ka ve{tina, no i si zaminuvaa ma|epsani i prijatno zbuneti od

neverojatno ubavite doìvuvawa vo gradot na Sveti Kliment.

Da ne be{e preubavata i prevozvi{enata Sveta Sofija ne }e be{e

nikoga{ “Ohridsko leto”, zatoa {to “Ohridsko leto” be{e pred da be{e,

zatoa {to, ednostavno, ne e mo`no da sme vo ovaa katedrala, vo ova

pove}evekovno sedi{te na avtokefalnosta na Ohridskata arhiepiskopija, a

da sme nadvor od onie golemi duhovni ~inovi i ~inodejstvija {to se odvivale

ovde, vo nea, eve, ve}e pove}e od eden millenium. Tuka, vo ovoj hram na

golemite ~ovekovi ispovedi, molepstvija i voznesuvawa, osoznavawa i

prozrenija, poznatite ohridski arhiepiskopi gi govorele svoite vdahnoveni

besedi za ìvotot i smrtta, za menlivosta i minlivosta na ovoj svet, tuka

odyvonuvale nivnite vehementni propovedi na poetskite ìtija vo slava na

Sveti Kliment. Tuka, vo nejziniot oltaren prostor na koj denes nastapuvaat

najistaknati imiwa na svetskata reproduktivna umetnost, opkruèni od

crkovni velikodostojnici, od starozavetni i novozavetni kompozicii, od

dvata friza na angelite koi kako da letaat nad nas, od portretite na

carigradski, antiohiski erusalemski i aleksandriski patrijarski,

arhiepiskopi i episkopi, od rimski papi, od prvite portreti na Sv. Kiril

Solunski i Sv. Kliment Ohridski, tuka, vo ovaa tainstvena atmosfera ne

odyvonuval samo staroslovenskiot makedonski crkoven jamb tuku, kako i

denes, odeknuvale, so nekoja edinstvena nebesna boja, psalmopodobni napevi

od Pentikostarot na Klimenta, grmele liturgiski tekstovi letopisi,

`itija, legendi, site muzi~ki ispolnuva~i.

2.1 Muzi~ki del

Na ~etvrti avgust 1961 godina, pod svodovite na drevnata “Sveta

Sofija” se slu~i zna~aen ~in - se rodi Festivalot “Ohridsko leto”.

Pevicata Ana Lip{a - Tofovi} i pijanistot Ladislav Perldik bea

neposrednite protagonisti na taa “sveta ro`ba”.

Ana Lip{a - Tofovi}, alt

Vo prvite festivalski godini vo programskiot koncept preovladuva

insistiraweto na najdirektnata vrzanost na Sveta Sofija so tradicijata na

vokalot, kako i na istoriskite koreni na samiot Ohrid. No, ve}e i samite

po~etoci ja iniciraat i idejata za elitnosta na interpretatorite koi

nastapuvaat vo Sveta Sofija. Taka, {este priredbi organizirani slednata

godina so pomo{ na Sobranieto na gradot i Koncertnata direkcija na

Makedonija, osven nastapot koj dolgi godini }e ostane tradicija, koncertot

na gospo|a Ana Lip{a - Tofovi}, gi odbeleùva i nastapite na

Slovene~kiot oktet i baritonot Vladimir Ru`|ak, no i nastapot na svetski

afirmiraniot sopran od SAD, Martina Arojo. Taa voedno stanuva i prv

umetnik od drug kontinent koj koncertira vo Ohrid. Site tie vo svojata

programa insistiraat na muzika od starite majstori, ili na dela so duhovna

tematika. Samata manifestacija se otvara so muzika inspirirana od svetoto

delo na bra}ata Kiril i Metodij, so delo koe go podvlekuva zna~eweto na

Ohrid kako lulka na slovenskata pismenost: kantatata Veli~anie na Todor

Skalovski. Taa prozvu~uva pod svodovite na katedralnata crkva vo izvedba

na Kamerniot orkestar na Filharmonijata na NRM i altot Milka

Eftimova. Dirigent e samiot avtor, so {to stanuva i prv vo dolgata niza

umetni~ki rakovoditeli na ansambli so najrazli~en sostav, koi }e se

voodoo{evuvaat od inspirativnosta na ovoj, ve}e koncerten prostor.

Zagrepskite umetnici Boìdar i Bogomir Gor{e, se prvite instrumentalni

solisti koi nastapuvaat na Ohridsko leto so deloto Bahoviot koncert za dve

violini.

Ve}e slednoto leto se beleàt nastapite na kamerniot guda~ki

orkestar ”Pra{kite muzi~ari”, potoa kamerniot sostav “Berlinsko trio” -

sopran, violina i ~embalo, eden vrven kameren sostav - guda~kiot kvartet

“Betoven” od Moskva, pomal vokalen ansambl “Pro muzika” od Wujork, dva

hora so duhovna i svetovna programa (RTV Belgrad i Mir~e Acev od Skopje),

kako i niza solisti~ki ve~eri na vokalni umetnici so dokaàno renome:

Miroslav ângalovi}, Marjana Radev, Danka Firfova, Marija Skalovska,

Milka Eftimova…

Vo mart 1964 godina se formira direkcija na Festivalot, so {to se

potencira i negovata programska samostojnost i otvoraweto mo`nosti za

nova organizaciona kreativnost. Taa godina zapamten ostanuva nastapot na

Filharmonijata na SRM so svetski priznatiot dirigent Igor Markevi~,

potoa nastapite na instrumentalniot ansambl od Francija, “Andre Kolson”

i violon~elistiot Elefterio Papastavro, koj voedno }e stane eden od

prvite rakovoditeli na mnogubrojnite letni majstorski rabotilnici za

mladi muzi~ari. Germanija e prezentirana so duva~kiot kvintet

“Gevandhaus”, Bugarija so violinskoto duo [najderman - Kamilarov i svetski

poznatiot hor “Bodra smena”. Ovaa godina e edinstvenata so festivalski

nastapi na vrvni sostavi kakvi {to se - “Xulijard” kvartetot od SAD,

ansamblot na violini na Boq{oj - teatrot i solistite na Operata i Baletot

na Sankt Petersburg, porane{na SSSR.

Leonid Kogan, violina Mstislav Rostopovi~, violon~elo

Na pettata godi{nina od postoeweto na “Ohridsko leto” se slu~uvaat

i nastani koi imaat trajno vlijanie vrz idniot razvoj na festivalot. Toa e

prvata sredba na eden svetski poznat umetnik so Ohrid, grad koj re~isi dve

idni decenii }e bide negov leten dom. Toj, za vozvrat na seto doìvuvawe,

inspirativnosta na ambientot i toplinata na opkruùvaweto, }e stane eden

od klu~nite propagatori na festivalot vo niza svetski muzi~ki centri.

Stanuva zbor za violinistot Leonid Kogan12

. Svoeto internacionalno debi

vo Ohrid }e go imaat i negovite dve deca: violinistot i dirigent Pavel i

pijanistkata Nina Kogan. Toj }e go inicira qubopitstvoto za doa|awe na

festivalskata scena kaj mnogubrojni vrvni guda~i od Rusija, kako {to se

violinistite: Igor Ojstrah, Viktor Tretjakov, Evgenija ûgaeva, Marina

12 Sneàna Anastasova-âdikovska, Jubilejna monografija 40 godini Festival “Ohridsko leto”

Ja{vili, Gideon Kremer, Eduard Gra~, Irina Bo~kova, violon~elistot

Mstislav Rostopovi~, sopranot Galina Vi{wevska, niza pijanisti itn.

Festivalot vo prvata decenija na postoeweto, ostvaruva komunikacija

i so u{tee den umetnik od vonseriski format i so svetsko renome: toa e

violon~elistot od Francija, Andre Navara. Negovoto postojano prisustvo

stanuva predizvik za niza vrvni ~elisti: Pjer Furnie, Antonio Menezes, Ko

Ivasaki, Hajnrih [if, Danail [afran, Roham de Saran…

Mnogu podocna vo vtorata polovina na osumdesettite godini i

po~etokot na devedesettite godini, u{te dvajca umetnici po svoj izbor }e se

stavat celosno na usluga na festivalskata programa - toa se pijanistite

Qupka Haxi-Georgieva i Evgenij Koroqov. Sekako, za pomnewe e i nastapot

od 1978 godina na Indiecot Ravi [ankar, sitarist.

Andre Navara, violon~elo Ravi [ankar, sitar .

Vo vkupnata muzi~ko-programska koncepcija na Festivalot koj

prvenstveno u{te vo prvite godini se formira kako kameren i pred se

povrzan so crkvata Sveta Sofija i poretko so nejzinoto predvorje,

solisti~koto muzicirawe na dva koncertni instrumenti, koe mnogu brgu }e

stekne izvonredna popularnost kaj publikata, privlekuvaj}i festivalski

u~esnici koi se vrvni virtuozi, vsu{nost najdocna se vklopuva. Stanuva zbor

za pijanoto i klasi~nata gitara. Prv pijanist koj nastapuva e Nikolas

Astrinidis od Grcija, 1965 godina. Svoi festivalski tematski ve~eri

posveteni na [open imaat dve polski pijanistki, Halina êrni-Stefanska

i Marta Sosinska. Prvite dve decenii prodefilirale i drugi svetski

pijanisti me|u koi Grigorij Sokolov, Nikolaj Petrov, Tatjana Nikolaeva,

Aldo îkolini, Andre Vots, Marija Tipo, Xon Ogdon, Garik Olson, Rudolf

Kerer, Dubravka Tom{i}, Vladimir Krpan, Ivo Pogoreli}…

Gitarata, svoeto prvo ohridsko koncertno pretstavuvawe go ima

pove}e od edna decenija po festivalskite po~etoci, vo 1973 g., so koncert na

umetnikot od SAD, Herbert Stjuard. Vo Ohrid, vo periodot na slednata

festivalska decenija muziciraat: Horhe Luis Viqagomez, Alisija Arte,

Masimo Gazbarone, Esteban Botineli, Diego Blanko, Narcisio Jepes…

Zna~ajna internacionalizacija e realizirana preku nastapite na

kamernite ansambli, kamerni orkestri i horovi od najgolemiot broj na

spomenati zemji. Me|u niv: Bukure{tanskite i Ungarskite madrigalisti,

horovite od akademijata “Sibelius” i kamernite peja~i na Univerzitetot

“Santa Barbara”, Simfoniskiot orgestar na akademijata od San Diego,

Litvanskiot kameren orkestar, ansamblot “Virtuozi di Roma”, Minhenskiot

kameren orkestar, kvartetot “Glinka’, “Prokofjev” - kvartetot,

Francuskoto kamerno trio, Moskovskoto trio, Zagrepskiot guda~ki kvartet,

Belgradskoto trio, trioto “Lorenc”, horot “Kolegium muzikum”…

Neodminliv del na festivalskata programa ostanuvaat solisti~kite

vokalni nastapi. Se pametat imiwata na Georgi Boìkov, Radmila

Bako~evi}, Biserka Cvei}, Marjana Radev, Miroslav ângalovi}, Anton

Dermota, Paulos Raptis, Xon Van Kersten…

Ohrid, kako svoj omilen muzi~ki prostor go opfa}aat i violinistite

Stefan Milenkovi} i Jovan Kolunxija, pijanistite Rita Kinka, Kemal

\eki} i Aleksandar Maxar…

Od vtorata polovina na 90-tite godini svedoci sme na niza novi

imiwa, niza tvore~ki vozbudi. Vo katedralnata crkva Sv. Sofija prozvu~uva

glasot na Vitoria De Los Anheles, Katja Ri~areli, Evgenij Bu{kov, Min~o

Min~ev, violon~eloto na Ksavie Filips, Asier Polo, Kiril

Rodin…gitarata na Eliot Fisk, Slava Gregorijan…pijanoto na Roxer

Vudvord, Nikolaj Luganski. Posebno doìvuvawe za festivalskata publika

ostanuva unikatnata sredba so “Horot na vienskite deca” i Simfoniskiot

orkestar na Avstriskoto radio. Isto taka se pojavuvaat i umetnicite kako

Dang Tai Song - pijano, Val Ran Seo - sopran, Ksenija Jankovi} - violon~elo,

Anton Barakovski - violina, Silvija Karedu - flejta, Stefan Milenkovi} -

violina, Kamerniot orkestar “@or` Enesku”, Trioto An, Maksim Fedotov,

[lomo Mins, Marko Josifovski, Vadim Rudenko, Borodin kvartetot,

Kamerniot orgestar “Ungarski virtuozi…

No, edna od najveli~enstvenite no}i na “Ohridsko leto” se slu~i vo

2005 godina. Na 12 juli, na scenata na anti~kiot teatar pred pove}e od 3000

gosti nastapi umetnikot so svetsko renome, Hoze Kareras. Toa be{e nastap

vo koj cela publika u`iva{e. Duri sedum pati {panskiot tenor mora{e da se

vrati na scenata, po ovaciite na prepolnata scena.

Hoze Kareras, tenor, 12.07.2005 god. - foto:A.Kova~eski

Od strana na dnevniot vesnik “Nova Makedonija” e vovedena i nagrada

za najuspe{na muzi~ka ve~er, spored viduvaweto na muzi~kata recenzija.

Nagradata najprvo e nare~ena Ohridska Izida, a vo 1999 godina e

preimenuvana vo Nagrada Sv. Kliment Ohridski.

Vo analite na festivalot sekoga{ }e ìveat izvedbite na delata na

makedonskite kompozitori, kako “Zlatoustovata liturgija” na Atanas Badev,

oratoriumite “Serdarot” i “Klimentu” od Vlastimir Nikolovski, operata

“Car Samoil” od Kiril Makedonski, oratoriumot “Ilinden” od Dimitrie

Buàrovski, baletite “Ohridska legenda”, “Lebedovo ezero”, “Dubrovni~ka

legenda” i “Makedonska povest” od Gligor Smokvarski i mnogu drugi, so {to

se dokaàlo deka ne postoi muzi~ki umetnik od ovie prostori koj gi

zadovoluva visokite svetski standardi na ovoj festival, a da ne nastapil na

negovite sceni. Posebno plenat nastapite na Makedonskata filharmonija

pod dirigenstvo na Todor Skalovski, Lovro Mati~i}. Bleskavi se i

nastapite na dirigentite Trajko Prokopiev, Angel [urev, Dragan

[uplevski, Van~o âvdarski i Fim~o Muratovski. Ostanuvaat zasekoga{

zapameteni imiwata na Ana Lip{a - Tofovi}, Pavlina Apostolova, Vaska

Bixova, Marija Skalovska, Danka Firfova, koi se traen beleg vo istorijata

na izveduva~kata umetnost vo Makedonija.

Vo vtorata ohridska decenija, 70-tite godini, vo festivalskite

programi se vklu~uvaat novi muzi~ki institucii, solisti i ansambli, novi

kompizitorski imiwa - Qubomir Branxolica, Aleksandar Lekovski,

Mihajlo Nikolovski, Sotir Golabovski, Risto Avramovski.

Operata pri MNT ostvaruva pove}e atraktivni proekti me|u koi dva

navistina unikatni. Verdievata Aida vo 1982 g., a vo 1986 g. so Karmen od

@or` Bize.

Od 90-tite godini Festivalot “Ohridsko leto” pominuva vo znakot na

dràvnata samostojnost na Republika Makedonija. Na scenata na festivalot

ovie petnaeset godini se aktivni i kamernite orkestri me|u koi Kamerniot

orkestar na Makedonskata filharmonija, Kamerniot orkestar na

Makedonskata Radio Televizija, Mladinskiot kameren orkestar,

Makedonskiot kameren orkestar, a vo 1995 g. se pojavuva nov kameren ansambl

Makedonski guda~ki kvartet, podocna nare~en kvartet “Gajdov”. Na

programite za ovie petnaeset godini nezavisnost se nao|aat imiwata i na

pove}e horski ansambli. Horot na MRT, ènskiot kameren hor “Sv. Zlata

Meglenska”, a zabeleìtelen nastap so pravoslavna muzika ima Kamerniot

me{an hor pri Soborniot arhiepiskopski hram “Sv. Kliment Ohridski”.

Solisti~ki nastapi odrùvaat pove}e makedonski umetnici od

razli~ni generacii: Kiril Ribarski - trombon, Vasil Atanasov - oboa,

Blagoj Angelovski - truba, Stojan Dimov - klarinet, Anastasija Nizamova -

Muhi}, Ana Stamenkovska, Marija Muratovksa - Naumovska - sopran, Igor

Durlovski - bas, Sneàna Anastasova - âdikovska, Jasminka âkar, Elena

Misirkova, Darko Kostovski, Ilinka Manova - pijano…

Sekako mora da spomneme deka na Festivalot “Ohridsko leto” svoite

po~etoci gi ima{e, sega ve}e svetski afirmiraniot i poznat pijanist od

Makedonija, Simon Trp~evski.

2.2. Dramski del

Paralelno so muzi~kata umetnost vo festivalskiot koncept

neminovno se nametnuva{e potrebata i mestoto na drugiot programski

segment - teatarot, dotolku pove}e {to drevniot Ohrid so svoite podatlivi

scenski lokaliteti ednostavno nudi takvi mo`nosti i go privlekuva

reìserskoto oko. Atraktivnite scenski prostori kako {to se Predvorjeto

na Sveta Sofija, Samoilovata tvrdina, Dolni Saraj, Sarai{te, Plao{nik,

Anti~kiot teatar i mnogu drugi otkrieni i neotkrieni, nudat neograni~eni

mo`nosti za teatarski produkcii na otvoren prostor {to pretstavuva

posebna atrakcija za qubitelite na dramskata umetnost.

Festivalot “Ohridsko leto” beleì nad iljada izvedbi na dramski

dela so ànrovska raznovidnost, za gostuvawa i za sopstvena produkcija na

Festivalot. Posebno impozanten e brojot i renometo na reìserite,

scenografite, akterite, dramskite pisateli, i se razbira, teatarskite

tvorci od drug profil koi prodefilirale niz lulkata na seslovenskata

kultura i pismenost.

[ekspir, Sofokle, Evripid, Aristofan, Breht, Molier i mnogu drugi

stranski i doma{ni avtori ~ii dela se izveduvaat ili kako premierni

proekti ili kako adaptacii so doma{ni ili stranski gostuva~ki ansambli,

pretstavuvaat vistinski festivalski doìvuvawa za mnogubrojnite gosti i

turisti.

Poa|aj}i od prvata dramska pretstava “Kako {to miluvate” od

Vilijam [ekspir, vo reìja na Dimitar ]ostarov, neminovno e da gi

spomeneme i fundamentalnite dela na svetskiot teatar, kako {to se

najzna~ajnite anti~ki tragedii “Antigona” od Sofokle i “Sokratovata

odbrana i smrt” od Platon. Tuka se i nedosti`nite komediografi Molier i

Goldoni, misteriozniot Gelderot, krvaviot Lorka, temniot Dostoevski,

potoa tatkovcite na moderniot teatar Breht i Beket i drugi renomirani

imiwa od istorijata na moderniot teatar.

“Sonot na letnata no}” e odràna kaj ostatocite na Klimentoviot

hram, kaj Imaretot, a se izdvojuva i pretstavata odràna na mesnosta

Sarai{te, “\avol{tinite na Skapen”.

Poseben interes kaj turistite i mesnoto naselenie pobudi

pretstavata “Martolozot” odigrana od kambanarijata na crkvata “Sv.

Kliment” do anti~kiot teatar, a pretstavite “Galebot” od êhov i “Bura” od

[ekspir se odràle kaj plaàta na hotelot “Park”.

Vo 1965 g. dve od vkupno trite dramski pretstavi odràni na

festivalot se od doma{nata dramaturgija, Antica od Risto Krle i

Bogomilska balada od Vlado Maleski. Vo ovie dve pretstavi igrale

legendite na makedonskoto akterstvo Petre Prli~ko, Todor~e Nikolovski,

Stojka Cekova, Qupka Xundeva, Cvetanka Jakimovska, Nada Ge{oska, Darko

Damevski, Vukan Dinevski, Aco Jovanovski - Snagata, Krum Stojanov,

Milica Stojanova.

Potoa vo avtenti~en ambient se izvedeni i Makedonska krvava svadba

od Vojdan êrnodrinski, Pe~albari od Anton Panov, Parite se otepuva~ka

od Risto Krle, Begalka od Vasil Iqoski.

So èlba celiot grad da stane teatar - i svetilnik, kako i {to mu

prilega na Lihnidos, “Ohridsko leto”, na 2 avgust 1966-ta godina, }e ja osvoi

impozantnata Samoilova krepost so najsodvetnata festivalska premiera

“Car Samoil” vo reìja na Q. Georgievski, a vo izvedba na Mladinsko -

detskiot teatar, Skopje.

Samoilova tvrdina, Kaligula, Dramski teatar, Skopje

So “Jane Zadrogaz”, prikaàna vo 1975 godina, i “Divo meso” (1980) so

Dramskiot teatar, kako i so “Let vo mesto” (1982) so Domot na mladite “25

maj” (denes Mladinski kulturen centar), dramskiot pisatel Goran

Stefanovski i reìserot Slobodan Unkovski, isprepletuvaj}i go

makedonskoto minato i sega{nost, vgradija nov senzibilitet vo

makedonskiot teatar. Pretstavata “Erigon” (1982) na Jordan Plevne{, vo

reìja na Q. Georgievski i vo izvedba na Dramskiot teatar, zna~e{e

soo~uvawe so noviot priod kon makedonskata nacionalna istorija i bitie.

Pove}e pati na “Ohridsko leto” pokraj Dramskiot teatar i MNT od

Skopje u~estvuvale i Albanskata i Turskata drama pri Teatarot na

narodnostite od Skopje, kako i teatrite od Prilep, Strumica, Kumanovo,

Veles, Bitola, Teatarot za deca i mladinci pd Skopje, a isto taka nastap na

festivalot ima i Teatarot od Ohrid koj e formiran vo 2004 godina.

Predvorje na Sv. Sofija, Don @uan, Dramski teatar, Skopje

Festivalot niz svoeto postoewe uspea da gi donese i Jugoslovenskoto

dramsko pozori{te, Atelje 212, Beogradsko dramsko pozori{te, Hrvatsko

narodno kazali{te i drugi internacionalni teatri kako {to se Dramski

teatar na V.F. Komisarèvska od Rusija, Naroden teatar “Ivan vazov” od

Bugarija, Teatar “Tribin” od Germanija, Univerzitetski ansambl, Jel,

SAD…

Zna~ajni zalo`bi i vrednosti na festivalskite sceni, akterski

kreacii za pomnewe, ostvarija i Dragi i Du{ko Kostovski, Mite Grozdanov,

Vladimir Svetiev, Joana Popovska, Blagoja ôrevski, Meto Jovanovski,

Sneàna Stameska, Nikola Ristanovski, Senko Velinov, Mija Aleksi}, Rade

[erbexija…

Pokraj nagradata Ohridska izida, odnosno Sv.Kliment Ohridski na

vesnikot “Nova Makedonija”, vesnikot “Ve~er” ja voveduva nagradata za dve

najdobri akterski ostvaruvawa, a ~esta prvi da ja primat ovaa

novovostanovena nagrada ja imaa akterite Meto Jovanovski i Nikola

Ristanovski. Za svoite ulogi vo pretstavata Zlostorstvo i kazna spored

Dostoevski vo produkcija na Dramata pri MNT od Skopje.

2.3 Alternativen del

Interesot i qubopitstvoto na privrzanicite na Ohridsko leto za

posetuvawe i prosleduvawe na bogatite i interesni sodrìni na

alternativnata programa, u{te od samite negovi po~etoci pa se do denes,

govorat za golemoto zna~ewe na ovoj tip programa kako mnogu vaèn segment,

koj re~isi 40 leta zaedno so glavnata programa (muzi~ka i dramska)

pridonesuva kon razvojot i rasteòt na Festivalot.

Eksperimentiraweto, pro{iruvaweto na programskite aktivnosti i

baraweto novi nasoki koi Festivalot }e go napravat u{te poprivle~en na

vqubenicite na umetnosta dovedoa do ra|awe na idejata za organizirawe na

pridu`nite aktivnosti, podocna nare~eni alternativna programa, ne

pomalku kvalitetna i zna~ajna od ona {to be{e deklarirano kako glavna

programa na Ohridsko leto.

Osnovaweto na Letnata muzi~ka akademija, koja transformirana vo

Leten muzi~ki kamp ìvee do denes, recitalite i literaturno - poetskite

ve~eri, teatarskite prezentacii, likovnite izlo`bi, sovremenite baletski

pretstavi, koncertite na popularnite bendovi, xez i rok - grupi, nastapite

na mladite muzi~ki umetnici, folklornite ansambli, site tie se male~ki

del~iwa koi go so~inuvaat mozaikot na alternativnata programa. Rabotata

na Muzi~kata akademija vo 1964 godina na nekoj na~in go ozna~uva po~etokot

na alternativnata programa.

Osvojuvaweto na novi sceni i prostori }e ja rodi i idejata za

organizirawe aktivnosti koi otstapuvaat od tradicionalnite ramki vo koi

bea postaveni muzi~kite seminari. Za prvpat }e se organizira t.n.

Me|unarodna horska nedela.

Nesekojdnevni doìvuvawa i ~udesni ~uvstva pobuduvaa zavr{nite

koncerti od etno - seminarite. Tie sosema se vklopuvaa vo fascinantnite

ambienti i vo duhot na samiot grad.

Ne moè, a da ne se spomnat site recitali i literaturno - poetski

ve~eri od 1965 godina pa se do denes na koi bea izgovoreni prekrasnite

stihovi na Vapcarov, Vlada Uro{evi}, Ante Popovski, Mateja Matevski,

Blaè Koneski, Tome Momirovski, a zabeleàni ostanuvaat i

monodramskite izvedbi na Petar Temelkovski, Mite Grozdanov, Jusuv

Gulevski i dr.

Mestopolo`bata na gradot, iskoristuvaweto na negovite prirodno

ubavi ambienti, unikatnata ubavina i kulturnite bogatstva bea pri~ina

pove}e vo alternativnata programa da se vklu~at i likovnite izlo`bi, so

{to taa stana seopfatna, nayiraj}i vo site sferi i ànri na umetnosta.

Svoite majstorski naslikani dela i skulpturi, pred posetitelite na Ohrid

gi prezentiraa: Lazar Li~enovski, Dimitar Manev, Edo Murti}, Teofil

[ulajkovski, Georgi âpkarov, Dimitar Pandilov, Vladimir Georgievski i

mnogu drugi.

Od 1974-ta godina pa navamu nositel na alternativnata programa }e

bide nastapot na mladite muzi~ki umetnici, odnosno Podiumot na mladi.

Vo 1995-ta godina, Podiumot na mladi dobiva nova, me|unarodna dimenzija, a

od 1997-ta godina toj e transformiran i vklu~en vo ramkite na oficijalnata

programa na Festivalot… Taka, vo godinite {to sledea, nastapija: Simon

Trp~evski, Oleg Kontradenko, Tara Noval, Alison Bazala, Janika Nev~eva,

Ruja Taner, Emil Bekir i mnogu drugi mladi muzi~ari koi svojata muzika mu

ja podarija na Ohridskiot festival i na negovata publika.

Posebno se interesni poslednite desettina godini, osobeno od 1996

godina. Toa se godini na procvet i vistinsko bogatstvo na programski

razli~nosti so koi be{e ispolneta alternativnata programa na Festivalot.

]e bidat zabeleàni nastapite na Sa{o Gigov - Gi{ i grupata Klerò,

grupite Memorija, DD Sintezis, Garo i Paramecium, Bodan Arsovski i

Ezgija, Vlatko Stefanovski, Arhangel, Leb i sol, Sawa Ili} i Balkanika,

Al{ar, Antonio Kitanovski - trio, nova muzika za novite generacii i za

novoto vreme.

Baletot e poslednoto del~e vo sostavuvaweto na mozaikot nare~en

alternativna programa na Festivalot Ohridsko leto. Tan~erite Sejdu Boro

i Salija Sanon od Nacionalniot koreografski centar Monpeqe, Francija

otvorija novi prostori za razmisluvawe i pogledi na dvièwata,

prezentiraj}i ja Vekot na ludite. Sledat performansite na Vakuum vo

koreografija na Risima Risimkin, dens - teatarot “Parosis” od Solun,

studioto “Rebis” od Skopje, multimedijalniot proekt Dabova {uma

inspiriran od muzikata na Vlatko Stefanovski i Svadba raboten po muzika

na Goran Bregovi}, kako i pretstavata Hrabar nov svet vo koreografija na

Gordana Dean Pop - Hristova.

3. Promovirawe na ohridskata turisti~ka ponuda preku

Festivalot “Ohridsko leto”

Borej}i se vo celiot ovoj buren period na HH vek za dlaboka kulturna

transformacija i niz nea za svoj sopstven duhoven subjektivitet i

nacionalen suverenitet, tokmu ovde, vo Ohrid, vo ovaa drevna slovenska

metropola od kade po~na na{ata kultura, so Festivalot “Ohridsko leto”,

makedonskata kultura izleze na scenata na svetskata kultura,

sprotivstavuvaj}i mu se na projavuvaweto na sekoj vid kulturen

provincijalizam, afirmiraj}i se sebesi vo svetot i svetot vo sebesi. Na toj

na~in institucijata “Ohridsko leto”, i kako kulturna akcija i kako

kulturen process od prvostepeno zna~ewe, gi otvori i gi razvi makedonskite

kulturni vrski so svetot, pretstavuvaj}i mu gi nemu na{ite makedonski

op{tokulturni i umetni~ki vrednosti i donesuvaj}i gi umetni~kite i

op{tokulturnite vrednosti na svetot vo na{iov duhoven, socijalen i

nacionalen prostor, univerzalizaj}i go pritoa nego vo duhot na

univerzalnoto bitie na kulturata voop{to. Ohrid, zatoa, so ovaa svoja nova

kulturna baza, ne ostana samo svet grad, tuku stana i grad na svetot.

Originalnosta, pak, na ovaa na{a kulturna institucija, ne samo kako

makedonska, tuku i kako svetska manifestacija, e vo toa {to ovozmo`i na nea

da dojde do sredba na kulturite na razli~inite epohi, na razli~nite narodi i

kontinenti, do prezentacija na raznovidni kulturni sistemi na svetskite

vrednosti od razni kulturni tradicii i senzibiliteti. Na toj na~in, ovoj

na{ festival izvr{i zna~ajna uloga, kako za {ireweto na kulturnite i

politi~kite vrski na na{ata zemja so drugite zemji od site kontinenti na

na{ava planeta, taka i vo ramnopravnata cirkulacija na umetni~kite

iskustva i idei {to strueja niz nego, izrasnuvaj}i vo poznata kulturna

institucija kaj nas koja vospostavi i realizira brojni komunikacii na

me|unarodnata kulturna sorabotka i razmena na Makedonija so svetot. Deka

imeto na Ohrid vleze i se rasprostrani {irum na{ava planeta, ne samo kako

dreven grad na staroslovenskata i starohristijanskata kultura, tuku i kako

umetni~ko sredi{te so golemi kreativni dostreli na svetskata

reproduktivna umetnost, toa e golema zasluga na “Ohridsko leto”. No, zaedno

so toa, nezamenliv e i pridonesot na “Ohridsko leto” vo postojanoto

zbogatuvawe na kulturnoto proniknuvawe na narodite vo svetot. Na toj

na~in ovoj festival stana faktor na so~uvuvaweto i ponatamo{noto

razvivawe na na{iot duhoven i kulturen identitet, proniknuvaj}i ja na{ata

nacionalna kultura so kulturite na svetot i kulturite na svetot so

makedonskata nacionalna kultura.

So za~lenuvaweto na Festivalot vo Me|unarodnata asocijacija na

evropskite festivali vo 1994 godina, afirmacijata na “Ohridsko leto” vo

svetot se izvr{i na najvisoko nivo, a so toa se afirmira{e, se afirmira i

}e se afirmira drevniot Ohrid i na{ata prekrasna Makedonija.

Dali Festivalot }e bide samo turisti~ka ponuda, toa e pra{awe na

re~isi site letni festivali vo svetot.

Site tradicionalni manifestacii, a pred se Festivalot “Ohridsko

leto” deluvaat kako sredstvo na propagandata, deluvaat na postojanost na

posetitelite i pottiknuvawe na novi segmenti na pobaruva~ka.

4. Sredstva na promocija na Festivalot “Ohridsko leto”

Promocijata e onoj del na marketing aktivnostite preku koj odreden

subjekt komunicira so svoeto marketing okruùvawe. Po svojata sodrìna

promocijata pretstavuva zbir na raznovidni aktivnosti koi subjektot gi

koristi za da odrùva postojani vrski so svoite postojani i potencijalni

konsumenti.

Promoviraweto na festivalskite manifestacii se vr{i preku

osnovnite i sekundarnite formi koi go so~inuvaat promotivniot miks.

Posebno zna~ewe sekoga{ se pridava na osnovnite promotivni formi i toa:

propagandata, li~nata proda`ba, odnosite so javnosta, publicitetot i

unapreduvaweto na proda`bata.

Ovie promotivni aktivnosti koristat golem broj razli~ni metodi i

sredstva so koi treba da ja izvr{at svojata cel.

Konkretno, vo promocijata na Festivalot “Ohridsko leto” se koristi

{iroka lepeza na propagandni sredstva, me|u koi posebno zna~ewe im se dava

na slednive:

- Plakati, so koj se promovira Festivalot i programata na istiot, se

lepat na odredeni prostori vo gradot Ohrid, Skopje i drugi gradovi vo

Makedonija kade frekvencijata na minuva~ite e golema, vo ponovo vreme se

goristat i golemi osvetleni bilbordi.

- Prospekti, koi sodràt osnovni karakteristiki za Festivalot,

scenite za izvedba na programskite sodrìni.

Prospekt, EAF, 2005-2006

- Katalozi, sodràt katalo{ki informacii za izveduva~ite so slika

i tekst.

- Publikacii, se izdavaat za potrebite na Festivalot, prete`no se

tekstualni i tretiraat odredeni temi.

- Fotografii, formirana e fototeka kade gri`livo se ~uvaat site

fotografii od razli~ni nastani od ~etiri deceniskoto postoewe na

Festivalot.

- Oglasi (novinski, radio i TV), redovno se davaat oglasi pred

po~etokot na Festivalot na site mediumi zaradi afirmacija na istiot.

Najgolemata afirmacija se vr{i sekako i so prikaùvaweto na

programskite sodrìni na Festivalot na programite na MTV koja ima svoj

satelitski kanal, so {to mnogumina od na{ata dijaspora i ostanati

umetnici i obi~ni namernici se vo tek so nastanite koi se slu~uvaat na

Festivalot.

- Suveniri, Festivalot ima najrazli~ni suveniri kako {to se razni

znamenca, mai~ki, kap~iwa, nalepnici, bexevi, penkala i sl.

- Odnosi so javnosta, redovno se odrùvaat kontaktite so javnosta

preku razni emisii posveteni na Festivalot, razni tribini i sl.

- Internet strana, Festivalot “Ohridsko leto” ima svoja internet

strana (www.ohridskoleto.com.mk) preku koja golem broj interesenti od

zemjava i svetot se zapoznavaat so “Ohridsko leto”, negovata programa,

scenite, istorijatot, a moàt i vo ìvo da gi sledat najva`nite nastani na

Festivalot preku internet na bilo koj del od Planetata Zemja i sl., a

generalni informacii za Festivalot se pomesteni na oficijalnata

internet strana na Asocijacijata na Evropskite festival ii bro{urata koja

ja izdava istata na pove}e evropski jazici, {to e od golemo zna~ewe za

promocijata na Ohrid i Makedonija.

- Multimedijalni proekti, Festivalot “Ohridsko leto” vo poslednive

dve godini izdade nekolku muldimedijalni proekti vo vid na CD i DVD. Na

niv, pokraj informaciite za festivalot, se smesteni i fotografii, kratki

inserti od koncertite, programata i sl.

- Berzi, Festivalot vo 2005 godina u~estvuva{e na edna od najgolemite

kulturni berzi vo svetot, na berzata vo Berlin, Germanija.

- Monografii, vo ~est na odredena godi{nina se izrabotuvaat posebni

monografii kade e sploteno se ona {to e zna~ajno za Festivalot, tekstovi,

Fotografii, izjavi…

III. ZAKLU^OK

Da ne be{e Ohrid, taa grandiozna makedonska i panslovenska

metropola na epohalni kulturni ~inovi i procesi, vo koja prvpat

prozborevme slovenski i nie i yvezdite i vo koja se rodi na{eto narodno

pismo {to }e ja pro{iri pismenosta na mnogubrojnite narodi, preku Dunav i

Dwestar se do Krim i Volga; da ne be{e Ohrid, toa mesto na na{eto duhovno

poteklo, toj vrutok na na{ata nacionalna, duhovna i istoriska sudbina, toj

grad - svetlost (Lihnidos) i grad - svetost, so svoite crkvi i katedrali, so

svoite freski, ikoni i ikonostasi; so svojata arhitektura i so svoite

mozaici; so svoite nekoga{ni dvorci i sarai; so svoeto ezero i so svoite

nepresu{ni vrutoci; so svoite svetiteli, vernici i eretici, so svoite

molitvi i so svoite pofalni slova, so svoite psaltiri i rakopisni knigi; so

svoite grobovi, grobnici i imareti, so svoite citadeli i bedemi; so svoite

arhiepiskopii i patrijar{ii; so svoite crkovni velikodostojnici, so svojot

Kliment, so svojot Naum, so svoite besednici i pisateli, poeti, stradalnici

i trubaduri na koi, zanesena vo nivnata pesna, i samata Bogorodica im udira

na tapan; so svojot Prli~ev, so svoite ranohristijanski baziliki i

amfiteatri, so svojata glagolica i kirilica, so svojot Samoil i negovata

tvrdina, so svoite tainstveni porti i sokaci; so svoite rezbi; da ne be{e

preubavata i prevozvi{enata “Sveta Sofija”…da ne be{e seto toa, ne }e

be{e nikoga{ “Ohridsko leto”13

.

Denes Ohrid i negoviot Festival se duhovno srce na Evropa. Vo ovoj

del od svetot vo koj seu{te vladeat stravot, agresijata, siroma{tijata i

nedoverbata, Sv. Sofija e prostor kade{to kreativnoto dobiva zna~ewe na

`ivotvorno. Ohrid pameti i znae: ubavinata ra|a ubavina, a qubovta - qubov.

Ohrid vo Republika Makedonija, svrten kon svetlata strana na

13 G.Stardelov, Monografija “Ohridsko leto” 1961-1995, str.8

~ovekuvaweto, cvrsto ~ekori vo noviot milenium so sjajot na site yvezdi od

svoite bogati muzi~ki soyvezdija.

Festivalot “Ohridsko leto” pretstavuva mnogu va`no sredstvo, preku

koe Ohrid, so svojot vkupen, kompleksen turisti~ki proizvod se promovira

na me|unarodniot turisti~ki pazar.

IV. LITERATURA

1. Simon~eska L.,

Promotivni aktivnosti vo ugostitelsko-turisti~kite

pretprijatija, Ohrid, 2000 g.

2. Avramoski M.,

Marketing na golemite manifestacii, Ohrid, 1996 g.

3. Vukoni} B.,

Turisti~ka propaganda, Zagreb, 1973 g.

4. Jovi~i} @.,

Turisti~ka propaganda, Belgrad, 1982 g.

5. Avramoski M.,

Organizacija na turizmot, Ohrid, 1999 g.

6. Kuzmanoski R.,

Ohrid i negovite riznici, Ohrid, 1994 g.

7. Sudar J.,

Promotivni aktivnosti, Zagreb, 1984 g.

8. Cickoski A.,

Promotovni aktivnosti vo ugostitelsko-turisti~kite

pretprijatija, Bitola, 1997 g.

9. Prangoska L.,

Motivacija vo turisti~kata propaganda, Ohrid, 2000 g.

10. Ja}oski B., Miladinovski S.,

Marketing vo turizmot, Bitola, 1989 g.

11. Direkcija na Festivalot “Ohridsko leto”, Ohrid

Monografii za Festivalot “Ohridsko leto” 1961-1980, 1961-1985, 1961-1990,

1961-1995, 1991-2000.

SODR@INA

VOVED…………………………………………………………………………………2

I.PROPAGANDATA VO PROMOTIVNITE AKTIVNOSTI NA

TURIZMOT…………………………………………………………………………...3

1.Op{to za turisti~kata propaganda ......................................................................3

1.1 Razlika pome|u propaganda i reklama ..............................................................5

1.2 Propagandata i dr. promotivni formi vo turizmot .....................................6

2. Propagandni sredstva .............................................................................................8

2.1 Grupi na sredstva na turisti~ka propaganda ..................................................8

3. Manifestacioni sredstva kako posebna grupa ...............................................17

II.FESTIVAL “OHRIDSKO LETO” ………………………………………….19

1. Festivalskite manifestacii i propagiraweto na turisti~kata ponuda

…………………………………………………………………………………19

2. Po~etoci i istorijat na Festivalot “Ohridsko leto” ……………………20

2.1 Muzi~ki del ……………………………………………………………………...21

2.2 Dramski del ……………………………………………………………………...28

2.3 Alternativna del ……………………………………………………………….31

3. Promovirawe na ohridskata turisti~ka ponuda preku Festivalot

“Ohridsko leto” …………………………………………………………………….33

4. Sredstva na promocija na Festivalot “Ohridsko leto” …………………..35

III. ZAKLU^OK

IV. LITERATURA

dipl. edit

Documents